WSTĘP DO JĘYKOZNASTWA
26.02
Zakres badań i dziedziny językoznawstwa:
Językoznawstwo jako nauka: powstanie językoznawstwa jako samodzielnej nauki;
Językoznawstwo jako nauka intersycyplinarna. Związki z innymi naukami: a) antropologią, anatomią i fizjologią, akustyką; b) psychologią, logiką, teorią informacji; c) socjologią, etnografią , historią, nauką o literaturze, historią, archeologią.
Rodzaje językoznawstwa: językoznawstwo ogólne (teoria języka, metodologia i historia badań lingwistycznych); językoznawstwo szczegółowe (opisowe, empiryczne: opis pojedynczego języka punktu widzenia synchronicznego); językoznawstwo porównawcze (typologiczne i genetyczne);
Działy językoznawstwa: fonetyka, fonologia, morfologia, składnia, fleksja, słowotwórstwo, leksykologia, leksykografia, frazeologia, onomastyka, toponomastyka, semantyka, stylistyka, geografia lingwistyczna, dialektologia, historia języka, gramatyka historyczna, etymologia
Językoznawstwo praktyczne (stosowane): ortografia, logopedia, dydaktyka językowa, teoria przekładu.
Językoznawstwo (lingwistyka) - dział nauk humanistycznych badających istotę, budowę i rozwój języka. Jest interdyscyplinarne=> kładzie duży nacisk na związki z innymi dyscyplinami: antropologia, medycyna, psychologia => psycholingwistyka badania związane z nauczaniem języków obcych ( bada mechanizmy ułatwiające nauczanie języka obcego, wpływ emocji na język, jaki jest związek między uszkodzeniami mózgu a językiem), socjologia=>socjolingwistyka (bada poziomy języka w zależności od grupy społecznej, która się nim posługuje), etnolingwistyka (bada użycie języka w różnych grupach społecznych), historia, informatyka.
Zaburzenia lingwistyczne: afazja, dysleksja, dysgrafia.
Rodzaje językoznawstwa:
ogólne
Teoria języka jako systemu znaków, ogólnych zasad używania języka. Obejmuje metodologię badań językowych, czyli jak należy badać język np. polityków. Do językoznawstwa ogólnego zalicza się też historia badań językowych (jak rozwijało się językoznawstwo w danym okresie)
szczegółowe
Obejmuje językoznawstwo opisowe(fonologia opisowa, morfologia opisowa), czyli opisywanie zjawisk językowych. Inaczej możemy je nazwać językoznawstwem empirycznym, bo zbiera, kataloguje, opisuje dane materiałowe.
porównawcze
Inaczej nazywane typologicznym. Zajmuje się porównywaniem języków w rozwoju (typologia genetyczna), typologia synchroniczna. Porównuje, co najmniej dwa systemy językowe (dawne albo współczesne)
Działy językoznawstwa:
Fonetyka(bada stronę dźwiękową języka, opisuje wymowę oraz sposób wymawiania) i fonologia(bada znaczeniowe i twórcze funkcje głosek)
Morfologia (nauka o budowie i formach odmiany wyrazów)
Składnia (syntaksa) dot. zasad łączenia elementów językowych
Fleksja (w ramach morfologii) nauka o odmianach form językowych)
Słowotwórstwo (nauka o tworzeniu nowych wyrazów) np. wykształciuch, looknąć.
Leksykologia (nauka o formach wyrazowych, czyli zasobach językowych danego języka)
Leksykografia (nauka o słownikach)
Frazeologia (nauka o związkach wyrazowych)
Onomastyka (nauka o nazwach własnych)
*Antroponomastyka =>nazwy ludzi (pochodzenie imion, nazwisk)
*Toponomastyka =>nawy miejsc (pochodzenie miejscowości, gór, rzek)
Semantyka (nauka o znaczeniu wyrazów)
Stylistyka (nauka o stylach)
Dialektologia (nauka o odmianach geograficznych języka - dialektach)
Geografia lingwistyczna - zajmuje sięgeograficznym zasięgiem zjawisk językowych i tworzeniem atlasów językowych.
Historia języka (śledzenie zmian w języku jakie zachodzą na przestrzeni wieków oraz modyfikacji instytucji związanych z językiem
Gramatyka historyczna (zalicza się do historii) zajmuje się ewolucją form językowych na przestrzeni dziejów
Etymologia (nauka o pochodzeniu wyrazów)
Językoznawstwo stosowane - zajmuje się wprowadzaniem teorii językoznawczych w życie codzienne. Obejmuje: ortografię, ortofonię, logopedię, dydaktykę językową( nauka o zasadach nauczania języka), teorię przekładu (transplantologia), pragmalingwistykę (pragmatykę językową, czyli naukę o użyciach języka), tekstologię (nauka o nowych formach tekstu)
Język naturalny - aktualnie używany przez daną społeczność język.
