I Strona podmiotowa przestępstwa.

Strona podmiotowa przestępstwa( subiektywna) obejmuje zjawiska psychiczne, które muszą towarzyszyć stornie przedmiotowej przestępstwa, czyli zewnętrznemu zachowaniu się sprawcy, i które wyrażają stosunek psychiczny sprawcy do czynu.

1. Wina jako podmiotowa podstawa odpowiedzialności.

a. nullum crimen sine culpa- nie ma przestępstwa bez winy: samo istnienie związku przyczynowego między zachowaniem się człowieka a skutkiem nie jest wystarczające do odpowiedzialności za przestępstwo skutkowe, drugim koniecznym warunkiem jest wina, która stanowi podmiotową (subiektywną) podstawę odpowiedzialności

b. indywidualizacja winy( także osób współdziałających)-art.21, 55 KK: w prawie karnym zasada winy kojarzona jest z odpowiedzialnością personalną( subiektywną), co odróżnia prawo karne od cywilnego, gdzie obok odpowiedzialności na zasadzie winy występuje odpowiedzialność na zasadzie ryzyka, za działalność trzecich i odpowiedzialność osób prawnych

c. ogólnofilozoficzna podstawa odpowiedzialności(winy): związana jest ze sprawą wolności woli( wyboru postępowania);

- indeterminizm: całkowicie wolna wola w wyborze postępowania

- determinizm: nieuchronność postępowania człowieka zdeterminowanego przez oddziaływujące na niego czynniki biologiczne i społeczne

*obecnie oba te poglądy są odrzucane

d. przestępstwa umyślne i nieumyślne:

-przestępstwo umyślne- sprawca ma zamiar popełnić czyn zabroniony, tj. chce go popełnić( zamiar bezpośredni) albo przewidując możliwość jego popełnienia na to się godzi( zamiar ewentualny)

-przestępstwo nieumyślne- sprawca, nie mając zamiaru popełnienia czynu zabronionego, popełnia go jednak na skutek niezachowania wymaganej ostrożności, przy czym możliwość popełnienia czynu przewidywał( świadoma nieostrożność, lekkomyślność) albo mógł przewidzieć( nieświadoma nieostrożność, niedbalstwo)

*konieczne jest zawsze zaistnienie wymaganej formy winy, np. nie jest przestępstwem zeznanie nieprawdy przez odpowiedzialnego i należycie pouczonego świadka, który bezpodstawnie przypuszczał, że jego relacje są prawdziwe, choć mógł i powinien(gdyby zachował wymaganą ostrożność) rozpoznać ich nieprawdziwość- zachodzi tutaj zarzucana nieumyślność, ale ta forma winy nie wystarcza, gdyż przestępstwo fałszywych zeznań może być popełnione jedynie z winy umyślnej

2. Teorie winy.

a. teoria psychologiczna

- wina jako stosunek sprawcy do realizacji czynu zabronionego

- stosunek ten może polegać na zamiarze popełnienia czynu zabronionego(stosunek woli)- teoria woli, bądź wiązać się ze świadomością( wyobrażeniem) popełnienia takiego czynu- teoria wyobrażenia

a.1 teoria woli

- wina polega na złym zamiarze( dolus malus) sprawcy ,tj. na tym, że chce on popełnić czyn zabroniony

>zamiar bezwarunkowy( bezpośredni)

>zamiar warunkowy( ewentualny): „godzenie się” na czyn zabroniony

a.2 teoria wyobrażenia

-wina polega na tym, że wyobrażenie( świadomość) sprawcy o możliwości popełnienia czynu zabronionego nie powstrzymuje go przed jego podjęciem

b. teoria normatywna

-istota winy polega na możliwości postawienia sprawcy zarzutu z powodu podjęcia wadliwej decyzji woli i niewłaściwego postępowania( Goldschmidt: „ winą nie jest wola czynienia czegoś niedozwolonego, lecz niedozwoloność woli”)

-podstawą zarzutu jest naruszenie przez sprawcę obowiązującej normy postępowania

--warunkiem „przypisania” winy jest znajdowanie się sprawcy w „normalnej sytuacji motywacyjnej”, gdyż tylko w takiej sytuacji można wymagać właściwego zachowania i stawiać zarzut, że zachowanie sprawcy było naganne

*teoria kompleksowa

-teoria akcentująca element normatywny zarzucalności, ale jednocześnie uwzględnia komponenty psychicznego stosunku sprawcy do czynu zabronionego

*”czysta” teoria normatywna

-uznaje, że istota winy wyczerpuje się w zarzucalności( naganności) postępowania z punktu widzenia określonych norm( wartości)

-finalna koncepcja czynu ( H. Welzel): umyślność lub nieumyślność nie są składnikami winy, wina zatem polega na samym zarzucie stawianym sprawcy, że jego działanie było sprzeczne z normą prawną, oczywiście jeżeli zachowanie sprawcy było zgodnie z prawem wymagalne

3. Definicja winy.

- winą w prawie karnym jest zarzucany z punktu widzenia wymogów tego prawa stosunek sprawcy do realizacji czynu zabronionego

-stosunek ten może wyrażać się w zamiarze popełnienia czynu zabronionego albo w lekceważeniu przez sprawcę obowiązku ostrożności

- warunkami, od których zależy możliwość postawienia zarzutu i przypisania winy sprawcy są:

a. podmiotowa zdolność do wymagalnego przez prawo zachowania się- odpowiedni poziom rozwoju( wiek odpowiedzialności ) i stanu umysłowego- nieletniość i niepoczytalność jako okoliczności wyłączające winę ( art.10 par.1 i art. 31 par. 1 KK)

b. możliwość rozpoznania bezprawności przedsiębranego konkretnego czynu- niezawiniona przez sprawcę nieświadomość bezprawności czynu wyłącza możliwość przypisania mu winy( art. 30 KK- „usprawiedliwiona nieświadomość”)

c. wymagalność zachowania zgodnego z prawem uzależniona od sytuacji motywacyjnej sprawcy- prawo karne wyłącza przypisywalność winy tylko w sytuacjach przewidzianych przez ustawę, takich, jak stan wyższej konieczności( art.26 KK), czy działanie w warunkach związania rozkazem( por.art. 318 i 344 KK)

4. Formy winy.

4.1 formy winy umyślnej- art.9 par.1 KK

a. zamiar bezpośredni ( dolus directus)

- sprawca chce popełnić czyn zabroniony

- zamiar popełnienia czynu zabronionego jest aktem woli uwarunkowanym świadomością

- przy przestępstwach formalnych ( bezskutkowych) świadomością i wolą muszą być objęte znamiona zabronionego zachowania się, natomiast przy przestępstwach materialnych-także określony w ustawie skutek

- nieświadomość znamienia czynu zabronionego wyłącza winę umyślną( błąd istotny), a jeżeli jest wynikiem zarzucanej lekkomyślności lub niedbalstwa może powodować odpowiedzialność za występek nieumyślny

- zamiar bezpośredni w postaci „chcenia” nie jest zależny od motywów działania, jak również nie należy go mylić z „pragnieniem” popełnienia czynu ( akt uczucia)

* wyjątek- przestępstwa kierunkowe- przestępstwa o dodatkowym znamieniu nastawienia psychicznego sprawcy (motywacji), najczęściej dotyczącego celu działania, np. zabór cudzej rzeczy ruchomej w celu przywłaszczenia ( art.278 par. 1 KK); jeżeli w danym zachowaniu brak motywu działania, to zachowanie to nie wypełnia znamion danego przestępstwa i jest bezkarne lub podlega innej kwalifikacji

a.1 zamiar przemyślany

- podjęty po głębszym namyśle obejmujący zarówno cel, jak i sposób jego realizacji

a.2 zamiar nagły

- podjęty pod wpływem określonego bodźca i cechujący się nagłością postanowienia oraz jego realizacji

b. zamiar ewentualny ( dolus eventualis)

- polega na tym, że sprawca nie chce popełnić czynu zabronionego, ale przewiduje realną możliwość jego popełnienia i na nią się godzi ( Walter: ”obojętność” wobec realnej możliwości popełnienia przestępstwa); zarzut spotyka sprawcę z tego powodu, że świadomość spowodowania ujemnego skutku, z którą się liczył, nie powstrzymała go od podjęcia czynu

- proces godzenia się może wystąpić:

> w stosunku do następstw czynu zabronionego, np. sprawca chcąc obezwładnić ofiarę w celu rabunku uderza ją cegłą w głowę, godzą się z możliwością jej zabicia

> w stosunku do samej możliwości zrealizowania znamion przestępstwa podjętym czynem, np. sprawca przypuszcza, że rzecz , którą nabywa, może pochodzić z przestępstwa i godzi się z tą możliwością

*zamiar quasi- ewentualny ( Andrejew)- sprawca chce dokonać czynu zabronionego, ale nie ma pewności co do wystąpienia któregoś z jego znamion i godzi się na jego zaistnienie, np. sprawca chce dokonać obcowania seksualnego osobą, co do której ma wątpliwości, czy ukończyła 15 lat, ale godzi się z taką możliwością( art. 2000 par.1 KK)

4.2 formy winy nieumyślnej

a. lekkomyślność( świadoma wina nieumyślna)

- sprawca uświadamia sobie możliwość popełnienia czynu zabronionego, ale przypuszcza-bezpodstawnie -że popełnienia tego czynu uniknie ( sprawca ani nie chce ani nie godzi się z popełnieniem czynu zabronionego)

- np. pielęgniarka , która zaaplikowała antybiotyk bez przeprowadzenia próby uczuleniowej, tłumacząc się, że przypuszczała, iż reakcja uczuleniowa nie wystąpi, gdyż jest bardzo rzadki wypadek

b. niedbalstwo( nieświadoma wina nieumyślna)

- sprawca nie przewiduje możliwości popełnienia czynu zabronionego, choć powinien i mógł tę możliwość przewidzieć ( popełnienia czynu można było uniknąć, gdyby sprawca wykazał niezbędną ostrożność i postępował zgodnie z wymogami prawa)

- w przypadku niedbalstwa zarzucamy sprawcy, że nie wykorzystał swych możliwości intelektualnych i dlatego nie zmienił swego nieostrożnego zachowania się, co w rezultacie doprowadziło do wypełnienia znamion przestępstwa nieumyślnego

4.3 Wina kombinowana.

- jest to takie połączenie umyślności z nieumyślnością, w którym znamiona przestępstwa typu podstawowego objęte są winą umyślną, natomiast następstwa czynu, od których zależy wyższa karalność- wina nieumyślną

- wg atr.9 par.3 KK sprawca przestępstwa umyślnego ponosi surowszą odpowiedzialność za określone w ustawie następstwo czynu, jeżeli następstwo to przewidywał lub mógł przewidzieć ( gdy w grę wchodzi lekkomyślność lub niedbalstwo)

- wina kombinowana odnosi się do kwalifikowanych typów przestępstw, w których znamieniem kwalifikującym jest następstwo czynu

- np. spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, którego następstwem jest śmierć człowieka (art.156 par. 3 KK)

- konstrukcja winy kombinowanej obejmuje również przestępstwa z winy nieumyślnej kwalifikowane przez następstwo objęte zarzucaną nieumyślnością, np. nieumyślne spowodowanie zdarzenia o cechach powszechnego niebezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, którego następstwem jest śmierć człowieka albo ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób (art.163 par.4 i 173 par.4 KK)

5. Stopniowanie winy.

- zgodnie z art. 53 par. 1 KK ustawodawca uznaje za ogólną dyrektywę wymiaru kary jej współmierność do szkodliwości czynu i winy

- na stopień winy wpływa motywacja sprawcy

>motywy ujemne( niskie): np. chęć zemsty, dążenie do osiągnięcia bezprawnej korzyści majątkowej kosztem innej osoby

>motywy dodatnie: np. dążenie do obrony interesu społecznego lub jednostki

- na stopień winy wpływa również sposób popełnienia przestępstwa

II Okoliczności uchylające winę.

1. Problematyka błędu.

a. błąd co do znamion.

