POBRZEŻE SZCZECIŃSKIE

*klify: Kawcza Góra (61m), Biała Gora(67m), Gosań(93m),morena czołowa-Góra Grzywacz (115m)* Doliny: Odry, Iny,Regi, Parsęty* Jeziora; Świdwie (Ramsar- konwencja o obszarach wodno- błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życia ptactwa blotnego), Dąbie, Miedwie, Resko, Przymorskie* Zatoka Pomorska, Zalew Szczeciński, zalew Kamieński * Delta Wsteczna Świny* Woliński PN: buczyna pomorska, klify, Jezioro Turkusowe,- Międzyzdroje: rezerwat pokazowy żubrów , muzeum Wolińskiego PN, grodzisko na jeziorze Czaj, „Promenada Gwiazd”, Międzynarodowy Festiwal Pieśni chóralnej; Zalesie / Międzyzdroje- poniemieckie wyrzutnie V-1, V-2* PK Doliny Dolnej Odry: Przełomowa Dolina Odry, Karsiborska Kępa* Szczeciński PK: Puszcza Bukowa, Jezioro Szmaragdowe* Cedyński PK: rezerwaty: „Bielinek”, „Olszyna Źródliskowa „ Puszcza Piaskowa”; -Krzymów- „Bliźniaki”- głazy narzutowe* „Królewski Głaz”- głaz narzutowy* Przelewice- pałac z ogrodem dendrologicznym,* Glinna -ogród dendrologiczny , * Gryfino- pomnik przyrody „Krzywy las”, * Kołbacz- grodzisko, romański kościół pocysterski, * Lubiń grodzisko, * Pyrzyce-grodzisko, średniowieczny układ ulic, mury miejskie, studzienka, elektrownia geotermalna, * Wolin- rezerwat archeologiczny , Wzgórze Wisielców, port jachtowy, Festiwal wikingów, -* Szczecin- Port Leśny Zdroje, park Jasne Błonia-aleja platanów, park Kasprowicza, układ urbanistyczny z placem Orła Białego, kamienica Loitzów, pałac „Pod Globusem”, kościoły: św. Jakuba, Jana Ewangelisty, ratusz staromiejski, brama Portowa, zamek (muzeum narodowe), Wały Chrobrego, cmentarz żydowski, cmentarz Centralny, port morski, przystanie jachtowe,* Goleniów- srednioweiczny układ urbanistyczny, mury miejskie, spichlerz nad Iną; * Gryfice- średniowieczny układ urbanistyczny, muzeum kolejki wąskotorowej; * Trzebiatów- średniowieczny ukł. urbanistyczny, domy mieszkalne, kościół Macierzyństwa NMP (sanktuarium Maryjne), mury miejskie, krzyż pokutny;, * Stargard Szczeciński -średniowieczny ukl. Urbanistyczny, kościół NMP, mury miejskie, krzyż pokutny,; * Police- secesyjne kamienice; * Kamień Pomorski-pałac biskupi, katedra NMP i św. Jana Chrzciciela, ratusz z podcieniami, mury miejskie, muzeum sztuki sakralnej, port jachtowy, Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej; * Trzęsacz- ruiny kościoła na klifie; * Pęzino- zamek-pierwotnie gotycki, przebudowa renesansowa i neogotycka; * Płoty- zamek z elementami gotyckimi; * Świnoujście- twierdza z XIX w. , latarnia morska, Muzeum Rybołówstwa Morskiego, uzdrowisko, port jachtowy, Festiwal Artystyczny Młodzieży Akademickiej (Fama); * Gryfice-Niechorze- kolejka wąskotorowa; * Dziwnów-latarnia morska , port jachtowy; * Niechorze-latarnia morska;, * Łukęcin-pole golfowe; * Nowe Czarnowo- elektrownia `Dolna Odra”

POBRZEŻE KOSZALIŃSKIE

* okolice Jarosławia- klify; - * Rzeki: Parsęta z Padwią, Grabowa, Wieprza, Słupia, Łupawa, Łeba;* Jeziora: Jamno, Bukowo, Kopań, Wieko, Sarbsko, Żarnowieckie* okolice Karwii- Bielawskie Błota; * Słowiński PN-światowy Rezerwat Biosfery , RAMSAR; -Mierzeja Łebska- ruchome wydmy(Góra Łącka); -Czołpino- wydmy zalesione, latarnia morska; -Smołdzino- Rowokół (115m)-morena czołowa, wieża widokowa, świeta góra słowińców, jeziora: Łebsko,Gardno, Dołgie Wielkie i Małe, bagna na południe od jeziora Łebsko, nadmorski bór sosnowy z bażyną czarną, bór bagienny z wrzoscem, muzeum Przyrodniczo -Leśne Słowińskiego PN; - Kluki- cmentarz -nagrobki z napisami w jezyku słowińskim, skansen- Muzeum wsi Słowińskiej; * Tychowo- „Trygław'- głaz narzutowy; * Koszalin- Chełm(137m)-morena czołowa, (sanktuarium pogańskie, sanktuarium Maryjne), Park nad Dzierżęcinką z amfiteatrem, Festiwal Chórów Polonijnych, pomnik Więzi Polonii z Macierzą, gotycka konkatedra NMP, „Ptaki bojow”- dzieło Władysława Hasiora, Muzeum Okręgowe w tzw. Pałacu Młynarzy z XIX w. ; * Kołobrzeg- Budzistowo- kościół św. Jana na miejscu pierwszej katedry ; * Kołobrzeg- zabudowa np. ul. Dubois (Złota uliczka), gotycka bazylika konkatedralna Niepokalanego Poczęcia NMP, bitwa o Kołobrzeg i cmentarz wojenny z 1945 r. , pomnik zaślubin polski z Morzem, latarnia morska (1945-1946 r.), Muzeum Oręża Polskiego , Okręt Muzeum ORP „Fala”, port jachtowy, uzdrowisko, kąpielisko morskie, port morski, rybacki,; -* Darłowo- średniowieczny ukł. Miasta, , gotycki kościół Mariacki (sarkofagi książąt pomorskich), gotycka kaplica św. Gertrudy( na cmentarzu), barokowy ratusz, gotycki zamek książąt pomorskich (obecnie Muzeum Regionalne), pozostałości fortyfikacji z bramą Kamienną, pomnik- fontanna Rybaka, latarnia morska z 1885r., kąpielisko morskie, port rybacki; * Słupsk- kościół św. Jacka (nagrobki Gryfitów) , zamek książąt pomorskich (obecnie Muzeum Pomorza Środkowego), fragment murów obronnych z Basztą Czarownic, brama Młyńska (obecnie dział etnograficzny Muzeum), młyn zamkowy; * Sławno- kamienice z XVIII -XIX w. , bramy miejskie: Słupia i Koszalińska; * Białogard- gotycki kościół Narodzenia NMP; * Lębork- gotycki kościół św. Jakuba, mury obronne; * Żarnowiec- zespół klasztorny Benedyktynek; * Krąg- zamek Podewilsów ( obecnie hotel i restauracja); * koło Darłowa- pozostałości niemieckich wyrzutni V-1,i V-2, ; * Ustronie Morskie- domy rybaków, kąpielisko morskie; * Łeba- zabudowa willowo - wczasowa kąpieliska morskiego, port jachtowy, port rybacki,; -* Mielno- kąpielisko morskie, park zdrojowy; * Ustka- zabudowa willowo - wczasowa , latarnia morska, uzdrowisko, port rybacki; * Wejherowo- grodzisko na górze zamkowej (102m), układ urbanistyczny miasta z XVII w. , pałac z XIX w. (obecnie Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko - Pomorskiej), Kalwaria Wejherowska, ośrodek haftu kaszubskiego

POBRZEŻE GDAŃSKIE* kępy moreny dennej dochodzące do morza:Swarzewska, Pucka, Oksywska, Redłowska, klify * pradolina Redy* Mechowo- jaskinia; * Karczowiska Dolne koło Elbląga - najgłębsza depresja (-1,8); * Zatoka Gdańska w tym: Zatoka Pucka i Zalew Wiślany; rzeki :delta Wisły, Reda, Nogat, Pregoła , Pasłęka* Końcowy odcinek Kanału Elbląskiego jezioro Drużno, miejsce lęgowe ptactwa wodnego i błotnego* Jezioro Pierzchalskie - zbiornik zaporowy na Pasłęce i elektrownia wodna; * Nadmorski PK - Mierzeja Helska - wydmy; - Rozewie - klify, rezerwat „Przylądek Rozewie”, latarnia morska z 1875 roku , Muzeum Latarnictwa; - Hel - fokarium; fortyfikacje rejonu umocnionego Hel, pomnik Obrońców Helu; latarnia morska z 1942 roku, Muzeum Rybołóstwa (w dawnym kościele św. Piotra i Pawła), drewniane domki rybacki, kąpielisko, port jachtowy, port rybacki, Festiwal Ludów Północy; - Pucki - średniowieczny układ urbanistyczny z rynkiem i zabudową z XVIII - XIX w., kościół parafialny św. Piotra i Pawła (pielgrzymki rybaków na łodziach); pomnik Zaślubin Polski z Morzem przez generała Józefa Hallera; kąpielisko , molo, ośrodek żeglarski; - Rzucewo - port rybacki;- Jastarnia - neogotycki pałac z XIX w. (obecnie hotel), rybacki kościół Nawiedzenia NMP, układ dawnej wsi rybackiej, domki rybackie, kąpielisko, port jachtowy, latarnia morska z 1949 r;; --Swarzewo - imprezy kulturalne „Sobótka”, „Dni Węgorza”, kościół Narodzenia NMP z figurą zwaną Królową Kaszubskich Rybaków i Królową Polskiego Morza; - Władysławowo - miejsce pielgrzymowe, punkt widokowy - Dom Rybaka, pomnik generała Józefa Hallera, Muzeum Nadmorskiego PK i muzeum biograficzne im. Generała Józefa Hallera (w dawnej „Halleróce”), port jachtowy, port rybacki; - Kuźnice- układ dawnej wsi rybackiej, domki rybackie, kąpielisko, impreza kulturalna „Festiwal Rybny”; - Chałupy - warsztat szkutniczy Aleksandra Celarka, kąpielisko, ośrodek windsurfingowy , „Kaszubskie Łodzie Pod Żaglami”; - Cetniewo- Ośrodek Przygotowań Olimpijskich im. Feliksa Stamma; - Jarzębia Góra - - kąpielisko;- Jurata- kąpielisko, luksusowe wczasowisko (hotel „Bryza”)* Trójmiejski PK (część płn. - wsch.) - wyspy moreny dennej tzw. „kępy”, fragment pradoliny Redy - Łeby* PK Mierzeja Wiślana - Mierzeja Wiślana- wydmy - Wielbłądzi Grzbiet koło Krynicy Morskiej ( 43m), rezerwat „Buki Mierzeji Wiślanej”; - Kąty Rybackie - miejsca lęgowe kormoranów i czapli siwej w rezerwacie „Kąty Rybackie”, kąpielisko; - Krynica Morska - uzdrowisko z XIX w. stylowe wille, pensjonaty, ośrodek turystyczny na Szlaku Bursztynowym, latarnia morska z 1951 r. port rybacki, port jachtowy (regaty); - Sztutowo- obóz zagłady (obecnie Muzeum Stutthof)* PK Wzniesienia Elbląskie - wysoczyzna morenowa - Maślana Góra (197m); - okolice Kadyn koło Tolkmicka - skupisko 200-letnich dębów w rezerwacie „Kadyński Las”, dąb Jana Bażyńskiego; - Kadyny - zespół pałacowo - parkowy, w dawnym folwarku Państwowa Stadnina Koni (obecnie hotel i ośrodek rekreacyjny)* Ostoje bobrów na rzece Pałęce, * Puszcza Darżlubska i Puszcza Wierzchucińska ; * Braniewo - kościół parafialny św. Katarzyny , odpustowy kościół św. Krzyża; * Elbląg - Muzeum Okręgowe (w zespole pozostałości zamku krzyżackiego, słodowni i gimnazjum), Galeria El- sztuka awangardowa; * Frombork - zespół wzgórza katedralnego (muzeum), przystań żeglarska; * Gdańsk - oliwskie ZOO, układ starego miasta , Droga Królewska, Brama Wyżynna, Katownia i Wieża Więzienna, Dwór Artusa, Złota Brama, Dwór Bractwa św. Jerzego , Ratusz Głównego Miasta, Złota Kamieniczka, ul. Mariacka , kościół Mariacki, Fontanna Neptuna, Dom Uphagena, Zielona Brama , Wielka Zbrojownia , opactwo Cystersów w Oliwie, kościoły: św. Mikołaja, św. Brygidy, św. Katarzyny, Twierdza Wisłoujście, Westerplatte, Poczta Gdańska, pomnik Poległych Stoczniowców, 31.08. 1980r.podpisanie porozumienia gdańskiego i utworzenie „Solidarności”. Żuraw, Centralne Muzeum Morskie, Muzeum Narodowe, Muzeum Archeologiczne , Muzeum Poczty i Telekomunikacji, Marina Gdańska - port jachtowy, stocznia, stary port morski, port handlowy, nowy Port Północny, „Jarmark Dominikański”; * Gdynia - układ urbanistyczny miasta z I połowy XX w., kamienice, Skwer Kościuszki - pomnik Josepha Conrada, Muzeum Oceanograficzne i Akwarium Morskie, Muzeum Marynarki Wojennej, Muzeum Okręt „Błyskawica”, żaglowiec „Dar Pomorza”, port jachtowy, stocznie, port morski, port wojenny, Festiwal Filmów Fabularnych * Sopot - klasyczne dworki secesyjne i elektyczne kamieniczki z XIX i XX w. ul. Bohaterów Monte Cassino , Grand hotel, molo, uzdrowisko, kąpielisko, Opera Leśna - Międzynarodowy Festiwal Piosenki; * Pasłęk - zabudowa starego miasta i fragmenty murów obronnych z XIV w. zamek krzyżacki (tajemnica „ Bursztynowa Komnata”) ; * Stogi Malborskie - cmentarz mennonicka - największa nekropolia; * Żuławy Wiślane - kanały i urządzenia melioracyjne; * okolice Tczewa - długie mosty przez Wisłę na szlaku drogowym i kolejowym z Malborka przez Tczew do Gdańska; * Niedźwiedzica, Jezioro, Rozgart - mennonickie budownictwo o konstrukcji szkieletowej; * Górki Zachodnie koło Gdańska - baseny jachtowe - ośrodki żeglarskie;

NIZINA STAROPRUSKA * Górowo Iławeckie - wał morenowy Góry Zamkowej (216m), układ urbanistyczny , zabudowa rynku, ratusz, fragment murów obronnych; , * Dolina rzek : Łyny i Guberu* Rezerwat „Jezioro Siedmiu Wysp” m.in. jezioro Oświn (RAMSAR);* Pieniężno - rezerwat „ Dolina rzeki Wałszy”, klasztor Werbistów - centrum misyjne Polski, w klasztorze muzeum etnograficzne, fragment murów obronnych, ruiny zamku biskupów warmińskich; * Żywkowo koło Górowa Iławeckiego - 40 gniazd bocianów białych; * Drogosze koło Barcian - pałac barokowy; * Orneta - kościół św. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty; * Bartoszyce - kościoły : św. Jana Ewangelisty, św. Jana Chrzciciela, fragment murów obronnych z brama Lidzbarską ; * Barciany - zamek krzyżacki .

POJEZIERZE ZACHODNIOPOMORSKIE

-wzniesienia morenowe Wału Pomorskiego

-Myśliborz -Długogóra-morena czołowa,

-jezioro Lubie, jezioro Wielimie

-rzeki: Wieprz,Słupia

-Cedyński PK-Polder Cedyński rezerwat „Wrzosowiska Cedyńskie”,użytek ekologiczny „Rozlewisko Kostrzyneckie”

-Cedynia-kościół NMP, bitwa pod Cedynią,Góra Czcibora (166m),Muzeum Regionalne

-Barlinecko-Gorzowski PK- skalisty jar Libberta-skały wapienne ,głazy

-Drawski PK-Szwajcaria Połczyńska-Dolina Pięciu Jezior, jezioro Drawsko z wyspą Bielawą

-PK Doliny Słupi-krajobraz polodowcowy, jeziora lobeliowe

-Chojna-olbrzymi platan ,średniowieczny układ urbanistyczny, kościółNMP, ratusz ,mury miejskie

-Święta Góra/Polanów-sanktuarium pogańskie

-Grzybica- kręgi kamienne

-Choszczno- średniowieczny układ urbanistyczny, mury miejskie, skansen taboru kolejowego

-Trzcińsko Zdrój- średniowieczny układ urbanistyczny, kamienny kościół MB Nieustającej Pomocy, mury miejskie

-Myslibórz- układ miasta w kształcie koła, mury miejskie

-Moryń- średniowieczny układ urbanistyczny, kościół św. Ducha, mury miejskie

-Łobez- domy konstrukcji szkieletowej, domy secesyjne

-Czaplinek- kościół św. Trójcy, przystanie żeglarskie, ośrodek turystyki wodnej

-Szczecinek- fortyfikacje Wału Pomorskiego,

-Bytów- gotycki zamek (Muzeum Zachodniej Kaszubszczyzny), most kolejowy z XIXw.

