Dobra doczesna Kościoła /bona temporalia/ - V Ksiega KPK 83
Rys historyczny
Kościół by mógł pełnić swą misję w świecie musi posługiwać się niektórymi rzeczami materialnymi - tzw. dobrami. W swych początkach Kościół był ubogi, duchowni żyli z pracy swych rąk i zaliczali się do ludzi biednych. Już wczasach Apostołów wierni zaczęli przeznaczać ofiary na utrzymanie kultu bożego i wsparcia biednych współwyznawców.
Ignacy Antiocheński - znał składki do wspólnej kasy
Tertulian - dobrowolne opodatkowanie się wiernych, finansami zarządzał biskup
duchowni korzystali wg potrzeb ze wspólnej kasy i stołowali się u biskupa
W okresie I-IV w. Kościół zaczął otrzymywać nieruchomości - domy, grunty, cmentarze. Władze świeckie miały do tego różne podejście.
na wsch. domagano się rejestracji tych dóbr i zgoda monarchy, senatu na przejęcie ich przez Kościół
prześladowania - zarządzono nie tyle konfiskatę mienia kościelnego, co areszt
po prześladowaniach edykty tolerancyjne /Konstantyna i Galeriusza/ zwracały mienie zabrane Kościołowi, ale też przyznawały finansową pomoc na podtrzymanie kultu
z czasem cesarze przekazywali świadczenie z pól fiskalnych, przyznali kościołom prawo dziedziczenia majątku i zakaz jego alienacji.
faworyzowali zapisy na cele pobożne. Na ogół kierowano się w tym względzie prawem rzymskim, a biskup był traktowany jako zarządca owych dóbr, administrujący nimi wg życzeń ofiarodawcy
biskup zarządzał też całością dóbr za zgodą kapłanów i diakonów /byli jego współpracownikami/
świeccy ofiarodawcy mieli rzadko udział w zarządzie dobrami
W okresie IV - VI w. następuje rozbicie jedności mienia kościelnego
papież Symplicjusz /475/ - wprowadził podział na 4 części
dla biskupa, - duchownych,
biednych, - duchownych, budynki kościelne
w Galii i północnej Italii powstają pierwsze placówki będące zaczynem parafii jako jednostek gosp.
właściciele ziemscy zaczynają fundować kościoły i kaplice i przy nich gromadzić mienie kościelne /najczęściej przy kościołach chrzcielnych/. Duszpasterze popadają w zależność od właścicieli kościołów
pojawiają się beneficja jako precarium dla duchownych
W okresie VII-VIII w.
duchowni popadają w feudalną zależność od właścicieli ziemskich fundujących kościoły /we Frankonii/
konflikt między rzymskim rozumieniem kościoła - samodzielnej instytucji publiczno-prawnej kierowanej przez biskupa, a feudalnym - kościół był tworem rzeczowo-prawnym należącym do właściciela
zwyciężył pogląd feudalny. Biskup mógł zatrzymać nadzór nad kościołem prywatnym ale to właściciel czerpał z niego zyski (2/3 z danin) i decydował o obsadzie beneficjum. On też zabierał majątek po zmarłym duszpasterzu /ius spolii/
czasami właściciel wydzierżawiał kościół innej osobie wraz z duchownym
Okres XI-XIII w.
reforma gregoriańska poddała beneficja i majątek kościel. prawu kanonicznemu
duchowni byli uwolnienie spod feudalnego zwierzchnictwa a poddani biskupowi
właściciel kościoła zostawał jego patronem z możliwością prezentacji kandydata na urząd duszpasterza, mógł tez czerpać pewne zyski z jego posługi
Innocenty IV - wypracował pojęcie beneficjum /urząd kościelny z uposażeniem i będący osobą prawną/ i fabrica ecclesiae /dobro kościelne lub osoba prawna/
pojawiły się inne rodzaje posiadania dóbr: inkorporacje, fundacje, dochody osób fizycznych i prawnych
władze świecki zaczęły nakładać podatki i obciążenia na majątek duchownych
tzw. ustawy amortyzacyjne - celem ich było ograniczenie możliwości nabywania przez Kościół dóbr materialnych. Dobra kościelne były zawsze dobrami martwej ręki - nie alienowano ich bowiem nikomu /nabyte przez Kościół były nie do odzyskania/
Kościół zaczął się przed tym bronić. Sobór Lateraneński III i IV stwierdzał, że dobra kościelne są wolne od obciążeń bez zgody biskupa pod karą ekskomuniki
Synod w Wurzburgu - potępiono nadużycia duchownych przekazujących dobra kościelne swym rodzinom, zabroniono przyjmowania beneficjów rąk świeckich, ekskomunika na patronów pobierających dochody z wakujących beneficjów i zagarniających mienie po zmarłym duchownym
w miastach rada miejska miała nadzór nad zarządzaniem mieniem kościelnym /także nad składkami/ i funkcjonowaniem zakładów dobroczynnych
Okres XIV w. - czas walki Kościoła z władzą świecką o prymat
władza świecka za Ockhamem utrzymywała, że cesarz ma prawo dobra kościelne przeznaczyć na cele świeckie, a ofiarodawca może określić cel użycia tych dóbr. Papież nie jest ich panem. Dobro ojczyzny jest wyższe niż biednych.
