PROCES ADMINISTRACYJNY

1. Pojecie administracji w aspekcie podmiotowym i przedmiotowym

• od słowa łac. administratio - zarządzanie, kierowanie,

• w aspekcie podmiotowym - to zespół organów lub zespołu osób, które wykonują działalność administracyjną, czyli działalność inicjującą i wykonawczą w imieniu państwa. W tym znaczeniu rozważa się właściwości tych organów - rodzaje, wzajemne relacje. Administracja kościelna - to zespół organów lub osób, które indywidualnie lub kolegialne podejmują działalność inicjującą lub wykonawczą w realizacji dobra publicznego Kościół.

• w aspekcie przedmiotowym - to sfera działania organów administracyjnych - a więc sfera działań polegających na inicjowaniu i organizowaniu wykonania zadań państwa. Jest to działanie odmienne od władzy prawodawczej i sądowniczej. Są nimi np. wydawanie i realizacja aktów wykonawczych w sferze życia gospodarczego, porządku publicznego, bezpieczeństwa, kultury, zdrowia. Administracja kościelna - w tym rozumieniu to działalność hierarchicznych organów władzy kościelnej polegające na inicjowaniu, organizowaniu i wykonywaniu tych zadań, które wchodzą w zakres misji Kościoła. Administracja kościelna od państwowej różni się przede wszystkim przedmiotem działań - jest nim uświęcanie, nauczanie i zarządzanie ludem Bożym.

2. Pojęcie prawa administracyjnego /jako działu prawa i jako nauki prawa

Nazwy tej używa się w podwójnym znaczeniu:

• na oznaczenie działu systemu prawa,

• na oznaczenie dyscypliny naukowej,

• prawo administracyjne jako dział prawa

• wyodrębnienie się tej dziedziny prawa rozpoczęło się pod koniec XVIII w. pod wpływem filozofii prawa natury, głoszącej godność osoby ludzkiej i jej praw

• w aspekcie podmiotowym - prawo to zespół norm regulujących organizację organów władzy spełniających funkcję administracyjną, ale również organów mających nadzór nad administracją.

• w aspekcie przedmiotowym - to zespół norm regulujących wykonywanie funkcji administracyjnych przez te organy,

• klasyczny model prawa administracyjnego widać na przykładzie Francji. W tym dziale prawa wyróżnia się następujące instytucje:

• organizacja administracji;

• formy jej funkcjonowania;

• sprawiedliwość administracyjną;

• szczególne zadania administracyjne /gospodarcze, zabezpieczenie porządku publicznego, opieka społeczna, kultura/;

• odpowiedzialność administracyjna

• normy prawa administracyjnego mają w zasadzie charakter norm prawa publicznego i dotyczą organizacji administracji i form regulacji stosunków społecznych, w których zajmuje ona pozycję nadrzędności wobec jednostek administrowanych;

• czasami wchodzą też normy o charakterze prywatnoprawnym np. zwieranie umów, rozstrzyganie sporów /szczególnie sporów administracyjnych powstałych na tle wadliwych aktów/

• w prawie kanonicznym nie ma wyraźnego wydzielanie prawa administracyjnego: CIC i KPK - normy prawa administracyjnego są rozrzucone po księgach; choć postulowano:

• podział na władzę prawodawczą, sądową i administracyjną;

• zdefiniowanie organów władzy kościelnej;

• zagwarantowanie jednostce środków ochrony prawnej w wypadku gdy zostanie pokrzywdzona przez akt władzy kościelnej; zasada równorzędności stron w sporze administracyjnym

• prawo administracyjne jako nauka prawa

• zajmuje się ona badaniem norm prawa administracyjnego i obejmuje 3 grupy zagadnień:

• podstawy teoretyczne określające ustrój i zadana państwa - a w prawie kanonicznym bada teologiczne podstawy struktury i funkcjonowania Kościoła;

• metody techniczno-prawne i formy funkcjonowania administracji - a w prawie kanonicznym specyficzne dla prawa kościelnego;

• element pozytywno-prawny - a więc badanie przepisów prawa - w prawie kanonicznym badanie norm prawa stanowionych przez władzę kościelną;

• te 3 grupy zagadnień tworzą także kościelne prawo administracyjne i stanowią jedną całość.

3. Podstawy konstytucyjne Kościelnego prawa administracyjnego

• Kościół nie ma dotąd jednej konstytucji na wzór konstytucji państwowych, ale podstawy konstytucyjne zostały określone przez Chrystusa, a przez Kościół są tylko ciągle odczytywane. Źródłem nauki na temat konstytucji Kościoła są uchwały Soboru Watykańskiego II.

• zwracają one uwagę na tajemnicę Kościoła jako rzeczywistość bosko-ludzką, podkreślając jej odmienność od innych wspólnot ludzkich. By opisać tę tajemnicę posłużono się obrazami z Pisma Św. stanowiące pewne modele Kościoła, które z kolei służą teologom i kanonistom do budowania kościelnego prawa konstytucyjnego.

• Kościół jako wspólnota

• na Soborze zrezygnowano z pojmowania Kościoła jako społeczności doskonałej societas perfecta na rzecz wspólnotowego charakteru Kościoła. Wg LG 8 - Chrystus ustanowił Kościół jako wspólnotę wiary, nadziei i miłości jako żywy organizm i kieruje nim przez prawdę i łaskę. Kościół jest wspólnotą duchową wyposażoną jednak w organy hierarchiczne - posiada pierwiastek boski i ludzki.

• wspólnota ta ma wymiar wertykalny - relacje między ludźmi i Bogiem i horyzontalny - relacje między ludźmi;

• wymiar prawny tej wspólnoty zachodzi w wymiarze horyzontalnym - organy hierarchiczne Kościoła mają służyć zjednoczeniu ludzi między sobą i zarazem zjednoczenia z Bogiem. Ich zadaniem jest wypełnienie misji zbawczej wobec świata - uzdolnić ludzi do osiągnięcia dóbr duchowych wysłużonych przez Chrystusa, a następnie pośredniczyć w udzielaniu tych dóbr /szafowanie nimi/;

• administracja kościelna ma służyć rozwojowi tej wspólnoty duchowej;

• administracja państwowa kieruje ludźmi też do osiągnięcia wspólnego dobra ale doczesnego, posługując się nawet przymusem;

• administracja państwowa nie może zastąpić kościelnej nie odwrotnie lecz obie mają współdziałać dla dobra konkretnego człowieka.

• Kościół jako Lud Boży

• w pojęciu Ludu Bożego została zawarta prawda o istnieniu fundamentalnej równości między członkami Kościoła w godności dzieci Bożych i w udziale w podstawowych wartościach, bez względu na wtórne zróżnicowanie wynikającego z nadanych zadań /munera/ i charyzmatów;

• wszyscy uczestniczą bowiem w kapłaństwie wspólnym bez względu na sprawowany urząd, choć niektórzy z wiernych mają dodatkowo udział w kapłaństwie hierarchicznym, z którym jest związany udział we władzy;

• przynależność do ludu Bożego przez przyjęcie chrztu, sprawia że chrześcijanin staje się także podmiotem praw i obowiązków /KPK 208-223/;

• uznanie tych praw wyznacza władzy kościelnej pewne zadania - organy władzy kościelnej nie mogą działać arbitralnie - muszą szanować i chronić te prawa;

• prawda o szczególnej godności wiernych nie może jednak prowadzić do tego, by decydowali oni o ustroju Kościoła, tak jak ma to miejsce na płaszczyźnie państwowej. Prowadzić ma ona natomiast do współpracy w budowaniu wspólnoty Kościoła.

• dla prawodawcy prawda o Kościele jako ludzie Bożym pociąga pewne obowiązki:

• udział wiernych w stanowieniu aktów administracyjnych poprzez wyrażanie swych opinii na dany temat;

• zagwarantowanie równości stron w sporze administracyjnym - w okresie przedsoborowym nie dostrzegano takiej potrzeby;

• istnieje konieczność dialogu między wiernymi świeckimi a hierarchią opartego na:

• umożliwieniu wiernym wyrażania swych opinii na temat danego dobra Kościoła;

• nie mogą oni jednak naruszać kompetencji należących do hierarchii kościelnej w podejmowaniu decyzji.

• mogą oni brać udział w fazie przygotowawczej, poprzedzającej podjęcie decyzji - przez zebranie informacji, wniosków, złożenie prośby, udzielenie opinii i rad

• Kościół Ciałem Chrystusa

• model funkcjonujący od Piusa XII i encykliki Mystici Corporis;

• podkreśla prawdę o ścisłej duchowej jedności wszystkich wiernych między sobą i między nimi a Chrystusem opartej na braterskiej miłości, a z drugiej strony różnorodność jaką mają do spełnienia w tym organizmie jakim jest wspólnota Kościoła;

• wszyscy są jednak zobowiązani służyć sobie pomocą w osiągnięciu zbawienia jak członki jednego Ciała. Do tej pomocy w pierwszym rzędzie są zobowiązani mający kapłaństwo hierarchiczne i dlatego:

• między administracją kościelną a wiernymi nie ma tego przeciwieństwa jakie jest w państwie - funkcjonuje tu zasada wzajemnego uzupełniania się w służbie budowania Ciała Chrystusa;

• zobowiązanie hierarchii do służby nie stawia jej w niższej pozycji wobec innych wiernych, gdyż utrudniło by to czy nawet uniemożliwiło wypełnienie jej właściwych zadań. Kapłaństwo hierarchiczne mimo iż jest służebne jest jednak także autorytatywne i odpowiedzialne i posiada władzę konieczną do kierowania wiernymi dla dobra publicznego Kościoła, a wierni są zobowiązani poddać się mu w posłuszeństwie.

• organy hierarchiczne mogą więc stanowić akty administracyjne przez które wyznacza prawa i obowiązki jednostkom administrowanym;

• hierarchia nie może jednak działać arbitralnie, granice działań wytyczają wymogi dobra wspólnego Kościoła jak i normy prawa Bożego i kościelnego - inaczej akt staje się wadliwy merytorycznie lub jest nielegalny;

• organy administracyjne ponoszą odpowiedzialność za szkody spowodowane w skutek wydania lub wykonania aktu nielegalnego.

4. Pojęcie kościelnego aktu administracyjnego

Władza administracyjna jest jednym z przejawów władzy rządzenia w Kościele a jej typowym przejawem są akty administracyjne.

• w CIC - znane były: dekrety, reskrypty, dyspensy - ale nie było ogólnej koncepcji aktów administracyjnych

• nowość wprowadził Paweł VI w konstytucji Regimini Eccelsiae Universae z 1967r. używając nazwy akty władzy kościelnej administracyjnej;

• KPK - mówi o aktach administracyjnych szczegółowych i określa ich funkcjonowanie w kan. 35-93,

definicja:

Akt administracyjny - to akt ustanowiony przez kompetentny organ kościelnej władzy wykonawczej, odznaczający się konkretności, mający oparcie w akcie prawodawczym, bezpośrednio skierowany do osiągnięcia dobra publicznego Kościoła.

• zajmuje on pośrednią pozycję między aktami prawodawczymi a sądowymi

• można wskazać na definicję formalną i materialną aktu administracyjnego.

5. Definicja formalna aktu administracyjnego

Strona formalna dotyczy 2 elementów:

• autora aktu,

• sposobu stanowienia aktu,

• autor aktu - to organ władzy administracyjnej /wykonawczej/ kan. 35. W Kościele istnieją podmioty posiadające:

• pełnię władzy a więc i władzę wykonawczą: papież, kolegium biskupów, biskup diecezjalny - mogą wydawać akty administracyjne.

