I

PRZEDMIOT I ZAKRES MIĘDZYNARODOWYCH STOSUNKÓW POLITYCZNYCH

1. Stosunki międzynarodowe a międzynarodowe stosunki polityczne

• pojęcie i istota sm i msp,

2. Stosunki międzynarodowe jako dyscyplina badawcza

• metody badawcze w sm,

• funkcje nauki o sm

3. Podstawowe kategorie w msp

• polityka zagraniczna,

• bezpieczeństwo,

stosunki międzynarodowe to transgraniczne interakcje podmiotów polityki w środowisku poliarchicznym.

Powyższa definicja ma trzy elementy:

a) przedmiotem stosunków są działania wykraczające poza granice jednego państwa,

b) podmiotami mogą być zarówno suwerenne państwa, jak i uczestnicy niesuwerenni,

c) środowisko polityczne, w których dochodzi do interakcji jest zdecentralizowane, w przeciwieństwie do środowiska politycznego występującego wewnątrz poszczególnych państw

Na podstawie kryterium funkcjonalnego wyodrębniamy następujące rodzaje stosunków międzynarodowych:

- międzynarodowe stosunki polityczne (MSP),

- międzynarodowe stosunki gospodarcze (MSG),

- międzynarodowe stosunki wojskowe (militarne) (MSW),

- międzynarodowe stosunki międzyspołeczne (MSM).

Międzynarodowe stosunki polityczne
to transgraniczne stosunki polityczne

Oznacza to, że są one wynikiem stosunków między podmiotami polityki, głównie państwami z właściwym im procesem sprawowania władzy wykonywanym także w środowisku międzynarodowym.

Transgraniczność oznacza, że są one realizowane w poliarchicznym i zdecentralizowanym środowisku międzynarodowym.

Stosunki międzynarodowe to także dyscyplina naukowa zajmująca się tą rzeczywistością.

Nauka o stosunkach międzynarodowych spełnia następujące funkcje:

a) opisową (deskryptywną) - w jej ramach udziela się odpowiedzi na pytania: jak było lub jak jest obecnie, dokonanie opisu rzeczywistości międzynarodowej;

b) wyjaśniającą (eksplanacyjną) - próbuje się wyjaśnić dlaczego zaistniały badane fakty, zjawiska i procesy międzynarodowe;

c) prognostyczną (predykatywną) - udziela odpowiedzi na pytanie: jak będzie w przyszłości;

d) instrumentalną (prakseologiczną) - celem jest dostarczenie decydentom politycznym odpowiedzi na pytanie: jak należy działać, aby osiągnąć pożądane i zamierzone skutki, rezultatem stają się rekomendacje skierowane na zewnątrz, czyli do środowisk pozanaukowych.

Metody badawcze w nauce o stosunkach międzynarodowych

metody tradycyjne: metody nowoczesne:

• metoda historyczna, - metoda systemowa,

• metoda prawnicza - metoda behawioralna,

- metoda czynnikowa,

- metoda analizy zawartości,

- metoda decyzyjna,

- metoda symulacyjna

Podstawowe kategorie w sm

• polityka zagraniczna,

• bezpieczeństwo,

• spór międzynarodowy,

• konflikt zbrojny,

• wojna,

• pokój.

Polityka zagraniczna - to proces formułowania i urzeczywistniania interesów w stosunku do innych uczestników relacji międzynarodowych.

Cele polityki zagranicznej klasyfikuje się na podstawie następujących kryteriów:

• kryterium horyzontu czasowego - cele długo-, średnio-i krótkofalowe;

• kryterium znaczenia - cele podstawowe (żywotne), główne (ważne w danym czasie) oraz drugorzędne;

- kryterium treści - cele egzystencjalne (bezpieczeństwo, przetrwanie), koegzystencjalne (zaspokajające potrzeby państwa w zakresie jego roli, przynależności i współpracy międzynarodowej) oraz funkcjonalne (odnoszące się do różnych form regulacji, informacji, procedur decyzyjnych), które służą skuteczności osiągania pierwszych dwóch typów celów.

Schemat uwarunkowań polityki zagranicznej państwa

Wewnętrzne	Zewnętrzne (międzynarodowe)
Obiektywne 1. środowisko geograficzne państwa, 2. potencjał demograficzny, 3. potencjał ekonomiczny i naukowo-techniczny, 4. system społeczno-polityczny, 5. czynniki militarne.	Obiektywne 1. ewolucja otoczenia zewnętrznego, 2. pozycja państwa w systemie stosunków i ról międzynarodowych, 3. charakter umów i zobowiązań prawnomiędzynarodowych.
Subiektywne 1. percepcja środowiska międzynarodowego przez elity i społeczeństwo, 2. koncepcje polityki zagranicznej, 3. rola wybitnych jednostek i jakość własnej dyplomacji.	Subiektywne 1. międzynarodowa percepcja danego państwa, 2. koncepcje polityki zagranicznej innych państw, 3. aktywność dyplomatyczna innych państw.

