Kongres Wiedeński odbył się po abdykacji Napoleona (kwiecień 1814 r.). Spotkanie nie mogło dojść do skutku w oznaczonym terminie. Odbyte w Londynie, w czerwcu 1814 r. wstępne konsultacje ujawniły wśród przyszłych uczestników zbyt duże rozbieżności.

Po dwukrotnym odraczaniu terminu otwarcia Kongresu, za datę ostateczną przyjęto dzień 1 listopada 1814 r. Przybyli: car Aleksander I, król pruski Fryderyk Wilhelm III, liczni władcy niemieccy. Zjechały do Wiednia nie tylko delegacje oficjalne, ale także przedstawiciele różnych środowisk społecznych, w nadziei wywarcia wpływu na ustalenia Kongresu.

Podczas zamkniętych spotkań wielkiej czwórki: Austrii, Rosji, Prus i Anglii toczyły się dyskusje i zapadały decyzje.

Jednakże tutaj mocarstwa postawiły sobie za cel ustanowienie - po tak długiej i wyczerpującej siły wszystkich stron wojnie - względnie stabilnego systemu europejskiego. Do najbardziej aktywnych polityków Kongresu należeli: car Aleksander, minister austriacki: Klemens Mettenrich, oraz Karol Maurycy Talleyrand - minister spraw zagranicznych Francji.

Od początku też zarysowały się różnice w konfiguracji politycznej austriacko-angielskiej przeciw prusko - rosyjskiej.

*Podczas obrad przyświecała zasada, która wynikała z pokojowych nastrojów po długotrwałych wojnach - legitymizmu. Oznaczała ona respektowanie nienaruszalności praw dziedzicznych monarchów, a więc obowiązek zwrotu zabranych ziem w latach rewolucji i czasach napoleońskich terytoriów. Francja zatem mogła domagać się z chwilą powrotu Burbonów wszystkich ziem należących do niej za Ludwika XVI.

Zasada ta jednak nie odpowiadała do monarchii typu polskiego (Rzeczpospolita nie była monarchią dziedziczną). Wprowadzenie jej komplikowała sprawa zniesionych recesem reńskim (1803r.) tzw. “ lilipucich monarchii ” niemieckich włączonych do większych organizmów, a których władcy nie chcieli rezygnować z tych nabytków.

Legitymizm trudny był do pogodzenia z eksponowaną przez Anglię zasadę równowagi sił (wystarczyło podjąć problematykę polską, by się o tym przekonać). Zakładała ona, że żadne państwo na kontynencie europejskim nie powinno mieć przewagi, oraz możliwości sięgnięcia po hegemonię. Zmiany terytorialne miały być przeprowadzane tak, aby nie zakłócić zasadniczego układu sił między mocarstwami.

Sprzeczności zostały jednak usunięte w cień wydarzeniem, które zaskoczyło wszystkich. Napoleon zniknął z wyspy Elby.

Wraz z tysiącem żołnierzy wylądował na południu Francji. Skierował się do stolicy. Na całej trasie z entuzjazmem przyjmowano jego apele. Droga do Paryża była wolna, a Ludwik XVIII uciekł a całym dworem. Przejęcie przez Napoleona władzy jednego wystrzału było dla zgromadzonych we Wiedniu ewenementem. Ogłoszony tu “wrogiem i burzycielem porządku publicznego” nie mógł przeciwstawić wrogom dostatecznej siły żołnierza. Ostatecznie próba restauracji cesarstwa zakończyła się klęską Francuzów 18 czerwca 1815 r. pod Waterloo.

“ Sto dni” przyspieszyło finał obrad Kongresu Wiedeńskiego.

Akt końcowy, podpisany 9 czerwca 1815 r. kładł podwaliny pod nowy kształt Europy, kolejną fazę światowej polityki.

1) Księstwo Warszawskie - wielkim księciem księstwa został książę Saksonii; przekazano Prusom 2/5 Saksonii jako rekompensata za utracone ziemie Polskie na rzecz Rosji; Austria uzyskała żupy solne Wieliczki i Bochni, które nie należały do Krakowa; utworzono Wolne Miast Kraków (Rzeczpospolita Krakowska); z reszty ziem utworzono Królestwo Polskie pod władzą cara Rosji (obiecano nadanie konstytucji) 2) Niemcy - nie dopuszczono do zjednoczenia Niemiec, ale zredukowano liczbę podmiotów 3) Włochy - nie dopuszczono do zjednoczenia, reaktywowano państwo kościelne, zapowiedziano powstanie Królestwa Obojga Sycylii (6 grudnia 1816). Lombardia, Wenecja i Dalmacja zostaną przyłączone do Austrii. Florencja stolicą księstwa Toskanii. Królestwo Sardynii z Piemontem. Parma. Modena. 4) Szwajcaria - utworzenie związku na zasadzie konfederacji, zapowiedziano nadanie wiecznej neutralności (20 listopad 1815), 22 kantony 5) Skandynawia - Norwegię przyłączono do Szwecji 6) Niderlandy - utworzono królestwo niderlandów pod berłem Habsburgów (połączenie Belgii i Holandii) 7) Wielka Brytania - uzyskała piecze nad Królestwem Niderlandów; wyspa Cejlon, Helgoland (ujście Wezery i Łaby), wyspy Jońskie (z Korfu), Normandzkie 8) Rosja - uzyskała Finlandię i Besarabię (Dniestr i Prut).

Zakończenie Kongresu Wiedeńskiego (czerwiec 1815 r.) osiągniętym kompromisem było niewątpliwie wyrazem powszechnego pragnienia, aby po 23 latach wojen zapewnić Europie trwałe podstawy pokojowe.

Jednak jego postanowienia często gwałciły dążenia narodowe, cofały procesy zjednoczeniowe (przykład Polski). Powstawały sztuczne zlepki państwowe.

Rzec można, że Kongres położył podwaliny pod późniejsze powstania narodowowyzwoleńcze, rewolucyjne wystąpienia, Święte Przymierze i zwycięstwo reakcji feudalnej stanowiły ostoją zacofania w Europie.

Niemniej w historiografii powszechny jest pogląd, iż Kongres Wiedeński 1815 roku stanowił wzór dla kolejnych kongresów pokojowych.

ŚWIĘTE PRZYMIERZE

Na straży nienaruszalności postanowień Kongresu Wiedeńskiego stanął związek zawarty 26 września 1815 r. w Paryżu między Rosją, Austrią, Prusami, zwany Świętym Przymierzem. Przystąpiła do niego większość państw, poza Stanami Zjednoczonymi (nie chciały ingerować w sprawy europejskie), Anglia (nie chciała związku z państwami absolutycznymi) oraz Państwo Kościelne (Święte Przymierze łączyło katolików z protestantami).

Związkowcy zobowiązali się okazywać sobie pomoc przeciwko wszystkim naruszającym pokój, oraz zakłócającym porządek wewnętrzny. Praktyka wnet pokazała, że Święte Przymierze to właściwie mocarstwa Europy Środkowo-Wschodniej, a ton nadawał mu Aleksander I i minister austriacki książe Mettenrich.

POWSTANIA Greckie itp

Greckie powstanie 1821-1829, powstanie Greków przeciwko władzy tureckiej. Poprzedziła je działalność tajnego stowarzyszenia niepodległościowego pod nazwą Filiki Heteria, założonego w 1814. Po wezwaniu Greków do walki o niepodległość przez arcybiskupa Germanosa na Peloponezie w marcu 1821, powstanie objęło swym zasięgiem Peloponez, Wyspy Egejskie, środkową i północną Grecję.

1 stycznia 1822 Zgromadzenie Narodowe w Epidauros ogłosiło niepodległość Grecji pod suwerenną władzą narodu greckiego i zatwierdziło demokratyczną konstytucję. Rzeź Greków dokonana przez Turków w Konstantynopolu, na Krecie, Cyprze i Chios (1821) poruszyła opinię publiczną w Europie, a zdobycie przez Ibrahima Paszę, po bohaterskiej obronie, twierdzy Missolungi i rzeź jej mieszkańców (1826) wzburzyły Europę i spowodowały przychylny stosunek mocarstw do powstania greckiego.

6 lipca 1827 Anglia, Francja i Rosja podpisały porozumienie w sprawie udzielenia pomocy wojskowej walczącej Grecji. Turcja zignorowała tę konwencję. W październiku 1827 doszło do bitwy morskiej pod Navarino, gdzie zjednoczone floty angielska, francuska i rosyjska zniszczyły flotę turecko-egipską. Po wojnie rosyjsko-tureckiej (1828-1829) i traktacie w Adrianopolu Grecja uzyskała autonomię, a konferencja londyńska (Rosja, Anglia, Francja, Turcja) 3 lutego 1830 przyznała Grecji pełną niepodległość.

UKŁADY POKOJOWE Aust. Węgr.Buł. Turc.

10 września 1919 roku - traktat pokojowy z Austrią w Saint - Germain

Austria traciła Czechy, Morawy i Śląsk Opawski, które weszły w skład Czechosłowacji
- na rzecz Królestwa SHS Austria traciła wschodnią Krainę, południową Styrię, Dalmację, Bośnię i Hercegowinę
- na rzecz Rumunii Austria traciła Bukowinę
- na rzecz Włoch Austria traciła południowy Tyrol, zachodnią Krainę i pobrzeże Adriatyku z Triestem
- na rzecz Polski Austria utraciła Galicję
- Austria musiała zapłacić reparacje
- demilitaryzacja Austrii
- Austria zagwarantowała, że nie połączy się z Niemcami

• w efekcie traktatu pokojowego republika austriacka ograniczyła swe terytorium do 1/8 terytorium monarchii Habsburgów

27 listopada 1919 roku - traktat pokojowy z Bułgarią w Neuilly

• na rzecz Grecji Bułgaria utraciła Trację Zachodnią
  - na rzecz Rumunii Bułgaria utraciła Dobrudżę
  - na rzecz Królestwa SHS Bułgaria utraciła niewielkie obszary na zachodzie
  - Bułgaria miała zostać zdemilitaryzowana i miała zapłacić odszkodowanie

• w wyniku traktatu w Neuilly Bułgaria utraciła 10% swego terytorium

4 czerwca 1920 roku - traktat pokojowy z Węgrami w Trianon

na rzecz Rumunii Węgry traciły Siedmiogród i część Banatu
- na rzecz Czechosłowacji Węgry utraciły Słowację i Ruś Zakarpacką
- na rzecz Królestwa SHS Węgry utraciły część Banatu, Chorwację i Wojwodinę
- Węgry miały zostać zdemilitaryzowane i miały zapłacić odszkodowanie

• w wyniku traktatu w Trianon Węgry utraciły 2/3 terytorium z obszaru, który stanowił terytorium Królestwa Węgier pod panowaniem Habsburgów

10 sierpnia 1920 roku - traktat pokojowy z Turcją w Sevres

zlikwidowano Imperium Osmańskie
- Grecja zajęła Adrianopol i pozostałe posiadłości tureckie w Europie, a także Smyrnę
- obszary na południowym wschodzie przypadły autonomicznemu Kurdystanowi
- obszary na północnym wschodzie przyznano Armenii
- posiadłości tureckie na Bliskim Wschodzie stały się terytoriami mandatowymi Ligi Narodów (Syria, Liban, Irak, Palestyna i Transjordania)

• traktat z Sevres nigdy nie wszedł w życie - w 1921 roku Mustafa Kemel Pasza (zw. Ataturkiem czyli "ojcem Turków") zorganizował powstanie Turków przeciwko władzy sułtana i niekorzystnym postanowieniom traktatu w Sevres

• po zwycięstwie Turcji w 1922 roku w wojnie z Grecją, sprzymierzeni unieważnili traktat z Sevres

• w 1923 roku w Lozannie zawarto nowy układ pokojowy z nowopowstałą w 1923 roku republiką turecką - zmodyfikował on warunki pokoju z Sevres nieco na korzyść Turcji - Turcja odzyskała terytoria przyznane wcześniej Grecji (Anatolia i wschodnia Tracja)

• terytorium Turcji zostało właściwie ograniczone do Azji Mniejszej

w wyniku rozpadu imperiów Habsburgów, Hohenzollernów i Romanowów powstało 9 nowych państw: Czechosłowacja, Austria, Królestwo SHS (w 1929 roku przemianowane na Jugosławię), Węgry, Polska, Finlandia, Estonia, Łotwa i Litwa

ZJEDNOCZENIE WŁOCH

W 1848r. w wielu częściach Europy miały miejsce protesty i bunty zwane Wiosną Ludów. Pokazały one, że ludzie nie byli zadowoleni z rządów, że chcieli i powinni mieć wpływ na władzę. Władcy dążyli do stłumienia siłą tych wystąpień i chcieli przywrócić stary system władzy. Jednak wydarzenia z 1848 wykazały, że zmiany prawno-ustrojowe są konieczne.

Jedną z ważnych przyczyn Wiosny Ludów była chęć utworzenia przez ludzi mówiących tym samym językiem własnego, niezależnego państwa (nacjonalizm).

Nacjonalizm był szczególnie widoczny, obok Niemiec,

we Włoszech.

Na początku XIX wieku Włochy składały się z wielu małych państewek z wyjątkiem Królestwa Piemontu, Królestwa Neapolu i Państwa Kościelnego, które nadzorowane było przez papieża. Małe, włoskie państewka były pod zwierzchnictwem obcym, czyli Francji i Austrii.

Pierwsze ruchy niepodległościowe rozpoczęły się w latach trzydziestych XIX w. Również Wiosna Ludów 1848-49, która wybuchła w wielu państewkach i miastach włoskich przeciwko obcej lub zbyt konserwatywnej, własnej władzy została stłumiona. Dopiero rozwój przemysłu, nowoczesnego rolnictwa, kapitalizm, modernizacje w wielu dziedzinach i rozwój oświaty, sprawiły, że bunty stały się łatwiejsze. Więcej ludzi umiało czytać, a gazety informowały co dzieje się w innych krajach.

Najbardziej rowinięta ekonomicznie część Włoch to Piemont, czyli Królestwo Sardynii. Tam już za panowania króla Karola Alberta przeprowadzono reformy ekonomiczne. Piemont to również ośrodek włoskich ruchów narodowowyzwoleńczych ("Risongimento") i dążeń do zjednoczenia Włoch, pod przewodnictwem dynastii sabandskiej. Pierwotnie chodziło im o rozszerzenie granic swego państwa i podniesienie rangi rodziny panującej, z którą się za granicą prawie nie liczono.

Gdy na czele ruchu zjednoczeniowego stanął w Piemoncie jego pierwszy minister - książę Camillo Cavour (1810-1861) odniósł widoczny sukces. Zawarł on sojusz z Francją w 1858r i wspólnie pokonali w 1859r Austrię. Wtedy to większość północnych i środkowych Włoch została przyłączona do Piemontu. Za swą pomoc Francja uzyskała Niceę i Sabandię.