• tylko władzę wykonawczą zwyczajną lub delegowaną: kongregacje Kurii Rzymskiej, wikariusze generalni i biskupi, proboszczowie;

• inne, którym została powierzona kompetencja administracyjna: legat, metropolita, dziekan, kapituła, rada kapłańska, rada duszpasterska - nie są organami administracyjnymi, ale może im być powierzone prawo stanowienia aktów administracyjnych, lub uczestniczenie w fazie przygotowawczej stanowienia aktów

Z powyższego wynika, że kryterium podmiotowe /aktor aktu/ nie jest wystarczające w rozpoznawaniu natury wydanego aktu. Jest czynnikiem rozstrzygającym, gdy chodzi o naturę aktów wydanych przez ograny pomocnicze władzy wykonawczej /kongregacje Kurii Rzymskiej, wikariuszy generalnych i biskupich/.

• sposób stanowienia aktu

• akt administracyjny a akt prawodawczy

• biorąc pod uwagę źródło mocy prawnej - akty prawodawcze są samoistne a administracyjne są pochodne. Akt administracyjny ma swą legitymację w ustawie. Jego autor musi wykazać, że wydając ten akt miał takie prawo przyznane przez ustawę. W prawie kościelnym, moc samoistną ma prawo Boże, stąd te akty uważa się za samoistne, które nie potrzebują oparcia w prawie ludzkim, ale tylko w prawie Bożym. Akty pochodne /administracyjne/ mają zaś oparcie w akcie prawodawczym, pochodzącym od organu władzy kościelnej ustawodawczej.

• wymóg promulgacji i notyfikacji - akt prawny by zaczął obowiązywać musi być podany do wiadomości adresatów. Przy aktach prawodawczych konieczna jest promulgacja /podpisanie przez prawodawcę i ogłoszenie publiczne/, a przy aktach administracyjnych - notyfikacja /przez podanie treści aktu bezpośrednio każdemu adresatowi na piśmie lub odczytanie/.

• akt administracyjny a akt sądowy

• akty sądowe są podejmowane z inicjatywy zewnętrznej - tzn. organ sądowy podejmuje działanie z inicjatywy osoby zainteresowanej obroną swych praw /strony powodowej/. Organ administracyjny może zaś podjąć decyzję o wydaniu aktu sam /gdy domaga się tego konieczność zaradzenia dobru wspólnemu/ lub na wniosek jednostki administracyjne, zgłaszającej prośbę np. rekurs;

• wg stopnia niezależność:

• organ sądowy rozstrzygając daną sprawę jest związany jedynie normami obowiązującego prawa i własnego sumienia. Jest natomiast wolny od nakazu ze strony organu hierarchicznie wyższego;

• organ administracyjny - organ niższego szczebla jest zobowiązany oprócz zachowania prawa do wykonania poleceń służbowych ze strony organów hierarchicznie wyższych. Organy niższe nie mogą stanowić aktów wbrew woli organów wyższych.

6. Definicja materialna aktu administracyjnego

Odnosi się do skutków jakie akty wywołują w życiu społecznym.

• akt administracyjny a prawodawczy - różnica w cechach:

• ogólność - konkretność - akty różnią się sposobem oznaczenia adresatów do których jest kierowany i wypadków do których się odnosi. Przyjmuje się, że akty prawodawcze odznaczają się ogólnością, a administracyjne - konkretnością. W KPK używa się nazwy actus siingularis - akt szczegółowy, a więc należy odrzucić możliwość istnienia aktów administracyjnych ogólnych. Ogólność oznacza, że akt ma wielu adresatów i że może się odnosić do wielu przypadków /może być powtórzony/, gdy pojawią się warunki określone w hipotezie normy. Konkretność oznacza, że akt ma określonych adresatów i po zastosowaniu do konkretnych przypadków wygasa.

• stopień powtarzalności - akt ogólny ze swej natury może być wielokrotnie stosowany i liczba jego zastosowań nie jest określona. Jest stosowny ilekroć spełnione są warunki jakich wymaga norma. Akt administracyjny może być stosowany jednokrotnie lub w określonych bliżej przypadkach. Spełnienie się aktu następuje gdy adresat zachował się w sposób określony przez akt i wówczas nie jest on już do niczego zobowiązany.

• akt administracyjny a akt sądowy - różnica w przeciwstawnych cechach:

• inna weryfikacja prawdy i chcenia dobra - akt sądowy nie dokonuje istotnej zmiany w sytuacji prawnej adresatów, a ma służyć wskazaniu jaka jest prawda obiektywna i rozwiązać spór. Sędzia wydaje wyrok nie tyle na podstawie swej woli ile na podstawie normy prawnej jaką należy zastosować. Akt administracyjny - dokonuje zmiany sytuacji prawnej adresata. Organ wykonawczy nie jest związany w takim stopniu prawem jak organ sądowy, stąd akt administracyjny winien być rezultatem roztropnej decyzji o tym w jaki sposób uczynić coś co jest pożyteczne dla realizacji dobra publicznego Kościoła.

• sporność i niesporność - akt administracyjny spełnia rolę konstytutywną - czyli sprawia powstanie, zmianę lub ustanie wzajemnych stosunków prawnych między adresatami. W momencie wydania go cechuje go niesporność. Podstawą akty sądowego jest rozstrzygnięcie sporu między uczestnikami stosunku prawnego. Spory mogą być cywilne, karne lub administracyjne /powstała wskutek wydania aktu administracyjnego/. Obecnie w KPK nie maj jednak wyraźnej różnicy - pośrednio sprawy sporne mogą być także przedmiotem aktu administracyjnego /akty te należy interpretować wówczas ściśle/;

• moment osiągania skuteczności - akt sądowy zyskuje skuteczność gdy jest prawomocny - sędzia nic nie może już zmienić w wyroku prawomocnym, a więc nie decyduje moment powiadomienia adresatów lecz przejście w stan rzeczy osądzonej. Akt administracyjny - skuteczność zyskuje z chwilą powiadomienia adresatów, a gdyby okazało się że jest szkodliwy lub niewłaściwy wówczas może być przez autora zmieniony, poprawiony lub może być wydany nowy akt.

7. Podział kościelnych aktów administracyjnych

• ze względu na przedmiot

• akty wewnętrzne administracyjne - to akty organów hierarchicznie wyższych skierowane do organów niższych np. akt Kongregacji Biskupów do biskupa diecezjalnego;

• akty dotyczące sfery prawnej jednostek administrowanych - akty skierowane /polecenia służbowe/ przez organy administracyjne do osób fizycznych lub prawnych nie powiązanych z tymi organami /np. dyspensa udzielona nowożeńcom/

• na stopień konkretności

• akty administracyjne ogólne - wydane przez władzę wykonawczą, ale zbliżone do aktów prawodawczych; KPK na określanie ich używa nazwy: dekrety generalne i instrukcje. Dekret generalny może być wydany przez prawodawcę dla określonej wspólnoty;

• akty administracyjne konkretne - dla poszczególnych osób i do konkretnych sytuacji. Nazywa się aktami administracyjnymi we właściwym tego słowa znaczeniu. Zalicza się tu:

• dekret szczegółowy - decretum singulare - zgodnie z normą zostaje w nim udzielona dla poszczególnego wypadku decyzja lub prowizja, która nie suponuje złożenia prośby /kan.48/;

• nakaz szczegółowy - preceptum singulare - to szczególna postać dekretu, w którym osobie lub osobom dany jest nakaz uczynienia czegoś lub zaniechania celem zachowania ustawy;

• reskrypt - rescriptum - akt wydany na piśmie na czyjąś prośbę, celem udzielenia przywileju, dyspensy, łaski

• przywilej - czyli łaska udzielona na korzyść osób fizycznych lub prawnych udzielony przez prawodawcę lun władzę wykonawczą;

• dyspensa - rozluźnienie normy prawnej w konkretnym przypadku, udzielony przez władzę wykonawczą w ramach kompetencji;

• stosunek autora aktu do woli adresatów

• w ramach jurysdykcji dobrowolnej - gdy wydawany jest osobom wykazującym chęć lub prośbę otrzymania tego aktu, np. reskrypty;

• w ramach jurysdykcji niedobrowolnej - akt wydany wbrew woli adresatów, np. nakazy szczegółowe wydawane na wzór wyroków, ale bez procedury sądowej;

• ze względu na wywoływanie nowych stosunków prawnych

• konstytutywne - kształtują nowe stosunki prawne - tworzą je, zmieniają lub znoszą, np. erekcja parafii, diecezji, stowarzyszenia, inkardynacja duchownego,

• deklaratoryjne - akty potwierdzające lub prezentujące opinię organu władzy kościelnej odnośnie zaistniałego faktu prawnego, np. adnotacje w księdze chrztu, ślubu, odpisy z tych ksiąg, zaświadczenia;

• ze względu na pełnioną rolę

• rodzące bezpośrednio skutki prawne w zakresie zdolności prawnej adresatów /np. suspensa/

• nie rodzące bezpośrednio skutków prawnych - są raczej decyzjami przygotowującymi do wydania aktów z pierwszej grupy, np. zgoda kapituły katedralnej czy rady kapłańskiej jaka musi uzyskać ordynariusz.

• ze względu na zakres kompetencji autora aktu

• wydane przez podmioty mające pełnię władzy - papieża, sobór powszechny w łączności z papieżem, biskupa;

• wydane przez organy pomocnicze - mające władzę wykonawczą, np. wikariusz generalny i biskupi;

• ze względu na liczbę organów uczestniczących w stanowieniu aktu

• akt prosty - w jego powstaniu brał udział podmiot jednoosobowy lub jeden organ kolegialny;

• złożony - gdy uczestniczył w jego stanowieniu więcej niż jeden organ władzy;

• ze względu na formę wykonania aktu

• akt z wykonawcą - autor udziela łaski pośrednio przez wykonawcę /reskrypt/. Wykonanie może być obligatoryjne - wykonawca musi się zastosować do nakazu autora lub fakultatywne - wykonuje akt o ile uzna to za słuszne.

• akt bez wykonawcy - autor bezpośrednio udziela łaski adresatowi;

• ze względu na skutek jak autor przypisuje aktowi

• zezwolenie administracyjne - przeniesienie przez organ swych kompetencji na inny organ aby ten dokonał określonych czynności prawnych wobec określonych adresatów;

• upoważnienie - gdy organ wydający akt daje adresatowi możliwość użycia władzy lub reguluje jej zakres;

• aprobata - gdy za pomocą akt nadaje się skuteczność aktom już wcześniej wydanym lub dokonanym.

8. Wady Kościelnych aktów administracyjnych

Powstają przy naruszeniu legalności /obowiązku stosowania się do postanowień obowiązującego prawa/ i dyskrecjonalności /pewnej swobody pozostawionej organom władzy w ocenie i podejmowaniu decyzji/ aktów przez organy władzy kościelnej. W zależności od tego, jaka zasada została naruszona mówimy o:

• nielegalności aktów pod względem formalnym;

• nielegalności aktów pod względem merytorycznym;

• nielegalność aktów administracyjnych pod względem formalnym - może dotyczyć różnych jego następujących elementów:

• naruszenie wymogów dotyczących właściwości autora aktu może dotyczyć

• niekompetencja - gdy organ nie ma właściwej jurysdykcji wobec adresata aktu, rodzaju sprawy lub danego terytorium. Niekompetencja może mieć charakter względny /gdy zakres władzy należy do innego organu administracyjnego/ lub bezwzględny /gdy akt administracyjny został wydany przez np. władzę sądowniczą/

• brak legitymacji - w następstwie nielegalnego objęcia urzędu kościelnego związanego z stanowieniem aktów administracyjnych np. nielegalne sprawowanie urzędu wikariusza generalnego. Należy jednak zwrócić uwagę, czy w danym przypadku nie nastąpiło uzupełnienie jurysdykcji na mocy prawa /kan. 144/ na wskutek błędu powszechnego lub wątpliwości pozytywnej i prawdopodobnej;

• brak właściwego aktu woli autora - np. pod wpływem ignorancji, błędu /kan. 126/ lub przymusu i bojaźni ciężkiej /125/;

• braku właściwej formy - nie tylko formy sporządzenia /np. na piśmie a nie ustnie/, ale też gdy zostały pominięte wymagane przez prawo czynności w postępowaniu przygotowawczym /np. autor nie uzyskał wymaganej zgody kolegium - kan. 127/ lub nie dokonano właściwie notyfikacji aktu, lub wola autora nie została jasno wyrażona,

• brak wymaganej prawem właściwości po stronie osoby lub rzeczy będącej przedmiotem aktu /np. proboszczem mianowano kogoś, kto nie był księdzem, lub nie odznaczał się zdrową nauką/;

• niewłaściwy cel - gdy organ podjął decyzję dla realizacji innego celu niż ten, do którego został upoważniony. Ma to być cel publiczny Kościoła np. dobro duchowe parafian jako cel istotny dla przeniesienia proboszcza. Nielegalny jest więc akt mający za cel jakieś dobro prywatne lub osobisty pożytek;

• niewłaściwe motywy aktu - gdy autor jako motywy swej decyzji podaje fakty, które nie miały miejsca /błąd faktyczny/ lub które nie mają takiej wartości prawnej jaką się im przypisuje /błąd prawny/. Kan. 51 KPK domaga się podania choćby tylko sumarycznie motywów decyzji. Gdyby więc akt został wydany dla takich motywów faktycznych lub prawnych jakich wymaga prawo, ale faktycznie one nie zaistniały - akt jest nielegalny np. zamiast "poważnej przyczyny" zachodziła tylko "słuszna przyczyna" przy udzielaniu dyspensy.

