1.Pojęcie prawa

Prawo to zespół norm postępowania uznanych przez państwo, których przestrzeganie jest zabezpieczone przymusem państwowym.

2. Pojęcie państwa.

Państwo jest to ludność zamieszkująca określane terytorium i podlegające suwerennej władzy. (George Jellinek)

Państwo jest najwyższą polityczną, przymusową i terytorialną organizacją społeczną posiadającą swoisty aparat władzy i suwerenność, posługującą się prawem w celu realizacji swoich zadań.

3. Pojecie władzy.

Stosunek miedzy dwiema stronami( jednostkami lub grupami), w których jedna ze stron ma możliwość w sposób trwały i uprawniony narzucenie swojej woli drugiej ze stron i ma środki zapewniające kontrole tego postępowania.

4. Pojęcie ustroju ( ustrój polityczny)

Ustrój dowolna forma sprawowania władzy publicznej, zespól zasad dotyczących przedmiotu, sposobu, metod wykonywania władzy, zakresów i aktywności państwa, podstawowych praw, wolności i obowiązków obywatela.

Polska:

1. Rodowo plemienny

2. Monarchia patrymonialna

3. Monarchia stanowa

4. Rzeczpospolita szlachecka

5. Monarchia konstytucyjna

5 Głowa państwa( definicja, rodzaje, przykłady)

Głowa państwa to osoba lub urząd reprezentujący suwerenność państwa.

Głowa państwa

Indywidualna kolegialna

Indywidualna Rada Państwa PRL

Monarcha Rada Regencyjna

Kanclerz Rada Państwa w Szwajcarii

Dyktator

Rada Państwa PRL

Naczelny organ wykonawczy władzy państwowej w PRL. RP Rzeczypospolitej Polskiej została powołana po raz pierwszy na podstawie małej konstytucji z 1947. Składała się z: prezydenta, marszałka i wicemarszałków Sejmu Ustawodawczego, prezesa Naczelnej Izby Kontroli (NIK), naczelnego dowódcy sił zbrojnych (na wypadek wojny) oraz innych członków wybranych przez sejm.

Do kompetencji RP należało sprawowanie nadzoru nad radami narodowymi, zatwierdzanie dekretów mających moc ustaw uchwalanych przez rząd. Posiadała uprawnienia do ogłoszenia stanu wojennego i poboru rekruta. W przypadku nieuchwalenia budżetu państwa przez sejm w ciągu 3 miesięcy od złożenia projektu, mogła przekazać prezydentowi zadanie ustalenia nowego budżetu. Posiadała inicjatywę ustawodawczą, miała prawo rozpatrywania sprawozdań NIK.

W Polsce po zmianie konstytucji w 1952 działała pod nazwą RP PRL jako naczelny organ władzy państwowej. Wybierana przez sejm, któremu podlegała.

Do jej kompetencji należało m.in.: zarządzanie wyborów do sejmu i zwoływanie jego posiedzeń, wydawanie dekretów z mocą ustawy w okresach między sesjami sejmu, dokonywanie wykładni ustaw, mianowanie i odwoływanie przedstawicieli dyplomatycznych Polski, akredytowanie przedstawicieli obcych państw, ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych, stosowanie prawa łaski, nadawanie odznaczeń i orderów.

RP PRL miała prawo do wprowadzania stanu wojennego w czasie, gdy nie obradował sejm oraz powoływała i odwoływała Prokuratora Generalnego i sędziów Sądu Najwyższego. W wyniku zmian ustrojowych zaprzestała działalności w lipcu 1989, w jej miejsce utworzono urząd prezydenta.

Rada Regencyjna

Rada Regencyjna, namiastka najwyższej władzy państwowej w Królestwie Polskim, powstała 12 września 1917 na mocy patentów cesarzy Niemiec i Rosji. Wraz z powołaną przez nią Radą Stanu miała pełnić funkcje ustawodawcze. Posiadała uprawnienia do tworzenia rządu spełniającego funkcje administracyjne, miała sprawować władzę do okresu objęcia rządów przez króla lub regenta.

W skład Rady Regencyjnej weszli: arcybiskup warszawski A. Kakowski, prezydent Warszawy Z. Lubomirski i ziemianin J. Ostrowski. Kancelarię Rady stanowił Gabinet Cywilny. Kierował nim sekretarz Rady ks. prałat Zygmunt Chełmicki.

W praktyce jej rola sprowadzała się do wykonywania poleceń władz okupacyjnych, przede wszystkim niemieckiego generał-gubernatora H. Beselera i austriackiego generał-gubernatora K. Kucka.

W nielicznych przypadkach Rada Regencyjna zdobywała się na oficjalne protesty u swych mocodawców. W październiku 1918, w obliczu klęski państw centralnych, Rada Regencyjna wystąpiła z orędziem zapowiadającym odbudowę państwa polskiego, przeprowadzenie wyborów i powołanie nowego rządu. Regenci powołali pierwszy polski rząd pod prezesurą Jana Kucharzewskiego, który przejął od Komisji Przejściowej Tymczasowej Rady Stanu, przekazane przez okupantów działy administracji. W pierwszym okresie istnienia Królestwa Polskiego polskie było sądownictwo, szkolnictwo, służba zdrowia i administracja. Rada Regencyjna 7 października 1918 roku ogłosiła niepodległość Polski, a pięć dni później pozbawiła generał-gubernatora warszawskiego Beselera naczelnego dowództwa nad Polską Siłą Zbrojną. 25 października powołano rząd Józefa Świeżyńskiego, który jako pierwszy nie starał się o akceptację władz okupacyjnych niemieckich i austro-węgierskich.

Rada Regencyjna 11 listopada 1918 roku przekazała naczelne dowództwo nad wojskiem polskim brygadierowi Józefowi Piłsudskiemu, następnego dnia powierzyła mu misję stworzenia rządu, ale wobec nacisków opinii publicznej zrezygnowała z tego zamiaru i 14 listopada 1918 r. rozwiązała się mocą własnego dekretu. Na podstawie dekretu Rady Regencyjnej władzę zwierzchnią w Królestwie Polskim przejął Józef Piłsudski. W dniach od 14 do 22 listopada 1918 r. Józef Piłsudski był z formalno-prawnego punktu widzenia Regentem Królestwa Polskiego, mimo że nigdy takiego tytułu nie użył. Dopiero 22 listopada przyjął urząd Tymczasowego Naczelnika Państwa i zmienił nazwę państwa z Królestwa Polskiego na Rzeczpospolitą Polską, przesądzając tym samym o republikańskim, demokratycznym charakterze odrodzonego państwa polskiego.

6.Sposób objęcia władzy( powołania na tron)

• Podbicie

• Zawłaszczenie

• Kupno władzy

• Układ sukcesyjny

• Unia personalna

• Desygnacja

• Adopcja

• Elekcja w obrębie dynastii. → wszyscy zstępni w linii męskiej (nawet boczni, ale żadnych kobiet)

Pyt 7 ??

Prawa do tronu „dziedziców przyrodzonych” były na ogół respektowane. Jeżeli takich nie było, wtedy odbywały się elekcje. Decydowali panowie duchowni i świeccy….

Zakres elekcyjności zależał od lokalnego układu sił. Na Mazowszu gdzie przeważało liczne drobne rycerstwo, dominowała zasada dziedziczności. Dziedziczność przeważała też na Śląsku, Wielkopolsce, Kujawach, choć występowały tam elementy elekcyjności. W pełni elekcyjność rozwinęła się w dzielnicy krakowsko-sandomierskiej, gdzie dysponowanie tronem spoczęło w rękach miejscowych możnowładców.

- elekcyjność sprzyjała jednoczeniu dzielnic w ręku jednego władcy, toteż wysunęła się na czoło w dobie walk o zjednoczenie państwa.

- elekcyjność uwydatniała publicznoprawny charakter władzy monarszej, rolę czynników społecznych decydujących o elekcji

8. Desygnacja

Desygnacja (łacińskie designatio - wyznaczenie, mianowanie), wskazanie kandydata na określone stanowisko lub urząd przez uprawniony organ. Zgodnie z Konstytucją RP do obowiązków prezydenta należy desygnowanie kandydata na premiera. Wraz ze składem rządu musi on zostać zatwierdzony przez Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

9. Układ sukcesyjny

W 1339 roku Kazimierz Wielki zawarł układ sukcesyjny z królem Węgier Ludwikiem, na mocy, którego po bezdzietnej śmierci króla władze w Polsce mieli objąć Andegawenowie. Dzięki temu Polska weszła w sojusz z Węgrami okupiony układem sukcesyjnym.

10 Ius ducale

Państwo, uważane było w tej epoce za własność dynastii panującej co zwane było monarchią patrymonialną. Z tego względu całą ludność zobowiązana była do różnego rodzaju świadczen na rzecz władcy. Od tego wywodzi się system prawa książęcego (łac. ius ducale), którym określamy zespół różnych uprawnień księcia w stosunku do ludności lub dóbr, polegający na zwierzchnictwie sądowym, egzekwowaniu od ogółu ludności różnego rodzaju świadczeń, danin i posług oraz określonych regaliów, czyli książęcych monopoli. Regale mieliśmy następujące: ziemne, łowieckie, górnicze, wodne, handlowe, mennicze i grodowe. Świadczenia na rzecz księcia były grupowe oraz indywidualne. Grupowe to np. obowiązek udziału w wojnie i w obronie kraju, naprawa dróg i mostów, budowa i utrzymanie grodów. Do posług zaliczamy: stan, podwoda, przewóz oraz przewód (były to posługi komunikacyjne). Świadczenia indywidualne to różnego rodzaju daniny na rzecz władcy, np. podymne, poradlne oraz daniny płacone w naturaliach takich jak zboże, miód, skóry.

Ogół uprawnień monarchy

- zwierzchność, w tym sąd nad ludnością

- prawo do poboru danin, żądania posług na rzecz księcia i jego urzędników

- regalia w tym najważniejsze regalie ziemi

Pyt 11

Ius resistendi - prawo oporu

Gdy monarcha nie przestrzegał praw lub naruszał przyjęte zobowiązania, możnowładcy uważali, że mają prawo oprzeć się bezprawnym ich zdaniem zarządzeniom, a w ostateczności usunąć siłą. Prawo oporu zostało sformułowane w ósmym dziesiątku lat XIII, w przywileju księcia wrocławskiego Henryka IV Probusa

Pojawia się też w 1573 roju w Artykułach Henrykowskich oraz w 1768 w Prawach Kardynalnych.

12 Daniny, służebności i regale.

1. służebności

Podwoda - Jedna z tak zwanych posług komunikacyjnych wynikających z prawa książęcego (łac. ius ducale), obowiązującego w średniowiecznych monarchiach patrymonialnych (np. w Polsce pierwszych Piastów). Polegała na obowiązku dostarczenia na potrzeby władcy lub jego ludzi koni wierzchowych.(Urzędnikom)

Stacja - obowiązek pomieszczenia i ugoszczenia władcy wraz z dworem i urzędnikami i ludem służebnym

Powóz - Jedna z tak zwanych posług komunikacyjnych wynikających z prawa książęcego (łac. ius ducale), obowiązującego w średniowiecznych monarchiach patrymonialnych (np. w Polsce pierwszych Piastów). Polegała na obowiązku dostarczenia na potrzeby władcy lub jego ludzi wozów z zaprzęgiem.

Przewód zwykły - obowiązek transportu ustalonymi szlakami żywności i innych przdmiotów, będących obiektem świadczeń ludności.

Przewód rycerski - wykonywali go właściciele dóbr ziemskich i ich poddani polegający na eskortowaniu więźniów lub przewozie kruszców i innych cennych ładunków pod zbrojną ochroną

Dochodziły jeszcze SŁUŻEBNOŚCI ŁOWIECKIE

2. Regale - dziedziny gospodarki pozostawiony wyłącznie dla pana

Ziemi

Solne

Łowieckie

Leśne

Górnicze

Targu

Wodne

Celne

Młynne

Mennicze

Grodowe

Bartne

Karczmy

3. Daniny

Powołowe - trzoda

Podymne (Mazowsze Kujawy)

Podworowe

Poradne

Podymne na przełomie XII i XIII wieku przekształciło się w podatek.

Opolne

Renta gruntowa , odrobkowa, naturalna. Pieniężna.

Najstarsza danina to danina opolna. Uiszczano ją w postaci krowy czy wołu. Daniny składano też w miodzie.

W XI wieku podstawą stała się danina z gospodarstwa chłopskiego czyli podworne na Mazowszu i podymne na Kujawach. Uiszczano ją w nierogaciźnie rzadziej w bydle rogatym

Z czasem daniny i służebności nabierały w dobrach monarszych charaktery renty gruntowej

Inaczej było w dobrach kościelnych, możnowładczych czy rycerskich gdzie świadczenia pozostały do czasu kiedy przywileje immunitetowe zwolniły je od nich.

13.Immunitety- pojęcie i rodzaje. 14, 15

Immunitet - przywilej wyłączający terytoria lenników spod władzy urzędników króla. Dzięki niemu lennicy króla w imieniu władcy formalnie sprawowali władzę administracyjną, skarbową i wojskową. Był kolejnym elementem systemu lennego, który osłabiał władzę królewską.

Immunitet dzielimy na:

sądowy - przywilej sprawowania władzy sądowniczej przez feudała w jego dobrach

ekonomiczny - zwolnienie dóbr feudała ze świadczeń na rzecz panującego

sądowy - przywilej sprawowania władzy sądowniczej przez feudała w jego dobrach

- ograniczał lub wyłączał sądownictwo urzędników książęcych nad ludnością osiadłą w dobrach, na rzecz sądów właściciela dóbr

- zniesienie władzy administracyjnej urzędników królewskich nad ludnością w dobrach immunizowanych

- miał znaczenie gospodarcze gdyż wypłacane kary od podmiotów prawa trafiały do właścicieli dóbr

ekonomiczny - (zwolnienie dóbr feudała ze świadczeń na rzecz panującego):

- zwolnienie ludności zamieszkałej w dobrach prywatnych od danin i posług na rzecz księcia

- niwelował nadużycia finansowe urzędników królewskich

- monopolizował możnym panom świadczenia od chłopów w formie renty gruntowej, umożliwiał też ich reformę i racjonalizacje.

16. Przywileje dla duchowieństwa

1180r Łęczycki, Kazimierz sprawiedliwy

- zniósł obowiązek powody, stanu

- oraz prawo księcia do nieruchomości m. In po zmarłym biskupie.

1210 - 1215r Borzyków, Wolbork Leszek Biały, Konrad Mazowiecki, Kazimierz Opolski, Władysław Odonic.

-Potwierdzenie statutu Łęczyckiego.

-Uznanie odrębnego sądownictwa dla duchowieństwa.

-Nadanie immunitetu posiadłością duchowieństwa.

-Utrata dziedziczenie przez księcia po zmarłym biskupie

- Ustanowienie wyboru biskupów przez kapituły katedralne (wcześniej książęta)

1291r Lutomyśl Wacław II

- potwierdzenie dotychczasowych praw

-przyrzeczenie nie nakładania nowych podatków

- zgoda na obsadzanie urzędów w porozumieniu z dostojnikami danej ziemi.

1381r Ludwik Węgierski rozszerzenie przywileju koszyckiego na duchowieństwo.

- ustanowienie stałego podatku 2 grosze od łana i likwidacja pozostałych podatków.

17 Przywileje szlacheckie

1374r Koszyce Ludwik Węgierski

- ustanowienie stałego podatku 2 grosze od łana i likwidacja pozostałych podatków

-przyrzecznie powierzania urzędów starostów Polakom a kasztelanów i wojewodów szlachcie lokalnej

-nałożenie obowiązku wypłaty odszkodowań za wyprawy zagraniczne i wykupienie szlachcica z niewoli

- postanowienie budowy zamków warownych na koszt króla z wyjątkiem zamków przygranicznych zagrożonych wojną i tych, na które szlachta wyraziła zgodę.

1422 Czerwiński Władysław Jagiełło

- wprowadzenie zakazu sprawowania przez jedną osobę funkcji sędziego i starosty

- zagwarantowanie nietykalności majątkowej bez wyroku sądowego

-obowiązek sądzenia według prawa pisanego

- nałożenie na króla obowiązku uzyskania zgody rady królewskiej na bicie monety.