FUNKCJE POLITYKI ZAGRANICZNEJ PAŃSTWA:

funkcja adaptacyjna,

• funkcja ochronna,

• funkcja informacyjno-reprezentacyjna,

- funkcja koordynacyjna,

- funkcja negocjacyjno-organizatorska,

- funkcja integracyjna.

Pojęcie bezpieczeństwa międzynarodowego

bezpieczeństwo międzynarodowe oznacza układ stosunków międzynarodowych zapewniający wspólne bezpieczeństwo państw tworzących system międzynarodowy.

Jest to nie tylko wąskie i statyczne pojmowanie tego terminu. Obejmuje również aspekt dynamiczny w postaci dążeń i działalności społeczności międzynarodowej podejmowanej w celu utrzymania i utrwalania pokoju przez stanowienie norm prawa międzynarodowego, tworzenie instytucji i organizacji międzynarodowych umożliwiających pokojowe regulowanie sporów i eliminowanie zagrożeń.

Kategorię bezpieczeństwo klasyfikuje się wg kryteriów:

• przedmiotowego - polityczne, militarne, ekonomiczne, społeczne, kulturowe, ideologiczne, ekologiczne;

• przestrzennego - lokalne, subregionalne, regionalne, ponadregionalne, globalne;

• sposobu zorganizowania - indywidualne (hegemonizm mocarstwowy, izolacjonizm, neutralność lub niezaangażowanie), system równowagi sił (klasyczny koncert mocarstw, system bipolarny, system równowagi strachu), system blokowy (sojusze), system bezpieczeństwa kooperacyjnego, system bezpieczeństwa zbiorowego (uniwersalnego lub regionalnego).

II

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE MSP

1. Pojęcie czynników kształtujących msp.

2. Klasyfikacje czynników kształtujących msp.

3. Czynniki warunkujące.

4. Czynniki realizujące.

Czynniki kształtujące międzynarodowe stosunki polityczne to zbiór elementów, które w sposób bezpośredni lub pośredni wpływają na procesy oddziaływań międzynarodowych uczestników tych stosunków.

Klasyfikacje czynników kształtujących msp

• kryterium czasowe: historyczne, aktualne i potencjalne;

• kryterium przestrzenne: narodowe (lub państwowe) i międzynarodowe (lub pozanarodowe).

Z kolei czynniki międzynarodowe można podzielić na podstawie ich zasięgu terytorialnego na: lokalne, regionalne, kontynentalne i globalne;

• kryterium strukturalne: obiektywne i subiektywne.

Czynniki obiektywne obejmują czynniki naturalne (człowiek, obszar, klimat, środowisko, zasoby naturalne) i czynniki stworzone przez człowieka (gospodarka, technika, systemy i partie polityczne).

Czynniki subiektywne obejmują m.in. idee, poglądy, koncepcje, doktryny i programy polityczne;

kryterium dynamiki i intensywności oddziaływań:

warunkujące (wpływają pośrednio, tworzą przesłanki i determinują procesy działań i oddziaływań podmiotów międzynarodowych stosunków politycznych):

• środowisko geograficzne,

• czynniki demograficzne,

• czynniki narodowe,

• czynniki ideologiczne,

• czynniki religijne

realizujące (wpływają bezpośrednio, inicjują i organizują te procesy oraz je kontrolują):

• czynniki ekonomiczno- techniczne,

• czynniki militarne,

• czynniki osobowościowe

Współcześnie czynnik rozległości terytorialnej zachowuje istotne znaczenie. Wysoko rozwinięte państwo o terytorium liczącym kilkadziesiąt tysięcy km² nie może aspirować do roli mocarstwa, nawet regionalnego. Natomiast państwo słabo rozwinięte, lecz o wielkim terytorium - może być liczącym się uczestnikiem społeczności międzynarodowej.

Czynniki ekonomiczno-techniczne

a) potencjał gospodarczy państwa -

= warunkuje jego pozycję międzynarodową,

= aktywny udział w handlu i gospodarce światowej nie tylko daje możliwości wpływania na inne państwa, ale stwarza także niebezpieczeństwo nadmiernej zależności

b) postęp w nauce i technice -

= w jego efekcie wyłoniły się nowe dziedziny współpracy międzyn., np.w transporcie lotniczym, telekomunikacji,

= wymusza zmiany w formach stosunków między państwami,

= stwarza także niebezpieczeństwa związane ze sposobami wykorzystania jego osiągnięć.

Czynnik osobowościowy

Dowodem wpływu silnych osobowości na stosunki międzynarodowe były/są negatywne skutki ich działań w skali międzynarodowej (np. wywoływanie wojen) oraz skutki pozytywne (np. doprowadzenie do pokoju)

III

UCZESTNICY MIĘDZYNARODOWYCH STOSUNKÓW POLITYCZNYCH

1. Pojęcie uczestnika msp

• podmiotowość politycznomiędzynarodowa,

• podmiotowość prawnomiędzynarodowa.