-Świdwin- gotycki zamek

-Stare Drawsko- ruiny zamku piastowskiego

-Barlinek- studzienka z rzeźbą z 1912r.,dom Gutenberga - Muzeum Regionalne

-Drawsko Pomorskie- cmentarz z II wojny światowej

-Połczyn Zdrój- młyn wodny, uzdrowisko

-Żydowo- elektrownia szczytowo- pompowa

-Ińsko- Ińskie Lato Filmowe

POJEZIERZE WSCHODNIPOMORSKIE

-Wzgórza Gdańsko- Wejherowskie w obrębie Trójmiejskiego PK

-dolina rzeki Wierzycy, Przełom Wierzycy koło Starogardu Gdańskiego

-Gowidlino- Jezioro Gowidlińskie

-Kaszubski PK- Szwajcaria Kaszubska, Wzgórza Szymborskie - Wieżyca(329m), wieża widokowa, rezerwat krajobrazowy „Wieżyca”, 19 jezior w dorzeczu górnej Raduni, szlaki kajakowe „Kółko Raduńskie” i rzeka Radunia, rezerwat „Ostrzycki Las”, rezerwat :Jezioro Kamienne” (jeziora lobeliowe)

-Gołubie- ogród botaniczny

-Sianowo- sanktuarium Maryjne- miejsce pielgrzymkowe

-Chmielno- warsztat garncarski rodziny Neclów,

-Gołubie i inne wioski- wyplatanie talerzy, dzbanów, koszyków itp. Z korzeni sosny

-Wieżyca- Kaszubski Uniwersytet Ludowy

-Gołubie, Ostrzyce, Slęża, Szymbark- ośrodki turystyczne

-Babi Dół koło Żukowa- rezerwat „Jar Raduni”- lesno- krajobrazowy

-Kartuzy- las bukowy na Górze Zamkowej (grodzisko), zespół poklasztorny: kościół, refektarz, jeden erem, studnia i fragmenty, muru zewnętrznego, Muzeum Kaszubskie, ośrodek kultury kaszubskiej, warsztaty garncarskie, hafciarstwo

-Wirty- arboretum- na zachodnim brzegu Jeziora Borzechowskiego Wielkiego

-Gniew- średniowieczny układ urbanistyczny i zabudowa starego miasta, gotyvki ratusz oraz gotycki kościół parafialny św. Mikołaja, gotycki zamek pokrzyżacki otoczony murem obronnym ( obecnie m.in. oddział Muzeum Archeologicznego z Gdańska, Centrum Kultury, „Dormitorium”, Centrum Myśliwskie, sala Bractwa Rycerskiego Zamku Gniewskiego), na przedzamczu pałac Marysieńki(obecnie hotel i restauracja)

-Skarszewy- średniowieczny układ urbanistyczny, fragmenty murów obronnych z basztami, gotycki kościół parafialny św. Michała Archanioła, zamek Joannitów (obecnie ośrodek kultury i ekspozycja poświęcona Józefowi Wybickiemu)

-Starogard Gdański- średniowieczny układ urbanistyczny i fragmenty murów obronnych z basztami, gotycki kościół parafialny św. Mateusza, Muzeum Ziemi Kociewskiej (w ratuszu)

-Tczew- średniowieczny układ urbanistyczny, gotyckie kościoły, utworzenie w 1920r. pierwszej polskiej szkoły morskiej, wiatrak typu holenderskiego, Muzeum Wisły (w dawnej fabryce gazomierzy z XIX w.)

-Pelplin- zespół poklasztorny (gotycka świątynia NMP), Muzeum Diecezjalne ( pierwszy egzemplarz Biblii Gutenberga)

-Żukowo- zespół poklasztorny Norbertanek ze Strzelna (ekspozycja sztuki ludowej), ośrodek haftu kaszubskiego

-Będomin- Muzeum Hymnu Narodowego

-Kościerzyna- skansen kolejowy, prywatny ogród botaniczny

POJ. POŁUDNIOWOPOMORSKIE

rzeki: Wda, Gwda, Brda, jeziora: Charzykowskic, Karsińskie, Ostrowite, Lipie, Dobiegmcwskie, Koronowskie

Drawieński PN rezerwaty: „Radęcin", „Głodne Jeziorka" Dolina Drawy, Dolina Płocicznej, jeziora: Ostrowiec,

Martwe, Sitno

PN Bory Tucholskie bory sosnowe, jeziora lobeliowe

Tucholski" PK" Wierzchlas - Cisy Staropolskie im. l,. Wyczółkowskiego, Dolina Brdy,

Tuchola średniowieczny układ miasta. Muzeum PN Bory Tucholskie.

Kajutowo akwedukt nad Czerska Strugą
Kalisz. Pomorski grodzisko wczesnośredniowieczne

Charzykowy grodzisko

Odry rezerwat archeologiczny ,,Kręgi Kamienne"

Osiek rezerwat archeologiczno-etnograficzny

Wisiory cmentarzysko z okresu rzymskiego
Chojnice średniowieczny układ urbanistycznv, kościół św. Jana Chrzciciela, mury miejskie

Człuchów średniowieczny układ miasta, ruinv zamku

Mieszkowice średniowieczny układ miasta, gotycki kościół Przemienienia Pańskiego z XIII, mury obronne

Strzelce Krajeńskie średniowieczny układ miasta z murami miejskimi i basztami

Koronowo kościół bazylikowy NMP
Wiele Kalwaria Gielewska, Muzeum Ziemi Zaborskiej

Górka Klasztorna sanktuarium Maryjne

Tuczno renesansowy zamek Wedlów

Podgaje fortyfikacje Wału Pomorskiego

Jasyrowie fortyfikacje Wału Pomorskiego

Zdbice fortyfikacje Wału Pomorskiego, skansen bojowy

Borne Sulinowo obóz jeniecki

Dobiegniew dawny oflag IIC Woldenberg (obecnie muzeum)

Zlotów cmentarze wojenne z II wojny światowej

Piła cmentarze wojenne z II wojny światowej, miejsce urodzenia Stanisława Staszica (muzeum biograficzne)

Borowo nad Jeziorem Prostynia elektrownia wodna (jedna z najstarszych w Europie)

Mylof zapora na Brdzie

Mirosławiec - muzeum walk o wał pomorski

Wdzydze Kiszewskie - skansen wsi kaszubskiej

Zalew Koronowski - ośrodek sportów wodnych, przystanie

POJEZIERZE IŁAWSKIE

Święty Gaj na wzgórzu morenowym w pobliżu wioski grodzisko, dawny gród Prusów Cholin, domniemane miejsce śmierci św. Wojciecha

doliny rzek: Osy, Liwy

koło Prabut jezioro Dzierzgoń i Kanał Juranda

na Płd.-zach. od Iławy jezioro Karaś (RAMSAR.) - kolonia kormoranów

PK Pojezierza Iławskiego jezioro Jeziorak z wyspa Wielka Żuława, cenne w skali europejskiej łęgi i grady, szlak wodny jeziora Jeziorak, przystanie: Iława, Szalkowe, Jazdżówki, Siemiany, Matyty

Szymbark aleja sosnowa, ruiny dawnego zamku kapituły biskupstwa pomezańskiego

Ostróda układ urbanistyczny, kościół poewangelicki, częściowo odbudowany zamek krzyżacki, nad Jeziorem Drwęckim: molo, przystań Żeglugi Ostródzko-EIbląskiej), przystanie żeglarskie, stocznia jachtowa

Iława gotycki kościół parafialny Przemienienia Pańskiego z XIV, ośrodek wczasów i turystyki wodnej, Mistrzostwa Świata Modeli Pływających, ,,Złota Tarka" Międzynarodowy Festiwal Jazzu Tradycyjnego

Kwidzyn zespól zamków o-kalcdralny: gotycki kościół św. Jana Ewangelisty dawna katedra pomezańska, w zamku muzeum

Malbork kościół św. Jana, ratusz, fragmenty murów obronnych z. bramami, zamek główna siedziba komturów krzyżackich (lista dziedzictwa UNESCO), Muzeum Zamkowe, inscenizacja ,,Światło i dźwięk"

Sztum w dawnym zamku krzyżackim Muzeum Powiela

Ostróda- Elbląg Kanał hibląski - 4 śluzy i 5 pochylni (łączy drogą wodną jeziora wokół Ostródy i rzekę Drwęcę z Elblągiem), turystyczny szlak wodny

POJ.CHEŁMIŃSKO-DOBRZYŃSKIE

okolice Zbójna i Dobrzycy wzgórza morenowe i kemowe, waty drumlinowe, ozy

Dolina Drwęcy przełom „Lubawski" koło Nowego Miasta, ochrona rezerwatowa rzeki, spływy kajakowe

Lyna kofo Nidzicy rezerwat „Źródła Łyny" na skraju Garbu Lubawskiego

Bachotek Jezioro Bachotek, rezerwat roślinności bagiennej „Bachotek", ośrodek rekreacji

Brodnicki PK ciągi jezior rynno ych, duże kompleksy leśne, rezerwaty: „Jezioro Wielkie Partęczyny" i „Wyspa na Jeziorz Wielkie Parlęczyny" (rezerwat leśny), „Jezioro Mieliwo", „Mieliwo" (rezerwat leśny), Jezioro Zbiczno", ,,Retno" (rezerwat grądowy)

Brudzeński PK jar rzeki Skrwy (zalesiony), rezerwaty leśne: „Brwilno", „Sikórz" Murzynowo Mazowieckie Obserwatorium Geograficzne UW

PK Wzgórz Dylewskich zalesione wzgórza morenowe z Dylewska Góra (312 m), rezerwaty: „Dylewo" „Jezioro Francuskie"

Tatary koło Nidzicy „Tatarski Kamień" glaz narzutow y (obwód l9m)

Dobrzyń nad Wisłą grodzisko średniowieczne na Górze Zamkowej

Górzno dawne grodzisko (na górze Bocienicc, obecnie Ośrodek edukacji ekologicznej „Wilga") układ urbanistyczny (miasto na skraju Górznieńsko-Lidzbarskiego PK), miejscowość letniskowa

Proboszczewice k.Płocka grodzisko „Kosmata Ciora" (lub „Szwedzkie Okopy") na krawędzi doliny rzeki Wierzbicy z VI-VIII, rozbudowane w XI

Radzyń Chełmiński grodzisko pruskie z VI-XI, kościół parafialny św. Andrzeja, ruiny zamku krzyżackiego

Brodnica średniowieczny układ urbanistyczny, fragmenty murów miejskich, pałac Anny Wazówny z, XVI-XVII w. (na przedzamczu) gotycki kościół parafialny św. Katarzyny, wieża (widokowa) z, dawnego zamku krzyżackiego

Chełmno średniowieczny układ urbanistyczny, zabudowa staromiejska, kościół parafialny Wniebowzięcia NMP, ratusz, mury miejskie, Muzeum Ziemi Chełmińskiej

Golub-Dobrzyń układ urbanistyczny i fragmenty murów miejskich, zamek z XIV-XV, (obecnie Muzeum Regionalne; konkursy krasomówcze, turnieje rycerskie, bale kostiumowe)

Płock układ urbanistyczny, zabudowa rynku i miasta, bazylika katedralna Wniebowzięcia NMP, zespoły klasztorne m.in. Jezuitów, Dominikanów, Reformatów, Mariawitów, kościół św. Bartłomieja, dawna bożnica, odwach, zamek książąt mazowieckich (obecnie Muzeum
Mazowieckie), Muzeum Diecezjalne, ośrodek kultury i nauki

Jabłonowo Pomorskie neogotycki pałac z parkiem w miejscu grodu wczesnośredniowiecznego, kościół św. Wojciecha

Chełmża gotycki kościół parafialny św. Trójcy

Nowe Miasto Lubawskie gotycki kościół parafialny św. Trójcy kościół parafialny św. Tomasza Apostoła, fragmenty murów miejskich, w bramie Brodnickiej Muzeum Ziemi Lubawskiej

Skępe sanktuarium Maryjne w Wymyślinie sąsiadującym ze Skępem (w ołtarzu z początku XIX cudowna gotycka rzeźba Matki Boskiej Skępskiej z XV)

Nidzica zamek krzyżacki z XIV w. (obecnie muzeum, ośrodek kultury

Grunwald (Stębark koło Olsztynka) pole bitwy z 1410 r. na Garbie Lubawskim, pomnik Zwycięstwa Grunwaldzkiego, Muzeum Bitwy Grunwaldzkiej

POJ.MAZURSKIE

ok Gołdapi wzniesienia morenowe: Szeska Góra (309 m), Tatarska Góra (308 m), zarastające jezioro, safari, Góra Gołdapska (271 m), ośrodek sportów zimowych, wyciąg narciarski

ok Lidzbarka Warmińskiego Krzyżowa Góra (133 in), ośrodek narciarski

system wodny Wielkich Jezior Mazurskich: Śniardwy, Mamry, Niegocin i inne wraz z kanałami i śluzami: Guzianka, Karwik oraz na Kanale Mazurskim

Mrągowo Wzgórze Czterech Wiatrów na półwyspie jeziora Czos, Muzeum Ziemi Mrągowskiej (w dawnym ratuszu), Międzynarodowy Festiwal Muzyki Piknik Country

Festiwal Kultury Kresowej

Mazurski P K Światowy Rezerwat Biosfery Jezioro Łuknajno

Krutyń koło Ruciane-Nidy dolina rzeki Krutyni i jeziorka z pływającymi wyspami, Jezioro Mokre, rezerwaty: „Królewska Sosna", „Zakręt"

Popielno rezerwat „Hodowla Tarpanów”

Kadzidłowo prywatny park dzikich zwierząt, Puszcza Piska

Wojnowo cerkiew staroobrzędowców i żeński klasztor Filipinów

Ukta ośrodek sztuki ludowej i folkloru Filiponów

Pranie leśniczówka - muzeum biograficzne K.I.Gałczyńskiego

Mikołajki wioska żeglarska, ośrodek turystyczno-wypoczynkowy

Ruciane-Nida ośrodek turystyczno-wypoczynkowy

Fuleda rezerwat „Fuledzki Róg”

Bisztynek pomnik przyrody „Diabelski Kamień"

Ryn 4 grody Galindów przy szlaku do Giżycka, Muzeum Regionalne (w dawnym zamku krzyżackim)

ok Jezioran Święta Góra (179 m) - miejsce kultowe Prusów

Barczewo średniowieczny układ miasta, kościół parafialny św. Anny, kościół św. Andrzeja.
muzeum biograficzne Feliksa Nowowiejskiego
(w domu rodzinnym)

Kętrzyn założenia miasta obronnego, kościół św. Jerzego, zamek krzyżacki (obecnie Muzeum im. W.Kętrzyńskiego)

Gierłoż ruiny kwatery Adolfa Hitlera zwanej „Wilczym Szańcem"

Smolajny k.Dobrego Miasta letnia rezydencja biskupów warmińskich otoczona parkiem

Morąg Pałac Dohnów (obecnie Muzeum im. Johanna Gottfrida von Herdera), gotycki kościół parafialny św.św. Piotra i Pawła, ratusz, fragmenty murów obronnych
Dobre Miasto gotycki zespól pokolegiacki, Bociania Baszta pozostałości murów miejskich
Głotowo k.Dobrego Miasta kościół i kalwaria zwana „Warmińską Jerozolimą" miejsce pielgrzymkowe

Jeziorany gotycki kościół św. Bartłomieja

Gietrzwałd kościół parafialny-sanktuarium Pani Ziemi Warmińskiej

Olsztyn katedra św. Jakuba Starszego, zamek biskupów warmińskich (obecnie Muzeum Warmii i Mazur), planetarium i obserwatorium astronomiczne, spotkania zamkowe „Śpiewajmy Poezje"

Stoczek klasztorny kościół pobernardyński - sanktuarium Maryjne Matki

Pokoju

Święta Lipka zespól klasztorny- sanktuarium Maryjne

Ełk zamek krzyżacki przebudowany, wąskotorowa Ełcka Kolej Dojazdowa, skansen kolei normalnotorowej w dawnej parowozowni

Giżycko twierdza Boyen, most obrotowy na Kanale Łuczańskim, festiwal piosenki żeglarskiej i morskiej „Shanty"

Lidzbark Warmiński zamek biskupów warmińskich (obecnie Muzeum Warmińskie)

Mamerki zespół bunkrów z II wojny światowej u wylotu Kanału Mazurskiego

Pozezdrze fortyfikacje z 11 wojny światowej (kwatera polowa)
Reszel zamek biskupów warmińskich (obecnie galeria sztuki)

Węgorzewo zamek krzyżacki, Muzeum Kultury Ludowej

Rapa grobowiec Fahrenheitów

Bęsia k.Reszla wiatrak typu holender (obecnie m.in. Muzeum Młynarstwa Powietrznego)

Szczytno Muzeum Mazurskie

Olsztynek Muzeum Budownictwa Ludowego

Klon wieś ulicówka, drewniane budownictwo,

*spływy kajakowe: Krutynią, rzeką Ełk do Biebrzy i Narwi, rejsy żeglarskie, rejsy statkami Żeglugi Mazurskiej, regaty żeglarskie

POJ.LITEWSKIE

okolice Jeziora Szelment Jesionowa Góra (252 m)

rynna rzeki Rozpudy z wydłużonymi jeziorami, dolina rzeki Czarnej Hańczy

Augustów jeziora wokół miasta: Nccko, Białe. Studzieniczne, Sajno, Puszcza Augustowska, Kanał Augustowski, Muzeum Historii Kanału Augustowskiego (w dawnym dworku generała Ignacego Pradzyńskiego), uzdrowisko

Wigierski PN jeziora: Wigry, Długie Wigierskie, Okrągłe, rzeka Czarna Hańcza

Wigry zespol klasztorny kamedułów

Krzywe muzeum Wigierskiero PN

Suwalski PK Gulbieniszki Cisowa Góra („Fudzijama") morena czołowa, punkt widokowy, ,,Cisowa Góra" głaz narzutowy Szurpily Góra Zamkowa jeziora szurpilskie w otoczeniu Góry Zamkowej, gród Jaćwingów „Góra Zamkowa" Turtul skarpa z, widokiem na Jezioro Młyńskie i Jezioro Zaporowe na rzece Czarna Hańcza, Muzeum Suwalskiego PK Bachanowo rezerwat „Glazowisko barchanowo Blaskowizna rezerw at,,Jezioro Hańcza W odziłki molenna staroobrzędowców Smolniki kaplica cmentarna

PK Puszczy Rominckiej Królewska Góra (218 m), Źytkiejmy krajobraz tzw. „polskie prerie", Gołdap Jezioro Gołdap, Las Kumiecie pozostałości fortyfikacji z II w. św Stańczyki wiadukty w Puszczy Rominckiej

Szwajcaria rezerwat archeologiczny „Cmentarzysko Jaćwingów”