1430 - 1433 Władysław Jagieło Jedlina Kraków

- zagwarantowanie nietykalności osobistej

- wprowadzenie zakazu więzienia i konfiskaty dóbr bez wyroku sądu

- ustanowienie wyłączności szlachty na piastowanie godności kościelnych

1454r Cerekwica Nieszawa Kazimierz Jagiellończyk

- potwierdzenie dotychczasowych praw

- wprowadzenie zakazu nakładania nowych podatków, wydawania nowych praw i zwoływania pospolitego ruszenia bez zgody sejmików.

1505 Nihil Novi

W Radomiu zebrał się sejm, na którym została uchwalona konstytucja Nihil Novi (nic nowego). Zgodnie z nią nie można było uchwalić nic nowego bez zgody obu izb parlamentu - senatu i izby poselskiej. Przyjęcie konstytucji przyznawało obu izbą równe kompetencje w dziedzinie ustawodawstwa i kierowania bieżącą polityka państwa, oznaczało zniesienie przywileju mielnickiego. Tym samym została ustanowiona demokracja szlachecka

18 neminem captivabimus nisi iure dictum

Neminem captivabimus nisi iure victum (łac. nikogo nie uwięzimy bez wyroku sądowego) to zasada gwarantująca w I Rzeczypospolitej nietykalność osobistą szlachcie, a więc zapewniająca, iż posiadający takie prawo nie zostanie uwięziony bez wyroku sądowego.

Zasada ta została pierwotnie sformułowana w przywileju nadanym przez Władysława Jagiełłę w Brześciu Kujawskim 25 kwietnia 1425 roku, jednak nie wszedł on w życie. Ostatecznie wprowadzono ją przywilejami jedlneńskim z 4 marca 1430 roku i krakowskim z 9 stycznia 1433 roku. Prawo nietykalności osobistej zostało wówczas nadane szlachcie. W prawach kardynalnych z 1768 roku ograniczone do posesjonatów. Przywilej ten rozszerzono na mieszczaństwo z miast królewskich na mocy prawa o miastach z dnia 18 kwietnia 1791 roku.

19 Nietykalność majątkowa i osobista.

Immunitet zapewniły szlachcie nietykalność majątkową i osobistą.

20 Incompatibilitas ("niepołączalność") - zasada niełączenia określonych funkcji publicznych. Zasada ta odnosi się zarówno do funkcji pełnionych w administracji rządowej, jak i samorządowej.

W I Rzeczypospolitej zasada incompatibilitas miała szczególnie na celu zapobiegać skupianiu w jednym ręku dwóch lub kilku intratnych urzędów np. nie wolno było piastować urzędu kanclerza będąc starostą, wojewodą lub kasztelanem. W praktyce zakaz taki jednak był często omijany. Nieprzestrzeganie tej zasady było częstą przyczyną sporów i zadrażnień między szlachtą, królem oraz dygnitarzami kumulującymi owe urzędy.

Postanowienia o incompatibilitas w I Rzeczypospolitej:

Łączenie urzędu ziemskiego z urzędem starosty 1422

Łączenie dwóch urzędów ziemskich

Łączenie urzędu wojewody z urzędem starosty 1454

Łączenie urzędu kanclerza z urzędem starosty albo wojewody albo kasztelana albo biskupa jednej z większych diecezji (gnieźnieńska, krakowska, warmińska, płocka, kujawska - dla kanclerzy wywodzących się z duchowieństwa)

Łączenie urzędu wojewody lub kasztelana z urzędem starosty 1538

Łączenie dwóch starostw grodowych 1562-1563

21 Unia personalna a unia realna (przykłady)

Unia personalna - związek dwóch lub więcej państw posiadających wspólnego monarchę (króla), przy zachowaniu odrębnego systemu instytucji państwowych.

Unia realna - związek dwóch lub większej liczby państw, oparty na wspólnych instytucjach państwowych. Unia realna rozwinęła się z unii personalnej.

1385 Unia w Krewie - unia personalna

1569 Unia lubelska- unia realna

22 Monarcha w okresie monarchii patrymonialnej i stanowej uprawnienia

2. Patrymonialna koncepcja państwa - piastowskie zasady dziedziczenia tronu i władzy.

Pozycja monarchy.

Patrymonialna koncepcja państwa ujmowała państwo jako dziedziczną własność dynastii panującej. Zgodnie z tym obowiązywały poddane zasady dziedziczenia .

Parymonium - ojcowizna, państwo jako własność rodu. Interes własny i rodu traktował jako jedno. Regalia ziemi polegała na uznaniu za własność monarchy wszystkich ziem nie należących do możnych (puszcza, wody, zamieszkałe tereny przez wolną ludność chłopską ponoszącą świadczenia na rzecz monarchy).

Pozycja monarchy zależała od czynnika centralizacji, jedność państwa utrzymywała się mimo podziałów jak długo dominował czynniki centralizacyjne. Monarcha - uosobienie władzy państwowej, czynnik stabilizacji politycznej, zapewniający względne bezpieczeństwo, wymiar sprawiedliwości i powściągający samowolę możnych - posiadał ugruntowany autorytet wśród szerokich rzesz ludności.

Piastowskie zasady dziedziczenia tronu i władzy. Dzielnice ulegały podziałom między wszystkich zstępnych linii męskiej, podziału który nie musiał być równy dokonywał zwykle ojciec. Z braku synów czy wnuków mogli być powołani do dziedziczenia męscy krewni boczni. Mieli oni prawo do tronu, jeśli zostali wyznaczeni przez poprzednika (desygnacja) lub powołani w drodze elekcji. Formą desygnacji była adopcja przez księcia dzielnicowego. Inną formą była sukcesja, która polegała na umowie na przejęcie, zawierana między dwoma książętami, mocą której dzielnica zmarłego wcześniej przechodziła na drugiego. Zapewnieniu tronu służyła także darowizna, zawierająca przyznanie dziedzictwa obdarowanemu, czasem z zastrzeżeniem dożywocia dla darczyńcy (darowizna Pomoża wschodniego przez Mszczuja II na rzecz Przemysława II) Przy sukcesji dzielnic widoczne jest typowe dla państwa patrymonialnego pomieszanie przeważających form prywatnoprawnych z publicznymi.

Elekcja odbywała się wówczas, gdy zmarły Książę nie pozostawił zstępnych męskich. Ich prawa do tronu, jako „dziedziców przyrodzonych” były na ogół respektowane. W pozostałych wypadkach ostateczna decyzja należała do panów duchownych i świeckich. Mogła ona mieć charakter elekcji potwierdzającej, kiedy wiec feudalny akceptował osobę desygnowanego księcia, bądź elekcję uroczystą, solenną, kiedy wiec sam decydował o powołaniu księcia.

Król, kompetencje w okresie wczesnofeudalnym:

- był wodzem, dowódcą

- obsadzał stanowiska urzędnicze, centralne, nadworne oraz terenowe

- nadawał ziemie

- zakładał miasta i wsie

- wydawał przywileje immunitetowe

- wywierał znaczący wpływ na obsadę stanowisk

Monarchia stanowa - istota i nowa koncepcja państwa.

Monarchia stanowa w Polsce była monarchią nie równoprawnych stanów. Dominującą rolę odegrał w niej stan szlachecki, który stopniowo urastał do roli hegemona. Przyczyna tkwiła w braku utworzenia się solidarnego stanu mieszczańskiego w skali kraju czy nawet prowincji lub ziemi. Każde miasto działało z osobna, tocząc walki konkurencyjne z innymi miastami i odwołując się nieraz o pomoc do czynników feudalnych. W tej sytuacji monarchia nie mogła znaleźć oparcia w miastach i musiała układać się ze szlachtą. Dodatkowym wzrostem szlachty jest fakt nie nastąpieni wyodrębnienia szlachty wyższej - ogół szlachty ukształtował się jako stan formalnie równy i jednolity. Przewaga elementów publicznoprawnych ujawniła się w szczególności w przywilejach stanowych, w zwycięstwie - po wygaśnięciu Piastów - zasady elekcyjności królów oraz w rozwoju reprezentacji stanowej w postaci sejmów walnych, sejmów prowincjonalnych i sejmików ziemskich. Państwo wyodrębnione od osoby monarchy.

Pozycja króla w monarchii stanowej

Król był skrępowany wpływami możnowładców, poddawał się ograniczeniom ustawowym w wydanych przywilejach, głównie na rzecz szlachty. Władza królewska ograniczona była również statutami, zajmującymi się przeważnie prawem sądowym ustawodawstwo w zakresie prawa sądowego zaczęły wcześniej wykonywać sejmy walne i sejmiki ziemskie.

Kompetencje króla w dziedzinie zarządu państwem:

• zwierzchnik całej administracji powoływał namiestników - starostów, którzy realizowali jego politykę,

• swoboda nominowania urzędników dworskich pozwalała na dobór osób zaufanych,

• nominacja królewska na urzędy ziemskie była uzależniona od rady szlachty tej ziemi a kandydat mógł pochodzić tylko spośród posesjonatów tej ziemi, urzędy były dożywotnie co osłabiało w praktyce pozycję króla

• król był źródłem sprawiedliwości i najwyższym sędzią

• utracił król swobodę nominacji sędziów ziemskich, choć zachował wpływ na obsadę personalną sądów,

• był naczelny dowódcą wojska,

• kierował polityką zagraniczną, choć przy zatwierdzaniu traktatów obok króla występowali przedstawiciele stanów (szlacheckich i miast)

Od 1320 monarchia stanowa:

Od tej pory Łokietek jest królem z bożej łaski

23 Rzecz Pospolita Szlachecka uprawnienia monarchy.

Król w Rzeczpospolitej uważany był za dzierżawcę władzy najwyższej, a jednocześnie od XVI w. za osobny stan sejmujący obok senatu i izby poselskiej.

Ograniczenie władzy królewskiej w dobie Rzeczpospolite szlacheckiej:

W czym się przejawiały	Treść ograniczeń
W sposobie powoływania na tron	Król obierany dożywotnio; od 1573 r. w drodze elekcji viritim
W stosunku do sejmu	Król jeden - obok senatu i izby poselskiej - z trzech „stanów sejmujących” nie mógł samodzielnie wydawać konstytucji, nakładać podatków, dysponować majątkiem państwa
W artykułach henrykowskich (od 1573)	Podstawowe zasady ustrojowe bezwzględnie obowiązujące króla, który zaprzysięgał je wstępując na tron; ich naruszenie mogło spowodować wypowiedzenie mu posłuszeństwa przez szlachtę.
W paktach konwentach (od 1573 )	Szczegółowy układ zawierany z kandydatem na króla na sejmie elekcyjnym, a zaprzysięgany przez monarchę po jego wyborze
W instytucji senatorów - rezydentów (od 1606 )	Jedna czwarta senatorów - rezydentów musiała stale przebywać u boku króla. Rady ich miał król zasięgać we wszystkich ważniejszych sprawach. Senatorowie - rezydenci składali sejmowi sprawozdanie ze swojej działalności.
W nieusuwalności urzędników	Urzędnicy mianowani dożywotnio nie mogli być odwołani przez króla, nawet jeśli nie wypełnili swych obowiązków.
W niezależności sądów szlacheckich	Sejmiki wybierały kandydatów na sędziów i podsędków sądów ziemskich, a od 1578 r. sędziów (deputatów) do Trybunału Koronnego. W sądzie asesorami byli senatorzy.
W ograniczeniach w dziedzinie prawa prywatnego	Zakaz zawierania związku małżeńskiego bez zgody sejmu (1573), zakaz nabywania dóbr dla siebie i rodziny (1631), zakaz wyjazdów za granicę (1641).

Uprawnienia monarchy:

Do kompetencji należało:

- prawo inicjatywy

- nominacje urzędników

- nominacja na urzędy senatorskie

- sądownictwo dyscyplinarne nad urzędnikami

- naczelny wódz

pyt. 24

Elekcja viritim (łac. każdemu z osobna) - oznaczała osobisty udział całej szlachty w wyborze króla. Ta forma elekcji została ustalona przez obradujących na pierwszym sejmie konwokacyjnym zwołanym na 6 stycznia 1573 roku. Pierwsza tego typu wolna elekcja odbyła się 11 maja 1573 roku, wówczas został wybrany pochodzący z Francji książę Henryk Walezy. Ostatecznie ten typ elekcji został ograniczony w 1791 roku przez Sejm Wielki w Konstytucji 3 maja. Do elekcji w obrębie dynastii

Vivente rege oznaczało to elekcję za życia króla, inaczej desygnacja. Elekcją vivente rege było np. w Polsce obranie na króla Zygmunta II Augusta (za życia jego ojca Zygmunta I Starego).

Pyt 25

Sejm konwokacyjny był sejmem poprzedzającym wolną elekcję, gdzie ustalani byli kandydaci do władzy. Jego celem było ustalenie zasad obrad przyszłego sejmu elekcyjnego. Pierwszy sejm konwokacyjny odbył się w 1573 roku po śmierci Zygmunta II Augusta. Nie można było go zerwać.

Sejm elekcyjny - zjazd szlachty, która miała zadecydować o wyborze nowego króla. Uchwalano na nim układy i pakty (tj. pacta conventa). Szlachta popierała danego kandydata w zamian za coś. Obradował w Woli pod Warszawą, głosować mógł każdy szlachcic

Sejm koronacyjny - był to sejm, poprzedzający koronację elekta.

Odbywał się zazwyczaj w Krakowie. Na sejmie tym elekt dopełniał wszystkich formalności przygotowujących jego koronację. Zaprzysięgał artykuły henrykowskie i pacta conventa

Pyt 26

Artykuły Henrykowskie były to najważniejsze uregulowania dotyczące sprawowania władzy w państwie, oraz określały stosunki między sejmem walnym a monarchą. Był to zbiór przepisów prawnych, których przestrzegać musiał każdy król Polski wybrany w drodze wolnej elekcji. Poprzez podpisanie tych artykułów król uzależniał się od szlachty. Wraz z pacta conventa stanowiły podstawę ustroju państwa polskiego w dobie wolnych elekcji.

ostatni zapis znany pod nazwą articulus de non praestanda oboedientia był nowożytną formą znanego w średniowieczu prawa oporu

Artykuły:

• zwoływanie związków tzw."Mazeczczyzn"

• gwarantowały szlachcie zachowanie przywilejów,

• określały zasady ustroju i prawa Rzeczypospolitej,

• nakazywały królowi zwoływanie sejmu walnego co dwa lata na okres 6 tygodni,

• król na stałe ma przy swoim boku radę doradczą złożoną z szesnastu senatorów (tak zwanych rezydentów),

• nie pozwalały na używanie tytułu dziedzicznego; król miał być wybierany tylko poprzez wolną elekcję,

• politykę wewnętrzną i zagraniczną poddawały kontroli sejmu,

• zabraniały podejmować istotnych decyzji politycznych królowi bez zgody senatorów przebywających na dworze królewskim,

• ukazywały zależność monarchy od praw Rzeczypospolitej, czyli od szlachty, która te prawa sporządzała,

• obywatele mają prawo do wolności wyznania (przysięga na przestrzeganie postanowień konfederacji warszawskiej)

• zezwalały na wypowiedzenie królowi posłuszeństwa (rokosz), w wypadku łamania przez niego przywilejów szlacheckich.

Pyt 27

Pacta conventa - załącznik artykułów henrykowskich. Umowa o charakterze publiczno-prawnym podpisywana w czasie sejmu koronacyjnego przez każdego króla wybranego w drodze wolnej elekcji. Ich początki sięgają roku 1573. W pacta conventa znajdowały się osobiste zobowiązania nowo wybranego króla.