- błąd jest to rozbieżność między obiektywną rzeczywistością a wyobrażeniem o niej lub jej odbiciem w świadomości podmiotu

- polega on na urojeniu sobie istnienia okoliczności lub cech pewnego stanu rzeczy, które nie występują w obiektywnej rzeczywistości, bądź też na nieświadomości istniejących okoliczności lub cech

- błąd co do okoliczności należących do znamion czynu zabronionego( error facti)

powoduje, iż sprawcy nie można przypisać przestępstwa objętego tymi znamionami i w konsekwencji wyłącza winę umyślną( np. nie można postawić zarzutu zabójstwa, polegającego na umyślnym zabiciu człowieka, osobie, która na polowaniu przy złej widoczności oddała strzał do człowieka będąc w przekonaniu, że to zwierzyna)

>atr.28 par.1 „Nie popełnia umyślnie czynu zabronionego, kto pozostaje w błędzie co do okoliczności stanowiącej jego znamię.”

- błąd musi być istotny( dotyczyć okoliczności stanowiących znamię przestępstwa umyślnego), niewątpliwie istotny charakter mają błędy dotyczące fizycznych właściwości zamachu(np. zabiłem człowieka a myślałem, że zwierzę) bądź jego cech normatywnych( ukradłem cudzą rzecz a myślałem, że to moja rzecz)

- błąd co do osoby- error in personam(np. chciałem zabić A a zabiłem B) lub co do innego przedmiotu- error in obiecto( np. chciałem dokonać zbory rzeczy X a zabrałem rzecz Y) nie ma wpływu na odpowiedzialność karną, jeżeli prawo udziela tym dobrom prawnym jednolitej ochrony; w innym wypadku może wchodzić w grę kumulatywna kwalifikacja prawna z usiłowaniem i dokonanym przestępstwem(np. kumulatywną odpowiedzialność poniesie ten, kto próbując zabić prezydenta zabił jego ochroniarza- odpowiedzialność za usiłowanie zabójstwa prezydenta w związku z zabójstwem innego człowieka), albo realny zbieg przestępstw( gdy mamy do czynienia z realizacją dwóch lub więcej czynów zabronionych)

- jeżeli błąd sprawcy był zawiniony( był wynikiem lekkomyślności bądź niedbalstwa) to w grę wchodzi odpowiedzialność za przestępstwo nie umyślne( np. zabicie człowieka w błędnym przekonaniu, że to zwierzyna będzie stanowić nieumyślny występek jeżeli sprawca naruszył reguły ostrożności dotyczące polowania- nieumyślne spowodowanie śmierci- art.155 KK)

- błąd sprawcy może być statyczny lub dynamiczny, zaś wśród błędów dynamicznych wyróżniamy zboczenie działania i błąd co do związku przyczynowego( error in faciendo)

- przestępstwa kwalifikowane: błąd sprawcy co do następstw kwalifikujących odpowiedzialność karną nie wyłącza odpowiedzialności karnej za te następstwa jeżeli był wynikiem niedbalstwa bądź lekkomyślności; natomiast błąd sprawcy do okoliczności kwalifikującej wyłącza odpowiedzialność za przestępstwo kwalifikowane

- przestępstwa uprzywilejowane: art.28 par.2 „Odpowiada na podstawie przepisu przewidującego łagodniejszą odpowiedzialność sprawca, który dopuszcza się czynu w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność stanowiąca znamię czynu zabronionego, od której taka łagodniejsza odpowiedzialność zależy.”

b. Nieświadomość bezprawności(błąd co do oceny prawnej czynu- error iuris).

- przestępstwo urojone(delictum potativum)- błąd polegający na urojeniu sobie bezprawności czynu, który w istocie nie jest sprzeczny z prawem→ nullum crimen sine lege poenali→ odpowiedzialność karna nie wchodzi w grę - nieświadomość bezprawności czynu- sprawca nie uświadamia sobie, że przedsiębrany przez niego czyn jest zabroniony przez prawo karne- nieuniknioność błędu i błąd usprawiedliwiony uchylają winę >art.30 „ Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości jego bezprawności; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.” -świadomość bezprawności czynu nie jest elementem zamiaru

c. Błąd co do okoliczności uchylających odpowiedzialność.

-art. 29 KK „ Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym, błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność; jeżeli błąd jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie winy”- jednakowe traktowanie błędu co do kontratypu i co do okoliczności uchylającej winę

2. Niepoczytalność i poczytalność ograniczona.

a. pojęcia - niepoczytalność- jest to okoliczność wyłączająca winę, która zgodnie z art. 31 par.1 KK może być spowodowana upośledzeniem umysłowym, chorobą psychiczną lub innymi zakłóceniami czynności psychicznych, a skutki takiego stanu dotykają bądź sfery intelektu( brak elementu świadomości), bądź sfery woli( niezdolność do kierowania swoim postępowaniem), bądź obu tych sfer; wymienione przesłanki muszą zachodzić w czasie popełnienia czynu zabronionego - poczytalność ograniczona- stan pośredni pomiędzy niepoczytalnością a pełną poczytalnością, który nie wyłącza winy a jedynie ją umniejsza( jest czynnikiem łagodzącym karę)

b. odpowiedzialność za czyn popełniony w stanie odurzenia - odpowiedzialność karna odurzonego sprawcy za popełniony czyn jest uzależniona od zawinienia przezeń swojego odurzenia ograniczającego lub wyłączającego jego poczytalność( art. 31 par. 3 KK)

3. Anormalna sytuacja motywacyjna.

a. Stan wyższej konieczności- art. 26 KK - sytuacja kolizji dóbr: dobru chronionemu prawem zagraża bezpośrednie niebezpieczeństwo, którego uchylenie możliwe jest jedynie przez poświęcenie innego dobra, które również korzysta z ochrony prawnej - ratowanie dobra o wyższej wartości od dobra poświęconego→ podstawa do uchylenia karnej bezprawności czynu ( kontratyp) - ratowanie dobra o wartości równej lub niższej od dobra poświęconego→ sytuacja usprawiedliwiająca sprawcę, czyli uchylająca winę >na stan wyższej konieczności uchylający jedynie winę nie mogą powoływać się osoby, które mają szczególny obowiązek ochrony dobra, nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste( np. funkcjonariusz policji); takie ograniczenie nie występuje przy stanie wyższej konieczności uchylającym bezprawność czynu - ze stanem wyższej konieczności polski KK zrównuje także sytuację kolizji obowiązków, czyli sytuację gdy np. lekarz musi podjąć decyzję kogo operować, gdy kilku pacjentów ciężko rannych znajduje się w stanie zagrożenia życia

b. Rozkaz przełożonego. - rozkaz- art. 115 par. 18 KK- polecenie określonego działania lub zaniechania, wydane służbowo żołnierzowi przez przełożonego lub uprawnionego starszego stopniem - art. 318 KK „ Nie popełnia przestępstwa żołnierz, który dopuszcza się czynu zabronionego będącego wykonaniem rozkazu, chyba że wykonując rozkaz umyślnie popełnia przestępstwo.”→ podwładny wykonujący rozkaz nie odpowiada za przestępstwo nieumyślne, natomiast przy przestępstwie umyślnym jego odpowiedzialność jest równa odpowiedzialności rozkazodawcy; w sytuacji gdy podwładny wykonuje rozkaz niezgodnie z jego treścią, aby zmniejszyć szkodliwość czynu, wina jego jest umniejszona i sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpić od jej wymierzenia - art. 18 par. 1 KK- jako sprawca odpowiada ten przełożony, który wykorzystując uzależnienie innej osoby, poleca jej wykonanie czynu zabronionego

III. Okoliczności uchylające karną bezprawność czynu(kontratypy).

1. Pojęcie.

- karna bezprawność czynu- sprzeczność czynu z normą prawną

- kontratyp- określone prawem okoliczności, które z powodu braku szkodliwości lub niecelowości karania uchylają bezprawność podjętych w ich ramach czynów wypełniających ustawowe znamiona czynu zabronionego

*pojęcie kontratypu wprowadził Wolter w związku z tzw. teorią negatywnych znamion, która przewidywała, że w zakres ustawowych znamion każdego typu czynu zabronionego wchodzą jego znamiona pozytywne, które określają zabronione zachowanie się sprawcy, oraz brak znamion negatywnych stanowiących ich „korekturę”( teoria odrzucona przez większość doktryn)

- od kontratypu należy odróżniać należy znikomość społecznej szkodliwości czynu- ona również powoduje uchylenie przestępności, ale nie z powodu braku bezprawności, a z powodu materialnej cechy przestępstwa

- kontratypy kodeksowe: obrona konieczna( art. 25 par. 1), stan wyższej konieczności(art. 26 par. 1), dopuszczalne ryzyko( art. 27), uzasadniona krytyka uchylająca odpowiedzialność za zniesławienie(art. 213), ostateczna potrzeba wojskowa(art.319)

- najważniejsze kontratypy pozakodeksowe: dopuszczalne przerywanie ciąży, zabiegi lecznicze, szczególne uprawnienia i obowiązki, karcenie nieletnich, ryzyko sportowe, samopomoc legalna, zgoda pokrzywdzonego( zezwolenie dysponenta dobrem prawnym)

2. Obrona konieczna.

a. pojęcie i warunki

- starożytność- „istnieje owo niepisane, lecz przyrodzone prawo, iż siłę siłą odeprzeć wolno” Cicero→ obrona konieczna prawem naturalnym

- próby uzasadniania legalności obrony koniecznej:

>teoria wyręczenia- odpierający zamach zastępuje organy państwowe w ich funkcji obrony obywateli przed bezprawnymi zamachami na ich dobra czy też dobra społeczne

>teoria Makarewicza- obrona konieczna jest wyrazem prymatu prawa nad bezprawiem

>doktryna państw socjalistycznych- odpieranie bezprawia obowiązkiem obywatelskim i jednym ze sposobów zwalczania przestępczości

Warunki składające się na obronę konieczną:

- zamach i jego odparcie( obrona)

- konieczność obrony

- współmierność obrony do niebezpieczeństwa zamachu

*zamach to takie zachowanie się człowieka, które stwarza bezpośrednie zagrożenie dobra korzystającego z ochrony prawnej, może ono przybierać formę działania, jak i przestępnego zaniechani( np. nie opuszczanie pomieszczenia, pomimo wezwania osoby uprawnionej)

*dopuszczalna jest obrona konieczna w odniesieniu do przestępstw trwałych, tzn. wywołujących trwający dłuższy czas stan bezprawny( np., bezprawne pozbawienie wolności)→ obrona konieczna może wystąpić od momentu, gdy dobro zostało zaatakowane i jest dopuszczalna przez cały czas utrzymywania się stanu bezprawia

*cechą zamachu jest bezprawność→ zamach może pochodzić tylko od człowieka, bo tylko jego zachowanie może być rozpatrywane w aspekcie zgodności lub niezgodności z prawem; bezprawnego zamachu może dopuścić się także osoba, której nie można przypisać winy( np. nieletni, niepoczytalny), albo osoba która przekroczyła granice przysługującego jej prawa

*dopuszczalność obrony koniecznej wobec działań funkcjonariusza publicznego- dopóki działania funkcjonariusza są oparte na prawie i przebiegają w sposób zgodny z prawem, są one prawne i obrona konieczna nie przysługuje

*prawo do obrony przysługuje wobec bezprawnego, rzeczywistego, bezpośredniego ( natychmiastowe niebezpieczeństwo grożące dobru prawnemu→ nie stanowi działania w obronie koniecznej podjęcie środków obronnych przeciwko przyszłym zamachom) zamachu

*obrona konieczna jest dopuszczalna również wtedy, gdy można było uniknąć zamachu w inny sposób niż czynne odparcie→ prawo samoistne; jednak musi być ona konieczna(niezbędność tej obrony do odparcia zamachu, aby zwłoka albo powstrzymywanie się od akcji obronnej nie prowadziły do zwiększenia lub unicestwienia dobra)

