Wiedza - termin używany powszechnie, dotychczas nie posiada jeszcze ogólnie uznanej definicji. Za klasyczną uznaje się definicję Platona z dialogu Teajtet, gdzie Sokrates w rozmowie z Teajtetem dochodzi do sformułowania definicji, że wiedza to prawdziwe, uzasadnione przekonanie. Nowa Encyklopedia Powszechna definiuje wiedzę jako „ogół wiarygodnych informacji o rzeczywistości wraz z umiejętnością ich wykorzystywania”.
Można powiedzieć, że
dzięki wiedzy jesteśmy skuteczni w działaniu,
wiedza jest przeciwieństwem wiary,
wiedzą jest to, co wytwarza nauka
wiedza usprawnia nasze myślenie,
ale w różnych zastosowaniach termin ten odwołuje się do różnych kontekstów.
Mówi się o wiedzy praktycznej i teoretycznej (to rozróżnienie ma swoje źródło u Arystotelesa). Jeśli przeczytaliśmy w książce, że najszybszym stylem pływackim jest kraul i zgadzamy się z przytoczoną argumentacją, to jest to przykład potocznie rozumianej nabytej wiedzy teoretycznej (lub zaakceptowanej informacji). Z posiadania tej wiedzy/informacji nie wynika jednak, że potrafimy sami pływać tym stylem. Aby się tego nauczyć, czyli posiąść praktyczną wiedzę polegającą na umiejętności pływania kraulem musimy się najpierw dowiedzieć, jakie należy wykonywać ruchy w trakcie pływania, a następnie przejść dość żmudną, praktyczną lekcję wykonywania tych ruchów w wodzie własnymi kończynami.
Ogólne pojęcie wiedzy
Wiedza to ogół wiarygodnych informacji o rzeczywistości wraz z umiejętnościami ich wykorzystywania.
Możemy ją jeszcze dodatkowo podzielić:
Wiedza (a priori) jest niezależna od zmysłów i dotyczy prawd "absolutnych" lub uniwersalnych jakimi są prawa logiki, prawa matematyki.
Wiedza (a posteriori)jest wiedzą nabytą poprzez zmysły i jej prawdziwość może być obalona poprzez następne obserwacje.
Pojęcie wiedzy w filozofii
W filozofii zagadnienie wiedzy rozważa epistemologia. Dwa główne problemy filozoficznej teorii wiedzy to sformułowanie definicji i kryterium wiedzy. Podstawową intuicją dotyczącą pojęcia wiedzy jest, że wiedza powinna być weryfikowalna (szuka się więc kryterium weryfikacji przekonań) i komunikowalna (dowodzi się więc możliwości komunikacji między osobami i szuka się kryteriów komunikowalności). Filozofowie nie są jednak jednomyślni co do tego, jak poprawnie weryfikować zgodność zawartości umysłu (spostrzeżenia, teorie, przekonania, sądy) z zewnętrzną rzeczywistością. Niektórzy podważają nawet taką możliwość. Za wzór wiedzy wielu filozofów uznaje dedukcję i aksjomatyczne systemy matematyki. indukcja, podstawa rozumowania nauk przyrodniczych, jest już trochę bardziej podejrzana (por. krytyka Hume'a, Popper). Tzw. tradycyjną definicję wiedzy (której sformułowanie przypisuje się Platonowi), zgodnie z którą jest ona prawdziwym i uzasadnionym mniemaniem, podważył E. Gettier. Przykłady podważające adekwatność definicji określane są mianem paradoksu Gettiera.
Pojęcie wiedzy w psychologii kognitywnej
W psychologii, szczególnie kognitywnej w szerokim rozumieniu wiedza to np.
ogół treści utrwalonych w umyśle ludzkim w wyniku kumulowania doświadczenia oraz uczenia się. (...) W węższym znaczeniu wiedza stanowi osobisty stan poznania człowieka w wyniku oddziaływania na niego obiektywnej rzeczywistości [1].
Często zamiast pojęcia „wiedza” używa się terminu "pamięć".
Pojęcie wiedzy w ekonomii
W ujęciu ekonomicznym traktowana jest dwojako: jako informacja oraz jako aktywa (assets). W pierwszym ujęciu wiedza jest traktowana jako informacje, które mogą być przetwarzane i wykorzystywane do podejmowania racjonalnych decyzji ekonomicznych. W drugim ujęciu stanowi ona dobro ekonomiczne, które może być prywatną własnością i jako towar może być przedmiotem obrotu rynkowego.[2].
W ekonomii przedstawia się stwierdzenie, że dotychczas ekonomiści traktowali wiedzę jako zasób firm potrzebny do wytwarzania zysku. Według tego poglądu każda firma działa na podstawie posiadanej wiedzy - "firma jako przechowalnia wiedzy"[3].
Pojęcie wiedzy w badaniach nad sztuczną inteligencją
W badaniach nad sztuczną inteligencją wiedzę traktuje się jako materiał wejściowy albo efekt działania algorytmów sztucznej inteligencji. Inaczej rzecz ujmując, część metod sztucznej inteligencji zajmuje się próbami formalizacji ludzkiej wiedzy celem automatycznego wnioskowania (np. systemy ekspertowe). Znane jest też odwrotne podejście. Dzięki zastosowaniu tych metod w dużych zbiorach danych można odnaleźć wiedzę o ich naturze (np. sieci neuronowe, algorytmy genetyczne, ekstrakcja wiedzy z danych).
Infologia
W infologii wiedza to układ opisany wyrażeniem w := < I, C, D >, gdzie w oznacza wiedzę, I - informacja, C - kontekst, D - doświadczenie [4]. Zatem źródłem wiedzy odbiorcy jest tu informacja, na której odbiór ma wpływ kontekst sytuacyjny oraz posiadane przez odbiorcę doświadczenie. Na gruncie infologii wiedza może być również wyrażona jako zbiór zdań, które z informacji I pozwalają wyciągać wnioski V. Można zatem zapisać, że „w := { „jeżeli I (K, U, Q), to V”}, gdzie V oznacza wniosek, jaki doświadczony człowiek U jest gotów sformułować na podstawie informacji I (K) rozpatrywanej w kontekście problemu Q” [5].
Meta-wiedza
W podejsciu systemowym, systemów socio-kognitywnych, definicja wiedzy została uściślona, odseparowana od pojęcia informacji i preferencji, i sformułowana na gruncie kognitywistyki oraz podejścia systemowego w meta-teorii TOGA,[6]. Taka perspektywa daje potencjalnie szerokie możliwości operacji na wiedzy i umożliwia budowę nowych naukowych podstaw meta-wiedzy i inżynierii wiedzy. Tu, każda wiedza odnosi się zawsze i wyłącznie do określonego źródła informacji, np. do Układu Słonecznego, lub jakiejś dziedziny ludzkiego działania. Na przykład:
x=yz nie jest wiedzą, ale jeśli dostaniemy informację że: x to F (siła), y to m (masa) i z to a (przyspieszenie), to wyrażenie to staje się wiedzą bo w ten sposób rozpoznaliśmy fizykę jako dziedzinę jego zastosowania.
