TOCQUEVILLE Alexis de (1805-1859) str. 459
Przedstawiciel liberalizmu krytycznego
„O demokracji w Ameryce”, „Dawny ustrój i rewolucja”
Analizował amerykańską demokrację - dostrzegał wady i zalety
Problem relacji wolności i równości (wolność w demokracji ustępuje przed równością)
Równość jest drogą do wzrostu jednostki w jej samorealizacji
Centralizacja władzy, spowodowana faktem, że ważniejsze są interesy własne niż publiczne
Pospolitość, pochlebstwo i brak indywidualności to cechy demokracji
Wyzwalanie oddolnych inicjatyw społecznych, premiowanie własności prywatnej i wzmaganie industrializacji to niewątpliwe zalety demokracji
Rewolucja jest zjawiskiem obiektywnym - nie obala ona wszystkich elementów poprzedniego ustroju, bierze się ze słabości władzy, która boi się rewolucji i ugina się, dążąc do realizacji reform
MILL John Stuart (1806-1873) str. 299
Przedstawiciel liberalizmu sceptycznego, obrońca klasy robotniczej i kobiet
„O wolności”, „O rządzie reprezentacyjnym”, „Utylitaryzm”
Dostrzegał brak harmonii między interesem jednostki a ogółu
Jednostka i jej dobro to najważniejsza wartość (prawo jednostki do szczęścia - w sensie intelektualnym), choć jednostka musi działać na rzecz ogółu
Szczęściem zdobywanie wiedzy, obcowanie z nauką i kulturą, a osiągnąć je można tylko w społeczeństwie, ponosząc wysiłki na rzecz szczęścia ogólnego
Ludzie nie byli dobrzy ani mądrzy, stąd jednostki wybitne powinny kierować ogółem - ponadklasowe rządy elit intelektualnych (przy systemie reprezentacji z kompetencjami opiniodawczymi)
Dla rozwoju konieczne jest zapewnienie wolności negatywnej (wolność od) oraz pozytywnej (wolność do), tj. dążenie do rozwoju jednostki - wolność może być zagrożona
Wolność bierze się z wewnętrznych przeżyć: wolność sumienia, wyznania, głoszonych poglądów i swoboda wyboru zajęcia; państwo ignoruje, gdy naruszane są wolności jednostki (jednostka może powoływać organizacje, ale nie zagrażać wolności innych)
Państwo liberalne ostoją porządku i postępu zgodnie z zasadą utylitaryzmu
Państwo wspiera najuboższych w zakresie uprawnień organizatorskich do redystrybucji dochodów
Reforma własności w duchu utylitaryzmu, jej upowszechnienie, korekta w ówczesnym funkcjonowaniu, tylko wyjątkowo państwo może wywłaszczyć
ROUSSEAU Jean Jacques (1712-1778) str. 400
Twórca mieszczańskiego radykalizmu
„O umowie społecznej”, „Emil czyli o wychowaniu”, „Uwagi nad rządem Polski”
Z natury człowieka niezepsutego przez cywilizację doszedł do wniosku, że ludzie byli szczęśliwi tylko w stanie przedspołecznym i przedpaństwowym, bo potem pojawiła się własność prywatna i podział na biednych i bogatych (słabych i silnych - pakt zrzeszenia i pakt poddania)
Dopiero umowa społeczna daje przesłanki do pokoju i bezpieczeństwa, znosi negatywne skutki podziałów - naturalna wolność zostaje zastąpiona wolnością prawnie chroniona (sytuacja każdego jest wtedy równa)
Zasada suwerenności ludu - niepodzielność, niezbywalność i nieograniczoność przejawiające się w funkcji prawodawczej ludu (wola powszechna to kompromis między interesem indywidualnym a powszechnym)
Lud może się mylić
Suwerenność ludu to także kontrola rządu, który może funkcjonować w różnych formach ustrojowych - tylko w demokracji bezpośredniej suweren sam może wykonywać zasadę zwierzchnictwa ludu
Nie egalitaryzm majątkowy, lecz drobna własność prywatna
Społeczeństwo obywatelskie w patriotyzmie, niepodlegające wpływom religii
PROUDHON Pierre Joseph (1809-1865) str. 375
Ideolog anarchizmu indywidualistycznego
System sprzeczności ekonomicznych czyli filozofia nędzy
Poglądy łączące sprzeczności radykalizmu i konserwatyzmu
Odrzucał rozbudowane formy własności prywatnej, bo to nieuzasadnione prawo do „wolnego korzystania z cudzego dobra i cudzej pracy” (kradzież), wielka własność prywatna rodzi ubóstwo robotników, choć to oni są wytwórcami
Postulował system mutualistyczny - „wolność w ramach ładu i niepodległość w jedności” - autonomiczne jednostki (pracownicy) świadczą sobie wzajemnie usługi w ramach dobrowolnych umów, co przekłada się na upowszechnienie drobnej własności prywatnej
Zniesiony pieniądz, banki ludowe wymiany towarów i usług
Ewolucyjny sposób wyeliminowania robotniczego wyzysku - wróg przemocy
Powstanie zrzeszeń wolnych gmin wytwórców tworzących federacje i rozstrzygających spory w drodze arbitrażu
Wady kapitalizmu (nie występują w jego systemie): pogoń za technicznymi wynalazkami, anonimowość pracy, dążenie do maksymalizacji zysku
BAKUNIN Michaił Aleksandrowicz (1814-1876) str. 26
Ideolog anarchizmu kolektywistycznego
Kult nieograniczonej wolności i negacja własności prywatnej, idea uspołecznienia środków produkcji, które powinny znaleźć się w rękach terytorialnych grup wytwórczych, co możliwe miałoby być przez zniesienie dziedziczenia własności
Państwo to aparat przemocy, obok kapitalizmu, to ono jest przyczyną nędzy i rozpaczy mas, bo uniemożliwia swobodne organizowanie się od dołu ku górze w imię własnych interesów
Wolność centralną kategorią doktryny - rozumiana w sposób totalny i niepodzielny
Zniesienie państwa poprzez rewolucję, usprawiedliwiał terror i zamachy na piastunów władzy
Idea eliminacji kościoła i religii, bo zagrażają one wolności, będąc podporą państwa
Marksizm i jego koncepcja dyktatury proletariatu mają tendencje autorytarne
Najgorsze cechy (miały je Niemcy): przemoc, ucisk społeczny, biurokratyzm, bezduszność i militaryzm
FOURIER Charles (1772-1837) str. 127
Ideolog socjalizmu utopijnego
Przeświadczony o boskiej konstrukcji wszechświata i wzbogacony myśleniem oświecenia
