Historia polskiego prawa kanonicznego- dawniej prawo synodalne

Ks. Dr Stanisław Tymosz - II sem. I r.

1. Organizacja polskich synodów prowincjonalnych i diecezjalnych

2. Pojęcie, geneza, czas trwania, miejsce zwoływania i uczestnicy

3. Otwarcie, przebieg, przedmiot obrad i ustawy synodów

4. Zjazdy biskupów

5. Synody arcybiskupa Henryka Kietlicza

6. Synody arcybiskupa Wincentego z Niałka w 1226r.

7. Synody arcybiskupa Pełki

8. Charakterystyka synodów legackich

9. Synody wrocławskiego legata Jakuba z Leodium z 1248r.

10. Synody legacki kard. Gwidona z 1267r., Filipa z Ferno z 1279r., kard. Mikołaja Boccasini z 1302r. i kard. Gentilisa z 1309r.

11. Synody arcybiskupa Janusza

12. Synody arcybiskupa Jakuba Świnki

13. Synod arcybiskupa Janisława w Ulejowie wz 1326r.

14. Synod arcybiskupa Jarosława Bogorii-Skotnickiego w Kaliszu z 1357r.

15. Synody arcybiskupa Jana Suchegowilka

16. Synod arcybiskupa Mikołaja Kurowskiego w Kaliszu z 1406r.

17. Synody arcybiskupa Mikołaja Trąby. Kodyfikacja Mikołaja Trąby

18. Synody arcybiskupa Wojciecha Jastrzębca

19. Synody arcybiskupa Wincentego Kota

20. Synod arcybiskupa Zbigniewa Oleśnickiego w Piotrkowie z 1485r.

21. Synody arcybiskupa Jana Łaskiego. Zbiór Jana Łaskiego z 1523r.

22. Synod arcybiskupa Macieja Drzewickiego w Piotrkowie z 1532r.

23. Synod arcybiskupa Jana Latalskiego w Piotrkowie z 1539r.

24. Synody arcybiskupa Piotra Gamrata

25. Synody arcybiskupa Mikołaja Dzierzgowskiego

26. Synod arcybiskupa Jana Przerębskiego w Warszawie z 1561r.

27. Synod arcybiskupa Jakuba Uchańskiego w Piotrkowie z 1577r.

28. Synod arcybiskupa Stanisława Kamkowskiego w Piotrkowie z 1589r. i kodyfikacja

29. Synod arcybiskupa Bernarda Maciejowskiego w Piotrkowie z 1607r. i jego list pasterski

30. Synod arcybiskupa Wawrzyńca Gembickiego w Piotrkowie z 1621r.

31. Synody arcybiskupa Jana Wężyka. Zbiór Jana Wężyka z 1628r.

32. Synod arcybiskupa Macieja Łubieńskiego w Warszawie z 1643 r.

33. Zbiór Krzysztofa Żórawskiego /1738-1808/ wydany w 1881-1883 r.

34. Synody prowincjalne i diecezjalne metropolity lwowskiego w ogólności

35. Działalność prawodawcza arcybiskupa i metropolity W. H. Sierakowskiego /1740-1780/

36. Zwołanie i przebieg synodu lwowskiego z 1765r.

37. Problematyka uchwał synodu arcybiskupa W. H. Sierakowskiego

38. Sakramentologia na synodzie lwowskim z 1765r.

39. Analiza źródeł statutów synodu lwowskiego z 1765r.

40. Instytucja synodu plenarnego i prowincjonalnego w KPK1917 r.

41. O synodzie diecezjalnym w KPK1917 /kan. 356-362/

42. Synod plenarny Odrodzonej Polski w Częstochowie z 1936r.

43. Instytucja synodu plenarnego w KPK1983

44. Instytucja synodu prowincjonalnego w KPK1983

45. Instytucja synodu diecezjalnego w KPK1983

46. Synody współczesne i projekt drugiego synodu plenarnego

============================================

1. Organizacja polskich synodów prowincjonalnych i diecezjalnych

Początki Kościoła w Polsce

• po chrzcie wzrost znaczenia duchowieństwa

• kościół wspomagał władze moralnie

• biskupi zajmowali wysoką hierarchię w społeczeństwie

• Kościół podporządkowany władzy króla

• pierwsze biskupstwo 968r. w Poznaniu podległe Stolicy Apostolskiej

• 1000 r. wizyta cesarza Ottona III w Polsce i utworzenie arcybiskupstwa w Gnieźnie

• 1031r. pierwsza metropolia kościelna w Gnieźnie (biskupstwa w Krakowie, Wrocławiu, Gnieźnie)

• 1375r. - II metropolia - we Lwowie

• XI w. - powstają kapituły

• XII w. - powstają parafie

Synody prowincjonalne

• były organem prawodawczej władzy w prowincji

• miały wpływać na kształt życia Kościoła

• najczęściej były to zebrania biskupów prowincji pod przewodnictwem metropolity

• w swych posiedzeniach starały się rozwiązywać bieżące sprawy Kościoła lokalnego. Prawo powszechne Kościoła starano się przekładać i stosować w konkretnych sytuacjach.

• są ważnym zapisem życia Kościoła

• początkowo były łączone z władzą świecką (udział książąt w kolokwiach i wiecach), omawiano więc także sprawy państwowe. Książę musiał zatwierdzić postanowienia synodów, by mogły one obowiązywać na jego terenie. Podobnie jak na zachodzie.

• Pierwszy odnotowany zjazd 1180 w Łęczycy. Biskupi stanowili na nim osobną grupę, mieli swe prawa których chcieli bronić. Uchwalili zniesienie tzw. ius spolii - wezwali książąt by zrzekli się prawa do zagarniania majątku po zmarłym biskupie. Dobra kościelne miały pozostać przy Kościele. Książęta przyjęli te postanowienia.

• 1210 - w Borzykowej - biskupi dążyli do usamodzielnienia się i organizowania synodów bez książąt, by sprawy kościoła omawiać we własnym gronie. Instytucja wiecu (biskupi + książęta) przeszła w zjazdy samych biskupów odbywających się z racji pogrzebu biskupa, konsekracji nowego, uroczystości kanonizacyjnych.

• XIII w. arcbp. Kietlicz dąży do uwolnienia Kościoła spod władzy książęcej. Za jego czasów zwoływane są już synody biskupie rozpatrujące spory kościelno- książęce

• W XV w. Synody prymancjalne - ogólnopolskie. Arcybiskup Trąbka został wybrany prymasem po soborze w Konstancji (1414r). A gdy powstała metropolia we Lwowie często zapraszał na zjazdy tamtejszego metropolitę. Pojawiają się też synody prowincjonalne obejmujące swym zasięgiem część terenu Polski.

• ostatni synod odbył się w Warszawie w 1643r.

2. Pojęcie, geneza, czas trwania, miejsce zwoływania i uczestnicy

Czas i miejsce synodów

- Sobór Nicejski z 325 r. zarządził zwoływanie synodów 2 razy w roku

• Sobór Lateraneński IV (1215r.) określił, że synody partykularne winne się odbywać raz na rok.

• Sobór Lateraneński V - raz na trzy lata

• Sobór Trydencki - synody prowincjalne co 3 lata, diecezjalne co rok, ale w praktyce nie przestrzegano tych postanowień.

• Kalisz 1406 r. arcbp. Turowski określił częstość synodów prowincji co 3 lata. Odwołano się do określeń Rzymu. Na innych synodach potwierdzono tę częstość.

• Termin synodów miał określać arcbp. gnieźnieński w porozumieniu z kapitułą. Projekty ustaw rozsyłano do biskupów poszczególnych diecezji, członków kapituły katedralnej do weryfikacji. W wyznaczonym czasie zjeżdżali się na 1-3 dni z gotowymi propozycjami w określonym miejscu, w ten sposób usprawniano pracę synodu i ograniczono koszty (biskupi wyprawiali się zawsze z dworem)

• Stolicą synodów bardzo często było Gniezno, ale także w innych miastach (Kraków, Piotrków, Łowicz, Wrocław, Łęczyca )

• W diecezji Lwowskiej synody odbywały się często w Lwowie, Haliczu. Czasami obie metropolie organizowały synody razem.

3. Otwarcie, przebieg, przedmiot obrad i ustawy synodów

Przed rozpoczęciem synodu zarządzano w kraju modlitwy i post w tej intencji. Otwarcie miało charakter liturgiczny i było połączone z podniosłym nabożeństwem z udziałem także wiernych. Po nabożeństwie nie było najczęściej już żadnych sesji. Sesje odbywały się w kościołach. Uczestnicy byli zobowiązani występować w strojach liturgicznych. Każda sesja rozpoczynała się Mszą św. i modlitwa do Ducha Św. oraz Litanią do Wszystkich Świętych i innymi modlitwami. Na pierwszej sesji po przemówieniu metropolity sprawdzano listę obecności, listę zastępców i zapowiedzią wszczęcia procesu przeciw nieobecnym i nieusprawiedliwionym biskupom. Synody trwały ok. 3 dni. Czasami je przedłużano. Zakończenie było równie uroczyste jak rozpoczęcie, połączone z ogłoszeniem publicznym uchwał synodu.

Przedmiot obrad synodów

• synody były źródłem prawa partykularnego, rozwijały je. Prawo soborowe urzeczywistniane było przez synodalne ustawodawstwo (np. rezydencja proboszcza). Często biskupom wezwanym na sobory wręczano jego postanowienia i dołączano sankcje na wypadek, gdyby biskup nie był skory do wprowadzenia uchwał soboru w swej diecezji

• legaci papiescy często gościli na synodach przypominając i nadzorując wprowadzanie w życie uchwał soborowych (celibat)

• 1602r. bp - Maciejowski z Krakowa wydał list regulujący sprawy duszpasterskie w diecezji. Gdy został prymasem ogłosił go i zobowiązał do zachowania jego wskazań metropolię gnieźnieńską i lwowską

• granice ustawodawstwa synodalnego stanowiło powszechne prawo Kościelne, nie można go było zastępować prawem partykularnym, znosić jego przepisy, czy wprowadzać coś z nim sprzecznego

Tematy poruszane na synodach

• dyskutowano o dyscyplinie w kościele (duchownych i świeckich)

• stosunek Kościoła do państwa (dobra kościelne - ich nabywanie, zarządzanie)

• omawiano sprawy wiary, jej obrony i czystości, starano się chronić wiernych przed błędami heretyków (reformacja)

• rozstrzygano spory między duchowieństwem (biskupami i księżmi, miedzy księżmi ,bądź między Kościołem a władzą państwową)

• starano się ukracać nadużycia w kościele (biskupów i duchownych świeckich i zakonnych), często odbywano sądy i nakładano kary

• ostrzegano przed zagrożeniem ze strony heretyków i żydów(rozpijanie, przejmowanie handlu, praca w niedzielę)

• zabiegano o ujednolicenie liturgii sakramentów, kalendarium (uroczystości św.)

• zabezpieczenia granic kraju, ogłaszano kontrybucje (opodatkowanie duchownych w razie działań wojennych)

Procedura promulgacji uchwał synodu

• po synodzie wyznaczano 2 posłów do króla z odpowiedziom na jego żądania

• 1 posła wysyłano do papieża by przedstawił uchwały synodu do zatwierdzenia

• uczestnicy synodu zabierali zaś ze sobą odpisy uchwał i zachowywali je w tajemnicy oczekując orzeczenia papieża

• papież nanosił swoje poprawki i odsyłał tekst uchwał synodalnych do poszczególnych kongregacji, gdzie kardynałowie nanosili swe uwagi. Następnie poprawiony tekst trafiał do papieża, który swym podpisem zatwierdzał uchwały i odsyłał je biskupom w Polsce

• do poprawionego tekstu często dołączano pismo od papieża i kardynałów. Czasami zaś papież mianował egzekutora postanowień synodalnych by dopilnował realizacji postanowień synodalnych. Był nim nuncjusz apostolski, prymas, metropolita bądź delegat.

• uchwałę synodalną zaopatrywano okólnikiem i podawano datę obowiązywalności

• pod dokumentami synodalnymi podpisywali się kardynałowie arcybiskupi, biskupi i zaopatrywano pieczęciami

• nadawano im nazwę np..: Decreta Synodi; Artyculi Synodi; Synodus Provincialis; Concilium Provincialae Regnium Poloniae;Constitutiones et Decreta; Acta et Decreta;

• obok tytułu podawano datę, miejsce synodu, nazwiska biskupa przewodniczącego obradom i jego tytuły, czasami imię papieża

• dekrety zaczynały się zawsze inwokacją In Nomine Domini...