we Frankonii cesarz wydał ustawy chroniące dobro kościelne
w Niemczech - książęta mieli prawo nad mieniem służącym nie tylko celom religijnym
Okres nowożytny
przyniósł sekularyzacje dóbr kościelnych /Prusy, Dania/, zaczęło się to od miast, które przyjęły protestantyzm
apel S. Trydenckiego do cesarza, by nie naruszano dóbr kościelnych nie przyniósł skutku
Francja
Rewolucja Francuska otworzyła nowy rozdział w historii prawa majątkowego
rezygnacja duchownych z majątku, datków, dziesięcin, iura stole, na pokrycie długów państwowych przyszła zbyt późno
02.11.1789 r. - dekret o przejęciu całości majątku kościelnego przez państwo, a ze stworzonego funduszu pokrywano wydatki kościelne /pensje dla biskupów i duchownych, remont budowli/
konkordat z 15.07.1801r. podpisany przez Piusa VII z Napoleonem - papież orzekł, że ani on, ani jego następcy nie wystąpią o zwrot majątku kościelnego. Napoleon przyrzekł utrzymanie dla biskupów i duchownych
ustawa z 9.12.1905r. - rozdział kościoła od państwa - Francja nie uznaje, nie opłaca żadnego kultu ani religii. Dobra Kościelne są własnością państwa. Budynki kościelne są przekazane prywatnym stowarzyszeniom kultu
podobne rozstrzygnięcia wprowadzono w Szwajcarii, Portugalii, Brazylii
Prusy
15.02.1794 r. - dekret o przejęciu przez państwo nadzoru i kierownictwa nad dobrami kościelnymi
23.11.1803 r. - dekret z Ratyzbony - powszechna sekularyzacja dóbr kościelnych, zniesienie zwierzchnictwa duchownych na rzecz książąt. Nakaz kasowania klasztorów, fundacji. Środki z tego miały być przeznaczone na utrzymanie katedr, kultu, oświaty, instytucji dobra publicznego, pensje dla duchownych
27.04. 1804 r. Franciszek II zatwierdził dekret - sekularyzacja objęła 1700 mil kw., ok. 3 mln mieszkańców, 18 biskupstw, 80 opactw, 200 klasztorów
Tworzenie norm kościelnego prawa majątkowego
do VII w. zarząd majątkiem odbywał się na podstawie prawa zwyczajowego
od VII w. - pierwsze postanowienia synodów na temat dóbr kościelnych. W większości dotyczące dziesięcin, ich nabywania, płacenia, zrzekania się zamiany
od Corpus Iuris Canonici - pierwsze zbiory norm majątkowych
Dekret Gacjana - w II cz. Mamy 10 dekretałów o dziesięcinach i podatku.
XII w. - wzrost przepisów majątkowych
Dekretały Grzegorza IX - 160 fragmentów
Liber VI - Bonifacego VIII - 38
Klementyny - 13
Extravagantes - 18
Treściowo można je podzielić na trzy grupy zagadnień:
nabycie majątku - dziesięciny /rodzaje, sposoby płacenia, alienowanie/ ofiary, testament, darowizna, czynsze i zwolnienia z nich oraz kary za wykroczenia
beneficja i prawo patronatu
beneficjum konieczne do święceń, prawo rezydencji beneficjanta, prawo erekcji beneficjów przez papieża i biskupów, utrata
patronat - zakaz sprzedaży prawa patronatu, zakaz ustanawiania przez patronów własnych duchownych
kontrakty - sprzedaż, zrzeczenie się, użyczenia, zamiana, alienacja, darowizna, kary za kontrakty nielegalne
KPK 1917 - uporządkował prawo majątkowe i zawarł je w III ks. cz. 6 - 57 kanonów /1495-1551/. Opierał się na CIC. Podział treści na 3 tematy:
nabycie dóbr
administracja
kontrakty
beneficjum i prawo patronatu zawarto w III Ks. cz. V
reforma Soboru Watykańskiego II - powołano zespól konsultorów. Wynikiem ich pracy było nowe prawo majątkowe.
punktem wyjścia były przepisy KPK 1917
źródłem rozstrzygnięć były dokumenty soborowe
całość nowego prawa zawarto w 54 kanonach
widać wyraźna ewolucję idei dóbr doczesnych Kościoła.
celem ich posiadania jest promocja człowieka i podnoszenie jego godności.
kościół ma pozostawać ubogi.
decentralizacja zarządzania majątkiem kościelnym.
szerokie oparcie się ma prawie cywilnym
Majątek Kościoła w Polsce
Konkordat polski z 1925 r. uznawał zdolność majątkową Kościoła /art. 13-17, 21/. Po wojnie pojawiły się ustawy uderzające w ową zdolność:
20.03.1950 - Ustawa o przejęciu przez państwo dóbr martwej ręki. Pozbawiono Kościół znacznej części majątku, który upaństwowiono, a z części stworzono Fundusz Kościelny. Nabycie dóbr przez Kościół został uzależniony od zgody jednostek władzy państwowej.
Ustawa z 1989r. wylicza taksatywnie /wyczerpująco/ kościelne osoby prawne /publiczno-prawne/
KOŚCIELNE PRAWO MAJĄTKOWE W KPK-83
Kanony wstępne: 1254-1258/
Kościół ma wrodzone prawo do nabywania dóbr doczesnych, zatrzymywania ich, zarządzania i alienowania ich dla osiągnięcia właściwych sobie celów, niezależnie od władzy świeckiej /kan. 1254 p.1/. Zdolność majątkowa Kościoła wynika z ius nativum - prawa wrodzonego. Władza świecka - ta która uznaje publiczno-prawną osobowość Kościoła i cywilno-prawną osobowość kościelnych osób prawnych, uznaje też zdolność majątkową Kościoła. Kościół jest świadom swej zdolności majątkowej - już w Biblii są świadectwa o posiadaniu przez Kościół dóbr materialnych.