„Prawo przyciągania namiętności” (wynika z natury i stanowi fundament kodeksu społecznego) - rozwój przejściem od chaosu do harmonii (okres pierwotny, dzikości, patriarchatu, barbarzyństwa, cywilizacji, gwarantyzmu, socjentyzmu, harmonii), szczęściem jest zapewnienie 12 namiętności z 3 grup (materialne, sympatyczne i rozdzielcze), które tworzą charakter
Krytyka kapitalizmu - anarchia produkcji, postawy pasożytnicze, są spowodowane rozdrobnieniem własności prywatnej, więc trzeba uspołecznić środki produkcji
Idealny ustrój w oparciu o zasadę asocjacji - zrzeszenia wytwórcze i konsumenckie (autarkiczna falanga - 1600 osób w falansterze) - połączą się w hierarchię „omniarchii”
Wszyscy zobowiązani do świadczenia pracy odpowiadającej ich charakterowi, przy braku przymusu, ale z władzą (uarchowie i Areopag) i przy pełnej swobodzie seksualnej
Podział produktu pracy zgodnie z wkładem pracy, talentem i kapitałem
Zwolennik dezurbanizacji, rolnictwa, wróg technicyzacji, centralizacji zarządzania gospodarką
OWEN Robert (1771-1858) str. 338
Teoretyk socjalizmu utopijnego
Poglądy z oświeceniowych założeń racjonalistycznych, materialistycznych i utylitarnych
Człowiek wytworem środowiska, a jego osobowość zależy od wychowania, wykształcenia, zasad wytwórczych i podziału dóbr oraz sposobów rządzenia - jeżeli ktoś jest zły, to winien jest temu ustrój
Kapitalizm rozbudza społeczne antagonizmy przez wyzysk, wyniszczającą konkurencję i pauperyzację mas - likwidacja tych elementów (kolejny etap rozwoju ludzkości) doprowadzi do naprawy ludzkiej natury
Przyjął koncepcję szczęścia pojedynczego człowieka na zasadzie utylitaryzmu (różnica: szczęście jest możliwe, gdy również inni ludzie staną się szczęśliwi)
Ustrój socjalistyczny oparty na społecznym władaniu środkami produkcji da sprawiedliwość i wolność
Produkcja przemysłowa powinna harmonijnie współdziałać z produkcją rolną
Centralne zarządzanie przyszłą organizacją społeczeństwa, które składać będzie się z lokalnych zrzeszeń spółdzielczych (baza sprawiedliwej wymiany)
Drogą do przemiany są reformy przeprowadzane przez ludzi oświeconych metodami perswazji wobec kapitalistów
BENTHAM Jeremy (1748-1832) str. 31
Twórca utylitaryzmu, czerpał z indywidualizmu, racjonalizmu i epikureizmu
Pierwszeństwo jednostki nad społeczeństwem (koncepcja atomistyczna), jednostka zabiegając o własne cele działa z pożytkiem dla ogółu
Motyw działania jednostki to dążenie do osiągnięcia przyjemności i uniknięcia przykrości - „maksimum szczęścia największej liczbie osób”
Działania jednostek, społeczeństwa, władzy są dobre, bo zwiększają sumę przyjemności (dopuszczalny jest pomiar przy wykorzystaniu pieniądza)
Wola suwerena źródłem prawa - granicą nawyk posłuszeństwa przy zasadzie utylitaryzmu (porównanie korzyści/niekorzyści z podporządkowania się władzy)
Zasady współżycia ludzi powinny być ujęte w ramy stałego i znanego prawa, przy karaniu społeczeństwo zyskuje bezpieczeństwo życia i mienia, co jest największą wartością (rola państwa i prawa, oprócz tego jest nią stwarzanie warunków dla jednostki w duchu utylitaryzmu - dobry rząd daje dużo swobody, zwolennik leseferyzmu)
Autor terminu „kodyfikacja” - świadoma działalność, której celem jest kompleksowe uregulowanie określonego zespołu zagadnień
BERNSTEIN Eduard (1870-1932) str. 36
Przedstawiciel rewizjonizmu, ideolog socjaldemokracji, krytyk części doktryny Marksa
Rewizja marksistowskiej teorii kapitalizmu i rewolucji
Materializm historyczny błędny, bo rozwój przebiega ewolucyjnie, a zasadniczą w tym rolę odgrywają instytucje polityczne i społeczne - empiryczna obserwacja poprawy życia robotników to dowód na możliwość poprawy sytuacji robotników w kapitalizmie
Postęp techniczny wpływa na wzrost ogólnego dobrobytu
Nie mają sensu idee rewolucyjnego przejęcia władzy, lepsze są metody demokratyczne i ekonomiczne - wzrost poziomu życia niweluje szanse na rewolucję proletariacką
Zmniejszają się wpływy burżuazji, poszerza zakres demokracji, co powinno doprowadzić do likwidacji wyzysku klasowego
Przeciwnik zniesienia własności kapitalistycznej jednorazowym aktem rewolucji - ograniczanie własnością spółdzielczą i samorządową, legislacją antymonopolową, ustanawianiem przepisów socjalnych
„Ruch jest wszystkim” - system socjalistyczny może wrastać w kapitalizm przy wykorzystaniu parlamentu i organizacji zawodowych, przynajmniej cząstkowe reformy, a nie rewolucja
Demokracji politycznej przyznawał wartość autonomiczną, a nie traktował jej wyłącznie jako środka realizacji socjalistycznego porządku
JAN PAWEŁ II (1920-2005) str. 215
“Laborem exercens”, “Sollicitudo rei socialis”, “Centesimus annus”
Personalizm i „światło Ewangelii” podstawą - dobro i godność człowieka kryterium wszystkich systemów, programów i ustrojów
Czynnikiem wpływającym na to kryterium jest praca: prawo i obowiązek pracy, której człowiek jest podmiotem (praca dla niego, nigdy na odwrót) - stanowi ona wymiar egzystencji, pozwala osiągnąć godność
Prawo robotników do strajków i tworzenia wolnych związków zawodowych
Poszanowanie ogółu praw właściwych człowiekowi podstawowym warunkiem pokoju
Katolicka nauka społeczna to nie trzecia droga między „liberalnym katolicyzmem a marksistowskim kolektywizmem”, nie ideologia, lecz etyczna refleksja na sytuację człowieka w świetle wiary i tradycji Kościoła, której celem jest ukierunkowanie na postępowanie zgodnie z Ewangelią
Odrzucił rozwiązania propagowane przez marksizm, kompromis między chrześcijaństwem a marksizmem jest niemożliwy, walka o prawa musi odbywać się w sposób pokojowy
Każdy człowiek ma prawo do użytkowania dóbr materialnych, wolny rynek jest dobry, kapitalizm też