• dekrety i uchwały dzielono na księgi, rozdziały, tytuły, podpunkty oznaczone cyframi bądź literami

• uchwały synodalne obowiązywały w prowincji (metropolie, diecezje)

• wg przepisów każdy biskup był zobowiązany w ciągu 6 miesięcy wprowadzić w życie uchwały synodalne pod groźbą sankcji karnych

• tzw. Via cursoria tych dokumentów była następująca: biskup przez posłańców (najczęściej dziekanów) rozsyłał duchowieństwu w diecezji uchwały synodalne. Dziekani przekazywali tekst uchwał proboszczom, ci mieli sporządzić odpisy, które prawo nakazywało ogłosić publicznie i przechowywać w aktach parafii, następnie dziekani oddawali biskupowi otrzymane dokumenty. Droga się zamykała.

• zachowanie ustaw synodalnych obwarowane było sankcjami karnymi:

• suspensa, ekskomunika

• pozbawienie beneficjów

• kary pieniężne

• depozycja (pozbawienie urzędu i zakaz wykonywania czynności kapłańskich czy biskupich)

• inna formą ogłaszania uchwał synodalnych było przybicie ich tekstu na drzwiach kościoła katedralnego - duchowni winni je byli skopiować w ciągu 2 miesięcy

• na wskutek jednak rozluźnienia karności w kościele większość tych uchwał pozostawała na papierze.

4. Zjazdy biskupów

Równolegle z synodami odbywały się zjazdy biskupów przy różnych okazjach. Tzw. Congregatio Episcoporum - zwoływali je najczęściej metropolitowie gnieźnieńscy lub lwowscy. Pierwszy odnotowany zjazd w 1406 r. Omawiano sprawy bieżące (stosunki z władzą świecką, problemy polityczne, karność duchowieństwa, obrona dóbr kościoła, wdrażanie uchwał synodów). Postanowienia zjazdu biskupów miały rangę prawa synodalnego. Zjazdy te były częstsze, ruchliwsze, bardziej operatywne, łatwiej zaradzały potrzebom kościoła.

SYNODY PROWINCJONALNE DIECEZJI GNIEŹNIEŹSKIEJ

5. Synody arcybiskupa Henryka Kietlicza

Arcybiskup Henryk Kietlicz /1199 -1219/ - odbył ok. 15 synodów. Były one narzędziem reformy kościoła. Wiele z nich wiązało się ze sporem z księciem Władysławem Laskonogim. Najważniejsze synody:

• Synod w Borzkowej 1210 r.

• uczestniczyli w nim książęta - Leszek Biały, Konrad Mazowiecki, Henryk Brodaty i Władysław Odonowicz.

• książęta wydali na nim uroczysty przywilej wolności dla kościoła (zatwierdzony przez Innocentego III)

• zniesiono prawo ius spolii (zagarnianie przez książąt majątków po zmarłym biskupie)

• biskupi domagali się swobodnego wyboru biskupów przez kapituły, bez nacisku władz świeckich

• Mstów 1212 r. (woj. Częstochowskie) - właściwie zjazd biskupów nie synod. Okazją była konsekracja biskupa poznańskiego Pawła. Przybyli m.in. biskupi z Krakowa - Wincenty Kadłubek, Wrocławia -Wawrzyniec. Omawiali własne sprawy.

• wtrącanie się kanoników kapituły w rządzenie diecezją

• na kanoników nie przestrzegających tajemnicy Kościoła i donoszących książętom nałożono sankcje

• Wolbórz 1215 - trwały przygotowania do soboru Lateraneńskiego IV. Rozpatrywano w tym kontekście pewne sprawy z życia Kościoła. Papież wyznaczył tez ilość delegatów z Polski, których trzeba było wybrać do udziału w soborze. Postanowienia dotyczyły:

• nowy przywilej - immunitet wydany przez książąt. Kościół mógł odtąd sprawować władzę sądowniczą na terenach jemu podległych

• przywilej ten wyłączał sądownictwo państwowe na tych terenach

• wiązały się z tym nowe dochody dla kościoła

• ludzie odtąd byli zwolnieni z od służby i ciężaru prawa książęcego, a także świadczeń z tego tytułu (dziesięcina, podwody)

• dawało to wzmocnienie majątku kościoła

• ten przywilej zatwierdził Innocenty III w 1215 r.

• Kamień 1217 - odnaleziono rękopis z 7 kanonami

• kan. 1 - nakazywał biskupom solidarność, posłużyło temu wygnanie jednego z nich przez księcia. Kto się wyłamuje z tej solidarności ma być odsunięty od czynności liturgicznych

• kan.2 - surowe kary dla duchownych spiskujących przeciw biskupom

• kan. 3 - klątwa na tych, którzy niszczą dobro duchowe wiernych. Należy ich wyłączyć z grona swych przyjaciół, wygnać bądź uwięzić. Kto by przyczynił się do wygania biskupa podlega interdyktowi (zakaz wykonywania czynności kapłańskich w określonym miejscu bądź dla określonej grupy osób)

• kan. 4- kara dla tych co podburzają książąt przeciw Kościołowi lub duchownym przez plotkę oszczerstwo

• kan. 5 - kara przeciw duchownym pozywającym innych duchownych przed sąd świecki

• kan. 6 - przypomina synod w Wolborzu. Zaznacza, że kto narusza majątek Kościelny podlega karom (klątwie, chłoście, suspensie)

• kan. 7 - zamykający nakazuje biskupom, by zmuszali kanoników kapitulnych do rezydencji w swych parafiach przynajmniej przez określony czas i by nie trwonili majątku kościelnego na dworach książąt.

Podsumowując:

Arcybiskup Henryk Kietlicz starał się ożywić Kościół w Polsce i dostosować do wymogów prawa Kościoła powszechnego. Cel ten został w znacznej mierze osiągnięty. On też postulował moralne odrodzenie się duchowieństwa. Postulował wprowadzenie celibatu dla duchownych świeckich. Kolejne synody do tego powracały. Za jego rządów został wprowadzony przepis zabezpieczający dobro Kościoła i zacieśnił solidarność biskupów.

6. Synod arcybiskupa. Wincentego Niałka w 1226r. - materiały zaginęły

• spór o precedensję (należne miejsce po prawej stronie Prymasa na zjazdach) między biskupem krakowskim Iwonem /z racji tego, że diecezja krakowska cieszyła się większym autorytetem/ a biskupem wrocławskim Wawrzyńcem /z racji jego sędziwego wieku/

• bp. Wawrzyniec zajął na zjeździe miejsce należne bp. Iwonowi i nie chciał ustąpić. Sprawa oparła się o Rzym. Miejsce to przyznano bp. Iwonowi i biskupom krakowskim

7. Synody arcybiskupa Pełki (1232-1258)

• synod w Sieradzu 1233 (1236?)r - powody zwołania synodu:

• nadanie Kościołowi poznańskiemu przez Władysława Odonicza przywilejów. Biskup wystarał się o zwolnienie z opłat na rzecz dworu książęcego dla siebie i kapituły katedralnej. Szlachta niezadowolona z tego połączyła się z Henrykiem Brodatym, który rościł sobie prawa do części Wielkopolski, i najechali część terytorium Władysława Odonicza, łupiąc i paląc dwory, ale także kościoły

• inną przyczyną była interwencja Grzegorza IX stającego w obronie biednego ludu na którym dokonywano gwałtu i napaści. Wieśniacy mieli obowiązek uczestniczenia w tzw. podwodach (nagonka podczas polowań i inne zobowiązania na rzecz księcia). Za uchybienia surowo karano. Stąd częste ucieczki wieśniaków na wschód do Prus i Rosji, gdzie przyjmowali pogańskie wierzenia. Biskupi chcieli temu zaradzić, zwłaszcza, że sam papież pod wpływem skarg napływających do Rzymu sygnalizował potrzebę zwołania synody temu problemowi poświęconemu.

Uchwały:

karność kościelna

• art. 1. godność zewnętrzna duchownych:

• pobożne sprawowanie sakramentów

• czystość, schludność i troska o strój duchowny

• zakaz niestosownych zajęć (pijaństwo, hazard)

• wypełnianie zobowiązań stanu

• odnawianie tonsury, sprawa czystości

art. 2. godność wewnętrzna

• szacunek dla sakramentów

• nakaz zachowania celibatu

• kary dla duchownych żyjących w konkubinacie

• związany z tym nakaz wizytowania parafii przez archidiakonów (spr. porządku nabożeństw, czystości obyczajów duchownych)

• w razie nadużyć mogli suspensować duchownych, a biskup zastrzegł sobie dyspensy od tych kar

art. 3. obowiązek dziesięciny

• szlachcie przysługiwał przywilej płacenia dziesięciny na wybrany kościół (tzw. dziesięcina swobodna - decima libera),

• w razie zaniedbań powrót do dziesięciny przymusowej (in gonitvam)

• chłopi musieli płacić temu kościołowi, na terenie którego uprawiali swe pola. Najpierw musieli opłacić dziesięcinę, później mogli zbierać plony

Pozostałe przepisy

• kary na profanujących kościoły, cmentarze, miejsca poświęcone - kara spadała na księcia i dowódców oddziałów profanujących miejsca kultu. Podlegali oni ekskomunice.

• na kościoły sprofanowane spadała kara interdyktu (zakaz sprawowania w nich i na całym terenie sakramentów św. poza chrztem i spowiedzią w niebezpieczeństwie śmierci). Kara dotyczyła także parafian.

• zakony - zakaz mieszania się do spraw świeckich (spory książąt), zakaz obejmowania kościołów przy parafiach diecezjalnych

• duchowni spiskujący przeciw biskupowi lub innym duchownym podlegali karze utraty beneficjów, podobnie jak członek kapituły donoszący księciu o treści obrad

• świeccy mogli donosić na duchownych podczas wizytacji biskupa

• zniesiono cześć kar przewidzianych przez poprzednie synody. Zaczęto stosować kary poprawcze np. duchowny miał wykonać nałożoną na niego pracę na rzecz biskupa

• wspominano ustawy soboru Lateraneńskiego II (1131) m.in. nakaz rezydencji przy kościołach, zakaz przyjmowania lub zwalniania wikariuszy bez zgody biskupa, a także godziwe ich wynagradzanie

• wspominano synody abp. Kietlicza, prawo powszechne z - Lateranenum II, Dekretu Gracjana, dlatego też ranga tego synodu była znaczna.

• Łęczyca 1244 r. - uchwały się nie zachowały. Powrócono do sprawy konfliktu z 1239 r. kiedy to zamordowany został Ks. Jan Czapla przez księcia Konrada Mazowieckiego. Był nauczycielem jego 2 synów. Został oskarżony o deprawację i buntowanie ich przeciw ojcu, a także o spiskowanie z Henrykiem Brodatym. Po morderstwie została rzucona klątwa na księcia i prowincję płocką. Książę obiecał poprawę i wynagrodzenie szkód. Klątwę cofnięto, gdy zapłacił odszkodowanie. Jednakże w 1243 r. najechał ziemie bp. krakowskiego mszcząc się na nim za klątwę. Synod w Łęczycy obłożył go ponownie klątwą.

• Łęczyca 1257 r. - spór bp. wrocławskiego Tomasza I (1232-1268) z Bolesławem II Rogatką, księciem legnickim. Biskup domagał się równości Kościoła a nawet jego dominacji w sprawach społ. /dziesięcina/. Pierwszy spór zakończony dzięki mediacją legata papieskiego Jakuba na synodzie we Wrocławiu 1248r. Wkrótce z nieznanych przyczyn książę znalazł się pod nową klątwą a jego ziemie obłożono interdyktem. Ustąpił udzielając kolejnych przywilejów kościołowi, obiecując wynagrodzenie krzywd. Jednakże 2.10.1256 roku porwał biskupa z 2 kanonikami i uwięził na 6 miesięcy. Nie pomogły klątwy innych biskupów i interwencja papieża. Biskup musiał złożyć okup za siebie i pójść na ustępstwa i pewne zobowiązania. Na synodzie w Łęczycy w 14.10.1257 r. Podjęto uchwałę o krucjacie przecie Bolesławowi, do której jednak nie doszło. Książę pojednał się z Kościołem w 1261 r. W bramie katedry wrocławskiej wraz z żołnierzami prosił o zdjęcie kar i obiecywał wypłacenie ogromnych odszkodowań, i udzieleniem immunitetu.