Oznacza to że:
prawo majątkowe wynika z istnienia Kościoła, jest wrodzone i nikt tego prawa nie może Kościoła pozbawić
w dziedzinie majątkowej państwo nie nadaje Kościołowi zdolności prawnej ale ja uznaje i chroni
cele działalności majątkowej Kościoła są wyznaczone przez naukę Chrystusa. Dobra te są ukierunkowane na cele nadprzyrodzone i realizacja misji Kościoła.
szczególne cele dóbr to - podtrzymywanie kultu Bożego, godziwe utrzymanie duchownych i innych pracowników Kościoła, pełnienie apostolatu religijnego i charytatywnego wobec ubogich /kan. 14496/
podmiotami zdolnymi do zarządzania dobrami doczesnymi są:
Kościół powszechny
Stolica Apostolska
Kościoły partykularne
inne osoby prawne /zmierzające wprost do celów właściwych Kościołowi/ i prywatne /mające cele związane pośrednio z posłannictwem religijnym/ w Kościele
Najwyższym zarządcą dóbr jest Biskup Rzymu, ale dobra należą do tej osoby prawnej, która je nabyła zgodnie z prawem. Zwierzchnictwo władzy kościelnej polega na tym, że biskup /papież/ troszczy się o dobór właściwych osób do zarządzania dobrami, o dobre prawa strzegące tych dóbr. Dobro to jednak należy do osób prawnych, które je nabyły /np. autobus należy do parafii, która go nabyła - biskup nie może go sprzedać/.
kan. 1257 - dobra należące do całego Kościoła, albo innych osób prawych są pod zarządem praw partykularnych i osób prawnych kościoła partykularnego. Miano dóbr kościelnych przysługuje tym, które należą do całego Kościoła /St. Ap./ a nie osób prywatno-prawnych w Kościele.
Kan. 1258 - Kościół w tym znaczeniu to nie tylko Kościół Powszechny, czy Stolica Apostolska ale każda osoba publiczno-prawna w Kościele
Założenia kościelnego prawa o dobrach doczesnych
u podstaw leży teologia dóbr doczesnych wg Vaticanum II o oparciu o nią dokonano rewizji nowego prawa majątkowego
za podstawową prawdę przyjęła fakt, że Stwórca przeznaczył dobra doczesne dla wszystkich ludzi, aby korzystając z nich mogli czynić swe życie bardziej godnym
Kościół by realizować swe cele musi cieszyć się pewną autonomią w zarządzaniu dobrami doczesnymi, musi posiadać pewna własność prywatną, by posługiwać się skutecznie środkami ziemskimi w osiąganiu celów nadprzyrodzonych.
Kościół ma stosować jednak tylko te środki, które są zgodne z duchem Ewangelii /GS 76/.
dobra są środkiem a nie celem w działalności Kościoła
dobra te jednak nie mają charakteru bezwzględnego - nikt nie jest ich właścicielem ale użytkownikiem. Kościół ma być ubogi.
Sobór zreformował instytucję beneficjów. Urząd w Kościele daje wynagrodzenie ale nie to jest jego celem /nie jest po to by się wzbogacić/
prawo majątkowe Kościoła przyjmuje pewne przepisy prawa świeckiego
gospodarowanie dobrami odbywa się w oparciu o zasadę pomocniczości. Konferencje Ep. i synody prowincjonalne mogą wydawać pewne akty w sprawach majątkowych
Pojęcie i podział dóbr doczesnych
Przez dobra doczesne rozumie się dobra materialne i niematerialne, z których Kościół korzysta spełniając swe posłannictwo w świecie. Wśród dóbr doczesnych są:
rzeczy ruchome /res mobiles/ i nieruchome /immobiles/ - nieruchomości
materialne /bona corporalia/ i niematerialne /bona incorporalia/ np. uprawnienia, zobowiązania, dobra intelektualne i kulturalne
zamienne i niezamienne /posiadające tylko jednostkową wartość/
zużywalne /pożytek jednorazowy lub krótkotrwały/ i niezużywalne /zachowują swą wartość pomimo używania/
podzielne /dzielą się bez utraty wartości/ i niepodzielne /przy podziale tracą swa wartość/
główne /stanowiące samoistną całość/ i podrzędne /są częścią rzeczy głównej i dzielą jej los/
kosztowne i małowartościowe
święte /przeznaczone do celów kultu/ i zwykłego użytku
Nabycie dóbr doczesnych
Może się dokonać wszelkimi słusznymi sposobami z prawa naturalnego i pozytywnego /kan. 1259/. Jest to przepis przecie wszelkim ustawom amortyzacyjnym zabraniającym nabywania dóbr przez Kościół. To nabycie dóbr może być pierwotne lub wtórne:
nabycie pierwotne - zawłaszczenie, zasiedzenie, połączenie, przemieszanie, przerobienie, osiągnięcie owoców
nabycie wtórne - przekazanie własności pomiędzy żywymi /np. przez umowę/ lub na wypadek śmierci /testament/
z prawa naturalnego - zawłaszczenie, przetworzenie, przyłączenie, z testamentu i umowy
z pozytywnego - kontrakty, testament regulowany prawem cywilnym, dziedziczenie, zasiedzenie, przedawnienie
Niesłuszne sposoby nabycie to te niezgodne z zasadami życia społecznego, z dobrą wiarą, z prawem Bożym lub kanonicznym.
Sposoby nabycia dóbr w Kościele
ofiary wiernych - kan. 1260
wrodzone prawo Kościoła domagania się od wiernych tego, co konieczne do osiągnięcia celów jaki Kościół ma wyznaczone - wsparcie materialne i duchowe
wszyscy ochrzczeni stanowią Kościół i wszyscy są odpowiedzialni za jego funkcjonowanie /kan.222 p.1/. Te środki są przeznaczone na:
sprawowanie kultu Bożego
wykonywania dzieł apostolskich i dzieł miłości
utrzymanie duchownych i świeckich pracowników Kościoła
wiernym wolno przekazywać dobra na rzecz Kościoła /kan. 1261/. O tym obowiązku winien przypominać ludziom biskup, ale w sposób odpowiedni /z szacunkiem, delikatnością/
Kościół może się zwrócić z prośbą o wsparcie - ofiara proszona - na ważne cele
dla uniknięcia nadużyć Konferencja Ep. winna wydać szczegółowe normy odnośnie takich ofiar.