2. Klasyfikacje uczestników msp.

3. Państwa jako czołowi uczestnicy msp

- pojęcie państwa,

- klasyfikacje państw,

- sposoby powstawania i upadku państw.

4. Pozapaństwowi uczestnicy msp

- narody,

- organizacje międzynarodowe (ze szczególnym uwzględnieniem ONZ)

- ruchy międzynarodowe,

- korporacje transnarodowe,

- pozostali uczestnicy msp.

Uczestnikiem międzynarodowych stosunków politycznych jest formalnie zorganizowana całość, niepodlegająca żadnemu innemu podmiotowi, działająca samodzielnie z zamiarem wpływania na te stosunki oraz zachowanie innych aktorów.

Uczestnicy podmiotowi:

• uczestnicy prawnomiędzynarodowi,

• zorganizowane grupy społeczne występujące w relacjach międzynarodowych, nie będące podmiotami prawa międzynarodowego.

Uczestnicy przedmiotowi:

• zjawiska świadomościowe - mity i stereotypy; poczucie tożsamości narodowej itp.,

• rzeczy materialne - zasoby naturalne, arsenały broni itp.

Klasyfikacja uczestników MSP z punktu widzenia zakresu podmiotowości prawnomiędzynarodowej:

państwa

uczestnicy niepaństwowi:

• narody

• organizacje międzynarodowe

• uczestnicy transnarodowi

(przedsiębiorstwa, kościoły, fundacje)

• uczestnicy subpaństwowi

(partie polityczne, organizacje społeczne, osoby fizyczne)

KLASYFIKACJE PAŃSTW

kryterium roli w stosunkach międzynarodowych:

• mocarstwa uniwersalne (USA),

• mocarstwa regionalne (Indie, Chiny, Brazylia, Wielka Brytania),

• mocarstwa sektorowe (Niemcy, Japonia),

• państwa średniej wielkości (Polska, Finlandia),

• państwa małe (Monako, San Marino)

kryterium ograniczenia zdolności do czynności prawnych w stosunkach międzynarodowych:

• państwa zależne: protektoraty (Bhutan reprezentowany w stos. międzyn. przez Indie) oraz państwa wasalne,

• minipaństwa (Monako, San Marino),

• państwa trwale neutralne (Austria, Szwajcaria)

kryterium struktury państwa:

• państwa jednolite (Polska),

• państwa złożone (USA, Niemcy)

SPOSOBY POWSTAWANIA PAŃSTW

• oderwanie się części terytorium państwa i utworzenie nowego niezależnego państwa (secesja); szczególnym przypadkiem jest oderwanie się terytorium zależnego w wyniku procesu dekolonizacji (Erytrea odłączyła się od Etiopii w 1993 r., proklamując niepodległość),

• rozpadnięcie się państwa na kilka nowych państw (rozpad Czechosłowacji na podstawie ustawy z 25 listopada 1992 r.),

• połączenie się kilku państw i utworzenie nowego państwa (Tanzania 27 kwietnia 1964 r. z połączenia Tanganiki z Ludową Republiką Zanzibaru i Pemby),

• utworzenie nowego państwa na terytorium niepodlegającym suwerenności żadnego państwa (uzyskanie niepodległości przez tzw. obszary powiernicze - w ten sposób powstały np. w 1960 r. Kamerun, Togo i Somalia).

Narody w stosunkach międzynarodowych

Według J. Kukułki w sensie najogólniejszym przez „naród” rozumiemy taką wielką grupę społeczną, która związana jest wspólnotą losów historycznych, kultury, języka, terytorium i życia ekonomicznego.

Wyrazem tej wspólnoty jest świadomość narodowa, poczucie własnej odrębności w stosunku do innych narodów, dążenie do podnoszenia prestiżu narodowego, jak również działanie mające na celu tworzenie i umacnianie własnego państwa.

Udział narodów w procesach działań i interakcji międzynarodowych ma charakter pośredni lub bezpośredni.

W sposób pośredni wspólnoty narodowe stanowią podstawę demograficzną nowoczesnych państw, decydują o ich zwartości wewnętrznej oraz ich uczestnictwie w życiu międzynarodowym.

Natomiast w sposób bezpośredni wspólnoty narodowe uczestniczą w stosunkach międzynarodowych wtedy, kiedy organizują się w formie ruchów narodowowyzwoleńczych lub jako wspólnoty, które w pozarządowych kontaktach i organizacjach międzynarodowych wspierają czy też zwalczają politykę zagraniczną dominujących nad nimi państw.