Uchwały inne:

• kara na księstwo i na księcia, który by więził biskupa, gdyby uwięził duchownego miał być obłożony karami a kara publicznie ogłoszona

• po śmierci biskupa prepozyt kapituły miał w ciągu 8 dni poinformować innych biskupów, by zorganizować pogrzeb

• opieka kapituły nad majątkiem zmarłego biskupa i przekazanie go jego następcy

• ekskomunika na zagarniających rzeczy po zmarłym biskupie.

8. Charakterystyka synodów legackich

W XII i XIII w. wzrasta autorytet władzy papieskiej i wzrasta terytorium papiestwa. W Polsce wzrasta teren działalności Kościoła. Legaci udawali się w różne części Europy z zaleceniami wprowadzania w życie prawa kościelnego, szczególnie reformy Grzegorza IX i XIII. Papieże wydawali wiele ustaw powszechnych. Legaci mieli przyspieszać ich wprowadzanie. W okresie od XI - XIII w. - ich działalność w Polsce się ożywiła. Do poł. XII w. przybywali do Polski z inicjatywy panujących i pomagali wprowadzać w życie ich uchwały. Cała Europa podzielona była na prowincje legackie obejmujące kilka metropolii. Meteropolia gnieźnieńska wraz z płn.- wsch. Niemcami tworzyła jedną z takich prowincji. W innym czasie złączona była z Czechami i Węgrami. Legat był reprezentantem prawa powszechnego jego prawo było wyższe niż prawo synodów prowincjalnych.

Legaci w Polsce:

- Grzegorz VII - 1075

- Walf Bardo - 1103

- Iggi z Tuskulum - 1124

- Guido - 1148

- Iggi z Modeny -

Dla Polski odbyło się kilka synodów legackich.

- pierwszy synod legacki odbył się w 1075r. ale jego statuty się nie zachowały

- synod Jakuba Pantaleona z (Lież) - odbył się we Wrocławiu

- Kardynała Gwidona we Wrocławiu w 1267r.

- Filipa z Fermo w 1279 w Budzie dla Węgier i Polski

- Mikołaja Boccasiniego /późniejszego Benedykta XIII/ w Preszburgu - Bratysławie 1302 r.

- Kardynała Gentilisa - w 1309 r. w Preszburgu

9. Synody wrocławskiego legata Jakuba z Leodium z 1248r.

Jakuba z Leodium - ur. 1200 r. syn szewca, ukończył studia teologiczne w Paryżu w 1240 r. i został mianowany archidiakonem w Liege/lież/. Na I soborze Lyońskim papież Innocenty IV zamianował go legatem dla Polski i Prus. W 1251 r. występuje jako legat dla połud. Niemiec. W 1253r. zostaje biskupem Barde. W 1255 zostaje pełnomocnikiem dla Jerozolimy i Palestyny. Zostaje wybrany papieżem, przyjmując imię Urban IV w 1261 r. Umiera w 1264. Dokumenty z tego synodu posiadają kilka redakcji. Ustawy odnoszą się do Polski Pomorza i Prus, Nie ma oryginałów. Odtworzyć je częściowo można z redakcji bpa. Anzelma - legata papieskiego. Anzelm otrzymał od niego 10 statutów, a później statuty ujęte w 36 rozdziałów, zaopatrzonych pieczęcią i jego podpisem poparte autorytetem samego papieża. W 1264 r. Anzelm odbył synod we Wrocławiu. Przypomniano na nim przepisy prawa powszechnego, ale także potrzeby polskiego kościoła. Wyraźny wpływ Dekretałów Grzegorza, a także synodów arcba. Pełki i Kietlicza, prawa z Francji i Nadrenii /tworzenie urzędu oficjała, roznoszenie wiatyku/ przepisy soboru Laterenańskiego IV /zakaz kumulacji beneficjów/ Zespoły problemów:

• dyscyplina kleru

• obyczaje wiernych

• kult i miejsca św.

• sprawy majątkowe

• sprawy sądowe

ad 1 - dyscyplina kleru

• arcybpi mają wizytować raz w roku swych biskupów i katedrę

• nakaz rezydencji biskupa w swej diecezji

• biskupi mają głosić słowo Boże dla kleryków i wiernych

• zakaz alienacji dóbr kościelnych

• zakaz pobierania przez archidiakonów wygórowanych wynagrodzeń

• duchowni kapitulni (kanonicy) mają dochować tajemnicy

• wymogi stawiane kandydatom do święceń

• kanonicy i prałaci winni posiadać wyższe święcenia kapł.

• zakaz kumulacji beneficjów

• legat przypomniał obowiązek celibatu, nakaz zerwania z konkubinatem w ciągu 1 miesiąca,

• kary dla duchownych, którzy uciekli przed wizytacją biskupa

• nakaz sporządzania dla metropolity protokołów z wizytacji

• zakaz przyjmowania beneficjów z rąk świeckich bez zgody biskupa

• relacje kler świecki-zakonny; nakaz modlitwy brewiarzowej, nocleg w klasztorach, stosowanie reguły zakonnej, nie dawać mnichom pieniędzy, by się nie stoczyli

ad 2 - obyczaje wiernych

• nakłaniać do życia religijno-moralnego

• biskupi maja nałożyć na księży obowiązek odmawiania z wiernymi „Credo”, „Ojcze nasz” w języku narodowym

• regulacja postów (problem kolonistów niemieckich i ich prawa)

• ekskomunika na okradających kościoły i na szukających zemsty z pominięciem sprawiedliwości

• przestępstwa te miały być ogłaszane na niedzielnych mszach św.

• zakaz przyjmowania pogańskich zwyczajów /czary, wróżby, zabobony/

ad 3 - kult i miejsca św.

• nakaz wdrożenie w życie prawa powszechnego z synodów nadreńskich i francuskich odnośnie Eucharystii, pokuty, kapłaństwa, małżeństwa

• legat Jakub ubolewał nad niewłaściwym wypełnianie wiatyku, lekceważącym podejściem kapłanów. Wskazał na potrzebę organizowania przy jego wypełnianiu procesji eucharystycznej, z możliwością uczestniczenia w niej wiernych, którzy uzyskiwali 5 dni odpustu. Ministranci z dzwonkami, woda święcona, świece. Zalecano zabranie więcej komunikantów by w drodze powrotnej również odbyła się procesja i adoracja Najśw. Sakramentu.

• nakaz dla proboszczów zabezpieczenia kościołów i Najśw. Sakramentu

• nakaz ustanowienia w kościołach katedralnych i kolegiackich penitencjarzy (świętość życia, biegły w teologii), by mógł rozgrzeszać i udzielać dyspens. Zabezpieczenie materialne i finansowe dla nich

• dezaprobata święcenia mężczyzn żonatych, suspenzowanych, przechodzących do innych diecezji i tam święconych

• zakaz święcenia wyżej wymienionych bez pisma od biskupa

• zakaz udzielania tonsury i święceń synom kapłanów bez zezwolenia Stolicy Apostol.

- małżeństwo

• zaręczyny przyjmowane w obecności proboszcza, podanie sobie rąk, przyrzeczenie. Proboszcz miał ich pouczyć o zakazie współżycia

• obowiązek wygłaszania zapowiedzi przez 3 tygodnie w niedzielę lub święta po Ewangelii

• przeszkoda uprowadzenia, kara dla porywającego

• ordynariusze mają upominać przed zawieraniem małżeństw przez krewnych

• biskupi mieli na synodach przypominać o zakazie błogosławienia małżeństw spoza parafii. Kara to grzywna, suspensa czasowa.

• badanie wolności nupturientów

• formacja biskupów - podczas posiłku modlitwa, pobożna lektura. Biskupi podróżujący mieli błogosławić lud.

• cmentarze winne być ogrodzone

ad 4 - sprawy majątkowe

• troska o utrzymanie kościołów

• biskupi polscy mieli dopilnować zbierania świętopietrza

• dziesięcina - 8 dni od zakończenia prac żniwnych

• zabójstwa duchownych - książę winien bronić duchownych

ad 5 - sprawy sądowe

• utworzenie urzędu oficjała sadowego i hierarchii sądowniczej

• apelacja od orzeczeń archidiakona do oficjała i od niego do biskupa

• oficjał miał zaprzysięgać zeznających, a krzywoprzysiężców karać więzieniem lub na 8 godzin związać i postawić przed katedrą z odpowiednim napisem by odstraszyć innych. Krzywoprzysiężca nie mógł drugi raz zeznawać

10. Synody legacki kard. Gwidona z 1267r., Filipa z Ferno z 1279r., kard. Mikołaja Boccasini z 1302r. i kard. Gentilisa z 1309r.

• synod kardynała Gwidona - 1267 - Wrocław. Jego statuty wykazują łączność z synodem Jakuba z Leodium. Rozwijają poprzednie i nakazują wprowadzić w życie. Zebrane w 14 rozdziałach dotyczą:

• o życiu i obyczajach duchownych

• majątki kościelne

• o podatkach w dobrach kościelnych

• kumulacja urzędów

• dziesięcina

• o wolności kościoła

• odpowiedzialność biskupa za poziom życia duchownych

• urząd oficjała

• o wizytacjach dokonywanych przez archidiakonów

• o żydach

4 ustawy dotyczyły prawa powszechnego Kościoła, 10 prawa partykularnego. Statuty te rozgłoszono na synodach prowincjalnych. Treść ich dotarła do nas z odpisów.

• synod Filipa - najobszerniejsze statuty - z 1279r. Około 6 miesięcy badał stan kościoła w Polsce. Uwzględnił polskie potrzeby i wytyczył kierunek ustaw synodów prowincjalnych - biskupów Nankiera i Trąbki. Każdy statut jest wykładem normy prawnej. Dotyczą one m.in.:

• mszy św. i liturgii

• sprawy duchowieństwa (dyscyplina)

• synod Michał Bogacisiniego - 1302r. - dokumenty się nie zachowały, streszczenie ich znajdujemy w innych odpisach.

• synod Gentilisa - 15 rozdziałów w całości zachowanych. Opierają się na poprzednich synodach, dodane są nowe i uzupełnione stosownie do potrzeb, z pominięciem nieaktualnych. Statuty te zatwierdził papież Klemens VI w 1346 r. Częściowo prawo przeniesiono z innych statutów i synodów. Normy prawne miały wpływ na ustawodawstwo prowincji gnieźnieńskiej. Powtarzane były w ustawodawstwie synodalnym i prowincjonalnym.

11. Synody arcybiskupa Janusza (1259 -1271),

Był następcą arbp. Pełki na stolicy gnieźnieńskiej. Jest to czas gdy na stolicy biskupiej pojawiać się zaczęli ludzie niegodni, którzy korzystali z poparcia książąt. Papieże zażyczyli sobie, by nowo mianowani biskupi stawili się w Rzymie. Dlatego też biskup Janusz właśnie w Rzymie przyjął sakrę biskupią. Odbył kilka synodów.

• Synod w Sieradzu z 17.10.1262r. - przybyli biskupi: krakowski, wrocławski, poznański, lubuski. Uchwały obejmowały 8 artykułów.

• płacenie dziesięciny i kary na tych, którzy nie płacili, bądź utrudniali jej płacenie. Kara wynosiła kamień wosku (ok. 10 kg)

• interdykt na wieś, której właściciel nie zapłacił, lub przeszkadzał w płaceniu dziesięciny

• pod klątwę podpadają wszyscy wymuszający podwody poddanych z dóbr kościelnych

• zakaz pozywania duchownych przed sądy świeckie

• zakaz zwalniania wsi z płaceni dziesięciny lub zamiany dziesięciny snopowej na pieniężną

• interdykt na księcia wspierającego osoby pozostające pod klątwą

• zakaz pobierania podatku od dziewic, wdów chcących wstąpić w małżeństwo i tzw. pasternego - garniec miodu dla dworu

• synod w Dankowie 16.10.1267 r. - zjechali bpi: wrocławski, krakowski, poznański, kujawski. Synod odniósł się do synodów legackich legata Gwidona z Wrocławia.

• o księżobójcach

• o konkubinacie księży

• o przeszkodach małżeńskich

• o ustawach antykościelnych

• pozywaniu duchownych przed sądy świeckie

• o żydach i ich zgubnym wpływie na naród

• przestroga księcia przed klątwami - powiadomiono o tym książąt

• synod w Pajęcznie 1269 r. - o sankcjach za nie wprowadzanie w życie postanowień synodów legackich.