Podatek /tributum/ - jest stałym świadczeniem przymusowym i bezzwrotnym, ciążącym na wszystkich członkach danej społeczności.
kan. 1263 - biskup diecezjalny /po konsultacji z radą/ może nałożyć na publiczno-prawne osoby w Kościele podatek, celem zaradzenia potrzebom diecezji
warunkiem wprowadzenia takich podatków jest wysłuchanie opinii Rady ds. ekonomicznych i Rady Kapłańskiej
na pozostałe osoby prywatne biskup maże nałożyć podatek tylko w nadzwyczajnych okolicznościach, wg przepisów
podatek - to nadzwyczajna forma nabywania dóbr nie pozostawiona do wyłącznej decyzji biskupa
podatek może być jednorazowy lub stały. Zawsze jednak umiarkowany i proporcjonalny do dochodów danej osoby prawnej
opłaty - świadczenia wiernych z okazji świadczenia czynności prawnych i sakramentalnych na rzecz Kościoła. Obejmują one:
opłaty za akty władzy wykonawczej /reskrypty, dyspensy, przywileje/ - ustalona stawka opłat podlega zatwierdzeniu przez St. Ap. - tzw. taksy /urzędowo ustalone opłaty/.
opłaty przy okazji udzielania sakramentów i sakramentaliów /kan. 1264/
w obu przypadkach wysokość ofiar może ustalić zebranie biskupów prowincji.
Ofiary składane przy okazji sprawowania sakramentów są zw. należnościami stuły /iura stole/ i powinny trafić do wspólnej kasy parafialnej /por. kan. 531,551/. Należności te maja charakter względny tzn. nikt z powodu swego ubóstwa nie może być pozbawiony posług kościelnych /kan. 848, 1181/. Gdyby biskupi nie ustalili wysokości opłat, należy się trzymać zwyczaju diecezjalnego.
Zbiórki - kan. 1265-1266
To zbieranie ofiar na jakiekolwiek cele religijne przez osoby prywatne /np. po mieszkaniach/. Są to dobrowolne ofiary na jakiś cel bez żadnego świadczenia ze strony kościelnej. Zbiórki można dokonać zawsze za zgodą swego ordynariusza i ordynariusza miejsca. Osobą prywatną nie jest tutaj proboszcz zbierający ofiary na cele parafialne. Normy mówią o tym iż:
należy zachować prawa własne zakonów żebrzących
miejscowy ordynariusz nie może odmówić prawa do zbiórek zakonom, które takie prawo posiadają.
biskup diecezjalny ma prawo ogłoszenia zbiórki na określony cel z ważnych przyczyn np. cele humanitarne, pomoc innym narodom
Ofiary składane przełożonym i zarządcą - kan. 1267
domniemywa się iż są one składane na rzecz osoby prawnej a nie na prywatne cele przełożonego, chyba że prawodawca zaznaczy inaczej
ma to zastosowanie, gdy nie było bliżej określonego celu ofiary
nie można odmówić przyjęcia ofiary na rzecz kościelnej osoby prawnej, chyba że dla słusznej przyczyny, a w sprawach wielkiej wagi za zgodą ordynariusza można odmówić.
odmówić przyjęcia można wówczas, gdy:
dar pochodzi ze źródła moralnie podejrzanego
wiąże się z nim żądanie lub warunek budzący zastrzeżenia moralne
widać brak dobrej wiary u ofiarodawcy
przeciw odrzuceniu ofiary przez ordynariusza nie ma środka prawnego
kan. 1267 p.3 - ofiary wiernych mogą być przeznaczone wyłącznie na określony wcześniej cel. W razie niemożności przekazania daru na określony cel należałoby odmówić jego przyjęcia
Przedawnienie /praescriptio/ - kan. 1268-1270
Dla uporządkowania i pewności w prawie własności prawodawca wprowadził tę instytucję. Można mówić o 2 rodzajach skutków spowodowanych upływem czasu:
zasiedzenie - czyli nabycie praw /najczęściej własności nad rzeczą/. Właściciel pozorny mający nie swoją rzecz we władaniu staje się jej właścicielem
przedawnienie - niemożność dochodzenia swych roszczeń i praw po czasie
Wg KPK 83 - kan. 197 - przedawnienie to - upływ czasu powodujący utratę lub nabycie prawa. Musi się opierać się ono na dobrej wierze, a także jeśli ta dobra wiara nie towarzyszyła przez cały okres wymagany do nabycia lub wygaśnięcia prawa.
przedawnieniu nie podlegają:
prawa i obowiązki wynikające z naturalnego i pozytywnego prawa Bożego
uprawnienia, które można uzyskać tylko na mocy przywileju St. Ap.
prawa i obowiązki dotyczące bezpośrednio duchowego życia wiernych
stypendia i zobowiązania mszalne
pewne i niewątpliwe granice okręgów kościelnych
nadania urzędu kościelnego do objęcia którego wymagane są święcenia
prawo wizytacji i obowiązek posłuszeństwa
Rzeczy święte będące własnością osób prywatnych mogą być nabyte przez przedawnienie ale tylko dla celów zgodnych z ich religijnym przeznaczeniem /chyba, że utraciły swój sakralny charakter/. Na skutek przeznaczenia kościoła dla celów świeckich jego wyposażenie nie traci swego sakralnego charakteru.