Suwałki klasycystyczna zabudowa centrum miasta, Muzeum Okręgowe, Muzeum Marii Konopnickiej, Muzeum Historii i Tradycji Żołnierzy Suwalszczyzny

Sejny zespół klasztorny Dominikanów (figura Matki Boskiej z XV) ośrodek ,,Pogranicze Sztuk, Kultur, Narodów”

Studzieniczna drewniany kościół z XIX w. i murowana kaplica z 1872- sanktuarium Maryjne

Puńsk - izba regionalna - zbiory etnograficzne i historyczne, ośrodek kultury litewskiej w Polsce

PRADOLINA TORUŃSKO-EBERSWALDZKA

Międzyrzecze Warty i Noteci - wydmy śródlądowe Puszcza Notecka

Chodzież Gontyniec (192 m) morena

Jezioro Włocławskie

PN Ujście Warty rezerwat ornitologiczny „Słońsk"' (RAMSAR) Słońsk rumy zamku Joannitów, obóz koncentracyjny z 1933 r. (Muzeum Martyrologii)

Ciechocinek rezerwat słonoroślowy „Ciechocinek", dawna cerkiew Archanioła Michała, Muzeum Walców'' Drogowych, Uzdrowisko, Festiwal Folkloru Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej

Toruńogród botaniczny, Zespól Staromiejski (lista dziedzictwa UNESCO), kamienice: „Pod (iwiazda", „Pod Trzema Koronami", pałac Eskenów tzw. „Czerwony Spichlerz", kościoły: sw. Jakuba, sw. Ducha, NMP, katedra

sw.św. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty, klasztor Franciszkanek, ratusz, spichlerze (Muzeum Archeologiczne), ruiny zamku krzyżackiego, mury miejskie, fort VII w twierdzy, Muzeum Okręgowe

Muzeum i Park Etnograficzny, obserwatorium astronomiczne planetarium, Ogólnopolski Festiwal Teatrów Jednego Aktora, Festiwal Muzyki Kameralnej i Sztuki Krajów Nad bałtyckich, Spotkania Teatrów Ulicznych, Spotkania, Teatrów Lalek, Międzynarodowe Spotkania Kapel Ludowych

Santok grodzisko pierścieniowate w^/ widiach Noteci i Warty

Drezdenko średniowieczny układ urbanistyczny, Muzeum Puszczy Drawskiej i Noteckiej

Strzelce Krajeńskie średniowieczny układ miasta z murami miejskimi i basztami

Sieraków kościół NMP Niepokalanie Poczętej, zamek Opalińskich (obecnie muzeum), zabytkowe zabudowania stadniny Państwowego Stada Ogierów

Włocławek katedra Wniebowstąpienia NMP
Kostrzyń twierdza z XVI

Bydgoszcz spichlerze nad Brda, pomnik ofiar 1939 r. i terroru stalinowskiego, most Staromiejski,

Myslęcinek/Bydgoszcz Leśny Park Kultury i Wypoczynku

Siekierki cmentarz wojenny z II wojny światowej, Muzeum Pamięci Narodowej

Otłoczyn warzelnia soli
*Kanał Bydgoski

Włocławek Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej, ośrodki sportów wodnych nad zalewem

Świerkocin ZOO safari

POJ.LUBUSKIE
Góra Bukowiec (225 m) wzgórze morenowe, rynna jezior zbąszyńskich, jeziora: Niesłysz, Lubiąż,

Paklicko Wielkie

Pszczewski PK krajobraz polodowcowy. Jezioro Gołyńskie, Jezioro Wielkie, rzeki: Obra, Kamionka

Łagowski PK rezerwat „Buczyna Lagowska", rezerwat „Nietoperek" Jezioro Lagowskie, jezioro Ciecz,
Łagów średniowieczny układ miasta, zamek Joannitów, widokowa wieża zamkowa, Lubuskie Lato Filmowe

Sokola Góra grodzisko
Sulechów fragmenty murów miejskich z XV-XVI, zamek z XV

Świebodzin średniowieczne rozplanowanie miasta, gotycki kościół parafialny św. Michała Archanioła
i Matki Boskiej Częstochowskiej, ratusz z. XIV, Lubuski Klub Przyrodników (w tym: muzeum przyrodnicze)

Lubieniewice pałac z XVIII/XIX rodziny von Waldow (Stary Zamek) i neorenesansowy pałac z, 1909 r. (Zamek) -obecnie w obu obiektach domy wczasowe
Międzyrzecz dawny Dwór Starostów (obecnie Muzeum Regionalne), zamek z. XIV, częściowo przebudowany, częściowo w ruinie

Goncikowo-Paradyż pocysterski zespoł klasztorny z XlII

Ośno Lubuskie obwarowania miejskie z XlII

Kaława, Boryszyn fortyfikacie Miedzyrzeckiego Rejonu Umocnionego

Bledzew elektrownia wodna

POJ.WIELKOPOLSKIE

Koło Chodzieży wzgórza morenowe, Gontyniec (192 m)
okolice Kórnika i Zaniemyśla Rynna Kórnieko-Zaniemyska

Mosina Obornika Poznański Przełom Warty
Łabiszyn Konin Kanał Notecki i Slesiński: rzeka Noteć i jeziora: Gopło, Slesińskie, Mikorzyńskie, Patnowskie, Liclieńskie, Goslawickie

Wielkopolski PN Jeziora in.in.: Dymaczcwskic, Góreckie, Witobelskie, Jarosławieckie, Kociołek Mosina - Pożegowo Morena Pożcgowska - Osowa Góra (132 m) nad Jeziorem Budzyńskim oz ,,Szwedzkie Góry"

Jeziory Muzeum Wielkopolskiego PN

Puszczykowo Muzeum-Pracownia Literacka Arkadcgo Fidlera
Sierakowski PK (cz. płd) Jeziora: Chrzypskie, Wielkie, Lutomskie, Białokoskie, Klosowskie, Śremskie (kryptodepresja !) rezerwat „Buki nad Jeziorem Lutomskim", Orzeszkowo dawny cmentarz kalwiński

Chalin Ośrodek Edukacji Ekogicznej

PK Puszcza Zielonka wzgórze morenowe Dziewicza Góra (143 m), rezerwaty: „Lopuchówko", ,,Klasztorne Modrzewie koło Dąbrówki Kościelnej", ,,Jezioro Czarne",

Owińska zespół pałacowo-parkowy, zespół poklasztorny Cysterek

PK Promno okolice Pobiedzisk rezerwaty: ..Jezioro Drążynek", ,,Jezioro Debiniec", ,,Las l.iściasty w Promnie"

Lcdnicki PK jezioro Lednica, rezerwat archeologiczny na Ostrowie Lednickim, Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, Dziekanowice Wielkopolski Park Etnograficzny

Powidzki PK jeziora: Powidzkie, Niedzięgiel, Ostrowskie Mrówki Skansen Archeologiczny Powidz, Skorzęcin ośrodki wypoczynkowe

Nadgoplański Park Tysiąclecia jezioro Gopło, Kruszwica romańska kolegiata św.sw. Piotra i Pawła, Mysia Wieża, ośrodek żeglarstwa

Poznań jezioro Malta - tory regatowe, tereny rekreacyjne, kopiec Wolności, Stare i Nowe ZOO, palmiarnia, ogród botaniczny, układ urbanistyczny oraz zabudowa starego miasta, kamienice Starego Rynku (Muzeum Instrumentów Muzycznych), bazylika archikatedralna św. Apostołów Piotra i Pawła, kościół tamy św. Stanisława Biskupa i Męczennika, kościół św. .lana Jerozolimskiego, Wzgórze św. Wojciecha z. kościołem i Skałką Poznańska. ratusz (Muzeum Historii Miasta Poznania), Uniwersytet im. Adama Mickiewicza. zamek cesarski, Góra Przemvsła (pozostałości zamku - obecnie muzeum). Cytadela (cmentarze wojenne), pomniki m.m. na placu Adama Mickiewicza, Muzeum Narodowe, Arena hala widowiskowo-sportowa, kościół Nawiedzenia NMP na Ratajach, Browary „LECH", centrum kulturalne i naukowe, Międzynarodowe Tarai Poznańskie
Wągrowiec .,skrzyżowanie" rzek: Wełny i Nielby, układ urbanistyczny i zabudowa miasta, kościół tamy sw. Jakuba z, XVI w., pomnik księdza Jakuba Wujka, zespół klasztorny pocysterski (Muzeum Regionalne)
Biskupin rezerwat archeologiczny, muzeum archeologiczne

Giecz Gród Piastowski rezerwat archeologiczny, wystawa, romański kościół Wniebowzięcia NMP z. XII

Łekno pozostałości grodu wczesnopiastowskiego i zespołu klasztornego Cystersów
Łęki Małe k.Kościana kurhany

Sarnowo koło Izbicy Kujawskiej grobowce neolityczne

Wietrzychowice kołoIzbicy Kujawskiej megality
Grodzisk Wielkopolski układ urbanistyczny oraz zabudowa miasta, kościół św. Jadwigi, cmentarz z pomnikiem Powstańców Wielkopolskich, Muzeum Ziemi Grodziskiej

Kórnik układ urbanistyczny oraz zabudowa miasta, zespół zamkowo-parkowy Fundacji órnickiej (obecnie muzeum, biblioteka PAN, arboretum, Instytut Dendrologii PAN)

Nowy Tomyśl układ urbanistyczny oraz zabudowa miasta, Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa

Rakoniewice układ urbanistyczny, domy podcieniowe z XVIII, Wielkopolskie Muzeum Pożarnictwa

Szamotuły układ urbanistyczny i zabudowa rynku, kościół pokolegiacki św. Stanisława Biskupa, zespół zamkowy Górków (baszta Halszki i muzeum wnętrz), ośrodek tradycyjnej kultury ludowej

Środa Wielkopolska układ urbanistyczny i zabudowa miasta, kościół kolegiacki NMP (miejsce sejmików wielkopolskich) owalnicowy układ urbanistyczny i zabudowa miasta, kościół famy Wniebowzięcia NMP,
Muzeum Regionalne im. Dzieci Wrzesińskich układ urbanistyczny i zabudowa miasta, gotycka wieża (pozostałość ratusza, obecnie Muzeum Ziemi Pałuckiej), pomnik Jędrzeja Śniadeckiego, ośrodek sztuki ludowej Pałuk
Czerniejewo zespół pałacowo-parkowy

Kołaczkowo zespól pałacowo-parkowy (obecnie Muzeum i Władysława Stanisława Reymonta)

Koszuty zespół dworski (obecnie Muzeum Ziemi Sredzkiej)

Wąsowo zespól pałacowo-parkowy
Winnagóra zespól pałacowo-parkowy, kościół św. Michała (sarkofag generała Jana Dąbrowskiego)

Biemszew k.Kazim ierza Biskupiego zespół klasztorny Kamedutów

Gniezno bazylika archikatcdralna Wniebowzięcia NMP, Muzeum Początków Państwa Polskiego

Inowrocław romański kościół NMP, Muzeum im. Jana Kasprowicza, uzdrowisko (park zdrojowy)

Kazimierz Biskupi kościół parafialny św. Marcina, pobernardyński zespół klasztorny Misjonarzy Świętej Rodziny

Mogilno kościół św. Jana

Strzelno kościoły: św. Trójcy, św. Prokopa

Trzemeszno kościół NMP i św. Wojciecha
Woźni k i zespół klasztorny Franciszkanów
Buk, Gułtow, Lubowo, Łukowo, kościoły o konstrukcji szkieletowej
Słupca, Wierzenica drewniana architektura sakralna Wielkopolski

Szreniawa Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno -Spożywczego

Jaracz Muzeum Mlynarstwa

Wenecja Muzeum Kolei Wąskotorowej

Wolsztyn Skansen Parowozów, Muzeum Budownictwa Ludowego Zachodniej Wielkopolski

Kłóbka koło Chodcza Kujawsko-Dobrzyński Park Etnograficzny

Swarzędz Skansen Pszczelarski - Oddział Muzeum Narodowego Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego

Stary Licheń sanktuarium Maryjne - miejsce pielgrzymkowe

POJ. LESZCZYŃSKIE

Jezioro Sławskie, Jezioro Dolskie, Jezioro Grzymisławskie,

Przemęcki PK Wyspa Konwaliom a. Jezioro Raciomierskie, Jezioro Święte, Jezioro Doinmiekie, kanały rzeki Obry, Przemęt zabudowa rynku, Wloszakowice barokowy zespół pocysterski z kościołem św. Jana, późnobarokowy pałac myśliwski Suikowskich. w parku m.in. pomnikowy platan, miejsce urodzenia Karola Kurpińskiego (pomnik i tablica ku Jego czci wystawa w Izbie Regionalnej)

PK im. Dezyderego Chłapowskiego park agroekologiczny, zadrzewienia śródpolne, śródpolne zbiorniki wodne, Turew pałac, kaplica Chłapowskich, Stacja Badawcza Biologii Rolniczej i Leśnej PAN Racot pałac i wozownia, stadnina koni Rąbiń romańsko-gotycki kościół św.św. Piotra i Pawia wraz z nekropolią Chłapowskich

Żerkowsko-Czeszewski PK(cz.pld.) koło Żerkowa Łysa Góra (161 m), rezerwat,,Dębno nad Warta” Żerków grodzisko stożkowe nad rzeka Lutynią

Łęki kurhany

Kościan średniowieczny układ urbanistyczny, gotycki kościół NMP Wniebowziętej (bogate wyposażenie) fragmenty murów miejskich

Sława barokowy zespół palacowo-parkowy (unikatowa sosna czarna)

Czempin barokowy pałac
Lubiń opactwo Benedyktynów z Xl w. (przebudowane), romański kościół św. Leonarda

Osieczna późnogotycki kościół parafialny św. Trójcy, późnobarokowy zespół klasztorny poretormacki, zamek - gruntownie przebudowany (obecnie sanatorium dziecięce), miejsce bitwy powstańców wielkopolskich - pomnik („bitwa pod wiatrakami"), wiatraki z XVIII XIX, ośrodek rekreacyjny

NIZINA POLUDNIOWOWIELKOPOLSKA

Barlin-Punkt widokowy na stokach Wzgórz Ostrzeszowskich,kościół Narodzenia NMP „Na Półku”- drewniany z 1711 r. (miejsce odpustowe);Gostyń-widok ze skarpy doliny rzeki Kani na Świętej Górze,średniowieczny układ przestrzenny miasta,zespół klasztorny Filipinów ( na przedmieściu Głogowo);Konin-punkt widokowy spod zamku na jezioro i elektrownie,gotycki kościół św. Bartłomieja,romański słupdrogowy,kościół św. AndrzejaApostoła ze sklepieniem palmowym,gotycki zamek (obecnie Muzeum Okręgowe),skansen;jezioro Jeziorsko,doliny rzek:Warty,Prosny,Neru;okolice Łasku-młyny wodne na rzec Grabi (szlak „Młyny nad Grabią”;Nadwarciański PN:Pyzdry-punkt widokowy na skarpie nad Wartą,pofranciszkański zespół klasztorny z ok. 1330r.(we wschodnim skrzydle Muzeum Regionalne)-Ciążeń-zespółpalacowo-parkowy (zbiory literatury masońskiej)-Ląd-pocysterski zespół klasztorny;PK Międzyrzecza Warty i Widawki:okolice Gołuchowa „Głaz św. Jadwigi”;Kalisz-rezerwat archeologiczny:grodzisko z IX-XIV w. z reliktami budowliromańskich(w dzielnicy Zawodzie),średniowieczny układ miasta,fragmenty murów miejskich z baszta,katedra św. Mikołaja,Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej,ośrodek kultury i nauki:Baczyna-układ urbanistyczny miasta,domy w obrębie murów obronnych z XV w. i XVI w.,ratusz(wewnątrz Izba Tradycji);Kłodawa-średniowieczny układ urbanistyczny,drewniany kościół św.Fabiana i Sebastiana 1557r.,drewniana dzwonnica z XVIII w.,kopalnia soli kamiennej (z trasą turystyczną);Koło-średniowieczny układ urbanistyczny,ratusz klasycystyczny,kościół św.Krzyża,zespół klasztorny Bernardynów,ruiny gotyckiego zamkuKazimierza Wielkiego,Muzeum Technik Ceramicznych;Koźmin Wielkopolski-zabytkowy układ przestrzenny trzech kolejnych lokacji,zabytkowe domy zXIXw.,drewniany kościół św.Trójcy z 1570r.,zamek(obecnie ośrodek oświatowy),drewniany wiatrak koźlak z XIX w.;Leszno-układ urbanistyczny i barokowe kamienice rynku, zespólpałacowo-parkowy Sułkowskich,kościół farny św.Mikołaja,kościół Krzyża-dawny zbór Ewangelicki(zachowane lapidarium kalwińskich płyt nagrobnych z XVII-XIX w.),barokowy ratusz,Muzeum Okręgowe;Leszno-Strzyżowice-pływalnia Akwawit,lotnisko i Centralna Szkoła Szybowcowa; Rydzyna- barokowe założenie miejskie z kamieniczkami,kościołem św.Stanisława i ratuszem,zespół zamkowy: barokowy zamek Sułkowskich,oficyny,ujeżdzalnia, wozownia,stajnia, park krajobrazowy,rokokowa figura Trójcy Świętaj;Turek-układ urbanistyczny i domy tkaczy z Xix.,neogotycki kościół parafialny Serca JezusaChrystusa,Muzeum Rzemiosła Tkackiego (w dawnym ratuszu);Łódź-zabudowa ul.Piotrkowskiej-eklektyczna i secesyjna,secesyjna willa przy ul.Wółczańskiej 31/33 (dla Leopolda Rudolfa Kindermanna,obecnie Miejskie Galerie Sztuki),zaspół rezydencjonalno-fabryczny”Księży Młyn”( w willi Edwarda Herbsta -Oddział Muzeum Sztuki),zabytkowe zespoły fabryczne z Xix.,cmentarz żydowski założony w 1892r.(największy w Polsce)pomnik Martyrologii Dzieci (Park im.Szarych Szeregów) upamiętniający martyrologię dzieci w obozie łódzkim,Szlak Pamięci Ofiar Hitlerowskiego Ludobójstwa,Centralne Muzeum Włókiennictwa ( w dawnej „Białej Fabryce”Ludwika Geyera),Muzeum Historii m.Łodzi ( w dawnym pałacu Izraela Poznańskiego),Muzeum Sztuki(w dawnym pałacu Maurycego Poznańskiego),Muzeum Kinematografii (w dawnym pałacu Karola Wilhelma Scheiblera),ośrodek kultury i nauki oraz handlowy i finansowy;Dobrzyca-zespół pałacowo-parkowy z końca Xviii. Generała Augusta Gorzeńskiego (obecnie Muzeum Regionalne), drewniany kościół św.Tekli;Grabonóg-dworek szachulcowy z około 1800r.otoczony parkiem(obecnie Muzeum Edmunda Bojanowskiego);Kościelec- zespół pałacowo-parkowy zXIXw. (obecnie ośrodek doradztwa rolniczego),kościół św.Andrzeja z XIII -XVIIIw.,dawny klasycystyczny zajazd pocztowy z XVIII-XIX.;Pawłowice-klasycystyczny zespół pałacowo-parkowy Mielżyńskich (obecnie siedziba Zootechnicznego Zakłado Doświadczalnego);Pępowo-późnobarokowy zespół pałacowo-parkowy Mycielskich,stadnina koni rasy wielkopolskiej;Poddębice-późnorenesansowy pałac Grudzińskich(obecnie Muzeum Regionalne);Łask-drewniany kościół poszpitalny św.Ducha z 1666r,;Sieradz kościół farny Wszystkich Świętych,ośrodek sztuki ludowej;Warta-zespół klasztorny Bernardynów,Muzeum Miasta i Rzeki Warty;Sulmierzyce-drewniany ratusz z 1743r. (obecnie Muzeum Regionalne);Gołuchów-zamek z parkiem krajobrazowym (obecnie Oddział Muzeum Narodowego,Ośrodek Kultury Leśnej);Uniejów-zamek-dawna rezydencja biskupa (obecnie hotel) oraz park;Chełmno na Nerem-obóz zagłady w latach 191-45 (obecnie muzeum),lapidarium,monumentalny pomnik i zbiorowe mogiły;Spycimierz koło Uniejowa-dywany kwiatowe układane na procesje Bożego Ciala

