Prawa człowieka - Ks. prof. F. Mazurek

Mówiąc o prawach człowieka musimy uwzględnić 3 elementy związane ze sobą ale nie tożsame:

• podstawa praw - ich źródła

• treść praw człowieka - np. wolność rozbita na podstawowe czynniki

• ochrona praw - sposób tej ochrony i kto ma je chronić

Niestety w dyskusjach często te elementy miesza się ze sobą i powstają nonsensy. Widać to nawet na płaszczyźnie myśli religijnej. Mówi się wiele o tym, iż miłość jest największą wartością, podstawą praw człowieka. Gdy tymczasem to nie miłość, ale człowiek stworzony i odkupiony przez Boga jest największą wartością, a miłość służy ochronie tego największego dobra. Trzeba jednak zaznaczyć, że człowiek jest lepiej chroniony przez miłość niż prawo. Nie wystarcza ochrona praw człowieka tylko zagwarantowana ustawami, potrzeba też tej pozaprawnej ochrony.

ŹRÓDŁA PRAW CZŁOWIEKA

1. Koncepcje źródeł praw człowieka

• pozytywizm prawny - twierdzi iż źródłem praw człowieka są akty prawne stanowione przez władzę państwową /konstytucja, umowy międzynarodowe/, nie dlatego że jest bytem ludzkim i posiada godność lecz dlatego iż zostały mu przyznane przez władzę. Co jednak z prawami nie zamieszczonymi w konstytucji. Jeśli ich nie ma zapisanych to nie istnieją i nie można mówić o ich naruszeniu.

• szkoła prawa naturalnego twierdzi, iż prawo naturalne jest źródłem praw człowieka, a ostatnio coraz częściej mówi się o tym, że to sam człowiek i jego godność stanowią źródło jego praw. Ta koncepcja pojawiła się też w wielu dokumentach międzynarodowych - m.in.:

• Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948r., która nie ma mocy absolutnie wiążącej, ale raczej moralnie wiąże narody, na mocy prawa zwyczajowego /liczne dokumenty do niej się odwołują/, która stwierdza, iż: "wszystkie istoty ludzkie rodzą się wolne i równe w swej godności i prawach. Są one obdarzone rozumem i sumieniem i powinny postępować w stosunku do siebie w duchu braterstwa".

• Karta Narodów Zjednoczonych z 1945 r. we wstępie jest mowa, iż narody potwierdzają wiarę w podstawowe prawa człowieka, w jego godność i wartość osoby ludzkiej.

Wg koncepcji prawa naturalnego - prawa człowieka wynikają w natury ludzkiej /rozumnej i wolnej/, ale właściwiej byłoby stwierdzić, iż one tkwią w naturze ludzkiej i jego godności. Już filozofia oświecenia mówiła o prawach człowieka wynikających z jego natury i wypowiadających się przez rozum, a także o konieczności ich zabezpieczania przez państwo. Ale skoro one wynikają, to w zależności od filozofii będą one różnie odczytywane. Tymczasem te prawa nie tyle wynikają, co tkwią w osobie ludzkiej i z niej są odczytywane. Nauka społeczna Kościoła idzie dalej i mówi o prawach człowieka tkwiących w jego ludzkiej i chrześcijańskiej godności.

• ludzka godność - mówiąc o niej na uwadze przyrodzoną godność człowieka na którą wskazują: rozum , wolna wola, sumienie

• chrześcijańska godność - mówiąc o niej ma na uwadze nadprzyrodzony aspekt tej godności wypływający z odkupienia człowieka przez Chrystusa

Jeśli więc prawa tkwią w naturze człowieka, to nie można mówić o ich zależności od struktur społecznych, państwowych, czy struktur własności /socjalizm, kapitalizm/. Nie można na żadnej płaszczyźnie decydować o prawach człowieka. Można je jedynie odczytać i ochraniać.

2. Godność człowieka

Przyrodzoną godność człowieka można pojmować w dwojaki sposób:

• godność osobowościowa - rozumiana jako doskonałość, która powstałą w wyniku działania moralnie wartościowego. Tę godność człowiek osiąga przez pracę nad sobą, aktywność skierowaną ku innym, wierność przyjętym wartościom i ich realizacja. Może być ona różna, tak jak różne są doskonałości osiągane przez człowieka. Tak rozumiana godność nie stanowi podstawy praw człowieka

• godność osobowa - jako wartość ontyczna, wrodzona, trwała, niezbywalna i zobowiązująca. To podstawa ontyczna decyduje o tym, że człowiek jest osobą - bytem rozumnym i wolnym - a więc posiada godność. Tak pojęta godność jest największą wartością. Tej godności człowiek nie nabywa przez moralne postępowanie, ani nie traci przez błędy i nieetyczne zachowania. Tak rozumiana godność jest podstawą wszelkich praw człowieka /także tych stanowionych/ i wyklucza traktowanie człowieka jako narzędzia dla swych celów.