Solidarnościowy model społeczeństwa, zadaniem państwa jest troska o dobro wspólne, by powiększać wartości moralne i sprzyjać rozwojowi godności osoby ludzkiej
PLATON (427 p.n.e.-347 p.n.e.) str. 362
Zwolennik elitaryzmu, twórca koncepcji państwa idealnego
„Państwo”, „Prawo”, „Polityk”, „Obrona Sokratesa”
Teoria idei - istnieją dwa światy, realny, rzeczywisty świat idei i świat będący odbiciem idei
Świat jest ujęty w hierarchiczny porządek - realna idea dobra na szczycie, na dole idea zła, całość świata można wyjaśnić dzięki badaniu obiektywnych idei
Państwo powstaje z biologicznej potrzeby człowieka, uczucia społeczne są późniejsze - państwo podporządkowuje sobie jednostkę, zwolennik teorii organicznej społeczeństwa
Klasyfikacja ustrojów: timarchia (najlepszy), oligarchia, demokracja, tyrania (najgorszy)
Społeczeństwo dzielone na elitę i resztę, rządzi elita ludzi wykształconych, którzy żyliby w systemie komunistycznym, inni pracowaliby na nich
Państwo-polis, by dobrze działać nie może być duże (5040 rodzin) i opierać winno się na rolnictwie
Prawo jest zmienne tak jak ludzie i ich czyny, należy odróżnić obowiązki moralne od ustawowych, prawo powinno obejmować swoją regulacją każdą dziedzinę życia i być zdecydowanie egzekwowane, jego podstawą religia, prawo to nie jedynie państwowy przymus - wyróżnił na pierwszym planie ratio legis i dopiero potem przymus (ultima ratio)
ARYSTOTELES (384 p.n.e.-322 p.n.e.) str. 13
„Metafizyka”, „Etyka Nikomachejska”, „Etyka Wielka”, „Etyka Eudemejska”
Odrzucał idealizm platoński, starał się pogodzić przeciwstawne teorie Demokryta i Platona na zasadę bytu, wnioski chciał wysuwać na podstawie obserwacji, metoda empiryczna zamiast platońskiego aprioryzmu (wnioski z analizy ustrojów, z życia rodziny, z obserwacji natury)
Popęd człowieka do życia w państwie jest czymś naturalny, człowiek jest istotą społeczną
Państwo to doskonały związek wsi zdolny do osiągnięcia samowystarczalności, ma służyć zaspokajaniu potrzeb ludzi i popierać dobre życie
Podzielił ustroje na dobre i złe (przy czym może się to zmienić w zależności od warunków) ze względu na sprawowanie władzy w interesie ogółu lub dla własnej korzyści, ustroje dobre (monarchia, arystokracja, politeja) i złe (tyrania, oligarchia, demokracja)
Oddzielił prawa natury (tylko dla ludzi, wskazał ich przykłady) od praw przyrody
Prawo łączył z moralnością i dzielił je na zmienne postanowienia ludzkie i wszędzie posiadające taką samą moc prawa natury, pierwszeństwo przy kolizji ma prawo pozytywne ze względu na jego większą dolegliwość, prawo posiada „siłę przymusową”, będąc przy tym nakazem rozumu, normy ogólne powinny być uzupełniane szczególnymi (korektywa jest konieczna, bo nie wszystko da się przewidzieć) - stąd stosownie analogii
AUGUSTYN Aureliusz, św. (354-430) str. 17
Twórca chrześcijańskiej teologii politycznej
„De doctrina Christiana”, „De civitate Dei”
Filozofia powinna służyć wierze, bo bez niej traci swą wartość, największe znaczenie przyznał Platonowi, filozofia prawdziwa musi być zgodna z prawdziwą religią, bo filozofia i wiedza wynikają z wiary
Filozofia pesymistyczna, odrzucająca racjonalizm, opierająca się na intuicji i iluminizmie
Państwo tworem naturalnym wynikającym ze społecznej natury człowieka
Dualizm świata idei i rzeczywistości przełożył na dwa państwa: boże (civitas Dei) i ziemskie (civitas terrena), znajdujące się w stanie walki, którą wygra ten pierwszy, władza świecka podrzędna wobec duchownej, porządki boskie są doskonałe, bo odzwierciedlają dobro, a w świecie ziemskim jest zła, bo mało jest ludzi dobrych
Rolą państwa jest karanie grzeszników i zapewnienie pokoju, bezpieczeństwa
Naturalne prawo zostało zapisane przez Boga w „duszy rozumnej”, nie można go nie znać, nie ma zasadniczej sprzeczności między prawem a moralnością (choć to pierwsze wyróżnia się przymusowością)
Prawo zwalcza nadużycia, zajmuje się trzema dziedzinami stosunków międzyludzkich: rodzinną (pax domestica), państwową (pax civilis) i międzynarodową (pax terrena)
Podzielił prawo na prawo wieczne (lex aeterna), prawo naturalne (lex naturalis) i prawo stanowione (lex temporalis)
TOMASZ z AKWINU, św. (1225-1274) str. 461
„Summa contra Gentiles”, „Summa Theologie”
„Ochrzcił” Arystotelesa, człowiek nie był zepsuty, jak twierdzi św. Augustyn, ważny jest dualizm duszy i ciała, przy czym podkreślić trzeba sprawy cielesne, bo człowiek bierze udział nie tylko w porządku prowadzącym do Boga, lecz także w porządku naturalnym, który odzwierciedla społeczeństwo
Państwo naturalną, doskonałą społecznością, biorącą się ze społecznej natury człowieka, ma zapewnić dobro powszechne i stwarzać zewnętrzne warunki do zbawienia
W państwie musi panować pokój i ład (pax et ordo), pojęcie ordo i hierarchii uzasadnia ujmowanie społeczeństwa jako „organizmu”, członki organizmu odpowiadają funkcjom, jest jakaś ich hierarchia wartości, tak samo warstwy społeczne wpływają na wartości
Trzy grupy społeczne: feudałów duchownych i świeckich, posiadaczy majątku pozwalającego żyć z cudzej pracy i nieposiadających żadnego majątku - grupy te w organiczną i harmonijną całość łączy sprawiedliwość (wymienna i rozdzielcza)
Wszelka władza pochodzi od Boga, podział ustrojów jak u Arystotelesa (3 dobre, 3 złe), przy czym najbliższa była mu monarchia, przyznawał prawo oporu w stosunku do tyrana
Prawo ułożone w hierarchii norm: prawo wieczne (lex aeterna - prawo najwyższe), prawo natury (lex naturalis - prawo wieczne w umyśle człowieka) i prawa ludzkie (leges humanae tworzone przez ustawodawców, których dał Bóg, rozum wskazuje co jest dobre, a co złe