Nieruchomości, kosztowne rzeczy ruchome, roszczenia, skargi osobowe i rzeczowe należące do St. Ap. ulegają przedawnieniu po upływie 100 lat, a należące do innych osób publicznych po 30 latach /kan. 1270
W innych przypadkach nie objętych przepisami KPK - obowiązuje prawo cywilne
W polskim prawie cywilnym:
zasiedzenie - nabycie rzeczy przez posiadacza nie będącego właścicielem rzeczy w okresie czasu określonego przez ustawę
przedawnienie roszczenia - ograniczenie możliwości ich dochodzenia jeśli nie były one realizowane przez określony ustawą czas
W prawie cywilnym
posiadacz nieruchomości prywatnej nabywa ją jako posiadacz samoistny po upływie 10 lat, chyba, że uzyskał ją w złej wierze
posiadacz rzeczy ruchomej /w dobrej wierze/ nabywa własność po upływie 3 lat
roszczenia majątkowe przedawniają się po upływie 10 lat
roszczenia okresowe po upływie 3 lat
Daniny na rzecz Stolicy Apostolskiej - kan. 1271
Biskupi są zobowiązani do wspierania St. Ap. by jako najwyższy urząd kościelny mogła skutecznie funkcjonować. Maja to czynić z racji więzi jedności i miłości, wg możliwości swych diecezji. W ciągu wieków daniny te miały różną formę.
ius spolii - majątek po zmarłym duchownym przypadał Stolicy Apost.
dochody z beneficjów wakatujących
annanty - roczne świadczenia od duchownych mających dobra z nadania St.Ap.
dziesięciny papieskie składana w nadzwyczajnych sytuacjach
quindennia - opłaty co 15 lat z beneficjów inkorporowanych
świętopietrze - denar św. Piotra
dzisiaj są to dobrowolne ofiary, wg możliwości. Biskupi składają je przy wizycie ad limina.
Beneficja zreformowane
Beneficjum to twór prawny składający się z urzędu i prawa do pobierania dochodów złączonych z tym urzędem. Za projektem Soboru Watykańskiego II zniesiono beneficja w dawnym rozumieniu by nie zaciemniały urzędu. Gdyby gdzieś jednak takie beneficjum istniało Konferencja Ep. ma się zatroszczyć by dochody z tego beneficjum można było przeznaczyć na utrzymanie duchownych pracujących dla dobra diecezji. /kan. 1272/
ZARZĄD DOBRAMI KOŚCIELNYMI
Kan. 1273 - papież jest najwyższym zarządca i szafarzem dóbr kościelnych na mocy prymatu rządzenia. Posługuje się w tym względzie dykasteriami Kurii Rzymskiej i jej urzędnikami. Dobrami kościołów partykularnych zarządza pośrednio przez wydawanie przepisów dotyczących prawa majątkowego. Papież nie jest jednak właścicielem tych dóbr, należą one do tej osoby prawnej, która je nabyła /diecezja, parafia/
Diecezjalny zarząd dobrami
kan. 1274 - w diecezji ma istnieć instytucja gromadząca środki na utrzymanie duchownych i świeckich pracujących dla diecezji. Jest to życzenie wyrażone za Soborem i Dziejami Apostolskimi /każdy otrzymywał wg potrzeb Dz 4,32/
ubezpieczenie społeczne duchownych to sprawa biskupa lub Konferencji Ep.
winien istnieć również specjalny fundusz na potrzeby diecezji, wspomaganie diecezji uboższych i wynagrodzenia dla innych osób
kan. 1276 - biskup diecezjalny i każdy ordynariusz jest zobowiązany do zarządzania i rozdziału dóbr materialnych. Wykonuje to przez: nadzór, wizytowanie, badanie sprawozdań, pouczanie
biskup także nie jest właścicielem dóbr należących do osoby prawnej, która je nabyła
w zarządzaniu sprawami gospodarczymi biskup opiera się na doradcach, rodzie do spraw ekonomicznych diecezji. Akty jakie podejmuje są trojakie:
mniejszej wagi - tu sam podejmuje decyzję wg zasad roztropności
większej wagi - ma zasięgnąć opinii rady ekonomicznej i rady konsultorów
nadzwyczajnego zarządzania - musi uzyskać zgodę obydwu rad
bez konsultacji z tymi 2 radami akty większej wagi i nadzwyczajnego zarządzania są nieważne
kan. 1278 - ekonom diecezji - zw. zarządcą, kuratorem, dyrektorem ekonomicznym
ma być godny zaufania, nienaruszonej sławy, znawca ekonomi
zadaniem jego jest:
administrowanie majątkiem diecezji zgodnie z zaleceniami rady ds. ekonomicznych i pod zwierzchnictwem biskupa.
przedstawianie rocznego raportu /przychodów i rozchodów/ radzie ds. ekonomicznych
Zarząd dobrami poszczególnych osób prawnych
należy on do tego, kto kieruje bezpośrednio osobą prawną /diecezją - biskup, parafią - proboszcz/. Ordynariusz może interweniować gdy są zaniedbania
1279 p.2 - gdy osoba prawna nie ma zarządu, ordynariusz, któremu podlega powołuje dla niej zarząd na okres 3 lat i ewentualnie przedłuża jego kadencję
1280 - każda osoba prawna winna mieć swą radę ekonomiczną lub 2 doradców wspierających zarządcę w wykonywaniu jego zadań zgodnie ze statutem. Taka rada winna więc istnieć także w parafii
1281 - zarządcy nieważnie wykonują akty, które naruszają granice ich kompetencji oraz zwyczajnego zarządzania, a nie uzyskali na to zgody ordynariusza
osoba prawna nie ponosi odpowiedzialności za nieważne akty swego zarządcy, chyba że odniosła z tego jakąś korzyść i wówczas jest odpowiedzialna w granicach tej korzyści. Jest tu więc odpowiedzialność osobista zarządcy.