Komunikacja pozajęzykowa - gesty, mimika, język barw, zapachów.
Cechy wspólne języków naturalnych:
prymarnie ustne (najpierw nabywamy język ustnie)
system dwuklasowy (fonemy+jednostki wyższego rzędu)
produktywność (możemy powiedzieć nowe słowo, coś czego nikt przed nami nigdy nie powiedział)
otwartość
arbitralność - brak koniecznego powiązania między formą a treścią
społeczność- istnieje grupa osób mówiących w danym języku
trwałość - przekazywany z pokolenia na pokolenie, mimo zmian
abstrakcyjność - możemy się nim posługiwać do komunikowania zdarzeń, które niekoniecznie zachodzą w chwili mówienia
linearność - rozwija się w czasie i przestrzeni.
05.03
Przedmiot językoznawstwa: języki naturalne; języki etniczne żywe i martwe wegetujące, odcyfrowane, zrekonstruowane; języki pomocnicze międzyetniczne (sztuczne i pidżiny) i tajne. Cechy języka naturalnego.
JĘZYKI
- -
- -
ETNICZNE POMOCNICZE
(w tym kreolskie) - -
- - MIEĘDZYETN. TAJNE
- - -
ŻYWE MARTWE - -
- - -
- - - POWST. PIDŻINY
- SZTUCZNIE
- -
WEGETUJĄCE - ZREKONSTRUWANE
ODCYFROWANE
Typologia:
Języki etniczne =>naturalne, które dla kogoś są językiem etnicznym
Żywe => współcześnie, aktualnie używane
Martwe wegetujące => nieużywane jako język ojczysty, ale mają tradycję, kulturę, ich znajomość jeszcze nie wygasła np. łacina, starogrecki, staroceerkiewnosłowiański, hebrajski
Martwe odcyfrowane=> zanikły, ale pozostały po nich teksty pisane, odcyfrowane przez badaczy, na naszą kulturę nie mają wpływu np. języki starożytnego wschodu => egipski
Martwe zrekonstruowane => odtworzone, nikt nimi już nie mówi, nie zachowały się po nich zabytki piśmienne, z historii wiemy, że istniały; z nich powstały inne np. języki indoeuropejskie (duża rodzina) wywodzą się z jednego języka praindoeuropejskiego, po którym nie ma zabytków piśmiennych. Z porównania wynika, że łacina, greka, sanskryt wywodzą się z praindoeuropejskiego.
Języki pomocnicze => nie stanowią języka ojczystego, powstały w sposób sztuczny bądź naturalny dla ułatwienia komunikacji między społecznościami
Międzyetniczne powstają na styku dwóch społeczności, które chcą się porozumieć
Powstałe sztucznie =>esperanto
Pidżiny => języki pomocnicze o ograniczonej morfologii i składni a także ograniczonym słownictwie. Języki pidżinowe powstały na skutek przemieszania języków różnych grup społecznych w strefach ich kontaktów. Często używane na obszarach wielojęzycznych np. jako języki handlu, armii, na plantacjach, w skupiskach miejskich i przemysłowych, gdzie stykają się przedstawiciele różnych grup językowych.np.spanglish (północny Meksyk), papiamento (Karaiby). Jednocześnie są to języki międzyetniczne i wytworzone sztucznie.
Tajne => stworzone po to by nie rozumiał ich nikt nie powołany (trzeba być wtajemniczonym) np. gwary przestępcze, młodzieżowe.
Języki kreolskie =>struktura mieszana, powstają wraz z rozwojem niewolnictwa
Kreol - człowiek pochodzenia mieszanego, czyli europejsko - tubylczego.
Języki kreolskie powstały na bazie języków np. w oparciu o angielskie=>Jamajka, Haiti, wyspy francuskie np.Gujana, o hiszpański, portugalski=> Brazylia. Kreolski powstał jako język pomocniczy ale zaczął funkcjonować jako język etniczny, odmiana.
19.03
Semiotyka - nauka o znakach. Pojęecie znaku, kodu, sybkodu. Arbitralność i motywacja znaku. Język jako system znaków . Pojęcie znaku, znaku językowego, podział znaków. Funkcje języka naturalnego.