Wojna z Austrią wywarła również silne wrażenie także na południu. W 1960 w Królestwie Obojga Sycylii wybuchł bunt. Ginseppe Garibaldi był jej przywódcą. Wraz ze swą armią "czerwonych koszul" w 1860 zorganizował wyprawę "Tysiąca" (początkowo tylko tylu miał żołnierzy) na Sycylię. Wśród jego żołnierzy byli również Polacy, m.in. oficer altylerii Konstanty Ordon. Girabaldi obalił rządy Burbonów na Sycylii i w południowych Włoszech. Jego wyprawa dotarła z Genni do Marsala, Palermo, Milazo, Catanzano i Neapolu. Miał zamiar wkroczyć do Państwa Kościelnego. Girabaldi na wyzwolonych terenach przeprowadził reformy, m.in. rozdał ziemię chłopom i zniósł przywileje szlacheckie. Zaniepokoiło to Camilla Cavoura. W obawie przed stworzeniem w środkowych Włoszech republiki skierował wojska Sardyńskie do Państwa Kościelnego, a później Królestwa Neapolu.

Smutny był los Garibaldiego - zwiększył on dwukrotnie władzę terytorialną króla Wiktora Eunenuela i stał się po zwycięzkiej wyprawie niepotrzebny, a nawet niebezpieczny. Pozbawiono go funkcji namiestnika, lekceważono zaufanie. Garibaldi wycofał się z życia politycznego i wyjechał na wyspę Capvena.

Książę Cavour zajął Państwo Kościelne (z wyjątkiem Rzymu i najbliższej okolicy). W 1861 roku ogłoszono powstanie Włoch pod władzą dynastii Sabandzkiej, rządzącej w Piemoncie i stolicą w Turynie. Cavour zmarł w 1861 na malarię.

Poza zjednoczone w ten sposób Włochy pozostała Wenecja (pod rządami Austrii) i Rzym (pod władzą papieża, jednak bronił go garnizon francuski). Wenecję przyłączono do Włoch w 1866r pod klęsce Austrii w wojnie z Prusami, a Rzym armia włoska zajęła po katastroficznej klęsce Francji w wojnie z Prusami (1970-71). Papież Pius IX ogłosił ekskomunikę (wyklęcie z Kościoła Katolickiego) na wszystkich wykonawców "świętokradzkiebgo rabunku". Żadne państwo nie protestowało, ale i nie popierało takiego postępowania rządu włoskiego. W Rzymie były 2 korpusy dyplomatyczne. Jeden w Watykanie, przy papieżu, a drugi w Kwirynale (przy królu włoskim). Stolicę przeniesiono z Tutynu do Rzymu.

W latach 1859-1870 uformowało się w Europie nowe, wielkie państwo. Zjednoczenie zostało narzucone przez Włochów z północnego zachodu. "Piemontyzacja" Włoch zaczęła się szybko i gwałtownie. Bardzo odczuto ją zwłaszcza na południu. Różna była struktura gospodarcza terenów dawnych włoskich państewek - od zaawansowanego kapitalizmu (Piemont) po feudalizm na Południu. Wiele różnych problemów czekało nowe państwo do rozwiązania.

ZJEDNOCZENIE NIEMIEC

Wśród potęg europejskich szczególne miejsce zajmowały Prusy.

Wyraźnie ekspansywna polityka tego państwa przejawiła się w wojnie

z Danią o Szlezwik i Holsztyn (1864) oraz z Austrią (1866). Klęska Austrii zakończyła trwającą blisko 100 lat rywalizację Austrii i Prus o dominację nad państwami niemieckimi.

W 1867 r. z inicjatywy Prus powstał Związek Północnoniemiecki, obejmujący wszystkie państwa niemieckie leżące na północ od Menu. Sejm, wyłoniony w powszechnych wyborach, uchwalił konstytucję Związku, zaaprobowaną przez przedstawicielstwa poszczególnych państw. Rada związkowa (Bundesrat) i sejm (Reichstag) sprawowały władzę ustawodaw-czą. Władza wykonawcza leżała w rękach kanclerza, odpowiedzialnego przed prezydentem Związku (a zarazem królem Prus).

Polityką Prus od 1861 r. kierował wytrawny, konserwatywny poli-tyk - kanclerz Otto von Bismarck. Stanowczo i konsekwentnie budując potęgę swego państwa, toczył zaciętą walkę z opozycją liberalną. Poli-tyczne i gospodarcze sukcesy jego działań sprawiły, że z czasem duża część liberalnej burżuazji poparła kanclerza i jego program zjednocze-nia Niemiec. Okazję do objęcia hegemonii w Europie miało dać Pru-som sprowokowanie wojny z Francją. Wojny tej pragnął zwłaszcza junkierski korpus oficerski i generalicja, dążąca do zajęcia najwyższej pozycji w państwie.

Pretekstem do wojny stała się sprawa obsadzenia tronu hiszpańskiego. Jej rozpoczęcie wywołała słynna "depesza emska", prowokująca cesarza Francuzów. Francja wypowiedziała Prusom wojnę w lipcu 1870 r. Nadzieje Napoleona III na szybkie zwycięstwo nie spełniły się. Doskonale przygoto-wana armia pruska zmusiła wojska francuskie do kapitulacji pod Sedanem (Napoleon III dostał się do niewoli), a następnie otoczyła Paryż, który poddał się po wielomiesięcznym oblężeniu.

Zgodnie z podpisanym w 1871 r. traktatem pokojowym Francja oddawała Niemcom Alzację i część Lotaryngii, zobowiązana też była zapłacić bardzo wysoką kontrybucję (do czasu jej spłacenia wojska niemieckie miały stacjonować we Francji).

Po tym sukcesie w Prusach zapanowała euforia, która przeniosła się na inne państwa niemieckie (niektóre z nich wzięły udział w wojnie po stronie Prus). To "ogólnoniemieckie" zwycięstwo wykorzystał Bismarck do ostatecznego zjednoczenia Niemiec. Umiejętną akcją dyplomatyczną przekonał rządy i władców Badenii, Wirtembergii, Bawarii i Hesji do przyłączenia się do Związku, odtąd zwanego Rzeszą Niemiecką (II Rzesza). Oficjalne ogłoszenie cesarstwa odbyło się w Wersalu, w 1 871 r. Na jego czele stanął dziedziczny cesarz niemiecki - król pruski.

Oś Berlin-Rzym-Tokio, nazwa przyjęta na określenie sojuszu łączącego faszystowskie Niemcy, Włochy i Japonię. Podstawą zawiązania sojuszu był podpisany 25 X 1936 w Berlinie układ między III Rzeszą a Włochami, który popierał generała B. Franco i deklarował pomoc obu krajów dla hiszpańskich nacjonalistów.

W zamian za uznanie aneksji Etiopii Włosi zgodzili się poprzeć starania Niemiec o odzyskanie kolonii. Wówczas też ustalono wspólną politykę walki z propagandą komunistyczną. Przedłużeniem porozumienia był pakt antykominternowski, zawarty w tym samym roku między III Rzeszą a Japonią.

Do paktu w 1937 przyłączyły się Włochy. 22 V 1939 podpisano w Berlinie formalny sojusz polityczno-wojskowy Włoch i Niemiec, nazywany także paktem stalowym lub traktatem berlińskim. Pakt potwierdzał przyjaźń, gwarantował nienaruszalność wzajemnych granic i integralność terytorialną obu państw oraz mówił o wzajemnej pomocy na wypadek jakiegokolwiek zagrożenia interesów jednej ze stron.

Już w poł. 1939 Niemcy podjęły starania o wciągnięcie do niemiecko-włoskiego układu wojskowego również Japonii. Ostatecznie 27 IX 1940 w Berlinie Niemcy, Włochy i Japonia zawarły trójstronny pakt wojskowy, zwany paktem berlińskim. Przynosił on podział stref wpływów między państwami-sygnatariuszami: Europa przypadła Niemcom i Włochom, Azja Wschodnia Japończykom.

Każda z umawiających się stron zobowiązywała się do udzielenia pozostałym pomocy politycznej, ekonomicznej i wojskowej. W okresie II wojny światowej terminu "państwa osi" używano także w odniesieniu do sojuszników wspomnianych trzech państw, tj. do Bułgarii, Rumunii, Słowacji i Węgier.

Wiosna Ludów w Europie 1848 - 49 To liczne wystąpienia rewolucyjne mające na celu walkę o : wolność ; swobody obywatelskie a także o niepodległość. główne cele wystąpień ludów Wiosną 1484r.We Francji ©przełamanie monopolu władzy poprawa warunków bytu najuboższych W państwach niemieckich walka o zjednoczenie kraju uwłaszczenie chłopów. W państwach włoskich: walka o zjednoczenie kraju wyzwolenie spod okupacji. W Austrii likwidacja rządów absolutnych uwłaszczenie chłopów ©wyzwolenie narodów zamieszkujących to państwo. Wiosna ludów robotnicy nie posiadający praw, zjeddn państw niem i włoskich, W europie wschodniej odzyskanie niepodległości Polska, Węgry, Czesi

FRANCJA przyczyny-burżuazja dążyła do władzy, robotnicy chcieli reform i pracy, kryzys ekonomiczny kraju=podstawa do rewolucji; przebieg-rewolucja lutowa obaliła króla Ludwika Filipa i stworzono II republikę 1848,walka ze starym porządkiem , na cesarza Ludwik Napoleon Bonaparte XII 1852, zniesienie republiki i powołanie Cesarstwo we Francji. Francja : ogłoszenie republiki, nadanie konstytucji, wybory powszechne do parlamentu, zniesienie niewolnictwa w koloniach, wolność pracy i zebrań. Prusy : nadanie konstytucji monarchia - rząd - parlament Równość obywateli wobec prawa, Ogłoszenie reformy uwłaszczeniowej, Bezpłatne nauczanie na szczeblu podstawowym, Wolność pracy stowarzyszeń i wyznania. Austria - ogłoszenie konstytucji - monarchia - rząd - parlament. Zniesienie pańszczyzny i uwłaszczenie chłopów.

WŁOCHY przyczyny-chęć zjednoczenia Italii i wyzwolenie się od Austrii, przebieg-rewolucje na Sycylii, Lombardii i Wenecji 1848, ucieczka papieża i utworzenie Republiki Rzymskiej 1848, próba zjednoczenia pod wodzą Karola Alberta (króla Sardynii) i jego klęska przez interwencję Francji i Austrii; rozróby w kr Sardyni Kamil Caror zerwal sojusz z Francja i pokonał Austrie większość pół i śr włoch została przyłączona Na sy6cyli domagał się Neapolu W Mediolanie doszło do wojny przeciwko Austriakom W Wenecji Austr skapitulow
AUSTRIA przyczyny: niechęć do systemu kanclerza Metternicha, konieczność reform agrarnych; przebieg-rewolucja wiedeńska III 1848, dymisja Metternicha, wydanie konstytucji, stworzenie parlamentu austriackiego, uwłaszczenie chłopów VIII 1848, likwidacja rewolucji i panowanie Franciszka Józefa I; skutki-reforma uwłaszczeniowa.
WĘGRY przyczyny-walka o zerwanie związku z Austrią; przebieg-powołanie Rządu Tymczasowego z l. Kossuthem na czele, walki o niepodległość Węgier (pomoc Rosji) IV-VIII 1849; skutki-zniesienie odrębności Węgier w ramach Cesarstwa Austriackiego.
NIEMCY przyczyny-konieczność zjednoczenia kraju(gosp. i polit.),dążenie do reform ustrojowych, pełne uwłaszczenie; przebieg-rewolucja berlińska 1848, W Heidelbergu wybrano 7 mężów zaufania którzy zwołali do Frankwórtu kongres 500 18.5 t na dMenem utworzono parlament prawica chciała cesarstwo a lewica republikę król Prus odrzuca republikę zgodził się na zniesienie cenzury. Na manifestacji popierającej króla doszło do strzelaniny i walk król nie potrafił sobie poradzić i zgodził się na ustępstwa. utworzono rząd i zgromadzeni mogło się zwołać które miało uchwalić konstytucje pozostała dawna administracja oddana królowi. zwołanie Zgromadzenia Narodowego i danie swobód obywatelskich, unicestwienie rewolucji w Prusach XII 1848, zdławienie powstań w pojedynczych państewkach VIII 1849; skutki-zmiany ustrojowe w Prusach-monarchia konstytucyjna z elementami absolutyzmu 1850, przyspieszenie reform agrarnych. Zjednoczenie Niemiec: I etap wojna Austrii Prus z Danią co powoduje kłótnię o zdobyte terytoria; II etap: wojna Austrii z Prus+Włochy co powoduje odsunięcie się Austrii od spraw niemieckich; III etap: wojna Francji z Prusami co kończy się pokojem we Frankfurcie i Francja buli; IV etap: proklamacja cesarza Niemiec i ogłoszenie konstytucji co dało krajowi federacją z dziedzicznym cesarzem i władzę wykonawczą w rękach kanclerza (Bismarcka).

Wiosna Ludów na ziemiach Polskich - Wystąpienia Polaków w 1848r. Wiązały się z walką o zjednoczenie i niepodległość. Największe rozmiary walki przybrały w Wielkopolsce , na Śląsku, , Mazurach i Pomorzu gdańskim. Podjęto walkę o szkołę Polską i wprowadzenie Języka polskiego w urzędach i sądach. W Galicji głównym ośrodkiem walki o szeroką autonomię był Kraków i Lwów. Wynikiem tego zrywu było zniesienie poddaństwa i uwłaszczenie chłopów oraz wprowadzenie posłów polskich

WOJNA KRYMSKA

Pierwsze starcia rosyjsko-tureckie przyniosły zwycięstwa Rosji. Największe z nich odniosła flota rosyjska pod dowództwem admirała Pawła Nachimowa, niszcząc dużą część floty tureckiej na Morzu Czarnym - pod Synopą, w listopadzie 1853 r.

Ale w 1854 r. gwałtownie pogorszyła się sytuacja międzynarodowa Rosji. W marcu tegoż roku, zaniepokojone możliwością sukcesów rosyjskich, do wojny po stronie Turcji przystąpiły Francja i Wielka Brytania. Peryferyjna wojna rosyjsko-turecka stalą się wojną mocarstw europejskich. Na początku 1855 r. do wojny z Rosją przyłączyło się Królestwo Sardynii, licząc, że w ten sposób zwiększy swoje znaczenie na arenie międzynarodowej. Działania wojenne prowadzono głównie na Półwyspie Krymskim, stąd wojnę nazwano krymska. Na Krymie wylądowały kilkudziesięciotysięczne korpusy Francji i Wielkiej Brytanii. Państwo austriackie, jak określono w Rosji, “zadziwiło cały świat swą niewdzięcznością" i nie tylko nie udzieliło pomocy Rosji, ale wysłało swe wojska do Mołdawii i Wołoszczyzny, zmuszając tym samym Rosję do wycofania się z tych terenów.