WAŁ TRZEBNICKI

PK Dolina Jezierzycy

Trzebnica-stanowisko archeologiczne na Winnej Górze, zespól klasztorny z kościołem romańskim z XIIw, niewielkie uzdrowisko dla dzieci

Żary-średniowieczny układ miasta z kamieniczkami, zespół zamkowo-palacowy z parkiem,

późnogotycki kościół sw piotra, kościół farny Najświętszego Serca Pana Jezusa, ratusz,

Kożuchów-układ miasta, póżnogotycki kościół farny NMP z XV wieku, gotycki koscioł sw Ducha z XIV wieku, dwa pierścienie murow miejskich, zamek z XV w, cmentarze;ewangelicki z II wojny swiatowej,

Syców-kosciol ewangelicki,

Ostrzeszów-gotycki kościół Wniebowzięcia NMP z XIV wieku, zespol klasztorny pobernardyński (barokowy), ruiny gotyckiego zamku, oboz jeniecki,

Ścinawa-gotycki kościół Podwyższenia Krzyza sw z XVw, fragmenty murow miejskich z XIV-XVw

NIZINY SASKO-ŁUŻYCKIE

PK Bory Dolnośląskie-torfowisko pod Węglińcem

Łęknica-Park Mużakowski (lista dziedzictwa UNESCO)

Legnica-srdniowieczny układ stergo miasta, kamienice w rynku m.in. Pod przepiórczym koszem, katedra sw Piotra i Pawla z XIV wieku,

Barokowy kościół sw Jana z mauzoleum Piastow, zamek z XII wieku z fragmentami romańskimi, cmentarz żydowski, Muzeum okregowe (muzeum miedzi),

Jawor-sredniowieczny układ urbanistyczny z murami obronnymi i basztami, gotycki kościół sw Marcina z XIV wieku, barokowy, ewangelicko-augsburski Kościół Pokoju (lista UNESCO)

Żagań-zespol palacowo-parkowy Wallensteina z XVII w, gotycki kościół Wniebowzięcia NMP, ratusz, fragmenty murow miejskich, dawny oboz jeniecki (stalac VIIIC) z II wojny swiatowej, cmentarze;jeniecki i wojskowy, Muzeum Martyrologii Alianckich jeńców Wojennych

Bolesławiec-poznobarokowy kościół parafialny Wniebowzięcia NMP i sw Mikołaja, poznogotcki ratusz z XVI wieku, fragmenty murow miejskich, most na rzece Bóbr, wyroby ceramiczne, Międzynarodowe Plenery Ceramiczno-rzezbiarskie

Chojnów-poznogotycki kościół sw pioptra i pawla, fragmenty zamku Piastów brzesko-legnickich z XVI w,

Legnickie pole-zespol poklasztorny Benedyktynow z kościołem sw Jadwigi, miejsce bitwy z tatarami z 1241r, muzeum bitwy legnickiej w dawnym gotyckim kosciele,

Lubin-gotycki kościół parafialny NMP z XV-XVI wieku, ruiny zamku z XIV wieku, fragmenty murow miejskich,

Warmątkowice Sienkiewiczowskie-zamek renesansowo-barokowy ofiarowany Sienkiewiczowi przez Alfreda von Olszowski, miejsce francusko-prukiej bitwy z 26.08.1813 rou

NIZINA ŚLĄSKA

Płaskowyż Głubczycki-krajobraz wyzyny lessowej,

Dolina rzeki Odry i jej dopływów: Kłodnicy, Małej Panwi, Stobrawy, Widawy, Nysy Kłodzkiej, Oławy, Ślęży, Kaczawy,

PK Dolina Bystrzycy

Stobrawki PK-bory stobrawskie,

PK Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich-park położony na granicy z Wyzyna Slaska,

Bory Niemodlińskie, Bory namysłowskie, Lasy raciborskie,

Brzeg-parki miejskie-Centarlny, Nadodrzański, Wolności, średniowieczny układ urbanistyczny zabudowa rynku, renesansowy ratusz, gotycki kościół sw mikołaja, barokowy kościół sw Krzyza, zamek (obecnie Muzeum Piastow Slaskich),

Festiwal Oratoryjno-Kanatowy „Wratislavia cantas”

Wrocław-ogród botaniczny, ogrod zoologiczny, parki miejskie m.in. Szczytnicki z ogrodem japońskim, sedniowieczny układ urbanistyczny, zabudowa rynku, ratusz(obecnie muzeum historyczne Wrocławia), kościół m.in. sw. Elżbiety, sw.MM, sw.Klary,(mauzoleum piastow wrocławskich),

Ostrów Piaskowy i Ostrow Tumski (katedra sw. Jana chrzciciela), sw.Idziego i sw.marcina,

Muzeum Archidiecezjalne, uniwersytet (aula Leopoldyna),

Hala Ludowa, Dworzec Świebodzki, Muzeum Narodowe(oddzial etnograficzny, poczty i telekomunikacji, Panorama Raclawicka), centrum naukowe kulturalne,

Moszna hehe Moszna-park krajobrazowy, stary drzewostan,rododendrony, slady po grodzisku kultury łużyckiej, zamek-palac z XVII-XX w., stadnina koni pelnej krwi angielskiej, bażanciarnia, festyn muzyczny „Świeto kwitnących azalii”

Biała-sredniowieczne zalozenie urbanistyczne, baszta”nad brama prudnicką” XVw, zamek prószkowski z XVI-XVII w,

Głogówek-uklad urbanistyczny starego miasta, kamiennice w rynku, renesansowy ratusz, kościoły:pofranciszkański i parafialny, zamek górny XVIw i dolny XVII, mury obronne,

Głubczyce-srednioweczne zalozenie miejskie, renesansowe kamienniczki, wieza ratuszowa, mury miejskie z basztami, gotycki kościół parafialny Narodzenia NMP<

Kluczbork-owalnicowy układ urbanistyczny, gotycki kościół Zbawiciela, ratusz, fragmenty murow obronnych, Muzeum im Księdza Jana Dzierżonia,

Korfantów-sredniowieczny układ urbanistyczny, palac z parkiem krajobrazowym, kościół sw Trojcy, nazwa miejscowości upamietnia Wojciecha Korfantego

Krapkowicie-sredniowieczny ukl urbanistyczny z fragmentami murow miejskich, barokowy zamek-przebudowany,

Namysłów-sredn. Ukl. Przestrzenny, kamiennice w rynku, gotycko-renesansowy ratusz, mury miejskie z wieza, bramną, kościół parafialny sw piotra i pawla, zamek książęcy,

Niemodlin-sredniowieczny układ urbanistyczny, renesansowe i barokowe kamienice, Dom Wagi Miejskiej, fragmenty srednioweicznych obwarowan miejskich, palac biskupi z XVII-XVIIIw, (obecnie muzeum nyskie), późnogotycki kościół sw Jakuba i Agnieszki, barokowy kościół sw piotra i pawla, kolegium i Gimnazjum jezuickie carolinum, zarys fortyfikacji austriackich i pruskich z XVIIw, barokowa fontanna „piekna studia”

Oława-sredniowieczny układ urbanistyczny z fragmentami murow obronnych, ratusz z barokowa wieza zegarowa, kościół parafialny MB pocieszenia, zamek-obecnie siedziba wladz miasta,

Opole-sredniowieczny układ urbanistyczny z fragmentami murow obronnych, ratusz, kamienice w rynku i nad kanalem Młynówka, gotycka katedra sw krzyza, Muzeum Diecezjalne, kościół Franciszkanów sw Trójcy-pierwotnie zamkowy, Wieża Piastowka-pozostalosc zamku, Muzeum Slaska Opolskiego, Muzeum Wsi Opolskiej, Festiwal Piosenki Polskiej, amfiteatr,

Prudnik-uklad urbanistyczny z fragmentami murow miejskich, kamienice z XVII0XVIIIw, ratusz z Xviii,-kamienna wieza gotyckiego zamku, zespol klasztorny Franciszkanów, cmentarz żydowski z około 140 zabytkowymi nagrobkami,

Środa Ślaska-sredniowieczny ukl urbanistyczny(wzorzec prawa średzkiego). Późnoromański kościół parafialny sw Andrzeja, późnogotycki ratusz (obecnie muzeum regionalne z ekspozycja „skarbu średzkiego”),

Kędzierzyn-Koźle-współczesne założenie przestrzenne powstale z 45 miast:Kędzierzyna, Koźla, Kłodnicy i Sławęcic, w Koźlu tuiny zamku piastowskiego (obecnie Muzeum Regionalne).

NIZINA PÓŁNOCNOMAZOWIECKA

Mława-Przasnysz - formy kemowe i morenowe (Dębowa Góra 235m)

*wał kemowo-morenowy Czerwony Bór z kulminacją Dębowa Góra, Puszcza Czerwony Bór

*dolina Narwi i jej dopływów: Wkry, Orzyca, Omulwi, Rozogi, Szkwy, Pisy

Łomżyński PK Dolina Narwi (Drozdowo - Muzeum Przyrody; Łomża - katedra św.św. Michała Archanioła i Jana Chrzciciela; Muzeum Okręgowe)

Nadbużański PK (część „nadnarwiańska”) - Jez.Zegrzyńskie; rezerwaty: r.ptasi „Stawinoga”

Pułtusk - najstarsza część miasta na wyspie - rynek z klasycyst.zabudową; wieża dawnego ratusza z XVw. (obecnie Muzeum Regionalne); zamek biskupów płockich (obecnie Dom Polonii); Wyższa Szkoła Humanistyczna; Towarzystwo Kulturalne Ziemi Pułtuskiej

*dolny odcinek Wkry - rezerwat „Dolina Wkry”

Czarnia - rez. „Czarnia” - bór sosnowy (250 lat)

*pomiędzy Wyszkowem a Ostrowią Mazowiecką - Puszcza Biała

*Puszcza Zielona (zw.Kurpiowską lub Myszniecką)

*okolice Wyszogrodu - grodzisko zwane Okrągłą Górą (VII-VIII i Xiw.); kamienny krąg - dawne sanktuarium pogańskie

Ostrołęka - wczesnośred. grodzisko u ujścia Omulwi do Narwi; pole bitwy z 1831r., mauzoleum; Muzuem Okręgowe (w dawnym budynku poczty)

Zakroczym - grodzisko wczesnośred.; układ urbanistyczny z prostokątnym rynkiem

Ciechanów - średniow.ukł.urbanist. z rynkiem; gotycki zamek książąt mazowieckich (obecnie Muzeum Szlachty Mazowieckiej, wystawy, koncerty); pomniki: M.Konopnickiej, Z.Krasińskiego

Przasnysz - ukł.urbanist.miasta, zabudowa rynku, zespół klasztorny Bernardynów obec.Pasjonistów, ratusz (obec. Muzeum Historyczne)

Wyszków - klasycyst.pałac z parkiem (obec.ośrodek SARP); miejsce bitwy o linię Bugu (8-10.09.1939); Muzeum Miejskie (zbiory kultury ludowej z Puszczy Białej)

Czerwińsk nad Wisłą - zespół klasztorny dawnych Kanoników Regularnych (obec.Salezjanów) - romański kościół Zwiastowania NMP (sanktuarium Maryjne)

Opinogóra Górna - zameczek Krasińskich z parkiem krajobrazowym (obec.Muzeum Romantyzmu)

Modlin - twierdza (cmentarz forteczny)

*okolice Nowogrodu - linia obrony Narwi 1939 (polskie bunkry)

Mława - bitwa między oddziałami armii „Modlin” a wojskami niemieckimi (1-3.09.1939), Mauzoleum Żołnierzy Września; Mławska Kolej Dojazdowa, skansen trakcji wąskotorowej

Wyszogród - najdłuższy drewniany most w Europie (1285m) częściowo rozebrany (nowy most w pobliżu)

Gołotczyzna - Muzeum Pozytywizmu

Kadzidło - skansen „Zagroda Kurpiowska” (filia M.Okręgowego w Ostrołęce); Izba Pamięci Czesławy Konopkówny; ośrodek kultury kurpiowskiej (Zespół Pieśni i Tańca „Kurpianka”, inscenizacja wesela kurpiowskiego, uroczyste obchody świąt kościelnych)

Nowogród - Skansen Kurpiowski im.Adama Chętnika, centrum kultury ludowej Kurpiów

Sierpc - Muzeum Wsi Mazowieckiej; Międzynarodowy Festiwal Pieśni i Tańca „Kasztelania”

Turośl - drewniany kościół parafialny św.Jana Chrzciciela z XIXw.; tradycyjne budownictwo drewniane wsi z pocz. XXw.; ośrodek kultury ludowej Kurpiów (procesje na Boże Ciało)

Myszyniec - drewniane domy kurpiowskie, ośrodek kurpiowskiej kultury ludowej (procesje na Boże Ciało), tradycyjna stolica Kurpiów

Czarnia - ośrodek kultury ludowej Kurpiów (dzień św. Huberta)

Łyse - ośrodek kultury ludowej Kurpiów, konkurs palm w Niedzielę Palmową

Zawodzie koło Myszyńca - obrzędy miodobrania kurpiowskiego

Serock - ośrodek sportów wodnych i wypoczynku

*okolice Wierzbicy nad Narwią - Intershow Park Popowo - park rozrywki i wypoczynku

NIZINA ŚRODKOWOMAZOWIECKA

*okolice Warszawy - zbieg dolin rzek: środkowej Wisły, Bugu, Narwi i Bzury, zaporowe Jez.Zegrzyńskie z Kanałem Żerańskim i hydroelektrownią w Dębem

Warszawa-Płock - pradolina Wisły

Puławy-Warszawa - Dolina Środkowej Wisły

Małkinia-Jezioro Zegrzyńskie - Dolina Dolnego Bugu

Białobrzegi-Wisła - Dolina Dolnej Pilicy

Kampinoski PN - Światowy Rezerwat Biosfery; ostoja łosia (symbol parku), stanowiska chemadafne płn.(relikt epoki lodowcowej), jelenie,dziki,gronostaje,bobry,borsuki,łasice, eksperymentalna reintrodukcja rysia, jaszczurki zielone,gniewosze; rezerwaty: „Granica”, „Rybitew”(wały wydmowe, lilia złotogłów, naparstnica zwyczajna, sasanka, wawrzynek wilczełyko), ”Sieraków”(największy i najcenniejszy rez.ścisły KPN: kompleks wydomowo-bagienny, chemadafne, brzoza czarna, bobry, łosie, bociany czarne), „Zaborów Leśny”(zespoły leśne: grądy,olsy; łosie, żurawie); Puszcza Kampinoska (wydmy śródlądowe); Lipków (dwór barokowo - klasycyst., dom rodzinny żony H.Sienkiewicza, teren plenerów filmowych); polana Palmiry (miejsce potajemnych egzekucji z lat 1939-1941); Granica (najstarszy ścisły rezerwat, tereny wydmowe ze świetlistą dąbrową, łoś, bocian czarny, cmentarz z 1939, Ośrodek Dydaktyczno-Muzealny KPN, skansen budownictwa mazowieckiego); Kampinos (mogiły z 1863); Laski, Leszno (cmentarze z 1939); Laski (miejscowy cmentarz z grobami m.in. sławnych poetów); Wiersze (cmentarze ofiar II woj.św., Muzuem Walki i Męczeństwa, cmentarz partyzancki AK).