1282 - zarządcy publicznej osoby prawnej wykonują akty w imieniu Kościoła
Obowiązki zarządcy dóbr
przed objęciem zarządu kandydat składa przysięgę wobec ordynariusza sumienności. Należy sporządzić dokładny inwentarz rzeczy należących do majątku. Jeden egz. trafia do archiwum zarządu, drugi do kurii - w obu należy odnotować każdą zmianę stanu majątkowego /kan. 1283/
obowiązek starannego gospodarowania - by dobro nie przepadło lub nie doznało szkody. Chodzi tu o konieczność ubezpieczenia majątku, a także o jego zabezpieczenie w świetle prawa cywilnego
pobierane dochody zabezpieczać i obracać nimi wg norm prawa i woli dawcy
prowadzenie ksiąg przychodów i rozchodów
roczne sprawozdanie z zarządu /Kan. 1287/
prowadzenie archiwum z dokumentacją gospodarczą
wspomaganie z majątku osoby prawnej dzieł miłości i pobożnych celów
troska o pracowników w myśl nauki społecznej Kościoła /ubezpieczenie, godziwa płaca/
występowanie w sądzie, w sprawach o naruszenie dóbr osoby prawnej ale tylko za zgodą ordynariusza
zakaz samowolnego porzucania przyjętego stanowiska. Konieczność restytucji szkód spowodowanych porzuceniem stanowiska, bądź zaniedbaniami /kan.1279/
UMOWY
Pojęcie umowy
To czynność prawna polegając na porozumieniu stron co do spełnienia określonych świadczeń na korzyść drugiej strony. Taka umowa stwarza normę prawną, z której rodzi się zobowiązanie na mocy której wierzyciel /creditor/ może żądać od drugiej strony - dłużnika /debitor/ pewnego świadczenia, a dłużnik ma to spełnić. Umowa jest chroniona przez prawo. Istotą umowy jest zgodne oświadczenie woli stron zmierzające o wywołania skutków prawnych. Uprawnienie osób do zawierania umów płynie z prawa naturalnego wg którego człowiek jest panem swych czynów, a więc autonomiczny i wolny w sferze swych praw i obowiązków. Ponieważ umowy mają jednak swe odniesienie do stosunków społecznych stąd konieczność unormowań ze strony państwa.
Rodzaje umów
jednostronne - zobowiązanie obciąża jedną ze stron, dla jednej strony wynikają prawa dla drugiej obowiązki /darowizna/
dwustronne - obie strony są zobowiązane i uprawnione /sprzedaż/
wzajemne - gdy świadczenie jednej ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej /sprzedaż, zamiana, najem, dzierżawa
wyraźne -zawarte formalnie
milczące - nie zawarte formalnie lecz domniemane, wynikające z przyjęcia urzędu, stanowiska /np. lekarz zobowiązuje się jak najlepiej leczyć/
nazwane - mają własną nazwę i są prawnie uregulowane
nienazwane - bez nazwy oparte o 4 zasady
do ut des - daję byś dał
do ut facias - daję byś zrobił
facio ut des - robię byś dał
facio ut facias - robię byś zrobił
konsensualne - dochodzą do skutku przez samo porozumienie
realne - mają skutek przez porozumienie i wydanie rzeczy
dowolne w formie - przez dowolne oświadczenie woli stron
określone formalnie - wg form określonych w ustawie
bez zastrzeżeń - bez klauzul dodatkowych np. zadatku
z zastrzeżeniem - z dodatkową klauzulą np. kary umownej
z ofertą - umowa poprzedzona jest propozycją zawarcia umowy na określonych warunkach, umowa dochodzi do skutku przez przyjęcie oferty
Umowy w prawie cywilnym
KPK odsyła często do tych unormowań o ile nie są sprzeczne z KPK. Istnieją pewne umowy nazwane i nienazwane w prawie cywilnym, którym podlegają osoby prawne publiczne i prywatne tworzące Kościół. Kodeks Cywilny wylicza umowy:
sprzedaż - sprzedawca zobowiązuje się przenieść własność na kupującego, a ten zapłacić cenę
zamiana - strona przenosi własność na drugą osobę w zamian za przeniesienie na siebie własności innej rzeczy
umowa o dzieło - przyjmujące zamówienie zobowiązuje się do wykonania dzieła w zamian za zapłatę
najem i dzierżawa - wynajmujący zobowiązuje się do wydania najemcy rzeczy do używania, najemca zaś do zapłaty czynszu za najem. W dzierżawie najemca ma także prawo do pobierania pożytków z wynajętej rzeczy. Emfiteuza.