3. Atrybuty godności osobowej

• wrodzona - nie można jej nabyć, wypracować

• niezbywalna i trwała - człowiek nie traci jej nawet przez błędne postępowanie /Jan Paweł II/, choć może ona być naruszona przez traktowanie człowieka jako środka do celu, poniżanie go, torturowanie itp.

• powszechna - przysługuje każdemu człowiekowi bez względu na rasę, płeć, wiek, status społeczny

• absolutna i nadprzyrodzona - wg Kościoła - gdyż jej podstawą jest obraz Boga /imago Dei/ zapisany w naturze człowieka, odkupionej przez Chrystusa

4. Ewolucja pojęcia godności osoby ludzkiej

• Biblia - Ks. Rodzaju i Ps. 8 - jako wyraz zachwytu nad wspaniałością człowiek jako najdoskonalszego bytu stworzonego na Boży obraz i podobieństwo

• filozofia starożytna

• godność osoby ludzkiej znano już w Grecji. Stoicy uważali, że człowiek ma udział w pneuma - tchnieniu życia, stwórczej siły z której wszystko się wywodzi, stąd płynie jego godność

• Cyceron - godność uzależniał od pełnionej przez człowieka funkcji w społeczeństwie

• Seneka - godność pojmował jako cnotę, którą trzeba zdobywać, do której każdy ma dostęp i król i niewolnik. Stąd godność jest cnotą uniwersalną i przysługuje wszystkim ludziom, nikogo nie wyklucza. Cnota a nie wolność nadaje godność człowiekowi, stąd niewolnik ma też godność. Cnota to ideał etyczny, a godność wynosi nas ponad inne światy.

• patrystyka - to najczęściej interpretacja tekstów biblijnych przez Ojców Kościoła, ale też refleksja teologiczna i filozoficzna połączona z nowymi aplikacjami moralnymi - tzw. antropologia patrystyczna.

• Jan Chryzostom - człowiek jest najcenniejszą istotą mającą udział w życiu Stwórcy. Ponieważ natura ludzka została odkupiona przez Chrystusa, człowiek posiada godność nadprzyrodzoną. Człowiek zajmuje dzięki temu centralne miejsce w świecie - świat został stworzony dla niego. Choć człowiek żyje w świecie, to przynależy i powołany została do innego wymiaru

• Hilary z Poutie - obraz i podobieństwo do Boga zostało zatarte w człowieku przez grzech, dlatego nie wszyscy czują w sobie podobieństwo do Boga. Odróżnił też obiektywną prawdę o godności człowieka od jej poczucia /doświadczenia/. To poczucie godności i obrazu Boga w nas należy obudzić przez ewangelizację. Wyjątkowa godność człowieka wyprowadził z tekstów biblijnych - z etapów stworzenia. Bóg bowiem zaangażował się osobiście w tworzenie człowieka /lepił go z ziemi/. Bóg etapami przygotował świat na przyjęcie człowieka. Człowiek jest ukoronowaniem stworzenia.

• Leon Wielki - w swym Sakramentarzu w modlitwie na Boże Narodzenie zawarł słowa: "Boże, który w tak cudowny sposób stworzyłeś człowieka i w jeszcze cudowniejszy sposób go odkupiłeś..." To wyraz jego zdziwienia nad godnością człowieka. Od niego pochodzi też hasło: "chrześcijaninie poznaj swa godność". Człowiek jest dla niego uczestnikiem Boskiej natury. Dokonał też rozróżnienia godności w pojęciu świeckiego prawa i w ujęciu biblijnym.

• apologeci - łączyli posiadanie godności z byciem kimś - chrześcijaninem. Uważali, że najcenniejszą rzeczą jaką ma człowiek to jego godność, która nie jest od niczego zależna /nie jest relatywna/

• Średniowiecze - choć idea godności człowieka była dosyć silna w średniowieczu, to jednak pod wpływem sekularyzacji odchodzi od biblijnego jej rozumienia

• Św. Tomasz z Akwinu - uporządkował ważniejsze pojęcia patrystyczne.

• termin godność pojawia się w jego pismach dość często /1760/

• godność rozumiał jako "dobroć" - dignitas significat bonitatem.

• wg Gogacza oznacza dobroć kogoś ze względu na niego samego - godność utożsamia z dobrociom. Dobroć jednak nie należy tu rozumieć w kategoriach cnoty moralnej.

• wg Granata - Tomasz miał tu na myśli prawdę, iż ktoś, kto posiada godność nie może być narzędziem dla nikogo, gdyż jego dobro jest absolutne i osoba istnieje dla siebie samej jako dobro, jest celem sama dla siebie. Jest tym co najdoskonalsze w naturze, godnością przerasta świat.