Syntetycznie mówiąc,
wiedza jest tym co przekształca informację w nowa informację lub w nową wiedzę, czy nowe preferencje, a preferencje są tym co wskazuje jaką wiedzę użyć[7].
Relatywizm tak zdefiniowanej wiedzy polega na tym, że to co jest wiedzą w dziedzinie D1 może nie być wiedzą w dziedzinie D2, i co za tym idzie, to co jest wiedzą dla pewnej osoby (lub grupy ludzi lub robota) nie jest wiedzą dla innej. Wymagane warunki na wiedzę spełniają np. prawdziwe w określonej dziedzinie: reguły, procedury, instrukcje, modele i teorie. W ten sposób informacje (z dziedziny D) sa danymi dla wiedzy (określonej na dziedzinie D). Wg. Gadomskiego, ten rzeczywisty wzajemny relatywizm informacji i wiedzy powoduje systematyczne mylenie tych abstrakcyjnych pojęć.
Formy wiedzy
Proceduralna lub operacyjna - Wskazuje jak osiągnąć zamierzone cele, czyli stanowi zastaw procedur, funkcji lub czynności, pozwalających osiągnąć zamierzone rezultaty.
Deklaratywnalub opisowa - Może być formalna i nieformalna. Dotyczy opisu stanu/sytuacji obiektów/dzialań oraz pojęć i związków między nimi, i wskazuje czego dotyczy dany problem, i co ma być celem rozwiązania, a nie jakie kroki przedsięwziąć aby uzyskać to rozwiązanie. przykladem takiej wiedzy sa modele i teorie.
Zarządzanie wiedzą
W latach osiemdziesiąt zaczęła się rozpowszechniać koncepcja zarządcza traktująca wiedzę jako punkt wyjścia przy analizie funkcjonowania organizacji (zarządzanie wiedzą). Pojawiły się nawet koncepcje firmy jako przechowalni wiedzy, czy firmy jako zbioru procesów transferu wiedzy.
Własność - prawo rzeczowe; prawnie zagwarantowana możliwość pełnego rozporządzania jakąś rzeczą. W szczególności właściciel względem rzeczy ma uprawnienia do jej posiadania, używania, pobierania pożytków i innych dochodów z rzeczy, zbycia, przetworzenia, zużycia lub zniszczenia. Granicami korzystania z rzeczy są przepisy ustaw, zasady współżycia społecznego i społeczno-gospodarcze przeznaczenie danej własności. Własność jest funkcją rozwoju stosunków społecznych, politycznych i ekonomicznych. Na temat początków własności rzymskiej istnieje wiele hipotez. Powszechnie przyjmuje się, iż wcześniej wykształciło się prawo jednostki na rzeczach ruchomych, a dopiero później na nieruchomościach.
Własność -definicja ta została określona w artykule 140 KC, w granicach określonych przez ustawy oraz zasady współżycia społecznego właściciel może z wyłączeniem innych osób korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa w szczególności może pobierać pożytki oraz inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą. Definicja własności została podzielona na 2 części:
1 część to pozytywna strona definicji własności; na którą składają się uprawnienia (atrybuty) przysługujące właścicielowi rzeczy:
a) uprawnienia do korzystania z rzeczy, na które składają się następujące elementy:
-Uprawnienia do posiadania rzeczy,
-Uprawnienie do używania rzeczy z możliwością czerpania z niej pożytków,
-Uprawnienie do przetworzenia rzeczy, zużycia i zniszczenia;
b) uprawnienia do rozporządzania rzeczą, na które składają się następujące elementy:
-uprawnienia do zbycia rzeczy(na podstawie czynności prawnej umowa kupna-sprzedaży),
-uprawnienie do obciążenia rzeczy(w przypadku rzeczy ruchomej-zestawienia, a nieruchomej-hipoteka)
2 część to negatywna storna definicji własności, polega ona na tym, że inne podmioty prawa mają obowiązek nie ingerowania w sferę uprawnień właściciela.
Granice definicji własności:
· materia ustawowa (wynikająca z przepisów prawa cywilnego ale przede wszystkim z przepisów prawa administracyjnego),
· społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa,
zasady współżycia społecznego.
Definicje własności
Wskazywała, że właściciel mógł czynić ze swoją własnością wszystko, co nie jest sprzeczne z prawem, zasadami współżycia społecznego i społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa.
Występowanie: Kodeks Napoleona, Bürgerliches Gesetzbuch, Zivilgesetzbuch.
W polskim Kodeksie cywilnym z 1964 roku można wyróżnić negatywną stronę prawa własności, czyli możność wyłączenia przez właściciela ingerencji innych osób w sferę jego prawa, z pewnymi jednak ograniczeniami.
Pozytywna definicja własności
Ustawodawca w regulacjach prawnych wyliczał uprawnienia właściciela pełnego.
Pozytywna strona własności wyrażana rzymską triadą uprawnień: ius possidendi (prawo posiadania), ius utendi, fruendi, abutendi (prawo korzystania i pobierania pożytków, zużycia rzeczy) i ius disponendi (prawo rozporządzania).
W polskim Kodeksie cywilnym z 1964 roku można wyróżnić pozytywną stronę prawa własności, czyli uprawnienia - atrybuty składające się na prawo własności jako prawo podmiotowe.
Nabycie i utrata własności
Sposoby nabycia własności
Pierwotne sposoby nabycia własności:
zawłaszczenie (własność rzeczy ruchomej niczyjej nabywa się przez jej objęcie w posiadanie samoistne - art. 181 kc.)
zasiedzenie (nabycie własności wskutek upływu czasu);
przemilczenie (nabycie wskutek braku zgłoszenia się właściciela);
odłączenie pożytków naturalnych od rzeczy przez uprawnionego do ich pobierania
przetworzenie, pomieszanie, połączenie rzeczy ruchomych
nacjonalizacja
w drodze egzekucji sądowej
Pochodne sposoby nabycia własności:
przez dziedziczenie;
w drodze nadania przez władzę;
przez umowę przenoszącą własność.
Przeniesienie własności
Przeniesienie przez umowy zobowiązujące do przeniesienia własności:
Do przeniesienia własności rzeczy oznaczonej tylko co do gatunku lub rzeczy przyszłej potrzebne jest oprócz umowy zobowiązującej do przeniesienia własności rzeczy także przeniesienie posiadania rzeczy.
Ograniczenia prawa własności
Istniały publicznoprawne ograniczenia z uwagi na dobro ogólne. Po raz pierwszy ujęte w ZGB.
Wstępnym warunkiem wolnej konkurencji i funkcjonowania wolnego rynku jest istnienie własności prywatnej, a jednym z celów konkurencji - pomnażanie tej własności. Własność prywatna staje się tym samym podstawową zasadą liberalizmu, ściśle wiążąc się także z ideą wolności. Własność prywatna ma znaczenie tak istotne, że Johne Locke nawet wolność osobistą nazywał „własnością osoby ludzkiej”. Według Rossitera „amerykańska definicja wolności zawsze obejmowała prawo zdobywania i posiadania własności oraz korzystania z jej pożytków”. Dlatego uznanie pierwszoplanowego znaczenia własności prywatnej dla wolności, porządku społecznego i postępu należy do głównych pryncypiów klasycznego liberalizmu. John Adams stwierdził, że „szarganie” własności prywatnej prowadzi prostą drogą do anarchii i tyranii.