Następstwem nielegalności aktu administracyjnego może być:

• nieważność aktu - gdy został dokonany wbrew nakazowi lub zakazowi prawnemu obwarowanemu sankcją nieważności. Sam adresat nie jest upoważniony do orzekaniu o nieważności aktu a może jedynie zaskarżyć jego ważność do odpowiedniego organu władzy. Nieważność może dotyczyć 2 płaszczyzn:

• akt traktowany jest jako niezaistniały, prawo nakazuje uznać go za niebyły;

• akt jest traktowany jako zaistniały ale pozbawiony skuteczności. Uznaje się jego istnienie, ale pozbawia się go zdolności do wywoływania skutków prawnych dla osiągnięcia, których został wydany;

• rozwiązalność aktu - akt podlega unieważnieniu. Jest to akt ważny, zdolny do zrodzenia skutków prawnych, ale dla pewnych przyczyn prawo przewiduje możliwość unieważnienia tychże skutków /np. został wydany pod wpływem bojaźni lub podstępu - kan. 125, ignorancji i błędu/. Również i tutaj można wnieść skargę do organu władzy. Różnica między nieważnością i rozwiązalnością dotyczy momentu cofnięcia skutków:

• przy unieważnieniu aktu - następuje cofnięcie skutków prawnych aktu aż do momentu, gdy został wydany

• przy rozwiązaniu aktu - następuje przerwanie dalszego jego oddziaływania w przyszłości - pozostają natomiast skutki jakie wywołał z chwilą jego wydania.

• niegodziwość aktu - w prawie świeckim obejmuje:

• naruszenie przez akt normy prawnej chroniącej interes prywatny;

• powstanie szkody prywatnej w skutek wykonania aktu;

• obowiązek naprawienia szkody przez jej sprawcę;

W prawie kanonicznym nie ma wprost o tym mowy, ale można przyjąć, że akt niegodziwy, to taki który powoduje powstanie szkody prywatnej lub publicznej. Wyrządzający tę szkodę z winy umyślnej lub nieumyślnej jest zobowiązany do je naprawienia - kan. 128.

• wadliwość pod względem merytorycznym - gdy organ administracji nieprawidłowo używa swych uprawnień dyskrecjonalnych. Akt może być legalny a zarazem wadliwy merytorycznie. Można wyróżnić 2 źródła wad:

• sprzeczność kościelnego aktu z podstawowym celem Kościoła jakim jest duchowe dobro wiernych, budowanie jedności i rozwój wspólnoty kościelnej /np. odmowa udzielona przez biskupa na ich prośbę o budowę nowego kościoła, mianowanie na proboszcza schorowanego księdza/

• wybór środków do realizacji celu Kościoła, które w danych okolicznościach nie są najlepsze.

Kontrola poprawności merytorycznej jest sprawowana przez organy hierarchicznie wyższe. Jednostka administracyjna, która uważa się za pokrzywdzoną przez akt administracyjny wadliwy pod względem merytorycznym może wnieść rekurs hierarchiczny do kongregacji Kurii Rzymskiej. Nie ma zaś mowy o sądowej kontroli wadliwości aktów administracyjnych.

9. Geneza procedury administracyjnej

Procedura administracyjna oznacza zespół przepisów określających sposób postępowania organów administracyjnych w wykonywaniu swych celów i zadań władczych. Procedura ta może być:

• ogólna - to zespół norm jednolitych dla całej działalności administracyjnej;

• szczegółowa - to zespół norm określających postępowanie w szczególnych przypadkach;

W systemie prawa świeckiego ta procedura pojawiła się w XIX i XX w. jako procedura szczegółowa dla poszczególnych przypadków /prawo górnicze i przemysłowe/. Postępowanie ogólne wyodrębniła się na pocz. XX w. z procedury cywilnej i karnej. Pierwszy kodeks prawa administracyjnego - w Austrii w 1925r., a Polsce pierwsze przepisy proceduralne pochodzą z 1928 r.

W Kościele następował także następował powolny rozwój tej procedury.

• w CIC - występowało kilka rodzajów procedury szczegółowej, ale pominięto procedurę ogólną

• Normy specjalne Sygnatury Apostolskiej z 1968r. wprowadziły pewne elementy procedury administracyjnej odnośnie rozpatrywania rekursów wnoszonych do II sekcji Sygnatury Ap.

• Papieska Komisja do Spraw Reformy KPK po raz pierwszy podjęła myśl o zredagowaniu przepisów tej procedury. Poddano to następnie dyskusji na Synodzie Biskupów. Zespół konsultorów przygotowujących zagadnienie De processibus opracował w 1970r. pierwszą wersję schematu De procedura administrativa złożoną z 16 kanonów. Nowy zespół w 1971r. wypracował jej nową wersję, która z polecenia Pawła VI przesłana została dykasteriom Kurii Rzymskiej i konferencjom biskupów w 1972r.

• w nadesłanych materiałach akcentowano potrzebę pełniejszego zagwarantowania wiernym poszanowania praw podmiotowych, a z drugiej strony zachowanie zasady hierarchicznej struktury Kościoła.

• poprawiona wersja De procedura administrativa został włączony do nowego schematu KPK - VII księga, część V jako De processibus administrativis i przedłożona do zaopiniowania. Część ta miała obejmować 2 sekcje:

• De procedura administrativa in genere

• De rocedura in parochis amovendis vel transeferendis.

• jednak te sekcje nie zostały zamieszczone w nowym KPK. Wręcz przeciwnie znacznie zredukowano w nim procedurę administracyjną w porównaniu ze schematem z 1972r. Nie zrezygnowano z niej całkowicie, ale wkomponowano ją :

• w księgę I - Normy generalne - jako zespół przepisów na temat aktów administracyjnych szczegółowych.

• księga VII, część V - Sposób postępowania przy rozpatrywaniu rekursów administracyjnych oraz przy usuwaniu i przenoszeniu proboszczów - zawarto tu rozstrzygnięcia dotyczące sporów administracyjnych oraz normy procedury szczegółowej

10. Elementy ogólnej procedury administracyjnej

W zespole norm odnoszących się do stanowienia i wykonywania aktów administracyjnych możemy wyróżnić zasady:

• zasada pisemności i motywacji

• kan. 37 i 51 - nakładają na organy władzy wykonawczej obowiązek sporządzeni dokumentu aktu administracyjnego, a nawet jeśli prawo tego nie wymaga to przynajmniej utrwalić go na piśmie w formie protokołu lub adnotacji podpisanej przez podmiot władzy i adresata;

• akty w formie dekretu winne być zawsze w formie pisemnej z podaniem motywacji /kan. 51/ faktycznej i prawnej. Są one nie tylko zabezpieczeniem praw podmiotowych adresatów, ale także są istotne dla organów kontrolujących prawidłowość postępowania administracyjnego i rozstrzygnięcia;

• zasada sporządzenie dokumentu jest bezwzględna. W wyjątkowych sytuacjach dekret można odczytać adresatowi w obecności notariusza i dwóch świadków i sporządzić protokół podpisany przez obecnych /kan. 55/

• zasada terminowości

• organ administracji jest zobowiązany wydać akt w określonym czasie, a milczenie przełożonego po upływie tego terminu rodzi skutki prawne niezależne od jego woli;

• kan. 57 - określa tę zasadę:

• gdy prawo nakazuje przełożonemu wydać akt, bądź została wniesiona prośba lub rekurs - organ władzy ma obowiązek w ciągu 3 miesięcy /miesiąc ma 30 dni/ ustosunkować się do prośby lub rekursu /chyba że prawo w danej sprawie przypisuje inny termin/,

• po upływie tego terminu, jeśli nie ma dekretu należy domniemywać, że przełożony wydał decyzję negatywną, a petent nabywa prawo wniesienia rekursu przeciw tej decyzji.

• domniemanie odpowiedzi negatywnej nie zwalnia przełożonego od sporządzania aktu, a nawet naprawienia szkody gdyby taka powstała po jego decyzji.

• zasada legalności

• kan. 38 - akt, także reskrypt motu proprio /wydany z własnej inicjatywy/, jest pozbawiony skutków prawnych jeśli:

• narusz prawa innych - czyli prawa podmiotowe nabyte na podstawie normy prawnej, umowy lub przywileju,

• jest sprzeczny z prawem stanowiony lub ze zwyczajem mającym aprobatę, chyba że kompetentna władza zamieściła w nim klauzulę derogacyjną, czyli uchylającą moc obowiązującej normy prawnej.

• zasada zbierania dowodów i konsultacji

• kan. 50 - przed wydaniem dekretu szczegółowego autor ma zebrać odpowiednie wiadomości oraz opinie od tych, których prawa ten dekret może naruszać. Musi więc ustalić stan faktyczny - prawdę materialną, oraz zasięgnąć opinii organu kolegialnego np. rady kapłańskiej, rady konsultorów, by zabezpieczyć w ten sposób prawidłowość decyzji. Każda sprawa podejmowana przez władzę wymaga wnikliwości i staranności.

• bez zastosowania tych wymogów akt może być nieważny lub rozwiązany.

• zasada wykładni aktów

• kan. 36 - podaje reguły wykładni aktów administracyjnych:

• reguła ogólna - akt należy rozumieć zgodnie z właściwym rozumieniem słów w potocznym użyciu;

• gdy są wątpliwości - przy aktach dotyczących wymiary kary, zagrożenia karą, ograniczenia praw innych, sprzeciwiających się ustawom wydanym na korzyść osób prywatnych - należy je interpretować ściśle;

• gdy są wątpliwości - przy aktach innego rodzaju - interpretacja szeroka.

• Przy ustalaniu zakresu adresatów /grupy osób/ lub liczby zastosowań aktu - należy uwzględnić cel jakim kierował się autor aktu. Interpretacja szeroka ma miejsce gdy przyjmujemy, że autor zamierzał aby akt objął większą grupę adresatów lub był zastosowany do większej liczby przypadków niż to wynika z dosłownego brzmienia słów. Interpretacja wąska - gdy trzymamy się dosłownego brzmienia słów aktu.

• kan. 36 p.2 - aktu nie należy rozciągać na inne wypadki niż te wymienione w akcie.

• zasada notyfikacji aktu

• w CIC nie było przepisu określającego konieczność notyfikacji ani też jej formy;

• w KPK zawarto następujące reguły:

• dekret szczegółowy zaczyna obowiązywać od momentu doręczenia adresatowi, w imieniu tego, kto go wydał. Gdy jest ustanowiony wykonawca dekretu - obowiązuje on od momentu egzekucji. Dekret ma mieć formę pisemną.