• św. Tomasz dopatrywał się tej wielkiej godności w racjonalnej naturze człowieka, którą każda osoba posiada. Godności człowieka nie tworzą relacje. Godność postuluje relacje, ale nie jest ich skutkiem.

• prawa człowieka mają uzasadnienie w jego godności. Po co więc prawa? Bo człowiek jest grzeszny i one chronią jego godność. Syntezą wszystkich praw człowieka jest prawo do miłości

• oprócz rozumności wskazał też na wolność jako atrybut godności osoby ludzkiej

• człowiek ze swej natury jest wolny i dlatego nie jest podporządkowany żadnej władzy politycznej.

• człowiek przez wolność i rozumność partycypuje w życiu Boga, którego jest obrazem. Rozumem dochodzi do poznania swej godności, a wolą potwierdza tą godność.

• godność ta obejmuje całego człowieka. Ta wielka godność skłoniła Boga do tajemnicy Wcielenia.

• Renesans - filozofia renesansu nie jest wcale sprzeciwem wobec średniowiecza, lecz kolejnym etapem rozwoju myśli ludzkiej /jak sierp nie jest przeciwieństwem kombajnu lecz etapem rozwoju myśli technicznej w tej samej dziedzinie/.

• Picco della Mirandolla - obok Kanta ważniejszy z myślicieli renesansu. Napisał w 1484 r. dzieło - "De dignitatem humane". Stwierdza, że w pismach arabskich Sarrahsina i Abdallaha odnalazł także ideę godności człowieka.

• Punktem wyjścia dla godności człowieka nie jest tylko jego wyższość nad światem zwierzęcym, ale wolność i zdolność do rozwoju.

• Człowiek nie jest zdeterminowany jak zwierzęta. Może być uważany za pana świata i jest "pieśnią tej ziemi dla Stwórcy", jest centrum świata.

• Ale to jeszcze nie wyjaśnia wielkości godności człowieka, której zazdroszczą mu aniołowie.

• Człowiek sam siebie kreuje, nie jest zamknięty w żadnym systemie prawa, ma absolutną wolność, która wyróżnia go spośród innych bytów i stanowi o jego godności.

• Immanuel Kant - inna koncepcja godności ludzkiej niż u Mirandolli. Tradycyjny model to godność heteronomiczna - zewnętrzna, pochodząca od Boga. Kant mówi o godności immanentnej - tkwiącej w człowieku opartej na jego wolnej i rozumnej naturze.

• Odciął się od tradycyjnego /heteronomicznego - zewnętrznego/ modelu godności ludzkiej, gdyż nie był teologiem. Był człowiekiem wierzącym, ale uprawiał filozofię.

• Swą etykę oparł o wew. autonomię osoby ludzkiej. Mówił niej w oderwaniu od empirii /doświadczenia/.

• Godność uważał za wartość absolutną, a nie relatywną, gdyż nie dopuszcza ona ekwiwalentu. Przewyższa ona wszelką cenę /wszystkie rzeczy posiadają cenę, osoba ludzka - godność/. Nie można jej wymienić jak to się czyni z rzeczami.

• Dlatego istnieje kategoryczny imperatyw by akceptować każdego człowieka.

Podmiot praktycznego rozumu moralnego nie może być traktowany jako środek dla osiągania celów przez innych ludzi i jako środek własnych celów /prostytucja/, ale jedynie jako cel sam w sobie.

• Człowiek posiada godność - wewnętrzną wartość absolutną. Tę absolutną wartość może mieć tylko ten, kto jest bytem rozumnym /jak u Tomasz i Ojców Kościoła/ i jest zdolny do samookreślania się /wolność/ i samoodpowiedzialności /ten termin tylko u Kanta/.

• Wg kryterium praktycznego rozumu człowiek nie może być przez nikogo, nawet przez Boga, traktowany jako środek, nie będąc przy tym także celem /to samo u Jana Pawła II/.

• Człowieczeństwo musi być dla nas święte, bo to jest podmiot prawa moralnego.

• Dwa elementy myśli Kanta

• osoba posiada godność - nie może być więc przedmiotem, ani narzędziem

• człowiek jest podmiotem prawa moralnego, a więc normy tego prawa nie pochodzą z zewnątrz, nie są nadane przez innych, nie tkwią też w naszym chceniu - tkwią w naszej ludzkiej naturze.

• Idąc dalej tym tokiem myślowym - gdyby osoba nie była podmiotem swych praw byłą by niewolnikiem tego, od kogo te prawa pochodzą.

• Autonomia wypływająca z godności osoby nie oznacza indywidualizmu, relatywizmu, czy liberalizmu.