Uznanie państwa na arenie międzynarodowej

• uznanie wyraźne (np. przez oświadczenie notą lub podpisanie umowy bilateralnej) lub milczące, tzn. per facta concludentia (np. przez nawiązanie stosunków dyplomatycznych);

• uznanie indywidualne i uznanie zbiorowe (np. w wyniku głosowania za przyjęciem do ONZ);

• uznanie de iure jest bezwarunkowe, pełne i pociąga za sobą wszystkie prawne skutki uznania. Oznacza to wolę nawiązania stosunków dyplomatycznych, konsularnych, politycznych, ekonomicznych, handlowych i kulturalnych, a uznanie de facto ma charakter warunkowy, jest odwołalne, niepewne i prowizoryczne. Wiąże się głównie z nawiązaniem przez uznawanego i uznającego dwustronnych relacji ekonomicznych, kulturalnych lub innych, ale w zasadzie nie powoduje nawiązania stosunków dyplomatycznych.

KLASYFIKACJA ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWYCH

kryterium status międzynarodowy członków:

• międzynarodowe organizacje rządowe

• międzynarodowe organizacje pozarządowe

• organizacje transnarodowe

kryterium podmiotowe:

• organizacje powszechne/uniwersalne (np. ONZ)

• organizacje grupowe/regionalne (np. Unia Afrykańska - dawniej OJA)

kryterium przedmiotowe:

• organizacje polityczno-wojskowe (np. NATO, LPA)

• organizacje gospodarcze (np. UE, NAFTA, EFTA)

• organizacje kulturalne (np. UNESCO)

• organizacje ochrony zdrowia (np. WHO)

 

Rodzaje pozarządowych międzynarodowych organizacji

kryterium podmiotowe

• powszechne (np. Amnesty International, Caritas International ),

• partykularne (np. Europejskie Stowarzyszenie Festiwali Muzycznych)

kryterium przedmiotowe

• ekologiczne (np. Greenpeace, Przyjaciele Ziemi - Friends of Earth)

• pokojowe (np. Światowa Rada Pokoju - World Peace Council)

• ochrony i promocji praw człowieka (np. Amnesty International, Organizacje Międzynarodowego Czerwonego Krzyża)

• współpracy kulturalnej (np. Międzynarodowa Akademia Ceramiki, Europejskie Stowarzyszenie Festiwali Muzycznych )

• naukowo-techniczne (np. Międzynarodowe Stowarzyszenie Nauk Politycznych)

Organizacje terrorystyczne są tajnymi ugrupowaniami dążącymi do realizacji celów poprzez stosowanie siły lub przemocy oraz groźbę ich użycia, co ma wywołać strach w danej zbiorowości i wymusić oczekiwane zmiany. Są jednymi z najbardziej destrukcyjnych uczestników stosunków międzynarodowych. Dokonywane przez nich zamachy m.in. destabilizują życie międzynarodowe, powodują, zwykle przejściowo, ograniczenie wymiany międzynarodowej.

Korporacje transnarodowe

Pozytywne skutki działalności KTN dla kraju przyjmującego:

• pobudzanie gospodarki w wyniku napływu kapitału;

• zwiększenie potencjału technologicznego gospodarki i jej innowacyjności oraz modernizacja zacofanych branż w wyniku transferu technologii;

• poprawa bilansu płatniczego poprzez podniesienie zdolności eksportowych i zmniejszenie potrzeb importowych;

• powstawanie nowych miejsc pracy.

Negatywne skutki działalności KTN dla państwa przyjmującego:

1. wykupywanie przedsiębiorstw krajowych w celu ich likwidacji,

2. pogłębianie dysproporcji rozwojowych poprzez koncentrację kapitału inwestycyjnego w najbardziej atrakcyjnych branżach i regionach,

3. wykorzystywanie taniej siły roboczej,

4. transfer już przestarzałych technologii, mniej efektywnych w warunkach drogiej siły roboczej.

Zorganizowane ugrupowania przestępcze

Zorganizowane grupy przestępcze działają w skali międzynarodowej i mają międzynarodowe struktury, m.in.: mafia sycylijska, chińskie gangi czy rosyjska mafia. Dążąc do zapewnienia sobie korzystnych warunków działania podejmują również aktywność w dziedzinie politycznej. Występują jako grupy nacisku wobec instytucji państwowych, korumpują polityków, urzędników, czasami udzielają wsparcia rebeliantom i terrorystom.

IV

FORMY MIĘDZYNARODOWEJ WSPÓŁPRACY POLITYCZNEJ

1. Pojęcie, istota i funkcje dyplomacji

- organy państwa w stosunkach międzynarodowych.

2. Formy współpracy dwustronnej

• misje specjalne,

• stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne,

3. Formy współpracy wielostronnej

• konferencje międzynarodowe,

• tzw. globalne konferencje,

• konferencje na najwyższym szczeblu,

• organizacje międzynarodowe,

• spotkania na szczycie.