• gdy nie jest wskazane by adresatowi doręczyć tekst dekretu, należy uznać go za doręczony jeśli odczytano jego treść adresatowi w obecności notariusza i dwóch świadków i potwierdzono to podpisami obecnych;

• gdy adresat został należycie wezwany do przyjęcia dekretu, ale bez ważnej przyczyny nie zgłosił się lub odmówił złożenia podpisu pod nim /kan. 56/

• zasady wykonania aktu

• zasady te odnoszą się do aktów, które nie mogą być wykonane bezpośrednio przez adresata, ale za pośrednictwem egzekutora;

• normy odnoszące się do wykonawcy aktu:

• wykonawca może ważnie przystąpić do wykonania aktu dopiero po otrzymaniu pisemnego upoważnienia /littera/ i stwierdzeniu jego autentyczności, chyba że otrzymał autorytatywną informację od autora aktu.

• wykonawca nie może odmówić wykonania aktu, chyba że jest oczywiste iż akt jest nieważny, lub z poważnej przyczyny nie może on podjąć się jego wykonania, lub warunki w nim wskazane nie mogą zostać spełnione. Gdy wykonanie aktu wydaje się nieodpowiednie, egzekutor odłoży wykonanie aktu i powiadomi autora /41/;

• wykonawca musi się trzymać upoważnienia. Gdyby nie wypełnił istotnych warunków zawartych w upoważnieniu lub istotnej formy wykonania - akt jest nieważny;

• wykonawca może wyznaczyć zastępcę o ile nie zostało to zabronione pismem lub nie został mianowany dla. Może jednak innym powierzyć przygotowanie do wykonania aktu;

• akt może wykonać jego następca na urzędzie o ile egzekutor nie był wybrany dla osobistych przymiotów /44/

• inne zasady

• akt jest wydawany raczej bezwarunkowo. Gdyby jednak był wydany pod warunkiem wówczas od spełnienia warunku zależy ważność aktu;

• akt nie traci ważności z chwilą utraty urzędu przez autora aktu, chyba że prawo stanowi inaczej;

• skutek odwołania aktu przez inny akt następuje w momencie notyfikacji nowego aktu adresatowi /kan.47/

11. Procedura administracyjna szczegółowa

• W KPK znalazły się nowe rozstrzygnięci odnośnie usuwania lub przeniesienia proboszcza uwzględniające potrzeby obecnych czasów. Wiąże się to z nowym ujęciem posługi kapłańskiej w dekrecie soborowym Christus Dominus i motu proprio Pawła VI Ecclesiae Sanctae, a także ze zniesieniem systemu beneficjum, a zastąpieniem jej oficium /urzędem/ przy pomocy którego biskup sprawuje opiekę nad całą diecezją. Związek z parafią przestał być oparty na dobrach materialnych a stał się obowiązkiem świadczenia przez proboszcza posługi duszpasterskiej ludziom stanowiącym wspólnotę parafialną. Zniesiono podział na proboszczów usuwalnych i nieusuwalnych obecny jeszcze w CIC. Wg KPK Konferencja biskupów ma prawo ustalić czy proboszczowie winni być mianowani na stałe czy na kadencje. Zawsze jednak istniej możliwość usunięcia proboszcza jeśli jego praca jest bezowocna, a nawet szkodliwa.

• Przyczyną usuwania lub przenoszenia nie jest już popełnione przestępstwo a zaradzenie duchowym potrzebom wiernych.

• procedura usuwania proboszczów

• Organem kompetentnym do przeprowadzenia postępowania zmierzającego do usunięcia proboszcza z parafii jest biskup diecezjalny i zrównani z nim w prawie /prałat i opat terytorialny, wikariusz i prefekt apostolski, administratorzy apostolscy ustanowieni na stałe/. Władzę tę posiadają też administrator diecezjalny, wikariusz generalny /o ile nie zostało mu to zakazane/ i wikariusz biskupi /o ile ma to zlecone w piśmie nominacyjnym/.

• W postępowaniu wstępnym biskup ma ustalić czy istnieje wymagana przyczyna dla wydania dekretu. W tym celu ma przeprowadzić postępowanie wyjaśniające osobiście lub zlecić je jakiemuś kapłanowi, biegłemu w prawie. Postępowanie winno być odnotowane na piśmie, zebrać odpowiednie dokumenty /zeznania świadków, opinie rzeczoznawców, lekarzy/ mają ona wskazać czy zachodzi wystarczająca przyczyna do usunięcia proboszcza.

• Przyczyn usunięcia proboszcza wg KPK kan. 1741 - nawet jeśli nie z jego winy:

• postępowanie proboszcza jest źródłem szkody w życiu wspólnoty parafialnej lub wielkiego zaburzenia porządku /w CIC mówiono o "nienawiści ludu"/ np. zaangażowanie po stronie jednej partii politycznej, zwłaszcza wrogiej religii czy Kościołowi;

• nieudolność lub trwała choroba umysłowa lub fizyczna czyniąca go niezdolnym do spełniania obowiązków /w CIC dodano klauzulę "jeśli nie można zabezpieczyć dobra dusz przez wikariusza pomocnika"/. Mowa jest o nieudolności i nieumiejętności płynących bądź z braku należytej wiedzy, wykształcenia, bądź nietrafnego stosowania posiadanej wiedzy. Ponadto źródła swe mogą ona mieć w chorobie umysłowej, psychicznej czy fizycznej, która winna być trwała /liczy się opinia lekarza/ i stwarzać przeszkodę w wypełnianiu obowiązków;

• utarta dobrego imienia u uczciwych parafian lub awersja, która wg przewidywań szybko nie ustąpi - źródła wymienia CIC - lekkomyślny tryb życia, dawny występek, zachowanie współdomowników proboszcza, ale tez brak taktu w obcowaniu z ludźmi;

• poważne zaniedbanie lub naruszenie obowiązków parafialnych pomimo upomnienia - np. rezydencji, w nauczaniu katechezy,

• zła administracja majątkiem Kościoła gdy temu złu nie można inaczej zarazić;

• gdy po przeprowadzeniu postępowania wstępnego biskup uzna że zachodzi wystarczająca przyczyna do usunięcia proboszcza, ma przeprowadzić konsultację z 2 księżmi, będącymi członkami zespołu powołanego przez radę kapłańską do tego celu. Winien przedstawić im argumentu zebrane w postępowaniu wstępnym i przedyskutować to z nimi. Biskup nie jest jednak związany ich opinią. Nawet gdyby byli przeciwni, biskup może podjąć dalsze działania;

• ma skierować do proboszcza ojcowskie wezwanie by w ciągu 15 dni złożył rezygnację z parafii. W wezwaniu tym winien podać przyczyny i argumenty swej decyzji - jest to wymagane do ważności procesu, a zarazem daje proboszczowi możliwość obrony. Wezwanie ma być na piśmie. Proboszcz może różnie zareagować:

• nadesłać w terminie rezygnację, a wówczas biskup ogłasza tę parafię jako wakującą. W rezygnacji proboszcz winien podać przyczyny rezygnacji /potrzebne do legalności aktu/. Rezygnacja może być zwyczajna lub warunkowa, ale wówczas biskup musi ten warunek zaakceptować lub odrzucić.

• proboszcz nie odpowiada w oznaczonym terminie - biskup może ponowić wezwanie i przedłużyć czas złożenia rezygnacji /o długości czasu na odpowiedź po drugim wezwaniu decyduje biskup/. Gdyby i tego nie usłuchał biskup ma zbadać przyczyny milczenia , a jeśli jest nią sprzeciw wobec decyzji biskupa wówczas może wydać dekret usunięcia z parafii /kan. 1744 p.2/

• nie chce zrezygnować i broniąc się przed usunięciem wysuwa swe argumenty - może wówczas zgłosić swoje środki dowodowe. Biskup po zapoznaniu się z nimi może cofnąć swą decyzję. Gdyby jednak biskup uznał je za niewystarczające to przed dekretem pozbawiającym proboszcza parafii musi dokonać rewizji dotychczasowego postępowania /konieczne do ważności dekretu/. Powinien wówczas:

• wezwać proboszcza by przejrzał akta i na piśmie wyraził opinię i zgłosił dowody przeciwnej jeśli je ma;

• biskup winien uzupełnić postępowanie dowodowe i razem z 2 proboszczami sprawę ponownie rozpatrzyć /ci sami kapłani co w postępowaniu wstępnym/ zasięgając ich rady.

• po wysłuchaniu ich rady biskup sam podejmuje decyzję. Jeśli zdecydował o usunięciu - wydaje dekret usunięcia z motywacją prawną i faktyczną. Jeśli nie zdecydował się na usunięci - wydaje dekret o pozostawieniu proboszcza w parafii, upominając go i zachęcając do pracy.

• biskup na mocy inkardynacji duchownego do diecezji jest zobowiązany zabezpieczyć mu środki utrzymania /kan. 1746/. Stąd proboszcza usuniętego z parafii winien:

• przenieść na inny urząd, parafię, lub ustanowić np. kapelanem

• skierować go na emeryturę lub rentę - gdy brak mu zdrowia, wskazując środki utrzymania;

• proboszcz usunięty z parafii winien:

• ze względu na dobro parafian proboszcz winien powstrzymać się wykonywania swych zadań;

• opuścić dom parafialny i wszystko co należy do parafii przekazać duchownemu wyznaczonemu przez biskupa do kierowania parafią. Przekazanie odbywa się wg prawa partykularnego lub zarządzenia biskupa

• przeciwko dekretowi biskupa, proboszcz może wnieść rekurs do Kongregacji Duchowieństwa, a od decyzji kongregacji do II sekcji Sygnatury Apostolskiej. Gdy proboszcz skierował rekurs, biskup nie może zamianować nowego proboszcza, a potrzebom wiernych musi zaradzić ustanawiając tymczasowego administratora.

• procedura przy przenoszeniu proboszczów

• w CIC przenoszenie proboszczów nieusuwalnych było zarezerwowane St. Ap., ale potrzeba było też zgody St. Ap. na przeniesienie proboszcza usuwalnego, jeśli przenosiło się go na gorszą parafię. Motywem przeniesienie nie jest dobro parafii z jakie jest przenoszony, ale dobro parafii na jaką jest kierowany. Soborowy dekret Christus Dominus zniósł podział na proboszczów usuwalnych i nieusuwalnych i rezerwaty St. A.p. odtąd jedynym motywem przenoszenia miały być - dobro dusz i pożytek Kościoła. Motu proprio Eccesiae Sanctae z 1966 r. wymagało by biskup wcześniej zasięgnął rady dziekana.

• wg KPK kan. 1748 - władzą kompetentną przy przenoszeniu proboszcza jest biskup diecezjalny, ale na mocy urzędu przysługuje ona także wikariuszowi generalnemu /chyba, że biskup sobie ją zarezerwował/ i wikariuszowi biskupiemu na terenie diecezji wobec której pełni swe zadania. Administrator diecezji może także dokonywać przenosin wg prawa.

• motywami przeniesienia mogą być - dobro dusz /parafii na którą ma być przeniesiony/, konieczność /jakieś konkretne zadanie do wykonania/ lub pożytek Kościoła /np. przeniesiony ze względu na swe szczególne zdolności/ przeniesienie proboszcza może dotyczyć także nadania mu urzędu nieparafialny.

• prawo nakazuje biskupowi łagodne postępowanie wobec przenoszonego - biskup ma go skłonić do przeniesienia bez środków przymusu. Winien przedstawić proboszczowi na piśmie ową propozycję /propozycja ustna nie rodzi żadnych skutków prawnych/ wraz z motywacją. i oczekuje na jego decyzję. W przypadku zgody ze strony proboszcza, biskup przygotowuje dekret przeniesienia.