Główne walki toczyły się o miasto i twierdzę Sewastopol. Rosjanie pod wodzą admirałów Władimira Kornilowa i Pawła Nachimowa bronili się prawie rok, ale we wrześniu 1855 r. byli zmuszeni do opuszczenia ruin miasta. Obrona Sewastopola stała się bohaterską legendą dziejów Rosji. Wojska brytyjskie i francuskie dysponowały lepszą technicznie bronią, karabiny używane przez Anglików i Francuzów trafiały z odległości 900 m, gdy rosyjskie tylko - z 200 m. Armia rosyjska, poza gorszym uzbrojeniem, cierpiała z powodu złego zaopatrzenia, a część dowódców wykazała dużą nieudolność w walce.

Wojna krymska przyniosła konsekwencje ważne dla całej ludzkości, w polowych szpitalach armii brytyjskiej od 1854 r. zaczęła pracować F'lorence Nightingale, organizując nowoczesną służbę pielęgniarską. W czasie gdy trwały walki o Sewastopol, nastąpiła zmiana na tronie cesarskim.

Mówiono, że śmierć Mikołaja I przyspieszyły wiadomości o ponoszonych klęskach, podejrzewano nawet, że car popełnił samobójstwo. Monarcha, który przez wiele lat czuł się najpotężniejszym władcą w Europie, nie mógł znieść porażki. W marcu 1855 r. nowym carem został syn Mikołaja, Aleksander II.

Po zakończeniu walk o Sewastopol obie strony dążyły do zaniechania działań wojennych. W 1856 r. podjęto rokowania pokojowe.

Pakt Ribbentrop-Mołotow, niemiecko-radziecki układ zawarty 23 VIII 1939 w Moskwie, podpisany przez ministrów spraw zagranicznych obu państw (Niemiec - J. von Ribbentropa i ZSRR - W.M. Mołotowa).

Składał się z dwóch części. W jawnym traktacie oba państwa zobowiązały się do powstrzymywania się od wzajemnych działań agresywnych, zachowania neutralności, gdyby druga strona "stała się przedmiotem działań wojennych ze strony trzeciego państwa". Tajny, dodatkowy protokół podejmował kwestię "rozgraniczenia obustronnych stref interesów w Europie Wschodniej".

Strefa wpływów III Rzeszy obejmowała Litwę (z Wileńszczyzną), część Polski na zachodzie od linii rzek: Narew, Wisła, San, większość obszaru Rumunii. Strefa wpływów ZSRR obejmowała państwa bałtyckie (Estonię i Łotwę), pozostałą część Polski i Besarabię.

Po agresji obu państw na Polskę (1 września Niemiec, 17 września ZSRR) zawarto 28 września układ o "granicy przyjaźni" (tzw. czwarty rozbiór Polski), w którym dokonano zmiany rozgraniczenia stref wpływów - do strefy radzieckiej włączono Litwę, natomiast do niemieckiej tereny między Wisłą a Bugiem. Ustalono przesiedlenie Niemców ze strefy radzieckiej oraz Białorusinów i Ukraińców ze strefy niemieckiej.

Zobowiązano się wzajemnie do współpracy w zwalczaniu polskich dążeń niepodległościowych. Pakt miał obowiązywać do 1949, lecz został zerwany przez III Rzeszę 22 VI 1941 napaścią na ZSRR.

W 1989, w 50. rocznicę podpisania paktu, polski Sejm i Senat podjęły uchwałę uznającą go za niezgodny z prawem międzynarodowym i nieważny od samego początku.

• BAŁKAŃSKIE WOJNY 1912-1913
  Były dwa konflikty zbrojne między pastwami płw. Bałkańskiego. Wykorzystując osłabienie Turcji, Bułgaria i Serbia zawarły w 1912r. tajny układ sojuszniczy. Zakładał on atak na Turcję i odebranie jej Macedonii. W tym samym roku do tego sojuszu przystąpiła także Czarnogóra i Grecja. 9X 1912r. działania wojenne przeciw Turcji rozpoczęła Czarnogóra domagając się przyznania autonomii prowincjom bałkańskim, a w 10 dni później do wojny włączyły się również armie Bułgarii, Serbii i Grecji. Słabiej wyposażone i mniejsze liczebnie wojska tureckie wycofywały się pod naporem oddziałów koalicji ponosząc porażki. 3XII 1912r. na prośbę Konstantynopola zawarto zawieszenie broni. Rokowania pokojowe w Londynie nie przyniosły rezultatów, w wyniku czego 3II 1913r. wznowiono działania militarne, w czasie których Turcja straciła najważniejsze twierdze na Bałkanach: Adrianopol i Janinę. W tej sytuacji rząd turecki musiał zgodzić się na wznowienie w maju negocjacji pokojowych. W ich efekcie 30V podpisano w Londynie układ na mocy którego Grecja uzyskała Kretę, Trację oraz południową Macedonię, zaś Serbowie otrzymali pozostałą część Macedonii. Uznano niepodległość Albanii. Serbowie byli niezadowoleni ponieważ nie uzyskali dostępu do Adriatyku poprzez powstanie Albanii, chcieli całej Macedonii. Również Bułgaria była niezadowolona. Rozmowy bułgarsko - serbskie o Macedonię zostały zerwane a car Bułgarii Ferdynand rozpoczął w czerwcu 1813r. wojnę z Serbią i będącą z nią w sojuszu Grecją. Zapoczątkowało to wybuch drugiej wojny bałkańskiej, w której przeciw Bułgarii......... Czarnogóra, Rumunia i Turcja, która chciała odzyskać utracone ziemie. Od całkowitej klęski Bułgarię uratowała interwencja rosyjska pod naciskiem której zawarto rozejm i podpisano układ pokojowy w Bukareszcie. Na jego mocy Bułgaria utraciła na rzecz Rumunii region Dobrudżem, na rzecz Serbii prawie całą Macedonię, zaś na rzecz Turcji większą część Tracji. Sukcesy Serbii pozostającej pod wpływem Rosji w obu wojnach bałkańskich wzbudziły zaniepokojenie Austro-Węgier, które obawiały się, że Serbowie oderwą od nich przyłączone w 1908r.: Bośnię i Hercegowinę. Konflikt serbsko - austriacki stał się jedną z przyczyn I wojny światowej.

Trójprzymierze - państwa centralne: Niemcy, Austro-Węgry i Włochy;

Trójporozumienie - tzw. Ententa czyli Anglia, Francja i Rosja.

Trójprzymierze:

Pierwszym sojuszem było tajne przymierze obronne zawarte między Niemcami, Austro-Węgrami i Włochami, jeszcze w czasach Bismarcka. Bismarck obsesyjnie obawiał się kontaktów francusko-rosyjskich i groźby wojny na dwa fronty, zabiegał o przyłączenie do przymierza Rosji, lecz konflikt bałkański (Rosja konta Austria) przeszkodził tej polityce.

! Podczas wojny blok Trójprzymierza (inny skład od pierwotnego) nazywano państwami centralnymi: Niemcy, Austro-Węgry i ich sojusznicy: Turcja, Bułgaria.

Trójporozumienie - to trzy porozumienia polityczno-militarno-gospodarcze:

1893 r.- francusko-rosyjski traktat wojskowy - ochłodzenie stosunków między Niemcami a Rosją postanowiła wykorzystać Francja izolowana na scenie politycznej; związek między tymi różnymi państwami (czyli Francją i Rosją) wydawał się niemożliwy. Francja znów miała możliwość odzyskać utraconą w 1871 r. Alzację i Lotaryngię.

1904 r. - brytyjsko-francuskie porozumienie - Wielka Brytania z początku nie chciała się wiązać z Francją i Rosją, głównymi przeciwnikami w Azji (Persja) i Afryce (Egipt), dlatego w 1902 r. związała się z Japonią.
Incydent w Faszodzie nieomal nie doprowadził do wojny francusko-brytyjskiej. Francuzi uznali, że ich ekspansja kolonialna w Afryce Wschodniej osiągnęła swą granicę, dlatego w 1904 r. zawarto sojusz francusko-brytyjski nazywany "serdecznym porozumieniem" (fran. entente cordiale).
Kryzys marokański (1905-1906) był próbą porozumienia i w konsekwencji zacieśnił współpracę Francji i Wielkiej Brytanii. Kryzys ten dotyczył Maroka, który zgodnie z układem zaczęła opanowywać Francja, na co nie zgodzili się Niemcy (mieli tam swoje kolonie). Zwołana konferencja rozstrzygnęła sprawę na korzyść Francji. Konflikt między Niemcami a "resztą świata kolonialnego" pogłębiał się.

1907 r. - brytyjsko-rosyjskie porozumienie - osłabiona Rosja przestała zagrażać dalekowschodnim interesom Wielkiej Brytanii. Doprowadzona do porozumienie w sprawie Tybetu, Afganistanu i Persji, o które prowadziły rywalizację. Jednocześnie oba państwa zdały sobie sprawę, że ekspansja kolonialna Niemiec narusza interesy każdego z nich (przykładowo niemieckie projekty budowy linii kolejowej Berlin-Konstantynopol-Bagdad).Trójporozumienie określany był jako państwa ENTENTY, z którym współdziałały również państwa stowarzyszone (np. USA).

TRAKTAT WERSALSKI
wszystkie strony uważały, że winnym rozpętania wojny są Niemcy nie postanowiono likwidować imperializmu, żeby móc odbudować Niemcy
Anglia nie chciała osłabienia, bo wtedy mogłaby rozwijać się Francja. Francja chciała osłabić Niemcy.
W Kongresie uczestniczyło 27 państw w tym 5 mocarstw: USA Anglia Francja Japonia Włochy
Francja poniosła największe straty w czasie wojny. Chciała odszkodowań od Niemiec oraz likwidacji niemieckich sił zbrojnych i podziału Niemiec. Nadrenia miała być protektorem Ligi Narodów.
28 czerwca 1919r. Podpisano traktat pokojowy. Był bardzo niekonsekwentny. Od razu zaczęto wzmacniać Niemcy, bo narodził się Związek Radziecki z niebezpiecznym ustrojem.
POSTANOWIENIA
- Niemcy spłacą odszkodowanie wojenne w ciągu 30 lat.
- Niemcy zostaną pozbawieni obowiązku służby wojskowej - 100 armia (Reiswera) do pilnowania porządku wewnętrznego.
- Niemcy mają zakaz posiadania lotnictwa, łodzi podwodnych oraz broni pancernej.
- Francja odzyskała Alzację i Lotaryngię.
- Francja otrzymała na 15 lat mandat na Zagłębie Saary.
- Wprowadzono 50 km strefę zdemilitaryzowaną nad Renem.
- Powołano Ligę Narodów.
- Wprowadzono tzw. „traktaty mniejszościowe” podpisały je Polska, Czechosłowacja, Jugosławia, Rumunia i Grecja. Mówiły, że mniejszości narodowe będą traktowane na równi z obywatelami. Były ważne, ale nie rozciągnięto ich na kolonie i tereny mandatowe.

Panamerykanizm, ruch rozwijający się od początków XIX w. w krajach Ameryki Łacińskiej. Początkowo dążył do przeciwstawienia się powtórnej kolonizacji tych krajów przez państwa europejskie. Czołowym przedstawicielem idei panamerykanizmu w tym okresie był S. Bolivar, dążący do utworzenia federacji państw południowoamerykańskich, która mogłaby skutecznie oprzeć się próbom rekonkwisty.

W kolejnych latach ideę panamerykanizmu przejęły USA, przeciwne rozszerzaniu wpływów państw europejskich na kontynencie amerykańskim. Wyrazem ówczesnego stanowiska rządu amerykańskiego stała się ogłoszona w 1823 tzw. doktryna Monroe, która głosiła zasadę nieangażowania się USA w sprawy europejskie, postulując podobne podejście do spraw amerykańskich ze strony rządów państw europejskich.

1889 w Waszyngtonie odbyła się pierwsza, zorganizowana przez USA, konferencja panamerykańska, powołano Międzynarodową Unię Republik Amerykańskich. W 1890 powstało Biuro Handlowe Republik Amerykańskich, przekształcone w 1910, podczas konferencji panamerykańskiej, w Unię Panamerykańską.

Mimo nacisków ze strony USA konferencja nie podjęła uchwał w sprawie wspólnego arbitrażu, unii celnej i monetarnej, współpracy naukowej i wspólnych inwestycji. Podkreślając dominującą pozycję swego kraju na półkuli zachodniej prezydent Th. Roosevelt proklamował w 1904 doktrynę przyznającą USA prawo interwencji w państwach amerykańskich w wypadku naruszenia w nich zasad demokracji.

Po I wojnie światowej USA powróciły do polityki izolacjonizmu, ponownie podejmując idee panamerykańskie. Pogarszającą się sytuację ekonomiczną USA próbowały rozwiązać w drodze zawierania dwustronnych umów gospodarczych z krajami amerykańskimi. Wzrostowi współpracy służyły także organizowane konferencje panamerykańskie w Montevideo (1933), Buenos Aires (1936), Limie (1938).

1948 z Unii Panamerykańskiej powstała Organizacja Państw Amerykańskich (OPA), skupiająca obecnie 34 państwa Ameryki Łacińskiej i Karaibów (łącznie z Kubą, z którą współpraca od 1962 jest zawieszona) oraz USA. Do statutowych zadań tej organizacji należy umacnianie pokoju i bezpieczeństwa na kontynencie amerykańskim, obrona integralności i suwerenności państw członkowskich, solidarne akcje w wypadku agresji z zewnątrz lub w obrębie OPA, współpraca gospodarcza, socjalna i kulturalna.

OPA została zdominowana przez polityczne i gospodarcze interesy USA, co w latach 80. doprowadziło do nasilenia się sprzeciwu ze strony państw członkowskich Ameryki Łacińskiej. Głęboki konflikt wewnątrz OPA pojawił się w 1982 podczas wojny o Falklandy. USA otwarcie stanęły po stronie Wielkiej Brytanii, przeciwko sojusznikowi z OPA - Argentynie.

Obecnie decyzje podejmowane na forum OPA wypracowywane są kolegialnie i nie zawsze odpowiadają stanowisku USA.