ZNAK JĘZYKOWY NA TLE ISTNIEJĄCEGO SYSTEMU ZNAKÓW
Semiotyka(semiologia) - nauka o znakach. Semiotyka wywodzi się z tradycji anglosaskiej a semiotyka z romańskiej
Klasyfikacja znaków wg.Tadeusza Milewskiego. => notatki
Symptomy => nie ma świadomego, celowego nadawania np. symptomy pogodowe. Nie mają nadawcy, ale posiadają odbiorcę. Przykłady: symptomy pogodowe,kulejący pies, wygląd pijaka, krzyk dziecka (krzyczy, bo musi wyrazić swoje emocje - krzyk zmniejsza napięcie i to przynosi ulgę, dziecko nie ma pojęcia o funkcji znakowej => jest odbiorca, ale brak świadomego nadawcy)
Apele - komunikują same siebie, wysyłane przez kogoś, aby wywołać skojarzenia, odczucia, emocje np. muzyka to apel dla osób, wśród których wywołuje emocje; malarstwo abstrakcyjne - przez określony zestaw kolorów autor stara się wywołać określone odczucie estetyczne, na przełomie pierwszego drugiego roku dziecko zdaje sobie sprawże jego krzyk ma określony wpływ na otoczenie, wtedy krzyczy celowo by wywrzeć określony wpływ na zachowanie matki.
Sygnały - mają nadawcę, wysyłamy sygnał w sposób świadomy, celowy.
Sygnały semantyczne - to znaki, które odwołują się nie tylko do uczuć, ale posiadają też znaczenie intelektualne. Możemy je podzielić na obrazy(ikona, znak ikoniczny=> powiązanie formy z treścią) i sygnały arbitralne (brak powiązania formy z treścią
Znak = Forma+Treść
W obrazach i znakach ikonicznych mamy bardzo silne powiązanie formy z treścią.
Sygnały arbitralne dzielą się na: dwuklasowe (tworzą jednostki złożone, kombinują się np. znaki drogowe ! sygnalizacja świetlna =>brak kombinowania - światło albo żółte albo czerwone albo zielone to system jednoklasowy ) i jednoklasowe (elementy nie mogą tworzyć jednostek złożonych => nie kombinują się) np.. znaki drogowe (ale nie wszystkie bo część to: ikony (jest związek między formą a treścią => można wywnioskować że to znak) i część to znaki arbitralne (bez nauki nie wydedukujemy znaczenia)
Język to system dwuklasowy (fonemowy) ! mogą być też kody bezfonemowe np.. taniec pszczół bo one kombinują (porozumiewają się) ale nie mówią.
Związek formy z teścia determinuje czy znak jest ikoną czy sygnałem arbitralnym
Kod = System znaków = język
Subkod = podkod
wokalny (wokalno-audytywny) oparty na użyciu głosu
wzrokowy (trwały np. pismo i przemijający np. sygnały dymne)
dotykowy
zapachowy
słuchowy (użycie systemu językowego lub przekazywanie informacji np. za pomocą bębnów)
Przykłady: alfabet morsa (albo wzrokowy albo słuchowy), „Ostatnia Wieczerza” obraz = ikona (powiązanie formy z treścią), malarstwo abstrakcyjne (apel), symbol Coca- Cola (sygnał arbitralny ).
Symbol - znak społecznie utrwalony, odnoszący się jednoznacznie do określonej treści.
26.03
Typologia języków naturalnych:
typologia genetyczna: językoznawstwo indoeuropejskie oraz podział na rodziny językowe
typologia strukturalna synchroniczna: fonologiczna, morfologiczna, semantyczna, syntaktyczna.
Typologia= Klasyfikacja języków
Typologia geograficzna - grupowanie języków z punktu widzenia podobieństw, które zaistniały w wyniku kontaktów kulturowych => jednostka to LIGA i CYKL
Typologia genetyczna (genealogiczna) - zajmuje się wspólnym pochodzeniem języków => jednostka to RODZINA I GRUPA JĘZYKOWA
Typologia strukturalna - to podział ze względu na cechy budowy, bez względy na pochodzenie (na poziomie fonologicznym i morfologiczno-składniowym.
Ad.2. Języki świata dzielą się na rodzaje ze względu na wspólne pochodzenie i wynikające z niego podobieństwa.
Podobieństwa wynikają z tego, że:
Języki mają wspólne pochodzenie( prajęzyk)
Zachodzi zjawisko zapożyczenia (dokonują się w warstwie leksykalnej np. dach, sznur to wyrazy pochodzące z języka niemieckiego.
Zapożyczenia mogą być:
leksykalne
semantyczne (zapożyczenia znaczenia) np. mysz komputerowa (mouse)
gramatyczne (występują wtedy gdy języki sąsiadują ze sobą)
Między zapożyczeniami zachodzą podobieństwa, nie świadczą one o wspólnym pochodzeniu, ale o kontaktach z innymi krajami. Te podobieństwa leżą u podstaw utworzenia LIGI.