Pod tym względem klasyczni liberałowie są bardzo bliscy konserwatystom, podkreślającym potrzebę obrony prawa prywatnej własności - „ostatniego metafizycznego prawa, jakie nam pozostało”. Nie gloryfikują jednak bezosobowego, korporacyjnego prawa własności, lecz przede wszystkim drobną własność rodzinną, dzięki której jednostki mogą zachować perspektywy rozwoju i znaleźć schronienie przed wdzieraniem się państwa w obszar ich prywatności.
O własności prywatnej można mówić w trzech aspektach: (i) prawnym, (ii) filozoficznym i (iii) ekonomicznym.
I. Z prawnego punktu widzenia istotne jest to, czym jest własność i jak można ją nabyć. Zgodnie z definicją sięgającą czasów prawa rzymskiego własność to: prawo do posiadania, użytkowania, pobierania pożytków i rozporządzania przedmiotem własności. Konstytutywne znaczenie ma oczywiście prawo rozporządzania rzeczą. Można bowiem być właścicielem nie będąc posiadaczem, nie użytkując rzeczy i nawet nie pobierając z niej pożytków. Ale połączenie wszystkich tych elementów możliwe jest tylko i wyłącznie w przypadku własności prywatnej. Państwo, ani społeczeństwo nie może bowiem „posiadać” własności ani jej użytkować. A rozporządzać może nią jedynie poprzez przedstawiciela wyłonionego w drodze wyborów politycznych, które nie maja nic wspólnego z głosowaniem korporacyjnym w przypadku którego także mamy do czynienia z pewną szczególną formą współwłasności.
Z punktu widzenia rozważań o instytucji własności istotne są sposoby jej nabycia. Można mówić o trzech takich sposobach: (i) zawłaszczenie, (ii) wytworzenie, (iii) dziedziczenie. Jeśli mowa jest o własności „społecznej”, „państwowej” czy „samorządowej” to w grę wchodzi jeszcze czwarty sposób nabycia własności: wywłaszczenie. Co ciekawe, dziedziczenie budzi szereg kontrowersji ze strony zadeklarowanych socjalistów. Są oni zwolennikami podatku spadkowego gdyż, prawo do międzypokoleniowego przekazywania własności jest, ich zdaniem, sprzeczne z zasadą równych szans. Jako przykład przywołują postawy kilku ekscentrycznych miliarderów, którzy rozdają majątki nie pozostawiając ich dzieciom. Oczywiście pozostawiając prawo miliarderom robienia z majątkiem co chcą, jestem zdecydowanym przeciwnikiem utrzymywania obowiązku miliarderów przekazywania majątku państwu lub opodatkowania go wysokim podatkiem spadkowym. Przy okazji pytanie: jeśli taki ekscentryczny miliarder, wydziedzicza własne dzieci i rozdaje majątek „biednym”, to czy ci obdarowania biedni płacą podatek, czy tez nie???
Ale najważniejsze jest to, że taki sposób myślenia prowadzi do zerwania międzypokoleniowych więzi i w konsekwencji kryzysu demograficznego i emerytalnego. Jeśli rodzice mają nie mieć prawa pozostawienia całego swojego majtku dzieciom, to niby dlaczego dzieci mają mieć obowiązek opiekowania się rodzicami na starość? A jeśli dzieci nie mają pomagać rodzicom na starość, to po co robić i wychowywać dzieci???
II. W wymiarze filozoficznym najważniejszy jest ścisły związek miedzy własnością i wolnością. Własność czyni człowieka wolnym, bo tylko ten, kto nie musi liczyć się z innymi, a zwłaszcza z rządem, w sprawach dotyczących swych elementarnych potrzeb, może cieszyć się niezależnością. Dzięki własności człowiek posiada sferę, w obrębie której może dokonywać wolnych wyborów i ignorować państwo. Tam gdzie nie ma osobistej kontroli nad własnym życiem gospodarczym, nie ma prywatnej własności, tam wolność jest pustym słowem. Dla Friedricha Hayeka własność prywatna jest pierwszym krokiem ku wyznaczeniu prywatnej sfery chroniącej nas przed przymusem, który jest głównym wrogiem wolności. Hayek podkreśla także zależność wolności od liczby niezależnych przedsiębiorców. Status niezależności, wynikający właśnie z posiadania własności prywatnej, narzuca bowiem pewien określony etos, obcy pracownikom najemnym, a będący podstawą dążeń wolnościowych. Podobnie widzi to zagadnienie George Gilder. „Czynnik ducha - pisze - najlepiej wydobywany jest przez własność. Oznacza ona wystawienie na ryzyko swych środków produkcji niezależnie od tego, czy jest to własna ziemia i praca, czy akcje IBM”.
To że własność czyni człowieka niezależnym zwiększając zakres jego wolności dostrzegał nawet socjalista Henri de Saint-Simone i anarchista Pierre Proudhon. Co prawda, na pytanie zadane w tytule swojego słynnego eseju Qu ′est-ce que c ′est la propriété?(Co to jest własność?) Proudhona odpowiadał: „własność to kradzież”, ale władza jest jeszcze gorsza od własności. Posiadając własność, człowiek ma pewien parawan przed władza. Dopóki istnieje państwo i władza państwowa powinna istnieć także własność bo sprzyja wolności.
Z filozoficznego punktu widzenia ważny jest także wymiar etyczny własności - człowiek musi mieć prawo do owoców swojej pracy, a pozbawianie go ich jest nieetyczne.
Niezwykle istotny jest także wymiar psychologiczny własności. Jej pozytywny aspekt jest taki, że własność wzbogaca integralność człowieka i daje mu poczucie niezależności. Jej negatywny aspekt jest taki, że własność może rodzić rodzi chciwość. Z drugiej jednak strony jeszcze większą chciwość i dodatkowo jeszcze zawiść rodzi brak własności.
Z filozoficznego punktu widzenia ciekawe jest, co miała do powiedzenia o własności prywatnej w dobie swych narodzin katolicka nauka społeczna. Tych wszystkich, którzy poszukują nadprzyrodzonego uzasadnienia „sprawiedliwego rozdawnictwa własności” warto odesłać do Rerum Novarum. Pierwsza część tej pierwszej encykliki papieskiej odnoszącej się do „kwestii robotniczej” nosząca tytuł „Rozwiązania fałszywe”, zawiera takie podrozdziały: „własność wspólna szkodliwa dla robotnika”, własność wspólna sprzeciwia się prawu natury”, „własność wspólna zagraża rodzinie” i „wprowadzenie własności wspólnej grozi społecznym rozstrojem”.