Zgodnie z postanowieniami pierwszych pacta conventa, król Henryk Walezy był zobowiązany do:

• kształcenia młodzieży polskiej w Paryżu

• spłaty długów Zygmunta Augusta

• utrzymywania przymierza polsko-francuskiego

• sprowadzenia kilku tysięcy piechoty przeciw Iwanowi Groźnemu

• sprowadzenia uczonych z zagranicy do Akademii Krakowskiej

• łożenia co roku na potrzeby Polski 450 tysięcy złotych ze swoich własnych zasobów

• wysłania na Bałtyk floty francuskiej

• odbudowy floty polskiej

• stworzenia Rzeczypospolitej Trojga Narodów

Pyt 28

Prawa kardynalne są to ustawy przeforsowane w latach 1767-1768 w Warszawie na sejmie, zwanym „Repninowskim”, obejmowały podstawowe zasady ustroju demokracji szlacheckiej, gwarantujące szlachcie: wolną elekcję, utrzymanie liberum veto na sejmach, prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi, nietykalność osobistą (neminem captivabimus), przywileje w sprawowaniu rządów oraz posiadania ziemi i władzy nad chłopstwem. Gwarantowane przez Katarzynę II. Nawiązywały one duchem do artykułów henrykowskich i również miały charakter ustawy zasadniczej. Prawa te nie miały możliwości się zmienić - były stałe. Zapewniały one utrzymanie dawnego porządku rzeczy

Mianem tym również określa się zbiór podstawowych zasad ustrojowych sformułowanych już w wieku XVII. Ich przestrzeganie gwarantowało utrzymanie słynnej "złotej wolności".

Sejm z 1768 uchwalił następujące prawa kardynalne

Prawa kardynalne (niezmienne)

• Zasada wolnej elekcji

• Zasada Liberum veto

• Zasada Neminem Captivabimus - nietykalności osobistej szlachty

• Prawo do wypowiadania posłuszeństwa królowi (zawiązywania konfederacji i rokoszu)

• Wyłączne prawo dla szlachty do piastowania urzędów i posiadania ziemi

• Niemal nieograniczona władza dziedziców nad chłopami (oprócz możliwości karania śmiercią)

• Unia z Litwą

• Utrzymanie przywilejów Prus Królewskich

• Równouprawnienie dysydentów (protestantów i prawosławnych)

W mniej ważnych sprawach dopuszczano głosowanie większościowe (materiae ekonomiczne)

Po uchwaleniu Praw Kardynalnych wybucha konfederacja Radomska. W 1775 następuje rozszerzenie praw kardynalnych.

Pyt 29

Sejm z 1768 uchwalił następujące prawa kardynalne i sprawy zaliczające się do Materiae status, a więc możliwe do uchwalenia bądź zmiany jedynie przy jednogłośnym orzeczeniu sejmu:

Materiae status

• Zmienianie i podnoszenie podatków* Powiększanie wojska

• Zawieranie przymierzy i umów handlowych

• Wypowiadanie wojny i zawieranie pokoju

• Sprawy monetarne

• Zmiany sposobu sejmowania i sejmikowania

• Zwoływanie pospolitego ruszenia

• Zmiany i tworzenie nowych urzędów

30 pozycja monarchy w konstytucji 3 maja (dopracować)

Wprowadzono zasadę dziedziczenia tronu (w dyn. saskiej) i osobistej odpowiedzialności monarchy. Wzmocnieniu uległ rząd (z królem jako przewodniczącym → Straży Praw na czele) oraz administracja; akty król. wymagały podpisu jednego z ministrów; ministrowie mieli odpowiadać za naruszenie prawa przed sądem sejmowym, a za kierunek polityki rządu — przed królem i sejmem; pod zwierzchnictwem króla i Straży Praw pozostawały komisje wielkie (ministerstwa): edukacji, policji, skarbu i wojska; zarząd krajem powierzono w terenie → komisjom porządkowym cywilno-wojskowym.

- może prowadzić tymczasowe zagraniczne negocjacje.

- załatwiać potrzeby wynikające z bezpieczeństwa i spokoju kraju, a o których najbliższemu sejmowi doniesie.

- król posiadał prawo łaski z wyjątkiem przestępstw za zdradę stanu.

- Wszystkie wyroki w imieniu króla.

- Król ma reprezentować naród.

31. Kontrasygnata- pojęcie, przykłady

Kontrasygnata (z łaciny contra - przeciw, signo - podpisywać), konstytucyjny wymóg podpisania urzędowego aktu głowy państwa (prezydenta, monarchy) przez premiera lub właściwego ministra bądź łącznie. Kontrasygnata oznacza, że członkowie rządu (premier i ministrowie) przejmują na siebie odpowiedzialność polityczną za podpisany akt.

Instytucja kontrasygnaty wynika z przyjętej zasady, że głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem

W konstytucji 3 maja decyzje króla wymagały kontrasygnaty jednego z ministrów.

W Konstytucji księstwa Warszawskiego - że ministrowie kontrasygnowali akty królewskie dotyczące ich resorów, a co za tym przyjmowali na siebie odpowiedzialność za zgodność aktu z konstytucją lub jego szkodliwość dla państwa.

Królestwo Polskie- decyzje Namiestnika wymagały kontrasygnaty odpowiedniego ministra z Rady Administracyjnej.

Konstytucja Marcowa- decyzje prezydenta wymagały kontrasygnaty odpowiedniego ministra

Kontrasygnata w Obecnej Konstytucji.

32 Głowa państwa w Księstwie Warszawskim

Konstytucja stanowiła Księstwo Warszawskie, jako monarchię konstytucyjną z dziedzicznym władcą w osobie króla saskiego (księcia warszawskiego), który posiadał pełnię władzy wykonawczej oraz inicjatywę ustawodawczą, mianował wszystkich wysokich dostojników państwowych z wyjątkiem nieusuwalnych senatorów i sędziów.

Radę Ministrów; powołano także Radę Stanu, będącą organem doradczym króla w sprawach ustawodawczych, która pełniła również funkcję trybunału administracyjnego. Wzorem dawnej Rzeczypospolitej powołano dwuizbowy Sejm Księstwa Warszawskiego, mający jednak mocno ograniczone kompetencje na rzecz króla i władzy wykonawczej, pozbawiony wszystkich funkcji kontrolnych w stosunku do władz państwowych, zbierający się raz na dwa lata w celu przedyskutowania i przyjęcia projektów Rady Stanu.

Polityka zewnętrzna należała wyłącznie do kompetencji króla saskiego, a interesy Księstwa poza jego granicami reprezentowali dyplomaci sascy.

• monarcha (dekrety)

- mógł powołać wice-króla lub zamiast niego Prezesa Rady Ministrów

- Zwoływać zgromadzenie głównego sejmu, sejmiki, zgromadzenia państwowe i gminne.

- mianował biskupów.

33. Głowa państwa w Królestwie Polskim

konstytucja Królestwa Polskiego 1815, ustawa zasadnicza nadana 27 XI 1815 przez Aleksandra I; Królestwo Polskie zostało powiązane unią personalną z Imperium Rosyjskim nie prowadziło własnej polityki zagranicznej; pełnia władzy (wykonawcza, mianowanie namiestnika, ministrów, senatorów, wyższych urzędników, prawo zawieszania ustaw uchwalanych przez sejm i uzupełniania konstytucji) należała do cara jako króla polskiego. a podczas jego nieobecności w Królestwie — do namiestnika, który był także szefem rządu (→ Rada Administracyjna)

Określała Królestwo Polskie jako monarchię połączoną unią personalną z Rosją (każdy car rosyjski był równocześnie królem polskim). Król posiadał pełnię władzy wykonawczej oraz kompetencje ustawodawcze, czyli prawo wydawania samodzielnych aktów ustawodawczych, udzielał także sankcji wykonawczych wszystkim uchwałom sejmowym. Podczas nieobecności króla jego kompetencje przechodziły na namiestnika

Polityka zagraniczna, wypowiadanie wojny, zawieranie umów międzynarodowych, zarządzanie dochodami państwa i zatwierdzanie budżetu leżały wyłącznie w gestii króla.

Akty wydawane w imieniu króla. Monety i stemple przez króla.

Nadawanie odznaczeń

Prawo łaski

Przysięga przestrzegania konstytucji

Nadawanie szlachectwa oraz tytułów honorowych.

Kontrasygnata ministra

Osoba królewska święta i nietykalna.

34. Pozycja namiestnika w Królestwie Polskim

W imieniu króla działał obecny stale w Królestwie namiestnik. Pierwszym był w 1815 gen. Wasyl Łanskoj. Po śmierci jego następcy gen. Józefa Zajączka w 1826, car zrezygnował z mianowania następnego i przekazał jego kompetencje Radzie Administracyjnej (rząd). Jednak już po stłumieniu powstania listopadowego nowym namiestnikiem został generał Iwan Paskiewicz.

Wasyl Łanskoj (27 czerwca - 1 grudnia 1815)

Józef Zajączek (25 grudnia 1815 - 28 lipca 1826)

vacat (29 lipca 1826 - wrzesień 1830, uprawnienia namiestnika przekazane Radzie Administracyjnej, pod przewodnictwem Walentego Sobolewskiego)

Iwan Paskiewicz (3 czerwca 1831 - 20 stycznia 1856)

Namiestnicy carscy w Królestwie Polskim. Urząd namiestnika w Królestwie Polskim utworzony został na mocy Konstytucji Królestwa Polskiego z 27 listopada 1815 roku. W świetle tego dokumentu był on oficjalnym przedstawicielem króla polskiego (czyli cesarza Rosji) w Warszawie. Mógł być mianowany spośród nobliwych obywateli Cesarstwa Rosyjskiego i Królestwa Polskiego, jednakże z wyjątkiem osób naturalizowanych.

Pozycję ustrojową namiestnika w Królestwie określał ściślej III Rozdział konstytucji ("O namiestniku i o Radzie Stanu"). Kierował on całością spraw publicznych w kraju, pod nieobecność monarchy prezydował Radzie Stanu. Był również członkiem i kierownikiem Rady Administracyjnej. Zachowywał prawo weta wobec jej decyzji, jego własne postanowienia (z wyjątkiem owego weta) musiały jednak być kontrasygnowane przez właściwego ministra.

Namiestnik posiadał liczne - pośrednie - uprawnienia kreacyjne, przedstawiał carowi po dwóch kandydatów do nominacji na stanowiska: arcybiskupa, biskupa, senatora, ministra, sędziego trybunału najwyższego, radcy stanu i referendarza (art. 69)

Kompetencji namiestnika nie podlegały sprawy finansowe i budżetowe, spod jego jurysdykcji wyłączono również wojsko i politykę zagraniczną Królestwa, która konstytucyjnie była tożsama z polityką Cesarstwa.

Prawo łaski i nadawania szlachectwa posiadał wyłącznie król.

Pod trwałą nieobecność namiestnika (śmierć, zrzeczenie się urzędu) władzę w Królestwie sprawował mianowany na tę okoliczność prezes Rady Administracyjnej. Podczas powstania listopadowego prezes Rady Administracyjnej został przemianowany na prezesa Rządu Tymczasowego, a potem Rządu Narodowego.

Urzędu namiestnika w Królestwie Polskim (podobnie jak samego Królestwa) nigdy formalnie nie zniesiono, choć późniejszych carskich wysłanników w Warszawie nazywano potocznie generał-gubernatorami (od 1874 r.). W języku prawnym nadal używano jednak określenia namiestnik.

35. Namiestnik w wielkim Księstwie Poznańskim.

Władcą wielkiego księstwa był król pruski, reprezentowany przez księcia-namiestnika (przez cały okres istnienia tego urzędu był nim Antoni Henryk Radziwiłł). Pełnił on przede wszystkim funkcje reprezentacyjne i honorowe.

Polski namiestnik praktycznie nie posiadał żadnych uprawnień, władzę państwową reprezentował niemiecki urzędnik nazywany naczelnym prezesem. Polacy mogli używać języka ojczystego na równi z językiem niemieckim. Pod względem administracyjnym Wielkie Księstwo Poznańskie podzielone było na dwie regencje (poznańską i toruńską), w których skład wchodziło 26 powiatów zarządzanych przez landratów. Początkowo dobrze rozwijało się szkolnictwo elementarne z językiem polskim jako wykładowym, jednak władze nie wyraziły zgody na utworzenie polskich szkół wyższych. 1824 powołano sejm prowincjonalny o charakterze stanowym dla obydwu regencji, w których liczniej reprezentowani byli Niemcy.

Po upadku powstania listopadowego (1830-1831) władze pruskie podjęły proces germanizacji ludności polskiej. Zlikwidowano stanowisko namiestnika, a nowy naczelny prezes prowincji E.H. Flotwell podjął działania zmierzające do odsunięcia szlachty i duchowieństwa od wpływu na społeczeństwo. 1833 zlikwidowano zakony oraz odsunięto szlachtę od wpływu na obsadę urzędów administracji terenowej. 1842 wprowadzono język niemiecki do szkół elementarnych, zwiększono liczbę niemieckich urzędników, zadbano o napływ kolonistów niemieckich.

36 Rada Regencyjna- powstanie skład kompetencje.

Rada Regencyjna, namiastka najwyższej władzy państwowej w Królestwie Polskim, powstała 12 września 1917 na mocy patentów cesarzy Niemiec i Rosji. Wraz z powołaną przez nią Radą Stanu miała pełnić funkcje ustawodawcze. Posiadała uprawnienia do tworzenia rządu spełniającego funkcje administracyjne, miała sprawować władzę do okresu objęcia rządów przez króla lub regenta.

W skład Rady Regencyjnej weszli: arcybiskup warszawski A. Kakowski, prezydent Warszawy Z. Lubomirski i ziemianin J. Ostrowski. Kancelarię Rady stanowił Gabinet Cywilny. Kierował nim sekretarz Rady ks. prałat Zygmunt Chełmicki.

W praktyce jej rola sprowadzała się do wykonywania poleceń władz okupacyjnych, przede wszystkim niemieckiego generał-gubernatora H. Beselera i austriackiego generał-gubernatora K. Kucka.

W nielicznych przypadkach Rada Regencyjna zdobywała się na oficjalne protesty u swych mocodawców. W październiku 1918, w obliczu klęski państw centralnych, Rada Regencyjna wystąpiła z orędziem zapowiadającym odbudowę państwa polskiego, przeprowadzenie wyborów i powołanie nowego rządu. Regenci powołali pierwszy polski rząd pod prezesurą Jana Kucharzewskiego, który przejął od Komisji Przejściowej Tymczasowej Rady Stanu, przekazane przez okupantów działy administracji. W pierwszym okresie istnienia Królestwa Polskiego polskie było sądownictwo, szkolnictwo, służba zdrowia i administracja. Rada Regencyjna 7 października 1918 roku ogłosiła niepodległość Polski, a pięć dni później pozbawiła generał-gubernatora warszawskiego Beselera naczelnego dowództwa nad Polską Siłą Zbrojną. 25 października powołano rząd Józefa Świeżyńskiego, który jako pierwszy nie starał się o akceptację władz okupacyjnych niemieckich i austro-węgierskich.

Rada Regencyjna 11 listopada 1918 roku przekazała naczelne dowództwo nad wojskiem polskim brygadierowi Józefowi Piłsudskiemu, następnego dnia powierzyła mu misję stworzenia rządu, ale wobec nacisków opinii publicznej zrezygnowała z tego zamiaru i 14 listopada 1918 r. rozwiązała się mocą własnego dekretu. Na podstawie dekretu Rady Regencyjnej władzę zwierzchnią w Królestwie Polskim przejął Józef Piłsudski. W dniach od 14 do 22 listopada 1918 r. Józef Piłsudski był z formalno-prawnego punktu widzenia Regentem Królestwa Polskiego, mimo że nigdy takiego tytułu nie użył. Dopiero 22 listopada przyjął urząd Tymczasowego Naczelnika Państwa i zmienił nazwę państwa z Królestwa Polskiego na Rzeczpospolitą Polską, przesądzając tym samym o republikańskim, demokratycznym charakterze odrodzonego państwa polskiego.