LIGA to grupa języków, które należą do różnych rodzin, mają inne pochodzenie, ale posiadają wspólne cechy gramatyczne. Języki, genetycznie ze sobą niepowiązane, które wskutek wielowiekowego obcowania ze sobą upodobniły się do siebie pod względem strukturalnym (a nie tylko w aspekcie licznych zapożyczeń słownictwa), łączy się w w tzw. ligi językowe
Liga Bałkańska obejmuje: bułgarski, macedoński, albański, grecki, serbski, chorwacki, rumuński => nie mają wspólnego pochodzenia, ale wykazują pewne cechy wspólne np.rodzajnik po rzeczowniku.
RODZINA - zespół języków, które wywodzą się z jednego wspólnego przodka określanego mianem prajęzyka.
Ad.3. Języki świata dzielą się ze względu na budowę. Wszystkie języki zdolne są do spełniania tych samych funkcji za pomocą określonych właściwości. SA to cech prymarne i sekundarne języków.
Cechy prymarne są właściwe wszystkim językom, uniwersalne => wszystkie języki są mówione, wytwarzają teksty, maja system fonologiczny, posiadają znaki językowe.
Cechy sekundarne są charakterystyczne dla określonych języków, są wyodrębniane na podstawie badań nad językiem, pozwalają na różnicowanie poszczególnych typów języków.
W skład typologii strukturalnej wchodzą:
typologia fonologiczna, która dzieli języki na poziomie fonologicznym, morfologiczno - składniowym i leksykalnym=> badamy język wg. stopnia pokrywania się tych cech.
System fonologiczny złożony z opozycji prymarnych zawiera 10 fonemów. Wśród nich 7 to spółgłoski a 3 to samogłoski. Spółgłoski nosowe: m,n. Spółgłoski płynne: r,l. Spółgłoski szczelinowe:s. Spółgłoski zwarte: p,t,k. Samogłoski:i,u,a.. W typologii fonologicznej badamy język ze względu na:
relację samogłosek do spółgłosek (proporcja między samogłoskami a spółgłoskami. Systemem samogłoskowym jest język francuski(33 fonemy w tym 15 smogłosek) a systemem spółgłoskowym język polski (39 fonemów w tym 33 spółgłoski). Systemy fonologiczne ubogie mają 13-20 fonemów a bogate 45-70 fonemów.
ilość fonemów
przeciętna długość morfemu
typologia morfologiczno - składniowa
spoistość morfemów (stopień zespolenia) czyli relacja między morfemem gramatycznym i leksykalnym
stopień kumulacji funkcji np.gatt-o <= wskazuje (kumuluje) funkcje tj. liczba, rodzaj.
budowa elementów syntaktycznych <= Każdy język przedstawia cechy pierwszego typu z cechami drugiego typu. Nie ma „czystych” typologii.
Typy:
Języki izolujące (wypowiedzi są tu tworzone przez wyrazy których forma się nie zmienia. Większość pojedynczych morfemów leksykalnych może być samodzielnymi wyrazami. Morfemy gramatyczne są odrębnymi wyrazami. Np. język chinski.
Języki aglutynacyjne (aglutynacja dosł.sklejanie) w językoznawstwie proces morfologiczny polegający na stosowaniu różnego rodzaju afiksów, określających funkcję składniową wyrazu w wypowiedzeniu. Inaczej mówiąc morfemy gramatyczne są doczepiane do morfemów leksykalnych. Najważniejszymi reprezentantami tego typu są języki węgierski, fiński, estoński i turecki. np. tur. geliyorum = "idę", gdzie -iyor oznacza czas teraźniejszy, a -um pierwszą osobę lub ew= dom, ew-ler-den= w domach). Język polski nie jest aglutynacyjny (bo ma przypadki) ale posiada pewne cechy aglutynacji np.pisałby. Włoski też ma pewne cechy aglutynacji np.dammelo.
Języki alterujące - w których funkcję gramatyczną spełniają alternacje samogłosek, czyli wymiany samogłosek zachodzące wewnątrz morfemu. Rdzeń spółgłoskowy pozostaje bez zmian. Typowym przykładem są tu języki semickie, arabski. Ważna jest tu wymiana samogłosek, która wiąże się ze zmianą formy gramatycznej np. w języku włoskim: nuovo => novita, muovo=>mosso, movimento, w języku polskim: nieść=> niosę.