4. Sojusz jako forma współpracy.

5. Umowy międzynarodowe.

Istota dyplomacji

Na definicję dyplomacji składają się trzy elementy:

1. oficjalna, urzędowa działalność państwa skierowana na zewnątrz, mająca na celu realizację bieżących zadań polityki zagranicznej państwa oraz zapewnienie ochrony praw i interesów państwa, a także jego obywateli w drodze prowadzenia rokowań i zawierania umów międzynarodowych;

2) metody tej działalności wymagające, ze względu na zewnętrzny charakter działań, taktu, zręczności, ostrożności, umiejętności zawierania kompromisów. Stąd niejednokrotnie określa się dyplomację mianem „nauki i sztuki prowadzenia rokowań z obcymi państwami i reprezentowania państwa na zewnątrz”;

3) aparat organizacyjny oraz ludzie (służba dyplomatyczno-konsularna) realizujący cele i zadania polityki zagranicznej.

Funkcje dyplomacji

1) reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym;

2) ochrona interesów państwa wysyłającego i jego obywateli w państwie przyjmującym, przy czym ochrona rozciąga się zarówno na osoby fizyczne, jak i prawne (ochronę interesów państwa i jego obywateli za granicą prowadzi się także za pomocą stosunków konsularnych;

3) prowadzenie rokowań z władzami państwa przyjmującego;

4) działanie na rzecz rozwoju przyjaznych stosunków między dwoma państwami;

5) zaznajamianie się wszelkimi legalnymi sposobami z warunkami panującymi w państwie przyjmującym i informowanie o tym państwa wysyłającego.

Organy państwa w stosunkach międzynarodowych

wewnętrzne

ustalające wolę i zasady wykonawcze

politykę zagraniczną państwa: polityki zagranicznej państwa:

= parlament = głowa państwa

= premier

= minister spraw zagranicznych

= inne organy centralne

zewnętrzne

organy stałe: organy tymczasowe:

= ambasady i poselstwa = misje ad hoc

= urzędy konsularne = oddziały wojskowe

= stałe misje przy organizacjach międzyn. = okręty wojenne

= inne stałe misje i przedstawicielstwa

Ewolucja form stosunków międzynarodowych

Stosunki dwustronne

Stosunki wielostronne

Konferencja wielostronna

Organizacja międzynarodowa

Konferencja międzynarodowa w szerokim znaczeniu to spotkanie przedstawicieli rządów lub organizacji społecznych z więcej niż dwóch państw, zwołane w celu przedyskutowania określonej sprawy.

Oznacza również spotkanie oficjalnych przedstawicieli państw zwołane dla załatwienia problemu, któremu jest poświęcone, np. uregulowaniu sporu międzynarodowego.
Ewolucję tej formy stosunków międzynarodowych zapoczątkował kongres westfalski kończący wojnę trzydziestoletnią (1618-1648).

konferencje na najwyższym szczeblu - celem jest ukierunkowanie i formułowanie wytycznych w ważnych sprawach polityki międzynarodowej.
Takie znaczenie mają konferencje państw tworzących grupę G8.

W ramach stosunków dwu- i wielostronnych coraz większego znaczenia nabrały tzw. spotkania na szczycie
Znaczenie ogólnoświatowe osiągnęły podczas II wojny światowej spotkania na szczycie między USA, Wielką Brytanią i ZSRR (Teheran - 1943, Jałta i Poczdam - 1945).

Sojusz to przymierze między państwami utrzymywane na podstawie umowy międzynarodowej, której sygnatariusze zobowiązują się do współpracy wojskowej, politycznej i gospodarczej oraz obrony wspólnych interesów i udzielenia pomocy wzajemnej.

Właściwością sojuszy po II wojnie światowej było wyposażanie ich w struktury organizacyjne.

Umowa międzynarodowa jest to wspólne oświadczenie podmiotów prawa międzynarodowego, które tworzy prawo, a więc uprawnienia i obowiązki. Umowy międzynarodowe są przede wszystkim aktami państw, jednak stronami mogą być inne podmioty prawa międzynarodowego mające w ograniczonym zakresie prawo zawierania umów. W praktyce nie wszystkie wspólne oświadczenia państw są uznawane za umowę międzynarodową, ponieważ nie tworzą żadnych praw

i obowiązków, np. wspólne komunikaty wydawane po oficjalnych wizytach.

Umowy międzynarodowe dzieli się według następujących kryteriów:

= tryb zawierania: umowy zawierane w trybie złożonym, które wymagają ratyfikacji lub zatwierdzenia i zawierane w trybie prostym (bez ratyfikacji lub zatwierdzenia);

= organ, który występuje w imieniu państwa: państwowe (głowa państwa), rządowe i resortowe;

= liczba stron: dwustronne i wielostronne;

= możliwość przystąpienia do umowy: zamknięte - mają ograniczoną liczbę stron i nie przewidują przystąpienia państw trzecich, otwarte - przewidują rozszerzenia kręgu kontrahentów, a więc przystąpienia państw trzecich;

= kryterium treść umów: polityczne, gospodarcze, komunikacyjne, dotyczące współpracy naukowo-technicznej, kulturalnej.