III. Stosunkowo najprostszy w analizie jest ekonomiczny aspekt własności. Bo to przecież własność prywatna rodzi rozwój i dobrobyt. Z jednej strony jej istnienie jest warunkiem funkcjonowania rynku, bez którego nie ma wymiany opartej o mechanizm podaży i popytu. Z drugiej strony jest ona (a dokładniej chęć jej zdobycia) bodźcem do działania na tymże rynku przez jego uczestników. Znamienne jest historyczne poszerzanie przedmiotu własności - od rzeczy po „prawa pochodne” i dobra „przyszłe”. Bardzo istotny jest pod tym względem także „negatywny” aspekt własności w postaci ryzyka jej utraty. To ryzyko utraty własności z jednej strony wymusza optymalizację decyzji gospodarczych, a z drugiej strony jest bodźcem do działania, które jest motorem rozwoju. Natomiast uspołecznienie własności pociąga za sobą skutki wręcz katastrofalne. „Skoro każdy jest właścicielem wszystkiego - twierdzi Milton Friedman - nikt nie jest właścicielem niczego i nikt nie jest bezpośrednio zainteresowany w utrzymaniu i poprawie stanu całości”.
Patent - potocznie: dokument wydawany przez urzędy patentowe; właściwie: prawo wydane osobie fizycznej lub prawnej do zabronienia innym osobom fizycznym lub prawnym zarobkowego bądź zawodowego korzystania z danego wynalazku bądź wynalazków (będących przedmiotem patentu).
W potocznym rozumieniu patent często interpretuje się jako prawo do wyłącznego korzystania z danego wynalazku i w większości przypadków tak właśnie jest. Należy jednak pamiętać, iż przyznanie patentu nie oznacza automatycznie przyznania prawa do korzystania z opatentowanego wynalazku. Może to wynikać z obowiązujących w danym kraju innych regulacji prawnych, bądź też dlatego, że urzeczywistnienie wynalazku pociąga za sobą naruszenie innych patentów. Na przykład: posiadacz patentu na konstrukcję broni niekoniecznie będzie miał prawo taką broń zbudować a posiadacz patentu na nową konstrukcję opon może mieć problem z patentami na gumy do opon.
W ostatnich latach toczy się też publiczny spór na temat patentów na oprogramowanie, który ogniskuje się wokół przyjęcia lub odrzucenia przez Unię Europejską regulacji opartych na amerykańskim prawie patentowym.
Aspekty prawne zastrzeżeń patentowych
Zastrzeżenia patentowe, wyznaczając zakres przedmiotowy patentu, umożliwiają prawne ściganie osób, które wykorzystują wynalazek bez zgody jego właściciela. Odpowiednio: dla wzoru użytkowego udzielane jest prawo ochronne potwierdzane świadectwem ochronnym.
Ochrona patentowa i warunki, na jakich udzielane są patenty są we wszystkich państwach podobne. W Polsce patenty udzielane są przez Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej a, od przystąpienia Polski do Europejskiej Organizacji Patentowej 1 marca 2004 roku, również przez Europejski Urząd Patentowy, jeżeli w zgłoszeniu patentu europejskiego wskazana została Polska.
Patent jest ważny tylko w państwie, w którym zgłoszono wynalazek do ochrony. Patent jest ważny pod warunkiem terminowego uiszczania odpowiednich opłat okresowych, których wysokość rośnie zwykle wykładniczo z czasem. Patent jest ważny maksymalnie przez 20 lat od daty zgłoszenia wynalazku, po czym wygasa, a wynalazek przechodzi do tzw. domeny publicznej. Zbiór patentów na ten sam wynalazek udzielonych prze różne urzędy patentowe tworzy tzw. rodzinę patentów.
Ograniczenia ochrony patentowej
Uprawniony z patentu nie może zabronić:
korzystania z wynalazku, który znajduje się w kraju ochrony przejściowo (tzw. przywilej komunikacyjny)
korzystania z wynalazku z uwagi na ważny interes państwowy (za wynagrodzeniem)
korzystania z wynalazku dla celów badawczych i doświadczalnych
wykonania leku (który stanowi wynalazek) w aptece na podstawie recepty
korzystania z wynalazku osobie, która w dobrej wierze korzystała z wynalazku, w dacie jego pierwszeństwa - może ona z niego nadal bezpłatnie korzystać w swoim przedsiębiorstwie w tym samym zakresie, w jakim korzystała do tej pory (tzw. prawo uprzednio używającego),
korzystania z wynalazku we własnym zakresie (w celach niezarobkowych).
Dokument patentowy
Zgłoszenie patentowe publikowane jest przez urząd patentowy po upływie 18 miesięcy od daty pierwszeństwa do uzyskania patentu (a więc, od pierwszego zgłoszenia tego wynalazku w jednym z urzędów patentowych). Zgłoszenie obejmuje następujące elementy:
stronę tytułową - zawiera dane bibliograficzne i skrót opisu,
opis wynalazku i rysunek (jeżeli jest konieczny) - przedstawia szczegółowo wynalazek wraz z przykładami jego wykonania i stanowi wykładnię dla zastrzeżeń patentowych,
zastrzeżenia patentowe - określają zakres ochrony patentowej.
Po przyznaniu patentu zostaje on wpisany do (jawnego) rejestru patentowego prowadzonego przez urząd patentowy.
Patenty polskie
W Polsce patenty udziela Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej. Od lat 90. spada liczba zgłaszanych wynalazków krajowych, jak i udzielanych patentów. W roku 1990 zgłoszono 4105 wynalazków i przyznano 3242 patenty, natomiast w roku 2003 zgłoszono już tylko 2268 wynalazków i udzielono 613 patentów.
Wzrasta za to ilość polskich wynalazków zgłaszanych za granicą. W 1995 roku zgłoszono poza granicami kraju 903 wynalazki i uzyskano 65 patentów, w roku 2001 zgłoszono 6969 wynalazków i uzyskano 116 patentów. W znacznej mierze wiąże się to z przystąpieniem Polski do Konwencji o Udzielaniu Patentów Europejskich i związanym z tym spadkiem liczby zgłoszeń krajowych na rzecz zgłoszeń europejskich, w których Polska została wybrana jako kraj wyznaczony.
Patenty Regionalne i Patenty w Unii Europejskiej
Europejski Urząd Patentowy jest tzw. regionalnym urzędem patentowym, udzielającym na podstawie Konwencji o udzielaniu patentów europejskich patentów obowiązujących w krajach należących do Europejskiej Organizacji Patentowej. Obecnie są to 32 państwa europejskie, w tym wszystkie kraje Unii Europejskiej). Innymi regionalnymi organizacjami patentowymi, które udzielają patentów obowiązujących w wielu powiązanych ze sobą państwach, są:
francuskojęzyczna Afrykańska Organizacja Własności Intelektualnej (franc. Organisation Africaine de la Propriété Intellectuelle - OAPI),
angielskojęzyczna Afrykańska Regionalna Organizacja Własności Intelektualnej (ang. African Regional Industrial Property Organisation - ARIPO), oraz
Eurazjatycka Organizacja Patentowa (ang. Eurasian Patent Organization - EAPO, obejmująca byłe republiki radzieckie).