Języki fleksyjne (inaczej syntetyczne) - wyraz składa się zwykle z jednego morfemu znaczeniowego i jednego lub więcej morfemów gramatycznych, które bardzo często spełniają więcej niż jedną funkcje gramatyczną, i spełniają ją tylko przy pewnej grupie morfemów bazowych. W morfemie gramatycznym dochodzi do kumulacji funkcji. Typowe przykłady to polski i łacina np. ros-a <=inf.o tym, że wyraz jest rzeczownikiem i jest w liczbie pojedynczej i jest rodzaju żeńskiego, rosa-s <= inf. o tym, że wyraz jest w liczbie mnogiej.
Języki inkorporujące( polisyntetyczne). W jednej jednostce zawarte są informacje leksykalne i gramatyczne. Nie można rozdzielać wyrazu (trwałe połączenie morfemu leksykalnego i gramatycznego=>morfemy są ze sobą stopione. Typowym przykładem są tu języki Eskimosów i Indian Ameryki Północnej, w których często zdanie składa się z tylko jednego, bardzo długiego wyrazu, a liczba możliwych wyrazów jest nieokreślona (praktycznie nieskończona).
Są dwa rodzaje typologii językowych:
Typologia genetyczna (diachroniczna) polega na ułożeniu języków wedle ich pokrewieństwa. lingwistyka diachroniczna bada jak języki zmieniają się pod wpływem czasu, czasami przez wieki. Lingwistyka historyczna korzysta zarówno z bogatej historii (lingwistyka wywodzi się z lingwistyki historycznej) oraz z mocnych teoretycznych podstaw w celu dokonywania badań nad zmianami językowymi.
Typologia synchroniczna zajmuje się aktualną strukturą języka, bada go na płaszczyźnie fonologii, morfologii i składni. Morfem wskazuje na funkcję elementów w zdaniu.
Ad.2.
Podział Języków Europejskich:
jednostopniowe np.języki romańskie
dwustopniowe np. języki słowiańskie
wielostopniowe
ZACHODNIO-SŁOWIAŃSKIE
polski, czeski, słowiański, łużycki
POŁUDNIOWO-SŁOWIAŃSKIE
serbski, chorwacki, bułgarski, macedoński
WSCHODNIO-SŁOWIAŃSKIE
rosyjski, ukraiński, białoruski
Ok. 2500 języków. Dzielą się na rodziny (ok.100 kiedyś, teraz 250-300 => brak wiedzy na temat niektórych) . Ok.100 - Ameryka, , ok. 100 - Nowa Gwinea, ok.30 Australia.
Najstarsze języki ok. 8000 lat temu. Wg. Antropologów mowa ludzka wykształciła się ok. 250000 lat temu.
NAJWIĘKSZE RODZINY JĘZYKOWE
Indoeuropejska (47% mieszkańców Ziemi)=>angielski+rosyjski+hiszpański+hindi
Sinotybetańska (25% mieszkańców Ziemi)=>chiński+birmański+syjamski+tybetański
RODZINY ŚREDNIE
Austronezyjska (ok.4%)=>indonezyjski+melanezyjski+polinezyjski
Semitochamicka(afroazjatycka)(ok. 4%)=> arabski+ hebrajski+egipski+berberyjski)
Niger-Kongo (ok.4%)=> języki bantu
Drawidyjska => tamilski
Japońska (ok.3%)
Ałtjska (2%)=> turecki,tatarski
RODZINY MAŁE
URALSKA (grupa ugrofińska=>węgierski,estoński, lapoński,fiński)
Język Baskijski prawdopodobnie należy do języków kaukaskich, na pewno nie jest indoeuropejski.
Języki indoeuropejskie
Ich kolebką są płn.Indie. Sanskryt to najstarszy język indoeuropejski, posiada zabytki pisane
Indoaryjskie (hindi, języki irańskie)
Nowoirańskie (nowoperski, kurdyjski)
Bałtyckie np.litewski, łotewski. Ale! nie estoński
Zachodnioeuropejskie Ale! prócz węgierskiego
Germańskie (niemiecki,duński, szwedzki,norweski, niderlandzki, fryzyjski Ale! fiński nie
Celtyckie (bretoński, irlandzki,szkocki, walijski)
Języki Romańskie
Pochodzą z łaciny. Wyodrębniły się na przełomie IX i X wieku(umony okres pojawienia się języków ludowych => latino volgare. Z 953 r pochodzą pierwsze teksty, później narodził się dialekt toskański a następnie współczesny włoski.
21.04.07
Język i jego odmiany z odniesieniem do klasyfikacji Gaetano Berruto: odmiana ustna i pisana; odmiana urzędowa i potoczna; odmiany terytorialne; odmiany środowiskowe; język środków przekazu.