*odpierający zamach musi działać w celu jego odparcia, co zakłada świadomość zamachu i wolę obrony zaatakowanego dobra, przy czym może to być dobro własne ( obrona własna), jak i dobro innej osoby( tzw. pomoc konieczna)

*działanie obronne musi być skierowane przeciwko napastnikowi, a nie osobie trzeciej

*zasada umiarkowania obrony- gdy sposób obrony jest niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu dochodzi do przekroczenia granic obrony koniecznej ( art.25 par. 2)

*osoba napadnięta ma prawo do skutecznej obrony, może użyć wszelkich dostępnych środków, które są niezbędne do odparcia zamachu, także niebezpiecznego narzędzia

*niebezpieczeństwo zamachu należy oceniać w chwili jego wystąpienia w związku z jego przebiegiem( ex ante)

*prawo do obrony przysługuje każdemu, kto odpiera bezpośredni, bezprawny zamach chroniony prawem

b. przekroczenie granic

- za przekroczenie granic należy uznać świadome użycie nadmiernych środków lub sposobów obrony w sytuacji, gdy można było odeprzeć zamach za pomocą równie skutecznych, ale mniej niebezpiecznych środków lub sposobów( eksces intensywny)

- przekroczenie granic obrony koniecznej może także polegać na niewspółczesności(eksces ekstensywny)→ podjęcie działań obronnych w momencie, gdy zamach nie wszedł jeszcze w stadium bezpośredniego zagrożenia( defensio antecedens) albo zagrożenie takie już ustąpiło( defensio subsequens)

- czyn będący rezultatem przekroczenia granic obrony koniecznej jest przestępstwem uprzywilejowanym, toteż sąd może wobec jego sprawcy zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia( art. 25 par. 2)

- art. 25 par. 3: „Sąd odstępuje od wymierzenia kary, jeżeli przekroczenie granic obrony koniecznej było wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu”

3. Stan wyższej konieczności jako kontratyp.

- przy stanie wyższej konieczności źródło niebezpieczeństwa może być różne- może to być człowiek, ale może ono także pochodzić ze zdarzenia niezależnego od człowieka(np. klęska żywiołowa)

- niebezpieczeństwo musi być bezpośrednie- nieuchronnie zagrażać dobru prawnemu, przy czym zwłoka w podjęciu ratowania dobra prowadzić musi do jego uszczuplenia lub unicestwienia

Warunki, pod jakimi wolno korzystać ze stanu wyższej konieczności:

- zasada subsydiarności- na stan wyższej konieczności wolno powoływać się tylko wtedy, gdy niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć(poświęcenie dobra prawnego osoby trzeciej jedynym sposobem uratowania zagrożonego dobra, przy czym należy działać z jak największą oszczędnością dobra osoby trzeciej)

- zasada proporcjonalności dóbr

- zasad wyłączenia- szczególny obowiązek ochrony danego dobra

- przekroczenie granic stanu wyższej konieczności- art. regulujący przekroczenie granic wyższej konieczności( art.26 par.3) nie podaje przykładów takiego przekroczenia, wnioskować należy, że przekroczenie to ma miejsce przy naruszeniu warunków istotnych dla przyjęcia tego stanu jako kontratypu oraz jako okoliczności uchylającej winę; w wypadku przekroczeń stanu wyższej konieczności, ze względu na zmniejszoną winę- sąd może wobec sprawcy zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia

4. Dopuszczalne ryzyko.

a. ryzyko nowatorskie

- bez tegoż ryzyka postęp byłby niemożliwy

- art. 27 par. 1 i 2- uregulowanie przesłanek uchylenia odpowiedzialności karnej za spowodowanie ujemnych skutków lub zagrożeń w wyniku przeprowadzenia eksperymentu poznawczego, medycznego, technicznego lube ekonomicznego

Warunki dopuszczalności eksperymentu:

- warunek podmiotowy- działanie zgodne z aktualnym stanem wiedzy( lege artis), podjęte w celu uzyskania korzyści poznawczych, medycznych lub gospodarczych

- warunek społecznej opłacalności ryzyka związanego z podjętym eksperymentem- korzyść musi być istotna, musi być większe prawdopodobieństwo korzyści niż mogącej powstać szkody

- podmiotowy warunek legalności- zgoda uczestnika, na którym eksperyment jest przeprowadzany lub którego skutki eksperymentu mogą dotknąć( zgoda dobrowolna i świadoma); wymóg pełnej informacji udzielonej uczestnikowi eksperymentu, możliwość jego odstąpienia od eksperymentu na każdym etapie( art. 27 par. 2)

b. ryzyko sportowe

- ryzyko sportowe tworzy pozakodeksowy kontratyp pod następującymi warunkami:

*dopuszczalność( legalność) danej dyscypliny sportu regulowanej przez przepisy prawa sportowego

*zgodność zawodów, ćwiczeń, treningów z regułami określonymi w prawie sportowym

*działanie ich uczestników w celu sportowym

*dobrowolny udział uczestników( warunek nie zawsze możliwy do spełnienia- np. wojskowe ćwiczenia sportowe)

5. Szczególne uprawnienia i obowiązki.

a. warunki ogólne

-grupa okoliczności, dla których wspólne jest to, że działanie sprawcy wyczerpujące ustawowe znamiona czynu zabronionego stanowi realizację obowiązków służbowych lub przysługujących uprawnień

*zasada niesprzeczności systemu prawnego- co dozwolone przez prawo nie może być zarazem bezprawiem

Warunki legalności takich czynności:

- kompetencja rzeczowa i miejscowa podmiotu

- istnienie w danej sprawie podstawy prawnej i faktycznej dla dokonania przedsiębranej czynności

- zgodny z warunkami określonymi przez odpowiednie przepisy prawa sposób realizacji czynności

*naruszenie tychże warunków legalności powoduje, że czynność taka z prawnej przekształca się w bezprawną; zawinione nadużycie uprawnień przez funkcjonariusza publicznego działające na szkodę interesu publicznego lub prywatnego jest przestępstwem nadużycia władzy- art. 231 par. 1-3

b. wychowawcze karcenie nieletnich

- wychowawcze karcenie nieletnich wypełniać może znamiona: znieważenia, naruszenia nietykalności cielesnej, pozbawienia wolności i zmuszania do znoszenia

- przesłanką legalizacji takich czynności są wychowawcze uprawnienia rodziców lub opiekunów; dodatkowo muszą być spełnione następujące warunki:

* wychowawczy cel karcenia

*proporcjonalność użytych środków do przewinienia dziecka lub podopiecznego

*miarkowanie użytych środków- nie mogą one zagrażać fizycznemu bądź psychicznemu rozwojowi dziecka lub podopiecznego, wyrządzać szkód fizycznych bądź duchowych

- nadużycie prawa karcenia→ odpowiedzialność za przestępstwo znęcania się nad osobą zależną( art. 207)

c. samopomoc legalna

-samopomoc- samodzielne zabezpieczenie roszczenia przez jednostkę, której interes został naruszony

- określone przez Kodeks Cywilny wypadki, w których samopomoc jest dopuszczalna:

*może ją zastosować posiadacz nieruchomości niezwłocznie po naruszeniu posiadania, aby przywrócić stan poprzedni

*posiadacz gruntu może zająć cudze zwierze, które wyrządza szkodę na gruncie, jeżeli zajęcie konieczne jest dla zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody

*wynajmujący może sprzeciwić się usunięciu rzeczy obciążonych zastawem i zatrzymać je, dopóki zaległy czynsz nie będzie zapłacony(ustawowe prawo zastawu odnosi się także do zakładów kąpielowych i innych przedsiębiorstw z art. 852 k.c)

- za formę samopomocy uznaje się też uprawnienie do objęcia osoby na gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa, gdyż zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości ( art. 243 k.p.k)→ osobę ujętą należy niezwłocznie przekazać policji lub innym odpowiednim organom

6. Znaczenie zgody pokrzywdzonego.

- zgoda pokrzywdzonego jest istotnym elementem kontratypów takich jak: zabieg leczniczy, aborcja i dozwolone ryzyko

- zgoda ta może stanowić znamię tworzące uprzywilejowany typ przestępstwa ( np. zabójstwo pod wpływem współczucia i na „żądanie”- art. 150)

- także brak zgody może stanowić znamię przestępstwa

>wyraźne- np. otwarcie czyjejś korespondencji bez upoważnienia- art. 267

>dorozumiane- np. kradzież- art. 278

- zgoda pokrzywdzonego tylko w pewnych warunkach może stanowić samoistny kontratyp, zależy to przede wszystkim od charakteru dobra prawnego- zgoda ta będzie samoistnym kontratypem w odniesieniu do dóbr, którymi jednostka może swobodnie rozporządzać; kryterium pomocniczym może być tutaj okoliczność, że dane przestępstwo jest ścigane z oskarżenia prywatnego lub na wniosek pokrzywdzonego- jeżeli ustawodawca pozostawił w ręku pokrzywdzonego inicjatywę odnośnie do ścigania, to domniemywać należy, że i dysponowanie danym dobrem zależy od woli jednostki

Warunki skuteczności zgody pokrzywdzonego:

- do wyrażenia skutecznej zgody uprawniona jest w zasadzie osoba pełnoletnia i poczytalna

- zgoda powinna obejmować określone dobro i być wyrażona dobrowolnie

- zgoda musi być wyrażona przed lub w chwili czynu( ex ante)

- sprawca musi mieć świadomość tego, że działa za wyraźną lub dorozumianą zgodą pokrzywdzonego

a. zabiegi lecznicze

Warunki legalności zabiegów leczniczych:

*działanie w celu leczniczym

*wykonywanie zabiegów zgodnie ze wskazaniami wiedzy i sztuki lekarskiej

*wykonanie zabiegu przez osobę uprawnioną

*należyte poinformowanie pacjenta o istocie zabiegów leczniczych i uzyskanie jego zgody na poddanie się zabiegowi

- wykonywanie czynności leczniczych przez osobę nieuprawnioną→ odpowiedzialność karna z art. 58 ustawy z 5.12.1966r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty

- dokonywanie zabiegów leczniczych bez zgody pacjenta( także nie udzielenie pacjentowi należytej informacji)→ przestępstwo z art. 192 KK

- zabieg operacyjny

>wymaga pisemnej zgody pacjenta(małoletni i chorzy psychicznie- zgoda opiekuna faktycznego lub przedstawiciela ustawowego)

>jeżeli chory jest nieprzytomny, nie może porozumieć się z opiekunem lub przedstawicielem ustawowym, bądź też nie wyraża zgody na zabieg konieczny dla ratowania życia lub zdrowia, należy uzyskać zgodę odpowiedniego sądu opiekuńczego

>gdy zwłoka mogłaby spowodować utratę życia lub ciężki uszczerbek na zdrowiu lekarz obowiązany jest zasięgnąć opinii drugiego lekarza, a gdy jest to niemożliwe wówczas możę operować sam, czyniąc odpowiednią wzmiankę w karcie operacyjnej

>lekarz może dokonać zabiegu w zarejestrowanym zakładzie leczniczym( wyjątek: zabiegi proste i wypadki, gdy natychmiastowe niewykonanie zabiegu grozi utratą życia lub ważnego organu)co do skazanych na karę pozbawienia wolności to w niektórych sytuacjach zabiegu można dokonać wbrew ich woli, przy sprzeciwie skazanego zgodę na zabieg wyraża sąd penitencjarny, a gdy zachodzi bezpośrednie niebezpieczeństwo śmierci o konieczności zabiegu decyduje lekarz

- błędy w sztuce lekarskiej- odpowiedzialność za skutki niewłaściwego leczenia, akcent kładziony jest na kryterium „zawinionego czynu lekarza”

- podobnie jak zabiegi lecznicze traktuje się w prawie karnym zabiegi kosmetyczne, przy czym istnieje tu dodatkowy wymóg nieszkodliwości zabiegu dla zdrowia i małego prawdopodobieństwa ujemnych następstw

- eksperyment leczniczy opiera się na warunkach przewidzianych dla zabiegów leczniczych z wyraźnym akcentem na dobrowolną zgodę i należyte poinformowanie o ryzyku zabiegu

b. warunki legalnej aborcji( określenie przestępstwa aborcji- art. 152)

- utrzymanie ciąży zagraża poważnym niebezpieczeństwem dla zdrowia lub życia kobiety

- stwierdzono ciężkie i nieodwracalne uszkodzenie płodu albo nieuleczalną chorobę zagrażającą jego życiu

-ciąża jest wynikiem przestępstwa

*ograniczenia:

> wymóg stwierdzenia wymienionych przesłanek medycznych orzeczeniem dwóch lekarzy innych niż lekarz dokonujący zabiegu

>dopuszczalność dokonywania takich zabiegów jedynie w publicznych zakładach opieki zdrowotnej

Formy popełnienia przestępstwa.