• w Sieradzu 20. 09.1270 r. - zebrani biskupi sufragani. Wg Długosza - Tomasz II z Wrocławia otrzymał sakrę biskupią

12. Synody arbpa Jakuba Świnki (1283-1314)

Objął stolicę w Gnieźnie po 12 latach wakatu w 1283 r.- mianowany przez Marcina IV. Odbył 6 synodów. Był wybitnym patriotą i postacią Kościoła. Jego ideałem było zjednoczenie Polski. Ustawy synodów zachowane fragmentami.

• Łęczyca 1285 r. - zebrany cały episkopat - 34 postanowienia

• radzono nad groźnym zatargiem między Henrykiem IV i biskupem wrocławskim Tomaszem II

• położono nacisk na edukację - biskupi mieli objaśniać duchownych naukę kościoła katolickiego(sakramenty, Skład Apostolski i egzaminować wg kwestionariusza) podobnie i wiernych

• po Credo mieli w języku polskim wykładać treść Credo, Ojcze nasz, Zdrowaś Mario. Bardziej wykształceni także Ewangelię.

• obowiązek modlitwy za papieża i jego dworu, księcia, króla, ojczyznę, o pokój, zmarłych i żywych parafian, fundatorów kościoła, prowadzić do jedności

• ślady zaduszek - modlitwa za zmarłych, dzień zgonu odnotowywać w osobnej księdze i na tablicy przy grobie. A w pierwszy rok po śmierci obowiązkowo msza św.

• obowiązkowy akt pokuty we Mszy św.

• ożywić kult św. Wojciecha

• nakaz dbałości o czystość kościoła, szat liturgiczny, ołtarzy

• godne przechowywanie Najśw. Sakramentu i olejów św.

• potępienie opłat za sakramenty, które winne być udzielane bezpłatnie

• opieka duchownych nad chorymi

• egzamin dla duchownych z obrzędów sakramentów, posiadanie odpisów dokumentów synodów

• zakaz konkubinatu duchownych

• zakaz opuszczania beneficjów i wyzysku wikariuszy

• przygotowanie kandydatów do kapłaństwa

• zakaz alienacji dóbr kościelnych

• w trosce o polskość Śląska i Wielkopolski nakaz zatrudniania nauczycieli znających dobrze język polski

• nakaz głoszenia zapowiedzi przedślubnych,

• o nieważności małżeństwa decydować może tylko sąd kościelny

• duchowni spiskujący przeciw Kościołowi lub wspierający jego wrogów mają tracić beneficja

Synod czerpał z Dekretałów Grzegorza IX i legata papieskiego bpa Sverno

Inne synody:

• Łęczyca 1287 r. - powraca spór bpa Tomasza z księciem Henrykiem IV, a także zatarg między biskupem płockim i chełmińskim

• Gniezno 1290 r. - 9 postanowień i zatwierdzenie przywilejów jaki nadał Kościołowi wrocławskiemu książę Henryk IV

• Gniezno 1298 r. - dochód roczny z dóbr zmarłego beneficjanta ma być przeznaczony na spłatę jego długów lub na Msze św. za niego.

• Gniezno 1306 r. - akta zarzutu przeciw biskupowi krakowskiemu o niegodne przejęcie urzędu przez symonię i gwałt, a także przestępstwa i okrucieństwo w wykonywaniu swej władzy

• Gniezno 1309 - problem związania dziesięciny z właściwą parafią

13. Synod arcybiskup Janisław (1318-1341) w Uniejowie w 1326

Powody: - nacisk papieża Jana XXII, aby wykonać zalecenie Klemensa V sfinansowania pomocy dla Ziemi św. i jej obrony. Miała temu służyć 6 letnia dziesięcina, której Gniezno nie płaciło. Uchwały w 24 dekretach

Uczestnicy: biskupi - krakowski, płocki, poznański, delegaci wrocławskiego i lubuskiego, a także opaci, delegaci kapituł katedralnych i generalny kolektor dziesięcin papieskich - kanonik Andrzej z Wrocławia. W uchwałach widoczny wpływ :Dekretałów Grzegorza IX , Dekretu Gracjana i soboru Laterańskiego IV

Problematyka:

• wezwani do duchownych by byli świętymi i wyzbyli się nadużyć (pijaństwa, zabawy), oddali się nauce, troszczyli się o liturgię i wygląd zew.

• ekskomunika dla tych, którzy zakazywali się osiedlania ludzi wolnych na terenach kościelnych

• mieszkający na terenach kościelnych podlegają sądom kościelnym

• klątwa na urzędników i książąt biorących daniny z terenów kościelnych

• zakaz stacjonowania wojsk książęcych na terenach kościelnych (klątwa, interdykt)

• nakaz by wyklęty pozostawał taki dla innych biskupów

• duchowni mają obowiązek ogłaszania kar kościelnych publicznie

• zakaz kontaktu z ekskomunikowanymi pod karą klątwy

• kto przez 6 miesięcy trwał byłby w klątwie bez nawrócenia powinien być dodatkowo ukarany, a po upływie roku skonfiskować jego majątek

• zabrania wchodzić do Kościoła w maskach, by innych straszyć

• zakaz zabobonnych zabaw

• odwołał się do synodu Jakuba Świnki - zakaz przekazywania beneficjów i nauczania w szkole obcokrajowcom nie znającym jęz.polskiego.

• zakaz dla duchownych uczęszczania do karczmy i pijaństwa

• zakaz uprawiania przez duchownych handlu, udziału w jarmarkach

• zakaz oddawania kościołów w zarząd apostatom i byłym zakonnikom, zatrudnianie tylko za pozwoleniem ordynariusza

• nakaz wizytowania przez archidiakonów dziekanów i zakaz pobierania przez nich wysokich opłat

• zabrania duchownym i biskupom funkcji ojca chrzestnego

• zakaz alienacji majątku kościelnego osobom świeckim

Zakończenie:

• klątwa i pieniężna kara dla przekraczających te ustawy

• przez 6 miesięcy ustawy winne być wywieszone na drzwiach kościoła

13. Synod Jarosława Bogorii-Skotnickiego (1342-1376) w Kaliszu - 1357r

Był kanonistą studiującym w Bolonii, doradcą Kazimierza Wielkiego, pomagał w kodyfikacji prawa świeckiego - statut wiślicki. Dążył do kodyfikacji prawa partykularnego w Polsce. Odbył synod w Kaliszu w 8.01.1357 r, którego celem była kodyfikacja statutów synodalnych. Uczestniczyli biskupi z Krakowa, Wrocławia, Płock, Poznań, opaci, kanonicy. 16 uchwał.

• komża strojem kanonika, prałata, wikariusza

• zobowiązanie prałatów i kanoników do rezydencji

• nakazał altary kościołom katedralnym

• przy zgonie członka kapituły konieczność odprawienie 6 mszy z wigiliami za prałata i 3 za kanonika.

• kapłani tylko 1 msza dziennie, w przewidzianych przypadkach więcej

• obrzędy mszy św. - śpiew, recytacja, stypendium mszalne

• wikarzy i duchowni w kościołach kolegiackich zobowiązani do odśpiewywania godzin kanonicznych

• archidiakoni - zakaz opłat z kościołów których nie wizytowali

• we wsi tylko 1 sołtys

• stosunek duchownych świeckich i zakonnych

• dziesięcina

• dochowanie tajemnicy obrad kapituły

• obowiązkowy udział w obradach kapituły

• zakaz przebywania ze złoczyńcami

• kapituła gnieźnieńska - ofiary na budowę katedry

Z uporządkowanych statutów synodów prowincjalnych /z pominięciem legackich/ i statutów synodu kaliskiego stworzył tzw. Synodyk Jarosława. Choć inicjatywa godna uznania, jednak zbiór okazał się niepraktyczny /pomijał statuty legackie i nie miał jasnego układu/. Pewnym uzupełnieniem było Arbitrale decretum - załatwiający spór biskupa krakowskiego /Bodzany/ z królem Kazimierzem odnośnie pobierania dziesięcin i znieważania duchownych.

15. Synody arcybiskupa Jana Suchegowilka /1374-1382/

• Uniejów 1376 - przyczyną było żądanie Grzegorza XI zapłacenia 2 letniej daniny od biskupów. W uchwałach nakazano biskupom troskę o wprowadzenie w życie ustaw synodalnych i ochronę dóbr kościelnych przed naruszeniem ze strony świeckich. Uchwalono też podatek na skarb papieski.

• Kalisz - 1378 r. Przyczyną były zbyt wysokie podatki królewskie tzw. podradlne /nałożone przez króla Ludwika/ i papieskie /przez Grzegorza XI/. Synod wysłał dwa poselstwa w tych sprawach -do króla i do papieża prosząc o zwolnienie z nich.

16. Synod arcybp. Mikołaja Kurowskiego /1402-1411/ w Kaliszu z 1406r.

Po dłuższej przerwie wznowił synody. W Kaliszu wydano 4 statuty:

• każdy arcybiskup gnieźnieński ma obowiązek co 3 lata zwoływać synod prowincjonalny, a biskupi diecezjalni co roku. Za ociąganie przewidziano kary. Przypomniano biskupom o wizytowaniu diecezji.

• utrzymano post w wigilię św. Macieja

• notariusze mają być ludźmi wykształconymi, po zdanym egzaminie u ordynariusza.

• nakaz głoszenia zapowiedzi przedślubnych, także w przypadku szlachciców.

17. Synody arcybiskupa Mikołaja Trąby. Kodyfikacja Mikołaja Trąby

Był spowiednikiem i kapelanem królewskim, notariuszem kancelarii państwowej, podkanclerzem koronnym, biskupem halickim i w końcu gnieźnieńskim /1412-1422/. Z jego osobą łączy się powstanie godności prymasa.

• Synod w Uniejowie - 1414 r. - przyczyną jego zwołania było wezwanie Jana XXIII biskupów polski na sobór w Konstancji /1414-1418/. Na synodzie uchwalono urzędową legacje dla Trąby na sobór. Poparto też dążenie Trąby do uzyskania u papieża godności prymasowskiej.

• Wileńsko-kaliski z 1420 r. - z synodem tym wiąże się kodyfikacja partykularnego prawa Kościoła polskiego. Wystarał się u papieża o pozwolenie na to i na możliwość korzystania z prawa legackiego. Na synod ten zaprosił oprócz biskupów także profesorów i doktorów prawa także świeckiego. Ponieważ nie udało się przygotować kodyfikacji na synodzie w Wilnie, odroczono synod i zwołano go do Kalisza w tym samym roku.

• Kodyfikacja z 1420 r. została uwieńczona na synodzie kaliskim. Sam Trąba był zapewne tylko inicjatorem kodyfikacji, która stała się dziełem wielu biskupów i profesorów prawa. Jest to pierwszy tego typu zbiór w historii kościelnego prawodawstwa polskiego. Zastąpił on wszelkie dotychczasowe zbiory - stał się urzędowy i ekskluzywny - z chwilą jego ogłoszenia traciły moc inne ustawy prowincjonalne. Układ zaczerpnięto z Dekretałów Grzegorza IX wg schematu: iudex iudicium, clerus, connubia, crimen. Czerpano z prawa powszechnego, legackiego, synodów polskich i zagranicznych. Gdzie trzeba było dokonano poprawek, uściśleń. Było to dzieło wyjątkowe i wywarło duży wpływ na późniejsze kodyfikacje. W 1440 r. zbiór ten przyjęto także na synodzie metropolii lwowskiej.

18. Synody arcybiskupa Wojciecha Jastrzębca /1423-1436/

• Łęczyca 1423 r. - przyczyny bliżej nieznane - najprawdopodobniej chodziło o niebezpieczeństwo ze strony husytów i wezwanie papieża /Marcina V/, by wstawił się on na sobór do Sieny - król Jagiełło nie wyraził jednak na to zgody.

• Łęczyca 1425 r. - wiadomo o nim z okólnika arcybiskupa przesłanego biskupowi płockiemu, do którego dołączył bullę papieska wzywająca arcybiskupa do walki z herezją Wiklefa i Husa w prowincji gnieźnieńskiej i zwizytownia prowincji. Przedmiotem obrad była też danina dla króla polskiego, by ten wyprawił się przeciw heretykom. Synod orzekł, ze to za wielki ciężar i do wyprawy nie doszło

• Łęczyca 1430 r. - sprawa poprawienia tekstów liturgicznych z Wielkiego Piątku i ujednoliceni mszału dla całej prowincji. Nakaz kontroli podręczników do kazań, by nie głoszono heretyckich nauk.

