PRAWO ZAKONNE

Przepisy wspólne dla wszystkich instytutów

Życie konsekrowane jest specyficznym sposobem naśladowania Chrystusa i drogą do świętości i stanowi w Kościele osobny stan /kan. 207/. Elementy teologiczne definicji życia konsekrowanego:

• całkowite oddanie się Bogu w celu uwielbienia go i oddania kultu

• naśladowanie Chrystusa pod działaniem Ducha św.

• profesja rad ewangelicznych

• dążenie do osiągnięcia doskonałej miłości w służbie królestwie Bożego

• szczególna łączność z Kościołem i jego tajemnicą przez miłość

• znak zapowiadający w Kościele jego niebieską chwałę

Elementy kanoniczne

• stałość

• kanoniczna erekcja przez kompetentna władzę kościelną

• wolny wybór tej formy życia

• zachowanie rad ewangelicznych na podstawie złożonych ślubów i innych zobowiązań

• przestrzeganie przepisów własnych instytutu

Te elementy są ze sobą powiązane - koherentne

Znaczenie instytutów w Kościele

• kan. 207/2 - życie zakonne nie należy do hierarchicznej struktury Kościoła ale do jego życia i świętości - podkreślenie bliskiego związku z 2 pozostałymi stanami - świeckimi i duchownymi

• kan. 574 - 2 wnioski

• stan winien być w Kościele szanowany i popierany

• wierni powołani do tego stanu korzystają ze szczególnych łask i darów i mają pomagać Kościołowi w jego zbawczej misji

Profesja rad ewangelicznych

• rady ewangeliczne są darem Chrystusa dla kościoła /kan. 575/ - to nowe stwierdzenie nie obecne w CIC. Kościół ma też władzę nad owymi radami

• kan. 576 - te kompetencje to:

• interpretacja rad ewangelicznych

• regulowanie ich praktykowania za pomocą norm prawa

• ustalenie stałych form takiego życia przez kanoniczną aprobatę

• troska o wzrost i rozwój instytutów zgodnie z duchem założycieli i zdrowych tradycji

• by nie było dowolności w interpretacji rad ewangelicznych, prawodawca określił ich znaczenie i treść:

• czystość /kan. 599/ - nie dopuszcza zróżnicowania ani ograniczeń przez prawo własne, różne mogą być tylko przepisy odnośnie ascezy mającej na celu jej zachowanie

• ubóstwo /kan. 600/ - życie ubogiego duchem, pracowite, cechujące się ograniczeniem korzystania z dóbr. Dopuszcza się różnice w praktykowaniu i stopniach ubóstwa w prawie własnym

• posłuszeństwo /kan. 601/ - podporządkowanie własnej woli prawowitym przełożonym, zastępującym Boga, gdy wydają polecenia zgodnie z własnymi konstytucjami. Prawo własne ma określić zakres zależności od przełożonego

• tak pojęte rady ewangeliczne nie są tylko środkami ascetycznymi do osiągnięcia własnego zbawienia lecz zespalają z Kościołem i jego zbawczą misją, zobowiązując do służby na rzecz zbawienia świata

• przyjęcie rad ewangelicznych jest wolna decyzją człowieka, i ze względu na swą pozytywną i nadprzyrodzoną motywację nie utrudnia pełnego rozwoju człowieka

• nie oznaczają one wycofania się ze świata i nieużyteczność ale przyczyniają się do budowania tejże społeczności w relacji do Boga

• prawo określa pewne minimum w praktykowaniu rad ew. które musi każdy instytut przyjąć, poszerzając je o własne prawa zgodne ze swą naturą, celem, po zbadaniu myśli założyciela, charyzmatu, współczesnych wymogów i warunków życia /kan. 598/1/

Kodeks przewiduje dwojaką formę zobowiązania się do życia wg rad ew. /kan. 207 p.2 i kan. 573 p. 2

• śluby publiczne wg postanowień kan. 1191-1198 - członkowie instytutów zakonnych

• inne święte więzy różniące się od ślubów i określone w konstytucjach - instytutów świeckich

• członkowie stowarzyszeń życia apostolskiego nie składają żadnych ślubów, ale mogą się związać jakimiś świętymi więzami

• pustelnicy mogą złożyć śluby lub zobowiązać się innymi więzami do praktykowania rad ew.

• dziewice poświęcają się Bogu wobec biskupa diecezjalnego

Rodzaje instytutów życia konsekrowanego - podział odmienny od KPK 1917

• wg ogólnego kryterium rozróżniamy

• instytuty zakonne /607-709/

• instytuty świeckie /710-730/

• stowarzyszenia życia apostolskiego /731-746/

• życie pustelnicze /603/

• stan dziewic /604/

• ze względu na naśladowanie Chrystusa

• instytuty kontemplacyjne - naśladowanie Chrystusa modlącego się

• instytuty czynnego apostolstwa - naśladowanie Chrystusa nauczającego

• instytuty dzieł miłosierdzia - wzorem Chrystusa czyniący dobrze innym

• instytuty świeckie - wzorem Chrystusa obcującego z ludźmi w świecie

• kryterium święceń

• kleryckie - które ze względu na cel czy tradycję pozostają pod zarządem duchownych, podejmują się wykonywania święceń i jako takie są uznane prze władzę kościelną

• laickie - spełniające swe zadania nie zawierające władzy święceń

• wg zatwierdzenia

• na prawie papieskim - erygowane przez Stolicę Apost. lub otrzymały od niej dekret zatwierdzający. Najczęściej dla instytutów działających na terenie kilku diecezji i wykazujących się przestrzeganiem karności

• na prawie diecezjalnym - erygowane przez biskupa diecezjalnego i nie otrzymały dotąd zatwierdzenia Stolicy Apost.

• ze względu na egzempcję

• wyjęte - nie wyjęte

• ze względu na płeć

• męskie - żeńskie

• zarząd wewnętrzny

• hierarchiczne - gdzie władzę sprawują przełożeni kolejno podporządkowanych stopni /generał, prowincjał, przełożony domu/

• niehierarchiczne - każdy klasztor jest autonomiczny, stanowi niezależny dom - sui iuris

ponadto:

• federacyjne - powstałe z połączenia kilku klasztorów tego samego zakonu w jedną osobę prawną

• konfederacyjne - powstałe z połączenia kilku federacji

Zależność od władzy kościelnej

KPK 83 - daje zakonom autonomię w zakresie wew., w zew. zaś są różne stopnie zależności od władzy kościelnej.

• Papież i Stolica Apostolska - kan. 590/1 - z racji oddania się Bogu i na służbę Kościoła podlegają władzy kościelnej. Zakonnik jest poddany papieżowi również na mocy ślubu posłuszeństwa - jest to władza jurysdykcyjna i zwierzchnia. Wg kan. 331- jest ona: najwyższa, pełna bezpośrednia, powszechna, zwyczajna i wykonywana w sposób nieskrępowany. Papież może rozkazywać w zakresie zobowiązań zakreślonych przez regułę i konstytucję, a więc w zakresie zobowiązań podjętych przez profesję rad ewangelicznych. W praktyce papież te władzę wykonuje przez Kurię Rzymską a zwłaszcza Kongregację Zakonów i Instytutów Świeckich. Ma ona prawo:

• erygować instytuty życia konsekrowanego

• interpretować rady ewangeliczne i oraz prawnie regulować ich praktykowanie

• zatwierdzać myśli i zamierzenia założycieli

• domagać się od biskupa diecezjalnego by uzyskał zgodę na erekcję nowego instytutu

• do zatwierdzania zmian, fuzji, unii, federacji instytutów

• do zatwierdzania zmian dotyczących tych elementów, które uzyskały wcześniej jej aprobatę

• do zniesienia instytutu i dysponowania jego dobrami

• do zatwierdzenia konstytucji /kodeksu fundamentalnego/ i zmian w nim

• uznania instytutu za klerycki lub laicki

• tworzenia instytutu na prawie papieskim przez erekcję lub dekret zatwierdzający instytut istniejący

• otrzymywania sprawozdań od najwyższych przełożonych sprawozdań z działania instytutu

• wymagania znajomości dokumentów wydanych dla instytutów

• wyłączne prawo do zatwierdzania nowych form życia konsekrowanego

Stolica Apost. może też dokonywać zmian w instytutach na prawie diecezjalnym, a biskup nie może nic w tej sprawie zmieniać. Papież na mocy prymatu może też udzielić instytutowi przywileju egzempcji i poddać go sobie lub innej władzy kościelnej.

• Biskup diecezjalny i ordynariusz

Zależność instytutu od nich opiera się na tych samych przesłankach co zależność od Stolicy Apost. Biskupi ponoszą odpowiedzialność za nowe formy życia konsekrowanego /życie pustelnicze, i stan dziewic/, mają okazywać mu szacunek, przestrzegać autonomii instytutów i strzec jej. Władza biskupa rozciąga się na:

• erygowanie instytutów życia konsekrowanego

• interpretowanie rad ewangelicznych i prawnej regulacji ich praktykowania

• zatwierdzanie myśli założycieli i ich zamierzeń

• zatwierdzanie konstytucji i zgoda na dokonywanie w niej zmian

• uznanie instytutu za klerycki lub laicki

• erygowanie na swym terenie dekretem instytuty życia konsekrowanego po uprzedniej konsultacji ze Stolicą Ap. Taki instytut pozostaje diecezjalny dopóki nie uzyska zatwierdzenia przez Stolicę Ap.

• załatwianie spraw, dotyczących instytutu, a przekraczających kompetencje najwyższych przełożonych

• dyspensowanie od norm konstytucji instytutów na prawie diecezjalnym

• przyjmowanie profesji rad ewangelicznych pustelnika i czuwanie nad jego życiem

• poświęcanie Bogu dziewic wg zatwierdzonego obrzędu liturgicznego

Obowiązki:

• sprawowanie opieki nad instytutami diecezjalnymi, z zachowaniem ich autonomii

• rozpoznawania nowych darów życia konsekrowanego i wspomagania ich promotorów

Ordynariusze miejsca:

• winie strzec i zachowywać autonomię instytutów

• uznawać i chronić egzempcję udzieloną przez papieża

Braterskie współżycie

Normy te zostały umieszczone dopiero w KPK83. Nie oznacza ono tylko życie wspólne ale ducha jedności wynikającego z sakramentalnej łączności z Chrystusem przez chrzest, pogłębionego przez wspólne powołanie, profesję, życie i posłannictwo. Ma ono na celu:

• wzajemne wspieranie się w wypełnieniu powołania

• winno ono być przykładem powszechnego pojednania w Chrystusie

Zachowanie własnego dziedzictwa

Liczne formy życia zakonnego ubogacają Kościół i pomagają rozwijać działalność apostolską. Wg kan. 578 wszyscy winni zachowywać myśl i zamierzenia swego założyciela. Odnosi się to do: natury, celu, ducha, charakteru instytutu jak i do zdrowych tradycji. Winno to być poddawane rewizji.

Erekcja i zniesienie

Należy do kompetencji biskupa diecezjalnego po konsultacji ze Stolicą Ap.

• erekcja - powstawanie instytutu odbywa się najczęściej etapami:

• przez pewien czas działa w diecezji w sposób nieformalny

• powstaje stowarzyszenie mające określony cel i sposób życia

• po okresie stabilizacji, zainteresowani zwracają się do biskupa o zatwierdzenie

• wtedy przedstawia się też konstytucję i ustala jego charakter /zakonny czy świecki/

• jeśli biskup otrzyma nihil obstat Kongregacji do spraw zakonów, wydaje dekret erekcyjny powołujący instytut do istnienia na prawie diecezjalnym

• biskup winien jednak wystrzegać się mnożenia instytutów o tym samych charakterze i celu szczegółowym

• agregacja - oznacza przyłączenie nowego instytutu, złożonego z tercjarzy żyjących wspólnie do już istniejącego zakonu pierwszego. Akt ten przysługuje władzy zakonu agregującego, przy zachowaniu autonomii instytutu agregowanego. Skutki agregacji są przede wszystkim duchowe gdyż nie daje ona przełożonemu instytutu agregującego żadnej władzy ani jurysdykcji nad instytutem agregowanym. Agregacja jest możliwa tylko w instytutach mających trzecie zakony. Pożytki z agregacji:

• korzystanie z zasług i modlitw zakonu agregującego

• pomoc w zakresie formacji, ascezy, liturgii

• zyskanie świadomości przynależności do rodziny zakonu agregującego

• Dzielenie instytutu - prawo przyznaje przełożonym instytutu pełną władzę co do decyzji o zmianach struktury /kan.581/ - zmiana, łączenie, tworzenie prowincji, regionów i kustodii. Władza ta określona przez konstytucję przysługuje bądź kapitule generalnej bądź najwyższemu przełożonemu instytutu.

• Łączenie i unia instytutów - dekret soborowy o odnowie życia zakonnego dopuszcza możliwość przyłączenia instytutu do innego bardziej żywotnego, nie odbiegającego duchowością i celami. Dla innych zalecał federacje, unie, zrzeszenia. Zgoda na takie zmiany musi wyjść od St. Ap.

• federacje - miedzy instytutami i klasztorami samoistnymi należącymi do jednej rodziny zakonnej, nie naruszając ich niezależności i tożsamości. Celem jest braterska pomoc w sprawach duchowych i ekonomicznych

• unie - wśród instytutów mających zbliżone konstytucje i zwyczaje choć same są dość nieliczne, celem stworzenia jednego instytutu. Mamy przypadki gdy jeden instytut zostaję włączony przez inny i przestaje istnieć /pozostaje konstytucja instytutu który wchłonął mniejszy/, lub z kilku instytutów tworzony jest jeden nowy /tu potrzeba nowej konstytucji i wyboru władz/. Członkowie ich mają mieć możliwość przejścia do innych zakonów lub zwolnienia ze ślubów i innych więzów

• zrzeszenia - wśród instytutów prowadzących podobne dzieła zewnętrzne, celem wypracowania wspólnych metod działania, wymianę doświadczeń, pomoc i koordynację

• inne zmiany - każdy instytut pozostaje w prawnej relacji do władzy, która go erygowała i jakiekolwiek zmiany w prawie własnym nie są możliwe bez jej zgody

• zniesienie instytutu - jego przyczyny są zewnętrzne i wewnętrzne

• wewnętrzne - utrata wszystkich członków /śmierć, odejście/ - osoba prawna może istnieć jeszcze 100 lat.

• zewnętrzne to:

• zniesienie przez kompetentną władzę, z przyczyn: braku nadziei na rozwój, zasięgnięcie opinii St. Ap. i zainteresowanych ordynariuszy

• połączenie z innym instytutem

Wg KPK 83 tylko St. Ap. ma władzę znieść instytut, gdyż należy on do duchowego dobra całego Kościoła. Ona też określa co ma się stać z majątkiem likwidowanego instytutu i odnośnie jego członków.

Autonomia instytutów

Autonomia nie występowała w KPK1917. Kan. 586/1 - nie podaje jej definicji, ale wskazuje na konieczność jej ochrony przez kompetentną władzę - szczególnie ordynariuszy. Zakresy autonomii są dość szerokie i dotyczą:

• kodeksu fundamentalnego /konstytucja/ - prawodawca pozostawia wiele spraw do uregulowania w tym dokumencie np. naturę, ducha i cel instytutu, dyscyplinę i zadania

• prawa własnego - to źródło własnych, specyficznych norm np. wymagania dla kandydatów do instytutu, formy praktykowania ubóstwa, sposoby wiernego zachowania rad ewangelicznych

• własna dyscyplina i regulamin

Autonomia instytutów świeckich i stowarzyszeń życia apostolskiego jest szersza niż instytutów zakonnych.

Prawo własne instytutów

Rodzaje prawa własnego wymieniane przez prawodawcę:

• reguły - w zakonach powstałych przed XVI w. Reguła była zbiorem podstawowym a konstytucja jej uzupełnieniem. Po XVI w. konstytucje stają się zbiorami podstawowymi a reguły ich uzupełnieniem. Od XIX w. używa się terminu konstytucje

• kodeks fundamentalny - konstytucja - podstawowy zbiór prawa, zawierający w swej przedmiocie materialnym:

• myśl i zamierzenia założyciela,

• naturę i cel, ducha i charakter instytutu,

• formy zarządzania i dyscypliny,

• praktykowanie rad ewangelicznych

• włączanie członków i ich formację

• przedmiot świętych zobowiązań

• kan. 587/2 - musi ją zatwierdzić kompetentna władza kościelna, od której też zależy dokonywanie zmian

• 587 / 3 - ma mieć zharmonizowane elementy duchowe i prawne

• kan.596/1- wskazuje kompetencje przełożonych i kapituł

• jest opracowywana i zatwierdzana przez kapitułę generalną, która następnie o zatwierdzenie wnosi do St. Ap.

• Sobór Watykański II - Dekret o przystosowanej odnowie życia zakonnego - nakazał odnowienie konstytucji i przystosowanie ich do współczesnych warunków życia i działania Kościoła, mentalności i kultury dzisiejszych ludzi, wraz z rewizją chryzmatu instytutu, potrzeb i możliwości apostolatu. Podobnie motu proprio Pawła VI - Ecclesiae Sanctae z 1966r. Odnowa musi być zgodna z duchem soboru i z prawem powszechnym Kościoła

• inne zbiory /kodeksy/ - statuty, dyrektoria, zwyczajniki - w nich winne być zawarte normy odpowiednio odnowione. Zamieszcza się w nich normy o mniejszym znaczeniu i pomocnicze wobec konstytucji, mające jednak charakter praktyczny. Promulguje je wew. władza instytutu np. kapituła prowincjalna i ona może dokonywać zmian. Istotne by nie mnożyć takich norm i nie wprowadzać legalizmu.

• kodeks nie wypowiada się wprost na temat zachowania konstytucji natomiast mówi o zachowaniu prawa własnego /598/2/

Władza przełożonych i kapituł - kan. 596

Źródło władzy jest podwójne

• prawo powszechne

• konstytucje

Dwa podmioty władzy

• indywidualny - przełożeni

• kolegialny - kapituły

Władza ta może być:

• ogólna /powszechna/ - mają zastosowanie kan. 131,133,137-144

• władza rządzenia /przełożonych instytutów kleryckich na prawie papieskim/ kan. 129-144

Władzę przełożonych nazywano dotychczas w prawie zakonnym władzą zwierzchnią /potestas dominativa/, czyli władza rządzenia podwładnymi zgodnie z celem społeczności. Jest ona różna od władzy domowej /potestas domestica/, która jest władzą prywatną. KPK 83 opuszcza ten termin. Pozostaje jednak nadal władza przełożonych, która jest wadzą kościelną /nie znaczy jednak, że jest to hierarchiczna władza rządzenia/, a nie tylko przyjacielską i prywatną. Władza rządzenia podwładnymi wg celów instytutu, prowincji lub domu wynika z dwóch tytułów:

• z natury społeczności kościelnej, hierarchicznie uporządkowanej

• z dobrowolnego zobowiązania się do posłuszeństwa przez profesję i śluby

Przełożeni i kapituły kleryckich instytutów zakonnych na prawie papieskim posiadają dodatkowo jurysdykcję - kościelną władzę rządzenia w zakresie:

• zewnętrznym - w stosunkach zewnętrznych, społecznych, ze względu na dobro wspólne

• wewnętrznym - wewnętrzny zakres sakramentalny i pozasakramentalny związany z zachowaniem tajemnicy

Oznacza to, że mogą oni rządzić podwładnymi zgodnie z nadprzyrodzonym celem Kościoła i wg celu instytutu. Władza ta ma podwójne źródło:

• z ustanowienia Bożego i wyższych święceń, które uzdalniają do jej otrzymania

• ślubu posłuszeństwa

Zakres władzy przełożonych określa prawo powszechne /Normy wspólne - np. 580-581 / i konstytucje.