Bolimowski PK - Skierniewice - Żyrardów (pozostałości Puszczy Bolimowskiej i P.Mariańskiej); Bolimów (ośrodek garncarstwa)

Chojnowski PK - Lasy Chojnowskie; Konstancin - Jeziorna (park zdrojowy, tężnia solankowa, uzdrowisko, wille z pocz. XXw.); Zalesie Górne (miejscowość rekreacyjna)

Kozienicki PK - Puszcza Kozienicka; Kozienice (pałac, Muzeum Regionalne - w dawnej wozowni, stadnina koni angielskich - od 1924)

Mazowiecki PK - Lasy: Otwockie, Celestynowskie i cześć Osieckich; Otwock (drewniane wille - XIX/XXw. - w stylu „świdermajer”, Muzeum Ziemi Otwockiej

Nadbużański PK - Brok (kościół parafialny św.Andrzeja Apostoła - XVIw., ośrodki wypoczynkowe

Arkadia - park romantyczny (ogród angielski), Oddział Muzeum Narodowego w Warszawie

Warszawa - Ogród Saski, ogród botaniczny, ogród zoologiczny, Las Bielański, Las Natoliński, Las Kabacki, Stare Miasto (lista dziedzictwa UNESCO), Rynek Starego Miasta, Rynek Nowego Miasta, Trakt Królewski; zespoły pałacowo - parkowe: Łazienki Królewskie, Wilanów; katedra św.Jana Chrzciciela, klasztor i kościół Bernardynów św.św. Antoniego i Bonifacego, cerkiew na Pradze - prawosławny sobór (katedra) św. Marii Magdaleny; Zamek Królewski; Grób Nieznanego Żołnierza, cmentarz Powązkowski, cmentarz ewangelicko-augsburski, cm.żydowski; Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, Muzeum Narodowe, Muzeum Wojska Polskiego, Muzeum Powstania Warszawskiego; Pałac Kultury i Nauki, centrum naukowe, kulturalne, administracyjne, handlowe, finansowe, przemysłowe; Międzynarodowy Dworzec Lotniczy; Międzynarodowy Konkurs Chopinowski; festiwale muzyczne: „Jazz Jamboree”, „Warszawska Jesień”

*Lasy Garwolińskie

Tum k. Łęczycy - grodzisko tzw. „Szwedzka Góra” (VI-VIIw.), romańska kolegiata NMP

Czersk - ukł.urbanist. z rynkiem, ruiny gotyckiego zamku książęcego, wieże zamkowe, ceglany most z XVIIIw.

Kutno - ukł.urbanist. z 2 rynkami, zespół pałacowo-parkowy Gierałty (XVIII-XIXw.), ratusz (obec.Muzeum Regionalne), dawny zajazd tzw. pałac podróżny Augusta III, dworzec kolejowy z 1862, Muzeum Bitwy nad Bzurą 1939

Łowicz - zespół urbanist. i zabudowa Starego Rynku, katedra Wniebowzięcia NMP i św. Mikołaja, wielodziałowe muzeum, obok w parku niewielki skansen, ośrodek łowickiej sztuki ludowej (procesje - B.Ciało)

Podkowa Leśna - miasto-ogród założone w 1925 - zabudowa willowa, Muzeum im.Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów

Puławy - ukł.urbanist. i zabudowa miasta, zespół pałacowo-parkowy (Domek Gotycki - muzeum, Świątynia Sybilli, Domek Chiński, Pałac Marynki, IUNG)

Sulejówek - dom marszałka Józefa Piłsudskiego, secesyjne wille

Jabłonna - klasycyst.pałac z parkiem krajobrazowym (obec. ośrodek PAN), zajazd pocztowy z końca XVIIIw.

Nieborów - barokowy zespół pałacowo-parkowy Radziwiłłów (obec.Oddział Muzeum Narodowego w W-wie)

Radziejowice - zespół pałacowo-parkowy (obec.Dom Pracy Twórczej Ministerstwa Kultury i Sztuki)

Walewice k.Łowicza - zespół pałacowo-parkowy z XVIIIw. (obec.stadnina koni rasy małopolskiej i hotel)

Warka - dwór w parku krajobrazowym (obec.Muzeum im.Kazimierza Pułaskiego)

Żelazowa Wola - oficyna dworska zwana Dworkiem Chopina - miejsce urodzenia kompozytora (obec.Muzeum Chopina), park dworski, koncerty pianistyczne

Żyrardów - eklektyczny pałac pofabrykancki (obec.Muzeum Okręgowe), park krajobrazowy z II poł.XIXw., domy robotnicze i budynki fabryk z XIXw.

Brochów - obronny kościół parafialny św.św. Andrzeja i Jana Chrzciciela, miejsce ślubu rodziców Fryderyka Chopina oraz jego chrztu

Gołąb - kościół parafialny św.św. Katarzyny i Floriana, późnorenesansowy Domek Loretański

Góra Kalwaria - założenie sakralne z XVIIw. na wzór Kalwarii w Jerozolimie, 2 synagogi i kirkut z grobowcem cadyków (ohelem)

Kobyłka - późnobarokowy kościół parafialny św. Trójcy

Lewiczyn - drewniany kościół św. Wojciecha (XVIIw.-sanktuarium Maryjne Pani Ziemi Grójeckiej)

Niepokalanów - klasztor Franciszkanów Kowentualnych z XXw., Muzeum św. Maksymiliana, ośrodek radiowy i telewizyjny, Festiwal Filmów Katolickich

Skierniewice - dworzec kolejowy z ok.1875 w stylu neogotyckim - „mauretańskim”, Instytut Warzywnictwa w dawnym pałacu prymasowskim otoczony parkiem

Dęblin - Twierdza Dęblin z XIXw., Wyższa Oficerska Szkoła Sił Powietrznych - izba pamięci Szkoły Orląt

Łęczyca - zamek z XIVw. (obec.Muzeum Regionalne)

Oporów - gotycki zamek Oporowskich (obec.Muzeum Wnętrz Mieszkalnych) z parkiem krajobrazowym

Ossów k.Kobyłki - miejsce bitwy 13-14.08.1920, mauzoleum i cmentarz poległych w 1920, kaplica MB Zwycięskiej , głaz-pomnik poświęcony generałowi Józefowi Hallerowi (1996)

Maciejowice - miejsce bitwy pod Maciejowicami (10.10.1794), pomnik upamiętniający bitwę, Muzeum im.Tadeusza Kościuszki (w ratuszu), miejsce przeprawy majora H.Dobrzańskiego - „Hubala” (X 1939)

Radzymin - miejsce bitwy „cud nad Wisłą” (VIII 1920), pomniki, cmentarze, kaplica cmentarna

Sochaczew - miejsce bitwy nad Bzurą w 1939 i cmentarz żołnierzy, Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurą (dawny ratusz), Muzeum Kolejki Wąskotorowej i trasa zabytkowej kolejki do Puszczy Kampinoskiej

Studzianki Pancerne - miejsce bitwy I Armii WP 9-16.08.1944, Pomnik-Mauzoleum Wojska Polskiego

Treblinka - Treblinka I (karny obóz pracy) i Treblinka II (obóz zagłady Żydów), mauzoleum, pomniki i cmentarze, Muzeum Walki i Męczeństwa

Piątek k.Łęczycy - geometryczny środek Europy

Pruszków - Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego (dawny zespół pałacowo-parkowy rodziny Potulickich)

Maurzyce - skansen budownictwa łowickiego

Kołbiel - ośrodek sztuki ludowej (również w okolicznych wsiach)

Sromów - ośrodek łowickiej sztuki ludowej (procesje Bożego Ciała)

Złaków Borowy - ośrodek łowickiej sztuki ludowej (procesje Bożego Ciała)

Karolin - siedziba Zespołu Pieśni i Tańca „Mazowsze”, ekspozycja strojów ludowych i pamiątek

WZNIESIENIA POŁUDNIOWOMAZOWIECKIE

Bełchatów-Tuszyn - pasmo ostańcowych wzgórz żwirowych (max wys.289m - okolice Tuszyna, 276m - okolice Bełchatowa)

PK Wzniesień Łódzkich - Wzniesienia Łódzkie (max wys.284m)

Spalski PK - Inowłódź (romański kościół św.Idziego z ok.1086 - zbud.przez Wł.Hermana jako wotum z okazji urodzin B.Krzywoustego), Spała (park z bogatym drzewostanem, modrzewiowy kościół NMP Królowej Polski „w stylu zakopiańskim” z 1926, na plebanii wystawa poświęcona pobytom w Spale prezydentów RP w latach 1923-1939, Ośrodek Przygotowań Olimpijskich), Studzianna (zespół klasztorny Filipinów z I poł.XVIIIw. - sanktuarium Maryjne), okolice Studziannej i Anielina (pomnik majora H.Dobrzańskiego - „Hubala” - w miejscu jego śmierci 30.04.1940)

Sulejowski PK - Smardzewice (widok na dolinę rzeki Pilicy i tamę zbiornika, Jez.Sulejowskie-zbiornik zaporowy na Pilicy, zespół klasztorny Franciszkanów XVII-XVIIIw., folklor opoczyński, miejscowość letniskowa), okoloice Smardzewic (Rezerwat Hodowlany Żubrów im.Prezydenta RP Ignacego Mościckiego - 1934), Sulejów-Podklasztorze (zespół klasztorny Cystersów: kościół późnoromański św.Tomasza z pocz.XIIIw., część klasztoru z późnoromańskim kapitularzem i gotyckim krużgankiem, część dawnego pałacu opatów, mury obronne, budynki mieszkalne i gospodarcze - obec.hotel, restauracja, niewielkie muzeum), wokół Jez.Sulejowskiego (przystanie żeglarskie, miejscowości letniskowe)

Mała Wieś k.Grójca - rezerwat „Modrzewina”, zespół pałacowo-parkowy z XVIII-XIXw. (obec.dom wypoczynkowy Kancelarii Prezesa Rady Ministrów)

Tomaszów Mazowiecki - rezerwat „Niebieskie Źródła” (2 wywierzyska oddzielone wyspą, źródła krasowe, ostoja ptactwa wodnego, ozdobne drzewa i krzewy: topole białe, kruszyna, kalina, chmiel, azalia pontyjska), ukł.urbanist.miasta fabrycznego z XIXw. z zabudową klasycyst., manufaktura sukna „Batavia” (1824-1826)

Rogów k.Koluszek - arboretum, Muzeum Lasu i Drewna, Leśny Zakład Doświadczalny SGGW i Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej, wąskotorowa Rogowska Kolej Dojazdowa

Radom - grodzisko „Piotrówka” - pozostałość grodu VIII-Xw., ukł.urbanist.z XIVw. zwany Nowym Radomiem, zespół klasztorny Bernardynów (późnogotycki), gotycki kościół parafialny św.Jana Chrzciciela, wczesnogotycki kościół św.Wacława, Muzeum Okręgowe (dawne kolegium Pijarów), Muzeum Wsi Radomskiej

Rawa Mazowiecka - grodzisko „Anielska Góra”-dawny gród kasztelański, ukł.urbanist.z XIXw., ruiny gotyckiego zamku książąt mazowieckich (punkt widokowy, muzeum), Muzeum Ziemi Rawskiej

Piotrków Trybunalski - ukł.urbanist. i zabudowa miasta (XVII-XIXw.), barokowy kościół Jezuitów św. Franciszka Ksawerego, dawne kolegium Jezuitów z XVIIIw. (obecnie liceum), siedziba Trybunału Koronnego (1578-1792)

Bogusławice k.Wolborza - zespół dworsko-parkowy (XVIII-XIXw.), stadnina koni (ośrodek jazdy konnej), kolekcja powozów

Nowe Miasto nad Pilicą - późnobarokowy zespół pałacowo-parkowy z XVIIIw., późnobarokowy zespół klasztorny Kapucynów, Muzeum Regionalne

Orońsko - zespół pałacowo-parkowy (obec.Centrum Rzeźby Polskiej - Dom Pracy Twórczej ZPAP), w dawnym dworze Józefa Brandta izba pamiątek po artyście

Wolbórz - późnobarokowy zespół pałacowo-parkowy biskupów kujawskich (obec.izba muzealna), pomnik Andrzeja Frycza Modrzewskiego

Boguszyce - drewniany kościół parafialny św. Stanisława (XVIw.)

Zwoleń - gotycki kościół św.Krzyża z XVIw., renesansowa kaplica zw.Kaplicą Kochanowskich, epitafium Jana Kochanowskiego, pomnik poety z 1961 (na rynku)

Drzewica - ruiny gotycko-renesansowego zamku, fabryka nakryć stołowych „Gerlach”

Grójec - wąskotorowa Grójecka Kolej Dojazdowa z Piaseczna do Nowego Miasta nad Pilicą (dł.72km), dworzec kolejowy z 1914

Czarnolas - Muzeum Jana Kochanowskiego w klasycyst.dworze, park dworski, pomnik poety

Lipce Reymontowskie - Muzeum im.Wł.St.Reymonta w budynkach dawnej manufaktury tkackiej z XIX-XXw.

Bełchatów - kopalnia węgla brunatnego, elektrownia cieplna

NIZINA PÓŁNOCNOPODLASKA

Wysoczyzna Białostocka - wzgórza morenowe, kemowe (Krynica 204m, Góra św.Jana 214m)

Wysoczyzna Drohiczyńska - wierzchołek stożka sandrowego koło Radziwiłłówki 210m

Wzgórza Sokólskie - wzgórza morenowe, kemowe i ozy (najwyższe na wsch.od Sokółki, wys.236m i 238m)

*zbiornik zaporowy Jez.Siemianowskie

okolice Knyszyna - zbiornik zaporowy na rzece Nereśni (dopływ Narwi), jezioro Zygmunta Augusta

Białowieski PN - lista dziedzictwa UNESCO, Światowy Rezerwat Biosfery, lilia złotogłów, kosaciec syberyjski, wierzba borówkolistna, skalnica torfowa, żubry, jelenie, rysie, wilki, ryjówka białowieska, dzięcioł trójpalczasty, sowa mszarna, dziwonia, batalion, żółw błotny, gniewosz plamisty, rzekotka drzewna, kumak nizinny; rezerwat ścisły (las pierwotny, powalony w 1974 Dąb Jagiełły), Rezerwat Pokazowy Zwierząt (w zagrodach: żubry, koniki polskie, jelenie, sarny, łosie, dziki, wilki, żubronie); pomnikowe dęby (Szlak Dębów Królewskich - dł.450m, 24 drzewa nazwane imionami królów i królowych polskich, książąt polskich i litewskich); Białowieża (park pałacowy z budynkami będącymi pozostałością zespołu pałacowego z XIXw., cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy z XIXw., Muzeum Przyrodniczo-Leśne BPN, prywatny skansen budownictwa puszczańskiego)

Biebrzański PN - RAMSAR, największy polski park narodowy, największy w Europie kompleks torfowisk niskich o kilkukilometrowej warstwie torfu, zespół rozlewisk Biebrzy, brzoza niska, wierzba lapońska, gnidosz królewski, skalnica torfowiskowa, bataliony, bekasiki, biegusy, cietrzewie, dubelty, orliki grubodziobe, świstuny, bobry, dziki, jelenie, łosie, wydry; Lipsk (miasto na Kępie Lipskiej - piaszczysta równina terasowa z wydmami - Społeczne Muzeum Regionalne, ośrodek sztuki ludowej - tkactwo, ośrodek turystyczny - szlak kajakowy); Goniądz - Strękowa Góra (Bagno Ławki - szlak zielony Groblą Honczarowską; rezerwat „Czerwone Bagno” - ostoja łosia); Osowiec-Twierdza (twierdza tzw. zaporowa z XIXw. zmodernizowana 1912-1914 - obec.m.in. Muzeum BPN); Strękowa Góra (pole bitwy 1939, na wzgórzu ruiny schronu); okolice Wizny (groby dowódcy artylerii i nieznanego żołnierza)

Narwiański PN - różnorodna roślinność: grążel żółty, grzybień biały, pałka wąskolistna, strzałka wodna, wierzba wiciowa, arnika górska, goździk pyszny, kosaciec syberyjski, widłak jałowcowaty; paki: bączek, batalion, błotniak stawowy, dudek, jastrząb, krogulec, raniuszek, pokrzewka; zwierzęta: bobry, dziki, łosie, zające, leszcze, liny, karpie, szczupaki; Bokiny (we wsi widok na rozlewiska i torfowiska, drewniane zagrody i budynki kryte strzechą, kapliczki); Kurowo (widok z wieży widokowej na rozlewiska Narwi, zespół dworsko-ogrodowy - obec.m.in. Muzeum NPN); Suraż (widok na dolinę rzeki Narwi, grodzisko wczesnośred. zw. Górą Królowej Bony, ukł.urbanist. - część miasta lacka z kościołem i część ruska z cerkwią, cmentarze: katolicki, prawosławny, unicki, żydowski, prywatne muzeum Wł.Litwińczuka)

*dolina rzeki Narwi - rezerwat „Wielki Dział” nad Narwią (las łęgowy)

PK Puszczy Knyszyńskiej - puszcza na powierzchniach kemowo-sandrowych; okolice Rybnik (ekspozycja krzemienia, dolina rzeki Supraśl); Kopna Góra (ogród dendrologiczny - ścieżka przyrodnicza m.in. do rezerwatu „Woronicza”); Supraśl (zespół drewnianych domów tkaczy z XIXw., pałac Buckholtzów XIX/XXw., drewniany dworek Zachertów XVII-XIXw., pobazyliański zespół klasztorny obec.prawosławny: barokowy pałac archimandrytów - opatów, budynki klasztorne z XVIIw., późnobarokowa dzwonnica-brama z 1696, odbudowana cerkiew prawosławna Zwiastowania Najświętszej Marii z pocz.XVIw. zniszczona w 1944, barokowy kościół parafialny św.Trójcy, drewniana karczma XVIII/XIXw., cmentarz ewangelicki z kaplicami grobowymi z XIXw. cmentarz katolicki - dawniej unicki - z kaplicą z końca XIXw., ośrodek tur.-uzdrowisk.); Czarna Wieś Kościelna (ośr.sztuki ludowej - pracownie garncarskie, kuźnie - szlak sztuki ludowej Podlasia); Łapczyn (ośr.sztuki ludowej - wyroby z drewna); Czarna Białostocka (kościół z 1976 - w kaplicy zbiór ludowych żelaznych krzyży)

*Puszcza Białowieska - polsko-białoruski transgraniczny rezerwat biosfery - główne szlaki: „Szlak Dębów Królewskich”, „Żebra Żubra”