DOBREGO SĄSIEDZTWA POLITYKA

realizowana 1933-45 przez administrację USA (prez. F.D. Roosevelt) wobec państw Ameryki Łac.; miała na celu poprawę wzajemnych stosunków dyplomatycznych i ekon. oraz kształtowanie ich na zasadach nieinterwencji i wzajemnego poszanowania; przejawem polityki dobrego sąsiedztwa było m.in. anulowanie 1934 przez USA poprawki Platta, wycofanie 1934 wojsk amer. z Haiti, nowy traktat z Panamą (1936) o rezygnacji USA ze statusu gwaranta niepodległości tego kraju, zawieranie umów handl. na zasadzie wzajemności; polityk dobrego sąsiedztwa ułatwiła utworzenie 1948 Organizacji Państw Amerykańskich.
ORGANIZACJA PAŃSTW AMERYKAŃSKICH (OPA), ang. Organization of American States (OAS), utworzona 1948 na IX Międzyamer. Konferencji w Bogocie jako kontynuacja Unii Panamer. utworzonej 1910 (→ panamerykanizm); jej członkami są państwa Ameryki Łac. (od 1962 bez Kuby) oraz USA i Kanada, łącznie 34 państwa; stałym organem adm. (pełniącym funkcję sekretariatu generalnego) jest Unia Panamer., z siedzibą w Waszyngtonie, najwyższym organem — Konferencja Międzyamer. (zwoływana co 5 lat); ponadto działa stały organ — Rada OPA, korzystająca z pomocy 3 organów specjalnych: Rady Społ.-Gosp., Kom. Prawnego i Rady Oświaty, Nauki i Kultury; w razie potrzeby są zwoływane sesje ministrów spraw zagr., a pomocą służy im Międzyamer. Rada Obrony. W strukturze OPA działają także Międzyamer. Komisja Praw Człowieka (od 1960) i Międzyamer. Trybunał Praw Człowieka (od 1978). W ramach OPA działała początkowo → Organizacja Państw Ameryki Środkowej (od 1961 samodzielna), a także różne międzyamer. organizacje gospodarcze. Według sformułowań tzw. Karty z Bogoty (obowiązującej od 1951) zadaniem OPA jest umacnianie pokoju i bezpieczeństwa kontynentu amer., pokojowe regulowanie sporów między państwami członkowskimi, wspólne rozwiązywanie problemów ekon., społ. i politycznych. OPA funkcjonuje jako organizacja regionalna ONZ. Do lat 60. w organizacji politycznie dominowały USA; w późniejszym okresie OPA prowadziła politykę bardziej niezależną, czego dowodem są rezolucje popierające Argentynę podczas kryzysu falklandzkiego 1982 oraz potępiające interwencję USA w Panamie 1989. Pod auspicjami OPA zawarto 1967 traktat tworzący bezatomową; strefę w Ameryce Łacińskiej

Traktat w Rapallo

16 kwietnia 1922 roku - w Rapallo pod Genuą podpisany został traktat między Niemcami a Rosją Radziecką: kraje te ustanowiły miedzy sobą stosunki dyplomatyczne i zrzekły się wzajemnie odszkodowań za straty wojenne poniesione przez te państwa i ich obywateli traktat w Rapallo był pierwszym krokiem w drodze do wychodzenia obu krajów z izolacji traktat stał się podstawą dla dalszych porozumień, w wyniku których Niemcy omijały traktat wersalski szkoląc na terenie ZSRR kadry lotnictwa i wojsk pancernych oraz prowadząc badania nad tymi rodzajami broni niebezpieczeństwo zbliżenia między tymi dwoma rewizjonistycznymi państwami przyśpieszyło proces uznania Rosji Radzieckiej i ustępstwa na rzecz Niemiec Niemcy już w 1922 roku zaczęli opóźniać spłatę kolejnych rat

październik 1925 roku - konferencja w Locarno, w której uczestniczyły Belgia, Francja, Niemcy, Wielka Brytania i Włochy oraz Polska i Czechosłowacja - zawarto tam tzw. pakt reński, w którym uznano za ostateczne wytyczone w Wersalu granice miedzy Belgią i Francją a Niemcami, a zagwarantowały to Wielka Brytania i Włochy natomiast nie zagwarantowano w Locarno wschodnich granic Niemiec - Polska i Czechosłowacja podpisały jedynie mało istotne układy rozjemcze, w których Niemcy zobowiązywali się rozwiązywać wzajemne konflikty bez użycia siły, a gwarantem układów została Francja traktat podpisany w Locarno oznaczał załamanie systemu wersalskiego w Locarno Stresseman wynegocjował także przyjęcie Niemiec do Ligi Narodów i to w charakterze stałego członka, co było równoznaczne z uznaniem mocarstwowej pozycji Niemiec - Stresseman otrzymał za osiągnięcia na rzecz pokoju pokojową Nagrodę Nobla

Lokarneńskie traktaty, traktaty kończące konferencję międzynarodową, zwołaną z inicjatywy Francji w szwajcarskim mieście Locarno w 1925. Postanowienia konferencji parafowali: E. Vanderwelde (Belgia), A. Briand (Francja), G. Stressemann (Niemcy), J.A. Chamberlain (Wielka Brytania), B. Mussolini (Włochy) oraz E. Beneš (Czechosłowacja) i A. Skrzyński (Polska).

Końcowe porozumienia konferencji podpisano 1 XII 1925 w Londynie. Ich częścią zasadniczą był tzw. pakt reński, w którym Belgia, Francja, Niemcy, Wielka Brytania i Włochy gwarantowały nienaruszalność granicy niemiecko-francuskiej i niemiecko-belgijskiej. Drogę rozstrzygania ewentualnych sporów między Niemcami a Belgią i Francją regulowały dwustronne umowy arbitrażowe.

Pakt pomijał całkowicie kwestię zachodnich granic Polski i Czechosłowacji, dotyczyły ich jedynie traktaty arbitrażowe, zobowiązujące strony do pokojowego rozwiązywania sporów. Traktaty gwarancyjne Francji z Polską i Czechosłowacją, mające charakter umów dwustronnych, były marginesem rozmów w Locarno, nie włączonym do oficjalnych dokumentów konferencji.

Traktaty lokarneńskie były podważeniem postanowień traktatu wersalskiego i stanowiły wielki sukces polityczny Niemiec, podkreślony obietnicą mocarstw rychłego przyjęcia ich do Ligi Narodów.

WOJNA WŁOSKO-ETIOPSKA 1935-36, agresja Włoch przeciwko Etiopii; rozpoczęła się 3 X 1935; armia etiopska, pomimo zaciętego oporu, uległa ogromnej przewadze techn. wojsk wł.; V 1936 Włosi zajęli Addis Abebę; Liga Narodów uznała Włochy za agresora i zaleciła stosowanie przeciwko nim sankcji ekon.; 1936 podbitą Etiopię połączono z koloniami wł., Erytreą i Somali Wł., tworząc Wł. Afrykę Wsch. (1936-41).
Największy obszar Afryki skolonizowały dwa państwa:

Francja - Algierię, Tunezję, Maroko, zachodnią i środkową Afrykę do rzeki Kongo. Kwestia podporządkowania Maroka była przyczyną poważnego kryzysu Francji z Niemcami w 1905 r;

Wielka Brytania - Egipt, Sudan, Nigierię, południową Afrykę.

Podbój dziewiczych obszarów Afryki mógł doprowadzić do groźnej konfrontacji mocarstw kolonialnych. Nad górnym Nilem francuska ekspedycja kpt.J.Marchanda natrafiła na odział Anglików lorda H.Kitchenera, którzy podporządkowali sobie Egipt i dązyli do połączenia go ze swymi posiadłościami w Afryce Południowej. Ów słynny incydent w Faszodzie omal nie doprowadził do wybuchu wojny francusko-brytyjskiej.
Dopiero zawarta w 1899 r. konwencja rozdzielała strefę wpływów kolonialnych Francji i Anglii w Afryce między Nilem a Kongo.Otworzyło to drogę do nieoczekiwanego sojuszu francusko-brytyjskiego, skierowanego przeciw Niemcom.
Wielka Brytania dążąc do opanowania punktów strategicznych w drodze do Indii i Chin natrafiła też na inne przeszkody:

w Sudanie wybuchło powstanie proroka Mahdiego (1885), zduszone przez Anglików, głównie dzięki użyciu pierwszy raz w dziejach karabinów maszynowych.

w Afryce południowej Anglicy napotkali opór Burów - dawnych osadników holenderskich i francuskich.W wojnie burskiej (1899-1902) Anglicy zaprezentowali światu bezwzględne umiejętności: nie mogąc pokonać nielicznych Burów rozpoczęli wojnę totalną, stosując taktykę spalonej ziemi i zamykając ludność w obozach koncentracyjnych .
Skąd taka zaciekłość?Otóż i Sudan, i Burowie stali na przeskodzie brytyjskim planom połączenia kolejowego między Kairem a Kapsztadem.
Mając kontrolę nad Maltą, Adenem i przekopanym w 1869 r. Kanałem Sueskim- Anglicy kontrolowali najważniejsze szlaki wiodące z Europy.
Mocarstwem kolonialnym stała się mała Belgia; jej król, Leopold II zakupił bowiem wielkie i bogate w surowce obszary zwane Kongiem i rozpoczął ich bewzględną eksploatację.

Podboje kolonialne rodziły niepokojące dla losów świata konflikty:

Niemcy spóźniły się w wyścigu o kolonie (drugorzędne terytoria w Afryce) i teraz domagały się nowego podziału świata, czyli rynków zbytu.Koronnym argumentem Niemców było to, iż mają potencjał gospodarczy większy niż Francja i Wlk. Brytania razem wzięte.

Imperium Rosji po wchłonięciu Syberii, Turkiestanu, Kazachstanu, terytoriów chińskich nad Amurem- weszło w pole starć z Anglią (Afganistan) i Japonią (przegrana wojna 1905).

Stany Zjednoczone domagały się polityki "otwartych drzwi" w Chinach, jednocześnie starając się zamknąć drzwi dla wpływów mocarstw europejskich w Ameryce Łacińskiej, gdzie grały rolę hegemona.

Waszyngtońska konferencja 1921-1922, spotkanie przedstawicieli 9 państw: USA, Belgii, Chin, Francji, Holandii, Japonii, Portugalii, Wielkiej Brytanii i Włoch w Waszyngtonie trwające od 12 listopada 1921 do 6 lutego 1922, poświęcone ograniczeniu zbrojeń morskich oraz sytuacji politycznej i militarnej na Dalekim Wschodzie. Podpisany 13 grudnia 1921 traktat pomiędzy USA, Wielką Brytanią, Japonią i Francją dotyczył wspólnej obrony praw do wysp na Oceanie Spokojnym.

6 lutego 1922 podpisano kolejne układy. Pierwszy z nich (sygnowany przez wszystkich uczestników) dotyczył nienaruszalności i suwerenności Chin oraz ustalał zasadę "równych możliwości" w stosunkach gospodarczych z Chinami (polityka tzw. otwartych drzwi). Drugi określał limit tonażu flot wojennych USA, Wielkiej Brytanii, Japonii, Włoch i Francji w proporcjach odpowiednio 5:5:3:1,5:1,5, a także zakazywał rozbudowy określonych baz morskich oraz ograniczał wyporności (do 35 tys. ton) i kaliber dział (do 408 milimetrów) budowanych okrętów wojennych.

Wojna rosyjsko-japońska 1904-1905, konflikt zbrojny wywołany aspiracjami ekonomicznymi Rosji, dotyczącymi terytoriów Korei i Mandżurii, kolidującymi z interesami Japonii na tych terenach.

1896 Rosja otrzymała od Chin koncesję na budowę Kolei Transsyberyjskiej, przebiegającej przez teren Mandżurii. 1898 wydzierżawiła Półwysep Liaotuński z twierdzą Port Artur, uzyskując koncesję na eksploatację zasobów leśnych w Korei (1902), następnie wprowadziła na jej obszar swoje wojska. Politykę rosyjskiej ekspansji gospodarczej i wojskowej na Dalekim Wschodzie popierały rządy niemiecki i angielski.

Odrzucenie japońskich propozycji podziału stref wpływów na Dalekim Wschodzie (Korea - japońska, Mandżuria - rosyjska) doprowadziło do zerwania stosunków dyplomatycznych przez Japonię (6 lutego 1904) i ataku na bazę wojsk rosyjskich w Port Artur (8-9 lutego 1904). 10 lutego Mikołaj II Romanow wypowiedział wojnę Japonii. Działania zbrojne toczyły się przede wszystkim na Morzu Żółtym, na Półwyspie Koreańskim i w Mandżurii. Wydarzeniami decydującymi o zwycięstwie Japonii były: poddanie się 2 stycznia 1905 garnizonu rosyjskiego w Port Artur, przegrana rosyjska w bitwie pod Mukdenem (luty-marzec 1905) i klęska carskiej floty bałtyckiej koło wyspy Cuszima (27-28 maja 1905).

Dzięki mediacji amerykańskiej, konflikt został zakończony pokojem w Portsmouth (5 września 1905), na mocy którego Japonia przejęła Półwysep Liaotuński wraz z Port Artur, połowę wyspy Sachalin, fragment rosyjskiej linii kolejowej zbudowanej w Mandżurii, uzyskała prawo protektoratu nad Koreą i prawo połowu ryb na dalekowschodnich wodach terytorialnych Rosji. Klęska Rosji w wojnie unaoczniła słabość militarną oraz polityczną państwa i stała się bezpośrednią przyczyną rewolucji 1905-1907 w Rosji.

Wojna na Dalekim Wschodzie 1941-1945

Zbrojny konflikt japońsko-chiński trwał od 1937, napięte od 1939 stosunki radziecko-japońskie złagodził tymczasowo traktat o neutralności z 12 kwietnia 1941. Japońskiej aneksji wschodnich wybrzeży chińskich i planom zdominowania Azji Południowo-Wschodniej stały na przeszkodzie interesy Stanów Zjednoczonych, które od samego początku zaangażowane były pośrednio w światowy konflikt zbrojny. Jesienią 1940 przekazały one Anglikom 50 niszczycieli, 20 kutrów torpedowych i 150 samolotów, 11 marca 1941 wprowadziły program pomocy państwom prowadzącym wojnę, tzw. Lend-Lease Act (od maja objęte nim zostały także Chiny), w kwietniu 1941 obsadziły wojskiem Grenlandię, a w lipcu Islandię, zwalczały niemieckie okręty podwodne.

7 grudnia 1941 lotnictwo japońskie zaatakowało hawajską bazę amerykańską w Pearl Harbor (Pearl Harbor - bitwa 1941). 8 grudnia wojnę Japonii wypowiedziała Wielka Brytania (razem z dominiami: Kanadą, Australią, Nową Zelandią, Związkiem Południowej Afryki), a także rządy sojuszniczych państw: Polski, Belgii, Etiopii i Komitet Wolnej Francji. 11 grudnia do wojny z USA przystąpiły III Rzesza i Włochy. 26 grudnia 1941 Japończycy zdobyli Hongkong, w styczniu 1942 Półwysep Malajski, 15 lutego poddał się Singapur, 8 marca stolica Birmy Rangun, opanowano Archipelagi Filipiński i indonezyjski.