1. Stadia realizacji przestępstwa.

formy stadialne- etapy realizacji przestępstwa

*zamiar przestępny nie stanowi formy popełnienia przestępstwa!

- czynności przygotowawcze- karalne jedynie gdy ustawa tak stanowi

- usiłowanie przestępstwa

- dokonanie przestępstwa- zrealizowanie wszystkich ustawowych znamion przestępstwa

* przygotowanie i usiłowanie jako formy stadialne mogą być popełnione tylko umyślnie, czasami ustawodawca rozszerza karalność na nieumyślne formy winy wprowadzając do przepisów części szczególnej typów przestępstw polegających na sprowadzanie niebezpieczeństwa powszechnego lub indywidualnego( np. art.163 par.2, art.174 par.2)

a. Usiłowanie.

*koncepcja obiektywna- usiłowanie utożsamiane z początkiem dokonania

*koncepcja subiektywna- decydujące znaczenie ma zamiar sprawcy, jego przekonanie, iż zmierza bezpośrednio do dokonania przestępstwa

*koncepcja przyjmowana w prawie polskim- usiłowanie to podjęte w zamiarze popełnienia przestępstwa działanie, które bezpośrednio zmierza do dokonania, przy czym bezpośredniość podlega ocenie zarówno z punktu widzenia obiektywnego, jak i subiektywnego zachowania sprawcy

- art. 13 par.1” Odpowiada za usiłowanie ten, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem zmierza bezpośrednio do jego dokonania, które jednak nie następuje.”

- elementy usiłowania

>zamiar( orzecznictwo sądowe przyjmuje, że może to być zamiar ewentualny)

>zachowanie się sprawcy- dopuszczalność usiłowania zarówno w formie działania, jak i zaniechania

>bezpośredniość zmierzania sprawcy do dokonania przestępstwa- sprawca realizację czynu przestępnego doprowadził do etapu bliskiego dokonaniu

>brak dokonania- sprawca nie zrealizował wszystkich znamion przestępstwa, a w szczególności nie osiągnął zamierzonego skutku

- rodzaje usiłowania

>usiłowanie chybione( np. sprawca strzelił do ofiary, lecz chybił)

>usiłowanie zatamowane- w realizacji skutku przeszkodziły sprawcy osoby trzecie

>usiłowanie ukończone- sprawca wykonał wszystkie czynności mające prowadzić do osiągnięcia zamierzonego celu, lecz skutku nie osiągnął

>usiłowanie nieukończone- gdy sprawca zdołał zrealizować jedynie część działań prowadzących do skutku

>usiłowanie kwalifikowane- sprawca zamierzonego skutku nie osiągnął, lecz spowodował inny skutek, z którym co najmniej się godził- jego czyn podlega kumulatywnej kwalifikacji prawnej związanej ze zbiegiem przepisów; w sytuacji, gdy łagodniejszy skutek jest rezultatem działań objętych czynnym żalem- bezkarność usiłowania nie eliminuje odpowiedzialności karnej za ten inny spowodowany skutek

>usiłowanie udolne( zdatne do dokonania przestępstwa)- nie osiągnęło zamierzonego przez sprawcę skutku, ale mogło go osiągnąć

>usiłowanie nieudolne- dokonanie przestępstwa od początku jest niemożliwe, o czym sprawca nie wie; usiłowanie nieudolne jest bezkarne, jeżeli z uwagi na warunki lub sposób działania nie stwarza żadnego zagrożenia dla dobra prawnego( np. nakłanianie do prostytucji osobę uprawiającą ten proceder); karalne będzie natomiast usiłowanie nieudolne wyniku braku lub niezdatności przedmiotu zamachu lub użytych środków( karalne będzie włamanie się do pustego sejfu, czy próba zastrzelenia człowieka z broni niezdatnej do oddania strzału, ale nie karalne będzie usiłowanie przekupstwa osoby, którą sprawca mylnie wziął za funkcjonariusza publicznego)

-karalność usiłowania(art.14)

>wymiar kary za usiłowanie następuje w granicach przewidzianych dal dokonania przestępstwa, z tym żę bark dokonania może stanowić okoliczność łagodzącą

>w wypadku nieudolności usiłowania, ze względu na brak realnego zagrożenia dobra, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzania(art.14 par.2)

>klauzula niekaralności dobrowolnego odstąpienia od usiłowania i czynnego żalu- art.15 par.1:”Nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego.”; w wypadku bezskutecznego starania się o zapobieżenie skutkom usiłowania KK przewiduje możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary(art.15 par.2)

*klauzula niekaralności nie usuwa odpowiedzialności za usiłowanie kwalifikowane!!

*istotnym elementem klauzuli niekaralności jest dobrowolność- sprawca mógł dokonać czynu, ale z tego zrezygnował

*bezskuteczny czynny żal, który nie zapobiegł naruszeniu dobra nie stanowi podstawy do uchylenia karalności sprawcy, ale w tym przypadku istnieje możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary

*przepisy części szczególnej KK zaostrzają klauzulę niekaralności w odniesieniu do niektórych przestępstw dodatkowym wymogiem zawiadomienia organu( np. przy zamachy na niepodległość państwa)

b. Przygotowanie.

- KK przewiduje karalność przygotowania do:

>wszczęcia wojny napastniczej(art.117 par.2)

>ludobójstwa(art.118 par.3)

>zamachu stanu(art.127 par.2)

>zamachu na jednostkę sił zbrojnych(art.140 par.3)

>przestępstw przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu(art.168, 175)

>fałszowania pieniędzy lub papierów wartościowych(art.310 par.4)

>fałszowania dokumentów(art.270 par.3)

>dezercji lub samouszkodzenia(art.339 par.4)

- „Przygotowanie zachodzi tylko wtedy, gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania, w szczególności w tymże celu wchodzi w porozumienie z inną osobą, uzyskuje lub przysposabia środki, zbiera informacje lub sporządza plan działania”

>przygotowanie jest działaniem pośrednio prowadzącym do dokonania, ma stworzyć warunki do podjęcia działań, które to z kolei będą prowadziły bezpośrednio do dokonania

>może być ono w formie porozumienia(treścią porozumienie jest wspólne popełnienie przestępstwa) lub w formie rzeczowej, która to może polegać na:

*uzyskaniu(wejściu w posiadanie legalnie lub nielegalnie) lub przysposobieniu(zmiany, przeróbki uzdatniające dane środki jako narzędzia przestępstwa) środków do popełnienia przestępstwa

*zbieraniu informacji(tzw. wywiad przestępczy)

*sporządzenie planu działania

>przygotowanie w obu jego formach jest działaniem celowym( nie może polegać na zaniechaniu, czy zamiarze bezpośrednim lub ewentualnym)

- klauzula niekaralności- art.17 „ Nie podlega karze za przygotowanie, kto dobrowolnie od niego odstąpił, w szczególności zniszczył przygotowane środki lub zapobiegł skorzystaniu z nich w przyszłości.”; w wypadku porozumienia konieczne jest ponadto ”podjęcie istotnych starań zmierzających do zapobieżenia dokonaniu” (działania te nie muszą być skuteczne, wystarczy, że będą istotne- sprawca czynił co mógł, aby zapobiec popełnieniu przestępstwa przez innych)

2. Formy zjawiskowe- formy współdziałania osób w przestępstwie.

a. Odpowiedzialność za udział i współdziałanie w przestępstwie.

-rys historyczny:

>starożytność i średniowiecze- zasada zbiorowej odpowiedzialności

>francuska teoria spisku- równa odpowiedzialność uczestników spisku

>anglosaska teoria zmowy- jednakowa odpowiedzialność za udział w zmowie, następnie ewoluowała do wyodrębnienia podmiotów głównych- sprawcę wykonawczego i kierowniczego i podmiotów ubocznych- podżegaczy i pomocników nieobecnych na miejscu przestępstwa

- europejskie systemy prawne:

>formy delictum sui generis: spisek, banda( jej celem jest prowadzenie działalności przestępnej)- polski KK: karalność udziału w związku mającym na celu przestępstwo lub w zorganizowanej grupie przestępczej

>szkoła klasyczna prawa karnego- koncepcja formy udziału w przestępstwie

*teoria krańcowej akcesoryjności- podżegacze i pomocnicy ponosili odpowiedzialność za udział w przestępstwie sprawcy głównego

*koncepcja sprawstwa pośredniego i uzależnienie odpowiedzialności podżegaczy i pomocników nie od winy sprawcy, lecz jedynie bezprawności jego czynu

*współczesna koncepcja ograniczonej akcesoryjności- usamodzielnienie w pewnym stopniu odpowiedzialności współsprawców oraz podżegaczy i pomocników, uznanie wielości przestępstw osób współdziałających

>konstrukcja form zjawiskowych wg Makarewicza: podżegacze i pomocnicy popełniają własne przestępstwa niezależnie od odpowiedzialności sprawcy wykonawczego ( zasada subiektywizmu)

b. Podżeganie i pomocnictwo.

b.1 Podżeganie polega na nakłanianiu innej osoby do dokonania czynu zabronionego (art.18 par.2), przy czym może wystąpić w dowolnej formie, a istotne jest jedynie, aby do wywołania w osobie nakłanianej zamiaru popełnienia czynu zabronionego( jeżeli osoba nakłaniana uzewnętrznia podjęty już zamiar popełnienia czynu to mam do czynienia nie z podżeganiem, a z pomocnictwem intelektualnym- utwierdzaniem w zamiarze przestępnym).

- podżegać można tylko w zamiarze bezpośrednim i tylko poprzez działanie, a podżegacz ponosi odpowiedzialność także wtedy, gdy sprawcy wykonawczemu nie można przypisać winy

- podżeganie jest zawsze zachowaniem umyślnym, nawet jeśli po stronie osoby nakłonionej do czynu zabronionego zachodziła wina nieumyślna

b.2 Pomocnictwo polega na ułatwianiu innej osobie dokonania czynu zabronionego, dopuszcza się go ten, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swym zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzie, środek przewozu, udzielając rady lub informacji( art.18 par.3).

- można dopuścić się pomocnictwa przez zaniechanie pod warunkiem, że pomocnik dopuszczający się zaniechania miał szczególny obowiązek niedopuszczenia do czynu zabronionego( np. zaniechanie kontroli przez celnika)

- pomocnictwa można dopuścić się zarówno w zamiarze bezpośrednim, jak i ewentualnym ( np. godząc się z tym, że udzielona informacja ułatwi popełnienie przestępstwa)

- pomocnictwo może wystąpić jedynie przed lub w czasie dokonania czynu zabronionego przez sprawcę wykonawczego( pomoc udzielona po wykonaniu przestępstwa może przybrać formę poplecznictwa- pomoc w uniknięciu przez sprawcę odpowiedzialności przez jego ukrywanie, zacieranie śladów przestępstwa itp. , a nawet odbywanie za niego kary)

b.3 Odpowiedzialność karna za podżeganie i pomocnictwo jest niezależna od odpowiedzialności sprawcy wykonawczego.