użyczenie - użyczający oddaje rzecz w bezpłatne używanie
pożyczka - pożyczający zobowiązuje się przenieść własność pieniędzy lub rzeczy na pożyczającego, a ten do zwrotu tej samej sumy pieniędzy lub tych samych rzeczy tego samego gatunku i w tej samej ilości co pożyczał
umowa rachunku bankowego - bank zobowiązuje się względem posiadacza rachunku do przechowania jego pieniędzy i prowadzenia zleconych rozliczeń
zlecenie - przyjmujący zlecenie jest zobowiązany do określonych czynności na rzecz zleceniodawcy
komis - komisant przyjmuje zlecenie komitenta do sprzedaży w jego imieniu rzeczy oddanej w komis
umowa przewozu - przewoźnik za odpłatnością przewozi rzeczy lub ludzi
umowa ubezpieczenia - zakład ubezpieczeń zobowiązuje się do pewnych świadczeń odszkodowawczych w razie wypadku, a ubezpieczający do składki
przechowanie - przechowawca ma przechować rzecz w stanie nie pogorszonym
spółka - wspólnicy dążą do określonego celu przez wniesienie swych wkładów
poręczenie - poręczyciel zobowiązuje się wobec wierzyciela do wykonania zobowiązania dłużnika jeśli ten go nie spełni
darowizna - darczyńca zobowiązuje się do darmowego świadczenia na rzecz obdarowanego ze swego majątku
ugoda - strony czynią wzajemne ustępstwa w zakresie istniejącego między nimi roszczenia, by uchylić istniejący lub mogący powstać spór
umowa o pracę - pracownik zobowiązuje się do określonych czynności, a pracodawca do wynagrodzenia za pracę. Od zlecenia różni się tym, że stwarza stosunek podporządkowania pracownika pracodawcy i wiąże go z miejscem
Kanonizacja przepisów państwowych
Kan. 1290 - prawo kanoniczne przyjmuje w sprawach umów rozstrzygnięcia prawa cywilnego, chyba że były by one przeciwne prawu Bożemu, lub kanonicznemu. Realizując zasadę pomocniczości prawo kanoniczne "kanonizowało", czyli uznało za swoje przepisy cywilne o umowach i ich wypełnieniu.
ALIENACJA DÓBR KOŚCIELNYCH
To akt prawny w wyniku którego następuje przeniesienie prawa własności na inną osobę. Może się to dokonać z tytułu:
darowizny
na podstawie tytułu obciążającego
transakcji sprzedaży, zamiany - majątek kościelny ulega uszczupleniu lub pogorszeniu
Zasada ogólna - nie powinno się alienować dóbr kościelnych, zwłaszcza gdy są związane z misją Kościoła. Alienacji mogą podlegać tylko majątek stały, nie będący w przeznaczonym na potrzeby życia codziennego /ziemia, budynki, ulokowany kapitał/. Gdy jednak istnieją poważne potrzeby alienacji można dokonać wg przepisów prawa. Należy przestrzegać zasady:
musi istnieć słuszna przyczyna - nagląca potrzeba, remont, spłata długu, klęska
musi być dokonana wycena rzeczy alienowanej /kan. 1293/
potrzebna jest zgoda władzy kościelnej
Kościół nie może ponieść straty - stosować środki ostrożności
alienacji podlega tylko majątek stały osoby publiczno-prawnej
pieniądze z alienacji muszą być wykorzystane we wcześniej ustalonym celu lub zabezpieczone tak, by nie straciły wartości
Jeśli dobro materialne mieści się ze swą wartością w najniższych granicach nie podlega wówczas przepisom o alienacji. Dobra o średniej wartości mogą być alienowane za zgoda osoby prawnej wyznaczonej zgodnie ze statutem, lub biskupa. Gdy wartość rzeczy alienowanej jest najwyższa wówczas konieczna jest zgoda St. Ap. Granice wartość ustala Konferencja Ep. Np. w USA średnia wartość to ok. 500 tyś dolarów, a powyżej konieczna jest zgoda St. Ap. Zgoda Stolicy Apostolskiej jest konieczna także wówczas gdy:
dobra są otrzymane przez Kościół z racji ślubów
dobra mają znaczną wartość artystyczną czy historyczną
Kan. 1291 i 1292 - kompetentna władza do zgody na alienację
Niewłaściwa alienacja
gdy dokonywana jest bez koniecznych formalności kanonicznych ale zgodnie z prawem cywilnym. W takim przypadku władza kościelna winna rozpatrzyć czy wnieść skargę osobową czy rzeczową /kan. 1296/.
skarga rzeczowa jest wnoszona przeciw każdemu posiadaczowi rzeczy alienowanej. Jeśli nie było zgody na alienację dochodzi kara nałożona przez kompetentną władzę na tego, kto alienacji dokonał
kan. 1298 - nie wolno alienować dóbr kościelnych zarządcą tych dóbr, ani ich krewnym, powinowatym do 4 stopnia
Pobożne rozporządzenia i fundacje
Pobożne rozporządzenia
To przekazanie swych dóbr na cele pobożne, podyktowane pobudkami religijnymi. Same względy filantropijne i humanitarne nie wystarczą. Celami tymi mogą być:
wsparcie kultu Bożego
dzieła miłosierdzia
uproszenie błogosławieństwa, na msze wynagradzające
dzieła apostolatu i misje
na budowę i utrzymanie kościołów, klasztorów
kan. 1299 - kto jest zdolny do rozporządzania swym majątkiem ten może go przekazać na pobożne cele. Ten zapis może mieć moc między żywymi /darowizna/ lub na wypadek śmierci /testament/
są osoby posiadające majątek ale nie zdolne do rozporządzania nim - małoletni, umysłowo chorzy, marnotrawcy
wykonawcą pobożnych zapisów jest ordynariusz lub osoba przez niego wyznaczona do nadzoru. Gdyby ktoś nie chciał by ordynariusz się tym zajmował, taką klauzulę należy uznać za nie dodaną.