Przyjęcie do instytutu

Kodeks wylicza tylko podstawowe wymagania /597/1/, które należy uzupełnić prawem własnym. Kandydat powinien:

• być katolikiem - ochrzczonym i będącym w jedności z Kościołem

• kierować się dobrą intencją - tzn. rozumny i podjęty z pobudek nadprzyrodzonych zamiar dążenia do celów życia konsekrowanego i instytutu do jakiego chce wstąpić. Jej istnienie stwierdza się na podstawie posiadanych przymiotów i sposobu postępowania po wstąpieniu do instytutu. Dobra intencja to nie to samo, co powołanie

• posiadanie odpowiednich przymiotów wg prawa powszechnego i własnego /kan. 642-645 i 720-721/

• wolny od przeszkód kanonicznych, przy czym choroba nie jest sama z siebie przeszkodą, ale może powodować niezdolność do życia zakonnego

• posiadanie odpowiedniego przygotowania /597/2/ - osobowego, duchowego dla życia w danym instytucie

Każdy ma prawo do wyboru życia zakonnego i instytutu, ale nawet jeśli kandydat spełnia wszystkie warunki nie ma absolutnego prawa by zostać przyjętym do instytutu, gdyż o tym swobodnie decyduje przełożony.

Egzempcja

Jest to przywilej nadawany przez St. Ap. /kan. 591/ polegający na wyjęciu instytutu spod kierownictwa ordynariusza miejsca i poddania go sobie lub innej wyznaczonej władzy. Od Soboru akcentuje się w niej przede wszystkim dyspozycyjność zakonników dla dobra Kościoła /KK45/. Jej celem jest wewnętrzny ład instytutu i możliwość posługiwania się zakonnikami przez papieża /na mocy jego prymatu/. Dwie formy egzempcji:

• ad intra - zapewnia pełną autonomię wewnętrzną

• ad extra - reguluje działalność w zakresie apostolatu i ewangelizacji

Nie zwalnia to członków instytutu z posłuszeństwa i szacunku wobec biskupa ze względu na jego pasterski autorytet, oraz ze współpracy i koordynacji działań. Czym innego jest autonomia instytutu a czym innym egzempcja

• prawo do autonomii posiadają wszystkie instytutu, dotyczy spraw wew.

• o egzempcję każdy instytut musi się starać osobno i dotyczy spraw zew., określonego stosunku do Kościoła partykularnego i ordynariusza

Egzempcja a autonomia:

• egzempcja to prawo nadane, autonomia uznane

• autonomia jest uznawana przez St. Ap., a egzempcja oznacza relację do innego podmiotu władzy np. biskupa

Nowe formy życia konsekrowanego

KPK określa dwie nowe formy życia konsekrowanego, mające bogatą historię i będące bardzo owocne dla Kościoła:

• życie pustelnicze - anachoretyczne - sięga III w. i różni się od życia cenobickiego zorganizowanego przez św. Pachomiusza /+ 354/. Wg kan. 603/1 - to taki styl życia w którym wierni przez surowe życie, odsunięcie się od świata, pokutę i gorliwą modlitwę poświęcają się Bogu za zabawienie świata. 603/2 - pustelnik to osoba, która przez ślub lub inne święte więzy zobowiązuje się publicznie wobec biskupa do praktykowania rad ewangelicznych i pod jego kierownictwem zachowuje właściwy tryb życia. Przy czym nie chodzi tu o zakonników wiodących w myśl prawa własnego życie samotne.

• stan dziewic - kan. 604/1 - osoby poświęcone Bogu przez biskupa wg odpowiedniego obrzędu liturgicznego, zaślubione mistycznie Chrystusowi i przeznaczone na służbę Kościoła. Oznacza to:

• praktykowanie jednej rady ewangelicznej - czystości

• nie mogą to być kobiety, które żyły w małżeństwie lub związkach przeciwnych czystości

• mają mieć odpowiedni wiek, a obyczaje winne stanowić gwarancję wytrwania w ślubach

• dotyczy to przede wszystkim osób świeckich

• biskup ustala też sposób w jaki będą służyć Kościołowi

• dziewice mają prawo do zrzeszania się celem wierniejszego wypełnienia swej służby

Zatwierdzenie nowych form życia

- kan. 605 - zatwierdzenie przynależy St. Ap. Jest ono odmienne od uprawnienia biskupa do erekcji nowego instytutu. Biskup ma obowiązek rozeznawać nowe dary życia konsekrowanego i wspomagać promotorów by swe zamierzenia jak najlepiej wyrazili i zabezpieczyli statutami.

Zasada równości

Normy w jednakowym stopniu odnoszą się do instytutów męskich i żeńskich - zasada równości

INSTYTUTY ZAKONNE - KAN. 607-709

Pojęcie życia zakonnego

Definicja opisowa w kan. 607 - elementy teologiczne i prawne

• konsekracja - całkowite oddanie się Bogu - element teologiczny

elementy kanoniczne

• wspólnota /societas/ - dążenie do określonego celu wspólnym wysiłkiem. Zakony są też osobami prawnymi.

• śluby publiczne - gdy w imieniu Kościoła przyjmuje je właściwy przełożony. Ślub zaś to dobrowolna i świadoma obietnica złożona Bogu mająca za przedmiot dobro możliwe i lepsze /119 p.1/. Rodzi to skutki prawne. Domaga się on wypełnienia zobowiązań z niego płynących, a ich naruszenie obwarowane jest sankcją karną

• braterskie współżycie - jest obowiązkiem. Przez profesją zakonnik rezygnuje z życia indywidualnego na rzecz wspólnoty i wspólnego zamieszkania. Wiąże się również z zachowaniem porządku i regulaminu domu, wspólnotą stołu, ubioru, dóbr materialnych

• oddzielenie od świata - nie jest tak integralnym elementem jak poprzednie. Dopuszcza się różne formy tego oddzielania. Nie jest to wyobcowanie ze świata, pogarda dla niego czy nieużyteczność, lecz częścią publicznego świadectwa wobec świata. Chodzi o nabranie pewnego dystansu do rzeczywistości ziemskich. Realizuje się ono przez zachowanie klauzury, noszeniem odpowiedniego stroju, wspólnotą życia

• publiczne świadectwo dawane Chrystusowi i Kościołowi - związane z oddzieleniem od świata, a zarazem obecności pośród niego, naśladowaniem Chrystusa i ukazywaniem, że dobra niebieskie już tu na ziemi są obecne

DOMY ZAKONNE - EREKCJA I ZNOSZENIE /608-616/

1. Zasady ogólne

• Obowiązek zamieszkania

• kan. 608 - wspólnota zakonna winna mieszkać w domu prawnie ustanowionym, pod władzą przełożonego prawnie ustanowionego.

• nie ma tu definicji domu, ani podziałów jak w CIC

• by była to wspólnota musi ją tworzyć najmniej 3 zakonników - choć sensowne jest by było ich więcej

• mają oni prawny obowiązek zamieszkiwania w takim domu

• Wyposażenie domu

• prawo ni określa standardu domu, ani nie mówi nawet o jego własności

• stosuje się kan. 640 - o ubóstwie - dom winien być świadectwem ducha ubóstwa

• kan. 608 - wymagana jest kaplica zakonna, która może spełniać zrazem funkcje kościoła zakonnego, dostępnego dla świeckich. Cel istnienie tej kaplicy:

• by była centrum życia i formacji duchowej wspólnoty

• by zakonnicy mogli wypełnić obowiązek codziennej Mszy św. i przyjąć Komunię św.

• móc odbyć adorację Najśw. Sakramentu, odprawić modlitwy, medytację, wyspowiadać się

• Najśw. Sakrament winien być należycie przechowywany

• Obecność przełożonego

• bez przełożonego - nie ma domu zakonnego

• ma on być animatorem wspólnoty i zwornikiem je jedności

• jest odpowiedzialny za pracę apostolską wspólnoty

• jest ustalany i odwoływany wg prawa danego instytutu

2. Założenie domu zakonnego

• warunki wstępne

• należy rozpoznać potrzebę takiego domu dla instytutu i Kościoła

• przełożeni rozstrzygają o potrzebie nowego domu /kan. 610-1/

• o założeniu domu decyduje biskup, biorą pod uwagę rodzaj pracy apostolskiej instytutu

• przełożeni mają zadbać, by dom mógł się utrzymać, ale też by zabezpieczał materialne potrzeby członków:

• wyżywienie i utrzymanie

• wynagrodzenie i zabezpieczenie socjalne oraz zdrowotne

• odpoczynek i regeneracja się

• czasami założenie domu ekonomicznie obciążą instytut, ale trzeba brać pod uwagę potrzeby Kościoła

• władza kompetentna

• do erekcji nowego domu wymagane są:

• dekret kompetentnego przełożonego /wg konstytucji/ po zgodzie biskupa diecezjalnego

• zgoda biskupa diecezjalnego /nie może jej wydać żaden z wikariuszy/. Bez tej zgody erekcja jest nieważna

• /kan. 609-2/ do założenia klasztoru mniszek /te zakonnice, które złożyły śluby uroczyste/ potrzebna jest dodatkowo zgoda St. Ap. /ustna lub pisemna/. Praktyką jest, że w takim domu musi przebywać przynajmniej 8 profesek z tego 5 po ślubach wieczystych. Swoje pozwolenie musi też dać wyższy przełożony, któremu ten dom podlega

• konsekwencje prawne - prawa i obowiązki

• prawo i obowiązek do prowadzenia życia wg charakteru i własnych celów instytutu. Biskup nie może żądać, by zostały one ograniczone na rzecz apostolatu w diecezji. Inaczej należy zrezygnować z erekcji domu

• prawo do wykonywania swych dzieł z uwzględnieniem warunków dołączonych w zezwoleniu biskupa

• prawo instytutów kleryckich do posiadania kościoła i wykonywania świętych posług wg prawa. Nie chodzi tu o kaplicę zakonną. Budowa kościoła jest uzależniona zawsze od zgody biskupa diecezjalnego - on bowiem ma prawo oceniać racje duszpasterskie

3. Zmiana przeznaczenia domu

• dotyczy to zmiany działalności zewnętrznej w wykonywaniu apostolatu np. przeznaczenie domu na szkołę publiczną - potrzebna jest zgoda biskupa

• zmiany wewnętrzne - związane z organizacja instytutu lub karnością np. oddanie domu nowicjackiego na siedzibę kurii prowincjalnej - nie jest potrzebna zgoda biskupa

• w praktyce wewnętrzne zmiany wiążą się ze zmianami zewnętrznymi - stąd trzeba to też uzgodnić z biskupem

• zmiana lokalizacji domu /bez zmiany położenia kościoła/ - np. po zburzeniu starego - nie wymaga zgody biskupa

4. Klasztory niezależne

Są to klasztory autonomiczne, których przełożeni posiadają władzę wyższych przełożonych. Domy te są niejako miniaturą samego instytutu.

• kan. 613 odnosi się do kanoników regularnych i innych klasztorów niezależnych

• kan. 614 - klasztory mniszek pomimo iż są złączone z instytutem męskim, zachowują swą autonomie we własnym życiu i zarządzaniu wg swych konstytucji. Złączenie zaś należy tak określić by przyniosło jak największe dobro duchowe.

• to złączenie nie ma charakteru unii, federacji czy agregacji lecz jest to akt prawny sprawiający połączenie instytutów ze względu na podobieństwo charyzmatu i duchowości. Było to w przeszłości potrzebne by zabezpieczyć klasztory materialnie, a także w sferze duchowej i formacyjnej. Instytutu męskie są często łącznikiem między klasztorami żeńskimi a St. Ap. w takich sprawach jak składanie profesji, wydalenie z zakonu, kontakt z ordynariuszem.

• przełożony instytutu męskiego przejmuje zarząd na d instytutem żeńskim tylko w zakresie jaki określa konstytucja.

• kan. 615 - klasztory niezależne nie mogą działać poza Kościołem - troska o nie spoczywa na biskupie. Podlegają mu te klasztory niezależne, które poza własnym przełożonym nie mają innego wyższego przełożonego, ani nie są złączone z innym instytutem, tak że przełożony tego instytutu ma określoną władzę nad klasztorem.

• ten nadzór biskupa nad klasztorami niezależnymi oznacza:

• prawo i obowiązek wizytacji

• obowiązek składania ordynariuszowi rocznych sprawozdań

• konieczność zgody biskupa przy alienacji

• zatwierdzenie indultu odejścia profesa ślubów czasowych

• wydawanie decyzji o wydaleniu

5. Zniesienie domu zakonnego

• jest to problem aktualny wskutek znacznego spadku powołań zakonnych na zach. i konieczności zamykania domów. Konieczne jest więc określenie co dzieje się z majątkiem i osobami takiego domu

• kan. 616 - rozstrzyga te kwestie odnośnie różnych instytutów

• zniesienie domów prawnie erygowanych należy tylko do kompetencji najwyższego przełożonego wg konstytucji. Musi on zasięgnąć opinii biskupa diecezjalnego, gdyż instytut stanowi też dobro całego Kościoła. Jest wymagana konsultacja, choć nie jest ona równoznaczna z uzyskaniem zgody. Nawet przeciw opinii biskupa przełożony może podjąć decyzję zniesienia domu. Gdyby konstytucja nie regulowała spraw majątkowych, wówczas wg kan. 123 - majątek rozwiązanej osoby prawnej przechodzi na osobę bezpośrednio wyższą, z zachowaniem jednak woli fundatorów

• jeśli instytut posiada tylko 1 dom - wówczas jego zniesienie należy tylko do St. Ap. - gdyż jest to równocześnie zniesienie instytutu. Nie jest wymaga konsultacja z biskupem diecezjalnym. St. Ap. decyduje też o majątku tego domu i o pozostałych osobach - przenosi się ich do innych domów lub zwalnia ze ślubów zakonnych

• zniesienie domu niezależnego - może to uczynić kapituła generalna, chyba że inaczej stanowi konstytucja. Ona może też odmiennie niż prawo powszechne rozporządzić majątkiem

• niezależny klasztor mniszek - należy tylko do St. Ap., z zachowaniem przepisów konstytucji co do majątku

ZARZĄD INSTYTUTÓW

Przełożeni i rady

1. Zasady ogólne

• w Kościele nie istnieje władza, która nie była by służbą. Przełożeni są zaś jednym z widzialnych znaków, które wiążą zakonników z Kościołem i wyrażają pasterską troskę o nich. Skoro zaś wykonywanie władzy jest służbą dla Kościoła musi się ono odbywać wg przepisów Kościoła, by nie przerodziło się w autokrację

• kan. 617 - przełożeni - to osoby fizyczne, które na mocy własnego urzędu wykonują władzę we własnym imieniu lub w zastępstwie

• stary kodeks CIC wyróżniał tu przełożonych:

• zewnętrznych - to przełożeni kościelni posiadający względem zakonu jakiś zakres władzy, nie będący jednak członkami instytutu - np. papież /chociaż ma władzę bezpośrednią wobec wszystkich instytutów/, biskup diecezjalny, wikariusz generalny

• wewnętrzni - to przełożeni będący członkami zakonu i posiadający w nim władzę jako osoby fizyczne, czy kolegialne /kapituły różnych stopni/

• wszyscy przełożeni są zobowiązani wobec członków instytutu kierować się zasadami prawa powszechnego /KPK/ jak i wewnętrznego /konstytucji. instytutu/

2. Władza jako służba i dialog

• kan. 618 - przełożeni otrzymali władzę od Boga przez posługę Kościoła i winni ja pełnić jako służbę. Polega ona przede wszystkim na podejmowaniu właściwych rozstrzygnięć w sferze celów i zadań instytutu. Mogą w tym względzie jakim im to przyznaje prawo /konstytucja/ wydawać polecenia - tzn. nakazy w zakresie wykonawczym i domagać się posłuszeństwa. Istotny jest jednak sposób wydawania poleceń. Poddanie się przełożonym dokonuje się w dwojaki sposób:

• w sposób ogólny przez profesję, a w szczególności ślub posłuszeństwa

• indywidualnie - przez przypisanie do konkretnego domu i poddanie się tamtejszemu przełożonemu

Wobec tego przełożeni mają oni obowiązek:

• kierować podwładnymi jak synami Bożymi - bo wszyscy przez chrzest nimi jesteśmy - równi w powołaniu

• odnosić się z szacunkiem do ludzkiej godności podwładnych

• popierać dobrowolne posłuszeństwo - tzn. tak wpływać na podwładnych by nie pod przymusem, ale wykorzystując swe zdolności intelektu, woli i dary natury w poczuciu odpowiedzialności spełniali swe zadania

• chętnie ich wysłuchiwać - jest to forma dialogu. Wszyscy bowiem zakonnicy winni szukać i wzajemnie się w tym wspierać w pełnieniu woli Bożej

• popierać wspólną inicjatywę dla dobra instytutu - by wyzwolić inicjatywę i poczucie troski o wspólnotę

• popierać wspólną inicjatywę dla dobra Kościoła - praca dla dobra instytutu to praca dla dobra Kościoła

• przełożony ma oczywiście prawo kierować podwładnymi i wydawać polecenia. Zawsze jednak przed wydaniem decyzji winien uwzględnić wyżej wymienione elementy

3. Przełożeni wyżsi

• za przełożonych wyższych uważa się tych /kan. 620/:

• którzy zarządzają całym instytutem

• zarządzają jego prowincją

• zarządzają częścią z nią zrównaną

• zarządzają domami niezależnymi

• zalicza się tutaj też ich zastępców, którzy maja tę samą władzę i sprawują ją, gdy przełożeni są nieobecni, lub nie mogą wykonywać swej władzy.

• przełożeni zaliczani do ordynariuszy wg kan. 134-1 - mający zwyczajną władzę wykonawczą

• wyżsi przełożeni kleryckich instytutów na prawie papieskim

• przełożeni kleryckich stowarzyszeń życia apostolskiego

• opat-prymas i opat-przełożony kongregacji monastycznej - są także przełożonym wyższymi, ale nie posiadają pełnego zakresu władzy, jaką mają inni przełożeni wyżsi

4. Prowincja

• kan. 621 - prowincja to połączenie wielu domów pod kierownictwem jednego przełożonego, stanowiące bezpośrednią część tego instytutu

• prowincja jest osobą prawną kolegialną /kan. 113-123/, co oznacza, że do jej powstania wymagane jest istnienie przynajmniej 3 domów, ale też:

• własnych środków utrzymania,

• wystarczającej liczby członków i nowych powołań

• możliwość prowadzenia formacji

• ustanowienie prowincjała i przełożonych miejscowych

• prowadzenia życia wspólnego i dzieł apostolatu

• do powstania prowincji konieczny jest formalny dekret, wydany przez kompetentną władzę instytutu - najwyższy przełożony po uzyskaniu zgody swej rady. Prawo własne może też zastrzec to kapitule generalnej

• podział na prowincje jest terytorialny ale jest możliwy też podział personalny - np. ze względu na przynależność do grupy językowej lub narodu

• w skład prowincji wchodzą członkowie przynależni do domów tworzących prowincję, ale jest możliwe podporządkowanie niektórych osób bezpośrednio prowincjałowi

• są też możliwe inne zespoły zrównane z prowincją np. wiceprowincja, komisariat, kustodia. Są one najczęściej w jakimś stopniu zależne od prowincji macierzystej - kieruje jednak nimi przełożony wyższy

• wiceprowincje zakłada się na czas przejściowy - gdy nie ma wystarczającej liczby członków by założyć prowincję

5. Zakres władzy przełożonych

KPK - dzieli przełożonych na 2 kategorie

• najwyższy przełożony zw. też generalnym, który otrzymuje władzę nad wszystkimi prowincjami instytutu, domami i członkami.

• z mocy prawa posiada władzę powszechną i najwyższą - w zakresie wew. zarządu instytutem

• władzę bezpośrednią wobec całego instytutu, a pośrednia względem innych osób prawnych lub fizycznych

• w hierarchii wewnątrz zakonnej nie ma on nad sobą innej władzy tylko papieża

• ma władzę najwyższą, którą winien wykonywać zgodnie z prawem własnym instytutu

• władzę tę otrzymuje na czas zarządu instytutem

• podlegają mu też wszyscy przełożeni prowincji z racji: urzędu, inkardynacji i inkorporacji do instytutu

• swa władzę rozciąga też na wszystkie domy i członków - nie jest to władza konkurencyjna wobec przełożonych prowincjalnych i domowych - władza pośrednia

• ma władzę wobec wszystkich członków - profesów wieczystych i czasowych, nowicjuszy i wszystkich przebywających w domach instytutu dniem i nocą

• prawo własne nakłada jednak pewne ograniczenia na najwyższego przełożonego. Pewne akty prawne może podejmować tylko kapituła generalna, inne musi on konsultować z radą lub nawet uzyskać jej zgodę

• inni przełożeni, to ci którzy sprawują władzę w ramach swych urzędów.