Obecnie w Komisji Europejskiej trwają też prace nad patentem wspólnoty, który w przeciwieństwie do patentu europejskiego, który po jego udzieleniu staje się w istocie wiązką niezależnych patentów krajowych, ma być jednorodny i autonomiczny na całym obszarze Unii Europejskiej. Decyzje w sprawach o naruszanie wynalazku chronionego patentem wspólnoty ma podejmować dwuinstancyjny scentralizowany Sąd Wspólnoty ds. Własności Przemysłowej (ang. Community Patent Court).
Międzynarodowe prawo patentowe
Chociaż patenty, a raczej dekrety dające wynalazcy monopol na stosowanie wynalazku, udzielane były w różnych krajach i na różnych warunkach już w średniowieczu, dopiero XIX wieczna rewolucja przemysłowa prowadząca do rozwoju handlu międzynarodowego była przyczynkiem do rzeczywistej ewolucji i stopniowej harmonizacji międzynarodowego prawa patentowego, które trwają do dnia dzisiejszego.
Konwencja paryska
Pierwszą międzynarodową umową patentową była Międzynarodowa Konwencja o Ochronie Własności Przemysłowej zatwierdzona 20 marca 1883 r. w Paryżu przez przedstawicieli 11 państw założycielskich. Polska ratyfikowała Konwencję 30 czerwca 1920 r. Na dzień 1 grudnia 2006 r. do konwencji paryskiej należy 184 państw.
Zgodnie z postanowieniami konwencji paryskiej każdy, kto dokonał prawidłowego zgłoszenia wynalazku w jednym z państw Konwencji, otrzymuje 12-miesięczne prawo pierwszeństwa, pozwalające mu na zgłoszenie tego samego wynalazku w tym okresie w innym państwie Konwencji bez obawy, że ktoś zrobi to wcześniej, opublikuje wynalazek bądź naruszy prawo pierwszeństwa w inny sposób.
Zgłoszenia z pierwszeństwem konwencyjnym są nadal najbardziej popularną formą międzynarodowej ochrony wynalazku, jeżeli intencją jego właściciela jest uzyskanie patentów jedynie w kilku krajach świata.
Po dokonaniu zgłoszenia, kryteria zdolności patentowej wynalazku są rozpatrywane lokalnie zgodnie z ustawodawstwem danego kraju Konwencji.
Układ o Współpracy Patentowej (PCT)
Kolejną ważną międzynarodową umową patentową był Układ o Współpracy Patentowej (PCT), do którego należy 134 państw (w tym Polska), przy czym członkami układu mogą być jedynie państwa, które ratyfikowały konwencję paryską.
Układ ten pozwala na lepsze oszacowanie wartości rynkowej wynalazku i prawdopodobieństwa uzyskania patentów. Umożliwia on także przesunięcie zasadniczych wydatków dalszej procedury zgłoszeniowej w czasie.
Prawo autorskie (ang. copyright, symbol: © ) - pojęcie prawnicze oznaczające (1) ogół praw przysługujących autorowi utworu albo (2) przepisy upoważniające autora do decydowania o użytkowaniu dzieła i czerpaniu z niego korzyści.
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.) wyróżnia:
Autorskie prawa osobiste - zespół uprawnień jakie przysługują twórcy utworu. Autorskie prawa osobiste chronią „intelektualny” związek twórcy z jego dziełem. W prawie polskim pojęcie autorskich praw osobistych reguluje art. 16 "Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych" (Dz. U. 2000 r. Nr 80 poz. 904). Jest to rodzaj szczególnej więzi niezbywalnej i nie podlegającej zrzeczeniu się łączącej twórcę z jego utworem a wyrażającej się w prawie:
autorstwa utworu,
oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo
nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania
decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności
nadzoru nad sposobem korzystania z utworu
W przypadku programów komputerowych zakres autorskich praw osobistych ma węższy zakres. Autorom programów komputerowych przysługują jedynie prawa:
autorstwa utworu,
oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo
Autorskie prawa majątkowe - zespół uprawnień jakie przysługują twórcy utworu, ze szczególnym uwzględnieniem kwestii ekonomicznych tych uprawnień. W prawie polskim pojęcie autorskich praw majątkowych reguluje art. 17 (i dalsze) "Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych" (teks jednolity Dz. U. 2006 r. Nr 90 poz. 631 z późn. zm.). Stanowi on, że:
twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.
Najistotniejszą częścią autorskich praw majątkowych jest tzw. prawo do korzystania i rozporządzania utworem na wszystkich polach eksploatacji (tzw. monopol autorski). Ustawa w art. 50 jako przykład wskazuje następujące pola eksploatacji (katalog nie jest zamknięty, wraz z rozwojem techniki będą powstawały bądź już istnieją inne pola eksploatacji):
w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu - wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową,
w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż wcześniej omówione - publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.
Dozwolony użytek osobisty (prywatny) utworów chronionych prawem autorskim
Zgodnie z art. 23 ust. 1 prawa autorskiego dopuszczalne jest nieodpłatne korzystanie bez zezwolenia twórcy z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego, z wyjątkiem wykorzystania cudzego utworu architektonicznego i architektoniczno-urbanistycznego do stworzenia własnego utworu oraz korzystania z elektronicznych baz danych spełniających cechy utworu, chyba że dotyczy to własnego użytku naukowego niezwiązanego z celem zarobkowym.
Zgodnie z tym artykułem nie będzie raczej[1]karalne pobieranie z Internetu poprzez np. sieci P2P plików mp3 i filmów czy kserowanie książek. Odpowiedzialność cywilna i karna może zaistnieć wówczas gdy osoba będzie udostępniała albo nawet sprzedawała (przykładowo w sieci bezpośredniej wymiany plików) różnego rodzaju utwory (np. filmy, mp3 czy zdjęcia) podmiotom innym niż określone w ustępie 1 art. 23.[2]
Artykuł 23 nie ma natomiast zastosowania wobec programów komputerowych[3], co oznacza że korzystanie z programów chronionych prawem autorskim bez posiadania na nie licencji nawet tylko do użytku osobistego jest karalne. Oprócz odpowiedzialności karnej osobie, która narusza prawa autorskie grozi odpowiedzialność cywilna[4].
Ograniczenia co do dozwolonego użytku osobistego ustanawia art. 35 prawa autorskiego, który mówi, iż dozwolony użytek nie może naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy. Przykładowo naruszeniem zasad korzystania z utworu do użytku osobistego będzie wykonanie bardzo dużej ilości kopii jakiegoś utworu w celu np. jego rozpowszechniania.
Powody istnienia autorskiego prawa majątkowego
Powodem wprowadzenia praw autorskich majątkowych było zabezpieczenie interesów twórców oraz wydawców. Efektem naruszenia tych właśnie praw są m.in. następujące szkody:
utrata przez twórców zysków z tytułu rozpowszechniania utworów
straty firm zajmujących się dystrybucją i promocją utworów
straty państwa związane z nie odprowadzonymi podatkami
Pamiętać należy, że zbyt restrykcyjne prawa autorskie utrudniają rozwój dziedzin twórczości opartych na wolnych licencjach, a także realizację projektów, opartych na współpracy między grupami twórców.