• Łęczyca (?) 1435 r. - sprawa sporu ze szlachtą o dziesięcinę. Nie uznano przywileju nadanego szlachcie przez arcybiskupa Jarosława, ponieważ został na nim wymuszony. Szlachta zagroziła odmową płacenia jakiejkolwiek dziesięciny, lecz groźba klątwy zmusiła szlachtę do uległości.

19. Synody arcybiskupa Wincentego Kota /1436-1448/

Trudny dla Kościoła czas schizmy bazylejskiej spowodowanej nieporozumieniami między Eugeniuszem IV, a soborem bazylejskim i w konsekwencji wybór antypapieża Feliksa V.

• Łęczyca 1440 - tematem była schizma bazylejska. Przybył legat antypapieża Feliksa V, zabiegając o poparcie dla niego. Choć większość była mu przychylna, Kościół polski ogłosił neutralność /prymas Kot wysłał pismo popierające go po synodzie/

• Łęczyca 1441 - Kościół polski miał się ostatecznie opowiedzieć za którymś z papieży. Kazania głosił zwolennik Felikas V - Jan z Paradyża. Obrady były burzliwe i synod przerwano. Nie doszło do uchwalenia poparcia dla któregoś z papieży. Wpłynął na to sam król, który ociągał się z decyzją, by państwa polskiego nie narazić na trudności. Opłaty na papiestwo miały pozostać w kraju. Synod nakazał przyjąć niektóre rozstrzygnięcia soboru bazylejskiego, a powstrzymać się od wypełniania dekretów Eugeniusza IV.

• Piotrków - 1442 - w synodzie uczestniczył legat soboru bazylejskiego Michał Balduini - mający skłonić episkopat polski do posłuszeństwa Feliksowi V i zebrać pieniądze dla niego. Cała sprawa nie ruszyła naprzód, gdyż większość oświadczyła neutralność /prowincja gnieźnieńska stanęła po stronie soboru/. Zadecydował król przyjmując posłów Eugeniusza IV. Radzono też nad sprawą dziesięcin.

20. Synod arcybiskupa Zbigniewa Oleśnickiego w Piotrkowie z 1485r.

Arcybiskup potwierdził na nim wszystkie ważniejsze postanowienia poprzedników odnoszące się do:

• karności kleru

• moralności ludu

• kontrybucja nałożona na duchowieństwo dla króla Kazimierza

21. Synody arcybiskupa Jana Łaskiego. Zbiór Jana Łaskiego z 1523r.

Był prymasem w latach 1510 -1531 i autorem nowej kodyfikacji. Zwołał 7 synodów.

• Piotrków -1510 - synod przełożono po krótkich obradach na 1511 r. Ustawy zawarte w 3 rozdziałach:

• przepisy liturgiczne - obchodzenie świąt, zachowanie norm pontyfikału rzymskiego odnośnie święceń, sakry biskupiej, konsekracji dziewic, ujednolicenie mszału i innych ksiąg liturgicznych

• szkoły - wizytacja Akademii Krakowskiej, w szkołach parafialnych i katedralnych winni uczyć ludzie wykształceni i na poziomie moralnym

• obyczaje - nakaz noszenia stroju duchownego i zatrudniania służby katolickiej, ogłaszanie w Wielki Czwartek cenzur za przestępstwa

Inne postanowienia: - nakaz przestrzegania uchwał synodu. Biskupi mają dbać o karność swego kleru, na proboszczów mianować ludzi wykształconych i po zdanym egzaminie. Zakaz handlu w niedzielę. Zakaz nadawania publicznym grzesznikom urzędów.

• Łęczyca 1512 - uchwalono sprawy odnośnie:

• łączenia parafii biednych

• dziesięciny

• zapowiedzi przedślubnych

• zakazu czarnoksięstwa - inkwizycja miała się tym zająć

• włóczenia się uczniów szkolnych

• świąt NMP Śnieżnej i św. Dominika

• Łęczyca - 1514 - w związku z kontrybucją dla króla Zygmunta na wojnę z Moskwą. Prymas był w Rzymie, w jego więc zastępstwie bp. poznański Jan Lubrański zwołał w tej sprawie synod. Odmówiono królowi tej daniny jako zbyt wysokiej a zarazem wyrażono nieufność wobec prymasa, który miał w Rzymie działać na szkodę Polski. Król wysłał mu list z upomnieniem.

• Piotrków -1517 - po powrocie z soboru Laterańskiego V - zdał relację z jego przebiegu i ogłosiła papieskie bulle dla Polski dotyczące:

• odpustu dla całej Polski

• nadania biskupowi gnieźnieńskiemu tytułu legata urodzonego

• obsadzanie kapituł ludźmi ze szlacheckim pochodzeniem i uczonych

• Łęczyca - 1523 - ogłoszono na nim tzw. Zwód Łaskiego - zbiór ustaw synodalnych dokonany przez komisję kodyfikacyjną. Ponadto uchwalono:

• przepisy dyscypliny kościelnej

• cenzura książek jako element walki z luteranami

• wybór archidiakonów przez kapitułę

• przygotowanie kandydatów do święceń

• zakaz pozywania duchownych przed sądy świeckie

• sprawa dziesięciny.

• dla zakonników - nakaz zachowania klauzury i konstytucji zakonnych

• prymicje duchownych nie dłużej niż 1 dzień

• Zwód Łaskiego - miał 2 części: statuta vetera i statuta nova. W 2 części umieszczono wybrane statuty z synodów Łaskiego po pewnych przeróbkach. Materiał wzorowano na Dekretałach Grzegorza IX. Umieszczono też w nim: dekret soboru lateraneńskiego V - o zaborze dóbr kościelnych, i bulle papieskie odnoszące się do spraw polskich, a także kilka konstytucji cesarskich potwierdzonych przez papieży. Zbioru cechuje troska o poziom życia kleru, zwalcza ich nadużycia, chce ponieść poziom szkolnictwa

• Łęczyca - 1527 - wydano 4 części uchwał:

• walka z herezją - nakaz ustanowienie inkwizytorów mających czuwać nad prawowiernością ludu i ustanowienie wykształconych kaznodziejów, by nauczali wiernych. Kazania mają być oparte o teksty Ojców Kościoła, Biblię, nauczanie papieży i soborów. Kontrola Akademii Krakowskiej i zakaz czytania po szkołach ksiąg przeciwnych wierze i moralności. Prośba do króla by utrzymywał na swym dworze uczonego kaznodzieję.

• naprawa obyczajów - kary na duchownych dających zgorszenie niemoralnym życiem. Zakaz kumulacji beneficjów. Podtrzymano privilegium fori. Synody mają być zwoływane tylko do Piotrkowa i Łowicza. Trudna sytuacja na Kościoła Litwie.

• kontrybucja duchowieństwa - 3 duchownych miało w każdej diecezji dokonać oszacować dobra kościelne, aby można było nałożyć sprawiedliwe podatki na rzecz wojny z Tatarami

• delegacja do króla - by powiadomić o kontrybucji i prosić o ochronę przed gwałtami i bezprawiem wobec duchownych

• Piotrków - 1530 - temat wiodący to szerząca się w Polsce herezja:

• nakaz powołania inkwizytorów w diecezjach

• nakazano opatom wysłanie zakonników na Akademię Krakowską

• sprawa podrzutków

• kara na lichwiarzy

• troska biskupów o karność duchownych i zachowanie uchwał synodu

• zakazano kontaktu z ekskomunikowanymi

• spór biskupów - poznańskiego i włocławskiego o prawo koronowania króla w czasie nieobecności prymasa /przyznano je bp. włocławskiemu/

22. Synod arcybiskupa Macieja Drzewickiego w Piotrkowie z 1532r.

Był prymasem w latach 1531-1535. Na synodzie w Piotrkowie uchwalono:

• obowiązek biskupa wizytowania swej diecezji

• śledzenie książek heretyckich

• nakaz finansowania biednej młodzieży chcącej zostać duchownymi

• rezydencja proboszczów na parafiach

• wymogi dla kandydatów do święceń

• nakaz noszenia stroju duchownego przez alumnów

• zachowywanie reguły przez zakonników

Uchwały wydano drukiem wraz z 2 ostatnimi synodami Łaskiego w 1532 r.

23. Synod arcybiskupa Jana Latalskiego w Piotrkowie z 1539r.

Był prymasem w latach 1537-1540. Na zwołanym synodzie wydał 6 statutów.

- sprawy wiary i herezji

• inkwizytorzy w diecezjach mają ocenić głoszone kazania

• zwrócić uwagę na wychowanie w szkołach.

• nadzór nad księgarniami i drukarniami oraz cenzura nowych książek

• sprowadzić do kraju młodzież studiującą w Witenberdze i innych miastach Niemiec pod karą utraty stypendium

• ograniczenia dla Żydów ze strony prawa królewskiego

• spalenie pism Jakuba z Ilży jako heretyckich

- przywileje kościelne

• prośba do króla by w sądach kościelnych rozpatrywać sprawy naruszenia immunitetu kościelnego

• kanoniczny i wolny wybór opatów w klasztorach, bez nacisków zew.

• pogrzeb zmarłego biskupa ma się odbyć w 8-15 dni po śmierci

• zakaz alienacji majątku klasztornego przez przełożonych

• nakaz kształcenia zakonników

• delegacja do papieża o kanonizację Jacka Odrowąża i zwołanie soboru

- reforma obyczajów

• kary wobec duchownych żyjących niemoralnie i nieprawowiernych

• nakaz zatrudniania w kurii ludzi wykształconych

• reforma dworów biskupich

• zakaz pełnienia przez duchownych urzędów świeckich

• dofinansowanie Akademii Krakowskiej

• nadużycia zakonów żebrzących

• upomnienie biskupa chełmińskiego, który chciał przyłączyć się do metropolii ryskiej

- kontrybucja

• podatek na rzecz skarbu królewskiego - określono wysokość i sposób jego zbierania

- brewiarz - kary na duchownych zaniedbujących jego odmawianie

- lichwa - zakaz jej stosowania i surowe kary za nią

24. Synody arcybiskupa Piotra Gamrata

Prymas Polski w latach 1541-1545.

• Piotrków - 1542 - celem było przeciwdziałanie herezji i karność kleru

• poselstwo do króla by zmusił biskupa chełmińskiego do łączności z prymasem

• obowiązek pod karą - ustanowienia inkwizytorów w diecezjach

• proboszczowie mają przynajmniej 2 razy w roku wizytować szkoły

• w szkołach wyższych zakaz czytania dzieł protestanckich

• potrzeba reformy Akademii Krakowskiej

• kontrola nauczycieli prywatnych, księgarni, drukarni, bibliotek

• nakaz powroty synów szlacheckich z uniwersytetów niemieckich

• kwestia żydowska - zakaz ich osiedlania się w niektórych miejscach, zakaz zatrudniania się u nich, nakaz noszenia przez nich specjalnego stroju

• przywileje kościelne - sprzeciw wobec samowolnych kontrybucji

• sądownictwo kościelne - określono sprawy zarezerwowane sądom kościelnym - apostazja, herezja, czary, bluźnierstwo, sakramenty, małżeństwo, symonia, świętokractwo, sprawy duchownych, dziesięciny,

• kapituły - zakaz przyjmowania do nich ludzi bez szlacheckiego pochodzenia /z wyjątkiem 2 doktorów teologii, 2 z prawa kanonicznego i 1 z medycyny/, obowiązek zbierania się co roku na naradę generalną

• klasztory - zakaz alienacji ich dóbr

• upomnienia dla proboszczów wyzyskujących wikarych

• zakaz lichwy - odmawiać lichwiarzom rozgrzeszenia

• Piotrków - 1544 - przyczyną były postanowienia sejmu piotrowskiego z 1543r. odnośnie kontrybucji kleru na wyprawę przeciw Turkom. Uchwały:

• nakaz rezydencji biskupa w kościele katedralnym

• biskupi mają bronić duchownych przed przemocą i zniesławianiem

• udział biskupów w synodach pod groźbą kar

• ponaglenie do powrotu dla studentów z Witenbergii, Królewca i innych

• wzajemny szacunek okazywany sobie przez biskupów i swoich wobec duchownych

• zgodzono się na kontrybucję, ale Kościół ma odzyskać przywilej

• zakaz sprawowania urzędów przez osoby w klątwie

25. Synody arcybiskupa Mikołaja Dzierzgowskiego

Lata jego rządów 1546-1559 przypadają na trudny czas reformacji wstrząsającej w tym okresie Kościołem w Polsce. Odprawił 6 synodów.