• jest to władza tej samej natury i ma ten sam cel co władza najwyższego przełożonego, ale ograniczona do zleconych im zadań

• jest bezpośrednia ale ograniczona do osoby prawnej i osób fizycznych, których są przełożonymi

• jest własna - bo pełniona z mocy urzędu

• jest podporządkowana władzy najwyższego przełożonego

6. Profesja wieczysta jako warunek sprawowania władzy

• CIC - wymagało od kandydata na przełożonego oprócz profesji wieczystej także:

• by nie był dzieckiem nieślubnym

• musiał mieć skończone 40 lat - by móc zostać najwyższym przełożonym

• ukończone 30 lat na urząd innego przełożonego wyższego

• KPK - wymaga jedynie by upłynął odpowiedni czas od złożenia profesji wieczystej lub definitywnej

• profesja jest gwarancją pewnej dojrzałości i doświadczenia, które pomogą sprostać zadaniom

• profesja wieczysta lub definitywna jest wymagana do ważności wyboru lub mianowania na przełożonego

• dyspensy od tego może udzielić tylko St. Ap.

• urząd przełożonego można objąć w dwojaki sposób

• dzięki nominacji przez kompetentną władzę zakonną

• przez wybór zatwierdzony przez kompetentną władzę zakonną

7. Czas trwania urzędu i jego ustanie

• ustanawianie przełożonych na określony czas jest zasadą. Dotyczy to przełożonych wszystkich stopni.

• prawo własne instytutu ma określić czas trwania urzędu, przy czym KPK zarządza, by urzędu nie sprawować dłuższy czas bez przerwy /kan. 624/

• możliwe jest jednak, aby prawo własne szczególnie w odniesieniu do najwyższego przełożonego i przełożonego domu zakonnego zarządziło, że są to urzędy dożywotnie

• czasowy charakter urzędu przełożonego ma za cel - by ci którzy sprawowali władzę sami doświadczyli życia swych podwładnych i by nie zatracić wrażliwości na potrzeby innych

• urząd ma być sprawowany dla dobra wspólnoty. Stąd możliwość usunięcia lub przeniesienia przełożonego:

• usunięcie z urzędu - może ale nie musi być karne - przyczyny reguluje prawo własne np. zły stan zdrowia, nadużywania władzy, brak kompetencji, nieprzestrzeganie konstytucji. Ogólnie - zagrożenie dobra wspólnoty

• przeniesienie na inny urząd - najczęściej nie z powodów karnych, przyczyny są mniej poważne niż przy usunięciu np. tworzenie nowej prowincji, nowy rodzaj pracy apostolskiej, posiadane kwalifikacje wymagane do pełnienia bardziej odpowiedzialnego zadania

• rezygnacja - choć prawo wprost tego nie wymienia - jest jedną z form złożenia urzędu dla dobra wspólnoty

8. Sposoby ustanawiania przełożonych

KPK - nie narusza wolności instytutów, dając pierwszeństwo ich prawu co do sposobów ustanawiania przełożonych. Prawo kodeksowe nakłada jednak pewne wymogi przy określonym sposobie ustanawiania:

• wybór najwyższego przełożonego - jest najwłaściwszym ze sposobów. Należy zachować dyspozycje kan. 164-179 - o wyborach kanonicznych na urząd kościelny. Ponadto wybory mają być określone w konstytucjach instytutu. Najczęściej wyboru dokonuje Kapituła Generalna, choć są też instytuty z wyborami bezpośrednimi

• wyborom przełożonego domu niezależnego i instytutu na prawie diecezjalnym - przewodniczy bp diecezjalny domu głównego /tam gdzie mieści się zarząd generalny/

• biskup może uczestniczyć sam lub przez delegata

• ma on prawo jurysdykcyjne a nie tylko honorowe, ale nie ma prawa zatwierdzania wyborów, gdyż byłoby to naruszeniem autonomii instytutu

• biskup nie przewodniczy wyborom na najwyższą przełożoną instytutów żeńskich na prawie papieskim

• wybór lub nominacja innych przełożonych - winne być przeprowadzone zgodnie z konstytucją

• wybór - wymaga zatwierdzenia prze kompetentnego przełożonego, który nie może tego odmówić, jeśli dokonano go zgodnie z prawem powszechnym i własnym i gdy wybrany jest zdatny na urząd /posiada wymagane przymioty/. Konstytucje mają określić, który przełożony zatwierdza wybory i kiedy może odmówić zatwierdzenia

• zatwierdzenie prewencyjne - gdy przełożonemu przedstawia się kilku kandydatów, którzy mieli najwięcej głosów i na kapitule generalnej głosuje się już tylko na nich

• nominacja - powinna być poprzedzona konsultacją. Dokładnie określa to konstytucja /podmiot, przedmiot/. Prawo własne ma też określić co jest wymagane wcześniej - zgoda czy opinia rad konsultacyjnych./

• w instytutach o zarządzie centralnym - przełożeni miejscowi są mianowani przez przełożonego prowincji po konsultacji z jego radnymi i uwzględnieniu potrzeb domu zakonnego. Taka nominacja nie wymaga najczęściej zatwierdzenia domu generalnego

• w instytutach bez podziału na prowincje - przełożonych miejscowych mianuje za zgodą swej rady najwyższy przełożony

• postulacja - kodeks o niej nie wspomina, ale jej też nie wyklucza. Stosowane są w warunkach nadzwyczajnych i jeśli tego konstytucja nie zakazuje

9. Ogólne zasady wyboru i nominacji

• kan. 626 - przełożeni nadający urzędy członkowie instytutu i dokonujący wyborów winni mieć zawsze 2 cele:

• realizację woli Bożej

• dobro instytutu

• zasada obowiązuje w niektórych aspektach tylko moralnie, ale jej niezachowanie może mieć też sankcje karne

Zasada główna winna obejmować:

• nakaz zachowania prawa powszechnego - są one nadrzędne w stosunku do prawa własnego

• nakaz zachowania prawa własnego - w konstytucjach, dyrektoriach, statutach, dekretach

• powstrzymanie się od nadużyć - wynika to ze sprawiedliwości i zachowania równości /np. zakaz pozyskiwania głosów, manipulacja głosami, zniesławienie kandydata, celowe pomijanie niektórych osób/

• powstrzymanie się od względów osobistych - gdy nie bierze się pod uwagę zdolności, a tylko relacje do osoby

• mieć Boga przed oczyma - i jego przykazania

• mieć przed oczyma dobro instytutu

• ustanawiać tych, którzy są godni wobec Pana i odpowiedni - którzy posiadają cnoty i cechy zdatne do pełnienia woli Bożej, a zarazem, których dopuszcza prawo kanoniczne

• powstrzymać się od pozyskiwania wyborców pośrednio lub bezpośrednio

10. Radni przełożonych - Rady

• rada - zespół osób prawnie powołanych do pomocy przełożonemu w wypełnianiu władzy

• rady przełożonych swymi początkami sięgają czasów benedyktynów

• dzisiaj ta instytucja jest obecna jako system partycypacji członków instytutu w kierowaniu nim. O ile rady w innych instytucjach Kościoła mają raczej charakter doradczy, o tyle w zakonach mają organów zarządzających, gdyż niekiedy przełożeni są od nich całkowicie zależni

• mogą być organami kolegialnej władzy, albo organami doradczymi - zależnie od konstytucji instytutu

• do wykonania ważniejszych czynności potrzebna jest ich zgoda lub przynajmniej opinia

• kan. 627 - przełożeni różnych szczebli mają posiadać rady i korzystać z ich pomocy w pełnieniu swego urzędu. Kodeks wskazuje na nie jako na organ stały i skuteczny w zarządzaniu i ponoszeniu współodpowiedzialności za wspólnotę. Gwarantują one zarazem obiektywne i roztropne wykonywanie władzy.

• jej ustanowienie dokonuje się zgodnie z konstytucją - ona też określa jej osobowy skład, zakres kompetencji

• konstytucja ma też określać, kiedy przełożony jest członkiem rady z głosem decydującym, a kiedy przewodniczy nie biorą udziału w głosowaniu. Na podstawie praktyki:

• kiedy prawo powszechne do ważności aktu prawnego jest wymagana zgoda Rady - przełożony nie jest jej członkiem i nie może swym głosem rozstrzygać o podjętej decyzji

• kiedy potrzeba tylko opinii - nic nie stoi na przeszkodzie by sam zabierał głos

• prawo własne określa czas trwania kadencji radnego /porównywalny z czasem urzędowania przełożonego/

• możliwe jest zwoływanie rad nadzwyczajnych o większej liczbie członków odnośnie ważniejszych spraw

11. Obowiązki ascetyczno - duszpasterskie przełożonych

• kan. 619 - katalog obowiązków przełożonych ale też i wszystkich członków instytutu - to kanon duszpasterski:

• gorliwie wypełniać swój urząd

• budować braterską jedność w Chrystusie - współpraca z podwładnymi w duchu miłości

• karmić ich słowem Bożym - ma to służyć wzrostowi wiary i duchowości. Przełożeni obowiązek spełniają osobiście lub zlecają to innym odpowiedzialnym osobom

• przygotowywać i prowadzić do sprawowania św. liturgii

• być przykładem pielęgnowania cnót - nie oznacza to świętości statycznej lecz dynamicznej - zdobywania cnót właściwych ich urzędowi, by budować przykładem podwładnych

• być przykładem w zachowaniu przepisów i tradycji własnego instytutu

• zaradzać potrzebom podwładnych - zgodnie z kan. 670 - ma zapewnić wszystko, co jest konieczne do osiągnięcia celu zgodnego z ich powołaniem, ale zgodnie z przepisami konstytucji

• troska o chorych - forma praktykowania miłości

• poskramiania niespokojnych - władza karania wobec osób siejących zamęt i zgorszenie. Ma ono zaprowadzić ład we wspólnocie, jak również wpłynąć na siejącego zamęt i przyprowadzić go do porządku. Formy karania przewiduje prawo powszechne i własne instytutu

• pocieszać małodusznych - wymaga znacznej znajomości podwładnych w sferze ich osobowości i duchowości szczególnie w relacji do sytuacji konfliktowych i trudnych.

• wykazywać cierpliwość i tolerancję - nie mogą się kierować nadmierną surowością, lecz mają mieć za przykład miłość Boga

12. Obowiązki prawne przełożonych

• wizytacja - jest nadzwyczajnym aktem rządzenia, wypełnianym jako prawo i obowiązek przez przełożonych wyższych - generalnych, prowincjalnych i jednostek zrównanych z prowincją. Wizytacji dokonują sami lub przez delegatów

Cel:

• ma stanowić źródło odnowy życia zakonnego

• sprzyja kontaktom osobistym przełożonego z poszczególnymi wspólnotami i zapoznaniu się z ich warunkami

• pozwala zapobiegać nadużyciom i rozwiązać problemy

Przedmiot:

• sprawy materialne zakonników i zarządzanie domem

• sprawy apostolatu i dzieł przez które wypełnia się charyzmat instytutu

Biskup diecezjalny posiada prawo wizytowania zakonów ale w zakresie przyznanym przez prawo

• niezależne klasztory wg kan. 615

• instytutu na prawie diecezjalnym

• dotyczy ona także dyscypliny zakonnej

Postawa członków instytutu wobec wizytacji - kan. 628-3

• zaufanie wobec wizytatora

• odpowiadać na zadane pytania w duchu prawdy i miłości

• nie można udaremniać celów wizytacji, ani przeszkadzać w jej realizacji

• rezydencja

• obowiązek wszystkich wyższych przełożonych /kan. 629/

• mają przebywać w swych domach, gdzie pełnią urząd

• prawo własne winno określić, kiedy nieobecność przełożonego jest legalna i może być usprawiedliwiona

• ma być wyznaczony zastępca, który przejmie obowiązki przełożonego w czasie jego nieobecności

• naruszenie tego obowiązku ma być ukarane sprawiedliwą karą nie wyłączając pozbawienia urzędu

• troska o spowiedników dla podwładnych

• jako obowiązek znalazł się w dokumentach soborowych

• kan. 630 - przełożeni mają zapewnić podwładnym wolność w zakresie korzystania z sakramentu pokuty i kierownictwa duchowego /istotą jest kształtowanie sumienia/

• mają zapewnić należytą ilość spowiedników, by zakonnicy mogli się często spowiadać, a zarazem mają to być osoby właściwe do kształtowania sumień członków instytutu.

• w instytutach kleryckich i kleryckich stowarzyszeniach życia apostolskiego na prawie papieskim - przełożony wg własnego rozeznania udziela upoważnienia do spowiadania członków domu

• w klasztorach mniszek, domach formacyjnych i innych instytutach laickich należy ustanowić spowiedników zwykłych. Ich zatwierdzenie należy do ordynariusza miejsca po konsultacji z daną wspólnotą

• członkowie instytutu nie są zobowiązani do spowiadania się u nich w sposób bezwzględny

• przełożeni nie powinni spowiadać swych podwładnych, chyba że ci dobrowolnie o to proszą. Chodzi o rozdzielenie forum zewnętrznego /zarządu domem i karnością/ od wewnętrznego /sakramentalnego/

Kapituły

Są to kolegialne organy władzy w instytutach obok przełożonych. To zebranie uprawnionych do głosowania członków całego instytutu, jego prowincji lub domu, powołana celem dokonania wyborów i załatwienia spraw powierzonych je przez prawo powszechne lub własne.

1. Rodzaje kapituł

ze względu na hierarchię

• kapituły generalne

• kapituły prowincjalne

• kapituły domowe

ze względu na przedmiot obrad

• wyborcze - dokonują wyborów zarządu generalnego, prowincjalnego, domowego

• robocze - zajmujące się legislacją, działalnością, zarządzaniem instytutu

• mieszane - wybory połączone z załatwieniem własnych spraw

ze względu na sposób i czas zwoływania

• zwyczajne - zwoływane w czasie przewidzianym w prawie własnym

• nadzwyczajne - mają miejsce poza terminami wyznaczonymi w prawie

• specjalne - zwoływane celem załatwienia szczególnie pilnych spraw

2. Kapituły generalne

• kan. 631 - kapituła generalna jako osoba prawna - w zakresie wewnętrznego zarządzania instytutem ma najwyższą władzę. Jest to kolegialny organ zarządzania, ale nadzwyczajny - stąd nie może decydować o wszystkim

• może rozwiązywać wszystkie problemy, dla których ją powołano nie pomijając zasady pomocniczości

• jej postanowienia obowiązują wszystkich członków instytutu

• kapituła nie zawiesza władzy przełożonych oraz ich rad, ale ograniczą ją w tym, co mogłoby wpłynąć na wynik obrad np. przenoszenie członków celem utrudnienia obrad

• kapituła ma reprezentować cały instytut - być znakiem jedności w miłości - wchodzą do niej członkowie na mocy urzędu i wybrani przez członków zakonu delegaci /wg przepisów prawa własnego/

• kan. 631-3 - każdy członek instytutu ma prawo wnieść na tę kapitułę swoje sugestie - to konsekwencja wymogu aby kapituła była reprezentacją całego instytutu. Kapituła ma jednak tylko obowiązek rozpatrzeia tych uwag i udzielenia odpowiedzi

Zadania kapituły generalnej

• strzec dziedzictwa instytutu

• popierać zgodną z tym dziedzictwem odnowę instytutu - tak by nie utracić charyzmatu

• dokonywać wyboru wyższego przełożonego, który będzie później realizował uchwały kapituły

• załatwić ważniejsze sprawy odnoszące się do instytutu, przekraczające kompetencje niższych organów

• wydawać normy powszechnie obowiązujące zgodne z duchem i myślą Kościoła

Konstytucje w sprawie kapituły generalnej winne określić:

• skład osobowy członków i sposoby ich dobierania /z urzędu i z wyborów/

• sposób uzupełniania składu w przypadku niemożności udziału wyznaczonych członków

• zakres spraw, którymi winna się zajmować

• zakres władzy kapituły

• sposób odbywania kapituł

3. Inne kapituły i zebrania

• kan. 632 - nie nakazuje tworzenia innych pośrednich organów władzy, ale gdy prawo własne je powołuje musi określić ich naturę, kompetencje, sposób działania i skład osobowy

• w większości instytutów spotyka się następujące kapituły lub zebrania:

• kapituła prowincjalna - jeśli instytut jest podzielony na prowincje, odbywana na wzór generalnych

• wiceprowincjalna - gdy istnieją wiceprowincje instytutu

• lokalna - domowa - sprawy rozstrzyga cała wspólnota domu zakonnego

• inne zebrania - np. komisje, spotkania przełożonych, konsultorów, ekonomów,

4. Zasady ogólne odnośnie kapituł

• kapituły są praktyczną realizacją zasadą kolegialności władzy w instytucie

• mają się opierać na zasadzie pomocniczości - właściwy podział kompetencji i znaczna autonomią organów niższego rzędu

• KPK w kan. 633 - podaje 5 zasad do uwzględnienia przy organizowaniu kapituł

• mają wiernie wypełniać swe zadania

• zachowywać przepisy prawa powszechnego i własnego

• winne wyrażać troskę i udział wszystkich członków instytutu na rzecz dobra wspólnego

• przy ich organizowaniu stosować mądre rozeznanie - odnośnie sytuacji, spraw, osób

• sposób ich działania zgodny z charakterem i celem instytutu

Dobra doczesne i ich zarząd

Dobra zakonu są dobrami Kościoła i stąd zarządza się nimi wg przepisów KPK księgi V o dobrach doczesnych Kościoła. Prawo własne instytutu reguluje jedynie kwestie specyficzne dla zarządzania zakonem.

1. Prawo własności oraz jego ograniczenie

• kan. 634-1 - instytuty jako osoby prawne są zdolne do nabywania, posiadania i alienowania dóbr doczesnych

• KPK - uznaje własność osób prawnych - a więc samych instytutów, prowincji i domów zakonnych

• prawo cywilne zaś traktuje jako odrębne osoby prawne np. szpitale, szkoły, które w myśl KPK stanowią własność domów instytutów

• własność dóbr nie ma charakteru bezwzględnego i może być ograniczona - konstytucja może nawet wykluczyć ich posiadania np. w zakonach żebrzących. Ograniczenia mogą odnosić się do całości instytutu lub do jego części /prowincja, dom/

• konstytucja winna również rozstrzygnąć czy te ograniczenia odnosi się do zakresu ad intra /na forum wewnętrznego zarządu/ czy ad extra /na forum prawa cywilnego/

• KPK nakazuje unikać instytutom /kan. 634-2/:

• wszelkiego luksusu - jest to sprzeczne z ślubem ubóstwa

• nadmiernego zysku - osiąganego przez chciwość, skąpstwo

• gromadzenia dóbr - winno się poprzestać w granicach roztropnego zaopatrzenia w potrzebne dobra

2. Zażądanie dobrami

• ogólne wytyczne

• kan. 635-2 - prawo własne ma ustanowić przepisy odnośnie zarządzania i używania dóbr sprzyjające zachowaniu ubóstwa, charakterystycznego dla danego instytutu

• naruszeniem ubóstwa jest też brak gospodarności, czy niezaradny zarząd dobrami

• ustanowienie ekonomów

• KPK - kan. 636-1 - nakazuje ustanowienie ekonoma generalnego dla całego instytutu i prowincjonalnego dla prowincji. Zalecane /ale nie obowiązkowe/ jest powołanie dla każdej wspólnoty lokalnej

• powołanie takiej osoby zwalnia też przełożonych od nadmiernej troski o dobra doczesne i pozwala lepiej kierować wspólnotą.