• Człowiek jest autonomiczny jeśli czyny jego są zgodne z prawem moralnym. Człowiek działa moralnie jeśli działa wg rozumu czystego, wolnego od interesów.

• Imperatyw moralny ma zapobiegać samowoli w myśl zasady: postępuj tak, abyś zawsze ludzkość w swej osobie i w osobie innych nigdy nie traktował jako środka ale jako cel.

• Czasy nowożytne i współczesne

• w XIX w. F. la Salle domaga się warunków pracy odpowiadających godności człowieka

• Marks - godnością jest to co najbardziej podnosi człowieka, to co nadaje mu największą skuteczność, co pozwoli mu wznieść się na szczyt i rozbudzić podziw.

• wg Marksa w komunizmie znikną przyczyny afirmacji człowieka ze względu na jego przynależność klasową

• podstawą praw człowieka będzie godność człowieka /człowiek człowiekowi najwyższą wartością/

• marksista Bandzeladze

• pojęcie godność w l. poj. - oznacza właściwość przysługującą rodzajowi ludzkiemu i wyróżniająca go spośród innych istot. Właściwość ta tkwi w "duszy" - w świadomości, którą stanowią: myśl, uczucia, wola. Choć są one jednością, to jednak najistotniejsza jest wola. Bez woli i wolności nie można sobie wyobrazić żadnej innej wolności np. politycznej, religijnej. Wolność wyraża się w samookreśleniu.

• pojecie "godność" w l. mn. - to wartość jaką ludzie nabywają przez dochodzenie do prawdy, przez dążenie do piękna i dobra

• pierwszy rodzaj godności jest wrodzony, drugi zaś nabyty

• Krąpiec - mówi o 6 przymiotach osoby ludzkiej np. byt samoistny, podmiot praw, psychofizyczna całość. Na ostatnim miejscu wymienia godność jako wartość tworzącą się i rozwijającą w interakcjach z innymi /z Absolutem/.

• Nauka społeczna Kościoła

• podstawą praw człowieka jest jego wrodzona godność

• Pacem in terris - mówi o podwójnej godności człowieka - przyrodzonej /rozumność, wolność/ i nadprzyrodzonej /odkupionej/

• Sobór Watykański II - Gaudium et spes - rozdział I w całości

• KDK 29. (Istotna równość między wszystkimi ludźmi i sprawiedliwość społeczna). Ponieważ wszyscy ludzie posiadający duszę rozumną i stworzeni na obraz Boga mają tę samą naturę i ten sam początek, a odkupieni przez Chrystusa cieszą się tym samym powołaniem i przeznaczeniem, należy coraz bardziej uznawać podstawową równość między wszystkimi.

• Jan Paweł II - Redemptor hominis z 1979 r. - to traktat o ludzkiej godności. W nr 10 czytamy, że: "właśnie owo głębokie zdumienie nad wielkością i godnością osoby ludzkiej nazywa się Ewangelią, to znaczy Dobrą Nowina, nazywa się chrześcijaństwem."

• Jan Paweł II - Veritatis splendor nr 13 - celem przykazań jest ochrona dóbr człowieka na obliczu którego jaśnieje blask Boga. Zakazujący charakter przykazań podkreśla absolutny obowiązek ich zachowania. Obowiązki zaś nie ograniczają wolności lecz ją chronią

Zbierając wszystko można określić iż podstawa praw człowieka tkwi w jego niepowtarzalnej godności, w tym, że człowieka jako byt osobowy, posiada wiele przymiotów, które wynoszą go ponad świat w jakim żyje. Nam zaś, by móc mówić o prawach człowieka potrzebny jest właściwy obraz człowieka.

Prawa i obowiązki człowieka

Prawa człowieka występują zawsze w połączeniu z obowiązkami. Obowiązki nie są czymś zew. ale podobnie jak prawa wynikają z godności człowieka. Istnieje prawo do poszukiwania prawdy a zarazem obowiązek jej poszukiwania. Mamy niejako obowiązek korzystania z praw człowieka i to w taki sposób by ani siebie, ani innych nie czynić narzędziem do osiągania celów.

- Powszechna karta obowiązków człowieka - podpisana przez 25 byłych prezydentów i premierów w 50 rocznicę Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka - mówi o potrzebie ochrony praw człowieka ale też o potrzebie wypełnienia obowiązków wypływających z tych praw.