• Łęczyca - 1547 - prymas nie brał udziału z powodu choroby. Zastępował go bp. krakowski - Samuel Maciejowski. Istniały 3 przyczyny tego synodu:

• obrona przed herezją

• udział duchowieństwa w obronie kraju przed Turkami

• delegacja na rozpoczęty sobór trydencki

Postanowienia:

• kapituły mają kontrolować biskupów czy wypełniają uchwały synodów

• biskupi mieli usunąć ze swego dworu duchownych dających zgorszenie

• kazania mogli głosić tylko wykształceni duchowni za zgodą biskupa

• egzamin do święceń kapłańskich

• biskup wileński miał nakłonić króla Zygmunta Augusta by usunął z dworu Wawrzyńca Dyscordia głoszącego herezję

• zakaz dyskusji o sprawach wiary podczas uczt ze świeckimi

• badanie autentyczności dekretów papieskich - próbowano je fałszować

• starostowie zamków biskupich mieli składać przysięgę wierności

• Piotrków - 1551- tematem była ciężka sytuacja Kościoła na wskutek reformacji. Udział wziął m.in. bp. Hozjusz, który też ułożył wyznanie wiary, którym się następnie posługiwano przy badaniu kandydatów na różne stanowiska kościelne. Uchwały:

• nakaz wyznania wiary przez biskupów, członków kapituł, opatów

• zakaz kontaktu z wyklętymi i heretykami

• zakaz czytania i posiadania heretyckich książek

• biskupi u siebie mają utrzymywać ludzi wykształconych

• heretycy lub im sprzyjający nie mogą dzierżawić dóbr kościelnych

• zakaz symonii

• ustanowienie inkwizytorów

• nakaz kształcenie i utrzymywania na studiach zdolnej młodzieży

• poddanych biskupi mają traktować z łagodnością, po ojcowsku

• konieczność opracowania ksiąg liturgicznych i katechizmu

• wizytowanie klasztorów przez delegatów biskupa

• postulowano o stworzenie nowego zbioru ustaw synodalnych

• Łowicz - 1556 - nie dopisał synod zwołany w 1554 r. Na wniosek Hozjusza wysłano do papieża prośbę o przysłanie nuncjusza. Na sejmie piotrkowskim z 1555 r. rozpętano burzę przeciw Kościołowi. Przegłosowano wysłanie poselstwa do papieża z prośbą o sobór narodowy, zezwolenie na Komunię św. pod dwoma postaciami, małżeństwo księży i liturgię w języku narodowym. Paweł IV potępił te idee. Po przybyciu nuncjusza odbyto synod w Łowiczu.

• zarządzono ułożenie nowego wyznania wiary /na wzór lowańskiego/

• zakaz samowolnego opuszczania lub przyjmowania beneficjów

• głosić kazania można tylko po złożeniu egzaminu i wyznania wiary

• należyte przechowywanie Najśw. Sakramentu, olejów i rzeczy św.

• do Komunii nie mogą przystępować obcy lub podejrzani /sprawa Doroty Łażęckiej z Sochaczewa, która sprzedała Komunię św. Żydom/

• powtórzono inne uchwały synodów Dzierzgowskiego

• Piotrków - 1557 - król na walnym zgromadzeniu w Warszawie w 1556 zabronił bluźnierstw przeciw Bogu i sakramentom uważając je za przestępstwa przeciw ładowi społecznemu i polecił je karać jak zbrodnie przeciw państwu i królowi. Zwołano synod w związku z kontrybucją na rzecz wojny w Inflantach. Przy tej okazji uchwalono:

• prymas ma postarać się o nowa kodyfikacje prawa synodalnego

• biskupi mają czuwać nad czystością głoszonej wiary

• prymas ma wydać homiliarz z katechizmem dla ludu

• by poskromić nadużycia w dobrach biskupa mają one być wizytowane co 2 lata przez członków kapituły

• zakaz studiów na uniwersytetach niemieckich

• konieczność reformy Akademii Krakowskiej

26. Synod arcybiskupa Jana Przerębskiego w Warszawie z 1561r.

Był prymasem w latach 1559-1562. Zwołał jeden synod, który trwał kilkanaście dni. Ważniejsze uchwały przechowane zostały w zbiorze Karnkowskiego. Uchwały:

• kapituły mają czuwać na wprowadzaniem postanowień synodalnych

• one też winne upomnieć biskupa jeśli zaniedbuje swe obowiązki w tym względzie, a nawet donieść arcybiskupowi, aby ten wymierzył karę

• wyboru archidiakona dokonuje kapituła z 2 kandydatów biskupa

• prymas ma wydać agendę z przepisami o sprawowaniu sakramentów, zbiór homilii i katechizm rzymski w polskim tłumaczeniu.

• przywrócić urząd dziekanów wiejskich czuwających nad karnością kleru i organizujący 2 razy w roku zjazdy dekanalne

• kanonicy, archidiakoni, proboszczowie winni być ludźmi wykształconymi i moralnie nienaganni

• większa troska o szkoły parafialne i katedralne

• wyznaczenie delegacji na wznowiony sobór trydencki

27. Synod arcybiskupa Jakuba Uchańskiego w Piotrkowie z 1577r.

Prymas /1562-1581/, gdy skończył się sobór trydencki i trzeba było przyjąć jego uchwały. Było to skomplikowane, gdyż wiele ośrodków w Polsce krytykowało te uchwały /np. celibat, zakaz Komunii pod dwiema postaciami/. Na szczęście król przyjął postanowienia soborowe na sejmie w Parczewie, nawet wbrew woli części posłów. Synod długo nie, gdyż nie było zgody ze strony papieża z obawy, aby Uchański nie przekształci synodu w sobór narodowy i nie utworzył kościoła narodowego. Uzyskał zgodę dopiero w 1577 r.

• Piotrków - 1577 - 37 artykułów postanowień:

• na początku biskupi złożyli wyznanie wiary

• przyjęli uroczyście dekrety trydenckie

• postanowiono z uchwał synodalnych zachować tylko te, które nie były przeciwne dekretom soboru

• prymasa zobowiązano do terminowego zwoływania synodów prowincjonalnych, a biskupów do corocznych synodów w diecezji

• podnieść karność kościelną - zakaz pijaństwa i nakaz tonsury, sutanny

• w diecezji - ekonom generalny ma bronić ludność przed uciskiem

• wezwanie do reformy klasztorów

• używanie brewiarza i mszału zatwierdzonego przez sobór

• przepisy dotyczące przechowywania sprzętu kościelnego

• zakaz czytania książek heretyckich w szkołach

• przypominać o karach kościelnych w Adwencie i Wielkim Poście

• zakaz małżeństw tajnych

• małżeństwa kapłanów uznano za nieważne i nałożono na nich kary

• obowiązek utworzenia we wszystkich diecezjach seminariów duch.

• sparwa dziesięciny

• ustalono tez daninę od duchownych na wyprawę przeciw Gdańskowi

Statuty synodu zatwierdził Grzegorz XIII, a wydano je drukiem w 1578 r.

28. Synod arcybiskupa Stanisława Karnkowskiego /1581-1603/ w Piotrkowie z 1589 r. i kodyfikacja z 1579r.

Uczestnicy synodów apelowali o nowa kodyfikację, z uwzględnieniem dekretów soborowych. Karnkowski wykorzystał zbiór Dąbrowskiego i dostosował go do uchwał soboru ogłaszając drukiem w 1579 r. Za podstawę posłużyły mu kodyfikacje Trąby i Łaskiego uzupełnione o późniejsze synody i uchwały trydenckie. Układ podobny do Dekretałów z tym, że w ks. IV połączył connubia z crimen, a jako V księgę umieścił statuty z 1577r. Należało raczej materiał ten rzeczowo włączyć do poszczególnych ksiąg, stąd brak ciągłości w tej kodyfikacji. Nie został ten zbiór ani urzędowo ogłoszony ani zatwierdzony przez papieża - jest zbiorem prywatnym, a zyskał znaczenie gdy Karnkowski został prymasem. Ponadto umieścił on na początku zbiory bullę Grzegorza XIII zatwierdzającą uchwały synodu z 1577r. Wielu uważało, że to papieska aprobata całości.

• Synod w Piotrkowie - 1589 r. - papież nie zezwalał na synod w obawie, że zebrani biskupi przeprowadzą rozwód króla Batorego z Anną Jagiellonką. W 2 dniu - arcybiskup lwowski prosił o pomoc przeciw Turkom, a w 4 dniu proszono o uwolnienie zakonów spod jurysdykcji biskupów. Uchwały:

• nakaz zwoływania synodu co 3 lata i kara na nieobecnych bez powodu

• nakaz wprowadzenia uchwał synodu w życie

• kara dla kapituł nie upominających swych biskupów

• arcybiskup winien utrzymywać generalnego ekonoma do wizytacji dóbr biskupich i kara na dzierżawiących swe dobra innowiercom

• co 3 lata ustanawiać na synodzie wizytatorów dóbr i zamków biskupów

• obowiązek biskupów reformowania życia kleru, szkół

• kary na będących w konkubinacie i niemoralnie żyjących

• obowiązek zakładania szkół różnego typu

• urzędnicy kurialni i ich wymagania

• wymagania kandydatów do święceń, egzaminy, przeszkody

• obowiązki proboszczów, duszpasterzy, wikarych, spowiedników

• sprawa Żydów

Uchwalono tez podwójną kontrybucję dla króla Zygmunta. Statuty synodu zatwierdził w 1590 r. Sykstus V i tegoż roku je wydano drukiem.

29. Synod arcybiskupa Bernarda Maciejowskiego /1606-1608/ w Piotrkowie z 1607r. i jego list pasterski

• Synod w Piotrkowie 1607 - po złożeniu wyznania wiary wg formuły Piusa IV, obradowano nad sytuacją Kościoła w Polsce. Uchwały ujęte w 18 art.

- o szerzeniu wiary katolickiej

• nakaz głoszenia kazań w niedziele i święta, z objaśnieniem Ewangelii, z omówieniem cnót i wad

• wizyta duszpasterska po rodzinach

• nauczanie katechizmu w szkołach

• zachęta by rodzice modlili się codziennie z dziećmi

- reforma obyczajów kleru i świeckich

• godny poziom życia kapłanów /bez pijaństwa, obżarstwa, gier, hazardu/

• unikanie zajęć świeckich

• piętnowanie notorycznych występków świeckich

- unikanie zbytków

• życie duchownych ma być godne ich powołania

• skromny styl bycia i skromne mieszkanie, bez przepychu

• unikanie tego co nie licuje z duchem kapłańskim

- pomoc dla ubogich

• duchowni winni czuć się w obowiązku troszczyć się o ubogich

• każda parafia winna prowadzić dzieła miłosierdzia

• wpływać na panów by nie uciskali biednych

- obrona przywilejów Kościoła

• odnośnie antykościelnych uchwał ostatniego sejmu i ich uchylenia

- jurysdykcja kościelna

• władza biskupów dana od Boga by karali za występki przeciw wierze

• występki te to: rabunek, lichwa, cudzołóstwo, konkubinat, symonia

• powołać mają do tego kanclerzy i notariuszy by ścigali te występki

- zwrot świątyń

• biskupi mają się starać o zwrot zagrabionych świątyń

• gdyby nie można było go odzyskać, wiernych z tej miejscowości należy przyłączyć do innej parafii

- układy ze szlachtą - synod wyznaczył do tych rozmów delegatów

- dawne ustawy synodalne -

• synod polecił wydanie nowego zbioru prawa partykularnego polskiego

• prymas Maciejowski zobowiązał się pokryć jego koszty

- alienacja dóbr kościelnych

• dobra biskupie można oddać z zarząd staroście, jeśli ten złoży przysięgę wierności

• w razie śmierci biskupa powierzone mu dobra ma przekazać kapitule

- dziesięciny

• zakaz udzielanie rozgrzeszenia tym ,którzy nie płacą lub utrudniają płacenie dziesięciny, dopóki ich nie zapłacą

- deputowanie do Trybunału Koronnego

• synod poprosił by niektórych deputowanych ordynariusze utrzymywali sami, gdyż bez pensji nie chcą oni brać udziału w sesjach

- sprawa zakonów

• biskupi zobowiązują się szanować przywileje nadane przez króla

• pojawiały się bowiem liczne zarzuty, że zakonnicy rozgrzeszają lichwiarzy i wyklętych, urządzają uliczne procesje jak w Boże Ciało, ogłaszają odpusty bez wiedzy ordynariusza, podburzają przeciw proboszczom, ściągają ludzi do swych kościołów

• gdyby to miało miejsce biskupi winni ukarać zakonników

- kult świętych

• ustalono obchody uroczystości św. Jacka i św. Kazimierza

• postanowiono też prosić o kanonizację Stanisława Kostki

- popieranie unii brzeskiej

- pomoc dla Akademii Krakowskiej - zasiłki dla profesorów

- reforma Kolegium Lubrańskiego w Poznaniu

- poselstwo do papieża Pawła V o zatwierdzenie uchwał synodu

• List pasterski do proboszczów - zw. Pastoralna - został upowszechniony na synodzie w 1607 r., a opublikowany pierwszy raz w 1601r. gdy Maciejowski był biskupem krakowskim. Był on pierwszym potrydenckim zarysem teologii pastoralnej. Składał się z 18 art.