Rozporządzenie majątkiem może się dokonać poprzez czynności prawne
między żyjącymi
darowizna - to umowa przez którą darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego. Obdarowany musi jednak przyjąć darowiznę. Może do niej być dołączone tzw. polecenie - nie przekreśla to samej darowizny lecz zmniejsza jej wartość.
powiernictwo - gdy ktoś przekazuje osobie zaufanej jakąś rzecz z obowiązkiem przekazania jej na cele pobożne. Powiernik musi poinformować o tym ordynariusza. Nie chodzi tu o zwykłą darowiznę czy testament, lecz o zarząd czyimś majątkiem z którego część jest przeznaczona na cele pobożne.
na wypadek śmierci - należy zachować przepisy cywilnego
testament - oświadczenie ostatniej woli, przez które spadkodawca rozporządza swoim majątkiem na wypadek śmierci. Osoba prawna i fizyczna może stać się spadkobiercą /otrzymuje całość majątku/ lub zapisobiercą /otrzymuje pewną korzyść na podstawie tzw. legatu/. Testament może posiadać tzw. polecenie zobowiązujące spadkobiercę do określonego działania lub jego zaniechania.
Rodzaje testamentów
zwykłe
szczególne
Do zwykłych zaliczamy
własnoręczny - w całości pismem ręcznym, podpisany i datowany /brak daty nie powoduje nieważności/
notarialny - sporządzony u notariusza
allograficzny - złożony ustnie wobec 2 świadków pełniących urząd państwowy, oświadczenie ustne musi być następnie spisane i podpisane przez spadkodawcę i świadków. Gdyby spadkodawca się nie podpisał należy zaznaczyć dlaczego
Do szczególnych zaliczamy:
ustny - w razie obawy rychłej śmierci, lub sytuacji niemożności zachowania zwykłej formy sporządzania testamentu. Konieczna jest obecność 3 świadków. Celem stwierdzenia treści testamentu jedna z osób będących świadkiem ustnego rozporządzenia spadkodawcy spisuje je w ciągu roku od złożenia tego oświadczenia /miejsce i data/ i podpisuje spadkodawca + 2 świadkowie, lub 3 świadkowie bez spadkodawcy. Możliwe jest też przesłuchanie świadków przed sądem. Testamenty szczególne tracą moc po 6 miesiącach od ustalenia okoliczności zmuszających do sporządzenia tego testamentu, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem 6 miesięcy.
Pobożne fundacje
To szczególny rodzaj pobożnego rozporządzenia. W KPK 83 mamy:
pobożne fundacje samoistne - osoba prawna erygowana przez kompetentną władzę dla realizacji celów zbieżnych z misją Kościoła. Fundacja ta z natury swej jest wieczysta. Cele - dzieła pobożności, apostolatu, miłości
pobożne fundacje niesamoistne - nie są osobą prawną, ale pewnymi dobrami przekazanymi osobie prawnej z określonym obowiązkiem, który tę osobę będzie obciążał przez dłuższy czas /msze św., dzieła miłosierdzia/. Są to najczęściej roczne dochody czerpane z jakiś dóbr. Po ustaniu owego czasu dobra te przechodzą pod zarząd biskupa i instytucji gromadzącej dobra dla utrzymania duchownych pełniących służbę dla diecezji.
aby osoba prawna mogła przyjąć fundację konieczna jest zgoda ordynariusza
ordynariusz udziela takiej zgody gdy przekona się, że dana osoba prawna podoła nałożonym w fundacji obowiązkom.
Konieczne jest udokumentowanie fundacji przez tzw. akt fundacyjny, spisany i przekazany po egz. dla kurii i osoby prawnej przyjmującej fundację. Konieczne jest też sporządzenie wykazu powinności osoby prawnej i księgi w której odnotowuje się spełnianie poszczególnych zobowiązań z fundacji
Redukcja zobowiązań
zobowiązania mszalne - ich redukcja jest zastrzeżona St. Ap. - to zmniejszenie ilości mszy św. przyjętych z racji ofiar, fundacji, zapisów.
ordynariusz może zredukować zobowiązania mszalne jeśli zmniejszyły się dochody z fundacji, a sama umowa fundacyjna to dopuszcza
biskup diecezjalny może zredukować ilość mszy związanych z legatami samoistnymi /zapis będący rozporządzeniem ostatniej woli/, który rzeczy należące do spadku przekazuje na msze św. Legat samoistny stanowi tu osobną fundację nie zasilana z innych źródeł. Redukcja ma być dokonana na podstawie wysokości ofiar mszalnych przyjętych w danej diecezji.
zobowiązania mszalne same ustają, jeśli dochody z nimi związane całkowicie wygasły bez winy zarządcy. Wypada jednak czasami odprawić mszę św. zgodnie z wolą fundatora z miłości.
Biskup diecezjalny może zredukować ilość mszy św. jeśli dochody danej instytucji kościelnej /np. seminarium/ stały się nie wystarczające do osiągnięcia jej celów. Nie zmniejszyły się tu dochody z mszy św. ale ogólne dochody instytucji
Te same uprawnienia, co biskupowi przysługują także najwyższym moderatorom kleryckich instytutów zakonnych na prawie papieskim
inne zobowiązania
podobne redukcje mogą nastąpić w stosunku do środków przeznaczonych na inne cele pobożne, ale dla słusznej i koniecznej przyczyny
ordynariusz winien wysłuchać tu osób zainteresowanych, rady ds. ekonomicznych, zachowując jak najlepiej wolę fundatora. Może te zobowiązania sprawiedliwie zmniejszyć
w pozostałych przypadkach musi zwrócić się do St. Ap.
Odpisy podatkowe
ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych z 26.07.1991 r. art. 23/1 - darowizny nie stanowią kosztu uzyskanego przychodu, stąd darowizny odlicza się od stawki podlegającej opodatkowaniu
art. 26 u.1 p.9 - do podatku dochodowego nie dolicza się darowizn na cele kultu religijnego
darowizna nie może jednak przekraczać 10% rocznego dochodu podatnika
wysokość wszystkich odpisów od podatku nie może zaś przekroczyć 15%
osoby prawne - ustawa z 15.02.1992 r. - o podatku dochodowym od osób prawnych art. 16.