8 maja 1942 Amerykanie mimo przegranej bitwy powietrznej nad Morzem Koralowym powstrzymali ekspansję japońską w kierunku Australii. 3-5 czerwca 1942 po zwycięskiej bitwie morskiej pod Midway i pod Guadalcanal na Wyspach Salomona (10 lipca 1942) USA przejęły inicjatywę strategiczną, opanowując razem z wojskami australijskimi w 1943 Wyspy Gilberta, Wyspy Marshalla, część Nowej Gwinei, Wyspy Mariańskie, Aleuty.

SYSTEM WERSALSKI
Kongres osłabił imperializm niemiecki, ale nie zlikwidował warunków, które umożliwiłyby odrodzenie się Niemiec.
Liga Narodów nie sprawdziła się. Miała pilnować pokoju, ale zajęła się komunikacją i ustawodawstwem pracy.
System wersalski objął wszystkie kraje kapitalistyczne i rejon Morza Śródziemnego.
USA pozostały poza Ligą, gdyż prowadziły politykę izolacjonizmu. Przeforsowały ustawę o tym, iż Chiny miały prowadzić politykę otwartych drzwi.
Poza Ligą pozostał też Związek Radziecki.
Francja zawarła sojusz z Polską i Czechosłowacją, gdyż graniczyły z Niemcami.
Powstała „Mała Ententa” - Rumunia, Czechosłowacja i Jugosławia - żeby przeciwstawić się imperializmowi Węgier.
W 1922r. Zwołano w Genui konferencję.
Anglia chciała wyegzekwować pożyczki udzielone cesarskiej Rosji.
Francja chciała wyegzekwować odszkodowania od Niemec.
Zakończyła się fiaskiem.
Do Rafallo przybyły delegacje Związku Radzieckiego i Niemiec. W wyniku rozmów Związek Radziecki wyszedł z izolacji politycznej, zniesiono wobec niego blokadę gospodarczą, Niemcy zdobyły rynki zbytu i „straszaka” na Europę.
W 1923r. Francja podjęła niefortunną decyzję i zajęła Zagłębie Ruhry, szybko się jednak wycofała.
Amerykanin Daues opracował plan pomocy Niemcom. Polegał on na tym, że kapitał amerykański i angielski pomoże Niemcom w produktach (budowa fabryk itp.)
Kanclerzem Rzeszy zostaje Stressemann, rozpoczyna się trend mówiący o konieczności rewizji granicy z Polską. Zachód milczał.
W 1925r. Zwołano konferencję w Locarno - nienaruszalność granicy francusko - niemieckiej i niemiecko - belgijskiej. Gwarantem miały być Anglia i Włochy.
30 stycznia 1933r. Kanclerzem Rzeszy został Adolf Hitler, prezydentem jest Hindeburg. W `34r. Oddaje urząd Hitlerowi. Partia NSDAP staje się jedyną legalną partią.
Hitler z początku nic nie mówił o Żydach, obiecał Niemcom, że niedługo wyjdą z kryzysu, robotnikom miał dać pracę. Społeczeństwo wiedziało, że to kłamstwa, ale w większości bało sprzeciwić się Hitlerowi.
W 1935r. Niemcy wprowadzają obowiązek służby wojskowej. W tym samym roku przyłączają też Zagłębie Saary. Rok później wkraczają do Nadrenii.
W 1938r. Hitler wkracza do Austrii i przyłącza ją do Rzeszy.
Kiedy zajęto Austrię, Hitler chciał przyłączyć Sudety Czeskie, bo mieszkali tam Niemcy, którzy byli rzekomo źle traktowani.
We wrześniu 1938r. Do Monachium przybywają delegacje:
-Anglii-Chemberlain
-Francji-Daladier
-Włoch-Mussolini i jego zięć książę Ciano
-Niemiec-Hitler
nie zaproszono Czechosłowacji. Sudety przyznano Niemcom.
W marcu 1939r. wojska niemieckie wchodzą do Czechosłowacji i zajmują ją bez walki. Czechy i Morawy stają się protektorem, a Słowacja otrzymuje status „niepodległego” państwa na czele z księciem Tiso.
W latach 1936-1937 zostaje zawiązany pakt antykominterowski - oś Berlin - Rzym - Tokio, przeciwko komunistom. Podpisały go Niemcy, Włochy i Japonia
W 1936r. w Hiszpanii wybucha wojna domowa. Faszyści zorganizowali zamach na republikę Na czele stał cuadilio Franco. Pomagają mu Niemcy i Włosi. Republikanom pomagają brygady międzynarodowe.
Wojna kończy się w marcu 1939r. Zwycięstwem faszystów, kraj był zrujnowany.
W 1932r. Polska podpisuje pakt o nieagresji ze ZwiązkiemRadzieckim.
W 1934r. Polska podpisuje pakt o nieagresji z Niemcami.

Liga Narodów, League of Nations, Société des Nations, międzynarodowy związek niezależnych państw, powołany do życia po I wojnie światowej i działający faktycznie do końca 1939. Formalnie rozwiązany uchwałą Zgromadzenia Ligi Narodów 18 IV 1946. Majątek po Lidze Narodów przejęła Organizacja Narodów Zjednoczonych.

Statut Ligi Narodów stanowił część wersalskiego traktatu pokojowego z 28 VI 1919. Na siedzibę Ligi Narodów wybrano Genewę. Założycielem jej było siedem państw, na początku 1920 w skład Ligi Narodów wchodziły już 43 państwa. Do Ligi Narodów nie należały wówczas Stany Zjednoczone Ameryki, ZSRR (należał w latach 1934-1939), Japonia i Niemcy (przyjęte w 1926, wystąpiły z Ligi Narodów w 1933). Polska była członkiem od 1920.Cele i zadania Ligi Narodów

Zadaniem Ligi Narodów było likwidowanie sporów międzypaństwowych na drodze pokojowej. Założenia programowe określone zostały w 26 artykułach statutu, które zobowiązywały członków do nieuciekania się do wojny, utrzymywania jawnych stosunków międzynarodowych, ścisłego przestrzegania sprawiedliwości i poszanowania wszelkich zobowiązań wynikających z traktatów. Głównymi organami Ligi Narodów były: Zgromadzenie, Rada i Sekretariat, ponadto

Liga Narodów posiadała dwa organy specjalne: Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej i Międzynarodową Organizację Pracy. Zgromadzenia mogły być dwojakie: zwyczajne, zwoływane we wrześniu każdego roku, i nadzwyczajne, zwoływane na żądanie większości członków Ligi Narodów lub na mocy decyzji samego Zgromadzenia. Rada składała się z przedstawicieli wielkich mocarstw jako członków stałych.

Zgodnie z założeniami w skład Rady miały wejść: Wielka Brytania, Francja, Włochy, Japonia i Stany Zjednoczone, jednakże z powodu uchylenia się Stanów Zjednoczonych od udziału w Lidze Narodów liczbę członków Rady zredukowano do czterech, by po wstąpieniu Niemiec ponownie podnieść ją do pięciu. Ponadto Rada miała w swym składzie członków niestałych, początkowo przedstawicieli czterech państw, później ich liczbę podniesiono do dziewięciu.

Przy podejmowaniu zasadniczych decyzji przez Zgromadzenie i Radę obowiązywała zasada jednomyślności, wyjątkiem były sprawy proceduralne i in., ściśle określone przypadki, np. przyjęcie nowego kraju na członka. Ścisły podział kompetencji między Zgromadzeniem i Radą nie istniał.

Błędy strukturalne, sprzeczności między mocarstwami powodowały, że w praktyce Liga Narodów służyła przede wszystkim utrzymaniu hegemonii politycznej Wielkiej Brytanii i Francji. Powołana do obrony pokoju organizacja nie potrafiła zrealizować swego podstawowego celu, nie zdołała zapobiec agresji Japonii na Chiny, Włoch na Etiopię czy wywołaniu przez Niemcy II wojny światowej.

imperium osmańskie w XIII-XVI
1. Początki państwa Osmańskiego, w Azji Mniejszej nie są dobrze znane. Prawdopodobnie ekspansja mongolska wypędziła Turków z ich siedzib w Turkiestanie i pchnęła, jak wiele innych ludów, na zachód. Na przełomie XIII i XIV wieku pod wodzą Osmana, którego imię nadało nazwę ludowi i państwu, plemię to zyskało niezależność polityczną, wykorzystując upadek państwa Seldżuków i rozpoczęło zdobywanie posiadłości Cesarstwa Bizantyńskiego w Azji Mniejszej. Ekspansja ta była tym łatwiejsza, że ostatnie stulecia średniowiecza były dla Bizancjum okresem długiego, postępującego upadku. W XIII wieku utraciło ono znaczną część swoich posiadłości w Europie. W stanie upadku znalazła się także Bułgaria. Dominującą siłą na Bałkanach stało się królestwo serbskie.
2. Węgry po wygaśnięciu dynastii Arpadów zmuszone były do zaniedbania spraw bałkańskich. Doprowadziło to do konfliktu o te ziemie z sułtanem tureckim a w konsekwencji do utraty Macedonii oraz po zaciętych walkach także Bułgarii i Serbii. Cesarz szczątkowego Cesarstwa Bizantyńskiego stał się lennikiem sułtana.
3. Zwycięstwa tureckie budziły niepokój we Włoszech jak i na Węgrzech. Król węgierski wykorzystując przychylne dla poczynań krucjatowych nastroje na Zachodzie, zorganizował pod takim hasłem wyprawę mającą na celu osłabienie Osmanów. W krucjacie udział wzięli Francuzi i Niemcy a także ochotnicy z Burgundii, Anglii, Szwajcarii i Polski. Krzyżowcy odnieśli kilka drobnych zwycięstw, lecz w decydującej bitwie ponieśli klęskę. Jedynym zaś jej skutkiem był wzrost nacisku Turcji na kraje bałkańskie oraz Bizancjum. Upadek tego ostatniego odwlókł się jednak o pół wieku, gdyż potęga Osmanów złamana została na pewien czas przez Mongolię. Bizancjum w związku z zaistniałą sytuacją uwolniło się od blokady tureckiej i odzyskało niektóre ziemie. Państwo nie zawiązało jednak dość silnej koalicji i nie wykorzystało do końca osłabienia Osmanów. Toteż gdy, po śmierci władcy mongolskiego Manuela II, imperium odzyskało poprzednie znaczenie los Bizancjum był przesądzony.
4. W tym czasie władzę na Węgrzech objął - w imieniu króla polskiego Władysława Warneńczyka - wojewoda Siedmiogrodzki Jan Hunyady. Zorganizował on skuteczną obronę przed Turkami, a nawet wyparł ich poza pasmo Bałkanów i zmusił do prośby o zawieszenie broni. Za namową państw europejskich, obawiających się zwrócenia potęgi Imperium przeciw nim, szybko jednak zostało przez Węgry złamane. Armia pod wodzą Warneńczyka wkroczyła do Bułgarii i rozpoczęła oblężenie Warny, lecz 10 XI 1444 roku doszło do decydującej bitwy, która zakończyła się pogromem wojsk chrześcijańskich i śmiercią króla Władysława. Klęska ta ostatecznie przesądziła o losie Bałkanów i ich podporządkowaniu Turkom. W tych warunkach upadek Bizancjum stał się rzeczą nieuchronną. Utraciło ono, poza Konstantynopolem resztę swych posiadłości, a w1453 r. po ponad pięćdziesięciodniowym oblężeniu również to miasto. Stało się ono od tamtej pory stolicą zwycięskiego sułtanatu, który w ciągu dziesięciu lat zakończył dzieło podboju ziem bałkańskich. Turcy zaczęli zagrażać państewkom włoskim, a przede wszystkim Węgrom. Jednakże zwycięska bitwa stoczona pod murami Belgradu przez regenta węgierskiego, zatrzymała na siedemdziesiąt lat napór turecki u granicy Węgier.
5. U schyłku XV wieku Imperium Osmańskie obejmujące ziemie od górnego Eufratu po dolny Dunaj i Sawę zagrażało bezpieczeństwu chrześcijańskiej Europy.
6. W pierwszej połowie XVI wieku terenem ekspansji Turcji stały się Afryka Północna, Azja Mniejsza i Europa Północno - Wschodnia. Jednak jej realizacja natrafiła początkowo na poważne przeszkody, bowiem po śmierci Mahmeda II (zdobywcy Konstantynopola) wybuchła między jego spadkobiercami walka o władzę, a później powstanie, którego skutkiem było wyniesienie na tron Selima I. Selim zanim wstąpił na tron dokonał masakry na hipotetycznych pretendentach do tronu, tylko jednemu z nich udało się zbiec do rosnącej w tym czasie w siłę pod rządami szacha Ismala Persji. To właśnie stało się powodem rozpoczęcia wojny między Turcją i Persją. Dnia 23. 08. 1524 r. w dolinie Czałdyran stoczona została bitwa , zakończona całkowitym triumfem Turcji. W wyniku zwycięstwa granice Turcji przesunęły się znacznie na wschód. Równocześnie otworzyła się przed Turcją droga ekspansji ku krajom arabskim. Klęska Czałdyrańska nie doprowadziła jednak do klęski Persji. W szczególności jej kultura zapewniła jej wpływy na kulturę krajów sąsiednich , a przede wszystkim właśnie Turcji.
7. Na południowym wschodzie obiektem ekspansji tureckiej było państwo Mameluków. Mamelucy byli to dawni niewolnicy arabscy , pochodzący głównie z Azji i Kaukazu . Po wyzwoleniu stali się gwardią przyboczną władców Egiptu, a następnie doszli do takiej siły i znaczenia, że sami zagarnęli władzę. W okresie poprzedzającym rozprawę z Turcją Osmańską imperium Mameluków przeżywało silny kryzys społeczny , gospodarczy i polityczny. W 1516 r. sułtan mamelucki , zachęcony przez szacha perskiego, Ismaila, zdecydował się na podjęcie walki z Turcją. Wówczas Turcy w bitwie nie opodal Aleppo doszczętnie rozbili wojska Mameluków a wojska tureckie zajęły Aleppo i Damaszek. Mamelucy podjęli próbę ratowania kraju wybierając nowego sułtana. Jednak inicjatywa nadal należała do Turcji, której wojska forsownym marszem przeszły przez pustynię i zadały wojskom mameluckim klęskę w pobliżu Kairu a po czterech dniach oblężenia Turcy zdobyli Kair. Całe imperium mameluckie znalazło się w ręku Turcji a szeryf Mekki uznał sułtana Selima I opiekunem religii muzułmańskiej. Tym samym sułtan turecki stał się najpotężniejszym władcą w świecie islamu. Najdobitniej uwydatniło się to za następcy Selima, Sulejmana II zwanego wspaniałym, którego panowanie (1520 - 1566) uważa się powszechnie za szczytowy okres potęgi otomańskiej. W wojnach Sulejman zdobył cały Azerbejdżan, następnie skierował się ku Mezopotamii (Irak) zdobywając Bagdad, natomiast na półwyspie Arabskim dotarli Turcy do Jemenu i Zatoki Perskiej a nawet do wybrzeży Indii.
8. W swej polityce na Bliskim Wschodzie dążyli Turcy do odrodzenia lewantyńskich dróg handlowych zdając sobie sprawę, iż od tego zależy rozwój Egiptu i Syrii należących teraz do imperium otomańskiego. Polityka turecka spotkała się tu jednak z silnym przeciwdziałaniem portugalskim. Nie mniejsze trudności miała Turcja w Jemenie, który był miejscem wielu powstań i stałym ogniskiem buntu. Turcy skierowali się też ku wybrzeżom Afryki Północnej, gdzie opanowali Algierię i Tunezję czyniąc z nich posiadłości wasalne.
9. Europejska polityka państwa Osmanów przeżywała za Sulejmana swe niewątpliwe apogeum. Pomimo klęski zadanej im przez Hunyadego Turcy nie zrezygnowali z podboju Węgier. W 1521 r. Sulejman zdobył Belgrad, twierdzę broniącą dostępu do Węgier a następnie wyspę Rodos u wybrzeży anatolijskich. Węgry w walce z Turcja zostały pozostawione same sobie., bowiem ani Habsburgowie austriaccy ani polscy Jagiellonowie nie kwapili się z pomocą. W tej sytuacji doszło do bitwy pod Mohaczem 23. 08. 1526 r. w której wojska węgierskie pod dowództwem Ludwika II Węgierskiego poniosły całkowita klęskę. . Klęska pod Mohaczem stanowiła punkt zwrotny w historii Węgier. Od tego bowiem momentu niepodległy kraj stał się terenem rozgrywek i wojen turecko- habsburskich. Śmierć Ludwika II wywołała problem następstwa tronu jako, że był on ostatnim z Jagiellonów. Opozycyjne wobec Habsburgów koła szlachty węgierskiej ofiarowały koronę Janowi Zapolyi. Ten zaś, walcząc przeciw Habsburgom, zawarł przymierze z Turcją. Z ich pomocą Zapolya pozyskał koronę Węgier. Taki stan rzeczy oznaczał otwarty konflikt zbrojny między Sulejmanem a Habsburgami. W 1529 roku doszło do oblężenia Wiednia. Wobec zagrożenia muzułmańskiego Franciszek I podpisał w 1536 roku traktat z Turcją, który na dwa wieki zapewnił poprawne stosunki między państwami
10. Austria i Rzesza ocalały dzięki jednolitej postawie wobec najazdu Turków. Zgromadziły ogromną armię, która bez rozlewu krwi spowodowały odwrót armii Sulejmana na Węgry. Nie oznaczało to jednak pomyślnego rozwiązania sprawy węgierskiej. Państwem, z poparciem Turcji, miał rządzić potomek Zapolyi. Wkrótce jednak kraj zaatakowali zarówno Habsburgowie jak i Turcy, co zaowocowało podziałem Węgier na trzy części z których największa przypadła Turcji. Taki stan rzeczy utrzymał się blisko półtora wieku.