- udzielanie święceń

• wymogi kandydatów do kapłaństwa - znajomość czytania, pisania, łaciny, odmawiania brewiarza, znajomość nauki o sakramentach i udzielania ich, odpowiedni wiek, styl życia

- obejmowanie beneficjów kościelnych

• każdy musiał posiadać pisemne stwierdzenie prawa do beneficjum

• nie wolno przyjmować beneficjum od świeckich bez wiedzy biskupa

- troska o świątynie

• konserwacje budynków

• dbałość o tabernakulum i święte sprzęty

• przepisy odnośnie obrazów, relikwii, ołtarzy, ambon

• przepisy o cmentarzach i kostnicach

- sprzęt kościelny

• wyliczony sprzęt jaki powinien znajdować się w każdym kościele

• należy sporządzić inwentarz całego sprzętu i dać go biskupowi

• prowadzenie ksiąg ochrzczonych, zaślubionych, zmarłych

• listy osób wyklętych, zaniedbujących obowiązki chrześcijańskie

• spis parafian i dekrety wizytacyjne

• prowadzenie ksiąg przychodów i rozchodów

- rezydencja proboszczów

• nieobecność w parafii nie może przekraczać 3 miesięcy łącznie, inaczej kapłan musi zwrócić część dochodów z parafii

• proboszczowie nie mogą opuszczać parafii w Adwencie, Wielkim Poście, w okresie Bożego Narodzenia, Wielkanocy i Bożego Ciała

• nie powinni uciekać też w czasie epidemii lecz służyć chorym

- wikariusze

• kapłani mający kilka beneficjów muszą mieć pomocników - wikariuszy

• nie mogą nimi zostać zbiegli kapłani lub zakonnicy

• wikariusz nie można odejść sam bez 3 miesięcznego wypowiedzenia

- szkolnictwo

• nauczyciele muszą złożyć wyznanie wiary

• nauczanie katechizmu i modlitwy w szkołach

• nauczyciele mają nosić strój duchowny

- głoszenie Słowa Bożego

• obowiązek głoszenia w niedzielę i święta kazań dla wiernych

• ich przedmiotem mają być prawdy wiary i rzeczy do zbawienia

• tym, którym brak zdolności zezwala się na czytanie kazań

- ogłoszenia z ambony

• należy podawać tylko te dotyczące świąt, postów, odpustów, kar

• nie należy ogłaszać informacji o rzeczach zaginionych

- udzielanie sakramentów

• konieczność stanu łaski uświęcającej

• zachować obrzędy wg agendy i rytuału, w szatach liturgicznych

• nie wolno pobierać żadnych opłat

• szczegółowe przepisy odnośnie poszczególnych sakramentów

- sakramentalia

• proboszczowie mają o ich owocach pouczać wiernych

• używać tylko tych zatwierdzonych

- nawiedziny parafian

• tzw. kolęda parafialna nie dla zarobku lecz dla dokładnego spisu parafii i w trosce o życie wiernych

• szpitale - troska o chorych jest ważnym polem pracy duchownych

- życie i obyczaje duchownych

• zgodność życia z głoszoną prawdą, zakaz zajęć świeckich

• noszenie tonsury i stroju duchownego

• odmawianie brewiarza

- troska o majątek kościelny

• przechowywać wszelkie dokumentu dotyczące majątku kościelnego

- pogrzeby i modlitwa za zmarłych

• mowy pogrzebowe mają pobudzać do poprawy życia

• 1/4 opłat za pogrzeb należy się parafii, gdy pogrzeb był poza nią

• wymienia komu należy odmówić pogrzebu

• w jakie dni nie można odprawiać mszy za zmarłych

- postępowanie po śmierci proboszcza

- konferencje dekanalne organizowane przez dziekanów razy w roku

30. Synod arcybiskupa Wawrzyńca Gembickiego /1616 - 1624/

w Piotrkowie z 1621r.

• Uchwały synodu w Piotrkowie zawarte w 5 rozdziałach:

- wyznanie wiary

• wg wymogów Piusa IV wyznanie wiary mają składać obejmujący urzędy kościelne

- obowiązki biskupów

• mają okazywać doskonałość życia i obyczajów

• czuwać nad depozytem wiary i walczyć z herezją

• wprowadzić w życie uchwały soboru trydenckiego i synodów

• swych kapłanów darzyć szacunkiem

- jurysdykcja kościelna

• występki : rabunek, lichwa, cudzołóstwo, konkubinat, symonia

• oficjałowi mają ścigać te występki

• ekskomunikowany ma być za takiego uważany wszędzie

- przywileje Kościoła

• przeciwdziałać ustawom sejmowym wymierzonym w Kościół

• biskupi mają brać udział w sejmach i sejmikach i bronić swych praw

• dołączono konstytucję Grzegorza XIV o obronie praw kościelnych

- życie i obyczaje kleru

• stosować postanowienia soboru trydenckiego w tym względzie

• kary na pozostających w konkubinacie

• przeciwdziałanie zabobonom i egzorcyzmom po parafiach

• wybór archidiakona przez biskupa z 2 kandydatów kapituły

• ordynariusz ma postarać się o wydanie w diecezji ksiąg liturgicznych

• zakaz słuchania spowiedzi bez zezwolenia biskupa

• zakaz odprawiania mszy św. w prywatnych kaplicach

• zakaz nadużywania odpustów

• sędziowie winni dążyć do szybkiego zakończenia procesów

• zachęta do modlitwy za zmarłych każdego dnia o zmierzchu

• zakaz lichwy

Statuty zatwierdził papież Grzegorz XV w 1623r., i w tymże zostały wydane.

31. Synody arcybiskupa Jana Wężyka. Zbiór Jana Wężyka z 1628r.

Prymas Polski w latach 1627 - 1638.

• Piotrków - 1628 - przyczyną były kontrybucje nałożone przez Zygmunta III w związku z wojną szwedzką. Synod uchwalił 8-miokrotną. Uchwały zawarte w 22 statutach:

• wyznanie wiary przez obejmujących urzędy kościelne, głoszących kazania, czy nauczających w szkołach

• sprawowanie sakramentów w myśl listu Maciejowskiego

• kandydaci do święceń muszą przejść egzamin

• przedstawiono nowy Zbiór prawa do zatwierdzenia

• wznowiono rewizję dóbr biskupich

• zakonnicy mają się stosować do prawa powszechnego

• zakon musiał posiadać tzw. konserwatorów - broniących jego praw

• obsadzanie parafii na drodze egzaminu konkursowego

• obchody świętą: św. Józefa i Aniołów Stróżów

• przeciwdziałanie herezji

• delegaci do Trybunału Koronnego mieli składać przysięgę, że wypełnią sumiennie swe obowiązki

• Jan Fox - został delegatem do papieża

Uchwały zatwierdzone przez Urbana VIII w 1629r. i tegoż roku wydane

• Zbiór Jana Wężyka /1628-1630/ - był to poprawiony i uzupełniony zbiór Karnkowskiego, nie uwzględniający statutów synodów po 1577r. Nawet układ materiału zachowano ten sam /w 4 księdze connubia i crimen, w 5 statuty z 1577r./. Zbiór ten musiał regulować życie prawne Kościoła w Polsce aż do XVIII w. /utraty niepodległości/ a nawet i dłużej.

• Warszawa 1634 r. - przyczyną były kontrybucje na wojnę z Moskwą. Uchwały kościelne są zawarte w 24 statutach.

• obowiązek wyznania wiary dla obejmujących urzędy kościelne, zakaz czytania Biblii Gdańskiej jako heretyckiej

• synod zwrócił się do papieża o przywilej odprawiania w Dzień Zaduszny 3 mszy przez każdego z kapłanów

• kościoły opuszczone winne być przyłączone do najbliższej parafii, nie można w nich sprawować sakramentów

• procesje tylko w Boże Ciało i oktawę, w inne dni tylko na terenie kościoła lub cmentarza

• zakaz wstępu do kościoła z bronią lub zwierzętami

• bractwa pobożnościowe można tworzyć tylko za zgoda biskupa

• lista grzechów zarezerwowanych Stolicy Ap. lub biskupowi

• prośba do papieża o przedłużenie okresu przyjmowania Komunii i spowiedzi wielkanocnej do pierwszej niedzieli po Wielkanocy

• pensje dla delegatów do Trybunału Koronnego

• wybór opata może być dokonany tylko przy udziale członków kapituły

• po śmierci opata zarządcą staje się delegat biskupa

• zakaz używania instrumentów perkusyjnych i trąb, wystrzałów podczas procesji z Najśw. Sakramentem

• prośba o kanonizację - Jana Kantego i Stanisława Kostki

• biskupi mają stanąć w obronie kościoła unickiego

• upominanie kapłanów za pieniactwo

• delegacja do papieża z uchwałami synodu

Uchwały zatwierdził Urban VIII w 1635r.

32. Synod arcybiskupa Macieja Łubieńskiego w Warszawie z 1643 r.

Był prymasem w latach 1641-1652. Zwołał synod by zaradzić bolączkom Kościoła. Był to najliczniejszy z synodów. Wydano 40 uchwał.

• wyznanie wiary

• prośba do papieża, by zarządzenia przesyłał przez nuncjusza

• w konfesjonałach mają wisieć rezerwaty papieskie i biskupie

• zwiększenie uposażeń wikariuszy

• wymogi stawiane do święceń

• kary na uciekających duchownych, nie można ich było zatrudnić

• zakaz egzorcyzmów bez zgody ordynariusza

• uciskani przez biskupa mają donosić o tym kapitule

• sposoby procesów karnych wobec duchownych

• określono postępowanie apelacyjne

• odnowiono przepisy odnośnie lichwy, pieniactwa duchownych

• cenzura nowych książek, rewizja bibliotek i księgarń

• kapłani diecezjalni nie mogą asystować zakonnikom przy mszach

Uchwały zatwierdził Innocenty X w 1645 r.

33. Zbiór Krzysztofa Żórawskiego /1738-1808/ wydany w 1881-1883 r.

Jest pracą prywatną wykonaną przez ówczesnego kanonika krakowskiego, kieleckiego i warszawskiego. Został wydany drukiem w trzech tomach w Poznaniu. Obok statutów synodalnych zawiera on konstytucje papieskie wydane dla Polski i listy pasterskie biskupów o znaczeniu pastoralnym. Nie miał on powagi urzędowej, a zawarte w nim przepisy obowiązywały o tyle o ile wiernie zostały zaczerpnięte z odpowiednich źródeł prawa. Przywrócił on podział wg wzoru Dekretałów. Zawiera postanowienia wszystkich synodów aż do utraty niepodległości, także lwowskich. Daje więc pełen obraz życia religijnego, moralnegoi społecznego Kościoła w Polsce.

Pytania od 34 - 39 z książki "Synod Archidiecezji Lwowskiej z 1765 r." Ks. S. Tymosza

40. Synod plenarny i prowincjalny KPK17

• Synod plenarny. Ordynariusze wielu prowincji mogą się zebrać na synod plenarny za zgodą Biskupa Rzymu, który wyznacza legata do zwołania synodu i przewodniczenia na nim. Na synodzie obecni muszą być z głosem stanowczym:

• legat apostolski,

• metropolici,

• biskupi rezydencjalni,

• administratorzy apostolscy,

• opaci,

• wikariusze apostolscy,

• prefekci apostolscy,

• wikariusze kapitulni,

• biskupi tytularni.