• ekonom jest osobą, która zarządza dobrami instytutu jako osoby prawnej i występuje w jej imieniu

• istnieje obowiązek ustanowienia ekonoma:

• generalnego dla całego instytutu - prawo ma tak określić jego kompetencje by nie kolidowały z uprawnieniami innych osób, ale też sposób powoływania i odwoływania,

• prowincjalnego - nie odnosi się to do części instytutu zrównaną z prowincją

• ekonom wspólnoty lokalnej / rozumiane szerzej nie tylko jako domy instytutu/ może być ustanowiony fakultatywnie. Zamiarem prawodawcy jest aby żaden dom nie pozostał bez odpowiedniej kontroli spraw ekonomicznych

• jeśli ustanowienie ekonoma jest niemożliwe jego zadania spełnia przełożony miejscowy

• ekonomi mają być osobami różnymi od przełożonych, choć są im przyporządkowani. Żaden przełożony generalny czy prowincjalny nie może pełnić roli ekonoma

• sprawozdania

• ekonom zarządzając dobrami osoby prawnej, reprezentuje ją i w jej imieniu działa, ale zawsze pod zwierzchnictwem przełożonego

• ma on obowiązek w odpowiednim czasie przedłożyć kompetentnemu przełożonemu sprawozdania z zarządu

• częstotliwość i zakres sprawozdania /także wydatki na dzieła apostolskie, gromadzenie zbiorów bibliotecznych/ reguluje prawo własne

• kan. 637 - klasztory niezależne mają obowiązek składania sprawozdań przełożonym zewnętrznym - raz w roku wobec ordynariusza miejsca. Składa je przełożony klasztoru, któremu przygotowuje je ekonom danej wspólnoty

• instytuty na prawie diecezjalnym zależą od biskupa i on ma wykazywać troskę o ich materialne zabezpieczenie. Instytuty są zaś zobowiązane do przedstawienia mu ksiąg rachunkowych i stanu kont - nie wystarcza więc samo sprawozdanie. Kontroluje on jedynie domy położone na jego terytorium

• akty zwyczajnej i nadzwyczajne administracji

• KPK - nie określa co jest aktem zwyczajnego i nadzwyczajnego zarządzania

• należy przyjąć, że majątek instytutu stanowią 2 rodzaje dóbr

• dobra stanowiące stały majątek osoby prawnej /patrimonium stabile/ - aktami zwyczajnymi mogą być te, które służą pomnożeniu, wykorzystaniu i utrzymaniu dóbr instytutu a nadzwyczajnymi są inne - np. alienacja

• dobra stanowiące inne przychody /patrimonium liberum/ - aktem zwyczajnym jest tu używanie ich zgodnie z ich przeznaczeniem, wykonywane okresowo i regularnie np. wydatki na utrzymanie, ubranie, wyżywienie, podróże, kształcenie członków instytutu ale też zapłata dla pracowników świeckich

• do osób upoważnionych do wykonywania zwyczajnego zarządzania zalicza się przełożonych i innych urzędników /np. ekonomów/, których prawo własne do tego celu wyznacza

• kan. 638 -1 - prawo własne ma określić:

• akty, które przekraczają zwyczajny sposób zarządzania

• warunki do podjęcia nadzwyczajnych aktów zarządzania administracyjnego

3. Alienacja

• to akt prawny, na mocy którego prawo własności przechodzi z jednego podmiotu na inny lub tzw. tytułem darmowym /darowizna/ lub tytułem obciążającym /np. zamiana/

• w prawie kościelnym oznacza ona wszelkie akty prawne prowadzące do przeniesienia własności na inne osoby przez co pogarsza się stanu posiadania Kościoła

• w odniesieniu do instytutu oznacza on wyzbycie się dóbr będących własnością instytutu i to dóbr stałych, a nie poszczególnych własności profesów po ślubach czasowych lub nowicjuszy

Nadzwyczajne akty zarządzania - formy:

• działania i akty prawne powodujące pogorszenie się stanu majątkowego /sprzedaż, zamiana, darowizna, dzierżawa, najem/. By dokonać ważnie takiej alienacji wymagane są:

• pisemne zezwolenie kompetentnego przełożonego

• uzyskanie przez niego zgody swej rady

• członkowie rady mają się zapoznać ze stanem osoby, której dobra mają być alienowane

• transakcje, w których suma przekracza kwotę określoną dla danego rejonu przez St. Ap. Nie musi to oznaczać pomniejszenia majątku instytutu, ale ze względu na rezerwację St. Ap. stanowi nadzwyczajny akt zarządzania. Wysokość jej ustala Konferencja Episkopatu. Do ważności oprócz zgody St. Ap. wymagane są 3 wyżej wymienione warunki

• transakcje w których przedmiotem są dobra darowane Kościołowi lub instytutowi na mocy ślubu. Do ich alienacji wymagana jest też zgoda St. Ap.

• transakcje w których przedmiotami są rzeczy cenne /res preciosae/ - z racji artystyczne lub historycznej wartości. Konieczna jest też zgoda St. Ap.

Za nadużycia w tej dziedzinie przewidziane są konsekwencje karne - sprawiedliwa kara dla dokonujących alienacji bezprawnie.

4. Długi i zobowiązania

• kan. 639 - jeśli osoba prawna zaciągnęła długi nawet za zgodą przełożonego winna sam je spłacić. Jest ona bowiem podmiotem praw i obowiązków, które odpowiadają jej charakterowi więc winna za nie ponosić odpowiedzialność.

• wg KPK - odpowiedzialność osób fizycznych jest zróżnicowana:

• zaciąganie długów i zobowiązań za zezwoleniem przełożonych w stosunku do własnych dóbr - odpowiedzialność ponosi każdy członek instytutu indywidualnie

• zaciąganie długów i zobowiązań za zezwoleniem przełożonych na rzecz instytutu - obciążony jest instytut w imieniu którego działa upoważniony jego członek /mandatariusz/. Instytut odpowiada także wówczas, gdy zakonnik zaciągnął zobowiązania w stosunku do własnych dóbr

• zaciąganie długów i zobowiązań bez zgody przełożonych - odpowiedzialność ponosi sam zakonnik

• w wymienionych sytuacjach KPK nie wprowadza rozróżnienia na profesów czasowych czy wieczystych. Jednakże profes wieczysty nie posiada własnego majątku, gdyż zrzekł się go, a więc nie posiada własności i jest niewypłacalny. Jego bezprawne czynności pozostają nieważne wg prawa kościelnego, ale w prawie cywilnym może on zaciągać ważne zobowiązania. W tej sytuacji pozostaje jednak jego odpowiedzialność osobista

• kan. 639-4 - przeciw tym, którzy odnieśli korzyści z zawartego kontraktu można wnieść skargę np. z tytułu nieprawnego wzbogacenia się. Przedmiotem skargi może być sama umowa ale tez inne okoliczności np. podstęp, ukrycie wad rzeczy,

• p. 5 - niechęć prawodawcy wobec zaciągania długów - rygoryzm ekonomiczny. Jeśli długi są konieczne trzeba przestrzegać zasady by można je było zaspokoić ze zwyczajnych dochodów lub w niedługim czasie zgodnie z prawem amortyzacji zwrócić całą sumę

5. Zbiorowe świadectwo miłości i ubóstwa

• kan. 640 - duch ubóstwa i miłości winien ożywiać realizację przepisów o zarządzie dobrami instytutu. Podmiotem tej normy są instytutu jako osoby prawne bo o ubóstwie członków mówią inne kanony.

• osoby prawne wymagają posiadania pewnego kapitału do realizacji swych celów i zadań

• instytuty winne również cześć swych dochodów przeznaczyć na potrzeby ubogich i Kościoła. W instytucie mają być na te cele przeznaczone nie tylko te środki, które zbywają ale również winien istnieć specjalny fundusz

PRZYJMOWANIE KANDYDATÓW I KSZTAŁCENIE CZŁONKÓW

• kan. 597-2 - do instytutu życia konsekrowanego nie powinien być dopuszczony nikt, kto nie jest odpowiednio przygotowany

• kan. 641-661- mówią o formacji zakonnej prowadzonej we własnym zakresie przez instytut. Obejmują one”

• przyjęcie do nowicjatu

• kształcenie nowicjuszy

• profesję zakonną

• kształcenie zakonników

• po S. Watykańskim w Renovationis causam z 1969r. postanowiono wprowadzić trójstopniową formację:

• przygotowanie do nowicjatu /postulat/

• nowicjat

• okres ślubów czasowych /juniorat/

Przyjęcie do nowicjatu

• w historii zawsze istniał okres próbny przed przyjęciem do instytutu, który mógł trwać nawet 3 lata

• S. Trydencki zmniejszył go do 1 roku i nie stawiał go jako warunku do ważnej profesji

• obecnie wymagany jest roczny nowicjat zw. kanonicznym do ważności profesji

1. Prawo przyjęcia

• kan. 641 - prawo przyjmowania do nowicjatu przynależy wyższym przełożonym - mają bowiem odpowiednie kwalifikacje

• przełożony ma prawo przyjąć kandydata, ale nie obowiązek - może więc odmówić nawet zdatnemu

• jeśli w instytucie istnieją inne etapy wstępne przed nowicjatem KPK pozostawia ich formę rozstrzygnięciom prawa własnego

• przełożeni wyżsi /generalny, prowincji/ tę władzę mogą delegować innym. Nie mają jej przełożony miejscowy, radni ani kapituły. Nie mają jej też przełożeni zewnętrzni z pominięciem papieża, który jednak nie ingeruje nigdy

2. Przymioty kandydatów

• od doboru kandydatów zależy skuteczność i owocność formacji

• kan. 642 - wylicza wymogi stawiane kandydatom:

• wiek - ukończone 17 lat /stwierdzone na podstawie dokumentu/,

• zdrowie - fizyczne i psychiczne, by móc podołać obowiązkom /w chwili przyjmowania do nowicjatu/

• charakter - zespół cech osobowości uzdalniających do życia we wspólnocie i realizacji rad ewangelicznych. Ma być zrównoważony, zintegrowany i bez egocentryzmu. Można skorzystać z pomocy psychologów

• wystarczające przymioty dojrzałości - wystarczą symptomy rokujące nadzieję na dalszy prawidłowy rozwój osobowości. Dojrzałość przejawia się w dynamicznej obecności w środowisku, w dążeniu do obranych wartości, pokonywania trudności. W sferze religii - zdolność pogłębionego życia wew., ukierunkowanie na Chrystusa, wrażliwość na potrzeby innych

• brak tych przymiotów nie powoduje nieważności przyjęcia

• przy prowadzeniu rozeznania nie można naruszać prawa każdego wiernego do dobrego imienia /kan.220/

3. Przeszkody powodujące nieważność przyjęcia

• kan. 643 - taksatywne wyliczenie przeszkód powodujących nieważność przyjęcia do nowicjatu

• kto nie ukończył 17 lat /CIC wymagał 15 lat/. Przeszkoda ustaje po ukończeniu 17 lat lub dyspensę St. Ap.

• trwające małżeństwo - nie jest ważne jego dopełnienie. Mogą być przyjęci wdowcy. Kościół nie daje okazji do naruszenia intymności małżeństwa i ucieczki od obowiązków w życie zakonne. Zosi ją śmierć współmałżonka lub dyspensa od małżeństwa niedopełnionego

• przynależność do innego instytutu - ale nie stanowi przeszkody przejście do życia pustelniczego czy stanu dziewic. Nie mają przeszkody także ci, którzy zgodnie z prawem przechodzą z innego instytutu. Przeszkoda ustaje po rozwiązaniu węzła profesji wg prawa

• przymus, ciężka bojaźń i podstęp - aby stanowiły przeszkodę muszą być przyczyną wstąpienia do nowicjatu. Wolność musi towarzyszyć tak kandydatowi do zakonu jak i przełożonemu przyjmującemu. Każdy akt prawny musi być w pełni świadomy i dobrowolny inaczej jest nieważny. przeszkoda ostatnia ustaje jeśli ponowi się akt w pełni dobrowolnie i świadomie

• przymus musi być zewnętrzny i na tyle mocny by się nie można było mu oprzeć /kan. 125/

• bojaźń - ma być ciężka, zewnętrzna i niesprawiedliwa, bezwzględna lub względna, bezpośrednia lub pośrednia. Akt prawny pod jej wpływem jest ważny ale przyjęcie do nowicjaty jest nieważny

• podstęp - musi powodować błąd co do istoty aktu prawnego a wówczas akt jest nieważny

• zatajenie włączenia do innego instytutu lub stowarzyszenia - chodzi o uprzednią ale już nie istniejąca przynależność. Gdyby istniała obecnie jest identyczna z 3 przeszkodą. Nie dotyczy osób prowadzących życia pustelniczego, w stanie dziewic lub pobytu w seminarium duchownym. Chroni ona przed kandydatami nieodpowiednimi i szkodliwymi. Prawodawca nie piętnuje samej przynależności ale fakt jej zatajenia. Przeszkoda ustaje przez wyjawienie dawnej przynależności

4. Przeszkody na mocy prawa własnego

• każdy instytut może dołączyć dodatkowe przeszkody unieważniające przyjęcie lub określić dodatkowe warunki

• mają one dotyczyć tylko przyjęcia do nowicjatu - przeszkód innych nie powinno się mnożyć

• nowe przeszkody mogą wynikać z chryzmatu i natury danego instytutu

• trzeba też określić władzę kompetentną do udzielania dyspensy od tych przeszkód

5. Zakaz przyjęcia

• kan. 644 - zakazuje przyjmowania 2 kategorii osób:

• duchowni diecezjalni - kapłani i diakoni, bez konsultacji /ustnej lub pisemnej/ z ich ordynariuszem. Nie dotyczy to alumnów seminarium. Nie oznacza to uzyskania zgody czy pozwolenia, gdyż od roztropności przełożonego zależy ich przyjęcie. Obowiązek konsultacji ciąży na przełożonym i na duchownym jednocześnie. Ponadto duchowni podczas nowicjatu i okresu ślubów czasowych pozostają pod jurysdykcją ordynariusza miejscowego. Zakaz ustaje po odbyciu konsultacji i nie ma potrzeby dyspensy

• niewypłacalni dłużnicy - chodzi o ich dług zaciągnięty w sposób pewny, względem określonych wierzycieli, oparty na legalnym tytule prawnym /nie dotyczy zobowiązań tzw. naturalnych/. Nie można narażać instytut na starty materialne, sprawy sądowe. Zakaz ustaje gdy zostaje spłacony dług. St. Ap. może udzielić też dyspensy jeśli dłużnik przedstawi zabezpieczenie spłaty wierzycieli. Przyjęcie było by ważne ale niegodziwe.

6. Świadectwa i informacje

KPK - kan. 645 - wymaga od kandydatów:

• 3 świadectw dla wszystkich - świadectwo chrztu i bierzmowania oraz zaświadczenie o stanie wolnym /tak w zakresie sakramentalnym jak i cywilnym/. Wystawia je proboszcz lub ordynariusz miejsca zamieszania

• 3 szczegółowych dla pewnej grupy /duchownych, eks-seminarzystów, eks-członków instytutów i stowarzyszeń/

• duchowni - opinia ordynariusza o przymiotach, wykształceniu, dotychczasowej pracy, sytuacji rodzinnej

• eks-członków instytutów - przełożony wyższy dotychczasowych instytutów podobna jak u duchownych z podaniem przyczyny opuszczenia instytutu lub wydalenia z niego

• eks-seminarzystów - opinia rektora seminarium, lub kapłana pod opieką którego on przebywa z zalecenia ordynariusza miejsca. Należy też podać motywy opuszczenia bądź wydalenia z seminarium

• świadectw wymaganych przez prawo własne - inne niż wymienione wyżej - życiorys, podanie o przyjęcie, zaświadczenie lekarskie, świadectwa szkolne, dyplomy uprawnień zawodowych

• informacje dodatkowe - musi być rzeczywista konieczność ich zebrania - np. karność, służba wojskowa, świadectwo zdrowia, informacje ze środowiska koleżeńskiego lub pracy

Nowicjat i kształcenie nowicjuszy

1. Natura i cel nowicjatu

• KPK - kan. 646 - życie zakonne zaczyna się w nowicjacie - o pierwszy i podstawowy etap formacji zakonnej zmierzający do profesji wieczystej i podjęcia życia zgodnego z charyzmatem danego zgromadzenia

• uzewnętrznia się w odosobnieniu /połączone z przebywaniem w specjalnym domu formacji/, zmianie stroju,

Cele nowicjatu:

• dokładniejsze rozpoznanie Bożego powołania - przez nowicjusza i jego przełożonych. Ma dopomóc sprawdzić czy jest ono oparte na motywach religijnych i czy może być zrealizowane w tym instytucie

• doświadczenie życia w instytucie - by móc świadomie i w pełni podjąć późniejsze zobowiązania i dzieła tego instytutu. Ważny jest tu przykład życia innych członków i praktyki apostolskie

• formacja umysłu i serc w duchu instytutu - poznanie instytutu

• potwierdzenie zdatności nowicjuszy do życia w instytucie i jego zamiarów

2. Miejsce nowicjatu

• w klasztorach niezależnych - każdy dom jest miejscem nowicjatu

• w innych instytutach istnieją osobne domy formacji i wspólnoty nowicjackie

• kan. 647-1 - erygowanie domu nowicjatu pisemnym dekretem należy tylko do najwyższych przełożonych za zgodą ich rady. Nie potrzeba już zgody St. Ap.

• do ważności - nowicjat ma być odbyty w domu prawnie do tego przeznaczonym. Ale są wyjątki:

• za zgoda przełożonego /i jego rady/ można odbyć nowicjat w innym domu instytutu pod okiem doświadczonego zakonnika, pełniącego wówczas rolę mistrz nowicjatu

• wyższy przełożony /generalny i nie ma potrzeby zgody rady/ może zezwolić by cała grupa nowicjuszy dla celów wychowawczych przez jakiś czas przebywała w innym domu instytutu /rekolekcje, doświadczenie życia inne wspólnoty, sprawy lokalowe/. Pobyt ten nie przerywa wówczas nowicjatu

3. Czas trwania nowicjatu

• KPK - kan. 648 - ustala czas trwania nowicjatu min. 12 miesięcy /360 dni gdy są przerwy/ max 2 lata

• jest to wystarczający czas na duchowe przygotowanie i nie należy go wydłużać. Chyba, że istnieje słuszna przyczyna i wówczas można jeszcze o 6 miesięcy /kan. 653/

• nie obowiązuje bezwzględna ciągłość czasu nowicjatu i może on być przerwany czasem na posługę apostolską

• instytut może też wprowadzić okresy praktyki apostolskiej poza wspólnota nowicjatu - czyli działalność apostolską właściwą danemu charakterowi danego instytutu

Nieobecność w nowicjacie - kan. 649

• przyczynami mogą być: choroba związana z pobytem w szpitalu, sytuacja rodzinna, służba wojskowa - są zaliczone w czas nowicjatu

• nieobecność 3 miesięczna w nowicjacie, zawiniona lub nie, ciągła lub z przerwami - powoduje jego nieważność

• poniżej 15 dni - nie wymaga uzupełnienia, chyba że przełożony to zarządzi

• gdy nieobecność trwała od 15-90 dni - o tyle należy przedłużyć nowicjat

• nieobecność po odbytym nowicjacie - prawo tego nie reguluje. Nawet ponad 3 miesięczna za zgoda przełożonego nie powoduje nieważności nowicjatu czy późniejszej profesji.

• nowicjat można skrócić /antycypować profesję/ ale nie więcej niż 15 dni - prawo ma przełożony wyższy

4. Kierownictwo nowicjuszy

• ustanowienie mistrza nowicjatu

• kan. 650 - cel nowicjatu wymaga, by nowicjusze byli kształtowani pod kierunkiem mistrza nowicjatu

• bez jego obecności nowicjat byłby ważny ale stanowiłoby to karygodne zaniedbanie

• mistrzowi nowicjatu podlegają wszyscy nowicjusze - on weryfikuje ich powołanie i przekazuje ducha instytutu

• jego zwierzchnictwo dotyczy zakresu formacji, ale nie jest to władza kanoniczna

• mistrz w kierowaniu nowicjatem podlega władzy wyższego przełożonego

• sam przełożony sprawuje władzę na domem nowicjatu ale nie nad wspólnotą nowicjuszy i nie powinien ingerować w formację

• nowicjuszy nie obowiązuje jeszcze ślub posłuszeństwa

• przełożony miejscowy ani wyższy nie powinien być mistrzem nowicjatu

• program formacji nowicjackiej ustala prawo własne

• wymogi stawiane mistrzowi nowicjatu

KPK - kan. 651 - minimalne wymogi:

• ma to być członek instytutu - ma wprowadzić nowicjuszy w duchowość instytutu. Możliwa jest dyspensa St. Ap.