• gdy proboszcz nie zgadza się z propozycją biskupa winien na piśmie przedstawić swoje racje /gdyby przedstawił je ustnie notariusz ma je spisać/. Gdyby proboszcz nie udzielił odpowiedzi w wyznaczonym czasie, biskup winien go wezwać by podporządkował się wymogom prawa. Biskup ma rozpatrzyć motywy odmowy przeniesienia. Może uznać słuszność argumentacji proboszcza i zaniechać dalszych działań lub jeśli uważa je za mało przekonujące winien skonsultować się z 2 proboszczami powołanymi na stałe. Należy sporządzić protokół z tej narady. Biskup nie jest skrępowany opinią proboszczów, gdy bowiem jest przekonany iż przenosin domaga się dobro Kościoła może wówczas udzielić opornemu proboszczowi ojcowskiego wezwania /nie jest to to samo co upomnienie kanoniczne/. Wyznacza też termin w jakim proboszcz ma odpowiedzieć na jego propozycję. Należy akt sporządzić na piśmie z podaniem motywacji i informacji o odbytej naradzie.

• kan. 1751 - Gdyby proboszcz pomimo to się wymawiał, a biskup jest przekonany, że jest to konieczne dla dobra dusz - wydaje dekret przeniesienia proboszcza nawet wbrew jego woli /nakaz prawny/ oznaczając termin po upływie którego parafia będzie uznana za wakująca. Po upływie tego terminu biskup wydaje dekret deklarujący zawakowanie parafii, który kończy właściwe postępowanie zmierzające do przeniesienia proboszcza. Skutki tego dekretu są takie same jak dekretu usunięcia proboszcza.

• kan. 1752 - przy przenoszeniu proboszczów lub ich usuwaniu biskup ma stosować zasadę słuszności kanonicznej oraz prawdę, że zbawienie dusz jest winno być najwyższym prawem w Kościele. Ma postępować tak, by kapłan dotąd pracujący z pożytkiem dla kościoła nie stał się bezużyteczny.

12. Sprawiedliwość administracyjna w Kościele

Choć działalność władzy w Kościele wypływa z Boskiego ustanowienia i jest skierowana na osiągnięcie przez ludzi dobra duchowego jakim jest zbawienie, nie jest wolna jednak od uchybień wynikających z ludzkiej słabości i błędów. Stąd w celu zabezpieczenie wspólnoty kościelnej przed skutkami mylnych decyzji ustanowiono system kontroli władzy wykonawczej. Ta kontrola może być sprawowana przez ograny władzy z własnej inicjatywy lub z inicjatywy zewnętrznej - zw. sprawiedliwością administracyjną.

• pojęcie

"Sprawiedliwość administracyjna" jest stosowana zamiennie z nazwą "spór administracyjny" a swe powstanie zawdzięcza prawu świeckiemu, a zwłaszcza francuskiemu. Trafniejsza jest nazwa "spór" ale częściej stosowana jest nazwa "sprawiedliwość administracyjna" gdyż wskazuje na cel do którego zmierza rozstrzygnięcie sporu.

Definicje:

• wg M. Giannini - to zespół rekursów i skarg służących ochronie obywateli przed administracją publiczną

• I. Gordon - jest to instytucja prawna w Kościele, której celem jest rozpoznawanie i rozstrzyganie, zgodnie z prawem, sporów zaistniałych między jednostkami prywatnymi a administracją publiczną. Administracja jest więc w tych sprawach stroną pozwaną, a wyjątkowo /wnosząc rekurs/ stroną powodową

• C. de Diego-Lora - to działalności organów upoważnionych do pełnienia funkcji wymiaru sprawiedliwości wobec decyzji i aktów administracji kościelnej na podstawie przysługującej im władzy publicznej. Zadania stojące przed organami pełniącymi tę funkcję są następujące:

• wydanie sądu logicznego-prawnego co do prawnej wartości zaskarżonych aktów administracyjnych;

• wydanie wyroku - oświadczenia imperatywno-zobowiązującego zarówno organ administracji jak i inne podmioty będące w konflikcie z nią;

• decyzja - wyrok ma być wydana przez organ niezależny od właściwej administracji kościelnej;

• wyrok ma być wydany na bazie pewności moralnej nabytej w drodze postępowania procesowego, które winno przestrzegać zasady równości stron i niezależności organu orzekającego od stron;

• sprawiedliwość administracyjna zawiera więc następujące elementy:

• spór administracyjny - konflikt między stronami tj. jednostką administrowaną a organem administrującym;

• środki prawne, które służą jednostce administrowanej do obrony swych praw naruszonych przez organ administrujący;

• organ władzy kompetentny do rozstrzygnięcia sporu;

• procedura - zespół norm wg którego należy sprawę rozpatrzyć i rozstrzygnąć

• sprawiedliwość administracyjna ma dwa znaczenia:

• w podmiotowym - to zespół działań, jakie podejmują osoby uczestniczące w sporze - jednostka administrowana, organ administrujący, organ rozstrzygający;

• w przedmiotowym - to zespół norm określających rozpatrywanie i rozstrzyganie sporów administracyjnych;

• systemy sprawiedliwości administracyjnej

W historii rodzaje środków obrony dopuszczane w procesach spornych ulegały ewolucji. Kościół część z tych środków przejął także z prawa cywilnego, część sam wypracował. Powstanie systemów sprawiedliwości administracyjnej jest związane z rozwojem prawa administracyjnego i dążenia do zabezpieczenia praw obywateli przed samowolą organów władzy. W historii wykształciły się 3 zasadnicze systemy tej sprawiedliwości w zależności od tego jaki organ władzy był kompetentny do rozstrzygania sporu:

• system administratora - sędziego

• odznacza się tym, że hierarchicznie wyższy organ posiada kompetencje do rozstrzygania sporów powstałych na tle aktów wydanych przez organy niższe. Kontrola ta obejmuje nielegalność i wadliwość merytoryczną aktów. Słabą stroną jest tu to, że organ administracyjny spełnia tu podwójną funkcję - jest sędzią i stroną w tej samej sprawie, gdyż jest zainteresowany wynikiem rozstrzyganego sporu.

• system powstał we Francji w czasie wielkiej rewolucji - historycznie jest oceniany jako prymitywny i obecnie nie występuje w żadnym państwie. Ślady jego można spotkać w tzw. rekursie hierarchicznym i rekursie do trybunału. System ten znalazł szerokie zastosowanie w państwach socjalistycznych.

• system jednej jurysdykcji sądowej

• organy władzy sądowej zw. trybunałami zwyczajnymi lub powszechnymi rozstrzygają wszystkie sprawy sporne: cywilne, karne i administracyjne. Czasami w tych sądach zostały utworzone specjalne sekcje do spraw administracyjnych. System jest stosowany na zachodzie np. Anglia, USA, Kanadzie.

• system podwójnej jurysdykcji sądowej

• występują tu 2 rodzaje trybunałów - powszechne i administracyjne na różnych szczeblach władzy. Ponadto wyróżnia się 2 rodzaje jurysdykcji sądowej:

• czysto sądową - do rozpatrywania sporów miedzy jednostkami prywatnymi lub między jednostkami prywatnymi a państwowymi,

• jurysdykcja administracyjna - spory miedzy organami administracyjnymi a jednostkami administrowanymi;

• system ten powstał we Francji i jest obecny w większości państw demokratycznych /Francja, Włochy, Niemcy/;

• w Polsce funkcjonuje Naczelny Sąd Administracyjny od 1980r.

• system jest doskonalszy od 2 poprzednich bo pozwala zachować równowagę między ochroną dobra prywatnego i publicznego, podczas gdy system sędziego-administratora faworyzuje dobro publiczne, a system jednej jurysdykcji sądowej ochronę dobra prywatnego.

13. System sprawiedliwości administracyjnej w Kościele w rozwoju historycznym

Za kryterium przyjmiemy organ władzy do którego jednostka administrowana może się zwrócić ze środkiem odwoławczym przeciwko aktom administracyjnym krzywdzącym ją /kryterium formalne/. Wyróżniamy więc okresy:

• od początku Kościoła do prawa dekretałów

• od dekretałów do reformy Piusa X w 1908r.

• od reformy Piusa X do reformy Pawła VI w 1967r.

• od reformy Pawła VI do chwili obecnej;

• od początku Kościoła do prawa dekretałów

• na początku nie było rozdziału między władzę administracyjną a sądową, co nie oznacza że wierni byli pozbawieni ochrony swych praw, lecz trudno ustalić czy środki ochrony były skierowane przeciw aktom administracyjnym w dzisiejszym znaczeniu. Przyczyną była ciężka sytuacja Kościoła i zmiany historyczne - prześladowania, inwazja Germaów, restauracja cesarstwa rzymskiego przez Karolingów. Występujące wówczas środki ochrony:

• suplikacja - zw. później rekursem łaski - wnoszona do przełożonego, który swym aktem wyrządził jakąś krzywdę np. nakładając zbyt wielki ciężar; wspomina o nim Gracjan.

• apelacja - czyli rekurs do przełożonego hierarchicznie wyższego - często stosowany. Już w czasach apostolskich wierni wnosili odwołania od decyzji "starszych gminy" do apostołów. W późniejszych wiekach stosowano odwołanie do biskupa od decyzji niższych urzędników kościelnych, do metropolity odwoływało się od decyzji biskupa, a następnie do synodu prowincjalnego. Droga rekursu mogła być różna np. od decyzji biskupa do synodu, od synodu do prymasa, od prymasa do papieża. choć odwołanie zwano apelacją, to miało charakter pozasądowy.

• bezpośredni rekurs do papieża - zwany nadzwyczajnym. Odwoływano się w sprawach trudniejszych. Papieże najczęściej sprawy te i tak przesyłali synodom lub soborom powszechnym, bądź wysyłali swych legatów celem rozstrzygnięcia sprawy. Przestrzegano jednak zasady, że we wszystkich sprawach spornych można bezpośrednio odwołać się do papieża z pominięciem hierarchicznych szczebli pośrednich

• w systemie tym można się popatrzeć pewnych analogi do sytemu sędziego-administratora;

• od dekretałów do reformy Piusa X w 1908r

• nastąpiła krystalizacja rozdziału między funkcją administracyjną a sądowniczą. Środki wówczas dostępne:

• suplikacja czyli rekurs łaski - zw. też remonstratio np. Aleksander III nakazuje biskupowi by zadość uczynił wnoszonym do niego suplikacjom. Była t prośba skierowana do autora aktu celem uchylenia obowiązku jego wykonania. W późniejszym czasie straciła swą wagę.

• bezpośredni rekurs do papieża - z pominięciem pośredniej drogi hierarchicznej - był to znak bezpośredniej władzy papieża nad całym Kościołem. W praktyce częściej dotyczył sporów między wiernymi niż sporów administracyjnych /między wiernymi a hierarchią na tle wydanych aktów/;

• apelacja pozasądowa - ponieważ nie była skierowana przeciw wyrokowi a decyzji administracyjnej. Obok apelacji sądowej ta obejmowała możliwość zaskarżenia wszelkich decyzji sędziego podjętych przed wyrokiem oraz przeciw wszelkim aktom przełożonego kościelnego /np. biskupa/. Apelację tę mogła wnieść każda jednostka w Kościele przeciw krzywdzącym aktom wydanym niezgodnie z prawem. Wnoszono ją do trybunału hierarchicznie wyższego wobec autora aktu. Rozpatrywano ją wg procedury sądowej najpierw zwyczajnej a w późniejszym okresie sumarycznej /skróconej/. Terminy - trzeba było ją wnieść w ciągu 10 dni od otrzymania aktu i w ciągu roku trzeba ją było poprzeć. Wniesienie jej powodowało skutek zawieszający wobec aktu /wstrzymanie jego wykonania/. Ponieważ skutek ten został z czasem zupełnie pominięty apelacja straciła na znaczeniu. Był to pierwszy krok w kierunku sądowej kontroli nad aktami administracyjnymi. Przypomina rekurs administracyjny do trybunału zwyczajnego występującego w systemie jednej jurysdykcji sądowej, który w prawie cywilnym powstał dopiero w czasach nowożytnych.