Teorie społeczne odrzucające majątkowe prawa autorskie
Według niektórych doktryn[1] rozwoju społeczeństwa, majątkowe prawa autorskie i patenty (MPAP) są nieuzasadnionym czerpaniem korzyści przez ludzi, którym uda się odnaleźć jakąś nową ideę (rozumianą jako wynalazek, dzieło sztuki, projekt itp.). Uzasadnieniem takiego podejścia jest fakt, iż we wszechświecie wszelkie rozwiązania i idee są z góry możliwe, a więc człowiek ich nie tworzy, lecz odkrywa. Odkrywca może czerpać dochody ze swego odkrycia, ale nie może mieć ustawowego monopolu na korzystanie z właściwości wszechświata, które są wspólnym dobrem wszystkich ludzi.
Innym argumentem jest fakt, że łamanie MPAP nie przynosi ich posiadaczowi czynnej straty, a co najwyżej brak zysku, podczas gdy złamanie prawa własności materialnej (kradzież dowolnego przedmiotu) przynosi czynną stratę posiadaczowi przedmiotu. Kopiowanie idei lub niezależne odkrywanie już istniejących a strzeżonych idei, nie powoduje utraty tej idei u pierwszego jej odkrywcy.
Przykładem technicznego problemu wynikającego z dzisiejszej konstrukcji prawa o MPAP jest zależność obowiązywania okresu ochrony dzieła od czasu życia autora tej idei. Teoretyczna możliwość, iż w przyszłości medycyna zapewni jakiś rodzaj długowieczności, spowoduje blokadę wielu dzieł na całe stulecia. Również arbitralnie przyjęte okresy ochrony sugerują, że MPAP są tworem sztucznym i nie są intuicyjnym sposobem na organizację społeczeństwa.
Autorskie prawa osobiste
Są prawami "ojcostwa utworu" i obejmują przede wszystkim prawo autora do wiązania z dziełem jego nazwiska. Prawo to nigdy nie wygasa i jest, z natury rzeczy, niezbywalne, nie można się go zrzec ani przenieść na inną osobę. W ramach ochrony dóbr osobistych autor ma prawo do przedstawiania utworu pod pseudonimem lub anonimowo. Do osobistych praw autorskich należy także prawo do zachowania niezmienionej treści i formy utworu, zakazujące wprowadzania zmian, zniekształceń, przeinaczeń. Warto jednak nadmienić, że prawnie dopuszczalne jest zobowiązanie się twórcy w umowie do niewykonywania autorskiego prawa osobistego (tu: prawa do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem).
Ochrona autorskich praw osobistych
Twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. W razie dokonanego naruszenia może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności, aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo - na żądanie twórcy - zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny.
Autorskie prawa majątkowe
Autorskie prawa majątkowe (ang. copyright) to monopol praw majątkowych na rzecz autora utworu (albo w określonych przypadkach wydawcy lub producenta).
Zasadą w prawie autorskim jest, iż z utworu może korzystać lub nim rozporządzać tylko osoba uprawniona. Najczęściej będzie to sam twórca lub osoba, która nabyła określone prawa majątkowe, lub na rzecz której ustanowiona została licencja.
Czas trwania autorskich praw majątkowych
trwają w zasadzie przez cały czas życia twórcy i 70 lat po jego śmierci,
jeżeli twórca nie jest znany - 70 lat od daty pierwszego rozpowszechnienia utworu.
Jeżeli z mocy ustawy autorskie prawa majątkowe przysługują innej osobie niż twórca:
70 lat liczy się od daty rozpowszechnienia utworu,
gdy utwór nie został rozpowszechniony - 70 lat od daty ustalenia utworu;
50 lat w odniesieniu do nadań programów RTV (licząc od roku pierwszego nadania);
50 lat w odniesieniu do sporządzania i korzystania z fonogramów i wideogramów (licząc od roku sporządzenia)
Przedmiot prawa autorskiego
Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:
wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe),
plastyczne,
fotograficzne,
lutnicze,
wzornictwa przemysłowego,
architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne,
muzyczne i słowno-muzyczne,
sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne,
audiowizualne (w tym wizualne i audialne).
Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną. Ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności.
Nie korzystają z ochrony prawem autorskim
idee i pomysły, chyba że są wyrażone oryginalną formą,
urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole,
akty normatywne lub ich urzędowe projekty,
opublikowane opisy patentowe lub ochronne,
proste informacje prasowe,
pomysły i tematy badawcze oraz teorie i fakty naukowe,
znane powszechnie od dawna formy plastyczne, przestrzenne lub muzyczne,
elementy utworów pozbawione charakteru twórczego, np.: typowe tabele, rysunki, zestawienia pozbawione oryginalnej koncepcji np. alfabetyczne.
utwory wystawione na stałe na ogólnie dostępnych drogach, ulicach, placach lub w ogrodach, jednakże nie do tego samego użytku,
utwory wystawione w publicznie dostępnych zbiorach, takich jak muzea, galerie, sale wystawowe, lecz tylko w katalogach i w wydawnictwach publikowanych dla promocji tych utworów, a także w sprawozdaniach o aktualnych wydarzeniach w prasie i telewizji, jednakże w granicach uzasadnionych celem informacji,
znaki firmowe użyte w celach informacyjnych.
Ochrona wizerunku, adresata korespondencji i tajemnicy źródeł informacji
Ustawa o prawie autorskim reguluje również kwestię ochrony wizerunku. W myśl ustawy rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych oraz osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza. Jeżeli osoba, do której korespondencja jest skierowana, nie wyraziła innej woli, rozpowszechnianie korespondencji, w okresie dwudziestu lat od jej śmierci, wymaga zezwolenia małżonka, a w jego braku kolejno zstępnych, rodziców lub rodzeństwa. Twórca, a wydawca lub producent na żądanie twórcy mają obowiązek zachowania w tajemnicy źródeł informacji wykorzystanych w utworze oraz nie ujawniania związanych z tym dokumentów. Ujawnienie tajemnicy jest dozwolone za zgodą osoby, która powierzyła tajemnicę, lub na podstawie postanowienia właściwego sądu.
Niektóre wnioski wynikające z ustawy
Dla użytku osobistego wolno korzystać bez zgody twórcy utworu i nieodpłatnie z pojedynczych egzemplarzy utworu rozpowszechnionego, tzn. takiego, który za zezwoleniem twórcy został udostępniony publicznie (wyjątki: utwór architektoniczny i architektoniczno-urbanistyczny w zakresie budowania, programy komputerowe) (art. 23. ust.1. ustawy). Zakres podmiotowy prywatnego użytku obejmuje krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego (art.23. ust.2. ustawy). Oznacza to na przykład, że można swoim krewnym i znajomym pożyczać, bądź wykonywać kopie książek, filmów i albumów muzycznych. Nie jest to jednak dozwolone w przypadku programów komputerowych bądź gier. Niezgodna z prawem będzie również wymiana np. w ramach "klubu miłośników muzyki", jeśli nie wszyscy członkowie się znają i utrzymują ze sobą stały kontakt. Możliwe jest jednak podarowanie, bądź odsprzedaż również obcym osobom zakupionych wcześniej egzemplarzy utworów.