TREŚĆ PRAW CZŁOWIEKA

Człowiek jest bytem psychosomatycznym - duchowym i materialnym. Odczuwa więc potrzeby materialne i duchowe. Do tych potrzeb zaliczamy: wolność, samostanowienie, religię, piękno, dobro, pokój, rozwój, miłość, komunikację, udział w życiu społecznym, akceptację, mieszkanie, żywność. Potrzeby nie są jeszcze prawami człowieka, one dają odczucie pewnego braku. Zestawiając cechy tego fenomenu jakim jest człowiek należałoby go określić:

• człowiek jest istotą rozumną

• istotą religijną

• społeczną - potrzebuje wspólnoty, bez komunikacji człowiek się nie rozwinie fizycznie, moralnie, umysłowo. Żyje w społeczności, państwie, narodzie. Gdyby nie był istotą społeczną nie było by potrzeby norm

• istotą niezdeterminowaną - w ciągłej potencji, nastawiony na rozwój do końca istnienia

• istotą kulturotwórczą

• istotą historyczną - nie jest wytworem historii, ale rozwija się wraz z cywilizacją jaką tworzy

• istota grzeszna i ułomna - stąd potrzeba uregulowań prawnych, które nie tyle ogranicza jego wolność ile ją będą chronić. Nie możliwa jest wolność absolutna. W oświeceniu uważano, iż człowiek w stanie natury /pierwotnym/ był dobry - żył w absolutnej wolności, a zepsuła go cywilizacja. To mit. Człowiek jest zdolny do czynienia dobra, ale jego natura jest skażona grzechem.

Biorąc pod uwagę różne potrzeby i różne sposoby ich zaspokajania możemy sformułować 3 grupy praw człowieka:

• prawa wolnościowe i osobowe - gdy państwo nie ingeruje w ich realizację. Nauka społeczna Kościoła wymienia:

• prawo do życia i jego ochrony

• prawo wolności sumienia i religii

• prawo wolności w poszukiwaniu prawdy

• prawo do zawarcia małżeństwa i rodziny lub wyboru stanu duchownego

• prawo udziału w wolnych wyborach i wyboru ustroju politycznego

• prawa społeczne - realizowane przez władze państwowe

• do udziału w życiu gospodarczym, kulturalnym,

• prawo do zrzeszania się i strajków

• do pracy i sprawiedliwej płacy

• do ochrony zdrowia, ubezpieczenia i wypoczynku

• do własności prywatnej

• do rzetelnej informacji

• do wychowania, kształcenia się i awansu społecznego

• prawa solidarnościowe - przy solidarnej współpracy wszystkich ludzi, państw

• do życia w pokoju

• do życia w nieskażonym środowisku

• do dziedzictwa ludzkości

• prawo do komunikowania się - wymiany myśli

Prawa wolnościowe

• Prawo do wolności sumienia i religii

Wolność religijna jest pojęciem węższym w stosunku do wolności sumienia /tu dopuszcza się wolność do poszukiwania prawdy poza religią - ateizm/

• w historii Kościoła

• sam Chrystus nie stosowała przymusu

• Laktancjusz - nie ma nic bardziej dobrowolnego niż religia, nie ma wartości gdy jest narzucona siłą

• Atanazy - prawd wiary nie można szerzyć ani za pomocą miecza ani armii, bo wymagają one zrozumienia i przyjęcia dobrowolnego

• Inkwizycja - jej głównym ideologiem był św. Tomasz, który twierdził, iż przyjęcie wiary jest prawem wolnej woli, ale pozostanie przy wierze już przyjętej jest koniecznością. Był tolerancyjny wobec innych religii nie wzywał do nawracania ich siłą. Jednakże ostro występował przeciw heretykom. Użył porównania z przestępstwem gospodarczym. Jeśli ktoś fałszuje pieniądze jest karany śmiercią, o ileż bardziej trzeba karać tych, co fałszują najcenniejszą wartość, która jest dobrem wspólnym - wiarę. Jego myśl przejęli dominikanie i wespół z władzą świecką tępili heretyków

• w historii Kościoła nie brakuje tego rodzaju fałszywych koncepcji. Do XIX w. osoba ludzka była w stosunku do wiary traktowana przedmiotowo. Uważano, że tylko prawda objawiona posiada prawo do głoszenia /wykluczano inne religie/. Ale prawa objawiona jest wartością - nie ma więc prawa. Tylko osoba ludzka ma prawa do wartości.

• od Jana XXIII - Pacem in terris - dokonało się przejście od przedmiotowego do podmiotowego traktowania wolności religijnej - jako przysługujące człowiekowi prawo do oddawania czci Bogu zgodnie z własnym prawym sumieniem.

• Sobór Wat. II - podjął myśl Jana XXIII w Dignitatis humanae - deklaracja o wolności religijnej. Wg Pietro Pavana prawo do wolności religijnej w nauce SV. II zawiera następujące elementy:

1. wolność od przymusu ze strony innych osób i władzy państwowej rozpisana na następujące zasady:

• nikt nie może być zmuszany w sferze religii do działań wbrew sumieniu

• nikomu nie wolno przeszkadzać w praktykowaniu wiary tak prywatnie jak i publicznie

• przemoc może mieć różne oblicza - moralna, psychiczna, społeczna, gospodarczą - np. spychanie wierzących do 2 lub 3 kategorii, pozbawianie urzędów i awansów.