MARSYLIUSZ Z PADWY (1275-1342/3) str. 295
Twórca zasady suwerenności ludu, prekursor pozytywizmu prawniczego
„Defensor pacis”
Założenie społecznej natury człowieka, suwerenność ludu podstawą państwa
Władza państwowa oparta na woli prawodawcy utożsamianego z wolą suwerennego ludu, lud jako suweren zapewni spokojne trwanie państwa i szanowanie prawa
Suwerenność oznacza udział wszystkich obywateli w powoływaniu organów państwowych i stanowieniu prawa, lud wyłania rząd i kontroluje jego decyzje - to wszystko odbywa się za sprawą koncepcji delegacji suwerennych praw ludu na rzecz rządu
Prawem jest tylko norma opatrzona sankcją przymusu i wydana przez uprawnionego ustawodawcę, nie ma znaczenia jego sprawiedliwość czy słuszność tylko forma, stąd prawo boże to nie prawo tylko doktryna, a prawa kościelne nie mają mocy obowiązującej, bo nie są od ludu
BODIN Jean (1530-1596) str. 43
Ideolog absolutyzmu oświeceniowego, autor „Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej”
Dodał do prawoznawstwa i polityki metodę historyczną, postulował prowadzenie badań nad państwem i prawem na bazie faktów, wierzył też w astrologicznie uzasadniane feralne okresy ludzkości
Zamiast hierarchii feudalnej hierarchia społeczna, która odzwierciedli strukturę centralistycznej monarchii (król, urzędnicy, poddani)
Pojęcie państwa („rzeczpospolita” rozumiana jako monarchia absolutna nie republika) i jego suwerenności (trwała i absolutna władza niezależna od czynników wewnętrznych, zewnętrznych i decyzji poprzedników) elementem nadrzędnym doktryny - państwo jest prawym (sprawiedliwym) rządzeniem wieloma rodzinami (tworzącymi społeczeństwo) i podstawowymi komórkami wspólnymi (m.in. sądy, podatki) z władzą suwerenną na czele
Przejaw suwerenności: tworzenie i znoszenie prawa - sprawiedliwy (zgodny z prawem boskim, naturalnym i prawami fundamentalnymi) rozkaz suwerena (ustawa lub edyktu upoważnionego przedstawiciela), prawem rządzenie przestrzeganiem wyższego porządku prawnego
Jedyny możliwy sprzeciw to bierny opór, władca narażony tylko na karę boską
Prekursor idei liberalnych w gospodarce: nietykalność własności prywatnej, jej rozwój
MACHIAVELLI Niccolo (1469-1527) str. 278
Przedstawiciel doktryny politycznego realizmu, autor: „Książę”, „Historie florenckie”
Teoria Fortuny, która rządzi światem (przesądza połowę spraw ludzkich, reszta to wolna wola ludzi)
Najlepsze cechy natury ludzi (virtu): zdolność do działania, energia, inicjatywa (virtu wędruje w czasie pomiędzy różnymi narodami)
Losy ludzkie są wypadkową virtu i Fortuny!
„Książę” poradnikiem - „cel uświęca środki”, lis (podstęp) lub lew (siła) w zależności od sytuacji, istotna propaganda władzy (wizerunek i postrzeganie przez ludzi najważniejsze, nie to jaki jest władca w rzeczywistości), realizm przekładał się u niego na konieczność podejmowania decyzji w oparciu o rzeczywiste warunki i rzeczywiste możliwości ich wykonania, konieczna znajomość historii
Celem państwa (powstałego wraz ze społeczeństwem) jest zapewnienie bezpieczeństwa i porządku
Państwo (stato) - republika lub księstwo, republika to forma, gdzie podmiotem władzy jest większość, istota państwa to zwierzchnictwo, władza nad ludźmi, dobre formy to monarchia, arystokracja, demokracja, złe to tyrania, oligarchia, anarchia
MUSSOLINI Benito (1883-1945) str. 317
Twórca i wódz włoskiego faszyzmu, autor: „Doktryna faszyzmu”
Faszyzm wziął się z kryzysu społeczno-ekonomicznego po I WŚ, czerpał inspirację z absolutyzowania państwa (Hegel), rewolucyjnego syndykalizmu (Sorel), elitaryzmu (Pareto), historiografii imperialistycznej, nacjonalizmu (Corradini), idei wodzostwa charyzmatycznego (Nietzsche)
Odrzucał indywidualizm liberalny, klasowy kolektywizm, sprzeciw wobec demokracji opartej na suwerenności narodu (założenie parlamentaryzmu i obywatelskich wolności), radykalny antykomunista
Kult państwa (totalnego) - absolut i byt doskonały, istniejący sam w sobie, przez siebie, prymat w odniesieniu do jednostek, grup społecznych (wobec państwa są relatywne), powinno ogarniać i podporządkować sobie całe społeczeństwo
Legitymacja władzy państwowej do ingerowania w każdy przejaw życia społecznego - indywidualnego i społecznego, charakter skrajnie antyindywidualistyczny władzy
W gospodarce korporacjonizm (solidarna współpraca pracowników i pracodawców tej samej branży
MORE Tomasz (Morus) (1478-1535) str. 306
Reprezentant utopii renesansowej, autor: „Suplikacja dusz”, „Utopia”
Krytyk władzy królewskiej (rozrzutna, bezprawna w działaniach, psuje pieniądz, rozbudowuje fiskalizm, nie dba o bezpieczeństwo poddanych), zwłaszcza złych doradców, których należałoby zastąpić filozofami
By poprawić sytuację nie wystarczą reformy, konieczna jest zmiana własności z prywatnej na wspólną
Na wyspie Utopii jedyną własnością byłaby własność wspólna (produkcja składowana w magazynach i wydawane - pewność otrzymania dobra eliminuje zawiść), dzięki rozumnej organizacji państwa mieszkańcy będą przestrzegali zasad moralnych (kształtuje je dom rodzinny), każdy będzie zmuszony do prac na rzecz wspólnoty (inaczej ciężka praca fizyczna karą), społeczeństwo egalitarne (o niewielkich wymaganiach), brak różnic majątkowych i pieniądza
Ustrój hierarchiczny i demokratyczny zarazem - co roku rodziny wybierają filarchę (urzędnik), a ci wybierają protofilarchów, najwyższą władzę ma dożywotni książę (może ją stracić przy ciągotach absolutnych), kieruje on pracami publicznymi i polityką zagraniczną
Możliwa różnorodność religii, bo wspólne wartości mieszczą się w kanonach każdej wiary, stąd i wspólna świątynia (także względy ekonomiczne)