37 Mała Konstytucja - pozycja ustrojowa Naczelnika Państwa.

Tymczasowy Naczelnik Państwa - organ ustanowiony dekretem z 22 listopada 1918 roku o najwyższej władzy reprezentacyjnej RP - został przekształcony w Naczelnika Państwa (urząd ten pełnił Józef Piłsudski), który stanowił władzę wykonawczą. Zarówno Naczelnik Państwa, jak i rząd, ponosili odpowiedzialność przed Sejmem. Ministrowie - powoływani przez Naczelnika Państwa za zgodą Sejmu - natomiast kontrasygnowali ustawy, wyłączając tym samym całkowitą samodzielność Sejmu i Naczelnika Państwa w zakresie prawodawstwa. W rzeczywistości Naczelnik Państwa wywierał duży wpływ na Sejm i - przy braku większości w parlamencie - miał dużą swobodę, jeżeli chodzi o rozbudowę wojska i politykę zagraniczną

38.Uprawnienia prezydenta w Konstytucji Marcowej.

Konstytucja marcowa, ustawa zasadnicza uchwalona przez Sejm Ustawodawczy 17 III 1921 większością zaledwie 12 głosów. Jej założenia miały charakter burżuazyjno-demokratyczny, ustalała republikańską formę państwa (Republika) i deklarowała zwierzchność narodu. Zachowując zasadę trójpodziału władzy, wprowadziła ustrój o znacznej przewadze władzy ustawodawczej nad wykonawczą. Zgromadzeniu Narodowemu (Sejmowi i Senatowi) podporządkowany był prezydent oraz rząd. Prezydent miał być wybierany przez Zgromadzenie Narodowe na 7 lat, jego kompetencje były mocno ograniczone: nie posiadał prawa weta w stosunku do ustaw, formalnie stał na czele władzy wykonawczej, lecz nie wchodził w skład Rady Ministrów, działania rządu nie podlegały jego kompetencjom. Kadencja Sejmu i Senatu, wybieranych na podstawie pięcioprzymiotnikowej ordynacji wyborczej, trwała 5 lat, przy czym Sejm był praktycznie nierozwiązywalny. Prezydent chcąc rozwiązać Sejm musiałby uzyskać zgodę kwalifikowanej większości (3/5) Senatu.

39. Nowela sierpniowa i jej wpływa na pozycję głowy państwa.

Nowela sierpniowa to ustawa z dnia 2 sierpnia 1926 r. o zmianie Konstytucji z 17 marca 1921 r.

Uchwalona po przewrocie majowym dała prezydentowi władzę rozwiązania Sejmu (i zarazem Senatu), prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy (Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej), zatwierdzane przez Sejm, pozbawiła Sejm prawa samorozwiązania się oraz ustanowiła, że budżet nie uchwalony przez Sejm w terminie ustanawiać ma rząd projektem rządowym, który będzie obowiązywał.

40. Prezydent w konstytucji Kwietniowej

Konstytucja kwietniowa, ustawa zasadnicza z 23 III 1935 uchwalona przez sanacyjną posłów opozycyjnych, bez wymaganego quorum, podpisana przez Prezydenta Rzeczpospolitej 23 IV 1935.

Postanowienia konstytucji

Przenosiła punkt większość sejmową z naruszeniem przepisów Konstytucji marcowej: przy nieobecności ciężkości władzy państwowej z Sejmu na prezydenta, którego władzę wzmocniono poprzez przekazanie mu zwierzchnictwa zarówno nad rządem, Sejmem, jak i siłami zbrojnymi. Prezydent odpowiadał za losy państwa tylko "wobec Boga i historii", miał być wybierany przez liczące osiemdziesiąt osób grono elektorów wyłonionych przez obie izby lub referendum narodowe.

Uprawnienia prezydenta

Prezydent miał prawo korzystać z uprawnień osobistych, tzw. prerogatyw: mógł m.in. wskazywać kandydata na swego następcę, wyznaczać go w razie wojny, mianować i zwalniać premiera, prezesa Sądu Najwyższego i prezesa Najwyższej Izby Kontroli, naczelnego wodza i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych (Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych), powoływać 1/3 Senatu, mianować członków Trybunału Stanu, rozwiązywać Sejm i Senat przed upływem kadencji. Ponadto prezydent miał prawo wydawania dekretów w okresie, gdy Sejm był rozwiązany, a także podczas trwania kadencji Sejmu.

Wzrost roli władzy wykonawczej

Konstytucja kwietniowa wzmacniała rolę rządu, znacznie uniezależniając go od Sejmu, który zachował wprawdzie prawo kontroli nad rządem. W praktyce Konstytucja kwietniowa utrudniała bieżącą kontrolę władzy wykonawczej przez Sejm. Kosztem Sejmu wzmocniona została także pozycja Senatu: zatwierdzał on uchwały Sejmu, współdecydował o odpowiedzialności rządu, wnosił poprawki do projektów ustaw, w przypadku wakatu na urzędzie prezydenta zastępował go marszałek Senatu, a nie jak dotąd Sejmu.

Konstytucja kwietniowa zatwierdziła formalnie istniejący już w praktyce system rządów autorytarnych. Na jej treść obok J. Piłsudskiego duży wpływ mieli: S. Car, W. Sławek, K. Świtalski.

41 Pozycja głowy państwa w konstytucji marcowej i kwietniowej - porównanie

Konstytucja Marcowa	Konstytucja Kwietniowa
Prezydent Rzeczypospolitej sprawuje władzę wykonawczą przez odpowiedzialnych przed Sejmem ministrów i podległych im urzędników.	Prezydent Rzeczypospolitej korzysta z uprawnień osobistych stanowiących Jego prerogatywy.
Prezydent Rzeczypospolitej mianuje i odwołuje Prezesa Rady Ministrów, na jego wniosek mianuje i odwołuje ministrów, a na wniosek Rady Ministrów obsadza urzędy cywilne i wojskowe zastrzeżone w ustawach.	a) mianuje według swego uznania Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek mianuje Ministrów;
Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje, otwiera, odracza i zamyka Sejm i Senat.	b) zwołuje i rozwiązuje Sejm i Senat;
Prezydent Rzeczypospolitej może zwołać Sejm w każdym czasie na sesję nadzwyczajną wedle własnego uznania, a winien to uczynić na żądanie 1/3 ogółu posłów w ciągu dwóch tygodni. Prezydent Rzeczypospolitej może rozwiązać Sejm za zgodą 3/5 ustawowej liczby członków Senatu.	c) zarządza otwarcie, odroczenie i zamknięcie sesji Sejmu i Senatu
Prezydent Rzeczypospolitej jest zarazem najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych Państwa, nie może jednak sprawować naczelnego dowództwa w czasie wojny.	d) jest Zwierzchnikiem Sił Zbrojnych
Prezydent Rzeczypospolitej reprezentuje państwo na zewnątrz, przyjmuje przedstawicieli dyplomatycznych państw obcych i wysyła przedstawicieli dyplomatycznych Państwa Polskiego do państw obcych.	e) reprezentuje Państwo na zewnątrz, przyjmuje przedstawicieli państw obcych i wysyła przedstawicieli Państwa Polskiego;
	f) stanowi o wojnie i pokoju
Prezydent Rzeczypospolitej zawiera umowy z innymi państwami i podaje je do wiadomości Sejmu.	g) zawiera i ratyfikuje umowy z innymi państwami;
Prezydent Rzeczypospolitej może wypowiedzieć wojnę i zawrzeć pokój tylko za uprzednią zgodą Sejmu	h) obsadza urzędy państwowe, Jemu zastrzeżone.
Za czynności urzędowe Prezydent Rzeczypospolitej nie jest odpowiedzialny ani parlamentarnie, ani cywilnie. Za zdradę kraju, pogwałcenie Konstytucji lub przestępstwa karne Prezydent Rzeczypospolitej może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko przez Sejm uchwałą, powziętą większością 3/5 głosów, przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Sprawę rozpatruje i wyrok wydaje Trybunał Stanu według postanowień osobnej ustawy. Z chwilą postawienia w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu - Prezydent Rzeczypospolitej jest zawieszony w urzędowaniu.	Odpowiada tylko przed Bogiem i historią
Prezydent był wybierany na 7-letnią kadencję przez Zgromadzenie Narodowe bezwzględną większością głosów	Wybrany w wyborach powszechnych z dwóch kandydatów, jednego wskazuje ustępujący prezydent a drugiego Zgromadzenie Elektorów.
Nie mianuje senatorów.	Kadencja trwa 7 lat, może wydawać dekrety z mocą ustawy podczas przerwy w posiedzeniach sejmu.
Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie może sprawować urzędu, oraz w razie opróżnienia urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej wskutek śmierci, zrzeczenia się lub innej przyczyny, zastępuje go Marszałek Sejmu.	W razie niezdolności do pełnienie obowiązków przez prezydenta zastępuje go marszałek senatu.
prawo darowania i złagodzenia kary, oraz darowania skutków zasądzenia karno-sądowego w poszczególnych wypadkach - przysługuje Prezydentowi Rzeczypospolitej. Prezydent nie może stosować tego prawa do ministrów zasądzonych na skutek postawienia ich w stan oskarżenia przez Sejm. Amnestia może być udzielona tylko w drodze ustawodawczej.	Prezydent powołuje 1/3 składu senatu.

Gabriel Narutowicz Ignacy Mościcki

Stanisław Wojciechowski

Ignacy Mościcki

Do prerogatyw tych należy:

a) wskazywanie jednego z kandydatów na Prezydenta Rzeczypospolitej i zarządzanie głosowania powszechnego;

b) wyznaczenie na czas wojny następcy Prezydenta Rzeczypospolitej;

c) mianowanie i odwoływanie Prezesa Rady Ministrów, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i Prezesa Najwyższej Izby Kontroli;

d) mianowanie i zwalnianie Naczelnego Wodza i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych;

e) powoływanie sędziów Trybunału Stanu;

f) powoływanie senatorów piastujących mandat z wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej;

g) mianowanie i zwalnianie Szefa i urzędników Kancelarii Cywilnej;

h) rozwiązywanie Sejmu i Senatu przed upływem kadencji;

i) oddawanie członków Rządu pod sąd Trybunału Stanu;

j) stosowanie prawa łaski.

42 Wiec pojęcie kompetencje.

Wiec - zgromadzenie wolnej ludności miast i okolicy w celu np. ustalenia jakichś kwestii mających wpływ na dobro ogółu. Centralną postacią na wiecu był książę a zasadniczą na nim role odgrywała oligarchiczna grupa komesów i baronów. Był:

- forum sądowym na którym sądzono najważniejsze sprawy

- lud mógł wyrazić aprobatę co do książęcych decyzji

Następnie w XIII wieku forma tłumnych zgromadzeń wiecu zanika, a staje się on formą udziału możnowładztwa w rządach. Wiec dzielimy na:

Międzydzielnicowe wiece urzędnicze - stanowił połączenie dwóch lub więcej wieców dzielnicowych. Dotyczył on spraw wspólnych dla dwóch lub kilku dzielnic

Dzielnicowy wiec urzędniczy - odbywał się zwykle co roku. W porozumieniu z wiecem panujący

-dokonywał podziału dzielnicy między spadkobierców lub desygnował następcę. Za zgodą wiecu urzędniczego władca również:

- ustanawiał nowe prawa

- nakładał podatki

- rozpoczynał wojny

- zawierał traktaty

- zawierał ewentualne małżeństwa

Bez udziału księcia na takim wiecu decydowano na użycie prawa oporu lub też dokonywano elekcji

Przy udziale możnowładztwa Książe wydawał przywileje immunitetowe i lokacyjne

Pełnił role sądowniczą

Decydowano na nim o nadawaniu urzędów

Stopniowo wykształciły się URZĘDNICZE WIECE OGÓLNOPAŃSTWOWE, które stanowiły zapowiedź sejmu walnego.

43 Wiec urzędniczy- dzielnicowy i międzydzielnicowy.

Dzielnicowy sprawy dotyczące danej dzielnic.

Między dzielnicowy stanowił połączenie dwóch lub więcej wieców dzielnicowych, wraz z ich książętami dotyczył spraw wspólnych dla dwóch lub więcej dzielnic.

Urzędniczy, - zwykle, co roku. Zakres jego nie wszędzie był jednakowy i ulegał zmianom. W porozumieniu z wiecem panujący dokonywał podziału dzielnic między spadkobierców lub desygnował następcę. Na ogół książę nie ustanawiał nowych praw, i nie nakładał podatku i nie rozpoczynał wojny i nie zawierał traktatów małżeńskich bez zgody wiecu urzędniczego.

Z kolei bez udziału księcia na wiecu decydowano o prawie oporu oraz dokonywano elekcji nowego władcy.

44. Zjazdy prowincjonalne

Zjazd prowincjonalny - zjazdy prowincjonalne i ziemskie nazywać poczęto sejmikami

Na zjazdach prowincjonalnych uczestniczyli miejscowi dygnitarze z wojewodami na czele, szlachta piastująca urzędy ziemskie, ale i szlachtę nie urzędniczą. Zajmowały się ustawodawstwem, osobno dla Małopolski, osobno dla Wielkopolski wraz z Kujawami. Sejm prowincjonalny wielkopolski zbierał się w Kole, małopolski w Nowym mieście Korczynie. Tak jak bez zgody sejmu Walnego tak bez zgody sejmów prowincjonalnych król nie mógł ustalać podatków.

45.Sejm prowincjonalny i sejm ogólnopaństwowy (walny)

Sejm prowincjonalny = zjazd prowincjonalny

Sejm walny powstał na początku XV wieku, gdy na ogólnopolskie zjazdy urzędnicze zaczęła przybywać szlachta i przedstawiciele miast. Pierwszy sejm walny zwołano w 1493. W skład sejmu wchodzili członkowie rady królewskiej (odgrywający największą rolę, była wyrazicielem interesów i poglądów możnowładców), niżsi urzędnicy ziemscy (pełniący rolę nieformalnych reprezentantów swych ziem) oraz szlachta przybywająca na sejm, a nie pełniąca żadnych urzędów, oraz przedstawiciele miast. Były to tak zwane stany (królewski, senatorski, poselski).

Sejm, w Polsce od XV w. najwyższy organ władzy ustawodawczej. Nazwa od starosłowiańskiego słowa "sjem" lub "snem", które oznaczało zjazd ludności. W okresie piastowskim nie odbywały się już zjazdy całej ludności, książę zwoływał zjazd rycerstwa, w którym uczestniczył wraz ze swoją radą.

Po zjednoczeniu Polski utrzymano tradycję zjazdów dzielnicowych, w których brał udział król i jego rada. Zjazdy te dały początek sejmikom prowincjonalnym. Od XV w. obok zjazdów prowincjonalnych król zwoływał także zjazdy krajowe, które nazywano sejmem wielkim lub sejmem walnym.

Po konstytucjach z 1493, 1496, 1504 i 1505 sejm stał się najwyższą instytucją władzy w państwie polskim. Konstytucja z 1505 określiła sejm, jako zgromadzenie trójstanowe, w którym król reprezentował prawa korony, senat duchowne i świeckie władze rządzące, izba poselska szlachtę.

Początkowo liczba senatorów (87) znacznie przewyższała liczbę posłów (40), w miarę uzyskiwania przewagi w państwie przez szlachtę proporcje te uległy zmianie. W 2. połowie XVI w. sejm liczył 140 senatorów i 170 posłów. Obradom senatu przewodniczył król, izbie poselskiej marszałek.

Do kompetencji sejmu należało głównie: uchwalanie konstytucji (ustaw) w sprawach wydatków i dochodów państwa, wielkości podatków, liczebności wojska oraz podejmowanie decyzji o wojnie, przymierzach politycznych i sojuszach wojskowych. Zwoływanie sejmu należało do praw i obowiązków króla. W okresie interregnum (bezkrólewia) obowiązek ten przechodził na prymasa. Sejm zwyczajny zbierał się co 2 lata na okres 6 tygodni, sejm nadzwyczajny mógł być zwołany w dowolnym terminie na okres 2 tygodni. Miejscem obrad sejmu był początkowo Piotrków, od unii polsko-litewskiej (1569) zaś Warszawa na przemian (co trzeci raz) z Grodnem. Wprowadzenie liberum veto spowodowało upadek znaczenia sejmu począwszy od połowy XVII w. Dla wyeliminowania liberum veto i zasady jednomyślności zawiązywano tzw. sejmy pod laską konfederacji (konfederacja), gdzie obowiązywała zasada większości przy podejmowaniu ustaw (Sejm Czteroletni, sejmy rozbiorowe

46 Alternatywność sejmu walnego i prowincjonalnych

Specyficzną cechę wczesnego polskiego parlamentaryzmu stanowiło to, iż te same zagadnienia można było rozstrzygać na sejmach prowincjonalnych i na sejmie walnym. Alternatywność ta zachowała się do schyłku XV wieku. Królowi wygodniej było się odwoływać do sejmów prowincjonalnych gdyż łatwiej było mu przekonać przedstawicieli jednej dzielnicy potem użyć tego jak argumentu do przekonania drugiej.