Wejście w życie umowy międzynarodowej

Praktyka państw przewiduje kilka sposobów wejścia w życie umowy:

1. z chwilą podpisania umowy,

2. w dniu oznaczonym w umowie,

3. z chwilą ratyfikacji umowy dwustronnej,

4. w chwili wymiany dokumentów ratyfikacyjnych przy umowach bilateralnych,

5. przy umowie wielostronnej, przy złożeniu wszystkich dokumentów ratyfikacyjnych,

6. w chwili złożenia przewidzianej przez umowę minimalnej liczby dokumentów.

V

SYSTEM MIĘDZYNARODOWY - struktura, ewolucja

1. Pojęcie i elementy systemu międzynarodowego.

2. Klasyfikacje systemów/podsystemów międzynarodowych.

3. Ewolucja systemu międzynarodowego (do końca XX w.)

Pojęcie systemu kojarzy się przede wszystkim z określoną całością, której elementy (składniki) są odpowiednio zorganizowane (współzależne).

Natomiast system międzynarodowy to określona „całość”, którą tworzą uczestnicy systemu, właściwe im interakcje oraz interakcje ze środowiskiem zewnętrznym.

Na system składają się:
- elementy;
- struktura;
- granica;
- wejścia i wyjścia;
- konwersja wewnątrzsystemowa;
- sprzężenia zwrotne;
- homeostaza.

System międzynarodowy dzieli się na podsystemy według następujących kryteriów:

• kryterium funkcjonalne: międzynarodowy system polityczny (subsystemy polityczne - np. system państw demokratycznych, system państw autokratycznych), międzynarodowy system ekonomiczny (subsystemy ekonomiczne - np. system państw wolnorynkowych, system państw z gospodarka centralnie planowaną) oraz międzynarodowy system kulturowy (subsystemy cywilizacyjne - np. islamski, zachodni, chiński itd.);

• kryterium zasięgu przestrzennego: wyróżniamy subsystemy: lokalne, regionalne, kontynentalne, transregionalne oraz transkontynentalne;

• kryterium stopnia polaryzacji systemu i wzajemnych zależności:

system hegemoniczny, imperium, system o luźnej strukturze;

• kryterium „koncentracji” potencjałów: systemy jednobiegunowe, dwubiegunowe lub wielobiegunowe.

Międzynarodowy ład polityczny jest wypadkową wszystkich oddziaływań w skali globalnej, regionalnej i lokalnej, na co nakładają się świadome działania poszczególnych aktorów stosunków międzynarodowych nakierowane na modyfikację tejże struktury w określony, pożądany przez nich sposób.

EWOLUCJA SYSTEMU MIĘDZYNARODOWEGO OD XVI WIEKU

• 1648-1815, system westfalski

• 1815-1870/71, okres Świętego Przymierza

• 1871-1914, okres kolonialno - imperialny

• 1919-1939, system wersalski

• po 1945 r. „zimna wojna”

Na zmiany wpływa m.in.:

1)      dążenie narodowości i narodów do wyrażania swojej tożsamości i niezależności aż do uzyskania i zapewnienia sobie suwerenności państwowej,

 

2)      wzajemne zwalczanie się, ścieranie się we współżyciu danego państwa z innymi tendencji monocentrycznych i imperialnych z tendencjami policentrycznymi i poliarchicznym

3) rosnąca współzależność różnych narodów i państw w rezultacie internacjonalizacji wielu dziedzin życia.

Kształtowanie się nowego ładu międzynarodowego w latach 90. XX wieku:

a) pokojowe zjednoczenie Niemiec 1990 i jego implikacje międzynarodowe;

b) rozpad ZSRR i powstanie WNP 1991, Rosja jako sukcesor

c) ewolucja USA w kierunku mocarstwa unilateralnego,

d) nowa rola międzynarodowa ChRL,

d) rozpad i wojna domowa w Jugosławii 1991-1995

e) proces integracji europejskiej - UE

f) globalizacja kryzys ONZ i różne elementy konfliktu Północ-Południe,

g) wzrost liczby uczestników SM oraz napięć i konfliktów międzynarodowych. u progu XXI w.

VI

Międzynarodowy ład polityczny na początku XXI wieku.