Bielsk Podlaski - Góra Zamkowa (gród, później zamek), klasycyst.kościół parafialny z XVIIIw., 4 czynne cerkwie prawosławne (dawniej unickie), najstarsza z XVIw., szkoła malowania ikon, centrum prawosławia

Drohiczyn - gród na Górze Zamkowej - punkt widokowy, barokowa katedra św.Trójcy, dawny klasztor Jezuitów z kolegium, barokowy zespół klasztorny Franciszkanów, barokowy zespół klasztorny Benedyktynów, klasycyst.cerkiew prawosławna (dawna unicka) św.Mikołaja

Białystok - ukł.urbanist. z XVIIIw., klasycyst.kamienice, ratusz (obec.Muzeum Okręgowe), zespół pałacowo-parkowy Branickich z XVII-XVIIIw. (obec.Akademia Medyczna), modernistyczny kościół św.Rocha, klasycyst.cerkiew św.Mikołaja Cudotwórcy

Siemiatycze - barokowy ukł.urbanist., renes.-barok.kościół parafialny Wniebowzięcia NMP, zespół poklasztorny

Tykocin - ukł.urbanist.z XVw., barokowa zabudowa rynku, barokowy zespół kościelno-klasztorny z kościołem prafialnym św.Trójcy, dawna synagoga - obec.muzeum judaistyczne, budynek talmudyczny - ekspozycja pamiątek po Zyg.Glogerze, alumnat z XVIIw. - dom dla emerytowanych oficerów, ruiny zamku, pomnik St.Czarnieckiego z XVIIIw., pomnik Orderu Orła Białego

Choroszcz - barokowy pałac Branickich (obec.Muzeum Wnętrz Pałacowych)

Bohoniki - drewniany meczet z XIXw., mizar

Grabarka - prawosławny zespół klasztorny na Świętej Górze - najważniejsze sanktuarium prawosławne w Polsce

Kruszyniany - drewniany meczet z XVIIIw., mizar, we wsi drewniane chałupy kryte strzechą

Różanystok - kościół podominikański obec.Salezjanów - sanktuarium MB Różanostockiej, tradycyjny odpust na Zielone Świątki

Stawiski - późnobarokowy zespół klasztorny z kościołem św.Antoniego Padewskiego, bitwa z oddziałami bolszewickimi w VII 1920, pomnik upamiętniający odzyskanie niepodległości w 1919 i walki w 1920

Szczuczyn - zespół klasztorny popijarki z kościołem Imienia Marii

Krynki - cmentarz żydowski z zachowanymi macewami, ośrodek sztuki ludowej

*okolice Suchowoli -pomnik - geometryczny środek Europy

Ciechanowiec - Muzeum Rolnictwa im.Krzysztofa Kluka

Hajnówka - Muzeum Zabytków Kultury Białoruskiej, cerkiew św.Trójcy, Międzynarodowy Festiwal Muzyki Cerkiewnej

Sokółka - Muzeum regionalne, ośrodek sztuki ludowej (pracownia rzeźbiarska)

Janów - Izba Tkactwa Dwuosnowowego, Samorządowa Szkółka Tkactwa

NIZINA POŁUDNIOWOPODLASKA

*okolice Stoczka Łukowskiego - wzniesienia ostańcowe (max wys. 204m)

*doliny rzek: Liwu, Świdra, Krzny

PK Podlaski Przełom Bugu - terasy nadzalewowe, kompleksy leśne; Janów Podlaski (barokowy kościół parafialny św.Trójcy - dawna katedra, ruiny dawnego zespołu zamku biskupiego, stadnina koni arabskich, międzynarodowa aukcja koni arabskich, Polski Narodowy Pokaz Koni Arabskich, zespół stajni i budynki gospodarcze z XIXw., park krajobrazowy)

Kozłowiecki PK - rezerwat „Kozie Góry”

Obszar Chronionego Krajobrazu Pradoliny Wieprza - dolny bieg rzeki Wieprz i jej dopływu Tyśmienicy, jez.Firlej i jez.Kunów, rezerwaty ornitologiczne: „Czapliniec”, „Feliksówka”, ukł.urbanist. z XV-XVIIIw., drewniany „Dom Rabina” z XIXw., zespół pałacowo-parkowy Jabłonowskich, klasycyst.kościół parafilany Wniebowzięcia NMP, cmentarz wojenny kleeberczyków z 1939, pomnik gen.Fr.Kleeberga

*okolice Łukowa - Lasy Łukowskie (jodła)

Łuków - rez.geologiczny „Kra jurajska”. Muzeum Regionalne z kolekcją amonitów

Biała Podlaska - ukł.urbanist.miasta książęcego, zespół zamkowo-parkowy Radziwiłłów nad rzeką Krzną (obec.m.in.Muzeum Okręgowe), późnorenes.kościół parafialny św.Anny, dawny kościół Bazylianów obec.rzymskokat.kościół parafialny NMP, pomnik J.I.Kraszewskiego

Siedlce - ukł.urbanist., zespół dawnego pałacu Ogińskich z parkiem, kościół parafialny św.Stanisława, klasycyst.budynek poczty, konduktor czyli piorunochron na ratuszu od 1784, Muzeum Okręgowe Podlasia Zachodniego w dawnym ratuszu zw.”Jackiem”, ośrodek kulturalno-naukowy

Węgrów - ukł.urbanist. z prostokątnym rynkiem, barokowy Dom Gdański, got.-bar.kościół paraf.z XVIw., barok.kościół poreformacki, ośrodek reformacji w Polsce w XVI-XVIIIw., cmentarz ewangelicki z drewnianą kaplicą z XVIIw., dawny cmentarz żydowski z pomnikiem - lapidarium, zakład ludwisarski

Kozłówka - zespół pałacowo-parkowy Zamoyskich (obec.Muzeum Zamoyskich, w oficynie galeria sztuki socrealizmu)

Lubartów - zespół pałacowo-parkowy Sanguszków z XVIIw., późnobarok.kościół paraf. św.Anny

Mińsk Mazowiecki - bar.-klasycyst.pałac, fabryka Rudzkiego z XIXw. (budowano mosty m.in. pierwsze w Europie mosty drogowe o konstrukcji spawanej na rzece Słudwi w Małrzycach i Retkach k.Łowicza)

Radzyń Podlaski - zespół pałacowo-parkowy Potockich, w parku rokokowa oranżeria - dzieło Jakuba Fontany, kościół paraf.św.Trójcy - „renesans lubelski”

Cegłów - neogotycki kościół Mariawitów z pocz.XXw., ośrodek ruchu religijnego Mariawitów

Czemierniki - zespół zamkowy z pałacem Firlejów

Liw - ruiny zamku książąt mazowieckich, barokowy dworek (ovec.muzeum - zbrojownia)

Stare Iganie - pole bitwy 1831 wojska pol.pod dowództwem gen.Ignacego Prądzyńskiego z woj.rosyj., pomnik upamiętniający bitwę

Stoczek Łukowski - pole zwycięskiej bitwy 1831 woj.pol. z woj.rosyj., pomnik dowódcy gen.Józefa Dwernickiego

Wola Gułowska - barokowy kościół Karmelitów NMP - sanktuarium Maryjne i żołnierz IX 1939, miejsce ostatniej bitwy Wojny Obronnej 1939 między Niemcami a Samodzielną Grupą Operacyjną „Polesie” dow.przez gen.Fr.Kleeberga (tzw. bitwa pod Kockiem 3-5.10.1939), groby żołnierzy na cmentarzu parafialnym oraz pomnik Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”, Muzeum Czynu Bojowego Kleeberczyków

Wola Okrzejska - muzeum biograficzne H.Sienkiewicza (w oficynie dworskiej), miejsce urodzenia i chrztu pisarza, pamiątkowy kopiec z pomnikiem pisarza

POLESIE ZACHODNIE

Garb Włodawski - ostańce moren czołowych ze skupieniami głazów narzutowych (max wys.212m)

*kanał Wieprz-Krzna

Polesie Zachodnie - polsko-ukraiński transgraniczny rezerwat biosfery (Poleski PN, parki krajobrazowe: Poleski, Pojezierze Łęczyńskie, Sobiborski, Chełmski)

Poleski PN - Światowy Rezerwat Biosfery, rezerwat „Durne Bagno”, ścieżka przyrodnicza „Dąb Dominik”, ścieżka przyrodnicza nad Jez.Długie, Wytyczno (miejsce bitwy żołnierzy Korpusu Wojsk Ochrony Pogranicza pod dow.gen.Wilhelma Orlika-Ruckemana 1.10.1939, symboliczny cmentarz i pomnik poległych żołnierzy), Stare Załucze (Muzeum Poleskiego PN, ośrodek dydaktyczny)

*Poleski PK

PK Pojezierze Łęczyńskie - grupa największych jezior, w tym: rezerwat florystyczny „Jez.Brzeziczno”, rez.”Torfowisko przy Jeziorze Czarnym”, rez.”Jez.Świerszczów”

Sobiborski PK - rez.gadów „Żółwiowe Błota”, rez.torfowy „Brudzieniec”; Sobibór (teren byłego hitlerowskiego obozu zagłady, pomnik i izba pamięci 14.101943 - wybuchł zbrojny bunt i uciekło ok.320 więźniów)

Włodawa - ukł.urbanist. z rynkiem, późnobarok.kościół paraf.św.Ludwika (dawniej Paulinów), zabudowania poklasztorne, zespół synagogalny: barokowa wielka synagoga fundacji Czartoryskich, klasycystyczna mała synagoga, barokowe hale targowe, Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego z działem judaików

Romanów - zespół dworski - obec.muzeum biograficzne J.I.Kraszewskiego, park dworski o założeniu barokowym, klasycyst.kaplica pałacowa

Jabłeczna - zespół cerkiewny: cerkiew św.Onufrego (sankt.prawosławne), męski klasztor prawosławny, Wyższe Prawosławne Seminarium Duchowne, Muzeum Cerkiewne, drewniane kaplice, skupisko 44 dębów (najgrubsze ok.770cm obw.w pierśnicy)

Kodeń - kościół paraf.św.Anny - sankt.MB Kodeńskiej, zw.Królową i Matką Podlasia, dawna cerkiew - obec.kościół rzymskokat.św.Ducha, w parku krajobraz.drewniana Droga Krzyżowa, pałacyk Sapiehów zw.Placentią z XVIII-XIXw.

Kostomłoty - drewniana cerkiew św.Nikity z XVIIW.

Sławatycze - cerkiew Wniebowzięcia NMP z XIX-XXw., wiatrak „koźlak” z XIXw., drewniane chałupy z XVIII i XIXw.

Bogdanka okolice Łęcznej - Lubelskie Zagłębie Węglowe - kopalnia węgla kamiennego w Bogdance uruchomiona w 1982

POLESIE WOŁYŃSKIE

Pagóry Chełmskie - ostańcowe góry stołowe - max wys.274m

*Chełmski PK; Nadwieprzański PK

Strzelecki PK - obszary leśne w międzyrzeczu Bugu i Wełnianki - „Dąbrowy Strzeleckie”

Chełm - kredowe podziemia - trasa turystyczna (dawne wyrobiska kredy), zespół sakralny na Górze Zamkowej: kościół Narodzenia NMP (dawna katedra prawosławna, później unicka) - obec.budowla barokowa wg projektu Pawła Fontany, dawny pałac biskupów chełmskich, dawny klasztor Bazylianów i brama zamkowa tzw.Brama Uściłuska, dawna barokowa cerkiew unicka św.Mikołaja i dawne seminarium unickie z XVIII-XIXw., kościół paraf.Rozesłania Świętych Apostołów - dawniej Pijarów, kolegium Pijarów z XVIIIw. (obec.Muzeum Okręgowe)

Hniszów - pomnik przyrody „Dąb Bolko” na skraju parku dworskiego (najpotężniejszy na Lubelszczyźnie)

SUDETY ZACHODNIE

Sudety Zach.: kamieniołomy wapienia, polsko-czeski transgraniczny rezerwat biosfery,Karkonoski PN- światowy rezerwat

przyrody, Śnieżka, Śnieżne kotły, Równina pod Śnieżką Słoneczniki, Wielki i Mały Staw, wodospad:Kamieńczyka i

Szklarki,góra Chojnik(zamek) Rudawski PK-„kolorowe jeziorka”Jelenie Góra-śred. uk.mias.,barokowe kamienice

podcieniowe, renas.ratusz, Muzeum Okręgowe ze zbiorami szkła artyst,oś.szybowcowy, Karpacz- Wang, Muzeum

zabawek,.turystyki western city, Cieplice śląskie zdr.- park zdrojowy, park Norweski, pałac Schaffgotschów, muszla

koncertowa,uzdrowisko, Szklarska poręba- huta kryształów „Julia”,oś.narciarski, willa VlastimilaHofmana,Świeradów

Zdrój- dawne chaty sudeckie,uzdrow. Piechowice- huta szkła i szlifiernia kryształów, Kowary-dawna kopalnia

uranu, sanatorium

SUDETY ŚRODKOWE

Sudety środ: PN gór Stołowych:Błędne skały, Szczelinie, Wielkie Torfowisko,Skalne grzyby PK gór Sowich: Wielka

Sowa(1015m), tunele podziemne fabryki z czasów II wojny, ośrodki narciarskie,rezerwat”głazy krasnoludków”(k.Krzeszowa),

rezerwat Torfowisko pod Zieleńcem, Bystrzyca Kłodzka-ratusz mury obronneMuzeum Filumenistyczne, Kłodzko

ratusz, twierdza, Muzeum ziemi kłodzkiej Wałbrzych- kamienice„Pod trzema Rózami”, „pod kotwicą”, Muzeum przemysłu i

Techniki”,M.Okręgowe, Wambierzyce- Bazylika NawiedzeniaNMP,droga krzyzowaKrzeszów-barokowyzespół klasztorny,

mauzoleum Piastów Świdnickich, klasztor cystersów,Duszniki Zdrój-papiernia, uzdrowiskoi park zdrojowy, Srebrna Góra-

twierdza pruska z Xviii., Kudowa Zdrój, Polanica Zdrój,Jedlina Zdrój, Szczawno Zdrój-uzdrowisko, park zdrojowy,

Czermna-kaplica czaszek

SUDETY WSCHODNIE

Sudety wsch.:PK GórOpawskich-Biskupia Kopa, ŚnieżnickiPK-Śnieżnik, Trójmorski Wierch, Puszcza ŚnieżnejBiałki,Kletno-

JaskiniaNIedźwiedzia,dawna kopalnia uranu,LądekZdr.-Jaskinia Radochowska, uzdrowisko, wille, Międzygórze-

rezerwat”WodospadWilczki,domy wczasowe, ZłotyStok-kopalnia arsenu,SztolniaKsiążęca,SztolniaCzarna

WYŻYNA ŚLĄSKA

Klucze Pustynia Błędowska Góra Chełm wywierzysko „Siedmiu Źródeł" Sławków rezerwat archeologiczny na Wzgórzu Zanikowym, układ urbanistyczny z rynkiem, drewniana zabudowa, kościół parafialny Podwyższenia Krzyża św. i św. Mikołaja, Muzeum Regionalne, Huta Katowice

PK Góra Sw. Anny rezerwat geologiczny „Góra Sw. Anny" (bazalty, pomnik Czynu Powstańczego, amfiteatr), - Góra Świętej Anny miejsce kultu pogańskiego, zespół klasztorny Franciszkanów z kalwarią i sanktuarium Maryjnym (założenie parkowe), Muzeum Czynu Powstańczego w tzw. Domu Polskim

PK „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich" -Rudy pałac opacki, klasztor,

pozostałości dawnej zabudowy wsi górnośląskiej

Gliwice park Chopina z palmiarnią, kościół Wniebowzięcia MB i Wszystkich Świętych, Kanał Gliwicki

Katowice osiedle Giszowiec (miasto-ogród z początku XX w.) obrona miasta przez harcerzy i powstańców w 1939 r., miejsce krwawej pacyfikacji górników Kopalni „Wujek" w okresie stanu wojennego, pomnik Czynu Powstańczego, nowe centrum miasta (hala widowiskowo-sportowa - „Spodek", Biblioteka Śląska, dworzec kolejowy, budynki mieszkalne)

Mysłowice zabytkowy układ urbanistyczny, pomnik ku czci poległych Powstańców Śląskich,

Centralne Muzeum Pożarnictwa

Siewierz średniowieczny układ urbanistyczny, na cmentarzu romański kościół św. Jana Chrzciciela z połowy XII w. (romańska polichromia figuralna), ruiny zamku biskupów krakowskich

Strzelce Opolskie park krajobrazowy, średniowieczny układ urbanistyczny, mury obronne
z basztą-dzwonmcą kościoła św. Wawrzyńca, ratusz z wieżą zXVł w., ruiny zamku książąt piastowskich

Toszek średniowieczny układ urbanistyczny,późnogotycki kościół parafialny św. Katarzyny,zamek książąt raciborsko-opolskich,miejsce urodzenia Jana KiepuryTarnowskie Góry zabytkowe kamienice,ratusz, winiarnia „Sedlaczek",Sztolnia ,,Czarnego Pstrąga" (po kopalni rud cynku),zabytkowa kopalnia (skansen górnictwa kruszcowegoołowiu i srebra),Muzeum Rud Metali Nieżelaznych w zabytkowejKamienicy

Będzin paląc Mieroszewskich z parkiem,gotycki zamek z wieżą na Górze Zamkowej 282 m (obecnie Muzeum Zagłębia),mury miejskie z drewnianymi basztami z 1364 r.,cmentarz żydowski, obelisk z 1993 r.

Swierklaniec pałac Kawalerski (obecnie hotel),park na wzór Wersalu (z fontannami i żeliwnymi rzeźbami)

Sosnowiec ncobizantyjska cerkiew prawosławna

Piekary Śląskie kościół parafialny NMP i św. Bartłomieja (sanktuarium Maryjne),kościół odpustowy Zmartwychwstania Pańskiego z kalwarią na wzgórzu Cerekwica (starodrzew)

Bytom siedziba Polskiego Komitetu Plebiscytowego, Muzeum Górnośląskie,Opera Śląska, Śląski Teatr Tańca

Chorzów miejsce działalności wybitnych Polaków po plebiscycie w 1921 r., Huta Królewska z XVIII w. (obecnie Kościuszko),Górnośląski Park Etnograficzny, Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku, planetarium Zabrze Muzeum Górnictwa Węglowego (w budynku dawnego starostwa) i jego dwa oddziały: skansen górniczy ,,Królowa Luiza" oraz skansen podziemny ,,Gnido"

Miasteczko Śląskie drewniany kościół parafialny z XVII w.