47.Ukształtowanie się sejmu walnego w XV wieku

Przyczyny powstania:

- potrzeba zasięgania rady i zgody przedstawicieli sejmu w ważniejszych sprawach. Wynikało to z ograniczeń władzy monarszej przez stany. Bez zgody sejmu jako reprezentanta szlachty, król nie mógł nałożyć nowych podatków

- rozwojowi sejmowania sprzyjały okresy bezkrólewia

48 Izba poselska

Izba poselska ukształtowała się jako reprezentacja sejmików ziemskich, kiedy to od 1493 wyodrębniło się na stałe ogólnopaństwowe przedstawicielstwo sejmików ziemskich w postaci posłów ziemskich.. W wyborach posłów uczestniczyli również i dygnitarze ziemscy - senatorowie. Stanowiła niższa izba sejmu I Rzeczypospolitej. Ostateczny skład izby został określony w wyniku unii lubelskiej w 1569. W izbie poselskiej zasiadało 170 posłów, wybranych na sejmikach, w tym 48 z Wielkiego Księstwa Litewskiego. Dopuszczono także przedstawicieli większych miast, posiadających prawa szlacheckie, jednak bez prawa głosu

49. Senat

Senat (I Rzeczpospolita) - izba wyższa parlamentu I Rzeczypospolitej.

Wyłonił się z Rady królewskiej, będącej już w XIV w. organem doradczym króla Polski. Od 1493, wobec przeistoczenia się reprezentacji sejmików ziemskich w osobną izbę poselską, Senat stał się, obok króla, jedną z trzech izb polskiego sejmu. W 1569, w wyniku unii lubelskiej, do senatu weszli dostojnicy litewscy. W skład Senatu weszło dożywotnio 140 bnajwyższych dygnitarzy Rzeczypospolitej, zasiadających w ustalonym porządku starszeństwa Wchodzili do niego arcbiskupi i biskupii rzymskokatoliccy, wojewodowie, kasztelanowie,z dostojników koronnych i nadwornych ci tylko którzy wcześniej zasiadali w radzie królewskiej, a więc marszałek wielki i marszałek nadworny, kanclerz, podkanclerzy, podskarbii

Obradom Senatu formalnie przewodniczył król za pośrednictwem marszałka wielkiego koronnego. Senatorowie wyrażali swoje opinie poprzez tzw. vota senatorskie, które uwzględniał król (w jego imieniu kanclerz wielki koronny) formułując konkluzję, która była oficjalnym stanowiskiem Senatu

Posiedzenia Senatu zwoływano w tym samym czasie co sesje sejmu walnego. W okresach pomiędzy sesjami sejmowymi król odbywał rady senatu (łac. senatus consilia), na których uchwalano tzw. senatus consulta, które odczytywano na pierwszej sesji nowego Sejmu

W XVIII w., wobec paraliżu prac sejmowych, rady senatu przejęły w praktyce znaczą część uprawnień sejmu i to na nich zapadał szereg decyzji państwowych. Król w izbie senatorskiej faktycznie decydował o najważniejszych sprawach państwa, m.in. o wojnie i polityce zagranicznej. Senat, jako izba wyższa opiniował projekty konstytucji sejmowych, przedkładane mu przez izbę poselską, które następnie wracały tam z poprawkami senackimi pod głosowanie.

50 Senatorowie-rezydenci.

Artykuły henrykowskie wprowadziły instytucję 16 senatorów-rezydentów, z których czterej mieli być stale obecni przy boku króla dla jego kontroli. W 1641 liczbę senatorów-rezydentów zwiększono do 28. Co pół roku następowała wymiana przy królu, powołani na okres 2 lat. Sprawozdania ze swojej działalności składali podczas kolejnych sesji zimowych.

51 Nie dochodzenie sejmu do skutku, prolongata.

Brak zgody ogółu szlachty, na dopuszczalne według prawa przedłużenie obrad Sejmu.

W dawnej Polsce postanowienia sejmu mogły nie dochodzić do skutku w związku z liberum veto lub gdy sejm nie zdążył uchwalić wszystkich projektów i skończył się czas jego trwania. W tedy wcześniej uchwalone konstytucje przepadały. Aby przedłużyć obrady sejmu potrzebna była zgoda wszystkich uczestników.(prolongata)

Prolongata (z łaciny), jest to przedłużenie terminu ważności układu, umowy, płatności weksla.

52 Liberum Veto a limitacja obrad

Liberum veto [liberum weto] (łc. liberum `wolne', veto `sprzeciwiam się', `wolne nie pozwalam') (z łacińskiego dosłownie - "wolne «nie pozwalam»"), prawo zezwalające jednemu posłowi na zerwanie sejmu i unieważnienie także wszystkich wcześniejszych jego uchwał. Funkcjonowało w Polsce w XVII i XVIII w. Wyrosło z prawa jednomyślności wymaganej do podejmowania uchwał sejmowych. W praktyce wiązało się z wpływami wielkich rodów magnackich na sejmikach i sejmach, a także z interwencją państw obcych w wewnętrzne sprawy Rzeczypospolitej.

Jako pierwszy zerwał sejm wykorzystując prawo liberum veto poseł upicki W. Siciński w 1652. W 1669 zerwano sejm przed upływem czasu przewidzianego na obrady, a w 1688 nawet przed wyborem marszałka. W 1. poł. XVIII w. sejmy zrywane były bardzo często, za Augusta II zakończyły się uchwałami tylko cztery sejmy, za Augusta III jeden.

Środkiem zaradczym przeciwko liberum veto było chwilowe zawieszenie czy odraczanie obrad sejmu lub zawiązywanie konfederacji, w czasie trwania której obowiązywała zasada większości głosów, a sejm skonfederowany nie mógł być zerwany. Po 1764 prawo liberum veto praktycznie wyszło z użycia, zniesione ostatecznie przez Konstytucję 3 Maja.

Wszystkie uchwały sejmu, określane mianem konstytucji, stanowiły całość; zerwanie sejmu obracało wniwecz wszystkie uprzednio podjęte uchwały; czasem stosowano złagodzoną formę liberum veto, gdy sprzeciwiający się poseł oświadczał: „sisto activitatem”, prowadziło to do zawieszenia obrad sejmu aż do uzgodnienia spornych stanowisk ( limitacja)

53. Prawo wyborcze czynne i bierne- pojęcie

Czynne prawo wyborcze (prawo wybierania) - prawo przysługujące obywatelom, które zapewnia im możliwość udziału w głosowaniu i oddania głosu na swojego kandydata do organów przedstawicielskich państwa, do organów samorządu terytorialnego bądź w referendum.

Bierne prawo wyborcze to prawo do kandydowania

54. Zasada podejmowania uchwał przez sejm

Na Sejmie walnym obowiązywała zasada jednomyślności której wyrazem był brak sprzeciwu (nemie contradicente. Głosowanie większością głosów zachowano jedynie dla wyboru marszałka Sejmu i sprawdzania ważności mandatów poselskich (tzw. rugi poselskie).

Konstytucja (ustawa) przechodziła przez izbę poselską, gdzie była poddawana pod dyskusję i głosowanie, oraz przez senat, w którym jedynie dyskutowano. Na podstawie dyskusji przeprowadzonej w senacie król dokonywał ostatecznej redakcji jej treści i zarządzał ogłoszenie. Głosowanie w izbie poselskiej od samego początku opierało się na zasadzie jednomyślności. Jednakże w XVI wieku starano się przekonywać opornych, by przyjęli postulowane rozwiązanie, a w ostateczności ignorowano sprzeciw, jeśli nie był zbyt liczny. Dopiero w następnym stuleciu zaczęto rygorystycznie przestrzegać zasady jednomyślności. Częstokroć wskutek tej zasady i przeciągających się dyskusji sejm po ustawowych sześciu tygodniach rozchodził się bez podjęcia uchwał.

55. Zasada jednomyślności

W sejmie obowiązywała zasada jednomyślności, wynikająca z założenia, że posłowie są reprezentantami sejmików; ich postępowanie na sejmie było określone przez instrukcje sejmikowe. W XVI w. zasada jednomyślności nie była przestrzegana konsekwentnie i sejm zmierzał do wprowadzenia zasady większości oraz swobody działania posłów; od schyłku XVI w., w miarę umacniania się przewagi magnatów, zasada jednomyślności była stosowana coraz bardziej rygorystycznie, co doprowadziło do → liberum veto.

Wszystkie decyzje musiały zapadać jednomyślnie, nikt nie mógł być sprzeciw.

56. Zasada większości

Wymagana jest większość, aby wniosek przeszedł.

57. Większość zwykła, bezwzględna i kwalifikowana.

Większość bezwzględna - gdy podczas głosowania liczba głosów za wnioskiem jest większa od sumy głosów przeciw i wstrzymujących się (50%+1 głos za wnioskiem w obecności minimum połowy ustawowej liczby posłów). Większość bezwzględna jest wymagana np. w Sejmie przy zatwierdzaniu rocznego budżetu RP (w ramach absolutorium).

Większość bezwzględna jest najczęściej stosowanym kryterium podejmowania decyzji także w innych ciałach zbiorowych (spółkach, spółdzielniach, zgromadzeniach, komisjach, stowarzyszeniach, radach itp.), w których funkcjonuje zasada zbiorowego podejmowania decyzji, np. w systemach demokratycznych.

Większość zwykła - gdy podczas głosowania więcej osób biorących udział w głosowaniu opowiada się za wnioskiem niż przeciw. Głosy wstrzymujące się nie są wliczane do wyniku. W Sejmie RP większość głosowań nad ustawami odbywa się w trybie większości zwykłej. Minimalną liczbą głosów potrzebną do osiągnięcia większości zwykłej jest 1 głos.

Większość kwalifikowana - gdy podczas głosowania wniosek popiera większość głosujących, wyrażona jest ułamkiem (najczęściej spotykane to: 2/3, 3/5).

Większość kwalifikowana w Sejmie RP wynosi w zależności od okoliczności, 3/5 posłów obecnych na sali, 3/5 konstytucyjnego składu Sejmu, 2/3 jest wymagana np. przy zmienianiu konstytucji oraz 2/3 konstytucyjnego składu Sejmu do samorozwiązania sejmu

58 Sejmiki ziemskie geneza i kompetencje i 59 podział

Sejmik, w Polsce od XV w. organ samorządu ziemskiego, zgromadzenie obywateli (szlachty) danej ziemi, województwa lub powiatu. Udział w sejmiku był dobrowolny. Zazwyczaj uczestniczyli w nim wojewoda i kasztelan, urzędnicy ziemscy oraz szlachta zamieszkała na danym terytorium. W miarę rozwoju demokracji szlacheckiej i parlamentaryzmu następowało zróżnicowanie sejmików w zależności od pełnionych przez nie funkcji, np. sejmiki gospodarskie decydowały o wysokości nakładanych podatków lokalnych i wybierały deputatów do trybunału skarbowego.

Rodzaje sejmików: :

1. Sejmik deputacki, sejmik trybunalski, w dawnej Polsce zjazd szlachty dokonujący wyboru przedstawicieli (deputatów) do Trybunału Koronnego (od 1578) i do Trybunału Litewskiego (od 1581). Do 1768 sejmik deputacki dla Korony odbywał się w pierwszy poniedziałek po święcie Narodzenia Najświętszej Maryi Panny (8 września), a dla Litwy w poniedziałek przed dniem św. Bartłomieja (24 sierpnia). Co roku.

2. Sejmik generalny, generał, sejmik główny, sejmik większy, w dawnej Polsce zjazd senatorów i posłów oraz chętnej do wzięcia udziału w obradach szlachty z danej prowincji. Na sejmik generalny przedstawiano i rozpatrywano uchwały sejmików powiatowych, przede wszystkim jednak wypracowywano i uzgadniano wspólne stanowisko w sprawach, które miał rozpatrywać najbliższy sejm. Sejmik generalny dla Małopolski zbierał się w Korczynie, dla Wielkopolski w Kole, dla Prus Królewskich w Grudziądzu lub Malborku, dla Mazowsza w Wołkowysku lub w Słonimiu. Instytucja sejmiku generalnego najdłużej przetrwała na Mazowszu i w Prusach Królewskich (do XVIII w.).

3. Sejmik przedsejmowy, w dawnej Polsce zgromadzenie zwoływane w celu wyłonienia posłów na sejm walny oraz uchwalenia instrukcji dla posłów. Zbierał się w terminach podanych w uniwersale królewskim, w Koronie zazwyczaj 6 tygodni, na Litwie 4 tygodnie przed sejmem walnym. W praktyce nie przestrzegano wyznaczonych terminów i sejmik przedsejmowy na Litwie wyprzedzał na ogół koronny.

4. Sejmik relacyjny, w dawnej Polsce sejm zwoływany po sejmie walnym w celu przedstawienia przez posłów relacji z zakończonych obrad. Przedstawiane sprawozdania dotyczyły uchwał podjętych przez sejm oraz działań podejmowanych przez poszczególnych posłów. Na sejmik relacyjny zapadały także decyzje dotyczące sposobu wypełnienia uchwał sejmowych. ( 1589)

5. Sejmik elekcyjny, wybierał 4 kandydatów na opróżniony urząd sędziowski ziemski, spośród których król dokonywał nominacji. Zbierał się w razie wakansu urzędu.

6. Sejmik kapturowy, od 1572 r. zorganizowany na zasadzie konfederacji, powoływał władze konfederacji i sąd kapturowy dla województwa (ziemi) na czas bezkrólewia.

7. Sejmik gospodarczy, wyodrębnił się od początku XVII w. podejmował uchwały w sprawach ziemi, repartycji podatków uchwalonych przez sejm; wybierał poborców podatkowych i kontrolował ich działalność; nakładał podatki wojewódzkie; decydował o wydatkach ze skarbu wojewódzkiego; uchwalał zaciąg żołnierza powiatowego, wyznaczał jego dowódców; od poł. XVII w. wybierał komisarzy do Trybunału Skarbowego.

Sejmik ziemski w dawnej Polsce (od końca XIV wieku), był to zjazd całej szlachty z terenu danej ziemi bądź województwa. Wywodził się ze zjazdu urzędników ziemi, na który zaczęła przybywać szlachta. Kompetencje:Sejmik uchwalał lokalne podatki i tworzył sąd sejmikowy. Sejmiki ziemskie były równoprawne z sejmami prowincjonalnymi i sejmem walnym i król mógł zwołać którykolwiek z nich dla zatwierdzenia swych propozycji. Zamiast odwoływać się do sejmików ziemskich (średnia szlachta), król mógł zwołać dygnitarz i szlachtę danej prowincji na sejm prowincjonalny. Od powstania Izby poselskiej samodzielna rola ustawodawcza sejmików ziemskich podupadła

60. Posłowie ziemscy. Instrukcje poselskie.

Instrukcje poselskie, w Polsce XVI-XVIII w. wskazówki otrzymywane na sejmikach przedsejmowych przez posłów na sejm, dotyczące spraw, które miały być przedmiotem obrad tego sejmu; obowiązywały posłów podczas głosowania nad uchwałami.

61

Prawo wyborcze bierne i czynne.

Posiada szlachta, która ukończyła 18 lat, posiada własną ziemię i płaci podatek od niej lub służy w wojsku. (niekarana)

Bierne ukończone 23 lata płacenie podatków, pełnienie wcześniej jakiejś funkcji wojskowej lub urzędowej, niekarany, obecny na sejmiku.

62(sprawdzić)

Inter affirmativam

Et regativam

63.Rządy sejmikowe.