BURKE Edmund (1729-1797) str. 52
Twórca angielskiego konserwatyzmu, autor „Uwagi na temat rewolucji francuskiej”
Krytykował rewolucję francuską, na bazie koncepcji narodu i tradycji narodowej
Naród to organiczna wspólnota generacji przeszłych, teraźniejszych i przyszłych
Umowa społeczna nie jest źródłem władzy, bo naród zawsze był związany z państwem, które powstało na drodze ewolucji, długi rozwój - panuje historyczny ład, rządzący się prawami naturalnymi od Boga (religia ma znaczenie w państwie)
Celem państwa zapewnie harmonii przez powstrzymywanie niepohamowanych działań jednostki (miejsce w społeczności od urodzenia, członek zbiorowości), przeciwny egalitaryzmowi, rządzący posługują się mądrością i prawością postępowania
Rewolucja jest zła, bo zrywa ciągłość procesu historycznego
Prawo kształtuje się w drodze procesu dziejowego, władza tylko je ujawnia, obowiązuje na równi rządzących i rządzonych
DIDEROT Denis (1713-1784) str. 93
Filozof oświeceniowy, którego poglądy mocno ewoluowały, „Kubuś Fatalista i jego pan”
Człowiek z natury dobry, psują go warunki życia (zły ustrój, niedostatek kultury), chciał więc oświecenia ludzi i kresu moralnego relatywizmu
Uznał tożsamość praw rządzących przyrodą i praw społecznych wywodzących się z ładu naturalnego, stąd jego koncepcja cyklicznego rozwoju społeczeństwa (dzieciństwo, dojrzałość, upadek) - fazy podporządkowane wewnętrznej dynamice związanej z funkcjonowaniem obiektywnych praw rządzących historią
Przedstawiał koncepcję radykalną - krytykował monarchię absolutną, chciał reprezentacji suwerennego ludu w postaci parlamentu, kontrolującego rząd i monarchę
Rozdzielenie pojęcie „społeczeństwa” (przeciwdziała ludzkiej słabości) i „rządu” (narzędzie represji silnych wobec słabych) - złe rządy wypierają swoją własną nierównością nierówność naturalną
Własność prywatna (motor postępu, tworzy społeczeństwa chroniące posiadaczy, geneza państwa, prawa, konfliktów i rewolucji) związana z problemem społeczeństwa
Rewolucja to przewrót socjalny obalający absolutyzm, ale też stopniowo zachodzące zmiany, jest dziejową koniecznością, liczył się z możliwością gwałtownego wybuchu (zalążek teorii rewolucji: podmioty rewolucji, najważniejsi to niemający nic do stracenia)
Zwolennik wolnego handlu, poszanowania prawa własności (bogacenie jednostek prowadzi do dobrobytu ogółu), powszechnej edukacji
Społeczeństwo wolne od teologii, będzie się radykalizować politycznie, chciał zmian ustroju, zły jest zakres władzy absolutnej
DMOWSKI Roman (1855-1927) str. 96
„Myśli nowoczesnego Polaka”, „Kościół, naród, państwo”, „Przewrót”, „Dziedzictwo”
Naczelnym pojęciem naród (byt trwały, rozwijający się, z własną duszą) - wspólnota kultury, języka, wierzeń, tradycji jako ciągłość pokoleniowa
Dobro narodu głównym celem (patriotyzm = nacjonalizm), ścisły związek jednostki ze społeczeństwem, podporządkowanie interesowi narodowemu własnych celów
Ewolucyjna polityka prorosyjska (przeciwnik zrywów rewolucyjnych), wróg Niemiec, przeciwnik socjalizmu i parlamentaryzmu
Rzeczpospolita republiką parlamentarną z demokratycznym rządem, granice na zasadach etnicznych
Antysemita (antysemityzm społeczny), przeciwnik ruchów masońskich
FRIEDMAN Milton (1912 - 2006) str. 136
Ekonomista, neoliberał, twórca monetaryzmu, autor: „Kapitalizm i wolność”, „Intrygujący pieniądz”, „Polityka i tyrania”, „Wolny wybór”
Krytyka koncepcji państwa opiekuńczego - państwo powinno określać zasady prawne, zapewniać bezpieczeństwo jednostkom i przyjąć odpowiedzialność za pieniądz, przeciwnik interwencjonizmu (brak zdolności do racjonalnego wykorzystania zasobów, obniżenie poziomu oszczędności, motywacji do pracy, wprowadzania innowacji, hamowanie wzrostu gospodarczego, do którego konieczna jest wolność ekonomiczna)
Podstawową wartością wolność jednostki (brak przymusu), m.in. wolność ekonomiczna (swoboda użytkowania własnych zasobów do osiągania wyznaczonych celów) np. wolność pracy, produkcji, handlu
Wolność ekonomiczna warunkuje wolność polityczną - umożliwia współpracę jednostek bez przymusu i centralnego planowania (zmniejsza sferę działania państwa), konkurencja rynkowa koordynuje działania ludzi (nie tylko w gospodarce, spontanicznie wykształca się też obyczaj, kultura, język), wolny rynek oferuje dobra pożądane, a nie uznane za takie przez innych
Twórca pojęcia „naturalna stopa bezrobocia”, autor ilościowej teorii inflacji
HITLER Adolf (1889-1945) str. 193
Ideolog narodowego socjalizmu, autor: „Mein Kampf”
Nie stworzył własnej doktryny, łączył elementy volkizmu, socjaldarwinizmu, geopolityki, nihilizmu, immoralizmu, antyliberalizmu, antydemokratyzmu
Główny element koncepcji to rasistowska i solidarystyczna, przepojona wolą walki idea niemieckiej wspólnoty narodowej, której potrzeby i interesy wyznaczają zadania autorytarnego i totalitarnego państwa będącego środkiem do celu (zapewnienie rozwoju narodowi)
Naród, Rzesza Niemiecka i jej przywódca stanowią całość, opartą na zasadzie wodzostwa, wykluczającej wszelkiej formy parlamentaryzmu, demokratyzmu i federalizmu (rozbudowany aparat partyjno-państwowy)
Stosunki społeczne i polityczno-ekonomiczne ułożone na zasadach socjalizmu o cechach narodowych - współpraca i współodpowiedzialność obywateli za losy narodu (w miejsce kapitalistycznej rywalizacji)
Przeciwieństwem i zagrożeniem dla niemieckiej wspólnoty byli Żydzi, których należało wręcz eksterminować
KALWIN Jan (1509-1564) str. 228
Reformator religijny, teoretyk absolutyzmu Boga
Natura ludzka dogłębnie zdeprawowana: człowiek niewolnikiem zła, nie ma wolnej woli, wyboru, musi postępować źle, stąd majestat państwa musi być sługą bożym