2. jego podstawą nie jest kryterium prawdy ale godności człowieka

3. prawo to musi być chronione przez państwo

Należało by dodać, że prawo to wyraża się także w wolności do wyboru różnych wartości, poszukiwaniu prawd religijnych

• Jan Paweł II - mówi, że wolność religijna - "jest pierwszym i niezbywalnym prawem osoby ludzkiej", w stopniu w jakim dotyka ona najbardziej intymnej sfery ducha, podtrzymuje ona inne wolności.

• stosunek władza państwowa - religia dzisiaj można sprowadzić do:

• koncepcji państwa religijnie neutralnego - nie popiera ono żadnej religii, kieruje się tolerancją

• religia to sprawa prywatna, ale światopogląd ateistyczny jest urzędowy

Państwo jest niekompetentne w przedmiocie treści religii /doktryna i kult/. Przeżycia religijne są wew. przeżyciem, a doktrynę akceptuje on dobrowolnie i w tym rozumieniu religia jest sprawą prywatną. Państwo winno zachować wobec tych elementów neutralność. Przeżycia religijne są jednak uzewnętrzniane i mają charakter społeczny. Sam człowiek religijny wchodzi do różnych wspólnot wyznaniowych - kościołów, instytutów, stowarzyszeń - i to też nie jest tylko sprawą prywatną /np. małżeństwo - choć jest sprawą prywatną ma być objęte ochroną/ lecz winno być chronione. Władza nie może być neutralna wobec moich przekonań - musi je czynnie chronić. Państwo nie może być neutralne wobec moich praw. Nie może ich zabraniać, ani zmuszać do ich przyjęcia.

• Prawo do życia

Jest to prawo wolnościowe z kategorii osobowych. Jest najważniejszym spośród praw osobowych pod względem genetycznym i formalnym. Jest to prawo każdej istoty ludzkiej do ochrony i rozwoju na każdym etapie jej istnienia.

• pod względem genetycznym - to pierwsze z praw powstające w chwili poczęcia, a mające kres w chwili naturalnej śmierci

• merytoryczne - jest ono podłożem innych praw, pozbawienie tego prawa oznacza koniec wszystkich innych praw

• nie warunkuje się go wg statusu społecznego, ekonomicznego, inteligencji, sprawności fizycznej, ale tylko tym, że ktoś jest osobą ludzką, a więc ma to niezbywalne prawo

• prawo to jest uniwersalne i radykalne /uniwersalizm radykalny/, nie jest tylko wartością biologiczną

• niektórzy warunkują godność człowieka od etapy rozwoju - płód nie jest człowiekiem więc nie ma godności - jest to ujęcie relatywne

• spór nie toczy się więc miedzy koncepcją konserwatywną /katolicyzm/ a postępową /liberalizm/ ale między uniwersalną i radykalną /nauka społeczna Kościoła/ a relatywną.

• Kościół nie jest salonem mody. Ze swej natury jest konserwatywny gdyż musi zachować depozyt wiary, nie może podążać za modą gdyż wówczas stracił by swą tożsamość. Musi spełniać swe zadnie pośród zmieniających się warunków

Prawa społeczne

• Różne koncepcje praw społecznych

• błąd utożsamiania praw społecznych tylko z pewnymi osobami czy grupami, którym państwo ma zagwarantować ochronę czy pomoc socjalną.

• po pierwsze - państwo ma zagwarantować wszystkim obywatelom równość faktyczną a nie formalną.

• po drugie nie jest jedynym podmiotem zobowiązanym do realizacji praw społecznych

• po trzecie nie wszystkie prawa wymagają aktywnego udziału państwa /prawo do zrzeszania się, prawo do strajku/

• wg nauki społecznej Kościoła - prawa społeczne są to prawa dotyczące spraw społecznych, gospodarczych, kulturalnych,

• to prawo ludzi do udziału w decyzjach podejmowanych w tych dziedzinach

• do tworzenia dóbr w tych dziedzinach

• do korzystania z tych wypracowanych dóbr

• to zobowiązuje państwo do stworzenia warunków korzystania tych praw, ochrona ich oraz pomoc potrzebującym

Prawa te są dynamiczne, ale ich dynamizm nie ogranicza się tylko do czynnego zaangażowania państwa. Spycha to bowiem same zainteresowane jednostki do statusu pasywnych, a przecież realizacja tych praw ciąży także na upoważnionych jednostkach /samorządach, związkach zawodowych/.

• błąd określania praw społecznych jako relatywnych, gdyż są zamieszczane muszą być w różnego rodzaju aktach prawnych, które uszczegóławiają konstytucję. Ponadto ich stosowanie ma być podobno zależne od warunków gospodarczych kraju, które czasami je ograniczają. Prawa zaś wolnościowe mają być wg nich absolutne.