Działania na Bałkanach.

Niemcy dążyli do zagarnięcia Bałkanów,by odciąć tę część Europy od swoich przeciwników,zyskać bazy wypadowe do działań na morzu śródziemnym,oraz by zaopatrywać się z tych obszarów w naftę,żywność i siłę roboczą.Dyplomacja Hitlera zdołała pokłócić tamtejsze państwa, faworyzując Węgry i Bułgarię kosztem Rumuniii Jugosławi,dawnych sprzymierzeńców Francji.Pierwszym krokiem był arbitraż wiedeński z dnia 30 sierpnia 1940 roku,mocą którego państwa "osi" odebrały Rumunii obszary uzyskane w poprzedniej wojnie,oddając Węgrom północny Siedmiogród,a Bułgarii południową Dobrudżę.Gdy W Rumuni doszło do rozruchów na znak protestu,król Karol abdykował(3 września 1940r.). Genrał Antonescu,popierany przez jedyną dopuszczoną partię polityczną Żelazną Gwardię,ogłosił się dyktatorem,i 14 września oddziały hitlerowskie wkroczyły do Rumunii,która przyłączyła się do "osi" 23 listopada 1940 roku.Pod presją propagandy niemieckiej,reklamującej sukcesy swej armii w Polsce,Norwegi i Francji,jako dowód,co dzieję się z narodami przeciwstawiającymi się Rzeszy,do przymierza Rzym-Berlin-Tokio dołączyły Węgry razem ze Słowacją (20,24 listopada 1940 r.).Również premier Bułgarii uległ presji,i po podpisaniu paktu z "osią" 1 marca 1941 roku,wojska niemieckie wkroczyły na teren Bułgarii. Nie tylko Niemcy chcieli zagarnąć Bałkany.Mussolini chciał poszerzyć swoje imperium o Grecję,skąd mógł atakować na Egipt,cel ataków jego oddziałow w Libii.Atak na Grecję wyszedł z Albanii 27 paśdziernika 1940 r.,kierując się pięciu kolumnami poprzez pasma górskie ku głównej linii kolejowej wiodącej do Aten.W przeciągu pierwszych dwóch tygodni oddziały włoskie doszły do rzeki Acheron,na południe od miasta Janina. Tam jednak wojska greckie odparły Włochów z powrotem do Albanii.Grecką kontrofensywę przerwały dopiero ciężkie burze śnieżne,i to ocaliło wojska włoskie.Podkreślić trzeba ,że grecka piechota górska nie posiadała ani czołgów,ani ciężkich dział,a i pozostałe uzbrojenie było bardzo skromne,i głównie przestarząłe.Pomimo braku wyposażenia i osłony samolotowej,armia grecka trzymała się dzielnie,a nawet groziła Włochom, którzy zaszyli się w górach Albanii,aż do czasu,gdy Niemcy przyszli im na pomoc.Do ataku na Grecję i Jugosławię Niemcy zebrali,głównie w Bułgarii,około 30 dywizji,zaopatrzonych w lekkie czołgi,przystosowane do działań w górach oraz dwie ammie powietrzne z 3000 samolotów. Trzy armie zmotoryzowane wyruszyły z punktu wypadowego od rzeki Struma w Bułgarii na zachód poprzez przesmyki górskie dnia 9 kwietnia 1941r. Zajęcie Niszu i Skopje przez dwie armie północne podzieliło Jugosławię, odcięło ją od jej sprzymierzeńców oraz otworzyło dolinę rzeki Wardar, wiodącej ku Grecji.Dodać należy,że w Jugosławi trwały walki wewnętrzne między Serbami,Chorwatami i Słoweńcami.Poza tym niedozbrojona,słaba armia jugosłowiańska rozciągneła swe linie wzdłuż dłudiej linii granicznej,zamiast skoncentrować się w górach,czego póśniej nauczyły się oddziały partyzanckie. Niemiecka armia na południu posuwała się przez przejście Strumnicy do dolnego biegu rzeki Wardar i dalej ku Salonikom.Posunięcia te w przeciągu 72 godzin zdecydowały o losie całej kampanii.Jugosławia została podbita w 11 dni(17 kwietnia 1941r.).Belgrad,stolica Jugosławi,została zniszczona przez bombowce,a następnie zajęta manewrem oskrzydlającym 14 kwietnia 1941r. Odziały włoskie dołączyły się na zachodzie w Raguzie,by zamknąć wybrzeże Adriatyku przed możliwością interwencji wojsk sprzymierzonych. Atak niemiecki na Grecję,na linię Metaxy,chroniącą kraj od strony Bułgarii zatrzymany został tylko na dwa dni.Przedarcie sięnieprzyjaciela na zachód przez przejście koło Strumnicy zmusiło oddziały jugosłowiańskie do wycofania się,aby mogły odsłonić lewe skrzydło greckie.Niemiecka dywizja pancerna przedarła się przez dolinę Wardaru do Salonik 8 kwietnia 1941 r.,okrążając linię Metaxy oraz odcinając dywizje greckie.Obrana spoczywała obecnie na oddziałach brytyjskich,ponieważ większość armii greckiej trzymała swe stanowiska w Albani przeciwko Włochom.Brytyjska armia ekspedycyjna o sile 14000 żołnierzy gen.Maitlanda Wilsona nie była w stanie powstrzymać Niemców. Dwie niemieckie dywizje pancerne parły na południe przez przełęcz koło Monastyru w kierunku na Florynę,wdzierając się pomiędzy oddziały brytyjskie i greckie.By uniknąc oskrzydlenia,wojska brytyjskie musiały się wycofać na górskie pozycje obronne,opierając się na wschodzie o wzgórze Olimp. Wycofujące się kolumny brytyjskie były nękane przez ogień nurkujących bombowców Luftwaffe.Lotnictwo niemieckie zniszczyło port Aten,Pireus,ważny dla dostaw wojennych.RAF nie mógł nawiązać walki z Luftwaffe,gdyż Niemcy zajęli jego wysunięte bazy lotnicze.Anglicy chcąc uniknąc okrążenia wycofali się przez równiny Tessalii do Peloponezu,gdzie 2 kwietnia 1941 r. zarządono ewakuacje wojsk brytyjskich.Niemcy zaczęli okrążać Brytyjczyków,którzy korzystając z bezksiężycowych nocy pomiędzy 24-30 kwietnia 1941r. przerzucili 44000 swych wojsk z wybrzeży południowych(Raftis,Navplion i okolice) na Kretę i do Egiptu.W Grecji Brytyjczycy stracili około 30000 żołnierzy. Kolejnym sukcesem Niemców,było zajęcie Krety z powietrza, przez piechotę przewiezioną z baz greckich oddalkonych o 270 kilometrów w dniach 23-30 maja 1941 r.Mimo iż brytyjska flota na wchodnim obszarze Morza śródziemnego dwókrotnie rozproszyła konwoje niemieckie(21 i 22 maja 1941), musiała się wycofać z wód wokół Krety,gdyż była nękana przez lotnictwo niemieckie,które zadawało jej powarzne straty.Większość zrzuconych spadochroniarzy niemieckich zginęła,lecz zdobyli oni lądowiska,na których w ciągu kilku dni zostało przewiezione około 35000 wojska.Ewakuacja Krety zajęła trzy dni(27-30 maja 1941). Oddziały brytyjskie przedarły się do Skafia na południowym wybrzeżu,skąd pod osłoną nocy były przewożone do Aleksandrii pod gradem bomb nieprzyjacielskich. Ocalono połowę brytyjskiego garnizonu składającego się z 27000 żołnierzy. Niemcy stracili na Krecie 17000 wojska,ale mogli kontrolować sytuację na Morzu śródziemnym,co było ogromnym sukcesem taktycznym.