• profes ślubów wieczystych - by mógł odpowiedzialnie kierować nowicjuszami

• wyznaczony zgodnie z prawem - ustanawia go wyższy przełożony za opinią rady. Kandydat musi się zgodzić.

• mogą go wspierać pomocnicy - np. socjusz nowicjatu mianowani przez wyższego przełożonego

• mistrz i pomocnicy maja obowiązek rezydencji

Inne wymogi:

• staranie przygotowany do pełnienia tej funkcji

• wolność od innych obowiązków utrudniających formację

• owocne i stałe wypełnianie zadań - mistrz jest nieusuwalny z urzędu bez poważnej przyczyny

5. Przedmiot formacji nowicjackiej

• pomoc w rozpoznaniu i potwierdzeniu powołania zakonnego

• przygotowanie do prowadzenia życia właściwego instytutowi

• kan. 652-2 - precyzuje wymogi:

• nabycie cnót ludzkich i chrześcijańskich

• formacja duchowa prowadząca do doskonałości życia

• kontemplacja dzieła zbawienia i Pisma św.

• przygotowanie do kultu liturgicznego

• służba ludziom i Kościołowi przez praktykę rad ewangelicznych

• zaznajomienie z charakterem, duchem, historią i życiem instytutu

• przepojenie miłością do Kościoła i jego pasterzy

• sami nowicjusze winni aktywnie współdziałać w dziele formacji i wypełniać swe obowiązki

• w formacji nowicjuszy uczestniczą też wszyscy członkowie instytutu przez modlitwę i własny przykład

• nie należy w czasie nowicjatu podejmować zadań czy studiów nie służących formacji

6. Zakończenie nowicjatu

KPK - 653 - podaje sposoby zakończenia nowicjatu:

• dobrowolne opuszczenie instytutu - nowicjusz ma prawo w każdej chwili się wycofać, także po ukończeniu

• zwolnienie przez kompetentnych przełożonych - dla słusznej przyczyny /nowicjusz nie jest bez praw/. Wśród poważnych przyczyn są: brak zdrowi, brak zdolności, niezdolność do życia we wspólnocie. Nie być to kara.

• wydalenie - dla poważnej przyczyny, zaistniałych z winy nowicjusza - brak postępu w życiu duchowym, stałe naruszanie dyscypliny nowicjatu, konfliktowość, wady moralne. Motywy wydalenia należy przedstawić nowicjuszowi. Niesprawiedliwe wydalenie może doprowadzić do zażądania od przełożonego poniesienia odpowiedzialności za wydalenie zdolnego i zdatnego nowicjusza

• dopuszczenie do profesji czasowej - najbardziej pożądany sposób zakończenia nowicjatu. Dopuszczenie jest nakazem prawa zobowiązującym przełożonego, a niesprawiedliwe niedopuszczenie może być zaskarżone

• przedłużenie nowicjatu - gdy istnieje wątpliwość /rozumna i uzasadniona/ co do zdatności kandydata

Profesja zakonna

1. Istotne elementy profesji

KPK - kan. 654 - nie podaje definicji ale wymienia istotne elementy

• zobowiązanie się publicznym ślubem do zachowania 3 rad ewangelicznych. Każdy wierzący jest zobowiązany do ich praktykowania z racji chrztu. Osoba zakonna dodatkowo na mocy ślubu

• konsekracja Bogu przez posługę Kościoła - złożenie w ofierze osoby tzw. traditio - jako odpowiedź na powołanie

• włączenie do instytutu z prawami i obowiązkami określonymi przez prawo - umowa na mocy której profes oddaje się całkowicie instytutowi, a ten inkorporuje go do grona swych członków. Inkorporacja do całego instytutu a nie tylko do jego części

2. Okres trwania profesji czasowej

• kan. 655 - ustala terminy graniczne profesji czasowej - min. 3 lata, max. 6 lat, z możliwością jej przedłużenia

• odnosi się to do instytutów mających profesję czasową przed wieczystą, nie do tych, które mają tylko czasową

• profesja czasowa jest prawdziwą profesją zakonną ze wszystkimi elementami

• prawo własne określa na jaki czas ją się składa

• została wprowadzona dla męskich zakonów w 1857 a żeńskich 1902r.

3. Warunki ważności profesji czasowej

KPK - kan. 656 podaje wymogi:

• ukończone 18 lat. Od tej przeszkody dyspensuje St. Ap.

• ważne odbycie nowicjatu - okoliczności wpływające na nieważność nowicjatu powodują nieważność profesji czasowej. Nie udziela się dyspensy.

• dopuszczenie przez kompetentnego przełożonego /po wysłuchaniu rady z głosem doradczym lub decydującym /. Jest nim przełożony wyższy, który nie może swej władzy delegować, choć może to uczynić jego zastępca /też należy do przełożonych wyższych/. W instytutach na prawie diecezjalnym do profesji dopuszcza przełożony a nie biskup

• złożenie profesji w sposób wyraźny i bez przymusu, bojaźni i podstępu - musi być wyrażona zew. słowami lub na piśmie. Formę reguluje prawo wew. instytutu, ale formuła musi zawierać treść 3 ślubów, czas na jaki jest składana, dane osoby składającej oraz gwarancje spełnienia przyrzeczeń

• przyjęcie przez właściwego przełożonego - osobiście lub przez delegata. Przyjmuje je w imieniu Kościoła oraz instytutu i inkorporuje profesa do instytutu. Prawo własne określa, który przełożony jest kompetentny

4. Ponowienie i przedłużenie profesji czasowej

• profesja czasowa jest etapem przejściowym ukierunkowanym na śluby wieczyste. Może nastąpić:

• ponowienie - po upływie czasu na jaki profesja czasowa została złożona, jeśli zakonnik prosi /ma tu wolność pozostania lub odejścia/ i został uznany za zdatnego

• dopuszczenie do profesji wieczystej - warunki jak wyżej

• odejście z instytutu - gdy nie prosi o ponowienie profesji czasowej, nie jest uznany za zdatnego /może złożyć rekurs do przełożonych wew. lub St. Ap./

• przedłużenie - gdy istnieją wątpliwości co do zdatności profesa lub jego wolności

• antycypowania profesji wieczystej - dla słusznej przyczyny /poważniejszej niż dla antycypacji profesji czasowej/ można ją przyspieszyć np. niebezpieczeństwo śmierci, konieczność posługi apostolskiej. Max można przyspieszyć o 3 miesiące

• można też wcześniej dokonać odnowienia profesji czasowej

5. Warunki ważności profesji wieczystej

• kan. 658 - warunki do ważności - 3 jak do profesji czasowej:

• dopuszczenie w sposób wolny przez kompetentnego przełożonego po wysłuchaniu rady

• złożenie profesji wyraźnie bez przymusu, bojaźni, podstępu

• przyjęcie przez kompetentnego przełożonego

3 dodatkowe:

• ukończone 21 lat /profesja czasowa po ukończeniu 18 lat + 3 lata profesji czasowej/

• uprzednia profesja czasowa przynajmniej przez 3 lata

• inne warunki dodane przez prawo własne

6. Uważnienie profesji

Profesja zakonna jest aktem prawnym, którego ważność jest uzależniona od spełnienia pewnych warunków. Nieważność może pochodzić z 2 przyczyn:

• zewnętrznych - przeszkoda

• wewnętrznych - brak zgody

W zależności od tego, która przyczyna zaistniała są różne sposoby uważniania:

• przy przeszkodzie - 2 możliwości

• sanacja - wymagany jest akt uważnienie St. Ap. Przy sanacji stosuje się fikcję prawna i profesję uznaje się za ważną od samego początku - skutki prawne działają wstecz. Takiej sanacji można udzielić nawet bez wiedzy profesa lub instytutu, ale pod warunkiem, że istnieje akt woli /zgoda/ profesa i instytutu. Stosowany by uniknąć zdziwienia lub niezdrowej sensacji

• konwalidacja - wymagana jest dyspensa i ponowne złożenie profesji. Takie uważnienie nie działa wstecz i jest ważna dopiero w chwili złożenia ponownej profesji - trzeba ja też odnotować w aktach profesa

• przy braku zgody - uważnienie następuje przez wyrażenie woli przez profesa

7. Profesja wątpliwa

KPK nie podejmuje tego tematu. Należy się odwołać do CIC.

• gdy istnieje jednak wątpliwość co do ważności profesji, a zakonnik nie chce jej powtórzyć lub poprosić o jej sanację - należy to przedstawić St. Ap. Do czasu wyjaśnienia profes ma pełne prawa i obowiązki płynące z profesji.

Kształcenie zakonników

1. Formacja sensu stricto - miejsce i czas trwania

KPK - kan. 659 - konieczność dalszego kształcenia członków instytutu po pierwszych ślubach /tzw. juniorat/ - bez względu na to czy są kandydatami do kapłaństwa czy też nie. Nie jest to też zależne od osobistych uzdolnień.

• przedmiotem takiej formacji jest:

• prowadzenie życia właściwego danemu instytutowi

• pełniejszego realizowania zadań instytutu

• prawo własne ma określić program i czas trwania formacji

• źródłem inspiracji maja być potrzeby Kościoła

2. Formacja ścisła - istotne wytyczne

KPK - kan. 660 - kształcenie to winno być:

• systematyczne - zaplanowane z wykorzystaniem możliwych środków. Prowadzone przez wykwalifikowane osoby i w odpowiednich domach

• przystosowane do zdolności członków i zadań jakie mają spełniać

• duchowe - rozwijające cnoty i duchowość zakonną

• apostolskie - w oparciu o potrzeby Kościoła i świata

• naukowe - nabycie odpowiedniej wiedzy z zakresu teologii i filozofii, ale też w dyscyplinach świeckich

• praktyczne - w odniesieniu do czekających zadań

• uwieńczone zyskaniem odpowiednich tytułów - tak kościelnych jak i świeckich /naukowe, techniczne, zawodowe/

Zdobywanie tej formacji nie powinno być utrudniane nakładaniem dodatkowych zobowiązań

3. Formacja stała

• kan. 661 - formacja zakonników winna być kontynuowana przez całe życie i obejmować: formację duchową, naukową i praktyczną - jest to obowiązek prawny

• odpowiedzialność za formację stałą ponoszą przełożeni i oni dobierają środki i programy

OBOWIĄZKI PRAWA INSTYTUTÓW ORAZ ICH CZŁONKÓW

Chrześcijanin przez chrzest staje się podmiotem praw i obowiązków w Kościele. Przez profesję rad ewangelicznych i włączenie do konkretnego instytutu zaciąga obowiązki i prawa, których nie można samowolnie ograniczać ani go bezprawnie pozbawić. Śluby rodzą określoną więź prawną między instytutem a profesem.

Obowiązki członków instytutu

• naśladowanie Chrystusa

• kan. 662 - łączy w sobie elementy prawne i teologiczne odnośnie konieczności naśladowania Chrystusa

• jest to najwyższa reguła życia zakonnego i podstawowy obowiązek.

• zakonnicy realizują te ideał wg sposobu ustalonego w konstytucjach

• kontemplacja i modlitwa

• kan. 663 - to jakby mały kodeks praktyk pobożnych, których celem jest kontemplacja Boga i jego dzieł.

• modlitwa kontemplacja - jest to obowiązek indywidualny i wspólnotowy.

• udział w Eucharystii - w miarę codzienny i aktywny

• codzienna Komunia św. i adoracja Najśw. Sakramentu

• czytanie ni medytacja Pisma św.

• godne sprawowanie Liturgii Godzin - indywidualnie i wspólnotowo. Duchowni zakonnicy mają obowiązek odmawiania jej codziennie wg przepisów ksiąg liturgicznych. Inni członkowie wg prawa własnego

• inne pobożne ćwiczenia wyrosłe z tradycji instytutu - np. do NMP,

• coroczne dni skupienia i rekolekcje

• nawrócenie i pokuta

• kan. 664 - dodatkowy praktyki pobożne

• częste zwracanie myśli ku Bogu - nawrócenie jako ciągła przemiana życia poprzez uczynki pokuty i umartwienia

• codzienny rachunek sumienia - wspólnie lub prywatnie, jako środek samodyscypliny i zjednoczenia z Bogiem

• częsta spowiedź św. - wg kan. 630 - obowiązek przełożonych zapewnienia tej posługi

• życie wspólne

KPK - 665 - stanowi ono istotny element życia zakonnego. Obejmuje ono:

• pobyt w domu zakonnym - przynależność do konkretnego domu jest wymogiem prawa i opuszczanie go ma się dokonywać tylko za zgodą przełożonego

• prawny pobyt poza domem - prawodawca wyróżnia dwa przypadki:

• nieobecność roczna lub krótsza - zgody udziela przełożony wyższy za zgodą swej rady. Zakonnik pozostaje wówczas członkiem instytutu ze wszystkimi prawami i obowiązkami /płynącymi z reguły lub konstytucji/, z wyjątkiem tych, które się nie dają pogodzić z jego obecną sytuacją /np. zachowanie klauzury/.

• nieobecność dłuższa niż rok - prawo zakonne wylicza 3 sytuacje w których przełożony wyższy może za zgodą swej rady zezwolić na dłuższy pobyt poza wspólnotą zakonną. Należy jednak zadbać o kontakt zakonnika ze wspólnotą i wyznaczyć sposoby podtrzymywania z nią więzi. Są to:

• ratowanie zdrowia - choroba zakonnika

• odbycie studiów

• wykonywanie apostolatu w imieniu instytutu - połączone nawet z przyjęciem jakiegoś urzędu

• bezprawny pobyt poza domem zakonnym - bez zgody przełożonego i z zamiarem uwolnienia się spod jego władzy. KPK nie przewiduje sankcji karnych i nakazuje zastosować środki duszpasterskie. Bezprawne przebywanie może powstać w skutek:

• z braku ważnego zezwolenia

• upływu czasu wyznaczonego na przebywanie poza instytutem

• wydanie przez przełożonego pozwolenia bez zgody swej rady

• jeśli bezprawna obecność trwa ponad pół roku - można wszcząć proces o wydalenie z instytutu

• korzystanie ze środków społecznego przekazu

• prawodawca zaleca posiadanie i używanie środków społecznego przekazu zawłaszcza w celach apostolskich

• unikać zaś tego, co może szkodzić własnemu powołaniu, czystości

• odnosi się to i do osób fizycznych i do osób prawny

• ubiór zakonny

• kan. 669 - wszystkie instytuty winne mieć własny ubiór zw. habitem, który maja obowiązek nosić

• formę stroju określa prawo własne

• jest to obowiązek profesów, nowicjusze noszą najczęściej inne podobne stroje

• habit ma być znakiem konsekracji jaka się dokonała przez profesję - funkcja ascetyczna i duchowa

• ma podkreślać oddzielenie od świata i dobrowolne ubóstwo

• dyspensy od noszenia stroju zakonnego udziela przełożony

• prawo do środków koniecznych do osiągnięcia celu powołania

• instytut ma obowiązek zapewnienia środków koniecznych w realizacji powołania

• prawo do otrzymania z takich środków nabywa się w chwili inkorporacji - czyli od pierwszych ślubów

• konkretne sposoby określają konstytucje

• obowiązki poza instytutem

• kan. 671 - zakazuje przyjmowania jakichkolwiek obowiązków /także kościelnych/ poza instytutem

• można je przyjąć i wykonywać tylko za zgoda przełożonego

• przełożony ma obowiązek na wyrażenie zgody na pojęcie obowiązków zgodnych z cele i duchem instytutu

• Obowiązki i prawa duchownych nałożone na zakonników

• zachowanie doskonałej i wiecznej wstrzemięźliwości - unikanie sytuacji zagrożenia dla czystości i zgorszeni

• wstrzymanie się od zajęć niegodnych i obcych stanowi duchownemu - np. wykonywanie władzy świeckiej

• zakaz uprawiania handlu i transakcji - chyba że za zgodą właściwej władzy kościelnej

• popieranie pokoju i sprawiedliwości społecznej

• zakaz udziału w partiach politycznych i kierowania związkami zawodowymi

• zakaz dobrowolnej służby wojskowej - grozi to bowiem utratą ducha zakonnego

• zakonnicy będący duchownymi mają dodatkowo obowiązki spoczywające na kapłanach

• klauzura

• korzystanie z dóbr doczesnych

Klauzura

1. Pojęcie i cel

Odróżniamy klauzurę w pojęciu:

• materialnym /bierna/ - część domu zakonnego, której nie wolno opuszczać bez pozwolenia przełożonego i do której nie wolno wchodzić osobom postronnym

• formalnym /czynna/ - ogół przepisów prawnych /powszechnych i własnych/ regulujących ten problem

Cel

• dawniej celem było - ochrona czystości i zachowanie karności zakonnej

• obecnie - to dobrowolne oddzielenie od świata celem prowadzenia życia w skupieniu, pracowitości i ciszy

2. Rodzaje klauzury

KPK - wyróżnia 4 rodzaje klauzury i łagodzi przepisy odnośnie jej zachowania

• zwykła /powszechna/ - zarezerwowana cześć domu przeznaczona tylko dla zakonników, by zachować intymność życia zakonnego. Przełożony zakonny może udzielić pozwolenia na wejście do niej osób postronnych w pojedynczych wypadkach i dla rozumnej przyczyny /np. odwiedzających/

• w klasztorach kontemplacyjnych - ściślejsza klauzura. Nie jest ona papieska a obowiązuje na mocy konstytucji. Za jej utrzymaniem przemawiają racje historyczne lub przeznaczenie domu zakonnego. Zakresowo jest szersza od klauzury powszechnej - obejmuje więcej pomieszczeń a niekiedy całość klasztoru z wyjątkiem rozmównic. Trudniejsze bywał tez wyjście poza jej obręb.