• Synod prowincjalny - należy odprawić co 2 lata. Zwołuje go, wybiera miejsce i przewodniczy Metropolita. Na synodzie mają być obecni z głosem stanowczym (jak wyżej), a także

• biskupi sufragani,

• biskupi tytularni

• kapituły katedralne

• wyżsi przełożeni domów zakonnych.

Po zamknięciu Synodu, tak plenarnego, jak i prowincjalnego - akta i dekrety przewodniczący odsyła do Stolicy Ap.

41. Synod diecezjalny wg KPK 1917r.

Zwoływany powinien być co dziesięć lat. Przewodniczy mu i zwołuje go biskup diecezjalny. Obowiązkowo winni brać w nim udział:

• wikariusz generalny

• kanonicy kościoła katedralnego

• kosultorowie diecezjalni

• rektor wyższego seminarium duchownego

• dziekani

• delegat każdego z kościołów kolegiackich

• proboszczowie miasta gdzie odbywa się synod

• jeden proboszcz z każdego dekanatu

• opaci i jeden z przełożonych każdego domu zakonnego.

Jedynym prawodawcą na tym synodzie jest bp diecezjalny, wszyscy inni mają głos doradczy. Bp podpisuje wszystkie konstytucje synodalne, także osobiście lub przez delegata przewodniczy sesjom.

42. Synod plenarny 1936.

Odbył się dopiero w 300 lat po ostatnim synodzie prowincjalnym w dniach 26-27 sierpnia1936r. w Częstochowie. Legatem papieskim był kard. Franciszek Mormaggi, prymasem zaś Kard. August Hlond. Udział wzięło 26 biskupów trzech obrządków: łacińskiego, greko-katolickiego i ormiańskiego. Biskupi badali przyczyny kryzysu moralnego obejmującego kraj. Pragnęli ożywić wiarę i zdynamizować Kościół. Pytano o opinię kapituły, fakultety teologiczne. Uchwały synodu zostały ostatecznie zatwierdzone przez Piusa XI w 1937 r. a zaczęły obowiązywać od 15 grudnia 1938r. Układ materiału zgodny z KPK 1917 r. Zniesiono wszelkie uchwały diecezjalne, sprzeczne z postanowieniami tego synodu. Uchwalono 151 statutów w 15 rozdziałach, których tematyką jest:

• normy ogólne

• duchowieństwo w ogólności

• duchowieństwo w szczególności /papież, biskupi, kapituły, dziekani, proboszczowie, nauczyciele religii, kapelani , zakonnicy/

• katolicy świeccy

• Akcja Katolicka

• zasady moralne życia publicznego i społecznego /alkohol, narkotyki/

• pisma i wydawnictwa katolickie

• misje i jedność Kościoła

• sakramenty

• sakramentalia

• miejsca św.

• kult Boży i kult świętych

• zadanie nauczania Kościoła

• sprawy majątkowe Kościoła

• sądownictwo w Kościele

43. Synod plenarny w KPK 1983.

Zwoływany dla wszystkich kościołów partykularnych tej samej Konf. Episkopatu, za zgodą Stolicy Ap. Częstość zwoływania wg uznania biskupów.

Do Konferencji Episkopatu należy:

• zwołanie synodu plenarnego

• oznaczenie miejsca synodu

• wybranie przewodniczącego spośród biskupów diecezjalnych, który ma być zatwierdzony przez Stolicę Ap.

• ustalenie regulaminu, tematów, czasu trwania synodu

Na synod należy wezwać z głosem decydującym:

• biskupów diecezjalnych

• biskupów koadiutorów i pomocniczych

• innych biskupów tytularnych wykonujący szczególne zadania, na danym terytorium, zlecone im przez Stolicę Ap.

• mogą być wezwani z głosem decydującym biskupi emeryci i inni biskupi tytularni mieszkający na danym terytorium

Należy wezwać z głosem doradczym:

• wikariuszy generalnych biskupich

• wyższych przełożonych instytutów zakonnych, oraz stowarzyszeń życia apostolskiego

• rektorów uniwersytetów kościelnych, dziekanów teologii i prawa kanonicznego

• niektórych rektorów seminariów duchownych

• prezbiterów i wiernych

Po zakończeniu przewodniczący przesyła akta do Stolicy Ap. Celem ich zatwierdzenia. Sposób promulgacji uchwał oraz czas ich obowiązywalności wyznacza sam synod.

44. Synod prowincjonalny w KPK 1983

To zebranie kościołów partykularnych tej samej prowincji kościelnej. Częstość zwoływania - ilekroć biskupi uznają to za potrzebne - wymagana jest jednak zgoda Stolicy Ap.

Do Metropolity należy:

• zwołanie synodu prowincjonalnego

• wybranie miejsca

• ustalenie tematów, czasu trwania

• przewodniczenie synodowi - w razie przeszkody ma podjąć to zadanie biskup sufragan wybrany przez pozostałych biskupów

Uczestnicy synodu:

• biskupi diecezjalni

• biskupi koadiutorzy i pomocniczy

• inni biskupi tytularni wykonujący szczególne zadania, na danym terytorium, zlecone im przez Stolicę Ap.

• mogą być wezwani z głosem decydującym biskupi emeryci i inni biskupi tytularni mieszkający na danym terytorium

Należy wezwać z głosem doradczym:

• wikariuszy generalnych biskupich

• wyższych przełożonych instytutów zakonnych, oraz stowarzyszeń życia apostolskiego

• rektorów uniwersytetów kościelnych, dziekanów teologii i prawa kanonicznego

• niektórych rektorów seminariów duchownych

• prezbiterów i wiernych

• kapituły katedralne

• rady kapłańskie i duszpasterskie każdego z kościołów partykularnych.

Po zakończeniu przewodniczący przesyła akta do Stolicy Ap. Celem ich zatwierdzenia. Sposób promulgacji uchwał oraz czas ich obowiązywalności wyznacza sam synod.

45. Synod diecezjalny kpk 1983.

Jest zebraniem kapłanów i wiernych kościoła partykularnego ilekroć biskup diecezjalny uzna to za potrzebne po wysłuchaniu rady kapłańskiej. Synod zwołuje i przewodniczy mu biskup diecezjalny. Obowiązek uczestniczenia w nim mają:

• biskupi koadiutorzy i biskupi pomocniczy

• wikariusz generalny i biskupi

• kanonicy kościoła katedralnego

• członkowie rady kapłańskiej

• członkowie instytutów życia konsekrowanego

• rektor seminarium

• dziekani

• jeden prezbiter z każdego dekanatu

• niektórzy przełożeni instytutów zakonnych i stowarzyszeń

Jedynym ustawodawcą na tym synodzie jest biskup diecezjalny. On sam podpisuje ustawy i je promulguje.

46. Synody współczesne i projekt drugiego synodu plenarnego

W roku 1991 rozpoczęły się prace II Synodu Plenarnego. Wpłynęły na to:

• dzieło Soboru Watykańskiego II, od zakończenia którego upłynęło już ponad 30 lat - czas właściwy by dokonać poważnego rozliczenia z wierności linii soborowej odnowy.

• Pontyfikat Jana Pawła II - szczególne wezwanie do nieustannego podejmowania głównych idei przez papieża przypominanych.

• Radykalna zmiana sytuacji społeczno - politycznej w Polsce na skutek przemian ustrojowych rozpoczętych w 1989 roku.

• Zbliżające się wielki rocznice: 1000 - lecia męczeńskiej śmierci św. Wojciech i millenium 2000 - lecia chrześcijaństwa.

Wyniki prac Komisji Synodalnych opierają się bardzo wyraźnie na poszczególnych dokumentach Soboru Watykańskiego II i nauczania papieskiego a zwłaszcza nauczania papieża Jana Pawła II czerpiąc z nich bardzo wiele cytatów i często odwołując się do idei soborowych. Teksty te także nawiązują do norm prawa kościelnego zawartych w Kodeksie Prawa Kanonicznego Jana Pawła II.

Każdy z dokumentów roboczych został podzielony na 4 części: teologiczną, socjologiczną, pastoralną i prawną.

Część pierwsza zawiera naukę Kościoła o omawianym zagadnieniu.

Część druga jest próbą opisu stanu faktycznego.

Część trzecia zawiera propozycje rozwiązań istniejących problemów

Część czwarta ma wartość sugestii dla ustawodawcy kościelnego, by w odniesieniu do zasygnalizowanych problemów, wydał na Synodzie określone tutaj przepisy.

Dokumenty robocze zostały ułożone w 17 rozdziałach w następujący sposób:

1. Nauka o Kościele i o miejscu Matki Bożej w Kościele.

2. Biblia - Sobór - Życie

3. Życie liturgiczne w Polsce po Soborze Watykańskim II

4. Kościół katolicki w Polsce na drodze ekumenizmu

5. Środki społecznego przekazu w służbie człowieka i Kościoła w Polsce

6. Chrystusowe kapłaństwo służebne w Kościele w Polsce

7. Życie konsekrowane w Kościele w Polsce

8. Powołanie i posłannictwo wiernych świeckich w sytuacji Kościoła w Polsce

9. Wychowanie katolickie we współczesnej sytuacji Kościoła

10. Dzieło misyjne Kościoła w Polsce

11. Kościół w Polsce wobec Emigracji

12. W trosce o polską rodzinę

13. Kościół w Polsce wobec problemów kultury

14. Etyka w życiu społeczno - gospodarczym

15. Dzieło miłosierdzia Kościoła w Polsce

16. Formacja postaw moralnych w Narodzie

17. Prawo kanoniczne w Kościele partykularnym.

Teksty dokumentów roboczych zostały rozesłane do różnych instytucji i zespołów kościelnych i stanowiły przedmiot rozważań

Synod - według planów miał zakończyć się w 1997 roku. Jednakże ostatecznie zakończenie prac synodalnych ustalono na rok 1999. Uroczystym uwieńczeniem prac synodalnych będzie wręczenie dokumentów końcowych Ojcu Św. podczas jego czerwcowej wizyty w Warszawie. Zanim to nastąpi, Ojcowie Synodu postanowili przyjmować kolejne części dokumentów końcowych na kilku specjalnych sesjach.

Pierwsza z nich odbyła się 14. 01.99 we Wrocławiu. Przyjęto wówczas trzy dokumenty końcowe: o liturgii, powołaniu świeckich i działalności misyjnej Kościoła. Druga zaś w Poznaniu.

Referaty na zaliczenie: Synody diecezji wrocławskiej i ich prawodawcy

referat ma zawierać:

• tło historyczne powstania diecezji

• sylwetka prawodawcy

• treść synodu (czego dotyczył, co zreformował)

• wnioski praktyczne

Literatura : Jakub Sawicki - Concilia Poloniae t. 10

Podział synodów:

• synod biskupów

• synody plenarne (w ramach poszczególnych episkopatów)

• prowincjalne (prowincja kościelna, metropolie, diecezje)

• diecezjalne

moc ustawodawcza

• synody biskupów, plenarne i prowincionalne ich uchwały muszą być zatwierdzone przez papieża, tylko wówczas osiągają moc prawną. Zaproszeni biskupi maja głos decydujący

• diecezjalne - trzeba poinformować konferencje episkopatu

- nie ma potrzeby powiadamiać papieża

- biskup diecezjalny jest prawodawcą

- inni maja głos doradczy

• Bp pomocniczy (przypisany do danej diecezji jako pomocnik biskupa ordynariusza

• Bp sufragan - jest ordynariuszem jednej z diecezji należącej do metropolii

1. Literatura

1. źródłowa

• ustawy synodów diecezjalnych

• kodeks 1917, 1983

• sobór Trydencki

• Synody Prowincjalne Diecezji Gnieźnieńskiej 1981 ATK

• Góralski - Wprowadzenie do historii ustawodawstwa synodalnego w Polsce 1991.

• Wójcik - Ze zbioru nad synodami polskimi - KUL 1982

• Wysocki S. - Krótka wiadomość o drukowanych zbiorach ustaw synodalnych prowincji Archidiecezji Lwowskiej obrządku łacińskiego.

• Szurek St. - Ustawy Synodów Lwowskich z lat 1564: 1593; 1641; 1765

• Jakub Sawicki - Concilia Poloniae t. 1-10

• Petrani Aleksander - Nauka prawa kanonicznego w Polsce w 18 i 19 w. KUL 1981

• Korytkowski J. - Arcybiskupi gnieźnieńscy, prymasowie i metropolici polscy 1000 -1821, t. 4. Poznań 1888

• Bar, Zmarz - Polska bibliografia polskiego prawa kanonicznego, t. 1 1799 i t.2 1940

1

39

---