DROGA DO I WOJNY ŚWIATOWEJ
Na początku wieku XX przeciwieństwa pomiędzy wielkimi europejskimi mocarstwami coraz bardziej się nasilały i wiodły prostą drogą do wojny. W Europie było wiele punktów zapalnych i niebezpieczeństwo wojny stało się bliskie i bardzo realne. Było tylko jedno pytanie: gdzie padnie iskra w beczce prochu?, czyli gdzie nastąpi jej wybuch. Do wojny prowadziło wiele antagonizmów.
Na przełomie XIX i XX wieku w Europie istniały dwa ugrupowania polityczne: trójprzymierze (Austro-Węgry, Niemcy i Włochy) oraz blok francusko-rosyjski. Główną przyczyną powstania tych ugrupowań był konflikt francusko-niemiecki. Jego przyczyną było zakończenie wojny francusko-pruskiej (1870-71): postanowienia traktatu frankfurckiego i bardzo wysoka kontrybucja w złocie upokarzały godność narodową Francuzów. Niezadowolenie społeczeństwa francuskiego wzrosło w momencie powstania trójprzymierza skierowanego przeciw Francji i ekspansji Niemców do Maroko. Francja zaczęła więc szukać protektora. Stała się nim Rosja, państwo, które jako jedyne nie miało konfliktów z Francją. Rosja również czuła się zagrożona przez trójprzymierze. Powodem tego była aneksjonistyczna polityka prowadzona przez Austro-Węgry na Bałkanach. Francusko-rosyjskiego sojusz wojskowy ratyfikowano 27 grudnia 1893r.
Z początku Wielka Brytania chciała być krajem neutralnym. Wiele dzieliło ten kraj zarówno z Francją, Niemcami i Rosją. Później okazało się, że Wielka Brytania aby być mocarstwem potrzebuje poparcia innych krajów. Najpierw rozstrzygnięto spór z Francją. Efektem tego był traktat brytyjsko-francuski z 8 kwietnia 1904r o nazwie Entente cordinale. Układ okazał się korzystny dla Wielkiej Brytanii również dlatego, że zbliżył ją (poprzez traktat francusko-rosyjski) do Rosji, która granicząc od wschodu z niemcami odgrywała ważną rolę strategiczną.
W miarę rozwoju gospodarczego Niemcy zaczęły już bezpośrednio zagrażać interesom brytyjskim i francuskim na Dalekim i Bliskim Wschodzie, w Afryce i Europie. Kapitał niemiecki opanował większość rynków europejskich, zagrażając coraz bardziej handlowi zamorskiemu Wielkiej Brytanii. Agresywnej polityce Niemiec towarzyszyły również przyśpieszone zbrojenia lądowe i morskie. Realizacja niemieckiego programu zbrojeń morskich z 1900r. zagroziła panowaniu Brytyjczyków na morzach świata. Dlatego też Brytyjczycy rozpoczęli budowę wielkich okrętów typu "Dreadnought". W odpowiedzi niemcy również rozpoczęli budowę takich okrętów. Przyśpieszone zbrojenia niemieckie wywołały zaniepokojenie Brytyjczyków, bowiem wydatki zbrojeniowe i tak już bardzo obciążały budżet państwowy.
Bardzo istotny był również problem marokański. Niemcy zorientowali się, że układ francusko-brytyjski czyni w Maroku strefę wpływów francuskich. Niemcy postanowili za wszelką cenę zmienić to. Wilchelm II podczas swojej przejażdżce po Morzu Śródziemnym wylądował w Tangerze. Ogłosił tam przemówienie, w którym zagwarantował ze strony swojego kraju niepodległość Maroka. Takie posunięcie zaskoczyło rząd francuski i brytyjski. Francja znalazła się w trudnej sytuacji. Niemcy zarządały zwołanie konferencji międzynarodowej, która potwierdziłaby niepodległość Maroka. W styczniu 1906r w Algeciras w Hiszpanii odbyła się konferencja międzynarodowa. Według Niemców miała ona pozbawić Francję wpływów w Maroku. Stało się jednak inaczej. Wszyscy uczestnicy, z wyjątkiem Austro-Węgier poparli stanowisko Francji. Francja nie utraciła więc wpływów w Maroku. Kilka lat później znowu powstał kryzys marokański. Niemcy wykorzystując powstanie przeciwko sułtanowi i anarchię w tym kraju chcieli utworzyć bazę militarną na wybrzeżu Maroka. Grożąc wojną zarządały od Francji ustępst w Maroku lub rekompensaty terytorialnej w innych koloniach. W 1911 podpisana została umowa niemiecko-francuska, według której Niemcy zgodzili się na francuskie wpływy w Maroku, Francja zaś oddała im część francuskiego Konga o powierzchni 17500km˛. Umowa była niekorzystna dla Niemców, gdyż skrawek Konga zupełnie nie równoważył korzyści jakie mogłoby dać im Maroko.
Koleją sprawą był tzw. kocioł bałkański. Wzrost ruchu narodowo wyzwoleńczego u ludności słowiańskiej w krajach nad Bałkańskich poważnie osłabił panującą tam Turcję. Taką sytuację postanowiła wykorzystać Rosja, aby otworzyć dla swojej floty cieśniny czarnomorskie. Przy poparciu Rosji powstał Związek Bałkański (obejmujący Serbię, Bułgarię, Czarnogórę i Grecję). Zaraz potem państwa te zaatakowały Turcję. Pierwsza wojna bałkańska zadziwiła wszystkich. Wojna związku dotarły blisko Konstantynopola. Zmieniła się sytuacja w tym rejonie. Prawie cały obszar europejski Turcji został wyzwolony. Zaniepokoiło to państwa trójprzymierza. Austro-Węgry obawiały się rozprzestrzenienia się ruchu narodowowyzwoleńczego na ludy słowiańskie mieszkające wewnątrz kraju. Dla Niemiec osłabienie Turcji, z którą były związane, oznaczało cios przeciwko trójprzymierzu. Wśród państw Związku Bałkańskiego powstały poważne rozbierzności o podział zdobyczy terytorialnych. Mając poparcie Austro-Węgier Bułgaria rozpoczęła działania wojenne przeciwko Serbii i Grecji. Do wojny przyłączyła się również Rumunia i Turcja, która odzyskała część straconych ziem. Bułgaria została pokonana w ciągu kilku dni.
Wszystko to zaostrzyło i tak już napiętą sytuację międzynarodową w Europie. Niemcy postanowili zwiększyć stan armii z 63tys do 820 tys żołnierzy. Austro-Węgry również zwiększyły liczebność swych wojsk z 103 do 160 tys. Francja wprowadziła nową ustawę o służbie wojskowej, która zwiększała stan armii z 480 do 750 tys żołnierzy. Rosja rozpoczęła realizację planu, którego celem było utworzenie największej armii na świecie liczącej 2 miliony 700 tysięcy żołnierzy. Podobne kroki podjęła Wielka Brytania. Świat przygotowywał się do wojny.
Oficjalną przyczyną wybuchu pierwszej wojny światowej okazało się zamordowanie w Sarajewie w czerwcu 1914 roku następcy tronu, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda wraz z jego żoną. Zamach został zorganizowany przez tajną organizację serbską. Austro-Węgry postanowiły wykorzystać ten moment do do rozprawienia się z Serbią. Wysłały więc ultimatum do rządu Serbii. Dokument specjalnie został tak napisany, aby Serbia na pewno go odrzuciła. Naruszał suwerenność i niepodległość tego kraju. Zaraz po odrzuceniu ultimatum rząd Austro-Węgier, 28 lipca 1914r. wypowiedział wojnę Serbii. Był to początek reakcji łańcuchowej, która dzięki wielu układom pomiędzy państwami, wciągnęła do wojny większość krajów Europy i świata.

REWOLUCJA ROSYJSKA 1905-07

strajki i wystąpienia zbrojne przeciwko caratowi i pozostałościom feudalnym w ustroju Rosji; początek w czasie wojny ros.-jap., która wykazała niesprawność systemu władzy w imperium oraz pogłębiła konflikty społ.; bezpośrednią przyczyną była 22 I 1905 masakra robotników w Petersburgu udających się z petycją do cara (krwawa niedziela); jej następstwem były strajki i demonstracje uliczne we wszystkich większych miastach środk. Rosji, Białorusi, Łotwy, Gruzji, Syberii i Król. Pol., w których w pierwszych miesiącach 1905 wzięło udział ok. 800 tys. ludzi; w późniejszym okresie nasiliły się zamachy terrorystyczne przeciwko wysokim urzędnikom adm. carskiej (m.in. VI 1905 zginął w Moskwie jej gubernator, ks. Sergiusz, stryj cara Mikołaja II); latem 1905 wrzenie ogarnęło wieś ros., zaś po klęsce Rosji w wojnie z Japonią - także armię i flotę (najsłynniejszy z buntów miał miejsce na pancerniku "Potiomkin"); 6 VIII 1905 car ogłosił manifest zw. bułyginowskim, na mocy którego miała być wybrana Duma Państwowa (parlament), o charakterze jednak tylko doradczym i kompetencjach nieporównanie mniejszych niż żądali tego zarówno socjaliści, jak antycarska opozycja prawicowa; 15-18 X całą Rosję ogarnął strajk generalny; pod jego wpływem Mikołaj II zgodził się na ustępstwa wydając Manifest październikowy, rozszerzający swobody obywatelskie oraz uznający Dumę za władzę ustawodawczą w państwie; mimo zapowiadanych reform Rosję ogarnęła fala anarchii i przemocy; frakcja szowinistów ros. organizowała pogromy Żydów oraz Ormian, a także teorrorystyczne zamachy na działaczy rewolucyjnych; struktury nowego ładu państwowego organizowali gł. liberałowie i demokraci, akceptujący zakres reform przewidziany przez Manifest; rewolucjoniści (socjaliści, bolszewicy, anarchiści) przystąpili do tworzenia Rad Delegatów Robotniczych oraz zbrojnych wystąpień w miastach (najgwałtowniejsze miały miejsce w Moskwie 22-31 XII 1905), krwawo tłumionych przez władze, które wprowadziły na przełomie 1905 i 1906 stan wyjątkowy w rejonach zagrożonych anarchią; I Dumę, wybraną II 1906, rozwiązano VII 1906, co wywołało kolejną falę wystąpień w całej Rosji (liczbę uczestników demonstracji, strajków i zajść ulicznych ocenia się na przeszło 1 mln), na stronę rewolucjonistów przechodziły też całe oddziały armii i załogi okrętów wojennych; nasiliły się także zamachy bombowe rewolucyjnych socjalistów (m.in. bombę wrzucono do willi premiera i ministra spraw wewn. P.A. Stołypina); pod wpływem tych wydarzeń władze powołały doraźne sądy wojskowe, które ferowały wyłącznie wyroki śmierci na organizatorów zaburzeń (do końca roku skazano blisko 1 tys. osób); kolejną, II Dumę Państwową P. A. Stołypin rozwiązał VI 1907; moment ten jest uznawany za ostateczny kres rewolucji.

II WOJNA ŚWIATOWA

konflikt zbrojny na terenie Europy, Azji płd.-wsch., Oceanii, Afryki płn. oraz otaczających je oceanów pomiędzy dążącymi do zdobycia dominacji w świecie i rządzonymi autokratycznie tzw. państwami Osi (Niemcy, Włochy, Japonia wspieranymi przez państwa satelitarne) a koalicją demokratycznych państw Europy Zach. (a także Polską, Grecją i Jugosławią), do których dołączyły z czasem ZSRR i USA. Przygotowania do II w.ś. Niemcy rozpoczęły po dojściu Hitlera do władzy, m.in. remilitaryzując Nadrenię, rozbudowując siły zbrojne i wyposażając je w broń ofensywną (zwł. czołgi, samoloty, okręty podwodne), dokonując 1938 zaboru Austrii i Czechosłowacji; nieco wcześniej Włochy dokonują agresji na Etiopię, a Japonia, po zajęciu Mandżurii (1931), rozpoczyna 1937 podbój Chin. Pierwszym aktem II w.ś. był atak Niemiec na Polskę i kampania wrześniowa; w jej trakcie sojusznicy Polski, Francja i W. Brytania, wypowiedziały Niemcom wojnę, choć nie podjęły działań zbrojnych; w tej fazie sojusznikiem Hitlera był ZSRR zajmując (17 IX 1939) wschodnią połowę Polski; pierwsza faza wojny jest kontynuowana 9 IV 1940 niem. atakiem na Danię i Norwegię, a po ich szybkim pokonaniu - napaścią (10 V) na Belgię i Holandię (co zagroziło skrzydłu wojsk franc.-bryt.) i atakiem na pozycje franc.; kampania we Francji zakończyła się 25 VI 1940 zawieszeniem broni i utworzeniem kadłubowego państwa Vichy; emigracyjne władze polskie (a także czechosłowackie, belg. i hol. oraz komitet Wolna Francja de Gaulle?a) przeniosły się do Londynu, tworząc na terenie W. Brytanii własne jednostki wojskowe. Drugi etap wojny to gł. lotnicza (naloty, również na cele cywilne) i morska (operacje niem. okrętów podwodnych przeciwko bryt. szlakom zaopatrzeniowym) bitwa o W. Brytanię i niemrawe niem. przygotowania do desantu na wyspę; Włosi z Libii podejmują nieudaną próbę zajęcia Egiptu (IX-XII 1940), 28 X podejmują też atak na Grecję; Japończycy opanowali wybrzeża Chin, w zajęciu całego kraju większą przeszkodą była przestrzeń niż opór przeciwnika; końcowa faza tego etapu wojny to niem. wsparcie dla włoskiego sojusznika w Afryce (lotnictwo, Afrika Korps) i Europie płd. (6_IV 1941 uderzenie na Jugosławię i Grecję, zakończone podbojem obu państw). Trzeci etap to niem. atak na ZSRR (22 VI 1941); początkowo Wehrmacht odnosi szereg sukcesów (zniszczenie wojsk I i II rzutu obrony strategicznej, podejście na przedpola Moskwy), dopiero XII 1941 ofensywa niem. zostaje powstrzymana i tworzy się front liniowy (od M. Barentsa po M. Czarne); na pocz. 1942 trwa kontrofensywa wojsk ZSRR (odrzucenie sił niem. do 300 km), wiosną kolejna ofensywa niem. na płd. i zajęcie Sewastopola, następnie jednak (IX) wojska niem. utknęły na przedpolach Stalingradu, gdzie 23 XI zostały okrążone, a 2 II 1943 skapitulowały; w Afryce odparto kolejny niem.-włoski atak na Egipt (El-Alamein, X 1942) i alianci lądowali w Maroku i Algierii (XI 1942); na Dalekim Wschodzie 8 XII 1941 Japończycy zaatakowali USA (Pearl Harbor), a następnie rozpoczęły błyskawiczną ofensywę na Malaje, Indochiny, Birmę, Filipiny, Borneo; atak jap. został powstrzymany dopiero w wyniku bitwy pod Midway (VI 1942); w Europie VII 1943 przegrana przez Niemców bitwa kurska kończy tę fazę wojny; siły niem. były znacznie rozbudowane i nadal groźne, ale zaczęła się zarysowywać przewaga aliantów; również impet japoński został powstrzymany. Czwarty etap to narastająca przewaga aliantów: w połowie V 1943 wyparto wojska niem.-wł. z Afryki, 10 VII 1943 desant amer. wylądował na Sycylii, a 3 IX desant bryt. w Kalabrii; w efekcie obalono Mussoliniego i Włochy dołączyły do aliantów; 2. połowa 1943 to kolejne ofensywy sowieckie, zdobycie Kijowa i Smoleńska, na pocz. 1944 rozbicie wojsk niem. pod Leningradem, odbicie Białorusi i Ukrainy, 21 VII 1944 osiągnięcie obecnej granicy Polski, IX-X 1944 oswobodzenie Bałkanów; 6 VI 1944 inwazja na Francję otwiera II front; we Włoszech w wyniku zdobycia Monte Cassino przełamano obronę niem.; przedwojenne granice niem. alianci na Zachodzie osiągnęli IX 1944, na wschodzie - VIII 1944 (Prusy) i I 1945 (Brandenburgia); jedynie na Dalekim Wschodzie wypieranie Japończyków na wyspy trwało do VIII 1945. Ostatni etap wojny to walki na terenie Niemiec zakończone ich bezwarunkową kapitulacją (7 V 1945 w Reims i ponownie 9 V w Berlinie); dla uniknięcia strat związanych z inwazją wysp jap. zdecydowano się na zastraszające uderzenie jądrowe na Hiroszimę (6 VIII 1945) i Nagasaki (8 VIII); w efekcie 2 IX Japonia skapitulowała. Ogółem w II w.ś. uczestniczyło 61 państw liczących razem 1,7 mld ludności (z tego 110 mln w siłach zbrojnych), liczba ofiar sięga 50 mln osób (w tym 20 mln żołnierzy); działaniom zbrojnym na bezprecedensową skalę towarzyszyły liczne zbrodnie wojenne i akcje wymierzone w ludność cywilną nieprzyjaciela; ten styl walki narzuciły co prawda Niemcy, ale w ograniczonym zakresie (np. naloty dywanowe) stosowali go także alianci.

ROZPAD IMPERIÓW KOLONIALNYCH PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ

Po zakończeniu II Wojny Światowej Europa Zachodnia i (formalnie prawie nie posiadające kolonii ) Stany Zjednoczone nadal dominowały nad ogromnymi obszarami Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej. Tymczasem II Wojna Światowa obudziła i zradykalizowała dążenia niepodległościowe w wielu koloniach. Oznaczało to konieczność głębokich przemian społecznych i gospodarczych i groziło powstaniem dyktatur komunistycznych w nowych państwach.

Tymczasem waga kolonii dla Zachodu nie malała ( potrzeby powojennej odbudowy, chęć przeciwdziałania rosnącej potędze ZSRR, własne aspiracje mocarstwowe). Stany Zjednoczone dbały o utrzymanie dominacji ekonomicznej, wchodząc nieraz w drogę państwom zachodnim i opowiadając się nawet za suwerennością kolonii ( aby mieć łatwiejszy dostęp na ich rynek). Warto zauważyć, że nowopowstałe państwa zachowywały granice dawnych kolonii, nie mające wiele wspólnego z rzeczywistymi granicami etnicznymi; bo dyktowane w przeszłości interesami kolonizatorów, co do dziś stanowi przyczynę różnych konfliktów, destabilizacji i dyktatur wojskowych. Długotrwały rozpad systemu kolonialnego przebiegał w większości przypadków boleśnie, pochłonął miliony ofiar, a wiele przykrych skutków przetrwało do dziś.