Rozwinęły się one w warunkach upadku znaczenia władz centralnych, których funkcjonowanie nie było wstanie zapewnić ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego. Odwoływanie się króla w warunkach nie dochodzenia sejmów do skutku bezpośrednio do sejmików w sprawach podatków na wojsko, prowadziło do tego iż sejmiki uchwalając i ściągając same podatki państwowe, wygospodarowały nadwyżki kosztem skarbu państwa. Nadwyżki te jak również podatki wojewódzkie, gromadzono w skarbie wojewódzkim.

Od początku XII w sejmiki zaczęły zaciągać tzw. żołnierza. Rotmistrze wojska powiatowego byli powoływani przez sejmiki i opłacani ze skarbu wojewódzkiego.

Rządy sejmikowe zniosła konstytucja z 1717 roku odbierając sejmikom kompetencje w sprawach wojskowych i w większości skarbowych. Ograniczająca samorząd ziemski reforma ta nie wprowadziła w jego miejsce nowych organów władzy. Dlatego znaczenie jej było ograniczone. Poważniejsze zmiany miały przynieść dopiero reformy drugiej połowy XVIII stulecia.

64. Zmiana w sejmowaniu z 1764

Pierwsze reformy z lat 1764-1766 objęły przede wszystkim usprawnienie działań sejmu.

- uchwalono regulamin obrad i przyjęto, że niektóre mniej ważne sprawy, nazywane umownie materiami ekonomicznymi, będą przyjmowane większością głosów.

- do innych zwanych materiami status, o większym znaczeniu państwowym i wymagających jednomyślności zaliczano również podatki.

- z sejmików postanowiono wyłączyć szlachtę-gołotę a więc masową klientele magnacką. Nie udało się wprowadzić aż do sejmu 4 letniego.

- Zakazano posłom przysięgania instrukcji sejmikowych.

- w przeciwnym kierunku zmierzała instytucja delegacji sejmowych. Prawo decydowania w imieniu sejmu, powoływano delegacje, w trudnych sytuacjach.

65 Ustawa o sejmikach z 1791

Znosiła nadmierny wpływ sejmików ziemskich wynikający z wiążącej natury instrukcji nadawanych przedstawicielom do sejmu.

szlachta gołota została pozbawiona prawa uczestniczenia w obradach sejmu. Posłów wybierano na sejmikach na dwuletnią kadencję

każdy sejmik mógł wybrać tylko dwóch posłów. To doprowadziło do zniesienia sejmików wojewódzkich, na ich miejsce utworzono sejmiki powiatowe

określała dokładne kompetencje sejmików oraz tryb wybierania marszałka i asesorów.

66. Sejm w konstytucji 3 maja.

Miał on pozostać dwuizbowy

Pełnił władze ustawodawczą, a także kontrolną ( nad rządem i wszystkimi organami w państwie)

Konstytucja przewidywała zebrania sejmu zwyczajne - co dwa lata oraz nadzwyczajne w razie narodowej potrzeby

Prawo wyborcze tylko dla szlachty posesjonatów

Zniesienie liberum veto, wszelkie decyzje zapadają większością głosów.

Posłowie nie związani instrukcjami poselskimi.

Izba niższa (Izba Poselska) składała się z 204 posłów wybieranych na 2 lata na sejmikach

oraz 24 przedstawicieli miast królewskich.

Wprowadzenie zasady o nieustannej gotowości na zwołanie na sesje nadzwyczajną sejmu

Sesje zwyczajne odbywały się co 2 lata na okres 70 dni z możliwości przedłużenia o 30.

67. Sąd Sejmowy

Sąd sejmowy w konstytucji 3 maja

Oprócz sądów w sprawach cywilnych i kryminalnych dla wszystkich stanów będzie sąd najwyższy sejmowy zwany, do którego przy otwarciu każdego sejmu obrane będą osoby. Do tego sądu należeć będą występki przeciwko narodowi i królowi, czyli crimina status.

sąd sejmowy:

1) w dawnej Polsce sąd króla w czasie sejmu; od 1578 sąd najwyższy sądzący sprawców najgroźniejszych przestępstw (zdrada stanu, przestępstwa urzędników), za które groziła kara śmierci;

2) powołany 1827 w Królestwie Pol., składający się z senatorów, miał sądzić zbrodnie stanu, istniał do 1831.

68. Senat w konstytucji 3 maja.

Senat był Izbą Wyższą. Tworzyli go w liczbie 102 członków wojewodowie, kasztelanowie, a poza tym biskupi i ministrowie - łacznie 132 osoby

Rola senatu została ograniczona ( na skutek przewagi magnackiej). Senat otrzymał tylko prawo weta zawieszającego w zakresie praw politycznych, cywilnych i karnych.

Nie posiadał inicjatywy ustawodawczej.

W przypadkach uchwał mniejszej wagi głosy posłów i senatorów miano liczyc łącznie, jakkolwiek obradowali oni w dwóch oddzielnych izbach

Stanowił „rade starszych” na sejmie konstytucyjnym, który odbywał się co 25 lat w celu rewizji konstytucji.

Zarówno sejm i senat razem kontrolowali rząd.

69. Zasady podejmowania uchwał w konstytucji 3 maja.

Wprowadzenie w głosowaniu zasady większościowej:

Prostej większości w zwykłych sprawach, lub kwalifikowanej (2/3 lub nawet ¾) w zależności od wago podejmowanych uchwał

2-do Co do uchwał sejmowych, to jest poborów doczesnych, stopnia monety, zaciągania długu publicznego, nobilitacji i innych nagród przypadkowych, rozkładu wydatków publicznych ordynaryjnych i ekstraordynaryjnych, wojny, pokoju, ostatecznej ratyfikacji traktatów związkowych i handlowych, wszelkich dyplomatycznych aktów i umów do prawa narodów ściągających się, kwitowanie magistratur wykonawczych i tym podobnych zdarzeń, głównym narodowym potrzebom odpowiadających, w których to materiach propozycje od tronu prosto do izby poselskiej przychodzić mające, pierwszeństwo w prowadzeniu mieć będą.

Izby senatorskiej, złożonej z biskupów, wojewodów, kasztelanów i ministrów pod prezydencją króla, mającego prawo raz dać votum swoje, drugi raz paritatem rozwiązywać osobiście lub nadesłaniem zdania swojego do tejże izby, obowiązkiem jest: 1-mo Każde prawo, które po przejściu formalnym w izbie poselskiej do senatu natychmiast przesłane być powinno, przyjąć lub wstrzymać do dalszej narodu deliberacji opisaną w prawie większością głosów; przyjęcie moc i świętość prawa nadawać będzie; wstrzymanie zaś zawiesi tylko prawo do przyszłego ordynaryjnego sejmu, na którym gdy powtórna nastąpi zgoda, prawo zawieszone od senatu przyjętym być musi. 2-do Każdą uchwałę sejmową w materiach wyżej wyliczonych, którą izba poselska senatowi przesłać natychmiast powinna, wraz z tąż izbą poselską większością głosów decydować, a złączona izb obydwóch większość według prawa opisana będzie wyrokiem i wolą Stanów.

Sejm

Senat

Popiera veto zawieszające

Nadaje moc prawną Zawiesza do przyszłego Sejmu.

70 Parlament w księstwie Warszawskim

9 lat co 3 lata 1/3 składu (wymiana)

71. Prawo wyborcze w Księstwie Warszawskim

Prawo zwoływania sejmików powiatowych i zgromadzeń gminnych przysługiwało księciu.

Każdy sejmik wybierał jednego posła, a zgromadzenie jednego deputowanego.

Posłowie i deputowani wybierani byli na 9 lat, przy czym co 3 lata skład Izby miał być odnawiany w 1/3.

Czynne prawo wyborcze - posiadały osoby znajdujący się na listach układanych na podstawie ksiąg obywatelskich szlacheckich i gminnych prowadzonych przez podprefektów.

Bierne prawo wyborcze - posiadały osoby, które ukończyły 24 rok życia, umiały czytać i pisać po polsku oraz korzystały w pełni z praw politycznych (prawa tego nie mieli sami urzędnicy, wojskowi w służbie czynnej i duchowni pełniący stałe obowiązki).

72. Tryb ustawodawczy w konstytucji księstwa Warszawskiego.

Proces legislacyjny

73. Senat Rzeczy Pospolitej Krakowskie

Senat Rządzący Wolnego Miasta Krakowa — nacz. organ władzy wykonawczej (rządu), utworzony. 1815 ; składał się z prezesa i 12 senatorów (od 1833 — 9); wybierany przez Zgromadzenie Reprezentantów Wolnego Miasta Krakowa oraz w 1/3 delegatów UJ i kapituły krakowskiej.; od 1833 sprawował również nadzór nad Uniwersytetem Jagiellońskim.

Władze centralne

A Senat

Spełniał funkcję rządu i głowy państwa

Skład:

Prezes (3 lata kadencji) + 12 senatorów - 6 dożywotnich i 6 czasowych [z każdych: 4 wybieranych przez Zgromadzenie Reprezentantów i po jednym przez Uniwersytet Krakowski i Kapitułę Katedralną ]

Od 1833 r. prezes (6 lat kadencji) + 8 senatorów - 2 dożywotnich i 6 czasowych

Senator

- 35 lat

- wyższe wykształcenie uniwersyteckie

- cenzus majątkowy - własność nieruchomości, z której podatek wynosił 150 zł

- praktyka administracyjna - wcześniejsze pełnienie przez określony czas urzędu wójta, sędziego albo reprezentanta w Zgromadzeniu

- w późniejszym czasie - warunek wyznawania religii chrześcijańskiej

Był duży wpływ dworów opiekuńczych na wybory do senatu, a w szczególności prezesa

Kompetencje Senatu

• pełnia władzy wykonawczej

• prawo nominacji i odwoływania wszystkich urzędników (z wyjątkiem wybieranych przez Zgromadzenie Reprezentantów)

• mianowanie na beneficja kościelne koalicji rządowej

• stosowanie prawa łaski

• wpływ na ustawodawstwo - projekty ustawodawcze przed poddaniem pod głosowanie Zgromadzeniu musiały być zatwierdzone przez Senat

• delegowanie senatorów na obrady Zgromadzenia, jeden z senatorów był z urzędu marszałkiem Zgromadzenia

Obrady Senatu

1. W pełnym składzie

2. W wydziałach

• Spraw Wewnętrznych i Sprawiedliwości

• Policji

• Skarbu

• od 1822 r. z połączenia dwóch wydziałów powstał Wydział Spraw Wewnętrznych i Policji

Prezes Senatu

• reprezentował Wolne Miasto na zewnątrz

• występował do Senatu z wnioskiem o skorzystanie z prawa łaski

• od 1837 r. mógł zawiesić wykonywanie uchwał Senatu, powiadamiając o tym jednocześnie konferencję reprezentantów

74 . Zgromadzenie reprezentantów

władza ustawodawcza - jednoizbowe Zgromadzenie Reprezentantów

Władza ustawodawcza należała teoretycznie do pół-demokratycznie wybieranej Izby Reprezentantów, jednak wszelkie decyzje tej Izby mogły być wetowane przez przedstawicieli państw opiekuńczych.

Tekst rozwinięty konstytucji ogłoszony został 11 września 1818 r. Mocą jej uchwał władza wykonawcza należała do Senatu, złożonego z prezesa i 12 członków, z których 8 wybierała Izba Reprezentantów a po 2 kapituła i uniwersytet. Inicjatywa ustawodawcza i wyłączność w organizowaniu policji i administracji dawała Senatowi przewagę nad Izbą.

Izba Reprezentantów składała się z 41 członków, z których 26 wybierały zgromadzenia gminne, po 3 Senat spośród senatorów, kapituła spośród kanoników i prałatów i uniwersytet pośród profesorów i doktorów. Pozostałe 6 miejsc należało do tzw. sędziów pokoju. Izba posiadała kompetencje ustawodawcze i kontrolujące. Zbierała się raz w roku w celu uchwalenia budżetu, skontrolowania pracy urzędników państwowych, wyboru senatorów i sędziów. Konstytucja uzależniała jednak jej inicjatywę ustawodawczą od zgody Senatu, który posiadał zarazem prawo zawieszenia na rok wykonania uchwały sejmowej, jeśli ta nie przeszła większością co najmniej 7/8 głosów.

B Zgromadzenie Reprezentantów

Jednoizbowy organ przedstawicielski

Skład:

41 członków =26 deputowanych (wybierani po jednym z każdego zgromadzenia gminnego) + 15 wirylistów - sędziowie pokoju (6), senatorowie (3), przedstawiciele Kapituły Katedralnej (3), przedstawiciele profesury Uniwersytetu Krakowskiego (3)

Bierne prawo wyborcze

• 26 lat

• wykształcenie

• majątek

Czynne prawo wyborcze

• właściciele nieruchomości, płacący z niej określonej wysokości podatek

• kupcy

• hurtownicy

• fabrykanci

• nauczyciele

• artyści

• duchowni

• profesorowie uniwersyteccy

Nie mieli czynnego prawa wyborczego

• Żydzi (chyba że nabyli prawa polityczne)

• Zakonnicy

• Osoby pozostające w służbie prywatnej przez okres zatrudnienia

Z czasem, na skutek zmian wprowadzonych przez dwory opiekuńcze w konstytucji Rzeczypospolitej, liczba członków Zgromadzenia reprezentantów zmalała i zwężeniu uległ krąg wyborców.

Członkowie Zgromadzenia korzystali z nietykalności poselskiej w czasie od wyboru do zamknięcia kadencji

Kompetencje Zgromadzenia Reprezentantów

• ustawodawstwo z wyjątkiem zmian konstytucji i zasad ustrojowych

• uchwalanie budżetu i podatków

• przyjmowanie sprawozdań z wykonania budżetu

• wybór wyższych urzędników

• stawianie w stan oskarżenia urzędników i sędziów za przestępstwa popełnione w związku z urzędowaniem

Sąd Sejmowy

• sądził postawionych w stan oskarżenia przez Zgromadzenie urzędników i sędziów

• skład: sędziowie, członkowie Zgromadzenia

Zgromadzenie zbierało się co roku na 4-tygodniową sesję, a obrady były swobodne i z udziałem publiczności

Od 1833 r. - zbierało się co 3 lata na 6-tygodniową sesję, a obrady były tajne

Od 1842 r. - zbierało się zależnie od woli dworów opiekuńczych wyrażonej przez rezydentów, a obrady odbywały się tylko nad sprawami przedstawionymi przez Senat

Projekty były przyjmowane przez Zgromadzenie kwalifikowaną większością 7/8 głosów, o od 1833 r. 5/6 głosów

W ramach zgromadzenia funkcjonowały 3 komisje , które przygotowywały plenarne sesje Zgromadzenia w zakresie podległych im spraw

75.Tryb ustawodawczy - Wolne Miasto Kraków Funkcje ustawodawcze sprawowało Zgromadzenie Reprezentantów. Które spotykało się co roku w miesiącu grudniu (do 4 tygodni) kontrolowało rachunki administracji publicznej ustalało coroczny budżet. Wybierało członków do Senatu, sędziów. Miało prawo postawienia w stan oskarżenia (większością dwóch trzecich głosów) urzędników publicznych za nadużycia w sprawowaniu urzędu i oddania ich pod sąd najwyższy,

76 Prawo wyborcze WMK

Czynne prawo wyborcze w Rzeczypospolitej otrzymali profesorowie uniwersytetu, nauczyciele, artyści, kler świecki, kierownicy fabryk i warsztatów, znaczniejsi kupcy i właściciele gospodarstw i domów opłacający co najmniej 50 zł podatku gruntowego. Od kandydata do Zgromadzenia lub Senatu konstytucja wymagała ukończenia studiów na którymś z polskich uniwersytetów. Wyjątkiem byli dawni urzędnicy Księstwa Warszawskiego i nominaci państw opiekuńczych

Zgromadzenie Reprezentantów

Bierne prawo wyborcze

• 26 lat

• wykształcenie

• majątek

Czynne prawo wyborcze

• właściciele nieruchomości, płacący z niej określonej wysokości podatek

• kupcy

• hurtownicy

• fabrykanci

• nauczyciele

• artyści

• duchowni

• profesorowie uniwersyteccy

Nie mieli czynnego prawa wyborczego

Żydzi (chyba że nabyli prawa polityczne)

• Zakonnicy

• Osoby pozostające w służbie prywatnej przez okres zatrudnienia

Z czasem, na skutek zmian wprowadzonych przez dwory opiekuńcze w konstytucji Rzeczypospolitej, liczba członków Zgromadzenia reprezentantów zmalała i zwężeniu uległ krąg wyborców.