Żaden język narodowy nie jest jednolity. Istnieje problem normy językowej języka ogólnego(ogólnonarodowego) np. italiano standard.
Gaetano Berruto był socjolingwistą, który wyróżnił typy języka, odmiany (varieta' della lingua). Zależą one od różnych czynników.
Tipologia |
Tipi di varieta' |
Fattore di variazione |
estensione |
Diachroniche (czasowa) |
|
TEMPO |
nazionale/locale |
diatopiche |
|
SPAZIO |
|
Diastratiche(warstwy społeczne)
|
|
SOCIATA' |
|
Kontekst - po co używamy języka np. rózne typy komunikacji
+/- formalne - słownictwo, składnia, sposób wypowiedzi (pisemny/ustny)
Italiano standard - odmiana urzędowa języka, która jest narzucana m.in. w szkole (zarówno włoskiej jak i za granicą)
Odmiany wzajemnie się przenikają np. język nieformalny to język mówiony, nieurzędowy itp.
IZOGLOSA - linia na mapie w atlasie językowym wyznaczająca zasięg terytorialny jakiegoś zjawiska językowego.
Dialetto (Dialekt) odmiana terytorialna języka, która wykształciła się na danym obszarze geograficznym, jest to związane z historią.. Włoski pochodzi od łaciny, wykształciły się odmiany volgare(łaciny ludowej. Czynniki językowe spowodowały, że jeden z volgare stał się dominującym italiano standard (toskańskie volgare, bo tam rozwijała się literatura, która zyskała popularność i miała wysoką wartość => czynnik kulturowy). Pozostałe volgare zostają dialektami. Między językiem ogólnonarodowym a odmianami nie ma różnicy, dialekty SA ograniczone terytorialnie. Dialekty różnia się między sobą fonetycznie i leksykalnie, są żywe.
Badania nad dialektami na poziomie:
fonetycznym (izofony)
leksykalnym (izoleksy)
morfologicznym (izomorfy).
Bada się region po regionie, najlepiej ludzi starszych, niewykształconych. Powstają atlasy językowe, czyli zbiory map określających granice występowania jakiegoś zjawiska np. Luando czy quanno, mio gfiglio czy figlio mio.
1.''Linea La Spezia - Rimini'' => dzieli w poprzek Płw. Apeniński, oddziela dialekty północne od środkowo - południowych
2. `'Linea Roma - Ancona”=> oddziela dialekty środkowe od południowych.
Są trzy grupy dialektów:
północne
środkowe
południowe
Dialekty środkowe obejmują:Lazio. Umbra, Marche, Toscana. Dialekty południowe to Neapol (Campagna), Abruzzo, Molise, Puglia, Calabria+Sardegna, Sycylia. Dialekty pólnocne to Emiglia Gomagna, Liguria, Lombardia, Piemont, Wenecja + dialekt słowiańskie, niemieckie, czyli dialekty mniejszości narodowych Halle d'Aosta. Na północy jest grupa dialektów gallo - italiano, które stanowią element pośredni między językiem włoskim a prowansalskim (północno - zachodnie Włochy, Emilia Romania, Lombardia, Piemonte => np.sale => sal, cane => can. Występują tu samogłoski mieszane. Dialekty w Trentino i Reneto nie są gallo -italskie, nie maja samogłosek mieszanych. Na południu występuje asymilacja( quanno=> izofony, madrenna, figliomio=> izomorfy, tenere=avere => izoleksy
25.04
Dzieje językoznawstwa: językoznawstwo dawne i współczesne ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień dotyczących językoznawstwa XIX w.
rozwój komparatystyki i rola odkrycia sanskrytu
Wilhelm von Humboldt i jego poglądy na język
Językoznawstwo biologiczne A.Schleihera
Szkoła młodogramatyków
Szkoła kazańska polskiej lingwistyki
Komparatystyka to dziedzina nauki zajmująca się badaniami porównawczymi, ustalaniem zależności, pokrewieństw i analogii w zakresie językoznawstwa.
SANSKRYT - Od dawna uznaje się powszechnie, że sanskryt jest dalekim kuzynem wszystkich języków indoeuropejskich z wyjątkiem fińskiego, estońskiego, węgierskiego, tureckiego i baskijskiego. Poza tymi pięcioma wszystkie języki Europy wywodzą się od wspólnego przodka.