Można bez zgody autora przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, lecz trzeba podać autora i dzieło. Jest to tzw. prawo cytatu.
Prawo bezpłatnego przytaczania urywków rozpowszechnionych utworów lub drobnych utworów w całości, przysługuje w zakresie uzasadnionym:
wyjaśnieniem lub analizą krytyczną (jeśli na przykładzie fragmentu jakiegoś utworu wyrażamy własną opinię),
prawami gatunku (np.: tworząc karykaturę cudzego utworu wykorzystujemy jej elementy, jednak uzasadnione jest specyficzną formą karykatury),
nauczaniem (np.: fragmenty występujące w podręcznikach albo czasopismach popularnonaukowych). (art. 29. ust.1. ustawy)
Twórca ma prawo do wynagrodzenia w przypadku, gdy rozpowszechnia się drobne utwory lub fragmenty większych utworów w podręcznikach, wypisach i antologiach w celu naukowym i dydaktycznym (art. 29 ust.2. i ust.21 ustawy)
W Polsce fotografie korzystają z nieograniczonej ochrony prawem autorskim dopiero od roku 1994. Wcześniej, na podstawie ustawy o prawie autorskim z roku 1926 i ustawy o prawie autorskim z roku 1952 korzystały tylko te fotografie, które były oznaczone literką © (copyright).
Można publikować w encyklopediach i atlasach utwory plastyczne i fotograficzne bez zgody twórcy, o ile nawiązanie porozumienia z twórcą celem uzyskania jego zezwolenia napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Nie zwalnia to jednak wydawcy atlasu lub encyklopedii od zapłacenia twórcy wynagrodzenia, twórca może jednak odstąpić od prawa do wynagrodzenia. (art. 33 pkt 3. ustawy)
Prawo własności intelektualnej - inaczej prawo na dobrach niematerialnych obejmujące dział prawa cywilnego, w którym zawarta jest regulacja prawna dotycząca dóbr niematerialnych (intelektualnych) (prawo autorskie) oraz działy regulacji dotyczących własności przemysłowej. Termin ten jest stosowany od 1967 r., gdy utworzono WIPO, agendę ONZ.
Dobra niematerialne (intelektualne) to dobra występujące w obrocie cywilnoprawnym, nieposiadające postaci materialnej. Stanowią one wynik twórczości artystycznej, naukowej i wynalazczej. Problematykę dóbr niematerialnych regulują przepisy różnych gałęzi prawa np. prawa administracyjnego lub karnego. Cechą wspólną regulacji dotyczących poszczególnych dóbr niematerialnych jest ukształtowanie praw uprawnionych jako cywilnych praw podmiotowych bezwzględnych chroniących interesy osobiste i majątkowe.
Akty prawne
Własność intelektualna jest uregulowana w różnych gałęziach prawa. Zawiera konstrukcje typowe dla regulacji prawa rzeczowego, zobowiązań, a normy części ogólnej i prawa spadkowego stosuje się wprost do stosunków uregulowanych przez prawo własności intelektualnej. Podstawowymi jednak aktami prawnymi są:
ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych,
ustawa o ochronie baz danych,
ustawa Prawo własności przemysłowej,
ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.
Zakres ochrony
Dobra objęte prawem autorskim są chronione począwszy od momentu ich powstania, bez konieczności dokonywania ich rejestracji, i obejmuje na podstawie umów międzynarodowych prawie wszystkie kraje świata. Natomiast w przypadku przedmiotów własności przemysłowej dla większości z nich celu uzyskania pełnej ochrony prawnej wymagane jest:
dokonania ich zgłoszenia do Urzędu Patentowego RP
wydania przez ten organ decyzji w sprawie udzielenia patentu, praw ochronnych lub praw z rejestracji.
Zakres tej ochrony jest w istotny sposób ograniczony. Obejmuje bowiem wyłącznie teren RP, a ewentualne jej rozszerzenie wymaga zgłoszeń w urzędach patentowych krajów, w których mają taką ochronę.
Tantiema - procentowy udział autora (kompozytora, filmowca, tłumacza) w dochodach uzyskanych z wystawionego dzieła (ze sztuki, z filmu lub z wykonania utworu itd.).
W spółkach jest to procentowy udział członków zarządów, rad nadzorczych i komisji rewizyjnych spółek w zyskach przedsiębiorstw.
Znak towarowy - niepowtarzalna nazwa, fraza, symbol, logo, projekt, obraz lub motyw użyty przez przedsiębiorstwo podczas kampanii reklamowych w celu uzyskania jednoznacznej identyfikacji swoich towarów lub usług wśród konsumentów.
W większości krajów świata znak towarowy można zarejestrować w urzędzie patentowym, dzięki czemu inne osoby nie mogą go legalnie wykorzystywać bez zgody właściciela patentu. W tekstach i reklamach często widzi się symbol ™ obok napisu lub obrazka, który jest uważany przez firmę za jej znak towarowy, lub symbol ® oznaczający że znak został zarejestrowany w odpowiednim rejestrze znaków handlowych.
Ochrona znaku towarowego
Głównym celem prawa handlowego jest ochrona przed nieporozumieniami i oszustwami odnośnie pochodzenia i jakości produktów. Odbywa się to w ten sposób, że właściciel znaku towarowego na drodze sądowej oprotestowuje wszystkie znaki konkurencji które uważa za identyczne lub zbyt podobne do swojego (np. napój o nazwie "Popsi" będzie oprotestowany przez producenta "Pepsi").
Znak handlowy jest zabezpieczony, kiedy prawo pozwala właścicielowi powstrzymywać konkurencję przed popełnianiem nieautoryzowanego użycia znaku handlowego poprzez używanie łudząco podobnych znaków i etykiet. Protest będzie skuteczny gdy znak jest zarejestrowany lub producent będzie w stanie udowodnić, że używał danego znaku wcześniej i konsekwentnie. Właściciel znaku może domagać się odszkodowania nawet wówczas gdy do naruszenia jego praw doszło w sposób czysto przypadkowy (trudno znać wszystkie znaki z całego świata), takie sprawy zwykle kończą się polubownie, lecz celowe podszywanie się pod cudze znaki jest bardzo dotkliwie karane finansowo.
Zakres ochrony
Nie każdy znak towarowy może być traktowany jako własność w sposób ścisły, chociażby dlatego że niektóre słowa siłą rzeczy muszą określać klasę produktów w sensie ogólnym i są używane w potocznym języku (taki przypadek zachodzi w przypadku apple oraz firmy "Apple" (jabłko)). Podobnie się dzieje w przypadku znaków które są identyczne z nazwiskami, nazwami geograficznymi lub niezbywalnymi cechami danej rzeczy. Znaczenie drugorzędne znaku może być objęte ochroną należną znakowi towarowemu jedynie wtedy gdy właściciel może udowodnić, że używał tego znaku z wyłącznością, przez określony czas. Rolę dowodu może pełnić np. ankieta wśród konsumentów wykazująca, że dane nazwisko lub nazwa geograficzna jest kojarzona głównie z właścicielem znaku oraz jego produktem.