• rekurs hierarchiczny do kongregacji Kurii Rzymskiej - począwszy od Grzegorza VII następuje próba centralizacja i rozszerzenie kontroli St. Ap. nad działalnością biskupów. Stąd znaczna ilość rekursów wnoszonych od decyzji biskupów. Sprawy St. Ap. rozstrzygała przez reskrypty, lub wysłanie na miejsce delegowanych sędziów lub sędziów konserwatorów. Pomocna była tu rozbudowa Kurii Rzymskiej za Sykstusa V w 1587-1588r. Szerokie uprawnienia miała Kongregacja Soboru oraz Kongregacja do Spraw Biskupów i Zakonników. Sprawy przeznaczone dla tych kongregacji zostały wyjęte spod władzy trybunałów papieskich - od decyzji kongregacji nie można było wnosić apelacji pozasądowej do innych trybunałów. Gdyby w danej sprawie wniesiono apelację pozasądową i rekurs hierarchiczny wówczas pierwszeństwo ma rekurs i trybunał musiał dokumenty przesłać do Rzymu. Procedura była sumaryczna ograniczona do zebrania dokumentów: pisma wnoszącego rekurs, pisma informacyjnego biskupa, którego akt został zaskarżony, opinie zainteresowanych osób, wotum konsultorów, relacji sekretarza kongregacji zawierającego pro i contra oraz propozycje rozstrzygnięcia sporu i na podstawie tych dokumentów dokonano rozstrzygnięcia.

• w tym okresie rywalizowały dwie koncepcje sprawiedliwości administracyjne reprezentowane przez:

• apelację pozasądową - jako systemu podobnego do jednej jurysdykcji sądowej;

• rekursu hierarchicznego - jako systemu sędziego-administratora.

• od reformy Piusa X do reformy Pawła VI w 1967r

Pius X konstytucją Sapienti Consilio z 1908 r. zreformował Kurię Rzymską i erygował najwyższe trybunały kościelne. Odtąd, wg Lex propria Roty Rzymskie i Sygnatury Apostolskiej, przeciw aktom ordynariusza nie mających charakteru sądowego można było apelować tylko do kongregacji. Rozdzielono procedurę sądową od administracyjnej. Kongregacjom przyznano jednak kompetencje do rozstrzygania spraw spornych, czyli sądowych. Decyzji zaś kongregacji nie można było już nigdzie zaskarżyć /miały immunitet sądowy/. Zniesiono apelację pozasądową i wszelkie trybunały sądowe zostały pozbawione kompetencji do rozstrzygania apelacji przeciw aktom ordynariuszy. Ta norma znalazła się też w kan. 1601 CIC z 1917r., ale nie przekreśliło to dyskusji jakie toczyły się o to czy: Rota Rzymska jest kompetentna w rozsądzaniu sporów administracyjnych w sprawach w których naruszone zostało dobro podmiotowe wiernych?. Ostatecznie po II wojnie światowej uznano jej kompetencję. W tym czasie dominował zasadniczo system sędziego-administratora a jedynym środkiem odwoławczym był rekurs hierarchiczny do kongregacji Kurii Rzymskiej - był to znak konserwatyzmu.

• od reformy Pawła VI do chwili obecnej

W czasie Soboru poddano krytyce system sprawiedliwości administracyjnej istniejącej w CIC, wskazując na fakt, że same rekursy hierarchiczne nie gwarantują wiernym należytej ochrony prawnej przed krzywdzącymi aktami administracji kościelnej. Wyższe organy pełniły bowiem podwójną rolę - strony i sędziego w takim sporze. Paweł VI konstytucją Regimini Eccelesiae Universae z 15.08.1967r. dokonał reformy Kurii Rzymskiej. Dokonał w niej rozgraniczenia porządku administracyjnego i sądowego. Poszerzono kompetencję Roty Rzymskiej i Sygnatury Apostolskiej, w której utworzono 2 sekcje:

• I sekcja miała kompetencje sądowe i nadzór nad trybunałami niższej instancji i prawo ich powoływania;

• II sekcja miała kompetencje rozpatrywania sporów administracyjnych wniesionych do niej przez apelację czyli rekurs przeciw którejś z dykasterii;

Przywrócono więc sądową kontrolę nad działalnością administracyjną, a kongregacje straciły immunitet sądowy - ich decyzje można było zaskarżyć do II sekcji Sygnatury. Ten system ma cechy systemu podwójnej jurysdykcji sądowej. Sygnatura rządzi się też własnym prawem ujętym w Normach specjalnych z 1968r.

W pracach nad nowym KPK zaproponowano środki ochrony sprawiedliwości administracyjnej:

• prośba do autora aktu o ponowne rozpatrzenie sprawy - celem zapobieżenia sporu;

• rekurs hierarchiczny - skierowany do z jakiegokolwiek słusznego powodu,

• rekurs do trybunału administracyjnego z motywu nielegalności aktu lub naprawienia szkody wynikłej z jego nielegalności;

W KPK mamy 2 grupy środków ochrony sprawiedliwości administracyjnej:

• zmierzające do zapobieżenia sporom - tzw. środki pojednawcze

• środki odwoławcze - zmierzające do rozpoznania i rozstrzygnięcia sporu przez organ administracyjny hierarchicznie wyższy lub przez trybunał sądowy.

Nie skorzystano jednak z propozycji stworzenia trybunałów administracyjnych przy konferencjach episkopatu, przez co nie ma wyraźnego i pełnego systemu podwójnej jurysdykcji sądowej, ale uczyniono wiele w tym kierunku.

14. Środki zmierzające do zapobieżenia powstania sporu administracyjnego kan. 1734-1736

Nowy KPK zwiera więcej środków o charakterze pastoralnym aniżeli ściśle prawnym, gdyż odpowiada to bardziej duchowi Kościoła, który chce kierować się miłością braterską. Wśród nich należy wymienić:

• prośba do autor aktu o odwołanie go lub poprawienie

• znany od początku jako suplikacja lub rekurs łaski do przełożonego, który nakładał zbyt wielki ciężar lub którego nakaz wywoływał szkodę;

• kan. 1734 p. 1- zanim ktoś zgłosi rekurs hierarchiczny winien najpierw poprosić na piśmie autora aktu o odwołanie lub poprawienie go. Motywem może być niepoprawność formalna /nielegalność/ lub merytoryczna oraz spowodowana tym szkoda;

• adresat może wnieść to pismo w terminie 10 dni od otrzymania zawiadomienia o akcie,

• ta prośba nie jest prośbą o łaskę lecz o rewizję całej sprawy,

• skierowanie takie prośby ma skutek zawieszający wykonywanie aktu;

• autor aktu na 30 dni na rozpatrzenie prośby, a gdy milczy i upłynęło 30 dni można domniemywać, że opinia jego jest negatywna i zaczyna biegnąc czas na wniesienie rekursu;

• wymóg skierowania takiej prośby nie jest absolutny. Czasami można od razu wystosować rekurs hierarchiczny:

• gdy zgłaszany jest rekurs do biskupa wobec aktu wydanego przez organy mu podległe;

• gdy zgłoszono rekurs przeciw dekretowi rozstrzygającemu rekurs hierarchiczny, chyba że chodzi o dekret rozstrzygający wydany przez biskupa;

• gdy zgłoszono rekurs przeciw dekretom wydanym zgodnie z kan. 57 i 1735. Tzn. wg kan. 57 - gdy osoba wnosi rekurs do władzy kościelnej o wydanie dekretu, który jest ona zobowiązana wydać na mocy prawa - czyli aktu o charakterze generalnym.

• Kan. 1735 - gdy rekurs dotyczy dekretu wydanego na prośbę o zawieszenie aktu, o którego poprawienie wniesiono prośbę do autora aktu.

• zwrócenie się obu stron do mediatorów

• schemat KPK zalecał, aby przełożony hierarchicznie wyższy do którego wniesiono rekurs administracyjny, przed przyjęciem go wezwał obie strony do załatwienia polubownego sporu. Powinno się to dokonać przez mediatorów lub komisje, które mogły by skłonić autora aktu do dobrowolnego poprawienia aktu lub poszukania innej drogi uniknięcia sporu;

• nowy KPK - zaleca w kan. 1733 - zwrócenie się obu stron do mediatorów - osób cieszących u stron autorytetem, o rozstrzygnięcie wątpliwości prawnej, jednocześnie zobowiązując się do przyjęcia tego rozstrzygnięcia, najczęściej przez umowę;

• zwrócenie się do urzędu lub komisji pojednawczej

• kan. 1733 p. 2 i 3 - nie jest to obligatoryjne, ale zalecane by przy konferencji biskupów lub przy biskupie diecezjalnym powstały trybunały administracyjne;

• konferencja episkopatu może postanowić by w każdej diecezji powstał urząd lub komisja powołane do poszukiwania dróg rozwiązania polubownego powstałego sporu; takie urzędu i komisje może powołać tez sam biskup diecezjalny niezależnie od postanowień konferencji biskupów;

• taki urząd lub komisja pojednawcza winne podjąć działanie gdy została skierowana prośba o prawienie aktu do jego autora, a w przypadku rekursu hierarchicznego, sam przełożony wyższy ma zachęcić autora aktu i adresata do znalezienia pomyślnego rozwiązania lub zwrócenie się do organu pojednawczego.

15. Rekurs hierarchiczny

Rekurs hierarchiczny nabierał w historii coraz większego znaczenia, a w okresie reformy Piusa X jedyną formą ochrony prawnej jednostki wobec aktów administracyjnych władzy kościelnej. Wprowadzenie rekursu do II sekcji Sygnatury Apostolskiej pozbawiło rekursu hierarchicznego wyłączności.

• podmiot rekursu

• rekurs może wnieść osoba fizyczna lub prawna posiadająca zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych;

• osoby nie mające używania rozumu mogą występować natomiast przez swych prawnych przedstawicieli;

• osoba nabywa możliwość występowania jako podmiot rekursu jeśli weszła w relację administracyjnoprawną - czyli osoba uważająca się za pokrzywdzoną przez akt administracji, uważając że powoduje on pogorszenie jej pozycji w Kościele, pozbawia ją dóbr z jakich dotąd korzystała - np. proboszcz którego parafia została podzielona. To obciążenie ma być jednak:

• aktualne - dotykające obecnie adresata a nie takie, które się pojawi w przyszłości;

• osobiste - dotykające osoby kierującej rekurs, a nie kogoś innego;

• rekurs może wnosić adresat krzywdzącego aktu sam lub przez pośredników - np. proboszcz w imieniu parafii, ale też osoby przez pełnomocników czy adwokatów. Tego typu reprezentanci uczestniczą w postępowaniu przed organem hierarchicznym zmierzającym do rozstrzygnięcia rekursu - mogą wnosić i otrzymywać pisma procesowe, składać dokumenty i mieć wgląd w akta. Przełożony może sobie jednak zażyczyć by autor rekursu stawił się osobiście celem złożenia wyjaśnień.

• rekurs może wnieść w ciągu 15 dni użytecznych licząc od otrzymania wiadomości o akcie - jest to termin zawity;

• rekurs można złożyć przed autorem aktu, a ten jest zobowiązany do przesłania go do kompetentnego przełożonego hierarchicznego.

• przedmiot rekursu

• kan. 1732 - mówi o dekretach które można zaskarżyć - przez dekret rozumie się tu wszystkie akta administracyjne, wydane w zakresie zewnętrznym pozasądowym, z wyjątkiem wydanych przez Papieża lub Sobór Powszechny. Są to więc akta nie tylko ordynariuszy ale też innych organów władzy wykonawczej w Kościele, tak jednoosobowych jak i kolegialnych /proboszczów, dziekanów, konferencji episkopatu/

• nie można zaskarżyć tylko:

• akty administracyjne wydane przez organy posiadające najwyższą władzę w Kościele;

• akty władzy sądowej lub prawodawczej - akty te podlegają kontroli na innej drodze.