• ponieważ i prawa społeczne wynikają z godności człowieka maja ten sam charakter co prawa wolnościowe.

• ich realizacja nie zależy pierwszym rzędzie od warunków gospodarczych, ale od sprawiedliwego podziału dóbr materialnych i dostępu do dóbr kulturalno oświatowych. Bo nawet w bogatych krajach mogą nie być przestrzegane prawa społeczne /USA/

• prawa wolnościowe stanowią integralną jedność ze społecznymi

• Niektórzy twierdzą iż prawa społeczne nie są w pełni podmiotowymi, gdyż nie można w przypadku naruszenia dochodzić ich na drodze sądowej, a jednostka nie może stawiać roszczeń wobec państwa, gdyż w ustroju wolnorynkowym nie dysponuje ono na szeroką skalę środkami produkcji /np. miejscami pracy/.

• o charakterze tych praw nie decyduje to, czy są umieszczone w konstytucji, czy też nie. Są podmiotowe ze swej natury, a nie na skutek umieszczenia ich w konstytucji czy możliwości zaskarżenia ich naruszenia przed sądem.

• podmiotowość tych praw nie zależy od ustroju gospodarczego, gdyż nie są one jego wytworem.

• prawo do pracy

To pierwsze wśród praw społecznych. Człowiek doświadcza potrzeby tworzenia dobra i piękna, doskonalenia siebie i środowiska w jakim żyje. Wg Jana Pawła II - praca jest dobrem odpowiadającym godności człowieka, wyrażającym tę godność i pomnażającym je. Choć wiąże się z trudem jest odczuwana jako potrzeba /Laborem exercens/. W historii to prawo, a właściwie jego realizacja /bo prawo pozostaje niezmienne/ przebiegała różnie /feudalizm, kapitalizm, socjalizm/. Dzisiaj niestety większość ludzi przez pracę zdobywa jedynie środki do utrzymania i ich praca jest niesamodzielna. Nierówny jest też podział dóbr ziemskich. W krajach kapitalistycznych nie zawsze jest uznawane za prawo podmiotowe, stąd też masowego bezrobocia nie traktuje się jako naruszenie tego prawa, odwrotnie w krajach socjalistycznych.

• prawo do posiadania własności prywatnej

• filozofia indywidalistyczno-liberalna uznawała to prawo za święte i nienaruszalne

• filozofia marksistowska negowała jego istnienie

• nauka społeczna Kościoła - krytycznie ocenia koncepcję liberalną, która bardziej niż powszechnego prawa do posiadania własności prywatnej, broniła interesów wąskiej elity ekonomicznej, dopuszczającej się łamania praw innych osób poprzez wyzysk i przywłaszczanie owoców ich pracy. Kościół wysuwa 5 argumentów uzasadniających potrzebę posiadania własności:

• większa produkcyjność

• porządek społeczny

• spokój użytkowania

• zdrowie rodziny

• wolność osoby ludzkiej - wydaje się najsilniejszym argumentem, chroni bowiem przed niewolniczym poddaństwem.

Jan Paweł II - mówi o 2 zasadach przemawiających za tym prawem:

• zasada pierwszeństwa pracy przed kapitałem

• zasada powszechnego dostępu i używania dóbr

Podstawowym tytułem własności jest praca. Od niej zależy bowiem forma i wartość rzeczy wytworzonej. Nie akceptuje przy tym idei monistycznych /tylko własność prywatna lub tylko państwowa/, ale jest za pluralizmem form własności /prywatna, rodzinna, społeczna, spółdzielcza, państwowa/

Prawa solidarnościowe

• prawo do rozwoju

• prawo to jest syntezą wszystkich praw człowieka

• jest ono dynamiczne i uniwersalne

• podmiotem jest każda osoba ludzka

Nie jest ono dodatkiem do innych praw. Mówi o tym Paweł VI w Populorum progressio /1967/ - rozwój to inne imię pokoju. Można w nim wyróżnić 4 dymensje:

• prawo do integralnego rozwoju - fizycznego, intelektualnego, moralnego, uczuciowego

• prawo do środków koniecznych w tym rozwoju /wychowanie, kształcenie, formację ludzką i religijną, ochronę zdrowia, środki do utrzymania, dobra kultury/

• prawo do rozwoju społeczno-gospodarczego własnego państwa i jego sprawiedliwego ustroju /np. prawo do demokracji/

• prawo do rozwoju całej rodziny ludzkiej

Korelacja praw i obowiązków

• Amerykańska Deklaracja praw człowieka /1948/ wymienia obowiązki człowieka wobec siebie samego, rodziny, narodu, państwa. Ich spełnienie przez każdego człowieka uznano za warunek wstępny do korzystania z praw.