Władza nie pochodzi od ludu, nie jest prawem monarchy, jest instrumentem Boga, który kieruje postępowaniem rządzących - absolutyzm władzy to absolutyzmBoga
Poddani nie mają prawa oporu wobec władzy, chyba że istnieją specjalnie powołane do tego organy
Model oligarchicznej republiki elekcyjnej - zadaniem ochrona czystej i prawdziwej religii - państwo podporządkowane organizacji kościelnej, zasady republikańsko-demokratyczne (gminy wybierają prezbitrów jako starszyznę, akceptują kandydatów na ministrów-kaznodziejów)
Teoria prawa nawiązuje do średniowiecznej teorii prawa naturalnego, teoria praw boskich, prawo natury równe z Dekalogiem, prawo objawione podstawą pisanego
PIŁSUDSKI Józef Klemens (1867-1935) str. 354
„Jak stałem się socjalistą”, „Bibuła”, „Polityka walki czynnej”
Podstawowym zagadnieniem niepodległość Polski - prowadzi do niej zryw powstańczy oparty na robotnikach, który wprowadzi republikę demokratyczną, a w drodze późniejszych reform parlamentarnych zaprowadzony zostanie socjalizm
Niepodległa Polska nawiązuje granicami do Polski Jagiellonów, koncepcja federacyjna chroni od Rosji, jest czynnikiem stabilizacyjnym w Europie Środkowowschodniej
Państwo szanuje mniejszości narodowe i religijne, wielonarodowe
Państwo nadrzędne nad formami organizacji społeczeństwa (stąd m.in. krytyka nacjonalizmu)
Przeciwnik partii politycznych (uzurpują sobie prawo do rządzenia), rzecznik silnej władzy wykonawczej prezydenta, który sprawuje władzę dla dobra powszechnego
LOCKE John (1632-1704) str. 274
Twórca liberalizmu politycznego, autor: „Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego”, „List o tolerancji”, „Dwa traktaty o rządzie”
Wpływ Bacona, Hobbesa, Kartezjusza, polemizował z Filmerem
Prawa podmiotowe jednostki prawami przyrodzonymi (prawo własności obejmuję „triadę” prawa do życia, wolności osobistej i mienia)
Stan natury okresem powszechnej pomyślności i szczęścia, ale niepewnym, bo jednostki same mogły dochodzić sprawiedliwości (sędziowanie we własnej sprawie powoduje narastanie przemocy)
Jednostki (zostają suwerenem) powołują w drodze umowy społeczeństwo (pierwszy etap umowy) i państwo (społeczeństwo zawiera umowę o powołanie rządu) - społeczeństwo jest pierwotne wobec państwa, a jednostka wobec społeczeństwa, więc państwo tylko wzmacnia prawa naturalne jednostki
Państwo ma od jednostki prawo dochodzenia sprawiedliwości (ściga i karze przestępców), stąd jego uprawnienia ustawodawcze i egzekwowania prawa pozytywnego (musi być w zgodzie z naturalnym) - nadużycia eliminowane przez podział władzy na ustawodawczą, wykonawczą (rządzenie i sądownictwo) oraz federacyjną (polityka zagraniczna), zbieżny z funkcjami (prawodawczą, wykonywania ustaw, ochrony państwa)
Parlament z wyborów z cenzusem majątkowym (nie przeczy równości, bo tyczy się ona prawa naturalnego), możliwe wystąpienie przeciw władzy łamiącej prawa natury
Tolerancja religijna (bez katolików - mają papieża, i ateistów, bo w nic nie wierzą)
WOLTER (1694-1778) str. 486
Liberał mieszczański, autor: „Listy o Anglikach”, „Rozprawa o tolerancji”
Pozostawał pod wpływem Monteskiusza - podobna koncepcja wolności, krytyk despocji, pochwała angielskiej monarchii parlamentarnej i pluralizmu wyznaniowego
Duch ludzki warunkowany jest przez klimat, rząd i religię - trzeba więc umocnić uprawnienia osób rozumnych i mających predyspozycje do intelektualnej aktywności (władca oświecony, filozofowie)
Opowiadał się za władzą oświeconego władcy, który sam będzie dążył do likwidacji złego ustroju i ograniczy władzę nieograniczoną do umiarkowanej
Prawa polityczne tylko dla posiadaczy (bo zawsze są bogaci, którzy rządzą i biedni, którzy służą) - wolność nie jest związana z równością, lecz z własnością, równość tylko w odniesieniu do praw naturalnych, a nigdy politycznych czy społecznych, bo niemożliwe jest, by wszyscy byli jednakowo zamożni
Walczył o wolność religijną - choć potrzeby duchowe i materialne są wspólne dla wszystkich, to każdy ma wewnętrzne, indywidualne życie, na które nie można wywierać presji, prawo chroni wolność jednostki połączoną z religijną tolerancją
Przywiązywał wagę do procedury karnej (obrona podejrzanych i oskarżonych przed samowolą władzy), walczył z fanatyzmem (zachował wiarę w Boga, a religia zapewnia tylko posłuszeństwo mas i porządek) - kościół podporządkowany państwu, ograniczony do nauczania moralności, pozostałe aspekty życia poddane sekularyzacji
JELLINEK Georg (1851-1911) str. 223
Pozytywista prawniczy, twórca teorii prawa jako „etycznego minimum”
Postawił tezę o pochodzeniu praw podstawowych z walki o wolność religijną i wolność sumienia
Psychologiczna definicja społeczeństwa: „ogół ujawniających się w świecie zewnętrznym psychologicznych związków między ludźmi”
Obowiązywanie norm powinno być aprobowane przez rządzących i rządzonych, stąd teoria o normatywnej sile faktu (normatywne działanie rzeczywistości) - fakty społeczne tworzą prawo poprzez częstotliwość swojego występowania
„Prawo to regulujący zewnętrzne zachowanie się ludzi względem siebie zespół norm, ustanowionych przez uznany autorytet zewnętrzny, których przestrzeganie zapewnione jest przez zewnętrzną siłę” - musi istnieć świadomość obowiązywania prawa, przymus państwowy wzmacnia gwarancje pozapaństwowe
Teoria suwerenności: suwerenność ma charakter formalny, suwerenna jest władza, która nie zna wyższej od siebie
Połączenie powyższych pozwoliło mu wyprowadzić definicję państwa (3 elementy): „państwo to wyposażona we władzę suwerenną jedność związkowa osiadłych ludzi”