• motywy rekursu

• w starym prawie mogła nim być wada aktu dotycząca jego nielegalności lub wadliwości merytorycznej;

• w KPK - może być wniesiony dla jakiegokolwiek słusznego motywu /kan. 1737 p.1/, a więc każda wada aktu w kontekście jego wydania lub okoliczności jego stosowania. Są tu uwzględnione: nielegalność aktu, wadliwość merytoryczna ale też powstawanie szkody wywołanej jego wadliwością;

• osoba wnosząca rekurs ma wskazać przy tym:

• obiektywną i obowiązującą normę prawną, jaką akt narusza,

• obiektywne racje, z których wynika arbitralność organu władzy,

• nieużyteczność aktu a nawet jego szkodliwość dla dobra publicznego Kościoła.

• kongregacje Kurii Rzymskie w praktyce rozpatrują 2 tytuły - nielegalność aktu i jego wadliwość merytoryczną;

• skutki rekursu

Najczęściej są to 2 skutki: przekazujący lub zawieszający.

• przekazujący - polega na przejęciu kompetencji nad sporną sprawę przez organ do którego wniesiono rekurs. Skutek występuje zawsze przy apelacji i rekursie. Organ do którego wniesiono odwołanie może dokonać modyfikacji zaskarżonego aktu tak od strony formalnej jak i merytorycznej;

• zawieszający - polega na tym iż w okresie od wniesienia środka odwoławczego do wydania rozstrzygnięcia zabronione jest wykonywanie zaskarżonego aktu. Ponadto w czasie trwania procesu nie można wnosić jakichkolwiek zmian do stanu zaskarżonej sprawy /lite pendente nihil innovetur/. Rekurs hierarchiczny nie powoduje jednak automatycznego zawieszenia wykonywania aktu, chyba że prawodawca w poszczególnych przypadkach wyposażył rekurs w ten skutek - kan. 1736 p.1 - tj.:

• rekurs od dekretu wydalającego z instytutu zakonnego /kan. 700/;

• rekurs od dekretu deklarującego lub wymierzającego karę /kan. 1353/;

• rekurs od dekretu pozbawiającego urzędu - chyba, ze w prawie inaczej zaznaczono /kan. 43 p.2/;

• rekurs od dekretu pozbawiającego parafii - biskup nie może mianować nowego proboszcza, lecz tylko administratora parafii /kan. 1747 p.3/;

Gdzie prawo nie wskazuje na istnienie skutku zawieszającego, zawieszenie wykonania aktu może zaistnieć tylko na mocy nakazu przełożonego hierarchicznego - wg kan. 1736 p.2 i 1737 p.2:

• przełożony może taki nakaz wydać na prośbę wnoszącego rekurs, dla poważnej przyczyny i dobra dusz;

• nawet bez prośby wnoszącego rekurs, czy istnienia poważnej przyczyny -byle nie ucierpiało dobro dusz;

• organ kompetentny do przyjęcia rekursu

• wg KPK - jest nim przełożony hierarchiczny autora aktu - a więc każdy organ władzy kościelnej zakresu zew. posiadający władzę drugiej instancji;

• organem pierwszego stopnia mogący przyjąć rekurs będzie więc ordynariusz;

• biskup jest kompetentny przyjąć rekurs przeciw aktom wydanym przez organy władzy mu podległe;

• od aktu ordynariusza lub biskupa można się odwołać do odpowiedniej kongregacji Kurii Rzymskiej;

• od aktu przełożonego zakonnego można się odwołać do przełożonego hierarchicznego danego zakonu, a gdy możliwości się wyczerpią wówczas do Kongregacji Zakonów i Instytutów Życia Konsekrowanego;

• sprawy winne być rozpatrzone wg procedury administracyjnej mającej większą elastycznością od sądowej;

• definitywna decyzja rozstrzygająca rekurs hierarchiczny rodzi obowiązek podporządkowania się jej po obu stronach sporu. Istniej jednak rekursu od tej decyzji wyżej aż do ostatecznego rozstrzygnięcia przez II Sekcje Sygnatury Apostolskiej.

16. Rekurs do drugie Sekcji Sygnatury Apostolskiej

Po Soborze Wat.II ustanowiono II Sekcję Sygnatury Apostolskiej i powierzono jej kontrolę nad działalnością administracyjną. Nie powołano jednak trybunałów administracyjnych przy konferencjach episkopatów, mimo postulatów.

• podmiot rekursu

• na podstawie art. 106 Regimini Eccelesiae Universae /REU/ z 15.08.1967r. stronami tego rekursu są:

• jednostka administrowana

• organ władzy kościelnej będący autorem zaskarżonego aktu;

• by zostać uczestnikiem tego procesu trzeba posiadać:

• zdolność procesową - różną od zdolności prawnej, a polegająca na możliwości występowania w procesie sądowym we własnej sprawie i możliwości podejmowania niezbędnych czynności procesowych. Stosuje się te same kryteria co odnośnie zdolność do występowania w trybunałach zwyczajnych. Podmiotem tej zdolności są osoby fizyczne i prawne. Osoby pełnoletnie występują we własnym imieniu. Niepełnoletnie lub pozbawione używania rozumu przez przedstawicieli. Osoby prawne występują zaś przez swych reprezentantów.

• legitymacja do uczestniczenia w procesie przed II Sekcją - zw. interesem prawnym - to możliwość dana osobie, która uważa się za pokrzywdzoną przez wydany akt do uczestniczenia w procesie. Interes prawny jest więc tytułem, w którym konkretyzuje się zdolność prawna danej osoby do występowania w danej sprawie w roli strony pozwanej lub powodowej. Legitymacja może być:

• czynna - zdolność do wniesienia rekursu;

• bierna - zdolność do sprzeciwy i podniesienia zarzutu w stosunku do roszczeń osoby wnoszącej rekurs

• interes prawny musi spełniać też pewne cechy - ma być:

• osobisty - gdy osoba występuje w celu ochrony swoich praw podmiotowych, a nie praw innych;

• aktualny - gdy szkoda zagraża obecnie a nie dopiero w przyszłości;

• bezpośredni - gdy chodzi o zapobieżenie szkodzie, która wynika wprost z aktu;

• musi istnieć przez cały czas procesu - gdyby nastąpiła zmiana i strona zrzekła się procesu, wówczas należy powiadomić stronę mającą interes przeciwny i nawet gdyby ta się nie zgodziła - Sygnatura kończy proces. Podobnie jeśli autor aktu anulował zaskarżony akt i usunął jego szkodliwe skutki;

• termin wniesienie rekursu do II Sekcji wynosi 30 dni od dnia zawiadomienia o wydaniu aktu;

• przedmiot rekursu - są nimi:

• akt kościelnej władzy administracyjnej /kan. 1445 p.2 i REU art. 106/, odznaczający się konkretnością, a więc skierowany do konkretnej grupy adresatów i określonej liczby przypadków, za pomocą którego organ władzy kościelnej wkracza bezpośrednio w sytuacje podmiotowe adresatów i dokonuje aplikacji ogólnych norm prawnych. Wykluczone są akty ogólne i dwustronne np. kupna-sprzedaży.

• akt będący decyzją dykasterii Kurii Rzymskiej - wydany lub zatwierdzony - a więc mający charakter decyzji II instancji. W przypadku rekursu od decyzji niższych organów władzy wnosi się go do właściwej kongregacji, np. od aktu biskupa nie można się odwołać bezpośrednio do II Sekcji Sygnatury, gdyż rekurs zostanie oddalony z powodu braku kompetencji. Można go wnieść dopiero jeśli kongregacja zatwierdzi zaskarżony akt. Termin zaskarżenia - 30 dni od zawiadomienia o decyzji kongregacji.

• wyłączone są spod tej kontroli najwyższe organy władzy kościelnej:

• papież i sobór powszechny,

• decyzje kongregacji mające poparcie papieża,

• decyzje Kongregacji Nauki Wiary w sprawach oceny poglądów teologicznych i przywileju Pawłowego

• akty Kongregacji Kultu Bożego i Sakramentów odnośnie małżeństwa niedopełnionego,

• wszystkie akty administracyjne wydane przed wejściem w życie konstytucji Regimini Eccelesiae Universae

• motyw rekursu

• art. 106 REU - podaje szeroko rozumiany motyw - "ilekroć adresat twierdzi, że sam akt naruszył prawo", stąd wiele dyskusji:

• po promulgacji REU - kanoniści starali się stosować różną wykładnię by wyjaśnić czym jest owo violatio legis - czy są to wszystkie tytuły nielegalności aktu /niekompetencja, brak legitymacji, nadużycie władzy itp./, czy też tylko niektóre tytuły. Autorzy dokonali więc kilku wykładni:

• wykładnia autentyczna - odpowiedz Papieskiej Komisji Interpretacji Dekretów Soboru Watykańskiego II z 1971r. wskazuje, że II Sekcja Sygnatury rozpatruje tylko nielegalność aktu, a nie jego merytoryczną stronę /wadliwość merytoryczna nie może być motywem rekursu/. Ta nielegalność może płynąć z fakty popełnienia błędu prawnego bądź na etapie sporządzania aktu /w procedurze administracyjnej/, bądź przy jego wykonaniu /w zastosowaniu norm prawa materialnego, na podstawie którego organ władzy nakłada na adresatów pewne obowiązki lub wyznacza uprawnienia/.

• wykładnia naukowa - dyskusje dotyczyły tego czy motywy rekursu zostały przez odpowiedź Komisji zawężone, poszerzone czy zmodyfikowane i jak rozumieć błąd prawny i jego odniesienie do błędu faktycznego;

• wykładnia sądowa - oparta na rozstrzygnięciach II Sekcji Sygnatury, które ustalają pewnie zwyczaj prawny. Akta pokazują, że II Sekcja Sygnatury trzyma się wykładni autentycznej.

• skutki rekursu

• przekazujący - występuje on zawsze w przypadku wniesienie rekursu do II Sekcji Sygnatury i ogranicza się on ze swej natury do zbadania czy nastąpiło naruszenie prawa w zaskarżonym akcie oraz wydanie rozstrzygnięcia.

• zawieszający - nie zawsze ma miejsce. Zasady są następujące:

• rekurs ma skutek zawieszający, gdy prawo taki skutek mu przypisuje

• II Sekcja może dekretem zawiesić wykonywanie tego aktu, jeśli do skargi została dołączona prośba oparta na poważnych motywach lub dokumentach /art. 108 Norm specjalnych Sygnatury Ap./. Traktowana jest ona jako sprawa wpadkowa. Decyzja o zawieszeniu wykonywania aktu jest autonomiczna i nie przesądza o decyzji odnośnie nielegalności aktu.

17. Natura Trybunału II Sekcji Sygnatury Apostolskiej.

Paweł VI wydając konstytucję Regimini Eccelesiae Universae postanowił iż Najwyższy Trybunał Sygantury Apostolskiej będzie się dzielił na 2 sekcje. Wg Pastor Bonus z 1988r. zachowano podział Sygnatury na sekcje, choć w praktyce wyróżnia się jeszcze 3 sekcję:

• I Sekcja - otrzymała kompetencje sądowe - nadzór nad trybunałami, ich powoływanie i kontrola

• II Sekcja - kompetencje rozstrzygania :

• sporów administracyjnych wniesionych na drodze rekursu przeciw aktom władzy administracyjnej;

• sporów kompetencyjnych między dykasteriami Kurii Rzymskiej;

• sporów administracyjnych przekazanych jej przez kongregacje Kurii Rzymskiej;

• spraw zleconych przez papieża.