1. Przesłanki i następstwa przezwyciężenia konfliktu Wschód - Zachód na przełomie lat 80. i 90. XX wieku.

2. Międzynarodowy ład polityczny na pocz. XXI wieku uwarunkowania i cechy charakterystyczne

3. Istota oraz elementy składowe systemu międzynarodowego.

4. Globalizacja jako jeden z najważniejszych elementów środowiska systemu międzynarodowego.

5. Perspektywy ewolucji systemu międzynarodowego

W latach 1989-1991 doszło w boku wschodnim do kumulacji złożonych wydarzeń i procesów o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym, z których najistotniejsze znaczenie miały przede wszystkim:

• nasilenie się trudności społeczno- gospodarczych w krajach bloku wschodniego,

• odgrywanie coraz większej roli przez opozycję w krajach Europy środkowo-wschodniej,

• ukształtowanie się nowego położenia geopolitycznego w Europie oraz dalszego osłabienia ZSRR i całego bloku wschodniego, sprzyjające przystąpienie NRD do RFN oraz pokojowemu zjednoczeniu Niemiec 1989/1990,

• pogłębienie się w latach 1990-1991 kryzysu wewnętrznego i destabilizacji ZSRR, których następstwem był jego rozpad pod koniec 1991 r.

• bezpośrednim następstwem przezwyciężenia zimnej wojny oraz upadku realnego socjalizmu w krajach Europy Środkowo-Wschodniej było rozwiązanie bloku wschodniego w 1991 roku. Formalne rozwiązanie UW 1 lipca 1991 r. oraz RWPG pod koniec czerwca 1991 r. nastąpiło z inicjatywy byłych sojuszników ZSRR z Europy Środkowo-Wschodniej;

• doszło stopniowo do przekształcenia istniejącego ponad 40. lat bipolarnego systemu międzynarodowego w system wielobiegunowy, w którym po rozpadzie ZSRR, USA jako faktyczny zwycięzca zimnej wojny, zachowały pozycję unilateralnego supermocarstwa,

• po rozpadzie ZSRR, Federacja Rosyjska jako jego sukcesor, przekształciła się w mocarstwo regionalne o interesach globalnych, stojące przed wieloma złożonymi wyzwaniami wewnętrznymi

i międzynarodowymi,

• pokojowe zjednoczenie Niemiec w 1990 r. stworzyło w Europie nową sytuację geopolityczna i strategiczną. Zjednoczone Niemcy nie tylko uzyskały pełną suwerenność, ale jako czołowe państwo Wspólnot Europejskich i NATO musiały w latach 90. przejmować coraz większą odpowiedzialność i rolę międzynarodową,

• przemiany polityczne w Europie Środkowej jesienią 1989 r. oraz postępujące pokojowe zjednoczenie Niemiec w 1990 r. nie pozostały bez wpływu na określoną modyfikację procesu KBWE. Zaprzestano bowiem konfrontacji i poszukiwano nowych dróg wiodących do przezwyciężenia podziału Europy, licząc początkowo na dalsze kształtowanie procesu odprężenia i rozbrojenia w ramach KBWE.

Długofalowymi następstwami przezwyciężenia konfliktu Wschód-Zachód 1989/1990 dla krajów Europy Środkowo-Wschodniej i Południowej były następujące procesy i tendencje rozwojowe:

• zacieśnienie współpracy regionalnej,

• poszerzenie Unii Europejskiej i NATO na Wschód.

Międzynarodowy ład polityczny jest wypadkową wszystkich oddziaływań w skali globalnej, regionalnej i lokalnej, na co nakładają się świadome działania poszczególnych aktorów stosunków międzynarodowych nakierowane na modyfikację tejże struktury w określony, pożądany przez nich sposób.

Uwarunkowania ładu politycznego na pocz. XXI wieku:

procesy polityczne związane z ewolucją okresu globalnej konfrontacji, szczególnie w jej późniejszych fazach, takie jak: rysujące się nowe formy współpracy międzynarodowej, dekolonizacja, dekompozycja bloków militarno-politycznych i emancypacja polityczna wielu państw wychodzących spod ścisłej zależności od wielkich mocarstw;

• procesy pozapolityczne, w pewnym tylko zakresie zależne od zjawisk okresu zimnowojennego, takie m.in. jak: znaczny wzrost zamożności wielu społeczeństw, zwiększenie zapotrzebowania na surowce (głównie energetyczne), gwałtowny wzrost liczby ludności świata, rosnące zagrożenie ekologiczne,

• procesy nowe, względnie zauważalne wyraźnie już po wygaśnięciu globalnej konfrontacji, choć częstokroć także zakorzenione głęboko w przeszłości, takie m.in. jak: przyspieszenie zjawisk globalizacyjnych, narastanie sprzeczności pomiędzy obszarami bogatymi i biednymi.

Cechy międzynarodowego ładu politycznego na pocz. XXI wieku:

• znaczny stopień anarchizacji stosunków międzynarodowych;

• wzrastające znaczenie procesów pozapolitycznych, takich jak globalizacja ekonomiczna czy rozwój technologiczny;

• relatywne słabnięcie zasady suwerenności państwowej;

• wzrastające znaczenie aktorów niepaństwowych, takich jak organizacje pozarządowe czy korporacje ponadnarodowe;

• znaczna płynność ról międzynarodowych wielu uczestników.