Teoria subiektywnych praw publicznych jako podstawa myśli prawnopaństwowej, rozróżnienie publicznych stosunków w ramach pojęcia status (pasywny, negatywny, pozytywny i aktywny) jako baza obywatelskich obowiązków i indywidualnych praw wolnościowych i politycznych praw współdziałania
LEON XIII (1810-1903) str. 264
Papież, autor: „Rerum novarum”, „Diuturnum illud”
Za Akwinatą pogląd o społecznej naturze człowieka
Każda władza i ustrój możliwe do zaakceptowania, sprawujący władzę desygnowani odpowiednio do warunków historycznych, wybór musi być zgodny z prawem i zwyczajami kraju - określenie kto ma władzę w państwie, ale władzę zwierzchnią i tak ma Bóg (władza władcy nie jest nadana przez lud, ani z „prawa Bożego”)
Liczne zadania dla państwa (m.in. bonum commune Akwinaty), dzięki 2 zasadom: subsydiarności (obywatel nie może żądać nadmiernej opieki, państwo wkracza, gdy jednostka sama nie będzie się w stanie o siebie zatroszczyć) i solidaryzmu społecznego (opozycja to marksistowskiej walki klas - w organizmie współdziałają wszystkie części, a w społeczeństwie bogaci i biedni muszą współpracować)
Państwo powinno ingerować w stosunki pracodawca-pracownik (warunki i czas pracy, godziwa zapłata), nakładać także umiarkowane podatki na obywateli
Dla poprawy życia robotników uwłaszczyć masy pracujące poprzez godziwe wynagrodzenie (zaspokojenie potrzeb własnych i bliskich, gromadzenie oszczędności dla zdobycia majątku), oprócz tego związki zawodowe (niezależne od państwa, wspierające robotników)
Prawo posiadania własności prywatnej - wynika z natury, prawo naturalne i społeczne zarazem, czym innym sprawiedliwe posiadanie majątku od sprawiedliwego jego używania
Model chrześcijańskiej demokracji - dobroczynna akcja dla ludu (brak treści politycznej, fundamentem religia katolicka), zapoczątkował papieską naukę społeczną
PIUS XI (1857-1939) str. 358
Papież, autor: „Quadragesimo Anno”
Odnowienie ustroju dzięki właściwemu rozumieniu prawa własności - trzeba dostrzegać jego indywidualny i społeczny charakter (naturalne prawo, nakładające jednak także obowiązki)
Przyczyną niesprawiedliwości społecznej niewłaściwy rozdział dochodu społecznego, istotą proletaryzmu nie tylko bieda, lecz także niepewność warunków życia
Likwidacja proletaryzmu po uwłaszczeniu warstw pracujących przez przyznanie robotnikom słusznej (sprawiedliwej, rodzinnej) płacy (utrzymanie siebie, rodziny i oszczędności)
Dopuszczenie pracowników do udziału we własności, zyskach lub zarządzaniu
Ustrój oparty na zasadzie solidaryzmu społecznego (by przezwyciężyć walkę klas i ugruntować zgodne współdziałanie) i zasada subsydiarności (szanująca autonomię osoby ludzkiej i mniejszości - społeczność wyższego rzędu powinna pomagać organizmom niższego rzędu, gdy same sobie nie radzą, ale nie może ich niszczyć czy wchłaniać)
Ustrój korporacjonizmu chrześcijańskiego - korporacje oddolne, nie będące organami administracji państwowej, nie służące celom politycznym, sprzyjałyby inicjatywom prywatnym, chronił interesy członków, służyły dobru społecznemu i celom gospodarczym, system przeniknięty treściami społeczno-moralnymi (sprawiedliwość społeczna i miłość)
Krytyka nazizmu (brak miłości bliźniego, przecenianie czynników rasowych), komunizmu (bezbożność i barbarzyństwo), faszyzmu (bałwochwalcze uwielbienie państwa)
SMITH Adam (1723-1790) str. 425
„Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”, „Teoria uczuć moralnych”
Problem teorii kwestia osiągania harmonii w życiu społecznym i gospodarczym
Społeczeństwo to suma jednostek, zachowania jego można wyjaśnić analizując zachowania jednostek, stosunki gospodarcze, społeczne i polityczne następstwem naturalnego porządku, kształtowanego przez rzeczywiste zachowania jednostek
W sferze aktywności gospodarczej jednostka kieruje się motywem osiągnięcia dochodu, dąży do pomnożenia bogactwa, pragnie wygód, spokoju i bezpieczeństwa (homo oeconomicus)
W społeczeństwie można osiągnąć harmonię, gdy ludzie w swym zachowaniu będą w pełni wolni, podstawą wolność konkurencji
Koncepcja „niewidzialnej ręki rynku” - mechanizm osiągania równowagi i alokacji zasobów w gospodarce, zgodna z prawami natury, umożliwia pełne wykorzystanie kapitału i pracy, działa w interesie publicznym, zaspokaja potrzeby społeczne, nie ma marnotrawstwa, kieruje działami jednostki, ale ich działanie mimowolnie prowadzi do korzyści ogółu
Państwo musi mało ingerować (obrona kraju, wymierza sprawiedliwość, czuwa nad przestrzeganiem reguł konkurencji, zajmuje się dziedzinami nierentownymi, choć społecznie użytecznymi), a ludzie motywowani dochodem - osiągnięcie zysku będzie zależeć od towarów zaoferowanych przez producentów a poszukiwanych przez konsumentów
Konkurencja może zostać zakłócona przez monopole lub ingerencję państwa (powinno być niczym stróż nocny)
GROCJUSZ (1583-1645) str. 169
Twórca nowożytnej szkoły prawa natury, autor: „Wolność mórz”, „O prawie wojny i pokoju”
Niezmiennymi cechami natury ludzkiej rozumność i popęd społeczny (skłonność do życia z innymi w sposób pokojowy i zorganizowany) z czym wiąże się pojęcie prawa natury (nakaz prawego rozumu, wskazujący w każdej czynności jej zgodność lub niezgodność z rozumną naturą i tkwiącą w niej moralną ohydę lub moralną konieczność, a w konsekwencji Bóg - twórca natury - jej zabrania, bądź nakazuje)
Prawa natury: czyny są dobre lub złe ze swej istoty, pierwotne do ludzkiej aktywności, ich reguł statyczne i uniwersalne, w pełni poznawalne zarówno rozumowo, jak i wtórnie przez obserwację znanych zasad lub poglądów wybitnych jednostek