Senator

- 35 lat

- wyższe wykształcenie uniwersyteckie

- cenzus majątkowy - własność nieruchomości, z której podatek wynosił 150 zł

- praktyka administracyjna - wcześniejsze pełnienie przez określony czas urzędu wójta, sędziego albo reprezentanta w Zgromadzeniu

- w późniejszym czasie - warunek wyznawania religii chrześcijańskiej

Konstytucja Wolnego Miasta Krakowa z 1815 r. prawo wyborcze posiadają, członkowie duchowieństwa świeckiego i Akademii, właściciele ziemi, domów i innych dóbr nieruchomych, jeżeli opłacają pięćdziesiąt złotych polskich podatku gruntowego, przedsiębiorcy fabryk i rękodzielni, kupcy wszyscy, którzy zapisani są jako członkowie Kongregacji, artyści i nauczyciele, którzy osiągną wiek będą mieć prawo politycznego wyboru.

77 Parlament w Królestwie Polskim.

Kompetencje Sejmu:

• prawodawstwo w dziedzinie prawa cywilnego, karnego i administracyjnego (bez spraw wojskowych)

• decydowanie o poborze do wojska

• decyzje dot. systemu menniczego

• czynienie uwag nad działalnością rządu

• ustalanie podatków (Sejm nigdy w praktyce tego nie dokonał)

• uchwalanie budżetu

Każda izba sejmowa wybierała ze swojego grona trzy komisje:

1. dla praw cywilnych i karnych

2. dla praw skarbowych

3. dla praw organicznych i administracyjnych

Immunitet poselski - członek Sejmu nie mógł być aresztowany ani sądzony w sprawie karnej w czasie trwania Sejmu, chyba, że Izba wyraziła zgodę.

Sąd Sejmowy

Działał poza systemem sądownictwa powszechnego.

W jego skład wchodzili wszyscy senatorowie.

Do jego kompetencji należało sądzenie w sprawach:

- o zdradę stanu

- o przestępstwo w związku z urzędowanie wyższego urzędnika

Przestał istnieć po powstaniu listopadowym, wraz z likwidacją Sejmu.

Prawo wyborcze

Prawo zwoływania sejmików powiatowych i zgromadzeń gminnych przysługiwało królowi.

Czynne prawo wyborcze - posiadały osoby znajdujący się w księgach obywatelskich szlacheckich i gminnych. W sejmikach i zgromadzeniach gminnych nie mogli brać udziału: wojskowi w służbie czynnej, szlachta zastawnicy, osoby pozostające w służbie prywatnej. Za to zostali dopuszczeni do wyborów profesorowie i nauczyciele.

Bierne prawo wyborcze - posiadały osoby, które ukończyły 30 rok życia, umiały czytać i pisać po polsku, korzystały w pełni z praw, spełniały cenzus majątkowy. Urzędnicy publiczni i wojskowi mogli być wybierani na posłów i deputowanych, ale w innym województwie niż to, w którym urzędowali.

Sejm w okresie powstania listopadowego:

Rząd Tymczasowy zwołał Sejm, co było wyraźnym naruszeniem konstytucji.

Najważniejsze zmiany w Sejmie:

• Sejm obradował i od 25 stycznia składał się z dwu izb (a nie 3) - senatorskiej i poselskiej

• Sejm uznał się za nieustający i obradował bez przerwy; w związku z działaniami wojennymi zmniejszono liczbę senatorów potrzebą dla ważności uchwał i obrad

• Sejm początkowo obradował w Warszawie, potem Zakorczymie, a następnie Płocku

• Sejm w związku z przyłączeniem do Królestwa ziem litewsko-ruskich, dopuścił ich przedstawicieli do Senatu i Izby Poselskiej

Wydany w 1832 r. Statut Organiczny nie przewidywał w ustroju Królestwa Sejmu.

78. Podejmowanie uchwał przez parlament Królestwa Polskiego

Król rada stanu ---- sejm lub senat(z wyjątkiem budżetu) {komisje} głosowanie w Izbach -> król

Po uchwaleniu przez jedną izbę projekt szedł do drugiej i druga izba mogła albo przyjąć w całości albo odrzucić.

79. Sąd sejmowy.

Sąd Sejmowy

Działał poza systemem sądownictwa powszechnego.

W jego skład wchodzili wszyscy senatorowie.

Do jego kompetencji należało sądzenie w sprawach:

- o zdradę stanu

- o przestępstwo w związku z urzędowanie wyższego urzędnika

Przestał istnieć po powstaniu listopadowym, wraz z likwidacją Sejmu.

80. Zmiany w organizacji sejmu w okresie powstania listopadowego.

Sejm w okresie powstania listopadowego:

Rząd Tymczasowy zwołał Sejm, co było wyraźnym naruszeniem konstytucji.

Najważniejsze zmiany w Sejmie:

• Sejm obradował i od 25 stycznia składał się z dwu izb (a nie 3) - senatorskiej i poselskiej

• Sejm uznał się za nieustający i obradował bez przerwy; w związku z działaniami wojennymi zmniejszono liczbę senatorów potrzebą dla ważności uchwał i obrad

• Sejm początkowo obradował w Warszawie, potem Zakorczymie, a następnie Płocku

• Sejm w związku z przyłączeniem do Królestwa ziem litewsko-ruskich, dopuścił ich przedstawicieli do Senatu i Izby Poselskiej

81 Immunitet poselski.

Immunitet poselski - członek Sejmu nie mógł być aresztowany ani sądzony w sprawie karnej w czasie trwania Sejmu, chyba, że Izba wyraziła zgodę. (królestwo polskie)

82 Sejm prowincjonalny Wielkiego Księstwa Poznańskiego- skład kompetencje.

Sejm Wielkiego Księstwa Poznańskiego (niem. Provinzailstände) - było to zgromadzenie skupiające wszystkie stany Wielkiego Księstwa Poznańskiego, a później Prowincji Poznańskiej. Jego skład określiło rozporządzenie wydane w 1824 roku, a zwołano go po raz pierwszy w 1827 roku. Istniał do 1918 roku..

Kompetencje

Sejm pełnił jedynie funkcję doradczą. Miał prawo opiniować projekty aktów prawnych odnoszących się do prowincji, a także niektórych o znaczeniu dla całego kraju. Posłowie mogli także uchwalać petycje i zażalenia przedstawiane królowi pruskiemu.

Skład

Łącznie Sejm stanowiło 48 posłów z trzech stanów: 24 z nich wywodziło się ze szlachty, 16 z mieszczaństwa, a 8 było chłopami. Wszyscy musieli być chrześcijanami. Spośród 24 reprezentantów szlachty 2 (następnie tę liczbę zwiększono do 4) było wirylistami. Pozostali wybierani byli w wyborach bezpośrednich przez posiadaczy majątków ziemskich. Siedem największych miast wybierało swoich posłów w wyborach bezpośrednich, pozostałe miasteczka, a także reprezentanci chłopstwa wybierani byli w wyborach pośrednich. O prawie głosowania dwóch niższych stanów decydował cenzus majątkowy.

Kadencja posłów trwała 6 lat przy czym co 3 lata wymieniano połowę składu. Zgodnie z prawem Sejm zbierał się co 2 lata, jednak w praktyce było to rzadziej. Obradom przewodniczył marszałek wybierany ze stanu szlacheckiego.

83Prawo wyborcze- sejm ustawodawczy.

Został wyłoniony w drodze demokratycznych wyborów pięcioprzymiotnikowych. ( bezpośrednich, powszechnych, równych, tajnych i proporcjonalnych.

84 Zasady prawa wyborczego.

Powszechność

Tajność

Równość

Bezpośredniość

Proporcjonalność

85. Zasada powszechność, tajność i równość wyborców.

Powszechność - zakaz stosowania cenzusów wyborczych, każdy obywatel ma zarówno czynne, jak i bierne prawo wyborcze,

Tajność - głosowanie przebiega w odseparowaniu, jest anonimowe, a karty do urn wrzuca się osobiście,

Równość wyborów- każdy wyborca dysponuje jednakową liczbą głosów (równość formalna), o jednakowej wadze i znaczeniu (równość materialna),

86 Zasada bezpośredniość i proporcjonalność

bezpośredniość -wyborcy w drodze głosowania sami - bez żadnego pośrednictwa - przesądzają w sposób ostateczny i decydujący o składzie wybieranego organu. Wybory bezpośrednie określane są mianem wyborów jednostopniowych, w odróżnieniu od wyborów pośrednich, gdy głosowanie jest dwu- bądź wielostopniowe,

proporcjonalność- każda z partii otrzymuje mandaty w stosunku proporcjonalnym do liczby uzyskanych głosów.

87 Sejm ustawodawczy- skład i kompetencje

Sejm Ustawodawczy to jednoizbowy organ parlamentarny wybrany dla uchwalenia konstytucji (Konstytuanta) odrodzonej Polski.

Został wyłoniony w drodze demokratycznych wyborów pięcioprzymiotnikowych (bezpośrednich, powszechnych, równych, tajnych i proporcjonalnych) 26 stycznia 1919. Prace nad uchwaleniem Konstytucji rozpoczęto w połowie lutego. Jego prerogatywy a także podstawowe zasady ustrojowe, obowiązujące do czasu uchwalenia Konstytucji, zostały określone w tzw. "Małej Konstytucji", uchwalonej 20 lutego 1919 (uchwała Sejmu z dn. 20 lutego 1919 r. o powierzeniu Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa).

Marszałkiem Sejmu Ustawodawczego był wybrany 14 lutego 1919 Wojciech Trąmpczyński, w okresie 10-14 lutego 1919 obradom przewodził marszałek-senior Ferdynand Radziwiłł. Sejm ten odbył 342 posiedzenia plenarne.

Do ważniejszych ustaw uchwalonych przez ten Sejm należą: Mała Konstytucja, Konstytucja marcowa z 17 marca 1921 oraz Statut Organiczny Województwa Śląskiego i szeroki pakiet ustaw socjalnych.

Sejm Ustawodawczy funkcjonował do momentu zebrania się wybranego na mocy konstytucji Sejmu i Senatu, co nastąpiło 28 listopada 1922.

Partia Liczba głosów w tysiącach Mandaty poselskie

Narodowi Demokraci 2 517 136

Polskie Stronnictwo Ludowe - Wyzwolenie 797 58

Polska Partia Socjalistyczna 511 30

Partie żydowskie 460 9

Polskie Stronnictwo Ludowe - Piast 424 38

Polskie Stronnictwo Ludowe - Lewica 120 7

Katolickie Stronnictwa Ludowe 89 5

Polskie Stronnictwo Ludowe - Grupa Stapińskiego 65 5

Stronnictwa niemieckie 64 2

Razem 5 119 290

88. Sejm ustawodawczy podejmował uchwały.

Większością głosów (sprawdzić)

89Prawo wyborcze - konstytucja marcowa

Czynne prawo wyborcze:

• w wyborach do Sejmu: 21 lat

• w wyborach do Senatu: 30 lat

Bierne prawo wyborcze:

• w wyborach do Sejmu: 25 lat

• w wyborach do Senatu: 40 lat

Prawo wybierania ma każdy obywatel polski bez różnicy płci, który w dniu ogłoszenia wyborów ukończył lat 21, używa w pełni praw cywilnych. Prawo głosowania może być wykonywane tylko osobiście. Wojskowi w służbie czynnej nie mają prawa głosowania.

Prawo wybieralności ma każdy obywatel, mający prawo wybierania do Sejmu, nie wyjmując wojskowych w służbie czynnej o ile ukończył lat 25.

Nie mogą korzystać z prawa wyborczego obywatele skazani za przestępstwa, które określi ordynacja wyborcza, jako pociągające za sobą czasową lub stałą utratę prawa wybierania, wybieralności, a także piastowania mandatu poselskiego.

90 Zasady prawa wyborczego- konstytucja Marcowa

głosowaniu powszechnym, tajnym, bezpośrednim, równym i stosunkowym Senat

=II= i proporcjonalnym Sejm

91 Władza ustawodawcza w konstytucji Marcowej.

Konstytucja ustanowiła dwuizbowy parlament (Sejm i Senat) o pozycji nadrzędnej wobec innych organów Państwa. W określonych przypadkach Izby łączyły się w Zgromadzenie Narodowe, do którego kompetencji należały:

- wybór Prezydenta i przyjęcie od niego przysięgi oraz okresowa (co 25 lat)

- rewizja Konstytucji (dokonywana zwykłą większością głosów).

Kadencja Sejmu trwała 5 lat; kadencja

Senatu zaczynała się i kończyła wraz z kadencją Sejmu.

Wybory do obu izb były pięcioprzymiotnikowe; Inicjatywa ustawodawcza przysługiwała Rządowi i Sejmowi

.. Parlament miał także prawo udzielenia amnestii wyłącznie w drodze ustawowej.

Parlament mógł być rozwiązany przed końcem kadencji przez Sejm (większością 2/3 głosów) lub przez Prezydenta za zgodą 3/5 liczby członków Senatu.

Zmiana Konstytucji wymagała uchwały obu Izb, podjętej większością 2/3 głosów; ponadto drugi z rzędu Sejm mógł dokonać zmiany Konstytucji większością 3/5 głosów (bez udziału Senatu), zaś co 25 lat Zgromadzenie Narodowe mogło dokonać rewizji Konstytucji zwykłą większością głosów.

92 Sejm według konstytucji Marcowej- skład kompetencje

Sejm:

Konstytucja nie określała liczby posłów. Ich liczba była określona w ordynacji wyborczej na 444

Sejmowi przysługiwała inicjatywa ustawodawcza

Uchwala ustawy

Uchwala budżet

Parlamentarna kontrola nad długami państwa

udziela lub odmawia rządowi absolutorium

Sejm poprzez uchwalę i z większością 3/5 głosujących usuwa członków kolegium NIK

Sejm mógł ponownie uchwalić wstrzymaną przez Senat ustawę bądź odrzucić poprawki kwalifikowaną większością 11/20 głosów

Sejm sprawdza ważność wyborów niezaprotestowanych. O ważności wyborów zaprotestowanych rozstrzyga Sąd Najwyższy.

Sejm może się rozwiązać mocą własnej uchwały, powziętej większością 2/3 głosów, przy obecności połowy ustawowej liczby posłów

Sejm może wyłaniać i naznaczać dla zbadania poszczególnych spraw nadzwyczajne komisje z prawem przesłuchiwania stron interesowanych oraz wzywania świadków i rzeczoznawców. Zakres działania i uprawnień tych komisji uchwala Sejm.

93 Senat według konstytucji Marcowej- skład kompetencje

Senat składa się z członków wybranych przez poszczególne województwa w głosowaniu powszechnym, tajnym, bezpośrednim, równym i stosunkowym. Każde województwo stanowi jeden okrąg wyborczy, przy czym w stosunku do liczby mandatów sejmowych na ilość mieszkańców liczba mandatów do Senatu wynosi 1/4 część

Senat, izba wyższa, była pozbawiona inicjatywy ust., miała natomiast prawo veta zawieszającego, czyli wstrzymania projektu ustawy na 60 dni bądź wprowadzenia poprawek

Każdy projekt ustawy przez Sejm uchwalony będzie przekazany Senatowi do rozpatrzenia. Jeżeli Senat nie podniesie w ciągu 30 dni od dnia doręczenia mu uchwalonego projektu ustawy żadnych przeciwko niemu zarzutów - Prezydent Rzeczypospolitej zarządzi ogłoszenie ustawy. Na wniosek Senatu Prezydent Rzeczypospolitej może zarządzić ogłoszenie ustawy przed upływem 30 dni.

Jeżeli Senat postanowi projekt, uchwalony przez Sejm, zmienić lub odrzucić, powinien zapowiedzieć to Sejmowi w ciągu powyższych 30 dni, a najdalej w ciągu następnych dni 30 zwrócić Sejmowi z proponowanymi zmianami.