• papieska - ponieważ normy odnośnie jej wydała St. Ap. zezwalając na pewne zmiany w konstytucjach. Podlegają jej klasztory mniszek całkowicie oddane kontemplacji. Obejmuje profeski, nowicjuszki i postulantki. Obejmuje cały dom wraz z ogrodami. Wyjątek to rozmównica, a czasami kaplica dostępną wiernym. Nie można też w normalny sposób korzystać ze środków społecznego przekazu. Za naruszenie klauzury nie ma dzisiaj sankcji karnych a jedynie moralne. Może być ona przedmiotem wizytacji biskupa

• konstytucyjna - wprowadzona w miejsce tzw. klauzury mniejszej. Obowiązuje w klasztorach mniszek prowadzących życie kontemplacyjne, ale podejmujących też pewne dzieła apostolskie. Jej zasady określa konstytucja. Jest bardziej surowa niż klauzura powszechna

Prawo wejścia do klauzury w klasztorach żeńskich:

• kardynałowie - przełożony zakonu męskiego

• nuncjusz apostolski - kapłan z posługą sakramentalną /za zgodą przełożonej/

• biskup diecezjalny - kapłan by odprawić pogrzeb

3. Uprawnienia biskupa

• prawodawca udzielił biskupowi diecezjalnemu pewnych uprawnień odnośnie klauzur papieskiej i konstytucyjnej

• może on wchodzić do klauzury na swoim terytorium dla słusznej przyczyny

• dla poważnej przyczyny, za zgodą przełożonej może pozwolić też innym osobom wejść do klauzury, albo mniszkom wyjść z niej na określony czas

Korzystanie z dóbr doczesnych

• kan. 668 - reguluje praktykę ubóstwa w zakresie indywidualnym

1. Rezygnacja z zarządzania dobrami

• posiadanie i zarządzanie własnymi dobrami byłoby sprzeczne ze ślubem ubóstwa. Stąd przed pierwszymi ślubami zakonnicy zarząd swymi dobrami mogą przekazać komu zechcą. Dokonuje się to przez 3 akty prawne:

• zrzeczenie się zarządu dobrami - przedmiotem są dobra posiadane przez nowicjusza obecnie, a także te, które uzyska w przyszłości. Od tego nakazu nie ma dyspensy, gdyż byłaby sprzeczna ze ślubem ubóstwa. zrzeczenie ma być realne - uwzględniać możliwość opuszczenia instytutu i dlatego wypada je opatrzyć klauzulą. Najlepiej sporządzić akt prawny u notariusza

• dyspozycje do użytkowania dóbr - przełożeni mogą zezwolić na używanie pewnych rzeczy nie przynoszących dochodów /samochód, komputer/ lub uzyskany dochód przeznaczyć na cele charytatywne

• testament - przed profesją wieczystą konieczne jest sporządzenie testamentu, chyba że ktoś uczynił to przed wstąpieniem do zakonu

2. Zmiany w zarządzie

• jakiekolwiek zmiany w tych aktach prawnych możliwe są pod 2 warunkami:

• zaistnienie słusznej przyczyny

• zezwolenia kompetentnego przełożonego

• ślub ubóstwa zakłada zależność od przełożonego w sferze użytkowania dóbr i dysponowania nimi

3. Nabywanie dóbr na korzyść instytutu

• kan. 668 - cokolwiek zakonnik nabywa, nabywa dla instytutu. Możliwe rodzaje nabycia dóbr:

• ale tez przez:

• pensję - wynagrodzenie najczęściej za pracę i własne staranie

• zapomogi - od osób fizycznych lub prawnych, darowizny, honoraria, nagrody

• ubezpieczenia - zwrot jakichkolwiek szkód

4. Całkowite i fakultatywne zrzeczenie się dóbr

• najczęściej przez akt prawny następuje całkowite zrzeczenie się dóbr przed profesją wieczystą

• całkowite zrzeczenie się oznacza 3 skutki:

• utratę zdolności posiadania i nabywania dóbr

• nieważność aktów przeciw ślubowi czystości

• cesję na rzecz instytutu wszystkiego, co zakonnik otrzymuje po zrzeczeniu się dóbr

• w niektórych instytutach profesi wieczyści mogą za zgodą przełożonego zrzec się części dóbr

• prawo własne musi wówczas regulować sprawę nabywania dochodów i użytkowania ich z pozostałej części

APOSTOLSTWO INSTYTUTÓW

1. Zasada ogólna

KPK - kan. 673 - dzieło apostolatu polega na świadectwie ich życia konsekrowanego /zachowaniu rad ewangelicznych/, ożywionego modlitwa i pokutą. Są do tego zobowiązani wszyscy zakonnicy bez względu na zajmowane stanowisko

2. Apostolstwo instytutów kontemplacyjnych

• pomimo ścisłej klauzury należą do życia i świętości Kościoła - składają Bogu doskonałą ofiarę chwały, a ludowi Bożemu dodają blasku przez owoce świętości i przyczyniają się do jego wzrostu

• jest to apostolstwo modlitwy, pokuty i ofiary a także pracy w swych klasztorach

3. Instytuty oddane dziełom apostolskim

• kan. 675 - to instytuty wykonujące dzieła apostolskie należące do ich natury

• życie zakonne winno być nacechowane duchem apostolskim, a apostolstwo przepojone duchem zakonnym

• źródłem siły działań apostolskich winno być zjednoczenie z Bogiem

• żadna działalność apostolska nie ma charakteru prywatnego lecz należy do działań Kościoła - 3 jej cechy:

• pełniona w imieniu Kościoła

• z polecenia Kościoła - zakonnik jest delegatem Kościoła i winien mu posłuszeństwo

• we wspólnocie Kościoła - jest możliwa tylko w jedności z Kościołem jako wspólnotą. Wymaga współpracy i z hierarchią i z osobami pracującymi w duszpasterstwie. Daje to też możliwość udziału członków zakonów w trosce o Kościół podejmowanej np. na synodach plenarnych i prowincjalnych /są tam ich delegaci/

4. Apostolstwo instytutów laickich

• kan. 676 - uczestniczą one w pasterskim zadaniu Kościoła

• pełnią ja przez dzieła miłosierdzia względem duszy i ciała - służba dla świata i człowieka

• w ten sposób przybliżają ludziom Boga, który jest miłosiernym Ojcem

• mają zachować swój charakter i posłannictwo

5. Zachowanie dzieł własnych

• dzieła własne - to te, które wymienia prawo własne instytutu, a przez które realizuje on swoją misję i cele

• dzieła własne należy przystosować obecnie do potrzeb miejsca, czasu i nowych środków

• przystosowanie winno spełniać 5 warunków

• roztropne - by uniknąć ryzyka utraty własnego dziedzictwa

• z uwzględnieniem potrzeb czasu - także zmieniającej się mentalności

• z uwzględnieniem potrzeb miejsca - szczególnie różne warunki geograficzne w jakich instytutu działają

• za pomocą nowych środków - nowe metody zwiększające pożyteczność i skuteczność działań

• za pomocą stosownych środków - nie będących zaprzeczeniem charakteru instytutu

• stowarzyszenia wiernych złączone z instytutami - należy je popierać, zachowując ich cel i naturę. Tworzą je osoby żyjące w świecie a zarazem uczestniczące w duchu jakiegoś zakonu i poddane kierownictwu tego zakonu. Prowadzą one działa apostolatu i zmierzają do chrześcijańskiej dojrzałości.

6. Zależność od biskupa i własnych przełożonych

• kan. 678 - zakonnicy winni okazywać biskupowi należyte posłuszeństwo, choć nie są do tego zobowiązani w takim stopniu jak wobec papieża

• Istnieje potrójny zakres zależności instytutów od biskupa:

• w duszpasterstwie - tzn. wszelkie zadania i urzędy wykonywane przez zakonników dla zbawienia ludzi np. powierzenie parafii instytutowi, ustanowienie zakonnika rektorem kościoła

• w sprawach kultu Bożego - chodzi o kult publiczny, a nie ten spełniany wew. wspólnoty zakonnej. Zakonników obowiązują tu przepisy KPK oraz normy wydane przez biskupa

• inne dzieła apostolskie - odnoszące się do zewnętrznej działalności zakonników np. głoszenie kazań, misji, rekolekcji, prowadzenie katechezy

• pełniąc zadania na zew. instytutu zakonnicy podlegają biskupowi, ale nie mogą się uniezależnić od swoich przełożonych - muszą nadal zachowywać swoją konstytucję i biskupi winni nad tym również czuwać

• biskupi i przełożeni zakonni winni odnośnie tych spraw wzajemnie współpracować

7. Zakaz przebywania w diecezji

• kan. 679 - biskup może członkowi instytutu wydać zakaz pobytu w swej diecezji a w konsekwencji wydalenie z diecezji. Jest to kara surowa i musi być nadana wg prawa. Nie może jej nałożyć ordynariusz miejsca. Uwarunkowania kary:

• przynagla bardzo poważna przyczyna - w innych wypadkach należy użyć innych środków zaradczych. Do bardzo poważnych przyczyn można zaliczyć ochronę dobra wspólnego i ochrony przed zgorszeniem /publiczne wystąpienia przeciw nauce Kościoła, działalność kryminalna/

• powiadomienie wyższego przełożonego - biskup ma powiadomić o zaistniałym fakcie i wezwać do ingerencji. Gdyby przełożony nie zareagował - biskup może postąpić zgodnie z prawem. Przełożony ma pierwszeństwo i większe możliwości działania względem członków instytutu

• zaniedbania przełożonego w tej sprawie - przy trwającym złu lub jego wzroście ze strony zakonnika

• o wydaleniu zakonnika z diecezji biskup winien powiadomić St. Ap., bez względu na to czy zakonnik dostosował się do kary czy też nie. Jest to formalne zakończenie sprawy.

• przełożony i zakonnik może przesłać ewentualne wyjaśnienie do St. Ap.

8. Współpraca i koordynacja pracy apostolskiej

• kan. 680 - domaga się współpracy między różnymi instytutami, między instytutami a duchowieństwem i biskupem w dziełach apostolskich

• współpraca między instytutami opiera się na fakcie złożenia tych samych ślubów i powołania do dzieł apostolskich. Ponadto wszyscy zakonnicy przynależą też do rodziny diecezjalnej i uczestniczą w kapłańskiej posłudze biskupa i kapłanów w diecezji. Wyłączone są tylko instytuty kontemplacyjne

• przy podejmowaniu współpracy należy jednak zachować:

• własny charakter i cel instytutu /konstytucji i prawa własnego/

• prawa fundacyjne - np. umów między biskupem a przełożonymi

9. Dzieła powierzane zakonnikom

• kan. 681 - dzieła powierzane zakonnikom przez biskupa diecezjalnego są mu podległe - zakonnik jest mu podległy w przedmiocie pracy. Pozostaje jednak nadal podległy też swemu przełożonemu i przepisom konstytucji.

• przy powierzaniu takiego dzieła biskup i przełożony winni zawrzeć pisemna umowę. Winna ona zawierać:

• przedmiot wykonywanego dzieła - rodzaj pracy, czas trwania, zakres

• przydzielonych do niego zakonników - ich dane

• sprawy materialne - wynagrodzenie, ubezpieczenia

10. Nadanie zakonnikom diecezjalnych urzędów

• kan. 682 - jest uszczegółowieniem kan. 681

• nadanie urzędu

• urzędu kościelnego nie można ważnie sprawować bez kanonicznego powierzenia /provisio/. Są to urzędy administracji kościelnej. Są możliwe 2 rodzaje nadania urzędu:

• dokonane po uprzedniej prezentacji

• nominacja - jest swobodnym nadaniem urzędu po uprzedniej konsultacji i uzyskaniu zgody przełożonego i nominowanego zakonnika

• tych 2 aktów dokonuje biskup diecezjalny

• odwołanie

• jest to jedna z możliwości utraty urzędu kościelnego

• zakonnik sprawujący urząd może być odwołany przez:

• dekret biskupa - po powiadomieniu przełożonego

• decyzję przełożonego, który go na ten urząd prezentował, lub wyraził zgodę na ten urząd - po powiadomieniu biskupa

• na mocy prawa

• zarówno biskup jak i przełożony może wysłać rekurs od dekretu odwołania zakonnika z urzędu do St. Ap.

11. Prawo biskupa do wizytacji kanonicznej

• wizytacja kanoniczna stanowi zwyczajny i realny sposób wykonywania władzy w stosunku do osób, miejsc i dzieł pozostających pod prawną władzą biskupa

• kan. 683 - biskupowi przysługuje prawo wizytacji instytutów, ale jej przedmiotem nie są sprawy wewnątrzzakonne lecz duszpasterskie

• biskup ma prawo, ale nie jest to obowiązek wizytacji /jak w CIC/. Obowiązek istnieje tylko wobec klasztorów niezależnych, oraz wobec domów instytutów na prawie diecezjalnym

• kan. 683 - wymienia egzemplarycznie miejsce podlegające wizytacji duszpasterskiej:

• kościoły i kaplice do których wierni uczęszczają

• szkoły i inne dzieła miłosierdzia /szpitale, sierocińce/ powierzone przez biskupa zakonnikom

• jeśli jest to parafia - bp może wizytować wszystkie pomieszczenia przeznaczone do celów parafii

• wizytację może prowadzić biskup przez swego delegata

• obowiązki spoczywające na wizytujących są identyczne z tymi jakie spoczywają na przełożonych wizytujących

• biskup swą powagą może załatwić sprawy nadużyć, a w przypadku konieczności ukarania winnych winien o tym donieść przełożonemu domu a odpowiednią informację przesłać przełożonemu wyższemu. Gdy brak reakcji ze strony wyższego przełożonego - biskup swą powagą może zadziałać

• zainteresowanemu zakonnikowi lub przełożonemu przysługuje prawo rekursu, bądź apelacji od dekretu biskupa

WYŁĄCZENIE CZŁONKÓW Z INSTYTUTU

Prawo przewiduje 3 sytuacje:

• przejście do innego instytutu

• wyjście z instytutu

• wydalenie z instytutu

Przejście do innego instytutu

1. Przejście do innego instytutu zakonnego

KPK - nie podaje definicji przejścia. Należy jednak przez nie rozumieć - trwałe prawne opuszczenie jednego instytutu połączone z równoczesnym i bezpośrednim wstąpieniem do drugiego instytutu z zachowaniem istotnych zobowiązań płynących z rad ewangelicznych

• profesja jest aktem prawnym mającym 3 znaczenia:

• akt religijny - wyraża wolę oddania się na służbę Bogu i Kościołowi

• akt przez który nabywa się przynależność do określonego stanu w Kościele z prawami i obowiązkami

• akt inkorporacji - włączenia do danego instytutu zakonnego

• przejście do innego instytutu zakonnego nie na rusza 2 pierwszych aktów, ale zmienia się akt inkorporacji

• pozwolenie na przejście nie jest już zarezerwowane St. Ap., ale najwyższym przełożonym obu instytutów /za zgodą swej rady/ i bez ich zezwolenia byłoby ono nieważne. Tej władzy przełożony nie może delegować

• wraz z pozwoleniem konieczne jest też przesłanie świadectwa o kandydacie /niekoniecznie zaś wszystkich akt/

• po przyjęciu do nowego instytutu nie jest wymagane odbycie nowicjatu lecz przynajmniej 3 letniej próby by:

• zakonnik sprawdził swe powołanie

• sprawdził swe zdolności do życia w tym instytucie i nabyć potrzebne doświadczenie

• właściwe wydaje się wyznaczenie mu kierownika duchowego, który po okresie próby wyda o nim sąd

• po okresie próby zakonnik może zostać dopuszczony do złożenia profesji wieczystej w tym instytucie /by dokonał się też akt inkorporacji/

• gdyby nie został dopuszczony do profesji wieczystej lub nie chciał jej złożyć winien wrócić do poprzedniego instytutu. Taki powrót jest obowiązkowy i przełożony winien go przyjąć - bez dodatkowych formalności

• gdyby przełożony obawiał się tego powrotu winien wszcząć proces o wydalenie lub poradzić się St. Ap.

• gdy zakonnik nie chce powroty do dawnego instytutu i nie chce złożyć profesji wieczystej ma się starać o indult deklaracyjny. Takiego indultu udziela:

• biskup diecezjalny - gdy zakonni należał do instytutu na prawie diecezjalnym

• St. Ap. - gdy instytut na prawie papieskim

• w praktyce zakonni winien wrócić do dawnego zakonu i tam złożyć prośbę o dyspensę od ślubów i po jej otrzymaniu opuścić instytut

2. Przejście z jednego niezależnego klasztoru do innego domu sui iuris

• odnosi się to do przejścia z jednego niezależnego klasztoru do innego ale należącego do tego samego instytutu, federacji lub konfederacji

• w klasztorach tych obowiązuje zasada stabilitas loci stąd konieczne są odpowiednie pozwolenia:

• przełożonego klasztoru, który się opuszcza

• przełożonego klasztoru do którego się chce wstąpić

• zgody kapituły klasztoru przyjmującego

• brak zgody którejkolwiek ze stron powoduje nieważność przejścia

• okres próbny jest nieokreślony - można przyjąć że ok. 3 lat

• nie jest wymagana ponowna profesja wieczysta

• gdy zakonnik nie chce pozostać w tym klasztorze winien powrócić do dawnego lub starać się o indult odejścia

3. Przejście z instytutu zakonnego do instytutu świeckiego lub stowarzyszenia życia apostolskiego i odwrotnie

• chodzi tu o profesów wieczystych tych instytutów i członków definitywnie inkorporowanych do stowarzyszeń

• to instytuty o odmiennym sposobie życia konsekrowanego /odmienne zobowiązania/

• konieczne jest uzyskanie zgody ze St. Ap., która też określa dodatkowe warunki - czas próby, złożenia ślubów

• w praktyce trzeba najpierw otrzymać zgodę najwyższych przełożonych

4. Stan prawny zakonnika i skutki przejścia

• kan. 685 - po wyjściu z jednego, a przed profesją wieczystą w drugim - zakonnik:

• od czasu rozpoczęcia próby w nowym traci w dawnym prawa i obowiązki, a jest zobowiązany do przestrzegania praw i obowiązków nowego instytutu

• wobec nowych przełożonych nie obowiązuje go posłuszeństwo wynikające ze ślubów, lecz z przynależności do nowej wspólnoty

• jest jednak nadal związany ślubami złożonymi w poprzednim instytucie

• złożenie ślubu w nowym instytucie powoduje wygaśnięcie ślubów w dawnym i inkorporacja do nowego instytutu

• nadal jednak pozostaje obowiązek prowadzenia życia wg rad ewangelicznych

• nabyte dobra pozostają w dawnym instytucie

Wyjście z instytutu

Wyjście następuje wtedy, gdy ktoś nie przenosząc się do innego, ani nie został wydalony, a opuszcza instytut mając zobowiązania czasowe lub dozgonne

1. Eksklaustarcja

• jest indultem zezwalającym zakonnikowi na czasowy pobyt poza zakonem ze złagodzeniem obowiązków płynących z ślubów, ale utrzymujący jego zależność od przełożonego i ordynariusza miejsca

Rodzaje:

• zwyczajna

• kan. 686 - dla poważnej przyczyny, gdy członek instytutu prosi - wydaje ją najwyższy przełożony za zgodą swej rady na okres nie przekraczający 3 lat

• poważna przyczyna:

• trudności rodzinne

• kryzys życia zakonnego, którego przezwyciężenie domaga się oderwania od wspólnoty zakonnej

• gdy o eksklaustrację ubiega się duchowny - musi być dodatkowo zgoda ordynariusza miejsca, by mógł wykonywać władzę święceń

• przedłużenie indultu poza okres 3 lat lub wydanie go na okres dłuższy niż 3 lata - należy do

• St. Ap. - przy instytucie na prawie papieskim i dla członkiń klasztoru mniszek

• ordynariuszowi miejsca - gdy instytut na prawie diecezjalnym

• indultu udziela się w porozumieniu z przełożonym zakonnika

• eksklaustracja ustaje po upływie czasu lub przyczyny dla której została wydana - zakonnik ma obowiązek powrotu do instytutu lub poprosić o przedłużenie indultu

• nałożona - przymusowa

• jest to nakaz prawa wydany przez kompetentną władzę, aby zakonnika nawet wbrew jego woli skazać na pobyt poza domem zakonnym na określony czas. Jest to środek poprawczy różniący się od wydalenia.