Chrzanów ośrodek garncarstwa od końca XVI w. (obecnie czynny_w arsztat rodziny Klinkiewiczów)

Jastrzębie Zdrój Ogólnopolski Bieg Uliczny w Rocznicę Porozumień Jastrzębskich

Żory Międzynarodowy Festiwal Gitarowy, Zorskie Spotkania z Piosenką Żeglarską i Muzyką Folkową

WYŻYNA KRAKOWSKO-CZĘSTOCHOWSKA

Dłubniański PK wapienne skałki jurajskie, wąwozy lessowe, - Wysocice dolina rzeki Diubni,

- Irnbramowice obronny kościół romański, zespół klasztorny Norbertanek

Ojcowski PN Jaskinie: Łokietka, Ciemna, Zbójecka, Nietoperzowa, ostańce wapienne; Maczuga Herkulesa, Igła Deotymy, Brama Krakowska, Dolina Prądnika, Ojców ruiny zamku na Górze Zamkowej, Muzeum Przyrodnicze Ojcowskiego PN, Pieskowa skała gotycko-renesansowy zamek (obecnie muzeum)

PK Orlich Gniazd grupy skalne: Podlesickie Skały, Okiemnk Duży, Kroczyckie Skały,

rezerwaty: „Góra Zborów", ,,Zielona Góra", „Sokole Góry", „Ostręźnik", „Góra Chełm",

ruiny zamków (widowiska „Światło i dźwięk"), Bobolice, Mirow ruiny zamków, Szlak Orlich Gniaz

PK Dolinki Krakowskie Dolina Będkowska, Dolina Kobylańska, Wąwóz Bolechowicki, ,,Jaskinia Wierzcbowska Górna" (pomnik przyrody), Wierzchowie stanowisko archeologiczne w ,,Jaskini Mamutowej" („Wierzchowska Dolna"), górny paleolit - obozowisko jaskiniowe, ,,Szlak Dolinek Jurajskich"

Rudniański PK - Babice przełom rzeki Rudawy, rezerwat krajobrazow'y„Lipowiec" (buczyna karpacka), - Alwernia ruiny zamku biskupów krakowskich „Lipowiec", kościół i klasztor Bernardynów (sanktuarium kultu św. Franciszka), - Wygiezłów Nadwiślański Park Etnograficzny

Tenczyński PK dolina rzeki Ełiaszówki, rezerwat krajobrazowy „Skała Kmity", - Rudno ruiny zamku Teczyn

PK Stawki rezerwat leśny „Wielki Las” cenne siedliska leśne

Podlesice stanowisko archeologiczne, ośrodek wspinaczkowy

Zloty Potok zespól pałacowo-parkowy: pałac Raczyńskich, park, dworek Krasickiego (Muzeum Ignacego Krasickiego)

Pilica kościół św. Jana Chrzciciela
Krzeszowice zespól pałacowy, kościół św. Marcina

Czerna zespół kościoła św. Eliasza i klasztoru Karmelitów Bosych (sanktuarium Maryjne)

Olkusz kościół św. Andrzeja (organy), średniowieczne miejsce eksploatacji złóż ołowiu

i srebra (mennica)

Zarki sanktuarium MB Leśniowskiej

WYŻYNA KIELECKA

Góry Pieprzowe wychodnia kambryjskich formacji geologicznych

Sandomierz wąwozy lessowe: Królowej Jadwigi, Piszczele, układ urbanistyczno-architektoniczny, zabudowa rynku z ratuszem, kamienica Oleśnickich (Muzeum Okręgowe),
Dom Długosza (Muzeum Diecezjalne Sztuki Kościelnej), katedra Narodzenia NMP, zespół podominikański z kościołem św. Jakuba, kościół szpitalny św. Ducha, zespoły klasztorne: Benedyktynek, Reformatów, synagoga barokowa, kolegium jezuickie, zamek królewski, mury miejskie z basztami (Brama Opatowska), podziemna trasa turystyczna

Kielce góra Telegraf, rezerwat geologiczny ,,Kadzielnia" (park miejski, amfiteatr), rezerwat krajobrazowy „Karczówka" (zespół pobernardyński), rezerwaty geologiczne: ,,Skalny im. Jana Czarnowskiego", „Biesak-Białogon", pałac biskupów krakowskich (Muzeum Narodowe), kolegiata (katedra) Wniebowzięcia NMP, pomnik Czynu Legionów „Pierwsza Czwórka", Muzeum Lat Szkolnych Stefana Źeromskiego, Muzeum Zabawkarstwa

Chęcińsko-Kielecki PK - Zgórsko Jaskinia Raj, - Chęcinyskamieniałości jurajskie w kamieniołomie, rezerwat skrasowiałych wapieni „Góra Zelejowa", średniowieczny układ ulic,

zamek na Górze Zamkowej (taras widokowy), - Tokarnia Muzeum Wsi Kieleckiej (wytopki ołowiu)

Suchedniowsko--Oblęgorski PK - Blizyn rezerwaty leśne: „Dalejów", „Świnia Góra",

- Oblęgorek dwór z ok. 1880 r. z parkiem (obecnie Muzeum Henryka Sienkiewicza)

Świętokrzyski PN gołoborza, Łysica, Łysa Góra, Góra Chełmowa (endemiczne stanowisko modrzewia polskiego). Puszcza Jodłowa, - Sw. Krzyż ośrodek kultu pogańskiego (kamienny wal kultowy), zespól dawnego opactwa Benedyktynów (dawniej więzienie i obóz zagłady, obecnie Muzeum Przyrodniczo-Leśne Świętokrzyskiego PN i Muzeum Misyjne), - Sw. Katarzyna klasztor Bernardynek
Niekłań Wielki rezerwat skal piaskowcowych ,,Piekło"

Cisowsko-Orłowiński PK dolina rzeki Czarnej, rezerwaty leśne: ,,Zamczysko", „Cisów” i rezerwat torfowy „Białe Ługi"

Sieradowicki PK rezerwaty leśne: „Kamień Michniowski", jodtowo-bukowy „Wykus" (symboliczny cmentarz, kapliczka - pomnik)

Bartków dąb „Bartek”

Krzemionki Opatowskie rezerwat archeologiczny (muzeum archeologiczne)

kamienna figura pielgrzyma,

Nowa Słupia kamienna figurka pielgrzyma, Muzeum Starożytnego Hutnictwa Świętokrzyskiego, „Dymarki Świętokrzyskie”

Przysucha dawny układ urbanistyczny trzech dzielnic: polskiej, żydowskiej i niemieckiej, klasycystyczny kościół parafialny (przy dawnym rynku polskim), synagoga (przy dawnym rynku żydowskim), tablica pamiątkowa Oskara Kolberga (przy dawnym rynku niemieckim), Muzeum Oskara Kolberga we dworze z XIX Szydłów średniowieczny zespół miejski

Nietulisko Duże zespól urbanistyczno-przemysłowy z XIX w. (walcownia, zakład mechaniczny)

Szydłowiec zabudowa rynku z późnorenesansowym ratuszem, późnogotycki kościół św. Zygmunta, zamek gotycko-renesansowy (obecnie Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych), cmentarz żydowski

Kurozwęki zespół pałacowD-parkowy

Klimontów kościół św. Józefa

Koprzywmca opactwo pocysterskie

Opatów kolegiata św. Marcina

Bodzentyn parafialny kościół gotycki, ruiny zamku biskupiego, izba regionalna

Wąchock zespół klasztorny Cystersów: kościół NMP i św. Floriana, klasztor (romański kapitularz i refektarz, w krużgankach płyty nagrobne, lapidarium), tablice pamiątkowe powstańców z 1863 r. i partyzantów z 11 wojny światowej, Muzeum Walk Narodowowyzwoleńczych (w klasztorze)

Ujazd ruiny zamku „Krzyźtopór"

Iłża ruiny zamku biskupów, piece garncarskie, Muzeum Regionalne (zbiory garncarstwa ludowego), ośrodek garncarstwa

Michniów Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskiej

Samsonów ruiny Huty Józefów

Starachowice główny ośrodek Staropolskiego Okręgu Przemysłowego

Chlewiska dawny zespól zakładu hutniczego (Oddział Muzeum Techniki w Warszawie)

WYŻYNA LUBELSKA

Kazimierski PK wąwozy lessowe, przełom rzeki Wisty rezerwaty: „Leg na Kępie w Puławach", ,„Krowia Wyspa" (ptasi), Bochotnica ruiny zamku gotyckiego Kazimierz Dolny góra Trzech Krzyży, góra zamkowa (n/liny zamku), zespół architektoniczno-krajobrazowy, zabudowa rynku, kamienice: Przybyłów, Celejowska (Muzeum Sztuki Złotniczej), kościół famy, kościół i klasztor Reformatów, spichlerze (obecnie Muzeum Przyrodnicze Kazirnierski ego P K),symboliczny cmentarz żydowski, pomnik żołnierzy poległych podczas H wojny światowej, Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych, Kazimierskie Lato Filmowe
Krzczonowski PK rezerwaty leśne: ,,Chmiel" (starodrzewie dębu i buka), „Olszanka" (grąd)

Lublin Ogród Botaniczny UMCS, układ urbanistyczny starego miasta, plac Litewski, pałace: Lubomirskich i Czartoryskich, archikatedra św.św. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty, zespół klasztorny Dominikanów, Trybunał Koronny, mury miejskie z bramami (Krakowska, Trynitarska, Grodzka), Zamek Lubelski (Muzeum Lubelskie, kaplica św. Trójcy), obóz koncentracyjny na Majdanku, cmentarz przy ul. Lipowej, cmentarz żydowski na wzgórzu Grodzisko, pomniki: Unii Polsko-Litewskiej (1569 r.), Konstytucji 3 Maja, Nieznanego Żołnierza, Józefa Czechowicza Muzeum Wsi Lubelskiej, Katolicki Uniwersytet Lubelski

Zamość lisia dziedzictwa UNESCO, założenie urbanistyczno-architektomcznc, Rynki:

Wielki, Solny, Wodny, podcieniowe kamienice: Morandowska, Zamoyskich, pałac Zamoyskich, katedra Zmartwychwstania Pańskiego, synagoga, ratusz, bramy miejskie, fortyfikacje z bastionami i„Rotundą" (Muzeum Martyrologii), przed ,,Rotundą" cmentarz z

grobami pomordowanych więźniów podczas II wojny światowej

Nałęczów park zdrojowy (łazienki, pijalnie wód mineralnych), drewniane wille w stylu „zakopiańskim", patac Małachowskich (Muzeum Bolesława Prusa), Muzeum Stefana Żeromskiego (w willi tzw. „Chacie"), uzdrowisko

Chodel gotycko-renesansowy kościół parafialny św. Trójcy z 1541 r.

Kraśnik zespól klasztorny Kanoników Regularnych, synagoga, getto żydowskie

Janów Lubelski klasztor Dominikanów i kościół św. Jana,
Muzeum PK Lasów Janowskich

Łęczna synagoga (obecnie Muzeum Lubelskiego Zagłębia Węglowego), ośrodek chasydzki

Wojciechów późnogotycko-rcnesansowa wieża mieszkalna (tzw. ariańska), Muzeum Sztuki Kowalskiej, Ogólnopolskie Spotkania Kowali

Janowiec ruiny zamku Firlejów z parkiem (obecnie Muzeum Nadwiślańskie - Oddział Muzeum Narodowego), skansen budownictwa drewnianego

Krasnystaw ośrodek kowalstwa, Państwowe Stado Ogierów

KOTLINA SANDOMIERSKA

PK Lasy Janowskice rezerwat torfowiskowy „Kacze Błota", - Porytowe Wzgórze miejsce bitwy partyzanckiej z 1944 r., cmentarz i pomnik)

Wola Żarczycka rezerwat „Koiacznia" (stanowisko różaneczmka żółtego)

PK Puszczy Solskiej rezerwat kraj obrazowy ,,Czartowe Pole" (przełomowa dolina rzeki Sopot, 24 progi skalne), - Osuchy pole bitwy partyzanckiej, - Hmernia ruiny papierni i hamerni (zakłady ordynacji Zamoyskich

Puszcza Sandomierska rezerwat „Jastkowice" (las mieszany), Stalowa Wola jeden z głównych ośrodków Centralnego Okręgu Przemysłoweęo

Puszcza Niepolomicka rezerwat. ,,Dębina" (las dębowy), „Gribiel" (las mie-
szany), Niepołomice kościół parafialny NMP, renesansowy zamek myśliwski, Muzeum Regionalne

Przemyśl grodzisko obronne na Wzgórzu Zamkowym (palatium), kurhan ,,Kopiec Tatarski" na górze Zniesienie, układ urbanistyczny starego miasta, kamienice w rynku (od XVI w.), dwa pałace biskupów rzymskokatolickich, gotycka katedra rzymskokatolicka sw. Jana Chrzci- ciela, pojezuicki zespół klasztorny (obecnie Muzeum Archidiecezjalne), dawny zespół klasztorny Karme- litów Bosych (obecnie katedra bizantyjsko-ukramska
św. Teresy), dawna synagoga, zamek królewski na Wzgórzu Zamkowym (obecnie
teatr amatorski „Fredreum"), austriacka twierdza pierścieniowa, zespół cmentarzy z I i II wojny światowej, Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej (w dawnym pałacu biskupów greckokatolickich), muzeum fajek i dzwonów

Tarnów średniowieczny układ Starego Miasta, kamienice w rynku, katedra Narodzenia NMP, renesansowy ratusz (obecnie Muzeum Okręgowe), ruiny zamku Tarnowskich - Góra św. Marcina, cmentarz żydowski, mauzoleum generała Józefa Berna (w Parku Strzeleckim), Muzeum Etnograficzne - dział poświęcony Romom (w dawnym dworku), Muzeum Diecezjalne (w budynkach tzw. Kanonii i scholasterii)

Jarosław kamienice: Wapińskich, Orsettich (obecnie Muzeum Regionalne), barokowe zespoły klasztorne: Benedyktynek, Dominikanów, Reformatów, cerkwie: prawosławna i greckokatolicka (miejsce pielgrzymkowe), podziemna trasa turystyczna
Pruchnik drewniana zabudowa

Rzeszów kamienice Starego Rynku, kościół Wniebowzięcia NMP (Bernardynów), dawny klasztor Pijarów (Muzeum Okręgowe), dawne synagogi (Mała i Duża), | podziemna trasa

turystyczna

Sieniawa zespól jpa}acowoj3arko wy z XVIII-XIX w.

Przeworsk zespół paiacowo-parkowy Lubomirskich (Muzeum Regionalne, Muzeum Pożarnicze, skansen)

Łańcut zespół pałacow'-o-parkowy (muzeum wnętrz pałacowych, ekspozycja powozów - w dawnej wozowni), dawana synagoga (obecnie muzeum), Muzeum Gorzelnictwa, festiwale muzyczne

Leżajsk kościół Bernardynów (koncerty organowe) - sanktuarium Maryjne, ośrodek chasydzki

Muzeum Regionalne (sztuka Kresów Wschodnich)

Lubaczów dawna neobizantyjska cerkiew, cmentarz żydowski,

Baranów Sandomierski renesansowy zamek Leszczyńskich (Muzeum Wnętrz i Muzeum Siarki)

Bochnia zabytkowa kopalnia soli (szyb „Sutoris" (Szewca) najstarszy w górnictwie polskim)

Wieliczka Kopalnia Soli (lista dziedzictwa UNESCO), Muzeum Żup Krakówskich, sanatorium w Kopalni

Kolbuszowa Park Etnograficzny Laskowiaków
Zalipie ośrodek kultury ludowej Ppwlisla Dąbrowsk^eyo
Tarnobrzeg osrodek przemysłowy

POGÓRZE ZACHODNIOBESKIDZKIE

Dobczyce Jezioro Dobczyckie, zapora na rzece Rabie, drewniane domy w rynku, ruiny zamku królewskiego (obecnie Muzeum Regionalne) Okolice Lipnicy Murowanej „Kamienie Brodzińskiego" pomnik przyrody Szczyrzyc ,,Diabli Kamień" (forma piaskowcowa), zespól klasztorny Cystersów muzeum klasztorne

BieIsko-Biala" kamienice z XVIU-X1X w. (eklektyczne), katedra św. Mikołaja, kościół ewangelicki (katedra), gmach Teatru Polskiego, zamek książąt Sułkowskich z XV w. (obecnie Muzeum Okręgowe), pomnik Marcina Lutra, ośrodek przemysłu włókienniczego (Muzeum Techniki Włókienniczej w zakładzie włókienniczym, Muzeum - Dom Tkacza), kolejka gondolowa na Szyndzielnię, Studio Filmów Rysunkowych

Cieszyn rynek z kamienicami i ratuszem, klasycystyczny pałac Arcyksiecia Karola, romańska rotunda św. Mikołaja, gotycki kościół famy św. Jerzego, gotycka Wieża Piastowska (pozostałości zamku), dawny Browar Arcyksiążęcy, muzeum

Skoczów zabudowa rynku, barokowy ratusz, Muzeum Gustawa Morcinka

Gorzeń Górny dworek klasycystyczny (Muzeum Emila Zegadłowicza)

Myslenica kościół parafialny Narodzenia NMP, kaplica Koniecpolskich, ruiny zamku z XUI w., wyciąg^ krzesełkowy na górę Chełm

Kalwaria Zebrzydowska zespół klasztorny Bernardynów (sanktuarium Maryjne) z kalwarią i parkiem krajobrazowym (lista dziedzictwa UNESCO), Misterium Męki Pańskiej

Nowy Wiśnicz zespół zamkowy Lubomirskich dawniej Kmitów (Oddział Muzeum Narodowego w Krakowie, kaplica, obwarowania bastionowe z XVII w.)