Przy zgodzie 3/5 liczby senatorów parlament można zostać rozwiązany przez prezydenta

94. podejmowanie uchwał w konstytucji Marcowej

Do prawomocności uchwał potrzebna jest zwykła większość głosów, przy obecności przynajmniej 1/3 ogółu ustawowej liczby posłów, o ile inne przepisy Konstytucji nie zawierają odmiennych postanowień.

Jeżeli prezydent Rzeczypospolitej przez trzy miesiące nie sprawuje urzędu, marszałek zwoła niezwłocznie Sejm i podda jego uchwale, czy urząd prezydenta Rzeczypospolitej należy uznać za opróżniony.

Uchwała uznająca urząd za opróżniony zapada większością 3/5 głosów, przy obecności przynajmniej połowy ustawowej, to jest ordynacją wyborczą ustalonej, liczby posłów.

Za zdradę kraju, pogwałcenie Konstytucji lub przestępstwa karne - prezydent Rzeczypospolitej może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko przez Sejm uchwałą, powziętą większością 3/5 głosów, przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Sprawę rozpatruje i wyrok wydaje Trybunał Stanu według postanowień osobnej ustawy. (z chwilą postawienia w stan oskarżenia prezydent jest zawieszony w urzędowaniu)

Pyt 95

Nowela sierpniowa- kompetencje sejm

Od tej pory sejm sam nie może się rozwiązać,

Jeżeli sejm nie uchwali budżetu w odpowiednim terminie, wykona to rząd a jego ustalenia będą miały moc wiążącą

Nie można głosować na tym samym posiedzeniu votum nieufności dla rządu, na którym zostało zgłoszone.

Pyt 96

Sejm w konstytucji kwietniowej

Sejm składa się z posłów, wybranych w głosowaniu powszechnym, tajnym, równym i bezpośrednim.

24, 30 lat

Kadencja Sejmu trwa lat pięć, licząc od dnia zwołania.

Sejm sprawuje funkcje ustawodawcze i kontrolę nad działalnością Rządu;

Sejm ustala budżet i nakłada ciężary na obywateli.

Kontrola nad działalnością Rządu:

a) żądania ustąpienia Rządu lub Ministra;

b) pociągania razem z Senatem Prezesa Rady Ministrów lub Ministra do odpowiedzialności konstytucyjnej;

c) interpelowania Rządu;

d) zatwierdzania corocznie zamknięć rachunków państwowych i udzielania Rządowi absolutorium;

e) udziału w wykonywaniu kontroli nad długami Państwa.

Pyt 97

Senat w konst. Kwietniowej

Senat składa się z senatorów, powołanych w 1/3 przez Prezydenta Rzeczypospolitej, a w 2/3 w drodze wyborów.
Kadencja Senatu rozpoczyna się i kończy jednocześnie z kadencją Sejmu.

Senat, jako druga Izba Ustawodawcza, rozpatruje budżet i projekty ustaw, uchwalone przez Sejm, oraz uczestniczy w wykonywaniu kontroli nad długami Państwa.

Senat na równi z Sejmem, bierze udział w rozstrzyganiu następujących spraw:
a) o wniosku żądającym ustąpienie Rządu lub Ministra;
b) o ustawach zwróconych Izbom Ustawodawczym przez Prezydenta Rzeczypospolitej do ponownego rozpatrzenia;
c) o zmianie Konstytucji;
d) o uchyleniu zarządzeń, wprowadzających stan wyjątkowy.

Pyt 98/99

Czynne prawo wyborcze

Prawo wybierania ma każdy obywatel bez różnicy płci, który przed dniem zarządzenia wyborów ukończył lat 24 oraz korzysta w pełni z praw cywilnych i obywatelskich.

Bierne prawo wyborcze

Prawo wybieralności ma każdy obywatel, mający prawo wybierania, jeżeli ukończył lat 30.

Pyt 100

W konstytucji 3 maja Inicjatywa ustawodawcza należała według konstytucji do króla i sejmu.

101 KW - monarcha

RK - senat oraz izba reprezentantów za zgodą senatu

WKP - król pruski ( sprawdzić)

Pyt 102

Konstytucja marcowa:

Inicjatywa ustawodawcza przysługiwała Rządowi i Sejmowi.

Konstytucja kwietniowa:

Rządowi i prezydentowi

103.XIIIw Na czele państwa jest władza świecka i duchowna, twierdził iż istnieje ustrój republiki i monarchii. Najlepsza jest monarchia, bo to ona troszczy się o lud, zaś król musi przestrzegać prawa bożego i natury. Za tyrana uznawał tego co nielegalnie zdobył władze przez uzurpacje lub symonie.

104 Odpowiedzialność parlamentarna jest zwana inaczej polityczną. Ponoszą ją poszczególni członkowie gabinetu lub cały gabinet (odpowiedzialność gabinetowa) przed parlamentem w związku ze sprawowaniem swoich funkcji. Parlament może żądać usunięcia ministra lub całego rządu jeśli nie odpowiada mu prowadzona przezeń polityka. Odpowiedzialność parlamentarna jest realizowana w drodze wotum nieufności.

Odpowiedzialność parlamentarna jest charakterystyczna dla republik o parlamentarno - gabinetowym systemie sprawowania rządów. Nie występuje na przykład w republice prezydenckiej - Stanach Zjednoczonych. Tam, w zgodzie z zasadą rozdziału władzy wykonawczej od ustawodawczej, Kongres nie może wpływać na obsadę stanowisk sekretarzy, choćby ci realizowali politykę nie odpowiadającą Kongresowi.

Pojęcie odpowiedzialności parlamentarnej zostało wypracowane przez praktykę rządów w Wielkiej Brytanii w XVII-XVIII stuleciu.

105 Odpowiedzialność prawna (ang. Legal Liability) jest zwrotem stosowanym w wielu kontraktach i warunkach ubezpieczeniowych rodem z Wielkiej Brytanii. Na wyspach istnieje pojęcie "Legal Liability" co oznacza odpowiedzialność za szkody wyrządzone osobom lub ich własności (ang. property) za które sąd może orzec odszkodowanie za wyrządzoną krzywdę lub uszkodzenie/zniszczenie i nie ma przy tym rozróżnienia czy takie zdarzenie jest wynikiem prac w ramach wykonywanej pracy/kontraktu czy też jest wynikiem zdarzenia o charakterze deliktu (zdarzeń nie wynikających z kontraktu lecz ze zdarzeń w życiu prywatnym).

Od roszczeń ze stron poszkodowanych oczywiście można się ubezpieczyć. W Polsce trzeba zawsze zaznaczyć że odpowiedzialność ma obejmować zarówno zdarzenia wynikające z kontraktu jak i z deliktu. Nasz system prawny wciąż rozgranicza te pojęcia.

106 Odpowiedzialność konstytucyjna to przewidziane z reguły konstytucją konsekwencje, które można zastosować wobec osób zajmujących wysokie stanowiska w państwie, jeśli te osoby podczas wykonywania swoich funkcji naruszyły konstytucję bądź inne ustawy.

Dotyczy na ogół:

• prezydenta

• premiera

• ministrów

• wyższych urzędników administracji państowej

Zasadniczo istnieją dwa sposoby realizacji odpowiedzialności konstytucyjnej. Pierwszą i starszą jest wywodząca się z angielskiego parlamentaryzmu procedura impeachmentu. W procedurze tej niższa izba parlamentu formułuje akt oskarżenia i głosuje nad postawieniem oskarżonego przed sądem, funkcję sądu zaś pełni wyższa izba parlamentu. Inną formą, obecnie popularniejszą w Europie, jest ta, w której jedna lub obie izby parlamentu decydują czy postawić oskarżonego przed sądem. Sądzi specjalny sąd zwany przeważnie Trybunałem Stanu

107

Odpowiada na gabinet

108

Odpowiada minister

109 Odpowiedzialność polityczna, prawna lub obyczajowa zasada, zgodnie z którą parlament może odwołać szefa rządu wraz z całym gabinetem (odpowiedzialność solidarna) bądź poszczególnych ministrów (odpowiedzialność indywidualna), jeżeli negatywnie oceni prowadzoną przez nich politykę.

W systemie parlamentarno-gabinetowym formą pociągnięcia do odpowiedzialności politycznej całego rządu lub jego pojedynczego członka, jest uchwalenie przez parlament wotum nieufności albo nie udzielenie wotum zaufania. Głowa państwa (np. prezydent, monarcha) nie odpowiada politycznie, ponieważ wydawane przez nią akty prawne wymagają kontrasygnaty któregoś z właściwych ministrów, na którego, w następstwie, przechodzi odpowiedzialność za podjętą decyzję.

Odpowiedzialność polityczna nie jest związana z naruszeniem prawa (z którym wiąże się odpowiedzialność konstytucyjna najwyższych urzędników państwa), dlatego też parlament poddaje jedynie ocenie politycznej działalność rządu lub jego poszczególnych ministrów.

110 Porównanie 107 i 108

111 porównanie pytań 104 i 109 (istnieje drobna różnica, zwłaszcza w różnych konstytucjach)

Pyt 112

W miejsce odpowiedzialności króla , konstytucja czyniła odpowiedzialnymi ministrów zasiadających w Straży Praw . Ministrów tych powoływał król pod kontrolą sejmu. Konstytucja czyniła osobę króla świętą i bezpieczną od wszystkiego.

Pyt 113

Wprowadzona została zasada parlamentarnej odpowiedzialności ministrów przed sejmem. Ministrowie mogli być pociągnięci do odpowiedzialności przez sejm w dwóch przypadkach : w razie naruszenia przez nich Ustawy Rządowej lub z tytułu postawionych im zarzutów politycznych

Pyt 114

Za zdradę kraju, pogwałcenie Konstytucji lub przestępstwa karne, prezydent mógł być sądzony tylko na wniosek Sejmu przez Trybunał Stanu.

Pyt 115

Rada ministrów była odpowiedzialna politycznie i konstytucyjnie przed sejmem. Odpowiedzialność polityczna wyrażała się w możliwości udzielenia wotum nieufności całej Radzie Ministrów lub jednemu z jej członków. W przypadku uchwalenia wotum nieufności cała Rada Ministrów lub jeden z jej członków musiał ustąpić. Odpowiedzialność konstytucyjna wyrażała się w możliwości stawiania członków Rady Ministrów przed Trybunałem Stanu. Rada Ministrów nie była w żaden sposób odpowiedzialna przed Prezydentem.

Pyt 116

Ciąży na nim tylko symboliczna odpowiedzialność przez Bogiem i historią

Pyt 117

Ministrowie ponoszą odpowiedzialność polityczną przed głową państwa, a także parlamentarną przed sejmem. Prezes Rady Ministrów i Ministrowie ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu za umyślne naruszenie Konstytucji lub innego aktu ustawodawczego, dokonane w związku z urzędowaniem.

Pyt 118

Porównanie pyt 114 i 116

Pyt 119

Mała konstytucja czyniła Naczelnika Państw odpowiedzialnym przed sejmem

120 ....

Pyt 121

Posłowie nie mogą być pociągani do odpowiedzialności za swoją działalność w Sejmie, lub poza Sejmem, nawet po wygaśnięciu mandatu

Za przemówienia i odezwania się, tudzież manifestacje w Sejmie posłowie odpowiadają tylko przed Sejmem.

Za naruszenie prawa osoby trzeciej mogą być pociągnięci do odpowiedzialności sądowej, o ile władza sądowa uzyska na to zezwolenie Sejmu.

Pyt 122

Za treść wygłoszonych w Sejmie przemówień lub zgłoszonych wniosków i interpelacji oraz za niewłaściwe zachowanie się podczas obrad - posłowie odpowiadają tylko przed Sejmem.
Jednakże za wystąpienia sprzeczne z obowiązkiem wierności wobec Państwa Polskiego albo zawierające znamiona przestępstwa ściganego z urzędu - poseł może być uchwałą Sejmu albo na żądanie Marszałka Sejmu lub Ministra Sprawiedliwości oddany pod sąd Trybunału Stanu i orzeczeniem tego Trybunału pozbawiony mandatu poselskiego.
Za naruszenie praw osoby trzeciej podczas obrad Sejmu poseł może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zezwoleniem Sejmu.

124.Pravo veta. Veto absolutne i zawieszające

Veto zawieszające wstrzymywała prace ustawodawcze na określony czas.

Veto absolutne- weto nie konstruktywne, a więc takie w którym dany akt prawny odrzucany jest w całości bez dodatkowych wyjaśnień

Posiadał je prezydent w konstytucji kwietniowej.
125. Rugi poselskie ( sejm walny)

Na Sejmie walnym obowiązywała zasada jednomyślności. Głosowanie większością głosów zachowano jedynie dla wyboru marszałka Sejmu i sprawdzania ważności mandatów poselskich (tzw. rugi poselskie).

w dawnej Polsce sprawdzanie ważności mandatów posłów w sejmie przez głosowanie przed właściwymi obradami (r. poselskie)

53

Sejm Księstwa

mógł się zbierać co 2 lata na 15-dniowe sesje zwoływane przez monarchę

Senat Księstwa

Kompetencje:

- prawo sankcji (zatwierdzenia) uchwał Izby; senat mógł odmówić sankcji z powodu:

• sprzeczności ustawy z konstytucją

• gdy ustawa godziła w obronność kraju

• gdy Izba Poselska przy uchwalaniu ustawy naruszyła zasady proceduralne

- sprawdzanie ważności wyboru posłów tzw. rugi poselskie

- kontrolowane ksiąg obywatelskich (wykaz osób posiadających prawa polityczne

Izba Poselska

Na której czele stał Marszałek posiadający uprawnienia w dziedzinie regulowania przebiegu obrad.

Kompetencje: stanowienie ustaw w dziedzinie podatkowej, systemu monetarnego oraz prawa sądowego cywilnego i karnego

Członkowie Rady Stanu w liczbie nie przekraczającej 13.

Deputowani wybierani na okręgowych zgromadzeniach gminnych.

Do 1809 r. - 40

Po 1809 r. - 66

Posłowie wybierani przez szlachtę-posesjonat na sejmikach powiatowych.

Do 1809 r. - 60

Po 1809 r. - 100

6 senatorów-kasztelanów

10 senatorów-kasztelanów

6 senatorów-wojewodów

10 senatorów-wojewodów

6 senatorów-biskupów

10 senatorów-biskupów

Inicjatywa ustawodawcza - Monarcha

Projekt ustawy - Rada Stanu

Sankcja Monarchy (aprobata)

Wniesienie projektu do Izby Poselskiej za pośrednictwem odpowiedniego ministra

Skierowanie projektu do odpowiedniej komisji

Skarbowej

Prawa cywilnego

Prawa karnego

Dyskusja nad uwagami Komisji - Rada Stanu

Ustalenie ostatecznej treści projektu - Rada Stanu

Plenarne posiedzenie Izby Poselskiej - rozpatrywanie projektu w ciągu 1 dnia; w dyskusji mogli brać jedynie udział członkowie Rady Stanu i członkowie Komisji

Odrzucenie projektu w całości

Przyjęcie projektu w całości (większością głosów, w głosowaniu tajnym)

Sankcja Senatu

Promulgacja (ogłoszenie)

Sejm

Król

Rola króla w Sejmie:

• prawo inicjatywy ustawodawczej

• prawo sankcji ustaw sejmowych

• prawo mianowania senatorów

• decydowanie o zwoływaniu, odraczaniu i rozwiązaniu Sejmu

Izba Poselska

Skład:

- posłowie szlacheccy wybierani przez szlachtę na sejmikach powiatowych

- deputowani wybierani przez obywateli nieszlacheckich na zgromadzeniach gminnych

Senat

Skład:

- 9 biskupów

- wojewodzie

- kasztelani

- członkowie dynastii panującej mieszkającej w Królestwie

Godność senatorska:

- od 35 r. ż.

- wysoki cenzus majątkowy

- posiadanie dóbr ziemskich

Kompetencje:

- rugi poselskie

- sprawdzanie ksiąg obywatelskich

- Sąd Sejmowy

---