Katalog praw natury (metoda rozumowa): obowiązki 1)nienaruszania cudzej własności 2)wynagradzania szkód wyrządzonych z własnej winy 3)dotrzymywania umów 4)ponoszenia kary za popełnione przestępstwa
Równe prawo państw do morza, sprawiedliwa wojna broniąca praw naturalnych (konieczna jej humanizacja), niewolnictwo i nierówne traktowanie państw w stosunkach międzynarodowych
Charakter subiektywny praw podmiotowych: dające władzę w stosunku do siebie (wolności), w stosunku do innych i panowanie nad rzeczami
Brak ustrojów idealnych, decyduje lud o ustroju, ale nie jest to tożsame z trwałą suwerennością, bo możliwy jest obrót prawami zwierzchnimi (opór wobec władzy tylko przy łamaniu kontraktu, możliwy podbój władzy, władza pełnym prawem własności, konsekwencją np. jej dziedziczenie)
PUFENDORF Samuel (1632-1694) str. 378
Przedstawiciel prawa natury, zwolennik władzy absolutnej, autor: „Dwie księgi elementów uniwersalnej jurysprudencji”
Odróżnił prawo natury od prawa pozytywnego
Zasady prawa natury w drodze rozumowania (racjonalistyczna koncepcja prawa natury)
Zjawiska społeczne z woli Boga, ludzie motywowani egoizmem łączą się w społeczności (mają instynkt samozachowawczy i instynkt życia społecznego)
Stan przedpaństwowy tylko hipotezą badawczą, nie była to ciągła wojna jak chciał Hobbes, lecz uważał, że prawo natury nakazuje jednostce chronić życie i mienie, działać na rzecz pokojowego współżycia, stan natury ludzie to stan, gdy ludzie byli równi i wolni, jednostka nie ma zobowiązań i niepodległa żadnej władzy, dopóki nie wyrazi na to zgody (konsensualizm)
Państwo to gwarant bezpieczeństwa i spokoju, stąd skupienie władzy w rękach jednostki
Trzy etapy umowy: jednostki tworzą społeczeństwo, społeczeństwo otrzymuje ustrój konstytucyjny, poddaje się uprzednio ustanowionej władzy suwerena, co uzasadnia istnienie władzy absolutnej (władca zobowiązuje się do zapewnienia spokoju, a poddani rezygnują z prawa nieposłuszeństwa wobec niego)
PIUS XII (1876 - 1958) str. 360
Kwestia stosunków między obywatelami a państwem - katolicki uniwersalizm nie wyklucza patriotyzmu, państwo nie może sobie rościć prawa do władzy absolutnej, bo prowadzi to do upadku moralności publicznej i rozkładu życia społecznego
Państwo powinno prowadzić jednostki do dobra wspólnego, zwalczając tendencje totalitarne godził się na szersze pojmowanie zadań państwa niż w przeszłości
Personalistyczny program społeczny na nienaruszalnym fundamencie godności osoby ludzkiej - w tym kontekście nauka o własności, która wiąże się z godnością („ochrona własności zapewni godność osobistą)
Godność fundamentem praw: do zachowania życia, rozwoju fizycznego, publicznego i prywatnego wyznawania religii, małżeństwa, pracy, poszanowania praw rodzin
Państwo opiera się na rozumie, zasadzie humanizmu, nauce chrześcijańskiej, krytyk współczesnego państwa, w zamian koncepcja społeczności ponadpaństwowej do utrzymania pokojowej współpracy między narodami
Przeciwko pozytywizmowi i utylitaryzmowi prawnemu - konieczna odbudowa porządku prawnego i oparcia go o prawo boskie i naturalne, co zapewni człowiekowi prawo do bezpieczeństwa prawnego (ustali obszary uprawnień, chronionych przed wszelkimi aktami jakiejkolwiek samowoli)
Własność prawem naturalnym, ale możliwe radykalniejsze rozwiązania, gdy staje się ona przeszkodą dla realizacji bonum commune - prawo pozytywne normujące własność może zmieniać i określać używanie własności - ingerencja nie może powodować niewoli ekonomicznej robotników, byłoby to niezgodne z personalizmem
JAN XXIII (1881 - 1963) str. 214
Encykliki: „Mater et Magistra”, „Pacem in terris” (pierwsza nie tylko do katolików)
„Dobry Papież Jan” - zawsze starał się docierać do najbardziej cierpiących
Nauczanie społeczne oparte na personalizmie chrześcijańskim, fundamentalna teza, że podstawowym zagadnieniem współczesności jest zapewnienie człowiekowi warunków egzystencji, w których rozwijać będzie mogło się indywidualne życie
Powtórzenie myśli poprzedników i dodatkowo chciał zwiększenia interwencjonizmu państwowego, a nawet ogólnoświatowego (duża rola ONZ) dla rozwiązywania problemów społecznych i gospodarczych
Postęp gospodarczy postępuje równocześnie z postępem społecznym (reinterpretacja tomistycznej idei uznającej zasadę hierarchii za fundament organicznej całości)
Encyklika do wszystkich ludzi dobrej woli, sformułowała oparte na fundamencie personalistycznym powszechne, niezbywalne i nienaruszalne prawa i obowiązki osoby ludzkiej (obdarzonej rozumem i wolną wolą)
Katalog: prawo jednostki do aktywnego udziału w życiu publicznym, prawo obywateli do desygnowania władzy (łącznie to aprobata dla demokracji), poszanowanie pokoju światowego, wzywała do wszczęcia procesu rozbrojenia
PIUS IX (1792 - 1878) str. 356
Papież, „Quanta cura”
Zwalczał ruchy liberalne, wszystkie doktryny religijne, społeczne, polityczne, które były sterowane „przez moce piekielne” (16 doktryn, których kościół nie może zaakceptować m.in. racjonalizm, naturalizm, gallikanizm, socjalizm, etatyzm, równość wyznań wobec prawa, zupełna wolność sumienia)
Papież wymienił „błędy” świata: panteizm, naturalizm, nacjonalizm, indyferentyzm, socjalizm, komunizm, stowarzyszenia tajne, liberalne, liberalno-katolickie
Wskazywał na błędy w pojmowaniu Kościoła i jego praw, etyce, władzy papieża
Nie wolno tworzyć i wyznawać własnej Religi, państwo nie posiada nieograniczonej suwerenności, kościół posiada prawo stosowania przymusu i władzę doczesną bezpośrednią i pośrednią, papież jest nieomylny, demokratyzacja w Kościele złem
Kościół oficjalnie wstawił się za ustrojem feudalnym, tępiąc liberalizm, socjalizm, anarchizm