Wadowice kościół Ofiarowania NMP (bazylika mniejsza) - sanktuarium Maryjne, dom rodzinny Karola Wojtyły (Muzeum JPII)

Lanckorona drewniana zabudowa dawnego miasteczka

Lipnica Murowana układ urbanistyczny miasta z drewnianą zabudowa 7. X l X W, gotycki, drewniany kościół św. Leonarda (lista dziedzictwa UNESCO), konkursy palm wielkanocnych, szkoła malowania na szkle

BESKIDY ZACHODNIE

Międzybrodzie Żywiecke, Porąbka, kaskady rzeki Soły, Jeziora:Żywieckie, Międzybrodzkie, Czarniecki Tresna, Żywiec zapory (elektrownie)

Babiogórski PN Swiatowy Rezerwat Biosfery, Babia Góra (1725 m), przełęcz Krowiarki (986 m), dolina rzeki Kamienicy, rumowiska skalne, groty

szczelinowe, - pod Sokolicą Mokry Stawek, Markowe Szczawiny Ośrodek Kultury Turystyki Górskiej

Gorczański PN Turbacz (1310 m), Jaworzyna (1287 m), Kiczora (1282 m), Kudłoń (skałki piaskowcowe, 1274 m), rezerwat im. Władysława Orkana (buczyna karpacka), Hala pod Turbaczem Ośrodek Kultury Turystyki Górskiej, liczne szałasy pasterskie, wypas owiec

PK Beskidu Śląskiego Skrzyczne (1257 m), Barania Góra (1220 m), Malmowska Skała (1152 m) z Jaskinią, Trzy Kopce (1082 m) -jaskinia o długości 884 m, Szyndzielnia (1026 m), Czantoria (995 m), koło Wisły Czarne rezerwat w^odny „Wisła" (źródła Czarnej i Białej Wiscłki pod Baranią Górą), rezerwat leśny ,,Barania Góra'(l 220 m), Wisła kościół Znalezienia Krzyża Świętego, Muzeum Beskidzkie (w dawnej karczmie), uzdrowisko, dom zdrojowy, Tydzień Kultury Beskidzkiej, Istebna Izba pamięci Jerzego Kukuczki, drewniana chałupa Jana Kawuloka (izba regionalna), ośrodek garncarstwa i rzeźby ludowej, Zespół Pieśni i Tańca „Istebna", Brenna ośrodek sztuki ludowej i folkloru, Koniaków ośrodek koronkarstwa i hafciarstwa, Ustroń Muzeum Kuźnictwa i Hutnictwa, Szczyrk Tydzzień Kultury Beskidzkiej, centrum sportów zimowych, wyciąg krzesełkowy, trasa narciarska FIS

PK Beskidu Małego Madohora (929 m). Muzeum Juliana Fałata, Góra Żar podziemna elektrownia szczytowo-pompowa, ośrodek sportów lotniczych

Popradzki PK Rudziejowa (1262 m). Przechyl-);' (1175 ni), Jaworzyna (1114 ni, kolej gondolowa), rezerwaty leśne: „Damska", „Barnowiec", Krynica bulwary (Kryniczanka i Palenica), park na Górze Parkowe), cerkiew, drewniane budownictwo z X1X/XX w., secesyjne pensjonały („Patria"), Stary Dom Zdrojowy, Starc Lazienki Mineralne, Łazienki Borowinowe, Muzenni Przyrodnicze, muzeum Nikifora (w willi „Romanówka"), rzeźbiarze Indowi, uzdrowisko. Nowa Pijalnia, kolej linowo-terenowa na Górę Parkową i linowa na Jaworzynę, ośrodek narciarski, Dni Krynicy, Festiwal Arii i Pieśni Jana Kiepury, Powroźnik, Szczawnik, Andzrzejówka, Łosie cerkwie, Muszyna Muzeum Regionalne (w dawnej starej karczmie), uzdrowisko

Żywiecki PK Wielka Raczą (1236 m), Wielka Rycerzowa (1226 m), Pi.lsko(1557m),

rezerwaty: „Romanka" (bór świerkowy), „Pod Rysianką" (lasjodlowo-bukowy), ,,Pilsko"
(kosodrzewina), Jeleśnia drewniana karczma, Korbielów ośrodek narciarski

Nowy Sącz zabytkowy układ urbanistyczny (mury miejskie z XIV w.), kościół Narodzenia NMP, kościół św. Ducha, klasztor ponorbertański, dom kanoniczny (obecnie Muzeum Okręgowe), Sądecki Park Etnograficzny, Zespoły regionalne: „Lachy", „Sądeczanie"
Stary Sącz średniowieczny układ zabudowy rynku i miasta, zespół klasztoru Klarysek z gotyckim kościołem św. Trójcy, kościół parafialny św. Elżbiety, ośrodek garncarstwa
Szczyrzyc Zespołklasztomy Cystersow

Sucha Beskidzka zespół klasztorny Kanoników Regularnych, mamerystyczny zamek_(Muzeum Regionalne) kościół Narodzenia NMP (XV w.), zamek z XV w.,

browar, zespoły folklorystyczne, rzeźbiarze (twórcy świątków)

Poręba Wielka Orkanówkai" (dom - Muzeum Wł.Orkana)
Zawoja Muzeum Babiogórskiego PN
Chabówka skansen taboru kolejowego

Zubrzyca Górna Orawski Park Etnograficzny

Orawka drewniany kościół parafialny św. Jana Chrzciciela „in desertum" (na puszczy),

XIX-wicczna zabudowa wsi

Rabka kościół drewniany (obecnie muzeum etnograficzne
Piwniczna im. Władysława Orkana), uzdrowisko dziecięce uzdrowisko

Rytro Ruiny zamku na wzgórzu

POGÓRZE ŚRODKOWOBESKIDZKIE

Blizne punki widokowy na dolinę rzeki Stobincy (ze wzgórza Michalek)

Ciężkowicko-Rożnowski PK rezerwaty krajobrazowe „Ciężkowicki Wodospad",,,Skamieniale Miasto" (skałki piaskowcowe), Czchów drewniana zabudowa wsi, gotycki kościół parafialny Narodzenia NMP, zapora na Dunajcu, Jastrzębia zespół folklorystyczny „Pogórzanie"

Czarnorzecko-Strzyżowski PK przełom rzeki Wisłoka, Czarnorzeki rezerwat „Prządki" (skałki piaskowcowe), Odrzykoń ruiny zamkui Odrzykoń (Kamieniec)

PK Pogórza Przemyskiego rezerwat leśny „Krępak" (buczyna karpacka), Krasiczyn zespól pałacowo-parkowy, Kalwaria Pacławska zespól klasztorny Franciszkanów z kościołem Znalezienia Krzyża św. (sanktuarium Maryjne), Posada Rybotycka cerkiew obronna (obecnie filia Muzeum Narodowego w Przemyślu)
Biecz układ urbanistyczny, zabudowa renesansowa miasta, kolegiata Bożego Ciała

Stara wieś miejsce pielgrzymkowe MB Starowiejskiej w kościele Jezuitów Wniebowzięcia NMP (dawniej

Paulinów)

Krosno kościół Franciszkanów, Muzeum Okręgowe (w dawnym_pałacu biskupim, kolekcja lamp naftowych) Iwonicz Zdrój uzdrowisko

Czarnorzeki, Dębnozamek

Gorlice miejsce bitwy (1915 r.) i cmentarz poległych w czasie I wojny światowej, miejsce urodzenia Ignacego Krasickiego, pomnik Ignacego Łukasiewicza, miejsce urodzin majora Henryka Dobrzańskiego („Hubala")

Żarnowiec Muzeum Mani Konopnickiej

Bóbrka Muzeum Przemysłu Naftowego

Binarowa, Blizne, Haczów, Sękowa drewniane kościoły w południowej Małopolsce (lista dziedzictwa UNESCO)

Rymanów Zdrój cmentarz żydowski i izba pamięci, uzdrowisko

BESKIDY ŚRODKOWE

Magurski PN przełom rzeki Wisłoki, skały piaskowcowe, las mieszany z bukiem, stanowisko kosodrzewiny, wychodnia piaskowca magurskiego. Kotań cerkiew-1 lapidarium

Jaśliski PK rezerwat krajobrazowy „Przełom Jasiółki", Zyndranowa Muzeum Kultury Lemkowskiej, zagroda źydowska

koło Dukli rezerwaty leśne: „Cergowa" (kosodrzewina), „Wadcmik", „Cisy w Nowej Wsi" (las jodłowo-sosnowy
z cisem)

Dukla miejsce bitwy (1944 r.), cmentarz wojenny, cmentarz żydowski, Muzeum Historyczne (w dawnym pałacu Mnisz-

chów), pustelnia św. Jana z Dukli

Kempna cmentarz z I wojny światowej
Hańczowa, Swiątkowa Mała, Wysowa, Krempna, Kwiatoń, Czerteż cerkwie

Bartne cerkiew (obecnie filia Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu), ośrodek łemkowskiej sztuki ludowej
Konieczna Festiwal Kultury Lemkowskiej ,,Watra"

Wysowa uzdrowisko

Wapienne uzdrowisko (drewniana zabudowa)

Ujście Gorlickie zbiornik zaporowy Klimkówka na rzece Ropie

BESKIDY WSCHODNIE

Polsko-słowacko-ukraiński Międzynarodowy Rezerwat Biosfery „Karpaty Wschodnie" (Bieszczadzki PN, Ciśmańsko-Welliński PK, PK Dolina Sann)Światowy Rezerwat Biosfery Bieszczadzki PN Tarnica (1346 m), Halicz (1333 m), Połonina Caryńska (1297 ni). Połonina Wetlińska (1253 m), Wielka Rawka (1302 ni), Krzemieniec (1221 ni), Przełęcz Wyźnianska (859 m). Przełęcz Użocka (853 m), doliny rzek: Wolosatego, Wetlinki, GórneJ Solinki,

Ustrzyki Górne, Wetlina ośrodki turystyki górskiej, Wołosate hiodowla koni huculskich

Ciśniańsko-Wetlniski PK Chryszczata (997 m) (miejsce zgrupowania wojsk UPA*), doliny rzek; Solinki, Wetliny, rezerwat geologiczny „Gołoborze", rezerwaty: „Zwięzio", „Sine Wiry", ,,Olszyna Łęgowa w Kalnicy", Baligród, Cisna, Jabłonki miejscowości związane z akcją „Wisła" (1947 r.), Cisna skansen kolejki leśnej w Majdanie

PK Dolina Sanu pasmo Otrytu, rezerwaty: „Krzywe" (przełom rzeki San przez pa-
smo Otrytu), „Hulskie", „Puszcza nad Sanem", Smolnik drewniana cerkiew (obecnie kościół rzymsko-katolicki)

PK Gór Słonnych - okolice Zaniża rezerwat krajobrazowy „Góra Sobień" z ruinami zamku

Komańcza drewniana cerkiew greckokatolicka (obecnie prawosławna) klasztor Norbertanek (miejsce internowania kardynaia Stefana Wyszyńskiego)

Lesko renesansowa synagoga, cmentarz zydowski

Zagórz ruiny kościoła Zwiastowania NMP i klasztoru Karmelitów Bosych, prawosławna cerkiew parafialna św. Michala z 1836 r. (dawniej greckokatolicka)

Sanok* pozostałości zamku królewskiego (obecnie Muzeum Historyczne), Muzeum Budownictwa Ludowego

Ustrzyki Dolne Muzeum Przyrodnicze Bieszczadzkiego PN

Czerteż koło Sanoka drewniana cerkiew (obecnie kościół rzymsko-kato-
licki)

Rzepedż cerkiew

Polańczyk uzdrowisko

Sollna* zapora na Sanie l Jezioro Solińskie

OBNIŻENIE ORAWSKO-PODHALAŃSKIE

przełom rzeki Bialki Jezioro

Niedzica zaporowe (Zapora na Dunajcu), wodospad Rówienkowy Spad,

dąb Paiocsayów, gotycki zamek i.'órnv (Muzeum Zamku), renesansowy

zamek dolny (Dom Pracy_Twórczej)

Pieniński PN urwiska, skały, wąwozy w skalach wapiennych i piaskowcowo-hipkowych, Trzy Korony (982 m). Sokolica (747 m), Wąwóz Szopezański (stanowisko paleobotamczne), przełom DLinajca, stanowiska gatunków endemicznych (mniszek pieniński, pszoniak pieniński). spływ tratwami przełomem Duna|ca rezerwat krajobrazowy „Zamek Czorsztyn", ruiny zamku rezerwat torfowo-ieśny „Bóma_Czerwonem" rezerwaty krajobrazowe: „Wąwóz Homole", „Wysokie Skałki „ Biała Woda”

Ludźmierz drewnian.a zabudowa wsi podhalańskiej, kościół parafialny z gotycką figurą Matki Bożej Ludź- inierskiej („Gaździny Podhala") - sanktuarium Maryjne, miejsce urodzenia Kazimierza Przerwy-Tetmajera (pomnik poety)

Zakopane widok z Gubałówki (l 123 m), doliny potoków: Bystrej, Foluszowego Potoku, Białego Potoku, Cichej Wody, Zakopianki, cieple źródła w Jaszczurówce i na stoku Antałówki, Cyórski Ogród Botaniczny im. Mariana Raciborskiego (zwany alpinarium), wille: „Pod Jedlami" na Kozińcu z 1897 r., „Koliba" z 1893 r. (Muzeum Stylu Zakopiańskiego), „Atma" z 1892 r. (Muzeum Karola Szymanowskiego), „Harenda" z 1920 r. (Muzeum Jana Kasprowicza), drewniany stary kościół parafialny MB Częstochowskiej i św. Klemensa z 1847 r. oraz murowana kaplica św.św. Andrzeja (Świerada) i Benedykta (tzw. kapliczka Gąsieniców) z początku XIX w. przy ul. Kościehskiej (wybudowane przez górali), kamienny kościół parafialny Najświętszej Rodziny z lat 1877-1899 (wyposażony przez miejscowych górali), drewniany kościół parafialny św.św. Jana Apostoła i Ewangelisty na Harendzie z XVIII w. (przeniesiony w XX w.), kościół Jezuitów NMP Nieustającej Pomocy „Na Górce" z 1908 r. (połączenie stylu „zakopiańskiego" z barokiem i secesją), drewniana kaplica Najświętszego Serca Pana Jezusa w Jaszczurówce z 1908 r. (projektowana przez Stanisława Witkiewicza w stylu „zakopiańskim"), drewniany kościół Bernardynów św. Antoniego na Bystrem z 1959 r. (zaprojektowany i wybudowany przez górali), drewniany kościół Salwatorianów MB Królowej Świata z 1968 r. (połączenie stylu „zakopiańskiego" ze współczesnym budownictwem, od 1976 r. parafialny Ośrodek Duszpasterski), sanktuarium MB Fatimskiej na Krzeptówkach z 1997 r. (konsekrowane przez Jana Paw^ła II, łączące sztukę nowoczesną ze stylem ,,zakopiańskim"), stary cmentarz na Pęksów Brzyzku od połowy XIX w. (od okresu międzywojennego Cmentarz Zasłużonych), nowy cmentarz zakopiański od 1908 r. (groby zasłużonych, m.in. ofiar terroru hitlerowskiego), pomniki: Tytusa Chałubińskiego i Sabały z 1903 r., ratowników górskich z 1959 r. (przy Domu Turysty), Pomnik Męczeństwa (ofiar faszyzmu) z 1964 r., liczne tablice poświęcone poszczególnym osobom np. Klimkowi Bachledzie z 1913 r. (na ścianie tzw. ,,Dworca Tatrzańskiego" obecnie siedziby PTTK dawnej PTT), kolej linowo-terenowa (szynowo-linowa) na Gubałówkę z 1938 r., Muzeum Przyrodnicze Tatrzańskiego PN, Muzeum Tatrzańskie im. drą Tytusa Chałubińskiego z Oddziałami: Muzeum Kornela Makuszyńskiego
(w willi „Opolanka"), Zbiory Ludoznawcze im. Stefana i Tadeusza Szymańskich (w chacie „Tea"), Izba Pamięc^: Bronisława Czecha (w domu Bronka Czecha), Galeria Sztuki im. Włodzimierza i Jerzego Kulczyckich na Kozińcu, Galeria Władysława Hasiora, góralskie stare chałupy przy ul. Kościeliskiej, ośrodek sztuki ludowej i tradycji górali podhalańskich,
Międzynarodowy Festiwal Folklom Ziem Górskich „Jesień Tatrzańska", liczne kapele góralskie, zimowa „stolica" Polski, ośrodek turystyki i sportów zimowych, wyciągi narciarskie Krupówki i Glowna ulica Zakopanego - centrum życia to\varzv.ski^'o i handlowego (zabudowa ulicy), tradycyjny o.srodck życia kulturalnego (np. spektakle Teatru) im. Stanisława Ignacego Witkiewicza w dawnym zakładzie dra Chamca)

Nowy Targ domy niicszczan.skie z XIX w., pomnik Władysława Orkana, Muzeum Podhalańskie, drewniany kościół cii-ientarny św. Anny, trzy młyny wodne z XIX_w

Krościenko drewniana zabudowa rynku, Muzeum Przyrodnicze Pienińskiego PN

Łopuszna drewniany dwór Tetmajerów (Muzeum Kultury Szlacheckiej), gotycki kościół sw. Trójcy, drewniany kościół parafialny

Chochołów powstanie Chochołowskie (1846 r.), drewniana zabudowa wsi podhalańskiej,
ośrodek sztuki ludowej

Szczawnica Muzeum Pienińskie im. J. Szalaya, Zespól Regionalny „Góralskie Nutki",

Uzdrowisko, zakłady przyrodolecznicze, pijalnia wód

Jurgów Muzeum Kultury Ludowej Spisza

Dębno podhalańskie kościół drewniany św. Michała Archanioła (lista dziedzictwa UNESCO)
Grywałd, Murzasichle, Trybsz kościoły drewniane

Czarna Góra zagroda spiska Korkoszów

---