Elementy składowe systemu międzynarodowego:

1) procesy światowe, wpływające na działanie uczestników systemu:

• globalizacja w jej różnorodnych formach,

• emancypacja społeczna i świadomościowa narodów, ludów i państw postkolonialnych,

• rozwój naukowy i technologiczny,

• rozwój w dziedzinie społecznej,

• ewolucja różnorodnych idei politycznych i społecznych,

• problemy globalne współczesności

2) obiektywne „parametry”, w których funkcjonuje system:

• układ geograficzny świata,

• przyroda,

• bogactwa naturalne,

• ludność.

Istota procesu globalizacji

Globalizacja jest pojęciem używanym, aby opisać zmiany w społeczeństwach i gospodarce światowej, które wynikają z gwałtownego wzrostu międzynarodowej wymiany handlowej i kulturowej. Opisuje zwiększenie wymiany informacyjnej, przyspieszenie i spadek cen transportu, a także wzrost handlu międzynarodowego oraz inwestycji zagranicznych spowodowanych znoszeniem barier oraz rosnących współzależności między państwami.

Wymiary globalizacji:

• polityczny (zmiana miejsca i roli państwa w stosunkach międzynarodowych, polityczne wpływy wielkich korporacji i firm medialnych, terroryzm globalny),

• gospodarczy (handel, finanse, produkcja, dystrybucja),

• naukowo-techniczny (wymiana naukowa, sieci naukowe, transfer technologii),

• społeczny (przepływ informacji, przepływ idei, migracje, przestępczość transnarodowa).

Alterglobaliści a antyglobaliści

Alterglobaliści nie krytykują samego procesu globalizacji, lecz tylko jej obecny "turbokapitalistyczny" charakter. Poglądy alterglobalistyczne głoszone są przez różne organizacje o różnych poglądach społecznych czy gospodarczych, często także o nastawieniu liberalnym.

Antyglobaliści natomiast krytykują sam proces globalizacji i jako alternatywę proponują oparcie się na wspólnotach takich jak naród, rodzina, wspólnoty lokalne. Poglądy antyglobalistyczne przejawiane są przez część nacjonalistów, autonomistów, ekologów, anarchistów

Skutki globalizacji dla stosunków międzynarodowych:

1. zmiana pozycji, funkcji i roli państwa;

2. wpływ na prawne i polityczne zasady stosunków międzynarodowych;

3. zmiana struktury pionowej współczesnych stosunków międzynarodowych - tj. z jednej strony wzrost potęgi USA, których przewaga nad resztą świata nie maleje, dążących otwarcie do utrzymania swej hierarchicznie dominującej pozycji, a z drugiej - żywiołowe powstawanie zjawiska global governance.

Perspektywy ewolucji systemu międzynarodowego:

• wariant hegemoniczny - wzmocnienie wpływów USA jako „globalnego policjanta”, zdolnego do relatywnie skutecznego dyscyplinowania stosunków międzynarodowych w duchu nowego imperium.

Zakładamy, że USA jako główny regulator stosunków międzynarodowych będą zdolne do ich regulowania. W takim wypadku Północ będzie dość mocno zintegrowana wokół USA (oczywiście ze sporą dozą samodzielności co większych uczestników), natomiast Południe pozostanie rozproszone i poddane oddziaływaniom Północy;

• wariant wielobiegunowy - tj. współczesna wersja „koncertu mocarstw”, w którym kilka najważniejszych państw w porozumieniu ze sobą załatwia sprawy światowe, a w swoim otoczeniu ma wolną rękę. Do głównych zwolenników takiego układu należą Chiny i Rosja, do pewnego stopnia także Francja i niektóre mocarstwa regionalne.

Warunkiem realizacji tego wariantu jest uzyskanie przez tych uczestników globalnych możliwości oddziaływania, tak aby były zdolne nie tylko do udaremniania działań USA, co jest możliwe i obecnie, ale także aby mogły same kształtować stosunki światowe w sensie pozytywnych działań i propozycji, a nie tylko negatywnego przeciwstawiania się polityce USA

• wariant rozproszony -nie będzie żadnego zdecydowanego lidera, zdolnego narzucać innym swoją wolę, będą natomiast doraźne koalicje czy lokalne „koncerty” dla załatwiania konkretnych spraw.

W tym wariancie USA nie będą zdolne utrzymać swych możliwości oddziaływania, a jednocześnie inne mocarstwa nie uzyskają realnych możliwości oddziaływania w skali globalnej.

• wariant dwubiegunowy - prawdopodobieństwo zarysowania się nowego układu bipolarnego, pomiędzy USA a Rosją lub, co bardziej prawdopodobne, USA a Chinami Ludowymi.

Warunkiem realizacji tego wariantu jest znaczne wzmocnienie się któregoś z tych państw, na tyle, aby mogło ono rzucić wyzwanie USA w każdej sferze.

---