Wszystkie żywe i wymarłe indoeuropejskie języki subkontynentu indyjskiego i okolic (Indie, Pakistan, Nepal, Bangladesz, Sri Lanka, Malediwy oraz części Azji Centralnej (dawna Gandhara, Baktria i Sogdiana, dzisiejszy Afganistan, Tadżykistan, Uzbekistan i Kirgistan) albo wywodzą się z sanskrytu, albo wykazują silne jego wpływy. Silne wpływy sanskrytu są także widoczne w językach drawidyjskich i mundajskich, w języku tybetańskim oraz w językach Azji Południowo-Wschodniej, należących do innych rodzin językowych, zwłaszcza w Indonezji - język jawajski zwany kawi, ale także w Birmie, Tajlandii, Kambodży i w nieistniejącym od XVII w. królestwie Czampy (dzisiejszy środkowy Wietnam). W sanskrycie nadal powstają dzieła literackie i naukowe, zwłaszcza z dziedziny klasycznej filozofii indyjskiej, religii hinduskiej i tradycyjnych dziedzin wiedzy, jak ajurweda czyli indyjska medycyna, dharmasiastra czyli nauka o prawości oraz astrologia.
Poglądy :analogiści postulowali zjawisko regularności (natura, konwencja, zwyczaje, tradycje.
Język jest wytworem natury.
Anormaliści zajmowali się nieregularnością w języku.
Na terenie Grecji i Indii prowadzono najbardziej intensywne badania nad językiem.
Panini był gramatykiem indyjskim, który stworzył pierwszą gramatykę sanskrytu. Było to zarazem pierwsze opracowanie gramatyki na świecie. Jest on uważany za prekursora językoznawstwa formalnego. Najsłynniejszym komentatorem dzieła Paniniego jest Patanjali.Patañjali (ok. II w.?) - indyjski filozof, jogin, gramatyk sanskrytu, zajmował się jednostkami wymowy (było to potrzebne do hymnów religijnych.
Rozważania o języku były podporządkowane filologii, budowie tekstu.
Wg.większości naukowców do XIX funkcjonowało językoznawstwo przednaukowe.
Gramatyka - zbiór reguł, teoria języka. Gramatyki istniały od starożytności, od ok.XV w funkcjonowały gramatyki volgare i poszczególnych języków narodowych
Sposób indukcyjny - od szczegółu do ogółu
Sposób dedukcyjny - od ogółu do szczegółu
XIX w- językoznawstwo zyskało odrębność metodologii = zespół środków, procedur by coś zbadać; badanie języka w ściśle określony sposób
William Jones - brytyjski fololog i językoznawca. Jako pierwszy zauważył podobieństwo pomiędzy sanskrytem, greką, a łaciną i uznał, że wszystkie te trzy starożytne języki wywodzą się z jednego prajęzyka, z którego początek wzięły także języki germańskie i celtyckie. Prajęzyk ten nazwano językiem praindoeuropejskim; języki z niego się wywodzące tworzą rodzinę indoeuropejską (później zaliczono do niej także języki bałtosłowiańskie, albański, ormiański i inne języki).
Franz Bopp wydał dzieło „O systemie koniugacji sanskrytu w porównaniu z greką, łaciną, perskim i germańskim językiem”. Zakłada on, że ważne jest nie podobieństwo między leksemami, ale między systemami gramatycznymi. Dzięki tym językoznawcom teoria podobieństwa języków stała się popularna
Rasmus Christian Rask (ur. 22 listopada 1787- 14 listopada 1832), duński językoznawca, nordysta, autor gramatyki staroislandzkiej (1811), jeden z prekursorów językoznawstwa historyczno-porównwawczego. Autor pracy "Badanie nad powstaniem języka staronordyckiego, czyli islandzkiego" opublikowanej w 1818 r. po duńsku. W naukowy sposób wykazał podobieństwo staronordyckiego z językami skandynawskimi, germańskimi, a także łaciną, greką, językami słowiańskimi, litewskim i ormiańskim.