• W katolickiej nauce społ. zawsze zwracano uwagę na ścisłe powiązanie praw i obowiązków. Co więcej wyeksponowano obowiązki przed prawami. Nie ma uprawnień bez obowiązków a obowiązków bez uprawnień. Tworzą one dla człowieka drogę do realizacji wartości duchowych i materialnych. Wrodzone i niezbywalne są nie tylko prawa ale i obowiązki. Pacem in terris - jest jakby kodeksem praw i obowiązków człowieka. Każdemu prawu odpowiada w tym samym człowieku obowiązek /np. prawo do życia i obowiązek troski o własne życie, prawo do poziomu godnego życia z obowiązkiem godnego życia, prawo do pracy z obowiązkiem jej rzetelnego wykonywania/.

• na płaszczyźnie społecznej prawa jednostki wiążą się z jej obowiązkami wobec grup społecznych, władzy państwowej, ludzkością. Obywatele maja obowiązek brać udział w wyborach decydujących o dobru wspólnym państwa, obowiązek służby wojskowej, świadczeń materialnych na rzecz państwa /podatki/

Koncepcja integralnych praw człowieka

• Demokracje zachodnie przeakcentowują prawa wolnościowe, a władza socjalistyczna - prawa społeczne. Rodzi się więc dualizm tych praw.

• Kościół zaś zmierza w kierunku przezwyciężenia tego dualizmu przez akcentowanie integralności tych praw. Obrona człowieka zawiera się już w samej integralnej koncepcji praw człowieka, a promując ewangeliczną prawdę o człowieku oddaje najpożyteczniejszą przysługę społeczeństwu.

• ich integralność płynie z faktu, iż oba prawa tkwią w godności osoby

• jedność ich widać w realizacji prawa do życia

• jedność widać w ich treści - wolność i równość wszystkich ludzi. Prawa wolnościowe kładą naciski na wolność, społeczne na równość. Ale w prawach wolnościowych zawarte są elementy praw społecznych /np. wolność religijna - to nie tylko wolność indywidualna, ale i grup religijnych/

• Kościół ujmuje integralnie również zagadnienie ochrony praw człowieka. Kładzie nacisk nie tylko na tzw. wewnątrzpaństwową ochronę, ale też pozaprawną. Taką ochronę zapewnia choćby właściwe wychowanie jednostek i społeczeństw

OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA -prawna i pozaprawna

Zależy ona od wielu czynników - systemu prawnego, struktur społeczno - gospodarczych i politycznych opartych na sprawiedliwości, od rozwoju gospodarczo-kulturalnego.

• Kościół, angażuje się w sprawę poszanowania praw człowieka przez nauczanie, wychowanie, i charytatywną działalność

• kładzie nacisk na wychowanie jednostek i całych społeczeństw w duchu poszanowania praw człowieka.

Nonsensem jest stwierdzenie, iż o prawach można mówić wtedy, gdy można ich dochodzić przed sądem. Sąd nie ma rozstrzygać o istnieniu praw, ale je chronić. Nie chodzi też o samo poszanowanie praw człowieka ale o ochronę samej osoby ludzkiej, przez ochronę jej wartości. Sama deklaracja poszanowania praw człowieka jest często formalizmem. Jest bowiem uzależniona od rozwoju gospodarczego, społecznego i pozostaje często na papierze, gdyż brakuje środków.

Miłość najskuteczniejszym środkiem ochronny praw człowieka

Najskuteczniejszym środkiem ochrony praw człowieka pozostaje miłość, rozumiana nie jako najwyższa wartość, ale jako narzędzie ochrony największej wartości jaką jest człowiek. Można nawet w Kościele usłyszeć, iż: "miłość trzeba zachować, bo jest nakazana przez Boga" - to czysty pozytywizm. Miłość jest narzędziem ochrony tej największej wartości jaką jest człowiek i dlatego winna być zachowywana i praktykowana.

• miłość ma trojakie znaczenie

• jako cnota, którą należy zdobyć

• jako norma, którą należy wypełnić

• jako narzędzie ochrony godności człowieka

Ona najlepiej chroni prawa wewnątrz rodziny, gdzie prawo państwowe nie powinno ingerować, a przełożona na język społecznych relacji wyraża się w sprawiedliwości i miłosierdziu.

///////////////////////////

Literatura:

1. F. Mazurek, Prawa człowieka

2. F. Mazurek, Prawa i obowiązki człowieka w świetle katolickiej nauki społecznej, w: Kościół i prawo nr 11, Lublin 1993, s. 27-62.

3. F. Mazurek, Od mitów do renesansu społecznych praw człowieka, w: Człowiek w kulturze, Lublin 1998, s. 99-126.

1

15

---