- podżegacz i pomocnik nie odpowiadają za eksces sprawcy( np. podżeganie lub pomocnictwo dotyczyło kradzieży, a sprawca dokonał rozboju)

- podżegacz i pomocnik odpowiadają w granicach swego zamiaru, chociażby osoba, która czynu zabronionego dokonała lub miała dokonać, nie ponosiła odpowiedzialności

- co do karalności za podżeganie lub pomocnictwo, to sąd wymierza karę w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo, z tym że w wypadku pomocnictwa istnieje możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary( art.19 par. 1,2)

>jeżeli działanie sprawcy skończyło się na usiłowaniu, podżegacz lub pomocnik ponoszą odpowiedzialność jak za usiłowanie( art.22 par. 1), nawet wtedy, gdy sprawca odstąpił od usiłowania lub przejawił czynny żal

>jedynie, gdy sprawca nawet nie usiłował dokonać czynu zabronionego, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary wobec podżegacza czy pomocnika, a nawet odstąpić od jej wymierzenia( art.22 par.2)

>czynny żal podżegacza lub pomocnika- art. 23 par.1,2- nie podlega karze podżegacz lub pomocnik jeżeli dobrowolnie zapobiegł dokonaniu czynu zabronionego, a w wypadku bezskuteczności o zapobieżenie czynowi zabronionemu sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary

b.4 Podżeganie i pomocnictwo do przestępstw indywidualnych.

- KK przyjmuje uregulowanie uzależniające odpowiedzialność współdziałającego w przestępstwie indywidualnym od wiedzy o istnieniu cechy indywidualnej sprawcy

>art. 21 par.2 „Jeżeli okoliczność osobista dotycząca sprawcy(..) stanowi znamię czynu zabronionego, współdziałający podlega odpowiedzialności karnej, przewidzianej za ten czyn, gdy o tej okoliczności wiedział, chociażby go nie dotyczyła.”; par.3 „Wobec współdziałającego, którego dotyczy okoliczność określona w par.2, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.”

- prowokator- ten, kto inną osobę nakłania do popełnienia czynu zabronionego w celu skierowania przeciwko niej postępowania karnego

>prowokator ponosi odpowiedzialność jak za podżeganie(art.24), odpowiada zawsze w granicach zagrożenia przewidzianego za dokonanie przestępstwa, nie stosuje się przepisów o czynnym żalu

*prowokacja nie jest formą zjawiskową, lecz przestępstwem sui generis!!

c. Sprawstwo i współsprawstwo.

- formy sprawstwa:

>sprawstwo indywidualne- jedna osoba własnym zachowaniem wypełnia wszystkie znamiona czynu zabronionego

>współsprawstwo

>sprawstwo kierownicze- osoba kierująca realizacją czynu zabronionego przez inną osobę lub osoby ma rzeczywistą możliwość faktycznego panowania nad przebiegiem bezprawnej akcji, od jej decyzji zależy rozpoczęcie, prowadzenie, zmiana i przerwanie całej bezprawnej akcji

> sprawstwo przez polecenie wydane osobie uzależnionej- osoba, która wykorzystuje uzależnienie innej osoby lub osób od siebie, wydaje polecenie popełnienia przestępstwa, ale nie kieruje realizacją tego polecenia( np. szef organizacji przestępczej)

- współsprawstwo- zachodzi, gdy dwie lub więcej osób działają w porozumieniu, którego treścią jest wspólne popełnienie czynu zabronionego

>porozumienie musi nastąpić przed lub w trakcie realizacji czynu zabronionego, forma jest dowolna, istotna jest tylko akceptacja wspólnego popełnienia przestępstwa

*współsprawstwo sukcesywne- osoba włącza się do porozumienia w trakcie realizacji przestępstwa, ponosi ona odpowiedzialność za tę część działalności przestępnej, w której brała udział( chyba, że z zawartego wcześniej porozumienia i podziału ról wynikało jej późniejsze włączenie się- wówczas ponosi taką samą odpowiedzialność jak pozostali współsprawcy)

>poszczególni współsprawcy ponoszą odpowiedzialność za całość uzgodnionej akcji przestępnej

>nie stanowi współsprawstwa a jedynie indywidualne sprawstwa równoległe ( koincydencyjne) sytuacja, w której osoby działające bez porozumienia dopuszczają się przestępstw w tym samym miejscu, wykorzystując tę samą sposobność

>współsprawstwo może wystąpić zarówno w formie działania, jak i zaniechania (działanie współsprawców może się realizować nie tylko w formie dokonania, lecz także karalnych form stadialnych), współsprawstwo może być nieumyślne)

-teorie dotyczące współsprawstwa(rozróżnienie współsprawstwa od pomocnictwa)

>formalno- obiektywna: współsprawcą jest ten, kto działając w porozumieniu realizuje choć w części znamiona czynu zabronionego

>subiektywna: decydując jest zamiar przestępny, jeżeli dotyczy on jedynie udzielenia pomocy sprawcom to mamy do czynienia z pomocnictwem, natomiast gdy zamiar obejmuje udział sprawczy występuje współsprawstwo- bez względu na realizację albo bark znamion czynu zabronionego

>mieszana( materialno-obiektywna)- współsprawcą jest nie tylko ten, kto wykonuje całość lub część znamion wykonawczych, lecz także ten, którego zachowanie w sposób istotny dopełnia zachowanie innych, tak, że bez jego udziału realizacja przestępstwa byłaby niemożliwa albo znacznie utrudniona

*współsprawstwo konieczne- jako delictum sui generis, współdziałanie osób należy do znamion czynu zabronionego(np. zgwałcenie polegające na działaniu „wspólnie z inną osobą”- art. 197 par.3)

Kary.

I. Wiadomości ogólne.

1. Kara kryminalna- przewidziana przez prawo karne konsekwencja popełnienia przestępstwa, która zawiera określoną przez prawo dolegliwość i w której wyraża się dezaprobata popełnienia czynu i jego sprawcy.

- kara za przestępstwo wymierzana jest w imieniu państwa przez specjalnie powołane do tego organy- sądy

- wymierzanie kar za przestępstwo stanowi realizację wymiaru sprawiedliwości, który Konstytucja powierza sądom(art.175), wyposażając je w przymiot niezawisłości w zakresie orzekania(art.178)

- treścią kary kryminalnej jest pozbawienie lub umniejszenie dóbr osobistych skazanego, takich jak wolność, cześć, prawa obywatelskie, własność, a do niedawna także życie

- wyłączną podstawą stosowania kar kryminalnych jest wina ustalona i przypisana sprawcy przestępstwa w określonym przez prawo trybie(nulla poena sine culpa)

- kara kryminalna oparta jest na odpowiedzialności osobistej

>odbywanie kary za skazanego jest przestępstwem jako forma poplecznictwa- art.239par.1KK

>organizowanie i przeprowadzanie publicznej zbiórki na uiszczenie grzywny oraz jej uiszczenie przez osobę niebędącą najbliższą dla sprawcy stanowi karalne wykroczenie- art.57par.1KW

*wymierzanie przez niezawisłe sądy kary za wykroczenia również należy do wymiaru sprawiedliwości, jednakże kar wymierzanych za wykroczenia nie można uznać za kary kryminalne; odpowiedzialność za wykroczenia nie jest odpowiedzialnością karną sensu stricte( jest to odpowiedzialność sensu largo)- art. 10 KW: „zaliczalność” kar orzeczonych za przestępstwa i wykroczenia przy zbiegu jednoczynowym, mająca na celu uniknięcie podwójnej dolegliwości za ten sam czyn

2. Typy racjonalizacji kary.

*racjonalizacja kary- uzasadnienie istoty i celu kary

-a. kara wywodzi się z zemsty rodowej, której udoskonaloną i zracjonalizowaną forma stała się zasada talionu, czyli sprawiedliwej odpłaty( Kodeks Hammurabiego- „oko za oko, ząb za ząb)

b. wg B. Wróblewskiego wyróżnić można:

- racjonalizację sakralną- kara ma zapobiegać gniewowi bogów

- racjonalizację sprawiedliwościową(metafizyczna)- kara jest odpłatą za popełnione przestępstwo, co uzasadnia jej sens i konieczność stosowania

>Kant: kara za przestępstwo wynika z imperatywu kategorycznego( nakazu moralnego), który człowiekowi dyktuje rozum praktyczny, wymierzając karę nie należy myśleć o celach utylitarnych, gdyż oznaczało by to traktowanie przestępcy jako środka do celu ( sprzecznie z jego godnością i odpowiedzialnością); sprawiedliwa kara usuwa zło, jej miarą powinna być wina przestępcy

>abstrakcyjna teoria Hegla: kara jako logiczna konsekwencja przestępstwa stanowiącego zaprzeczenie absolutnej idei prawa

>teorie bezwzględne(absolutne)- przedstawiciele szkoły klasycznej: Birkmeyer, Koheler, Krzymuski(wymierzanie kar chroni porządek prawny przez realizację idei sprawiedliwości); przedstawiciel szkoły socjologicznej Durkheim(sprawiedliwe karanie jako czynnik integrujący społeczeństwo wokół uznanych wartości, zapobiegający zjawisku anomii)

>tradycyjna teoria odpłaty moralnej- Bettiol

>nurty neoklasyczne- praktyczny miernik kary, oparty na proporcjonalności kary do winy sprawcy i społecznej szkodliwości jego czynu

- racjonalizacja celowościowa(utylitarna)- społecznie użyteczne cele kary, jej zapobiegawcze i wychowawcze oddziaływanie

>Seneca: „nikt rozsądny nie karze dlatego, że popełniano przestępstwo, lecz po to, by go nie popełniano”

>postępowo- humanitarny nurt Oświecenia- Beccaria(uzasadnienie kary w prewencji ogólnej i indywidualnej), przedstawiciele szkoły klasycznej- nacisk na prewencję ogólną (Feuerbach- teoria przymusu psychologicznego, Bentham- teoria zapobieżenia ogólnego), przedstawiciele szkoły socjologicznej( Liszt, Makarewicz)- eksponowanie prewencji indywidualnej w postaci zapobiegawczego i wychowawczego oddziaływania kary na sprawce przestępstwa

>współczesne nurty ochrony społecznej i teorie resocjalizacji

3. Cele kary- mogą mieć charakter retrybutywny(sprawiedliwościowy) lub utylitarny ( celowościowy)

istota kary= treść kary(dolegliwość wynikająca z pozbawienia lub umniejszenia określonych dóbr osoby karanej)+ cel kary(określone stany, które za pomocą kary zamierza się osiągnąć)

a. cel sprawiedliwościowy- kara ma być współmierna do ciężkości przestępstwa (winy sprawcy i szkodliwości jego czynu), gdyż tylko wtedy jest sprawiedliwa

b. prewencja indywidualna- zapobiegawcze i wychowawcze oddziaływanie na sprawcę, zmierzające do zapobieżenia jego powrotowi do przestępstwa(poprawa jurydyczna)

>uniemożliwianie i utrudnianie ponownego przestępstwa(kary długoterminowe, pozbawienie praw)

>resocjalizacja- wychowawcze oddziaływanie na sprawcę zmierzające do jego poprawy(wytworzenia hamulców psychologicznych)

c. prewencja ogólna- zapobiegawcze oddziaływanie na społeczeństwo

>o ogólnoprewencyjnej skuteczności kary nie decyduje jej surowość, a sprawiedliwość, niezawodność i szybkość zastosowania

>prewencja pozytywna- kształtowanie zgodnych z wymogami prawa postaw i ocen prawnych

d. naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem i danie satysfakcji pokrzywdzonemu ( Deklaracja ONZ z 29.11.1985r. o podstawowych prawach ofiar przestępstw)

*cele kary realizowane są przez zabronienie określonych czynów pod groźbą kary (ustawowy wymiar kary- decydująca rolę odgrywa mechanizm prewencji ogólnej), orzekanie kar przez sądy(sądowy wymiar kary- uwzględnienie wszystkich jej celów), wykonywanie orzeczonych kar

*od celów kary należy odróżnić jej funkcje; przez funkcje rozumie się faktyczne skutki wywoływane przez karę

II. Katalog kar.

1. Kara śmierci.

a. proces eliminacji kary śmierci w Polsce

- od 1988r.- moratorium faktyczne- Sąd najwyższy konsekwentnie zamieniał orzeczone wyroki śmierci na karę 25 lat pozbawienia wolności(kary dożywocia nie było wówczas) albo stosowano prawo łaski