Językoznawstwo biologiczne
August Schleicher - jeden z twórców nowożytnej teorii pochodzenia języków europejskich; pierwszy opisał zależności pomiędzy poszczególnymi językami, wywodzącymi się z tego samego źródła, określając je mianem "rodziny językowej". Próbował pogodzić zasady ewolucji biologicznej ze zmianami zauważonymi przez badaczy. Mówił, że język jest żywym organizmem, który rodzi się, kwitnie i umiera np.łacina. Zaproponował drzewo genealogiczne dla języków. Twierdził, że są języki na niskim, średnim i wysokim poziomie ewolucji. Zrekonstruował prajęzyk poprzez porównywanie elementów podobnych, później napisał w nim bajkę
Młodogramatycy - szkoła językoznawcza ukształtowana w końcu lat siedemdziesiątych XIX wieku w Lipsku wokół A. Leskiena. Cechował ich psychologizm i historyzm. Chcieli nadać językoznawstwu charakter nauki tak ścisłej jak nauki przyrodnicze. Nie uznawali aspektów kulturowych w rozwoju języka. Odrzucali językoznawstwo teoretyczne, uogólniające, preferując badania szczegółowe, empiryczne. Język jako zjawisko przyrody podlega prawom rozwoju. Dzięki ich badaniom odkryto rodziny językowe i pokrewieństwo między nimi. Teoria zmian falowych - zmiany w języku rozchodzą się jak fale (od środka) np. Centrum - Rzym (edere - jeść => manducare => żreć i powstało mangiare. W XIX w. fascynowano się ewolucja języka, świadczą o tym teorie badawcze.
Wilhelm von Humboldt był niemieckim filozofem i językoznawcą. Sformułował tezę o istnieniu tzw. wewnętrznej formy językowej, co czyniło z języka element aktywny. Na podstawie rozległych studiów porównawczych wskazał na rolę, jaką odegrał on przy przejściu człowieku od stanu natury do kultury, stwierdzając też ścisły związek między duchem poszczególnych ludzkich społeczności a ich mową.
Kazańska szkoła lingwistyczna, kierunek badawczy stworzony przez J. Baudouina de Courtenay i M. Kruszewskiego 1875-83 na uniwersytecie w Kazaniu; k.sz.l. sformułowała podstawy fonologii i wprowadziła termin fonem do językoznawstwa słowiańskiego; jest uważana za prekursorską wobec strukturalizmu. „Naukowe jest tylko to, co historyczne.
14.05
STRUKTURALIZM
Strukturalizm jest teorią opartą na przekonaniu, iż język jest strukturą zorganizowanych systemów znaków, będących podstawowym kodem komunikacji międzyludzkiej. Strukturaliści ujmują język jako system relacji. Odrzucają natomiast poglądy młodogramatyków i dążą do tego, by zblizyć się do metod przyrodniczych (naturalizm biologiczny). Odrzucają psychologizowanie i atomizowanie języka. Nie opisują elementów pozajęzykowych.
Prekursorami strukturalizmu (in. lingwistyki strukturalnej) byli Ferdinand de Saussure (językoznawca szwajcarski) i Jan Baudouin de Courtenay (językoznawca polski). Do strukturalistów należały również szkoły: genewska, praska (fonologiczna), kopenhaska (glosemantyczna) i amerykańska (deskryptywna).
Powodem powstania różnych szkół strukturalistów były różne interpretacje poglądów de Saussure'a, który wyróżniał w języku: signifié - coś, co jest oznaczone; signifiant - to, co oznacza; język złożony z tych znaków: langue
Gramatyka generatywna zamierza wyjaśnić kompetencję mówiącego (słuchającego) w zakresie tworzenia (rozumienia) zdań danego języka, polegającą między innymi na tym, że każdy mówiący jest zdolny do konstruowania zdań, których dotąd nie zbudował, a słuchający do rozumienia zdań, których dotąd nie słyszał. Inaczej mówiąc, każdy użytkownik języka jest w stanie rozstrzygnąć, czy dane zdanie należy do języka, w którym się wypowiada (jest poprawne w tym języku), czy też doń nie należy (jest w nim niepoprawne). Zdolność ta tłumaczy się faktem rozporządzania przez mówiącego skończoną liczbą reguł gramatycznych, za pomocą których tworzy on syntagmy i zdania ze znanych sobie wyrazów.
Gramatyka generatywna jest skończonym zbiorem reguł (zwanych regułami gramatycznymi), który wymienia wszystkie ciągi i przypisuje każdemu z nich opis strukturalny, na który składa się zbiór elementów tworzących ciąg, jego szyk wewnętrzny i zewnętrzny oraz każda inna informacja gramatyczna potrzebna do określenia sposobu, w jaki dany ciąg został użyty i zrozumiany.
Teoria generatywna nie jest gramatyką mówiącego (to jest systemem, który wyjaśnia sposoby kodowania przekazu przez nadawcę), ani też słuchającego (to jest systemem opisującym sposoby dekodowania otrzymanego przekazu). Jest ona neutralna względem rozróżnienia nadawca-odbiorca.
Według Chomsky'ego (1965) należy rozróżniać kompetencje mówiącego, czyli jego zdolność rozpoznawania i stosowania reguł gramatyki od realizacji aktu mowy (ang. performance). Gramatyka generatywna wyjaśnia kompetencje, lecz nie realizację.