• III sekcja - dopiero wyodrębniona pełni funkcję podobną do ministerstwa sprawiedliwości i zajmuje się rozstrzyganiem sądowym konfliktów sporno-administracyjnych między osobami prywatnymi i osobami władzy w Kościele

Powstał problem czy II Sekcja jest trybunałem zwyczajnym czy administracyjnym. KPK odsyła tutaj do prawa specjalnego i wspomina o jej podziale na II sekcje. Na podstawie kan. 1445 p. 2 - gdzie jest mowa o kompetencji rozpatrywania sporów należy wnioskować, że jest najwyższym trybunałem zwyczajnym, który kompetencjami swymi obejmuje rozpatrywanie sporów powstałych na wskutek nielegalnych i wadliwych aktów administracyjnych. Został tym samym zaakceptowany system sprawiedliwości administracyjnej jednej jurysdykcji sądowej. Przebudowa Kurii Rzymskiej zmierza jednak w kierunku systemu podwójnej jurysdykcji sądowej.

18. Decyzje II Sekcji Sygnatury Apostolskiej

Jest ona kompetentna do wydawania wielu decyzji dotyczących zaskarżonego aktu. Można je podzielić na 3 grupy

• decyzje wstępne dotyczące przyjęcia lub odrzucenia rekursu;

• decyzje procesowe - wydane w toku postępowania procesowego; na wniosek zainteresowanych, zwłaszcza wnoszącego rekurs /dekret zawieszający wykonanie aktu/, inne z inicjatywy samego trybunału /np. decyzja kardynała prefekta o powołaniu rzeczoznawców, o kosztach procesu, dekrety notyfikacji aktów, decyzje przedstanowcze/

• decyzje stanowcze - czyli wyroki rozstrzygające spór administracyjny

19. Procedura stosowana w II Sekcji

• po wniesieniu rekursu, Sekretarz Sygnatury przeprowadza jego pierwsze badanie by stwierdzić, czy zawiera on istotne elementy konieczne do jego przyjęcia, czy nie posiada braków, które należy uzupełnić lub poprawić, czy też nie można go przyjąć;

• rekurs może być uznany za nieważny z przyczyn:

• brak podpisu wnoszącego rekurs lub jego patrona lub pełnomocnika;

• niepewność co do tego jakich spraw i jakich osób dotyczy;

• gdy dekret ordynariusza nie został uprzednio zaskarżony w kompetentnej kongregacji;

• gdy brak legitymacji i interesu prawnego po stronie wnoszącej rekurs;

• gdy upłynął czas na wniesienie rekursu do II Sekcji;

• Gdy sekretarz stwierdzi, że rekurs jest poprawnie sporządzony, zawiadamia pismem organ władzy będący autorem zaskarżonego aktu i inne osoby zainteresowane by w ciągu 30 dni złożyły odpowiednie dokumenty, mogące wskazać na racje "za" i "przeciw" wobec zarzutów postawionych w rekursie;

• jeśli strony będą występować przez swych przedstawicieli, sekretarz musi też udzielić im mandatów;

• po otrzymaniu odpowiedzi od zainteresowanych stron, sekretarz udostępnia je osobie wnoszącej rekurs, aby mogła przedstawić swój ostateczny memoriał i swe argumenty i daje je 30 dni na poparcie swej tezy;

• po złożeniu przez skarżącego dokumentów i swoich argumentów, strona będąca w opozycji ma 20 dni na przedstawienie swych kontrargumentów;

• akta przejmuje promotor sprawiedliwości i w ciągu 30 dni ma przygotować wotum pro rei veritate. To wotum przedstawia się stronom by w 10 dni od chwili jego otrzymania zgłosiły swe opinie.

• po dokonaniu tych czynności przygotowawczych, rekurs ma być rozpatrzony przez kongres II Sekcji w składzie: kardynał prefekt, sekretarz, promotor sprawiedliwości i jedne z wotantów lub referendarzy, aby podjąć decyzję o przyjęciu lub odrzuceniu rekursu jako bezpodstawnego. Decyzję podejmuje kardynał prefekt jako sędzia, a pozostali pełnią funkcję opiniodawczą.

• decyzja ta dotyczy tego, czy rekurs należy przyjąć do instrukcji czy odrzucić, ponieważ nie ma argumentów faktycznych i prawnych wskazujących na to, że w akcie tym zostało naruszone prawo. Przyjęcie rekursu oznacza, że istnieje wątpliwość, którą trzeba wyjaśnić na drodze postępowania procesowego;

• decyzję kongresu podaje się do wiadomości stronom. Od decyzji odrzucenia rekursu można się odwołać do kolegium kardynałów w określonym terminie, a od jego decyzji nie ma już odwołania;

• po przyjęciu rekursu przez kongres, w ciągu 30 dni sekretarz zwołuje dyskusję na którą wzywa patronów stron, ewentualnie same strony. Na tej dyskusji ustala się dokładnie przedmiot sporu /jakie normy prawa zostały naruszone/. Gdyby pojawiły się wątpliwości , których nie można usunąć, należy je wówczas przedstawić kolegium kardynałów;

• po tej dyskusji może nastąpić postępowanie dowodowe w celu uzupełnienia dowodów i ich oceny.

• decyzję rozstrzygająca podejmuje kolegium kardynałów składające się z 5 kardynałów lub tzw. "pełna Sygnatura". Posiedzenie ich ma się odbyć w ciągu 60 dni od zamknięci dyskusji lub od powiadomienia stron o zamknięciu postępowania dowodowego uzupełniającego. Kolegium ma się w swej decyzji ustosunkować do wszystkich punktów zgłoszonych przez wnoszącego rekurs, jak również do zarzutów zgłoszonych przez opozycję. Może też odłożyć rozstrzygnięcie zarządzając uzupełnienie dokumentów i dowodów.

• decyzja ostateczna jest redagowana przez kardynała ponensa, podpisana przez członków kolegium sędziowskiego oraz sekretarza i złożona w sekretariacie Sygnatury.

• następuje powiadomienie stron przez przesłanie im decyzji lub wezwanie ich do Sygnatury celem odczytania wyroku;

• decyzja uzyskuje swą moc prawną, nawet jeśli nie podano motywacji prawnej i faktycznej, aczkolwiek Sygnatura zawsze te motywy swej decyzji podaje.

20. Skutki decyzji II Sekcji

• skutki decyzji zależą od tego jakiego rodzaju jest to decyzja - czy jest to decyzja wstępna dotycząca odrzucenia rekursu, czy też ostateczna będąca rozstrzygnięciem sporu /od tej nie ma odwołania/. Można je zasadniczo podzielić na:

• przedmiotowe - gdy dokonują zmiany w przedmiocie rekursu;

• podmiotowe - gdy dokonują zmian w sferze praw podmiotowych;

• skutki przedmiotowe:

• nie dokonujące zmiany w sytuacji zaskarżonego aktu - np. odrzucenie rekursu przez sekretarza Sygnatury, decyzja o poprawienie pisma rekursu i usunięciu braków, decyzje o uzupełnieniu materiału dowodowego lub zasięgnięciu opinii biegłych;

• dokonujące zmian - to decyzje o zawieszeniu wykonywania zaskarżonego aktu, wyrok rozstrzygające spór:

• decyzje o zawieszeniu wykonywania zaskarżonego aktu - rodzą skutek ex nunc - sprawiają, że ów akt traci swą moc na pewien czas, aż do rozstrzygnięcia sporu;

• decyzje konstytutywne mogą rodzić skutek ex tunc polegający na eliminacji oddziaływania aktu i stworzenie sytuacji jakby akt nie został wydany.

• II Sekcja może anulować akt jeśli stwierdzi jego nielegalność lub odrzucić rekurs jeśli akt był legalny; nie może natomiast wydać nowego aktu dokonującego zmiany sytuacji prawnej osób uwikłanych w spór, gdyż sfera merytoryczna aktu nie podlega ocenie Sygnatury.

• decyzja kolegium kardynałów rozstrzygająca rekurs stanowi res iudicata i nie podlega apelacji.

• skutki podmiotowe

• decyzje rodzą skutki prawne tylko wobec osób uczestniczących w procesie w charakterze stron. Rodzą one pewne prawa i obowiązki;

• przy decyzji o nielegalności aktu

• autor aktu jest zobowiązany do dostosowania sytuacji prawnej i faktycznej do dyspozycji wyroku.

• jeśli akt został anulowany w całości, musi wydać nowy akt;

• jeśli został uznany za nielegalny w skutek niezachowania wymaganych czynności, autor może wydać nowy akt tej samej treści z zachowaniem wymogów formalnych /np. zasięgnięcie rady wskazanego kolegium/,

• gdy akt anulowano w części /odnośnie jakiegoś aspektu/ autor może go zmienić częściowo,

• decyzja o anulowaniu aktu dotyczy tylko adresatów aktu, a więc nie może być rozciągnięta na innych znajdujących się w takiej samej sytuacji;

• strona uzyskująca korzystny wyrok nie może się zrzec wykonania tego wyroku, gdyż wyroku II Sekcji nie można zmienić. Może zrzec się natomiast korzystnych dla siebie skutków wyroku.

• Skuteczność decyzji II Sekcji jest niepodważalna, gdyż jest obwarowana domniemaniem prawnym bezwzględnym, a wyroki nie podlegają apelacji. Strona, która czuje się pokrzywdzona wyrokiem nie ma już środków odwoławczych.

• Nie ma natomiast zastrzeżenia, by sprawę rozstrzygniętą w II Sekcji wnieść do papieża a wówczas II Sekcja mogłaby otrzymać specjalną delegację do ponownego rozpatrzenia sprawy spornej.

PYTANIA Z PROCESU ADMINISTRACYJNEGO

1. Pojęcie administracji (w aspekcie podmiotowym, przedmiotowym)

2. Pojęcie prawa administracyjnego (jako dział prawa, jako nauka prawna)

3. Podstawy konstytucyjne Kościelnego prawa administracyjnego

a) Kościół wspólnotą

b) Kościół Ludem Bożym

c) Kościół Ciałem Chrystusa

4. Pojęcie kościelnego aktu administracyjnego

5. Definicja formalna aktu administracyjnego

1. akt administracyjny a akt prawodawczy

2. akt administracyjny a akt sądowy

6. Definicja materialna aktu administracyjnego

1. akta administracyjny a akt prawodawczy

2. akta administracyjny a akt sądowy

7. Podział kościelnych aktów administracyjnych

1. ze względu na przedmiot

2. ze względu na stopień konkretność

3. ze względu na stosunek autora do woli adresatów, itd.

8. Wady kościelnych aktów administracyjnych

1. nielegalność

2. następstwa nielegalności

3. wadliwość pod względem merytorycznym

9. Geneza procedury administracyjnej

10. Elementy ogólnej procedury administracyjnej

1. zasada pisemności i motywacji (k. 51)

2. terminowości (k. 57)

3. legalności (k. 33)

4. zebrania dowodów i konsultacji (k. 50)

5. wykładni (k. 36)

6. notyfikacji (k. 54-56)

7. wykonania (k. 39-45).

11. Procedura administracyjna szczególna

1. Procedura administracyjna przy usuwaniu proboszczów

2. Procedura administracyjna przy przenoszeniu proboszczów,

12. Sprawiedliwość administracyjna w Kościele

1. pojęcie sprawiedliwości administracyjnej

2. systemy sprawiedliwości administracyjnej

13. Systemy sprawiedliwości administracyjnej w Kościele rozwój historyczny

1. do dekretałów

2. od dekretałów do reformy Piusa X w 1905 Sapienti consilio

3. od reformy Piusa X w 1905 do reformy Pawła VI w 1967 REU

4. od reformy Pawła VI w 1967

14. Środki zmierzające do zapobieżenia powstaniu sporu kan. 1734-1736

15. Rekurs hierarchiczny (podmiot, przedmiot, motyw, skutki, organ kompetentny do którego może być wniesiony rekurs hierarchiczny).

16. Rekurs do drugiej Sekcji Sygnatury Apostolskiej (podmiot, przedmiot, motyw - wykładnia autentyczna, skutki przekazujący i zawieszający).

17. Natura Trybunału drugiej Sekcji Sygnatury Apostolskiej (PB art. 121-125)

18. Decyzje drugiej sekcji

19. Procedura stosowana w II Sekcji Sygnatury według Norm specjalnych art. 96-126

20. Skutki decyzji Sygnatury.

17

17

---