Bardziej chronione są znaki "sugestywne", które wymagają od konsumenta więcej wyobraźni potrzebnej do rozpoznania produktu, niż znaki wprost (jak np. obraz Merkurego sugerującego szybkość doręczania przez FTD), oraz arbitralne znaki słowne używane w kontekście nietypowym (np. "Apple" kontekście komputera). Największej ochronie podlegają słowa, terminy i znaki które zostały wymyślone „od zera” (takie jak np. "Kodak").
Szczegółowe rozwiązania w poszczególnych krajach mogą być dość różnorodne. W wielu krajach ochroną można objąć kolory (takie jak pomarańczowy dla szampana lub brązowy dla doręczania paczek pocztowych), trójwymiarowe znaki, dźwięki lub nawet zapachy. W Unii Europejskiej na przykład, zapach świeżo ściętej trawy został zarejestrowany przez firmę związaną z turniejami tenisowymi. W Stanach Zjednoczonych ryk lwa został zarejestrowany przez firmę związaną z przemysłem filmowym.
Większość krajów wyklucza spod ochrony należnej znakowi towarowemu flagi narodowe, znaki które mylące w stosunku do pochodzenia lub natury produktu, oraz znaki mogące kogoś urazić oraz znaki obsceniczne.
Warunki wyboru znaku towarowego w Polsce
W Polsce pojęcie znaku towarowego definiuje ustawa Prawo własności przemysłowej jako: każde oznaczenie przedstawione w sposób graficzny lub takie, które da się w sposób graficzny wyrazić, jeżeli oznaczenie takie nadaje się do odróżniania w obrocie towarów jednego przedsiębiorstwa od tego samego rodzaju towarów innych przedsiębiorstw. Może to być w szczególności wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna, forma przestrzenna, w tym forma towaru lub opakowania, a także melodia lub inny sygnał dźwiękowy.
Warunki ogólne
Znak towarowy można zastrzec tylko jeżeli:
nie ma już wcześniej zarejestrowanego lub zgłoszonego do rejestracji znaku, który jest identyczny lub podobny do już zarejestrowanego, tak, że używanie znaku późniejszego mogłoby wprowadzić odbiorców w błąd co do pochodzenia towaru,
nie ma wcześniej zarejestrowanego lub zgłoszonego do rejestracji podobnego oznaczenia geograficznego,
nie ma wcześniej używanego w obrocie podobnego znaku powszechnie znanego wśród co najmniej 50% odbiorców,
nie ma wcześniej zarejestrowanego lub zgłoszonego do rejestracji znaku renomowanego, charakteryzującego się powszechną znajomością wśród odbiorców oraz słynącego z dobrej jakości oznaczonych nim towarów lub usług,
znak nie narusza praw osobistych lub majątkowych osób trzecich,
znak nie jest sprzeczny z prawem, porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami tzn. nie ma charakteru obscenicznego, nie kojarzy się jednoznacznie z symbolami stosowanymi przez grupy wzywające do nienawiści rasowej, religijnej lub postulujące obalenie porządku prawnego siłą,
znak nie wprowadza nabywców w błąd, w szczególności co do charakteru towaru, jego jakości, właściwości, albo pochodzenia,
jeśli proponowany znak jest tylko tekstem bez zintegrowanej z nim grafiki, nie może on być słowem lub frazą pospolitą (np. "pij mleko").
Warunki szczególne
Jako znaku towarowego nie można zgłosić do rejestracji oznaczenia zawierającego:
skróty nazw bądź symbole obcych państw, organizacji międzynarodowych, a także przyjęte w obcych państwach oznaczenia, stemple kontrolne i gwarancyjne, jeżeli zakaz taki wynika z umów międzynarodowych, chyba że zgłaszający posiada odpowiednie zezwolenie,
urzędowo uznane oznaczenia przyjęte do stosowania w obrocie w zakresie w jakim mogłoby to wprowadzić w błąd co do charakteru takich odznaczeń, o ile zgłaszający nie wykaże, że jest uprawniony do ich używania,
elementy będące symbolami, w szczególności o charakterze religijnym, patriotycznym lub kulturowym, w zakresie w jakim obrażałoby to uczucia religijne, patriotyczne lub tradycję narodową,
stanowią formę bądź inną właściwość towaru lub opakowania, która jest uwarunkowana wyłącznie jego naturą, jest niezbędna do uzyskania efektu technicznego lub zwiększa znacznie wartość towaru.
Homo economicus koncepcja jednostki zakładająca, że człowiek jako istota działająca racjonalnie dąży zawsze do maksymalizacji osiąganych zysków i dokonywania wyborów ze względu na wartość ekonomiczną rezultatów tych wyborów. W potocznym rozumieniu homo economicus to człowiek działający zgodnie z tą zasadą.
W naukowej formie została po raz pierwszy sformułowana przez szkockiego ekonomistę Adama Smitha w jego wydanej w 1776 roku książce Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów.
Homo sociologicus (łac.) - model zachowania człowieka, sztucznie stworzona konstrukcja badawcza mająca pomóc w zrozumieniu działania społeczeństwa i procesów społecznych. Jest to człowiek uspołeczniony i zdepersonalizowany.
Cechy charakterystyczne koncepcji homo sociologicus:
1. Żyje w społeczeństwie. Oddziaływuje na niego presja sił społecznych w postaci wierzeń, idei, przekonań, poglądów, etc.
2. Jest nosicielem ról społecznych. Jest to człowiek bez indywidualności, bezosobowa "wiązka ról społecznych".
3. Podstawowymi cechami homo sociologicus są: konformizm oraz pasywność zachowania. Działania jednostki ograniczone są do tych determinowanych przez system społeczny, natomiast sama jednostka nie wywiera żadnego wpływu na otaczającą ją rzeczywistość społeczną.
4. Jest to istota bardzo "plastyczna". Może zmieniać się w harmonijny sposób w wyniku procesów społecznych (np.: socjalizacja, resocjalizacja, wychowanie) i realizować działania systemu społecznego, zaś sama pozbawiona jest możliwości dokonywania zmian w tym systemie.
Człowiek pracy jedna z kategorii typologicznych osobowości społecznej Floriana Znanieckiego przedstawiona w jego pracy Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości. Osoba tego typu zorientowana jest na wartości związane z pracą, łatwo przystosowująca się do nowych warunków społecznych, przedsiębiorcza, często podejmująca nowe inicjatywy. W swojej biografii osoby tego typu poświęcały czas na obserwacji funkcjonowania miejsc pracy ich rodziców, gdzie same miały możliwość rozbudowywania swych umiejętności technicznych i organizacyjnych.