- ustawa z 12.07.1955r. zmianie Kodeksu karnego z 1969r.- moratorium formalne- zawieszenie wykonania kary śmierci na okres 5 lat( nie oznaczało to jednak usunięcia kary śmierci z katalogu kar ani nawet zakazu jej orzekania)

- uchwalenie 6.06.1977r. Kodeksu karnego- ostateczna abolicja kary śmierci

!!Polska nie może powrócić do kary śmierci, gdyż byłoby to sprzeczne z prawem UE ( ratyfikacja Protokołu nr 6 do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka ustawą z 14.04.2000r.- zobowiązanie do rezygnacji z kary śmierci w okresie pokoju)

b. argumenty „przeciw” i „za”

b.1 „przeciw”

>niezgodność kary śmierci z zasadą humanitaryzmu

>negatywny wpływ na kulturę społeczną

>nieodwracalność, a więc niemożliwość naprawienia ewentualnej pomyłki

>nieużyteczność, którą potwierdza udokumentowany badaniami brak wpływu na poziom zagrożenia najcięższą przestępczością

b.2 „za”

>zasada sprawiedliwości- jedynie śmierć jest karą współmierną za najcięższe zabójstwo

>odstraszający wpływ kary

>opinia publiczna

>względy ekonomiczne

2. Kara pozbawienia wolności.

a. historia

- XVI i Xvii w. - pierwsze zalążki kary pozbawienia wolności w postaci domów poprawy dla włóczęgów, prostytutek i młodocianych przestępców(Anglia, potem Holandia i Flandria, a następnie Włochy; Polska- 1723r. pierwszy przytułek w Warszawie)

- przełom XVIII i XIX w.- pojawienie się kary pozbawienia wolności jako samoistnej kary mającej na celu świadome oddziaływanie na skazanych

- 1791r. (Filadelfia)- pierwszy system penitencjarny założony przez religijną sektę kwakrów ( system celkowy- skazani w pojedynczych celach w kontakcie z Biblią mieli przemyśleć popełnione zło i osiągnąć moralną poprawę)

- 1826r.(Auburn w stanie Nowy Jork)- system wspólnej pracy i milczenia

- 1840r.- angielski system „markowy”- podział odbywania kary na trzy etapy od pełnej izolacji, poprzez wspólną pracę w wydzielonych grupach, do przedterminowego zwolnienia

( przechodzenie do poszczególnych etapów uzależnione od uzyskanych punktów- marek za wydajna pracę i poprawę w zachowaniu)→system irlandzki→ wolna progresja (przełom w dziedzinie więziennictwa)

- XX w. -kara pozbawienia podstawowym środkiem oddziaływania na przestępców, stopniowa rezygnacja z podziału kary na jej rożne ustawowe formy

>KK z 1932r. podział kary pozbawienia wolności na areszt i więzienie

>KK z 1969r. jednolita kara pozbawienia wolności(zróżnicowanie treści wykonywania kary)

>KK z 1997r. jednolita kara pozbawienia wolności(art.37)

b. współczesna i przyszła rola kary pozbawienia wolności

*Prymat kar wolnościowych(kara pozbawienia wolności jako środek ostateczny) przy sprawach o drobne i średnie przestępstwa(zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności).

- w obecnym KK kara pozbawienia wolności wymieniona jest w katalogu kar(art.32) po karach grzywny i ograniczenia wolności, układ taki jest celowy- „ma wskazywać sędziemu ustawowe priorytety w wyborze rodzaju kary”

- obniżenie dolnej granicy kary pozbawienia wolności do 1 miesiąca(art. 37)

- art.58 par.1- we wszystkich wypadkach, w których ustawa przewiduje możliwość wyboru kary, sąd orzeka karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko wtedy, gdy inna kara albo środek karny nie może spełniać celów kary

- art. 58 par.3- pozwala za przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat, orzec grzywnę lub karę ograniczenia wolności zamiast kary pozbawienia wolności( wyjątek art. 58 par.4)

*Przy zbrodniach i ciężkich występkach kara pozbawienia wolności jest podstawowym i niezbędnym środkiem reakcji parwno-karnej. Art. 67 par. 1 KKW wyraźnie akcentuje resocjalizacyjno- zapobiegawczy cel wykonywania kary pozbawienia wolności. Środkami prowadzącymi do realizacji tego celu ma być oddziaływanie na skazanych prze pracę, zajęcia kulturalno- oświatowe i sportowe, korzystanie w razie potrzeby ze środków terapeutycznych, podtrzymywanie kontaktów skazanych z rodziną i światem zewnętrznym. Kładąc nacisk na indywidualizację oddziaływania na skazanych(należy ona do działalności komisji penitencjarnych)KKW różnicuje zakłady karne i systemy oddziaływania penitencjarnego:

- zakłady karne dla młodocianych

- zakłady karne dla odbywających karę po raz pierwszy

- zakłady karne dla recydywistów penitencjarnych

- zakłady karne dla odbywających karę aresztu wojskowego

>wymienione zakłady mogą być organizowane jako zakłady typu zamkniętego, półotwartego i otwartego

Wykonywanie kar odbywa się w jednym z trzech systemów:

- programowego oddziaływania

- terapeutyczny

- zwykły

*Oprócz terminowej kary pozbawienia wolności- w wymiarze od 1 miesiąca do 15 lat(art.37)- KK przewiduje:

- karę 25 lat pozbawienia wolności(art. 32 pkt 2)(skazany na karę 25 lat pozbawienia wolności może być warunkowo zwolniony po odbyciu 15 lat kary, przy czym okres próby ustalany jest wg ogólnej reguły- od 2 do 5 lat)

- karę dożywotniego pozbawienia wolności( możliwość wyjątkowego zwolnienia skazanego po odbyciu 25 lat pozbawienia wolności, przy czym okres próby wynosi 10 lat, a dozór kuratora sądowego jest obowiązkowy):

>zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości i zbrodnie wojenne

>zamach stanu godzący w niepodległość i integralność państwa

>zamach na życie Prezydenta

>zabójstwo w typie podstawowym i typach kwalifikowanych

→kara dożywotniego pozbawienia wolności zawsze występuje w alternatywie z karą 25 lat pozbawienia wolności, obie kary pełnią funkcję ochronną

3. Kara ograniczenia wolności.

- kara ograniczenia wolności została wprowadzona do prawa polskiego przez Kodeks karny z 1969 r.; genezę tej kary można wiązać z występującą w ustawodawstwie byłych państw socjalistycznych karą pracy poprawczej

- kara ograniczenia wolności wymierzana jest od 1 miesiąca do 12 miesięcy(art.34 par.1) i polega przede wszystkim na nieodpłatnej kontrolowanej pracy społecznie użytecznej we wskazanym przez sąd zakładzie, placówce służby zdrowia, opieki społecznej lub na rzecz organizacji niosącej pomoc charytatywną- w wymiarze od 20 do 40 godz. Miesięcznie

- ponadto od osoby zatrudnionej można orzec potrącenia od 10% do 25% wynagrodzenia na rzecz Skarbu Państwa albo na cel społeczny wskazany przez sąd(art. 35 par.2)

- w czasie odbywania kary skazany nie może zmienić stałego pobytu bez zgody sądu i ma obowiązek udzielenia wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary(art.34 par.2), przewidziana jest również możliwość dozoru kuratorskiego oraz nałożenia na skazanego obowiązków probacyjnych w postaci:

>przeproszenia pokrzywdzonego

>wykonywania obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby

>powstrzymywania się od nadużywania alkoholu lub innych środków odurzających

>naprawienia w całości lub w części wyrządzonej szkody(może być nałożony tylko wtedy, gdy nie został on wymierzony jako środek karny na podstawie art. 46 par. 1)

*przed nałożeniem wymienionych obowiązków należy wysłuchać skazanego

- istnieje możliwość warunkowego zawieszenia tej kary na okres próby od roku do 3 lat (art. 69 i 70 par.1)

- kodeks przewiduje możliwość skrócenia kary po odbyciu przez skazanego połowy kary, jeżeli w tym czasie przestrzegał porządku prawnego, sumiennie wykonywał społecznie użyteczną pracę oraz spełniał wszystkie nałożone na niego obowiązki; w takim wypadku uważa się orzeczoną karę za wykonaną(art. 83)

4. Kara grzywny.

a. zalety

- wymierność

- łatwość w orzekaniu

- taniość wykonania

- brak oderwania sprawcy od jego naturalnego środowiska i brak zagrożenia demoralizacją

- walory wychowawcze- uświadomienie sprawcy nieopłacalności przestępstwa(również utwierdzenie takiego przekonania w społeczeństwie) poprzez dolegliwość ekonomiczną

- zadośćuczynienie społeczeństwu

b. wady

- m.in. możliwość, że nie sam sprawca, lecz inne osoby (w szczególności jego najbliżsi)poniosą koszt grzywny

c. w ustawodawstwie karnym grzywna występuje jako:

- kara samoistna za orzekana na ogół za przestępstwa o niewielkiej społecznej szkodliwości

- kara kumulatywna orzekana obok kary pozbawienia wolności za przestępstwa popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej

d. system stawek dziennych

- karę grzywny można orzec nie tylko za występki zagrożone grzywną, lecz także za występki zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 5, jeżeli sprawca nie był poprzedni skazany na karę pozbawienia wolności niemniejszą niż 6 miesięcy, a orzeczenie taj kary sąd uważa za niecelowe

- nie należy orzekać kary grzywny, jeżeli warunki ekonomiczne uniemożliwiają sprawcy jej uiszczenie i zachodziłaby konieczność wykonywania zastępczej kary pozbawienia wolności

- KKW przewiduje możliwość pracy na rachunek grzywny, jej odroczenie i rozkładanie na raty, a w niektórych przypadkach nawet umorzenie

- istnieje możliwość warunkowego zawieszenia wykonania grzywny orzeczonej jako kara samoistna( rezygnacja z egzekucji grzywny w razie pozytywnego upływu okresu próby- zatarcie skazania z mocy ustawy- art.76 par.1 KK)

- wg art. 33 par.1KK najniższa liczba stawek grzywny wynosi 10, najwyższa 360, z tym że przepis szczególny może oznaczyć inną liczbę stawek( w szczególności niższą górną granicę); w wypadku nadzwyczajnego obostrzenia kary oraz orzeczenia łącznej kary grzywny za zbiegające się przestępstwa, karę tę wymierzyć można do wysokości 540 stawek dziennych

- wymiar kary grzywny w systemie stawek dziennych następuje w dwóch etapach:

>I-orzekanie liczby stawek stosownie do szkodliwości popełnionego czynu i winy sprawcy

>II-ustalenie jednej stawki dziennej przy uwzględnieniu dochodów sprawcy, jego sytuacji rodzinnej i możliwości zarobkowych

- wysokość stawki dziennej ustalana jest indywidualnie w granicach od 10 do 2000zł

- KK nie przewiduje obligatoryjnej grzywny obok kary pozbawienia wolności, można ją orzec jeżeli sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub gdy korzyść taką osiągnął( art.33 par.2)

5. Modyfikacja kar orzeczonych i kary zastępcze.

a. modyfikacje orzeczonych kar dotyczą przede wszystkim możliwości ich skrócenia, a nawet umorzenia

- kara pozbawienia wolności- skrócenie w formie warunkowego zwolnienia w związku z poddaniem sprawcy próbie

- skrócenie kary ograniczenia wolności ma charakter bezwarunkowy

- skrócenie dotyczy także terminowych środków karnych(art.84 par.1), nastąpić ono może po upływie połowy okresu, na jaki orzeczono te środki, nie wcześniej jednak niż po roku- jeżeli sprawca w tym czasie przestrzegał porządku prawnego; możliwości takiego skrócenia nie dotyczą: art.41 par. 1a; 41a par.3; 42 par. 2 lub 3

- skrócenie kary nie dotyczy grzywny, możliwe jest jednak:

>odroczenie jej wykonania

>rozłożenie na raty na okres do 1 roku, a wyjątkowo na 3 lata

>odpracowanie grzywny orzeczonej w wymiarze nieprzekraczającym 120 stawek dziennych, w formie pracy społecznie użytecznej

>umorzenie w całości lub części, jeżeli skazany z przyczyn od niego niezależnych nie może uiścić grzywny, a jej wykonanie w innej formie okazało się niemożliwe lub niecelowe

b. modyfikacje w zakresie treści kary dotyczą przy karze ograniczenia wolności sposobu wykonywania nałożonego obowiązku pracy, przepisy przewidują także modyfikację nakładanych obowiązków probacyjnych

c. kary zastępcze- kary orzekane w miejsce kar pierwotnie orzeczonych; przesłankami orzeczenia kary zastępczej jest bądź niemożliwość wykonania kary pierwotnej, bądź uchylanie się sprawcy od wykonania kary( kara zastępcza jako środek przymuszenia sprawcy do wykonania obowiązku wynikającego z orzeczonej kary)

- jeżeli skazany uchyla się od wykonania obowiązków wynikających z orzeczonej kary ograniczenia wolności, sąd orzeka zastępczą karę grzywny przyjmując, że jeden dzień ograniczenia wolności jest równoważny jednej stawce dziennej; jeżeli orzeczenie grzywny byłoby niecelowe, sąd określa zastępczą karę pozbawienia wolności przyjmując, że jeden dzień pozbawienia wolności odpowiada dwóm dniom ograniczenia wolności; zastępczą karę pozbawienia wolności orzeka się również, gdy skazany uchyla się od orzeczonej już zastępczej kary grzywny

- w wypadku skazania za przestępstwo, za które ustawa nie przewiduje kary pozbawienia wolności, górna granica zastępczej kary pozbawienia wolności nie może przekroczyć 6 miesięcy

- przy określaniu zastępczej kary pozbawienia wolności uwzględnia się uiszczoną lub ściągniętą w drodze egzekucji grzywnę, przy czym skazany może w każdym czasie uwolnić się od orzeczonej zastępczej kary pozbawienia wolności, wpłacając kwotę grzywny przypadająca jeszcze do uiszczenia

- zastępczą karą za grzywnę jest pozbawienie wolności; wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności można warunkowo zawiesić na okres próby od roku do 2 lat; gdy grzywna została uiszczona jedynie w części, zmniejsza się wymiar kary zastępczej w sposób odpowiadający stosunkowi zapłaconej kwoty do wysokości grzywny; od zastępczej kary pozbawienia wolności skazany może się w każdym czasie zwolnić przez złożenie kwoty pieniężnej przypadającej jeszcze do uiszczenia

>dwie stawki dzienne odpowiadają jednemu dniu pozbawienia wolności oraz dwóm dniom kary ograniczenia wolności

>maksymalna wysokość zstępczej kary pozbawienia wolności- w zasadzie 6 miesięcy

*przy karze łącznej i nadzwyczajnemu obostrzeniu kary grzywny- 9 miesięcy

*wyjątkowo grzywna do 2000 stawek- 12 miesięcy(maks. wymiar kary zastępczej)

Środki karne.

*środki zabezpieczające- przełom XIX i XX w. koncepcja dwutorowości oddziaływania na sprawców przestępstw opracowana przez szkołę socjologiczną- wprowadzenie obok kar środków zabezpieczających stosowane wobec sprawców niepoprawnych, z nawyknienia lub wymagających szczególne oddziaływania leczniczego *środki probacyjne- są to środki polegające na poddaniu sprawcy próbie, wykształciły się w prawie anglo-amerykańskim *środki odszkodowawcze( restytucyjne) *środki polegające na pozbawieniu lub ograniczeniu niektórych praw

1. Pojęcie środków karnych. a. w znaczeniu szerszym- wszystkie oparte na stwierdzeniu winy sprawcy przestępstwa, przewidziane przez prawo karne środki reakcji na czyn przestępny(także kary tu się wliczają) b. w znaczeniu węższym- niezaliczone do kar środki, których katalog nie jest jednolity, gdyż można w nim wyodrębnić środki probacyjne i inne środki c. środki prawnokarne- najszersza kategoria, obejmująca zarówno kary i środki karne, jak i środki wychowawcze i poprawcze stosowane wobec nieletnich oraz środki zabezpieczające(dwie ostanie kategorie nie mają charakteru karnego(środków karnych), gdyż ich stosowanie nie jest oparte na zawinionym popełnieniu przestępstwa)

*środki karne są stosowane jako modyfikacja lub uzupełnienie kary bądź zamiast kary, co następuję wówczas, gdy stopień winy sprawcy i szkodliwości jego czynu nie wymaga orzeczenia kary *środki karne zawierają w sobie określoną dolegliwość, która może być ich cechą wiodącą(np. przepadek korzyści pochodzących z przestępstwa); środki te mogą być również zorientowane profilaktycznie-prewencyjnie(np. przepadek narzędzi przestępstwa) albo ich celem może być kompensacja szkody i zadośćuczynienie pokrzywdzonemu przestępstwem(np.. nawiązka na rzecz pokrzywdzonego)

2.Systematyka środków karnych- art. 39 KK

1)pozbawienie praw publicznych 2)zakaz zajmowania określonego stanowiska , wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej 3)zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieka nad nimi 4)obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu 5)zakaz prowadzenia pojazdów 6)przepadek 7)obowiązek naprawienia szkody 8)nawiązka 9)świadczenie pieniężne 10)podanie wyroku do publicznej wiadomości

*ogólnie środki karne można podzielić na takie, w których przeważa element represyjny, oraz ba takie, w których przeważa element prewencyjny; środki karne polegające na pozbawieniu praw i zakazach orzekane są w latach, w granicach od roku do 10 lat albo do 15 lat, a nawet na zawsze, pozostałe środki określane są kwotowo albo w inny stosowny sposób

Ad.1) pozbawienie praw publicznych Pozbawienie praw publicznych jest z najsurowszym środkiem karnym o charakterze represyjnym. Polega ono na pozbawieniu lub uszczupleniu określonych praw obywatelskich i politycznych, obejmuje pozbawienie:

-czynnego i biernego prawa wyborczego do Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego, zawodowego lub gospodarczegosam fakt skazania na karę pozbawienia wolności(także za zbrodnie)nie pozbawia skazanego czynnego prawa wyborczego, natomiast jego bierne prawo może być ograniczone wymogiem niekaralności - prawa do udziału w wymiarze sprawiedliwości( w charakterze sędziego, prokuratora, ławnika) - prawa do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego lub zawodowegonależy przez to rozumieć funkcje związane z autorytetem i zaufaniem społecznym, przede wszystkim funkcje kierownicze oraz funkcje kontrolne lub też pełnione w interesie społecznym - odznaczeń i tytułów honorowych oraz zdolności do ich uzyskania w okresie trwania zakazu chodzi o ordery i odznaczenia, których nadawanie należy do uprawnień Prezydenta RP, a także o odznaczenia nadawane przez inne organy władzy państwowej i samorządu terytorialnego; pozbawienie praw publicznych nie obejmuje tytułów naukowych i zawodowych, skutkuje natomiast utratą tytułów honorowych(np. honoris causa, zasłużonego nauczyciela itp.) -w stosunku do żołnierzy pozbawienie praw publicznych powoduje również degradację- utratę posiadanego stopnia wojskowego i powrót do szeregowca

*pozbawienie praw publicznych sąd może orzec w razie skazania na karę pozbawienia wolności na okres nie krótszy niż 3 lata za przestępstwo zasługujące na szczególne potępienie *pozbawienie praw publicznych obejmuje zarówno utratę posiadanych praw, jak i niemożność ich nabycia w okresie trwania kary; upływ kary nie powoduje automatycznie odzyskania utraconych praw i odznaczeń, a jedynie przywraca zdolność do ich uzyskania

Ad.2) zakaz zajmowania określonego stanowiska , wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej Ten środek karny sąd może orzec jeżeli z przestępstwa wynika jedna z następujących przesłanek:

-nadużycie stanowiska lub uprawnień zawodowych do popełnienia przestępstwa -okazanie, że dalsze sprawowanie funkcji związanej z zajmowanym stanowiskiem, wykonywanie zawodu lub prowadzenie określonej działalności zagraża istotnym dobrom chronionym prawem

*pojęcie stanowiska wiąże się z wykonywaną funkcją(może być to funkcja kierownicza), która wiązać się powinna z określonym zakresem obowiązków i wynikającą z tego odpowiedzialnością *zawód- zajęcie zarobkowe wymagające określonych wiadomości i umiejętności, najczęściej potwierdzonych urzędowo *działalność gospodarcza- wytwórcza, przetwórcza, handlowa, usługowa, z reguły nie wymagająca potwierdzonych urzędowo kwalifikacji zawodowych; orzeczona kara oznacza zakaz wykonywania określonego typu działalności w okresie objętym zakazem *zakaz zajmowania stanowiska lub wykonywania zawodu wiąże się z ochroną interesu społecznego, pełni przede wszystkim funkcję prewencyjną; środek ten godzi w prestiż społeczny i zawodowy oraz może pozbawić uprawnień zawodowych lub związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej na długi okres(do 10 lat)

Ad.3) zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieka nad nimi Środek ten ma na celu wzmocnienie ochrony małoletnich przed przestępczością seksualną. Przesłanką do jego orzeczenia jest skazanie sprawcy na karę pozbawienia wolności za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajowości popełnione na szkodę małoletniego(rozdz. XXV KK). Orzeka się go fakultatywnie na okres od roku do lat 15, a w razie ponownego skazania- na zawsze(przy czym w tym wypadku orzekanie jest obligatoryjne).

Ad.4) obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu Sąd orzeka ten środek wobec sprawcy skazanego za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajowości na szkodę małoletniego, a także wobec skazanego za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy, w tym przemocy przeciwko osobie najbliższej. Orzeczenie tego środka jest obligatoryjne w razie skazania na karę pozbawienia wolności, a fakultatywne w razie warunkowego zawieszenia wykonywania tej kary albo orzeczenia wobec sprawcy innego rodzaju kary(ponowne skazanie powoduje obligatoryjne orzeczenie środka karnego na zawsze).Środek ten orzeka się na okres od roku do 15 lat.