Dekolonizacja w imperium Brytyjskim. Jeszcze podczas II wojny światowej Wlk. Brytania zaciągnęła zobowiązania dotyczące niepodległości Indii. W rezultacie konfliktów pomiędzy hinduistami i muzułmanami proces zakończył się dopiero w 1947 r. powstaniem dwóch państw: formalnie neutralnych, sympatyzujących z ZSRR Indii o przewadze hinduistów oraz muzułmańskiego Pakistanu - państwa w dwóch kawałkach ( Pakistan wschodni, Bangladesz - o orientacji pro zachodniej ). W tym samym roku uzyskał niepodległość Nepal, a w następnym - 1948 r. Birma i Cejlon, gdzie Brytyjczycy zachowali jednak wpływy gospodarcze i wojskowe. Na Malajach Anglicy stoczyli długą wojnę ( 1948 - 57 r., aby pozostawić po sobie kraj pro zachodni a nie komunistyczny. Wojna zakończyła się sukcesem a Malezja uzyskała niepodległość.

Wojna w Indochinach. W X 1945 r. wojska francuskie powróciły do Indochin, gdzie dążenia do autonomii były bardzo silne; Wietnam ogłosił niepodległość jeszcze pod rządami japońskimi w III 1945 r, zaś we IX 1945 r. rząd komunistyczny zadeklarował w Hanoi powstanie Wietnamskiej Republiki Demokratycznej i rozbroił oddziały francuskie. Francuzi zdołali utrzymać się tylko na południu kraju. W 1946 r. rozpoczęła się „ Brudna wojna”, trwająca do 1954 r. Początkowo Francuzom udało się odeprzeć wojska wietnamskie do granicy chińskiej i ustanowić przyjazny sobie rząd, jednak w 1940 r. komuniści zaczęli odzyskiwać utracony teren. W Kambodży i Laosie Francuzi utrzymywali się z trudem i w 1949 r. musieli przyznać im niepodległość, przy czym Kambodża została umiarkowanie pro zachodnia i weszła w skład Unii Francuskiej, natomiast w Laosie zwyciężyli komuniści. Wojna zakończył się klęską Francji pod Dien Bien Phu. w 1954r. podziałem Wietnamu, przyznaniem pełnej niepodległości Laosowi, Kambodży i Wietnamowi Południowemu i ostatecznym wycofaniu się Francuzów z Indochin.

Indonezja. Holenderskie Indie Zachodnie proklamowały niepodległość w VIII 1945 r. jako Indonezja, jeszcze przed powrotem Holendrów. Po początkowej pomocy Anglików i po późniejszych ciężkich walkach z komunistami ( w latach 1945 - 49 zginęło 6 mln. osób ) Holendrzy opanowali sytuację, ale pod naciskiem ONZ musieli w XII 1949 r. uznać niepodległość Indonezji.

Filipiny uzyskały od USA niepodległość w VII 1946 r. Ameryka pomagała im gospodarczo by utrzymać tam pro zachodni rząd i swoje bazy wojskowe.

Afryka. Jeśli nie liczyć przejęcie niemieckich kolonii i terytoriów powierniczych przez Francję i Wlk. Brytanię, to do połowy lat 50 - tych to w Afryce nie zaszły poważne zmiany. Niepodległe były jedynie Egipt, Etiopia, Liberia i Libia ( od 1951 r. ). Ruchy niepodległościowe były dopiero w zalążku, proces wyzwalania kolonii uległ przyspieszeniu dopiero w drugiej połowie lat 50 - tych ( 1956 - Maroko, Sudan i Tunezja, 1957 - Ghana, 1958 - Gwinea ). Rok 1960 został nazwany rokiem Afryki, bo wiele państw wyzwoliło się właśnie wtedy: Burkina Paso ( Górna Wolta ), Czad, Dahomei, Kamerun, Gabon, Kenia, Kongo Francuskie, Kongo Belgijskie ( Zair ), Madagaskar, Mali, Niger, Senegal, Somalia, Togo i Wybrzeże Kości Słoniowej. Inne państwa zdobywały niepodległość do lat 70 - tych ( np. Angola i Mozambik, które na skutek ówczesnego układu sił w świecie znalazły się w Radzieckiej strefie wpływów, odzyskały niepodległość w 1975 r.

UPADEK IMPERIUM OSMAŃSKIEGO

Rok 1917, okazał się przełomowy dla losów pierwszej wojny światowej. Wygrana bitwa pod Verun definitywnie oznaczała kres niemieckiej inicjatywy na froncie zachodnim , coraz silniej dawała znać o sobie przewaga państw Ententy. Poprawa sytuacji na froncie zachodnim umożliwiała Brytyjczykom większe zaangażowanie w kampanie bliskowschodnie . W marcu 1917 roku zajęli oni Bagdad spychając siły osmańskie do północnej Mezopotamii. Jednocześnie po przejściu półwyspu Synai brytyjski generał Edmund Allenby bezskutecznie próbował zdobyć Gazy.

W maju 1917 roku z inicjatywy dowództwa niemieckiego, przygotowano akcję

„ Błyskawica”, która miał na celu odbicie Bagdadu , którego utrata bardzo osłabiła prestiż i morale armii otomańskiej. Fantastyczne plany tej operacji, wspominające nawet o wyparciu Brytyjczyków z Indii, zraziły do niemieckiego dowództwa trzeźwo myślących tureckich oficerów- wskazujących na brak transportu i osłabienie oddziałów otomańskich. Wkrótce uznano ,że zamiast zamierzonej ofensywy irackiej , pilniejsze jest przygotowanie obrony Palestyny i Syrii przed atakami wojsk brytyjskich. Pod koniec października 1917 roku- ruszyła ofensywa brytyjska na froncie palestyńskim. W listopadzie opanowano porty w Gazie i Jafie , w grudniu generał Allenby wkroczył do Jerozolimy. Jednocześnie już od roku trwało inspirowane i popierane przez Wielka Brytanię antytureckie powstanie w Hadżazie.

Wybuch rewolucji lutowej i upadek caratu w Rosji, spowodowały rozprężenie w armii rosyjskiej. Ostateczny przełom wywołała jednak Rewolucja Październikowa - 8 listopada 1917 roku- II Wszechrosyjski Zjazd Rad Delegatów Robotniczych i Żołnierskich, uchwalił dekret „ O pokoju”- w którym m.in. bolszewicy ujawnili tajne plany Ententy , dotyczące rozbiory Imperium Otomańskiego- wywołało to konsternację w zachodnich stolicach. W grudniu 1917 roku w Brześciu Litewskim , odbyły się negocjacje pokojowe , na czele delegacji otomańskiej stanął Zeki- pasza ; równocześnie na froncie turecko -rosyjskim podpisano zawieszenie broni ( 18 XII 1917 w Erzinkan).

3 III 1918rou podpisano pokój, w którym Rosja Radziecka nie tylko zgodziła się na przywrócenie granicy z 1914 , ale oddawała Turcji trzy okręgi- Kars, Ardaham i Batum. Tymczasem korzystając z zamieszania spowodowanego ormiańskimi i gruzińskimi dążeniami do oderwania się od Rosji, wojska tureckie podjęły ofensywę ( jeszcze przed podpisaniem pokoju) i w marcu zajęły Erzurm, zaś w kwietniu Batum i Kars. Postępy tureckie zahamowało powstanie w kwietniu 1918 Republiki Zakaukazkiej - która wkrótce rozpadła się na republiki- Gruzję, Armenię i Azerbejdżan.

Turcja dość mocno zaangażowała się na Zakaukaziu- wkroczyła m.in. do Baku , te kroki wywołały zaniepokojenie władz Rosji, która traktowała ten obszar, jako strefę swoich wpływów. Ostatecznie 20 września 1918 roku Rosja Radziecka jednostronnie wypowiedziała Turcji warunki traktatu Brzeskiego. Obok tureckiej ofensywy na Zakaukaziu przyczyną tego była sytuacja na zachodzie - przesądzająca katastrofę Państw Centralnych..

28 września 1918 roku Brytyjczycy przystąpili do decydującej ofensywy na froncie syryjskim. 26 października Turcy ewakuowali ostatni punkt oporu w północnej Syrii- Aleppo. Jednocześnie aliancka ofensywa w Macedonii- zmusiła Bułgarię do podpisania (29 IX) zawieszenia broni , była to faktyczna kapitulacja. Nad Bosforem postanowiono jak najszybciej rozpocząć rokowania pokojowe . 30 października na pokładzie brytyjskiego okrętu Agamemnon ( w greckim porcie Mudros) , doszło do podpisania zawieszenia broni.

Warunki rozejmu oznaczały faktyczną kapitulację Imperium Otomańskiego . Przewidywano okupację cieśnin tureckich i otwarcie ich dla floty państw sprzymierzonych, objęcie ochroną aliancką kolei i linii telegraficznych i innych. Ewakuację przez siły otomańskie Zakaukazia , północnego Iranu, Syrii i Iraku. Przewidywano rozbrojenie i demobilizację armii tureckiej. Na podstawie tego rozejmu wojska państw sprzymierzonych , wkroczyły 13 listopada do Stambułu. Mimo tak ciężkich warunków , przywódcy tureccy- licząc się z koniecznością utraty terytoriów zamieszkałych prze ludność arabską - mieli nadzieją na utrzymanie pełnej suwerenności w Anatolii i w północno- irackim okręgu Mosulu. Tymczasem sprawa tego ostatniego stała się kością niezgody z aliantami. Wkrótce Brytyjczycy zajęli ten strategiczny punkt , mając dalekosiężne plany utworzenia brytyjskiego protektoratu nad autonomicznym Kurdystanem- co wyraźnie zaniepokoiło Stambuł

W grudniu 1918 roku wojska francuskie wkroczyły do Cylicji, zajmując Mersin, Tars, Adonę, Francuzi nie zamierzali się stąd wycofać, z czasem okupując Moros, Ayntab i Ufrę.

W marcu 1919 roku Włosi zajęli Antylę i kilka innych portów na wybrzeżu Anatolii, Anglicy zaś wylądowali w Samusunie nad Morzem Czarnym. O ile społeczeństwo tureckie z pewnym stoicyzmem traktowało lądowanie sił mocarstw, o tyle do przegrzania nastrojów przyczyniło się rozgrywanie przez rządy Ententy kwestii ormiańskiej i greckiej. Jeszcze większe wzburzenie ludności tureckiej wywołało poparcie udzielone przez Ententę aspiracjom terytorialnym Armenii i Grecji. Z inicjatywy Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych dawna „ rosyjska” Armenia powiększyć się miała o znaczny obszar wschodniej Anatolii i pas wybrzeża czarnomorskiego z portem w Trepezunie. Jeszcze groźniejsze dla Turcji były plany stworzenia „ Wielkiej Grecji”, obejmującej wschodnią Trację, zachodnie wybrzeże Azji Mniejszej, a nawet czarnomorskie wybrzeże Pontu. Na początku maja 1919 roku państwa Ententy upoważniły Grecję do zajęcia zachodniej Anatolii, wraz z Izmirem . Greckie lądowanie w Izmirze , rozpoczęte 15 maja 1919 roku, miało wkrótce stać się punktem zwrotnym w tureckiej historii.

Tymczasem w Stambule, kolejne rządy okazywały się bezsilne wobec projektów Ententy.

Rosnące niezadowolenie z polityki rządu , postrzeganego coraz powszechniej jako marionetka w rękach mocarstw oraz rosnący w Anatolii ruch oporu- doprowadziły w 1919 roku do ustąpienia rządu Dameda Ferida i powołania nowego parlamentu.

28 stycznia 1920 roku zgromadzeni w Stambule posłowie, przyjęli rezolucję wzywającą państwa Ententy do przywrócenia ormiańskiej suwerenności i poszanowania prawa narodów do samostanowienia - deklaracja Paktu Narodowego.

W odpowiedzi już na początku marca Anglicy wymusili dymisję Alego Rizy. 16 marca 1920 roku alianci ogłosili w Stambule stan wyjątkowy, obsadzając wojskiem główne punkty miasta i aresztując działaczy narodowych. Przystąpiono do regularnej okupacji Stambułu.

Na znak protestu ostatni otomański parlament bezterminowo odwołał swoje obrady na sesji 18 marca 1920 roku. Dwa tygodnie później ustąpił rząd Saliha Hulusiego, na czele nowego rządu stanął ponownie Damad Ferid.

Tymczasem alianci doszli do porozumienia w kwestii podziału łupów zagarniętych na obszarze otomańskiego imperium.. 11 maja 1920 roku warunki pokoju przedstawiono przybyłej na rokowania delegacji tureckiej. Były one tak szokujące, że stambulscy wysłannicy nie widzieli innego wyjścia, jak odrzucić je w całości. Dopiero druga delegacja podpisała je w Sevres pod Paryżem 10 sierpnia 1920 roku.

Traktat przewidywał oderwanie od imperium -prowincji arabskich, które otrzymać miały niepodległość lub znaleźć się pod mandatami Wielkiej Brytanii i Francji. Grecja uzyskiwała wyspy -Imboras i Tenedos oraz obszar wschodniej Tracji wraz z dawną otomańską stolicą Edirene, aż po położoną ok. 50 km od Stambułu - Czataldźę. O przyszłości Izmiru , zadecydować miał za 5 lat plebiscyt. Północno - wschodnia Anatolia przypaść miała niepodległej Armenii, w południowo- wschodniej przewidywano powstanie autonomicznego Kurdystanu, o którego ewentualnej niepodległości zadecydować miał w ciągu roku plebiscyt. Traktat przewidywał, że niepodległe państwo kurdyjskie będzie też mogło objąć zajęty przez Anglików rejon Mosulu. Sam Stambuł , pozostający wprawdzie siedzibą sułtana - znaleźć się miał wraz z cieśninami pod kontrolą międzynarodową. Przewidywano stworzenie stref wpływów- francuskiej w Cylicji oraz włoskiej w południowo- zachodniej Anatolii. Jedynym suwerennym obszarem pod wodzą sułtana pozostać miała północna Anatolia, granicząca od zachodu ze strefą cieśnin , od wschodu z „Wielką Armenią” . Ta suwerenność została jednak ograniczona przez przywrócenie przywilejów kapitulacyjnych oraz ograniczenie armii otomańskiej do 50 tys. Tak w kilka chwil zdołano uporać się z istnieniem imperium tworzonego prze wieki.

---