• stosuje się ją wobec tych zakonników, których nie można wydalić z zakonu z poważnych przyczyn, a są oni w jakimś stopniu zagrożeniem dla wspólnoty i zakłócają jej życie /nawet bez ich winy np. z powodu choroby psychicznej/

Różnice wobec zwyczajnej:

• jest nałożona wbrew woli zakonnika

• czas jej jest uzależniony od woli władzy

• inne przyczyny wymierzania

• należy zachować zasady słuszności i miłości

• jej podmiotami mogą być profesi wieczyści i czasowi

Etapy udzielania:

• decyzja przełożonego o eksklaustracji poparta zgodą rady

• prośba do St. Ap. /instytut na prawie papieskim/ lub do ordynariusza miejsca /na prawie diecezjalnym/ o indult

• St. Ap. i ordynariusz rozważają prośbę i udzielają indultu najczęściej na czas nieokreślony i oni go odwołują

• zakonnik czując się skrzywdzony może wnieść rekurs do Kongregacji Zakonów lub Sygnatury Apostolskiej

• skutki prawne

• kan. 687 - wylicza skutki prawne eksklaustracji

• członek instytutu jest zwalniany z tych obowiązków, które nie dadzą się pogodzić z nowymi warunkami życia

• pozostaje on pod władzą swego przełożonego i ordynariusza miejsca /jeśli jest duchownym/

• może nosić strój instytutu, chyba że indult tego zabrania

• jest pozbawiony głosu czynnego i biernego

• zachowuje wszystkie inne prawa i obowiązki wynikające z profesji i inkorporacji

• co nabywa ważnie, nabywa dla instytutu - choć ma większą swobodę dysponowania dobrami

• gdyby nie mógł się sam utrzymać - instytut ma mu pomóc

• ma prawo do normalnego pogrzebu jako członek instytutu

• po powrocie odzyskuje wszystkie prawa i obowiązki

2. Wystąpienie po profesji czasowej

• śluby czasowe złożone na określony czas dają możliwość wystąpienia z instytutu po upływie tego okresu

• chcąc opuścić instytut nie musi podawać żadnych przyczyn i nie można obwarować jego wystąpienia żadnymi wymogami formalnymi

• ma o swej decyzji jedynie powiadomić przełożonych, którzy nie mogą mu nakazać pozostania

• profes nie ma też żadnych zobowiązań wobec zakonu

3. Wystąpienie w czasie trwania profesji czasowej - tzw. indult odejścia

• zakonnik po złożeniu profesji zakonnej zaciąga pewne zobowiązania i nie może samowolnie opuścić instytutu

• kan. 688-2 - na prośbę profesa i dla poważnej przyczyny - można udzielić indultu odejścia czyli sekularyzacji

• w instytutach na prawie papieskim udziela go najwyższy przełożony za zgodą rady

• w diecezjalnym - decyzję podejmuje najwyższy przełożony za zgodą swej rady, a zatwierdza biskup diecezjalny domu, w którym przebywa zakonnik

• indult musi być na piśmie i z chwilą jego otrzymania można opuścić instytut

• odmowa przyjęcia indultu powoduje, że traci on ważność. Gdy proszący zachowuje się bierni - nie potwierdza ani nie odmawia jego przyjęcia - po 10 dniach użytecznych reskrypt traci ważność

• indult udziela dyspensy od ślubów oraz ze wszystkich obowiązków płynących z profesji

• takiego eks-profesa przełożony może ponownie przyjąć do instytutu bez potrzeby odbycia nowicjatu

4. Niedopuszczenie do następnej profesji

• kan. 689 - przełożony ma prawo po wysłuchaniu swej rady nie dopuścić profesa instytutu do złożenia następnej profesji. Musza istnieć jednak poważne przyczyny /nie tylko karne czy dyscyplinarne/

• przełożonym uprawnionym do podjęcia takiej decyzji jest ten, kto decydował o dopuszczeniu do profesji poprzedniej - w instytutach zakonnych - prowincjał, a w klasztorach samodzielnych - opat

• przyczyna może być tu mniejsza niż przy wydaleniu z zakonu i nie musi być zawiniona. Jeśli przełożony jest moralnie przekonany o niezdatności profesa do życia we wspólnocie może taką decyzje podjąć

Przyczyny

• najczęściej choroba fizyczna lub psychiczna:

• powodująca niezdolność do życia w instytucie - mierzona stopniem szkód dla wspólnoty

• konieczność zasięgnięcia opinii lekarzy i biegłych - czy jest ona nieuleczalna

• nie może powstać w wyniku zaniedbań ze strony instytutu np. inwalidztwa w skutek pracy w instytucie

• brak powołania

Skutki prawne

• przy podejmowaniu decyzji o niedopuszczeniu zachować zasadę słuszności i miłości

• po ogłoszeniu niedopuszczenia do następnej profesji - zakonnik może opuścić zakon dopiero po upływie okresu ślubów czasowych

• istnieje możliwość ponownego przyjęcia, jeśli członek się wyleczył z choroby

• profesi, którzy podczas trwania ślubów czasowych stali się niepoczytalni nie mogą być wydaleni z instytutu

5. Ponowne przyjęcie

• kan. 690 - ci, którzy zgodnie z prawem opuścili instytut mogą być ponownie przyjęci

• prawo to ma najwyższy przełożony za zgodą swej rady /także w klasztorach niezależnych/

• zgoda rady należy do elementów ważności decyzji o ponownym przyjęciu

Ponownie przyjęci mogą być:

• ci co ukończonym nowicjacie legalnie opuścili instytut

• po profesji czasowej zgodnie z prawem opuścili instytut

• ci, którzy w czasie trwania ślubów czasowych otrzymali indult odejścia

• profesi wieczyści, którzy otrzymali indult sekularyzacyjny

• ponownie przyjętym można być do instytutu, który się opuściło

• instytut może przyjąć po pomyślnym odbyciu próby. Przełożony wyznacza czas próby przed profesją czasową i czas do profesji wieczystej

• komu odmówiono przyjęcia nie ma prawa do rekursu

6. Wystąpienie po profesji wieczystej

• kan. 691 - profes po ślubach wieczystych nie powinien prosić o indult odejścia, chyba że dla bardzo poważnych przyczyn rozważonych wobec Pana

• udzielenie indultu nie przysługuje władz zakonnej.

Etapy uzyskania takiego indultu:

• zainteresowany kieruje prośbę do najwyższego przełożonego, a ten dołącza do niej swoją opinię i opinię rady i kieruje ją do kompetentnej władzy kościelnej

• Stolica Apostolska - przy instytutach na prawie papieskim

• biskup diecezjalny - w instytutach na prawie diecezjalnym

• kompetentna władza kościelna /St. Ap. lub biskup diecezjalny/ rozważa i decyduje o wydaniu indultu lub odmowie. Mogą też zostać dołączone pewne warunki od spełnienia których uzależniono udzielenie indultu

• przy odmowie - zainteresowany może ponowić prośbę z zachowaniem drogi służbowej

7. Skutki prawne indultu odejścia po profesji wieczystej

• w stosunku do wszystkich zakonników

• kan. 692 - indult przyjęty przez zainteresowanego pociąga za sobą natychmiastowe skutki:

• utrata przynależności do stanu duchownego

• dyspensę od ślubów wieczystych i od obowiązków związanych z profesją wieczystą

• utrata wszystkich uprawnień wynikających z profesji

• w stosunku do zakonników będących duchownymi

• indult nie narusza praw i obowiązków związanych z przyjęciem święceń, co oznacza że nie powoduje utraty stanu duchownego

• nie udziela się więc mu indultu dopóki nie znajdzie on sobie biskupa, który go inkardynuje do diecezji lub przyjmie na okres próby. Jeśli zaś upłynie 5 lat próby na mocy prawa zostaje on inkardynowany do diecezji, chyba że biskup mu tego odmówi

• przy odmowie inkardynacji powstają wówczas problemy prawne i życiowe. Po opuszczeniu instytutu na podstawie indultu osoba taka jest ekskorporowana z instytutu, nie ma jednak inkardynacji. Przyjęcie na próbę nie powoduje również inkardynacji do diecezji.

• można by przyjąć, że pobyt na próbę w diecezji sprawia iż osoba ta jest nadal inkardynowany do instytutu. Należy wówczas przez pisemną umowę biskupa z przełożonym instytutu ustalić prawa i obowiązki takich duchownych. Gdyby biskup po okresie próby nie chciał takiego duchownego inkardynować do diecezji, ożywa wówczas inkardynacja do instytutu

Wydalenie z instytutu

Prawne sposoby wydalenia:

• ipso facto /a iure/ - na mocy samych faktów

• ab homine

• obligatoryjne

• nieobligatoryjne

• wydalenie z domu zakonnego

KPK -innowacje względem CIC

• pominięto jako przyczynę wydalenia ucieczkę zakonnika z kobietą /i odwrotnie/

• do wydalenie nie wymaga się odtąd popełnienia 3 przestępstw - nadal jest jednak konieczne dwukrotne upomnienie z groźbą wydalenia

• w instytutach diecezjalnych i klasztorach niezależnych dekret wydalenia zatwierdza biskup diecezjalny

• nie można delegować władzy wydalania z zakony

1. Wydalenie ipse facto

• jest konsekwencją popełnienia przestępstwa, niezależnie od tego, czy ktoś wiedział o jego skutkach, czy nie

• jest ono uprzednie do formalnego stwierdzenia przestępstwa przez przełożonego, ale po stwierdzeniu przestępstwa musi nastąpić obligatoryjne wydalenie z zakonu

• odnosi się do członków inkorporowanych do instytutu - nowicjusze im nie podlegają

Przyczyny wydalenia:

• notoryczne odstępstwo od wiary katolickiej -

Notoryczność

• faktyczna - otoczenie wie o popełnionym przestępstwie

• prawna - czyn jest stwierdzony przez posiadającego władzę - dekretem lub wyrokiem

• przy odstępstwie od wiary musi być notoryczność co najmniej prawna /zakłada ona istnienie faktycznej/. Są to m.in.: apostazja, schizma, herezja - jako całkowite odrzucenie wiary katolickiej. Nie musi to być jednoznaczne z przystąpieniem do jakiejś grupy religijnej niekatolickiej. Ponadto musi być to jawne odstąpienie a nie tylko wewnętrzne przekonanie

• małżeństwo, nawet cywilne

• zawarcie małżeństwa kościelnego

• ważnie ale niegodziwie zawierają ślub kościelny profesi czasowi podczas trwania profesji

• ważnie ale niegodziwie zawierają ślub kościelny profesi ślubów czasowych i prostych /czasowych lub wieczystych/ złożonych przed 1983r. w czasie obowiązywania CIC 1917r. /kan. 1073/

• usiłowanie zawarcia małżeństwa kościelnego

• profesi wieczyści maja przeszkodę powodująca nieważność małżeństwa kościelnego. Stąd jeśli by zawarli takie małżeństwo np. podstępem jest nieważne - jest to więc usiłowanie zawarcia małżeństwa /attenattum/

• zawarcie małżeństwa cywilnego

• dla prawa cywilnego zakonnicy po ślubach czasowych lub wieczystych nie są związani przeszkodą i dlatego mogą zawrzeć ważne małżeństwo cywilne, ale to powoduje ipso facto wydalenie z zakonu

• usiłowanie zawarcia małżeństwa cywilnego - gdyby w jakimś prawodawstwie cywilnym uwzględniono przeszkodę ślubów wieczystych - wówczas następuje usiłowania zawarcia małżeństwa

Usiłowanie zawarcia małżeństwa choćby tylko cywilnego powoduje przeszkodę do przyjęcia i wykonywania święceń zarezerwowaną St. Ap.

• urzędowe stwierdzenie faktu

• nie ma obowiązku upominania - nie ma na to miejsca

• wobec przestępstwa przełożony wraz z radą ma zebrać dowody i potwierdzić prawdziwość tego faktu

• wydanie formalnego stwierdzenia wydalenia z instytutu dokonuje wyższy przełożony. Akt ten nie jest wyrokiem a jedynie deklaracją

• wydalenie nie następuje jednak w chwili wydania deklaracji ale z chwilą popełnienia przestępstwa

2. Wydalenie obligatoryjne

KPK - kan. 695 - wymienione są przestępstwa za które członek ma być wydalony z instytutu. Są to przestępstwa przeciwko życiu ludzkiemu i powodujące zgorszenie publiczne. Dotyczy wykroczeń przeciw:

• ludzkiemu życiu

• pośrednie /współdziałanie/ lub bezpośrednie zabójstwo

• porwanie i zatrzymanie człowieka przymusem

• okaleczenie i uszkodzenie ciała człowieka lub spowodowanie trwałego rozstroju zdrowia

• poważne zranienie

• przerywanie ciąży - po zaistnieniu faktu /pośrednie lub bezpośrednie/

• przeciw VI przykazaniu i ślubowi czystości

• konkubinat - życie z kimś na sposób małżeński

• trwanie w grzechu nieczystym wywołującym zgorszenie

• gwałt, stręczycielstwo, dokonywane publicznie /ekshibicjonizm/

Gdyby przełożony uważał, iż zgorszenie spowodowane tymi grzechami można naprawić - nie musi wszczynać procesu o wydalenie

Procedura

• przełożony wyższy ma zebrać dowody odnośnie faktu, poczytalności sprawcy

• przekazać je oskarżonemu aby miał możliwość obrony

• następnie zebrane dokumenty i obronę oskarżonego podpisuje przełożony i notariusz i przesyłają najwyższemu przełożonemu

3.Wydalenie nieobligatoryjne

KPK - kan. 696 - wylicza 4 cechy przestępstwa by stanowiło ono podstawę wydalenia z instytutu:

• poważna przyczyna - nie wymaga przestępstwa. Mało znaczący czyn nie może być przyczyną wydalenia

• przyczyna zewnętrzna - nie jest konieczne by czyn był publiczny, ale musi być zewnętrzny

• przyczyna poczytalna - trzeba uwzględnić przyczyny zmniejszenia poczytalności sprawcy. Nie ponosi się odpowiedzialności karnej za czyny niezawinione

• przyczyna prawnie potwierdzona - sprawca się przyznał lub czyn jest notoryczny, lub udowodniony

Przyczyny wydalenia

• stałe zaniedbywania obowiązków życia konsekrowanego - lekceważenie lub pogardę

• powtarzające się naruszanie św. więzów - czystości, posłuszeństwa, ubóstwa

• uporczywe nieposłuszeństwo prawnym nakazom /opartym na konstytucji instytutu/ przełożonym w poważnej materii

• poważne zgorszenie powstałe w skutek zawinionego zachowania zakonnika

• uporczywe podtrzymywanie lub rozpowszechnianie poglądów potępionych przez Kościół

• publiczne przyjcie ideologii przepojonej materializmem lub ateizmem /przynależność do partii/

• bezprawna nieobecność trwająca pół roku

• inne poważne przyczyny określone prawem własnym

Procedura

• można zaproponować winnemu zwrócenie się z prośbą o indult odejścia, jeśli nie zechce wówczas proces

• zebranie lub uzupełnienie dowodów przez przełożonego wyższego

• 2 upomnienia kanoniczne - na piśmie wobec 2 świadków /by można je było udowodnić/. To upomnienie musi zawierać pewne elementy:

• oświadczenie o posiadanych dowodach przestępstwa

• sprecyzowanie przyczyn wydalenia

• zagrożenie karą wydalenia jeśli nie będzie poprawy

• zapewnienie możliwości obrony

• jeśli pierwsze upomnienie jest nieskuteczne po 15 dniach następuje drugie

• jeśli 2 upomnienie jest bezskuteczne - przełożony zwołuje swą radę i przedstawia sprawę celem konsultacji

• po 15 dniach od 2 bezskutecznego upomnienia przesyła się akta /dowody wraz z obroną oskarżonego/ do najwyższego przełożonego

4.Wydalenie z domu zakonnego

• kan. 703 - to wydalenie może nastąpić gdy:

• jest poważne zgorszenie zewnętrzne - czyn dokonany poza wspólnotą nabiera rozgłosu

• instytutowi grozi poważna szkoda - np. ruina ekonomiczna, wytoczenie procesu przeciw wspólnocie

• przełożony podejmując taką decyzję nie musi mieć zgody ordynariusza miejsca, a wyższy przełożony nie potrzebuje zgody swej rady

• przepis ten pozwala szybko reagować na niebezpieczeństwo grożące wspólnocie

• wydalenie z domu nie jest równoznaczne z wydaleniem z instytutu. O wszczęciu ewentualnego procesu w tej sprawie decyduje przełożony wyższy, biorąc pod uwagę np. wiek, zasługi, ciężkość przewinienia, poczytalność

• kara jest fakultatywna

• o wydaleniu jednak z domu winna być powiadomiona St. Ap.

5. Prawo odniesienia się do najwyższego przełożonego

• kan. 698 - gwarantuje członkowi możliwość bezpośredniego odniesienia się do najwyższego przełożonego celem swej obrony. przysługuje jednak ono w procesach o wydalenie obligatoryjne lub nieobligatoryjne. Pozbawieni tego prawa są wydaleni z zakonu ipso facto.

• podejrzany może skorzystać z tego prawa w każdym etapie procesu, by zapewnić najwyższemu przełożonemu obiektywne spojrzenie na sprawę

6. Dekret wydalenia

• po przesłaniu akt do najwyższego przełożonego, on ze swą radą podejmuje decyzję i wydaje dekret, który zatwierdza St. Ap.

• wydanie dekret

• kan. 699 - konieczność zapoznania się z przysłanymi aktami przez najwyższego przełożonego i jego radę. Kolegialne przebadanie sprawy jest konieczne do ważności wydania dekretu

• po zapoznaniu się z aktami procesu następuje tajne głosowanie i jeśli bezwzględna liczba głosów jest za wydaleniem - przełożony wydaje dekret na piśmie z podaniem motywacji prawnej i faktycznej /będzie to potrzebne dla tych, którzy ewentualnie będą chcieli wydalonego przyjąć/

• zatwierdzenie dekretu

• najwyższy przełożony musi przesłać swój dekret do zatwierdzenia kompetentnej władzy poza zakonem. Jest to konieczne do skuteczności dekretu a nie jego ważności

• dekret o wydaleniu członka instytutu na prawie papieskim musi zatwierdzić St. Ap.

• na prawie diecezjalnym - biskup diecezjalny diecezji, gdzie znajduje się dom macierzysty członka instytutu

• dekret wydany przez biskupa względem członków klasztorów niezależnych nie potrzebuje niczyjego zatwierdzenia

• notyfikacja dekretu

• choć prawo tego wprost nie wymaga, to jednak z natury rzeczy dekret winien być notyfikowany - podany do wiadomości zainteresowanego

• notyfikacja winna być urzędowa - na piśmie w obecności wydalanego i świadka, by była pewność iż został on poinformowany o wydaleniu

• notyfikację uważa się za dokonaną, gdy wezwano zakonnika a on bez ważnej przyczyny się nie wstawił lub odmówił złożenia podpisu

• rekurs

• wydalany ma prawo rekursu - wniesienie go powoduje zawieszenie wykonania dekretu

• może to uczynić w 10 dni użytecznych od powiadomienia o dekrecie

• rekurs musi być do kompetentnej władzy:

• członek instytutu na prawie diecezjalnym odwołuje się do Kongregacji Zakonów

• członek instytutu na prawie papieskim od decyzji St. Ap. odwołuje się też do Kongregacji Zakonów

• Kongregacja może uznać dekret za ważny lub nieważny, poprawić lub zastąpić innym

7. Skutki prawne dekretu wydalenia

KPK - kan. 701 - skutki dekretu o wydaleniu zakonnika są zrównane ze skutkami indultu odejścia

• ustanie ślubów - dekret nie zawiera w sobie dyspensy od ślubów jak to jest w indulcie odejścia

• ustają też śluby dodatkowe składane w danym instytucie

• ustanie przynależności do danego instytutu -

• ustanie wszystkich praw i obowiązków wynikających z profesji

• duchowni wydaleni z instytutu nie mogą wykonywać władzy święceń, dopóki nie znajdą biskupa, który ich przyjmie na okres próbny albo przynajmniej zezwoli wykonywać władzę święceń. Indultu nie można było wydać jeśli taki biskup się nie znalazł - dekret wydaje się pomimo to

• wydaleni nie mogą się domagać od instytutu wynagrodzenia za pracę w nim wykonaną, za poniesione szkody np. zdrowotne, bo profesja nie jest zawarciem umowy

• obecnie zgodnie z zaleceniem Kongregacji Zakonów winno się wydalanego zakonnika wspomóc w duchu słuszności i miłości /nie tylko ekonomicznie ale np. załatwiając mu pracę/

8. Powiadomienie Stolicy Apostolskiej

• kan. 592 - każdy najwyższy przełożony ma przedkładać sprawozdanie z działalności instytutu w tym także informacje o członkach instytutu w jakikolwiek sposób opuszczających instytut

• pomaga to St. Ap. ocenić jakość życia i zarządzania instytutem oraz respektowania praw jego członków

• pomaga to także w studiach nad problemem formacji i powołań zakonnych

Zakonnicy wyniesienie do godności biskupiej

1. Stan prawny zakonnika-biskupa

• papież mianuje biskupów w sposób nieskrępowany, stąd może powoływać także zakonników. Istnieje potrzeba pogodzenia prawa własnego instytutu z którego biskup się wywodzi z przynależnością do hierarchii

• kan. 706 - zakonnik mianowany biskupem pozostaje członkiem swego zakonu, a więc nadal jest związany profesją zakonną i nie traci inkorporacji. Nie ulegają też zawieszeniu jego prawa i obowiązki z wyjątkiem modyfikacji ślubu ubóstwa i posłuszeństwa

• ślub posłuszeństwa

• zakonnik biskup podlega jedynie papieżowi - który go do tej godności mianował. Stąd ani kolegialne ograny władzy zakonnej /kapituły/, ani przełożeni różnych stopni nie są władni wydawać mu nakazy. W miejsce posłuszeństwa nakazom przełożonych instytutu wszedł obowiązek posłuszeństwa papieżowi

• ślub ubóstwa

• przez profesję utracił on prawo zarządzania dobrami - teraz zyskuje prawo użytkowania i zarządzania otrzymanymi dobrami

• prawo własności - biskup nabywa prawo własności dla diecezji, instytutu lub St. Ap. ale nie dla siebie

• odzyskuje prawo do dysponowania dobrami jakie posiadł przed złożeniem profesji i promowaniem do biskupstwa

• będąc biskupem wszystko odtąd nabywa dla siebie - w celu pokrycia bieżących wydatków

• tym co otrzymuje nie dla siebie winien rozporządzać wg woli ofiarodawców.