*wymienione w treści tegoż środka karnego obowiązki i zakazy mogą być połączone z nałożeniem obowiązku zgłaszania się na Policji lub innego wyznaczonego organu w określonych odstępach czasu

Ad.5) zakaz prowadzenia pojazdów *Środek ten rozciąga się na wszelkiego rodzaju pojazdy(mechaniczne- drogowe, kolejowe, wodne i powietrzne, które poruszają się za pomocą silnika lub są zasilane z trakcji elektrycznej; niemechaniczne- np. rowery, zaprzęgi konne). * Podstawą orzekania jest skazanie za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym(przestępstwa spowodowania katastrofy lub bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy w ruchu lądowym, wodnym, powietrznym; spowodowanie wypadku w jednej z tych sfer ruchu; przestępstwo spowodowania wypadku przez żołnierza prowadzącego uzbrojony pojazd mechaniczny; prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości ). *Środek ten można orzec wobec prowadzących pojazdy sprawców przestępstw komunikacyjnych, jak również wobec osób bezpośrednio uczestniczących w prowadzeniu pojazdu(np. przy prowadzeniu lokomotyw, statków, samolotów itp.); nie można go natomiast orzec wobec dyspozytora, który wbrew szczególnemu obowiązkowi dopuszcza do ruchu pojazd lub osobę zagrażającą bezpośrednio bezpieczeństwu, ani wobec osoby pełniącej w stanie nietrzeźwości czynności związane bezpośrednio z zapewnieniem bezpieczeństwa w ruchu pojazdów mechanicznych, to samo dotyczy również nietrzeźwego instruktora jazdy(chyba, że prowadzony przez kursanta pojazd wyposażony jest w urządzenie umożliwiające instruktorowi bezpośredni wpływ na ruch pojazdu, albo brał udział w jego prowadzeniu wydając kursantowi polecenia)wobec wymienionych sprawców orzeka się zakaz wykonywania funkcji, jeżeli z przestępstwa wynika, że dalsze pełnienie funkcji przez skazanego zagraża bezpieczeństwu w ruchu. *Istnieje obowiązek określenia w orzeczonym zakazie rodzaju pojazdu, którego ten zakaz dotyczy(musi to być określenie pozytywne, wskazujące wyraźnie rodzaj pojazdów objętych zakazem). *art.42 par.2- obligatoryjne orzekanie zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych wobec sprawców przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, którzy w czasie popełnienia przestępstwa byli w stanie nietrzeźwości(zawartość alkoholu we krwi przekraczająca 0,5 promila-o,25 mg w 1dm sześciennym wydychanego powietrza, albo prowadzi do stężenia przekraczającego te wartości), pod wpływem środka odurzającego lub zbiegli z miejsca zdarzenia określonego w art.173,174 lub 177.Sąd orzeka karę prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych albo tylko pojazdów mechanicznych określonego rodzaju. *art.42 par. 3 i 4- sąd może orzec zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na zawsze, jeżeli sprawca przestępstwa określonego w art. 173, 174 lub 177 par.2, którego następstwem jest śmierć lub ciężki uszczerbek na zdrowiu, był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego albo zbiegł z miejsca zdarzenia; sąd orzeka obligatoryjnie zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na zawsze w razie ponownego skazania w warunkach określonych w par.3 * zakaz prowadzenia pojazdów orzeka się na okres od roku do 10 lat(art. 42 par.3, 4- na zawsze); orzekając ten zakaz, sąd nakłada obowiązek zwrotu dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdu(do czasu tego zwrotu orzeczony zakaz nie biegnie) *naruszenie nałożonego przez sąd zakazu jest przestępstwem-art.244 * Środek ten orzeka się także na podstawie KW za wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu w ruchu polegające na: -spowodowaniu zagrożenia przez niezachowanie należytej ostrożności -prowadzeniu pojazdu po użyciu alkoholu lub innego podobnie działającego środka(obligatoryjne orzekanie zakazu przy bezwypadkowym prowadzeniu pojazdów w stanie po spożyciu alkoholu- zawartość alkoholu we krwi przekraczająca 0,2 promila- 0,1 mg w 1 dm sześciennym wydychanego powietrza) - niezastosowaniu się do sygnałów kontroli ruchu drogowego -nieudzieleniu pomocy przez uczestnika wypadku innej ofierze wypadku

Ad.6)przepadek a. rodzaje przedmiotów podlegających przepadkowi: - narzędzia przestępstwa- przedmioty, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa(przedmioty specjalnie wytworzone lub przysposobione do popełniania przestępstw, jak również przedmioty służące do użytku w celach nieprzestępnych, którymi sprawca posłużył się do popełnienia przestępstwa);przesłanką orzeczenia przepadku narzędzi jest przestępstwo umyślne *pojazd może stanowić narzędzie przestępstwa, gdy jest przystosowany lub wykorzystywany do przestępczego procederu, a nie gdy został użyty do transportu osób lub przedmiotów albo też jako miejsce przestępstwa(np. przy zgwałceniu dokonanym w samochodzie pojazd nie jest narzędziem) *art.44 par.3- przepadku nie stosuje się jeżeli jego orzeczenie byłoby niewspółmierne do wagi popełnionego czynu(sąd może orzec nawiązkę na rzecz Skarbu Państwa)

- przedmioty pochodzące bezpośrednio z przestępstwa *ich przepadek jest obligatoryjny *są to rzeczy ruchome, pieniądze i inne środki płatnicze, także papiery wartościowe uzyskane w wyniku popełnienia czynu zabronionego (owoce popełnionego przestępstwa -np. łupy uzyskane w wyniku kradzieży, produkty popełnionego przestępstwa- np. sfałszowane pieniądze) *przepadek tych przedmiotów nie możne nastąpić kosztem praw pokrzywdzonego- przedmioty te podlegają przede wszystkim zwrotowi na rzecz pokrzywdzonego lub innego uprawnionego podmiotu, i dopiero gdy taki uprawniony podmiot nie występuje lub nie można go ustalić, albo gdy dany przedmiot objęty jest ustawowym zakazem wytwarzania, posiadania lub obrotu, następuje orzeczenie przepadku takiego przedmiotu na rzecz Skarbu Państwa *gdy sprawca utracił te przedmioty sad może orzec przepadek pieniężnej ich równowartości

- przedmioty, których wytwarzanie, obrót lub przewóz jest zabronione przez prawo

!!art.47 par. 7- przepadek przedmiotów będących narzędziami, a także przedmiotów objętych zakazem posiadania lub obrotu, które nie stanowią własności sprawcy, orzeka się tylko w wypadkach przewidzianych w ustawie; w razie współwłasności orzeka się przepadek udziału należącego do sprawcy albo obowiązek uiszczenia kwoty pieniężnej stanowiącej równowartość udziału sprawcy.

b. przepadek korzyści lub jej równowartości -pierwotna regulacja- przepadek korzyści osiągniętej przez sprawcę przestępstwa określonego w art. 65, tj. przestępcę zawodowego( który uczynił sobie z popełniania przestępstw stałe źródło dochodu) lub uczestnika przestępczości zawodowej -po ostatniej nowelizacji z 2003r.-rozszerzenie tegoż środka na korzyści pochodzące z jakiegokolwiek przestępstwa, obligatoryjne orzekanie przepadku we wszystkich przypadkach, w których sprawca przestępstwa osiągnął z jego popełnienia bezprawną korzyść majątkową - nie orzeka się przepadku korzyści jeżeli podlega ona zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu - korzyść majątkowa- przedmioty określone w art. 115 par.9, wierzytelności i inne prawa majątkowe - odwrócony ciężar dowodu wobec sprawcy skazanego za popełnienie przestępstwa, z którego osiągnął korzyść majątkową znacznej wartości- ustawodawca przyjmuje, że mienie, które sprawca objął we władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł prawny w czasie popełnienia przestępstwa i po jego popełnieniu, do chwili wydania w sprawie chociażby nieprawomocnego wyroku, stanowi korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa, chyba, że sprawca lub inna zainteresowana osoba przedstawi dowód zgodnego z prawem uzyskania tego mienia(art45par.2); domniemanie to rozciąga się na inną osobę fizyczną, prawną lub jednostkę organizacyjną w sytuacji, gdy zebrany w sprawie materiał dowodowy uzasadnia wysokie prawdopodobieństwo, że sprawca , aby uniemożliwić orzeczenie lub egzekucję przepadku, przeniósł na tę osobę lub jednostkę mienie uzyskane w wyniku popełnienia przestępstwa(art.45 par.3); osoba lub jednostka organizacyjna, której mienie zagrożone jest przepadkiem, może przedstawić organowi procesowemu dowód zgodnego z prawem jego uzyskania, a także przysługuje jej prawo wytoczenia przeciwko Skarbowi Państwa powództwa o obalenie domniemania z art. 45 par.3

Ad.7),8),9) naprawienie szkody, nawiązka i świadczenie pieniężne a. obowiązek naprawienia szkody - pierwszą przesłanką orzeczenia obowiązku naprawienia szkody jest wniosek pokrzywdzonego lub innej uprawnionej osoby(np. zakładu ubezpieczeń), drugą jest zaś jest skazanie sprawcy za przestępstwo wymienione w art. 46 par.1 KK: spowodowanie śmierci, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia; przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji lub przeciwko środowisku, mieniu lub obrotowi gospodarczemu(skazanie za jedno z wymienionych przestępstw popełnionych nie tylko umyślnie, ale również z winy nieumyślnej jeżeli taki typ przestępstwa jest przewidziany przez ustawę) - przy orzekaniu tegoż środka karnego należy kierować się zasadami prawa cywilnego dotyczącymi ustalenia wielkości szkody majątkowej lub doznanej krzywdy( szkody niemajątkowej), biorąc pod uwagę stopień przyczynienia się pokrzywdzonego do jej powstania; uwzględnia się tylko te składniki lub elementy szkody, które wynikły bezpośrednio z zachowania się sprawcy lub ze skutków tego zachowania się; przepisy o przedawnieniu roszczeń nie mają zastosowania, jak również nie można na podstawie art. 46 par. 1KK zasądzić od skazanego płacenia renty na rzecz pokrzywdzonego - w wypadku skazania osób współdziałających, sąd powinien orzec wobec każdego ze współdziałających obowiązek naprawienia szkody stosownie do udziału w wyrządzonej szkodzie; dopuszczalne jest solidarne zobowiązanie współsprawców przestępstwa do naprawienia szkody w całości lub części( kwestia dyskusyjna)- wykonanie prawomocnie orzeczonego obowiązku naprawienia szkody następuje w trybie określonym w k.p.c , przy czym sąd z urzędu i bez pobierania jakichkolwiek opłat przesyła tytuł egzekucyjny pokrzywdzonemu lub innej uprawnionej osobie

b. nawiązka i świadczenie pieniężne - nawiązka- obowiązek zapłacenia określonej kwoty pieniężnej na rzecz pokrzywdzonego lub inny wskazany cel (społeczny) >wysokość nawiązki nie jest uzależniona od wielkości faktycznie wyrządzonej szkody( może ją przekraczać- np. art. 290 par. 2 KK- obowiązek zwrotu podwójnej wartości skradzionego lub wyrąbanego drzewa) > KK przewiduje orzekanie nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, gdy nie jest możliwe orzeczenie obowiązku naprawienia szkody(art. 46 par. 1), art. 46 par. 2 stanowi, że zamiast obowiązku naprawienia szkody można orzec na rzecz pokrzywdzonego nawiązkę jako zadośćuczynienie za ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała, rozstrój zdrowia oraz doznaną krzywdę( fizyczną, moralną); orzeczenie nawiązki w wypadku innych niż przewidziane w art.46 par. przestępstw, może nastąpić jedynie na podstawie szczególnego przepisu( dotyczy to np. zniesławienia, zniewagi, wyrębu i kradzieży wyrąbanego lub powalonego drzewa) > podstawą do orzekania nawiązki określonej w art. 47 ( a więc nawiązki na cele społeczne związane z ochroną zdrowia, ochrona środowiska oraz na rzecz instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji społecznej o zasięgu krajowym, wpisanych do specjalnego wykazu prowadzonego przez Ministra Sprawiedliwości) jest skazanie za umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu albo za inne przestępstwo umyślne, którego skutkiem jest śmierć człowieka, ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia; jeżeli chodzi o nawiązkę na cel związany z ochrona środowiska podstawą jej orzeczenia jest skazanie za przestępstwo przeciwko środowisku; nawiązkę przewidzianą w art. 47 par. 3 orzec można w razie skazania sprawcy przestępstwa: spowodowania katastrofy, jej bezpośredniego niebezpieczeństwa albo wypadku komunikacji( art. 173, 174, 177, 335) sprawcy, który prowadząc pojazd mechaniczny był w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, albo zbiegł z miejsca zdarzenia > nawiązkę orzeka się w wysokości do 100 000 zł(art. 48)

- świadczenie pieniężne- nie jest formą naprawienia szkody i nie może go zastępować, lecz pełni funkcje wychowawcze i prewencyjne >wg art. 49 odstępując od wymierzenia kary, a także w wypadkach wskazanych w ustawie, sąd może orzec świadczenie pieniężne na określony cel społeczny; wysokość świadczenia nie może przekraczać 20 000 zł, a w wypadku zasądzenia świadczenia skazanego za przestępstwo wymienione w art. 178 a- 60 000zł

Ad.10)publikacja orzeczenia - sąd może orzec o podaniu wyroku do publicznej wiadomości w określony przez siebie sposób( w prasie, telewizji), jeżeli uzna to za celowe ze względu na społeczne oddziaływanie kary, jednakże pod warunkiem, że publikacja orzeczenia nie narusza interesu pokrzywdzonego(art. 50)

---