• inne śluby i zobowiązania

• jest zwolniony z wszystkich tych, które są nie do pogodzenia z jego stanem życia i posługi pasterskiej

• biskup sam roztropnie decyduje o wykonywaniu obowiązków płynących z profesji

2. Przejście na emeryturę

• miejsce zamieszkania

• może nabyć sobie mieszkanie także poza domem swego instytutu, chyba że St. Ap inaczej postanawia

• może zamieszkiwać w swej diecezji

• w domu swego instytutu

• lub poza tymi miejscami

• utrzymanie

• jeśli służył jakiejś diecezji - Konferencja Ep. winna się zatroszczyć o zabezpieczenie mu godnego utrzymania. W pierwszym rzędzie spoczywa to na diecezji w której pracował

• może go utrzymywać własny instytut - bądź w całości, bądź w jakiejś części

• jeśli nie służył diecezji, a instytut nie pokrywa jego utrzymania - obowiązek ten należy do St. Ap.

Konferencje wyższych przełożonych

1. Cel konferencji

• są nowym tworem KPK - kan. 708

• nie ma obowiązku ich tworzyć, ale są pożyteczne. Mogą powstawać konferencje międzynarodowe, krajowe, regionalne. Obecnie istnieje ich ok. 140

Cele

• pełniejsze osiąganie celów poszczególnych instytutów

• rozważanie i rozwiązywanie wspólnych problemów

• koordynacja i współpraca z Konferencjami Episkopatów

• koordynacja i współpraca z poszczególnymi biskupami

2. Erekcja, statut i osobowość prawna

• ich tworzenie nie jest obowiązkowe, ale przy ich tworzeniu należy zachować przepisy kan. 709

• winne mieć własne statuty zatwierdzone przez St. Ap.

• St. Ap. eryguje je i nadaje im osobowość prawną

• pozostają one pod zwierzchnictwem St. Ap. - kontrola wypełniania zadań statutowych, nowych zmian w statucie i nowych form działalności, przedsięwzięć

INSTYTUTY ŚWIECKIE

kan. 710-730

1. Pojęcie

KPK - kan. 710 - definicja - to instytuty życia konsekrowanego, w których wierni żyjący w świecie dążą do doskonałej miłości i przyczyniają się do uświęcania świata od wewnątrz.

Cechy instytutów świeckich:

• zobowiązanie do życia wg rad ewangelicznych - przez śluby lub inne święte więzy

• świeckość - życie w świecie. Życie wspólnotowe nie jest istotnym elementem tej formy życia konsekrowanego

• apostolstwo - przez nie realizują swe oddanie Bogu i Kościołowi. Różne są formy tego apostolstwa - praca zawodowa, prowadzenie własnych szkół, domów rekolekcyjnych

• przynależność do wspólnoty - członkiem zostaje się przez złożenie ślubów lub innych św. więzów. Sama przynależność jest zróżnicowana. Są takie, które prowadzą życie zbliżone do zakonnego, ale i takie które działają w oparciu o samodzielne prowadzenie apostolatu przez członków

2. Stan prawny członków

• wstępując do instytutu świeckiego, każdy zachowuje swą dotychczasową pozycję kanoniczną

• w ludzie Bożym - świecki pozostaje świeckim, a duchowny duchownym

3. Sposób przyjęcia rad ewangelicznych

• w instytutach tych dokonuje się również konsekracja członków na wyłączną służbę ludziom i Bogu

• sami członkowie nabywają przynależność do instytutów życia konsekrowanego

• we własnych konstytucjach ustalają one jednak formę św. więzów, przez które zobowiązują się do praktykowania rad ewangelicznych /ślub, przyrzeczenie, przysięga/ - dyskutuje się nad naturą prawną tych więzów

• nie ma obowiązku życia wspólnego ani noszenia jednolitego stroju zakonnego - mają unikać tego, co prowadzi je do utożsamiania z instytutami zakonnymi

• sposób życia członków określa prawo własne: samotnie lub w swej rodzinie lub we wspólnocie braterskiej

4. Świadectwo i apostolstwo

• praca apostolska jest zadaniem zleconym tym instytutom przez Kościół i w jego imieniu to zadanie pełnią

• członkowie wykonując różne prace w świecie mają ten świat na wzór zaczynu przemieniać i przepajać duchem Ewangelii

• różne są zadania świeckich członków i duchownych należących do instytutów

• zadania świeckich pokrywają się z tymi które Sobór Wat. II przypisuje wiernym świeckim - czynić obecnym Kościół i jego misję we wszystkich dziedzinach życia ludzkiego

• duchowni na pierwszym miejscu mają dawać świadectwo życia konsekrowanego, a następnie stanowić pomoc dla innych członków instytutu

5. Zależność od biskupa diecezjalnego

• kan. 715 - członkowie instytutu będący duchownymi są inkardynowani do diecezji dla której zostali wyświęceni i zależą od biskupa diecezjalnego we własnym instytucie

• profesja rad ewangelicznych ma wielkie znaczenie dla życia kapłana, ale był on święcony dla diecezji

• istnieje możliwość uzyskania od St. Ap. zwolnienia i inkardynacji do instytutu. Zmienia się wówczas ich status wobec biskupa i zależą od niego na wzór zakonników

6. Udział w życiu instytutu

• kan. 716 - nakazuje wszystkim członkom aktywny udział w życiu instytutu zgodnie z prawem własnym

• członkowie mają zabiegać o podtrzymywanie wspólnoty /choć nie ma obowiązku wspólnego zamieszkania/ i jedności oraz ducha braterstwa - np. dni skupienia, rekolekcje, spotkania

7. Zarząd

• kan. 717 -2 - przełożonym można ustanowić tylko członka definitywnie włączonego do instytutu

• konstytucja winna określić sposób zarządzania instytutem

• określić czas sprawowania przez przełożonych swej funkcji

• ustalić sposób ich wyznaczania

Zadania przełożonych

• troska o zachowanie ducha jedności

• popieranie czynnego udziału w życiu instytutu

Brak konkretnych unormowań w KPK dowodzi, że instytutom została przyznana znaczna autonomia. Wolno jednak sądzić, że organizacja zarządu może być wzorowana na instytutach zakonnych

8. Zarząd dobrami doczesnymi

• jest regulowany przepisami ks. V KPK - o dobrach doczesnych Kościoła i prawem własnym

• taka norma pozwala instytutowi uregulować te sprawy wg swego charakteru, zadań i celów

• instytuty nie mają zdolności posiadania, ale mają ją osoby fizyczne w tym instytucje

KPK zwraca jednak uwagę na 2 sprawy:

• zarząd dobrami winien ukazywać i popierać ewangeliczne ubóstwo

• prawo własne winno określić obowiązki ekonomiczne wobec członków podejmujących prace dla instytutu

• gdy jest wspólnota - zależność ekonomiczna jest większa, a mniejszy zakres dysponowania swym dobrem

• gdy zaś mieszkają osobno - członkowie sami troszczą się o swoje potrzeby

9. Obowiązki natury duchowej

• kan. 719 - kształtowanie postawy dojrzałej wiary, rozwój życia duchowego, systematyczna praca nad sobą i praktykowanie sakramentalnych i pozasakramentalnych form pobożności - sprzyja realizacji swego powołania i działalności apostolskiej

• stąd płyną pewne zobowiązania natury duchowej:

• lektura Pisma św.,

• dni skupienia i ćwiczenia duchowne

• codzienna Eucharystia i częsta adoracja Najśw. Sakramentu

• częsta spowiedź św. i kierownictwo duchowe

• wskazane są też inne formy pobożności odpowiadające charyzmatowi instytutu

10. Przyjęcie do instytutu

• kompetentna władza

• przyjęcie, dopuszczenie do okresu próby, zgoda na przyjęcie św. więzów zależy od władzy i rad wyznaczonych w konstytucji

• warunki przyjęcia

• kan. 721 - ustala kanoniczne przeszkody do przyjęcia do wstępnej próby pod sankcją nieważności

• nie ukończone 18 lat - o rok wyższa granica niż w zakonach

• istniejący święty węzeł w jakimś innym instytucie - nie obejmuje nowicjuszy i tych, którzy uzyskali dyspensę od ślubów lub innych św. więzów lub prawnie zostali wyłączeni

• małżonkowie w trakcie trwania węzła małżeńskiego - śmierć współmałżonka lub uzyskanie stwierdzenia nieważności małżeństwa - sprawiają ustanie przeszkody. Po rozwodzie cywilnym - istnieje możliwość uzyskania dyspensy

• prawo własne może stanowić inne przeszkody i warunki ważnego przyjęcia

11. Wstępna próba

• wszystkie formy życia konsekrowanego wymagają czasu przygotowania - także instytuty świeckie

Cele

• lepsze poznanie własnego powołania

• ćwiczenie się w duchu i sposobie życia instytutu - stosowanie form apostolstwa właściwych duchowi instytutu

Czas trwania

• kan. 722-3 - konstytucje mają to określić, ale nie krócej niż 2 lata - na wzór nowicjatu

12. Inkorporacja

• kan. 723 - rozróżnia 2 rodzaje inkorporacji w tych instytutach

• pierwsze włącznie

• włączenie wieczyste lub definitywne

• pierwsze włączenie

• po upływie wstępnej próby i gdy przełożeni uznają kandydata za zdatnego

• gdy spełnił wszystkie wymogi należy go dopuścić do podjęcia rad ewangelicznych i związania się św. węzłem

• w tym momencie dokonuje się pierwsze włączenie do instytutu, które z zasady jest czasowe. prawo bowiem nie zezwala na złożeni od razu ślubów wieczystych

• KPK ustala, że pierwsze włączenie ma trwać minimum 5 lat

• kandydat może tez swobodnie opuścić instytut jak nowicjusz

• włączenie wieczyste lub definitywne

• wiąże ono na stałe daną osobę z instytutem, ale jest ono czasowe i trzeba je ponawiać w określonych odstępach czasu

• włączenie to sprawia iż powstają nowe relacje prawne

• członek instytutu oddaje mu się całkowicie

• instytut przejmuje nad nim opiekę i troskę, biorąc odpowiedzialność za niego

13. Formacja

• kan. 724 - nakazuje aby po pierwszym przyjęciu św. więzów kontynuować kształcenie członków wg konstytucji

• chodzi tu o formacje stałą podobną z natury do tej w zakonach - są za to odpowiedzialni przełożeni

• kształcenie w sprawach Bożych i ludzkich

14. Prawo asocjacji wiernych

• podobnie jak w instytutach zakonnych i tutaj mogą istnieć stowarzyszenia wiernych złączone z instytutem

• dotyczy to wiernych, którzy akceptują cel instytutu i chętnie się włączają w jego dzieła

• do grona takich osób mogą również należeć małżonkowie

• formy asocjacji są różne i mogą się wyrażać w pielęgnowaniu wspólnej duchowości lub dziełach apostolskich

15. Opuszczenie instytutu

• wystąpienie

Może nastąpić na różnych etapach włączania do instytutu:

• po upływie czasowej inkorporacji - bez żadnych formalności

• w czasie trwania czasowego włączenia - uzyskanie indultu odejścia uwarunkowane jest ważną przyczyną i zgodą najwyższego przełożonego oraz jego rady

• po wieczystej inkorporacji - musi być to decyzja poważnie rozważona w Panu i wówczas należy skierować prośbę o indult:

• gdy instytut na prawie papieskim - do St. Ap. przez najwyższego przełożonego /nie ma nic o jego opinii/

• gdy na prawie diecezjalnym - do biskupa diecezjalnego

• gdy chodzi o duchownych inkardynowanych do instytutu za zgodą St. Ap. indultu udziela się tylko wówczas, gdy znajdzie sobie biskupa, który go przyjmie

• niedopuszczenie do ponowienia św. więzów

• podobnie jak niedopuszczenie do ponowienia profesji czasowej lub wieczystej - przełożony ma prawo odmówić ponowienia św. więzów, jeśli uzna to za słuszne - równa się to zwolnieniu z instytutu

• przed wydaniem zakazu przystąpienia do ponowienia ślubów - przełożony winien wysłuchać swej rady

• indult odejścia

• kan. 728 - po udzieleniu tego indultu ustają wszystkie więzy oraz wygaszają wszystkie praw i obowiązki w instytucie - odnosi się to do wszystkich członków instytutu czy to czasowo, czy definitywnie włączonych

• wydalenie

• kan. 729 - odsyła do unormowań jak w przypadku zakonników - dokładnie jak w ich przypadku stosuje się:

• wydalenie ipso facto

• wydalenie obligatoryjne ab homine

• nie ma odwołania do wydalenia nieobligatoryjnego - konstytucje winne podać inne przyczyny wydalenia. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie by zastosować i tu rozstrzygnięcia dla instytutów zakonnych

• procedura wydalania jak w instytutach zakonnych

• przejście do innego instytutu

• przejście z jednego instytutu świeckiego do innego - za zezwoleniem obu przełożonych i odbyciu próby

• z instytutu świeckiego do zakonnego lub stowarzyszenia apostolskiego - za zgodą St. Ap. i zgodą przełożonych

• z instytutu zakonnego lub stowarzyszenia apostolskiego do instytutu świeckiego - też St. Ap.

STOWARZYSZENIA ŻYCIA APOSTOLSKIEGO

kan. 731-746

1. Pojęcie i podział

KPK - kan. 731 - podaje definicję - są to zatwierdzone przez władzę kościelną zrzeszenia, których członkowie, bez ślubów zakonnych realizują własny cel apostolski i prowadzą życie we wspólnocie, zgodnie z własnym sposobem życia oraz dążą do doskonałości przez zachowanie konstytucji. Cechy tych stowarzyszeń:

• członkowie nie składają publicznych ślubów zakonnych

• są w jakimś stopniu podobne do instytutów życia konsekrowanego i przez analogię stosuje się do nich normy o instytutach. Praktykowane są też rady ewangeliczne i następuje też inkorporacja do stowarzyszenia

• celem głównym jest apostolstwo

• braterskie życie wspólnotowe

• dążenie do doskonałej miłości

Rodzaje

• ze względu na święte więzy

• stowarzyszenia, gdzie te więzy istnieją w jakiejś formie - przyrzeczenie, przysięga

• te które tego nie czynią - tu pełnienie rad ewangelicznych wiąże się z samą przynależnością

• ze względu na zatwierdzenie

• na prawie papieskim

• na prawie diecezjalnym

• ze względu na zarząd wew.

• o zarządzie centralnym /hierarchicznym/

• o zarządzie federacyjnym

2. Zachowanie prawa o instytutach życia konsekrowanego

• kan. 732 - kanony odnoszące się do instytutów życia konsekrowanego należy zastosować do stowarzyszeń

• stosując te przepisy należy zachować naturę każdego stowarzyszenia

3. Erekcja, zniesienie i podział

• kan. 733 - erekcja należy do kompetentnej władzy po uprzedniej zgodzie biskupa diecezjalnego

• zgoda na erekcję zawiera w sobie przynajmniej zgodę na posiadanie kaplicy i sprawowanie oraz przechowywanie Eucharystii i nie wyklucza to też posiadanie kościoła czy sanktuarium

• zniesienie domu należy do kompetentnej władzy stowarzyszenia po konsultacji z biskupem diecezjalnym

4. Zarząd

• tworzą go określeni w konstytucjach przełożeni i rady - stosuje się normy o zarządzie instytutów zakonnych

• zarząd zewnętrzny - to podległość biskupowi i St. Ap. - także normy odnośnie instytutów zakonnych

• członkowie inkorporowani podlegają zaś biskupowi w sprawach duszpasterstwa, kultu Bożego, dzieł apostolatu

5. Przyjęcie i inkorporacja

• przyjęcie

• należy zachować normy określające przeszkody unieważniające i uniezdalniające

• konstytucja określa który przełożony jest kompetentny do przyjęci kandydata na okres próbny i dopuszczenia do jego inkorporacji do stowarzyszenia

• okres próby i formacja stała

• ma to określić prawo własne dostosowując i okres próby i kształcenie do swego charakteru i celu

• formacja ma objąć wymiar: doktrynalny, duchowy, apostolski

• ma też pomóc w rozpoznaniu powołania i w przygotowaniu do życia w stowarzyszeniu

• w stowarzyszeniach kleryckich - przy formacji do kapłaństwa należy zachować przepisy odnośnie duchownych diecezjalnych - odnośnie programu studiów i przyjmowanych posług i święceń

• inkardynacja

• kan. 736 - duchowni są inkardynowani do stowarzyszenia

• konstytucja może dopuścić wyjątki - inkardynację do diecezji

• wynika to ze specjalnych zadań stowarzyszenia ale i słabszych więzi z diecezją

6. Obowiązki i prawa członków

• inkorporacja do stowarzyszenia sprawia, że członkowie nabywają obowiązki i prawa w nim

• kan. 737 - zleca konstytucjom określenie tych praw i obowiązków. członkowie mają na pewno obowiązek:

• poświecić swe siły pracy na rzecz stowarzyszenia

• utrzymywać aktywną łączność ze stowarzyszeniem przez życie braterskie we wspólnocie

• obowiązuje ich posłuszeństwo wobec przełożonych - odnośnie dyscypliny i życia wew.

• podlegają wspólnym obowiązkom duchowym np. zachowanie klauzury

• w jakimś stopniu /określonym przez konstytucje/ podlegają biskupowi

7. Dobra doczesne

• kan. 741 - przepisy prawa majątkowego co do stowarzyszenia jako osoby prawnej i poszczególnych jej członków

• jako osoba prawna - stowarzyszenie może nabywać i zarządzać majątkiem. Osobowości prawnej nie mają wspólnoty lokalne i muszą być na wzór domów filialnych przypisane wspólnotom mającym taką osobowość

• członkowie stowarzyszenia - mają również prawną zdolność nabywania, posiadania i zarządzania nimi wg własnego prawa. Cokolwiek członkowie otrzymują ze względu na stowarzyszenie - nabywają to dla niego

• dobra otrzymane przez członka ze względu na jego osobę mogą pozostawać w jego posiadaniu, choć prawo własne może wprowadzić ograniczenia

8. Apostolstwo

• apostolstwo należy do istoty życia stowarzyszenia

• swą działalność winne uzgodnić z biskupem diecezjalnym, który w swej diecezji jest odpowiedzialny za dzieła apostolskie

9. Opuszczenie stowarzyszenia

• wyjście i wydalenie członka nie włączonego definitywnie

• kan. 742 - problem ten i sposób postępowania pozostawia prawo do określenia konstytucjom - nie ma więc analogii do instytutów życia konsekrowanego

• opuszczenie stowarzyszenia przez członka definitywnie inkorporowanego

• członek może uzyskać indult odejścia od swego najwyższego przełożonego za zgodą jego rady

• konstytucje mogą wprowadzać zmiany i wymagać np. zgody St. Ap.

• gdyby odchodzący był duchownym nie może otrzymać indultu jeśli nie znajdzie najpierw biskupa, który go przyjmie przynajmniej na okres próby

• z chwilą otrzymania indultu wygasają wszystkie prawa i obowiązki płynące z inkorporacji

• przejście do innego stowarzyszeni apostolskiego lub instytutu

• w ramach tego samego stowarzyszenia - wystarczy zgoda najwyższego przełożonego członka. Konstytucja ma ustalić czas trwania próby i czas włączenia przez inkorporację do nowego stowarzyszenia

• na przejście do instytutu potrzebna jest zgoda St. Ap. - gdyż są to odmienne sposoby życia konsekrowanego

• wydalenie

• przy wydaleniu członka czasowo inkorporowanego miarodajne są przepisy prawa własnego

• przy wydaleniu członka definitywnie inkorporowanego - należy zachować przepisy o wydaleniu z instytutu zakonnego

10. Przebywanie poza stowarzyszeniem

• kan. 745 - najwyższy przełożony może za zgodą swej rady udzielić indultu przebywania poza stowarzyszeniem na okres nie dłuższy niż 3 lata

• indult ten pod względem skutków prawnych przypomina eksklaustrację i czasową nieobecność w instytucie

• członek taki ma okresowo zawieszone obowiązki, które są nie do pogodzenia z jego obecną sytuacją

• przy duchownym - konieczna jest zgoda ordynariusza na terenie, którego przebywa

• pozostaje nadal zależność od przełożonych

1

34

---