ZAGADNIENIA WSTĘPNE

Pozasądowe formy sprawiedliwości:

1.Zemsta rodowa - była podstawą wymiaru sprawiedliwości. Była to wojna między rodami - konflikty międzygrupowe. W okresie tym każdy mógł zabić każdego - z zemsty.

2.Arbitrażowy wymiar sprawiedliwości - przysługuje panującym („gniew króla”) i jego urzędnikom - w średniowiecznych państwach europejskich.

W 1679 r. powstały gwarancje nietykalności - nie ma kary bez wyroku (Anglia). Była to niespisana konstytucja angielska, która funkcjonuje do dziś (Wielka Karta Swobód). Gwarancje te wskazują, gdzie należy się zwrócić w razie osądzenia bez wyroku.

Przywilej Jedlieński i Krakowski dawał nietykalność szlachcie.

XVII w (1679 r.) - gwarancja Habeas Korpus Akt (zachowaj ciało).

03.05.1791 r. - Konstytucja III Maja rozszerza przywileje dla ludu.

Najważniejsze zasady w prawie karnym:

1)nie ma przestępstwa bez winy,

2)nie ma kary bez winy,

3)prawo nie działa wstecz.

W prawie formalnym jest jeszcze prawo domniemania niewinności.

1764 r. wydano dzieło Cezarego Beccaria „O przestępstwach i karach” - fundamentalna zasada domniemania niewinności.

W doktrynie sowieckiej było domniemanie winy. Twórca prof. Andrey Wyszyński - ujemna teoria dowodowa. Podejrzany musiał udowodnić swoją niewinność.

1265 r. - Parlament angielski miał dwie izby, co pozostało do dnia dzisiejszego. Składał się z Izby Lordów i Izby Gmin.

Kompetencje sądów:

1.Sąd Parów (tworzyli Izbę Lordów) - byli to wasale, lordowie króla. Lordowie byli równi stopniem. Izba ta zajmowała się kontrolą władzy - każdy urzędnik królewski popełniający przestępstwo podlegał odpowiedzialności przed parlamentem.

Następnie wykształcił się system parlamentarno - gabinetowy. Izba składała się z Premiera i ministrów. Ich odpowiedzialność była konstytucyjna (prawna). W stanie takim utrzymywało się do XIX w. Oskarżaniem o naruszenie prawa zajmowała się Izba niższa, a sądzeniem - wyższa (w Stanach - senat).

2.Sędzia Pokoju - wywodzi się ze strażników pokoju. Nie mieli oni odpowiednich kwalifikacji, ale musieli pochodzić z odpowiednich okolic, mieć odpowiedni majątek i być osobami szanowanymi powszechnie. W Anglii do 80% spraw załatwiają Sędziowie Pokoju. Instytucja ta istnieje też w USA, Kanadzie.

3.Koroner - kolejny sądowy urzędnik - sądził początkowo sprawy królewskie, potem stwierdzał przyczynę zgonu (do dziś) nagłej śmierci. Wzywał ławę przysięgłych, która orzekała winę. Szeryf - strażnik prawa.

Trzy podstawowe sądownictwa:

1proces skargowy

2.proces inkwizycyjny

3.proces mieszany (skargowo - inkwizycyjny)

Ad.1. Faza wczesnośredniowieczna i nowożytna. Była to faza tortur celem wymuszenia zeznań.

1532 r. - Cesarz Karl V - Kodeks III (ważny dla Niemiec), II Kodeks - dla okresu nazizmu.

Ad.2. Drugą fazą był proces inkwizycyjny - bez tortur. Ustawa odgórnie określała wartość dowodu - legalna teoria dowodowa. Jest to inaczej swobodna ocena dowodowa.

Ad.3. Proces mieszany był fazą trzecią, tzw. przygotowawczą (dzisiejsze śledztwo). Prowadzi ją prokurator.

Zapoczątkował ją:

1808. - Kpc - napoleoński (francuski),

1864. - Rosja - Cara Aleksa II,

1877. - Niemcy,

1873. - Austria,

5.1928 r. - Polska.

Fazy procesu mieszanego:

1.Pierwsza faza procesu mieszanego. Proces ten był z urzędu (przestępstwo ścigane z urzędu), tajny, pisemny, dalej jest przedmiotem procesu, końcem jest odczytanie aktu oskarżenia.

2.W drugiej fazie wyodrębnia się już oskarżony, który toczy spór z prokuratorem (wolna walka stron/spór - kontradyktoryjność), jawność, ustność, swoboda oceny dowodu.

Napoleon stworzył współczesny model sądownictwa. Był twórcą 5 kodeksów:

a. Kodeks cywilny - 1804 r. - cywilny napoleoński,

b. Kodeks postępowania cywilnego - 1806 r.,

c. kodeks handlowy - 1807 r.,

d. kodeks prawa karnego - 1808 r.,

e. kodeks karny - 1810 r.

NAJDAWNIEJSZE FORMY WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI

Wyróżniamy dwa okresy rozwoju:

1.rodowo - plemienny (starożytny),

2.ustrój państw szczepowych (państewka - osiedlając się na jakimś terytorium stworzyły państwa terytorialne).

Podstawą ustroju rodowo- plemiennego jest ród. Ród - jest to podstawowa, najmniejsza, samowystarczalna jednostka ustroju - grupa - połączona więzami krwi, solidarnością, kulturą, wspólną gospodarką ekonomiczną. Najważniejszymi funkcjami rodu było zapewnienie bytu materialnego i ochrona przed obcymi. Obok kary śmierci - wygnanie było największą karą. Grupa rodów tworzy plemię, mówiące jednym językiem i zachowujące tradycje. Rody łączą się w szczepy. Na czele plemienia stał król. Najważniejsze decyzje zapadały na wiecu. Było to zgromadzenie wszystkich wolnych mężczyzn plemienia. Zwoływał go król a przewodniczył kapłan, jako znawca prawa. Na wiecach ogłaszano pokój, wypowiedzenie wojny oraz pełnił funkcję organu sądowego. Karać śmiercią mógł jedynie kapłan, ponieważ przestępstwo było grzechem - obrazą bóstwa. Wiec zwoływał król. Na czas wojny obierany był dowódca wojenny. Uprawnienia: sądownicze, prawo życia i śmierci - prawo do pozasądowego wymiaru sprawiedliwości. Podstawową formą wymiaru sprawiedliwości była zemsta rodowa (pomszczenie śmierci krewnego na osobie z wrogiego plemienia/rodu).

Rodzaje sądów: wiecowe (postępowanie w sprawach „gardłowych”), sądy króla, sądy wodza (dowódcy - na wyprawach), urzędników lokalnych (naczelników okręgów, a w mniejszych okręgach - setniach - setnik), rodowe (wygnanie - wewnątrzrodowa kara i zemsta rodowa, jako zewnątrzrodowa), sądy rodzinne (męża nad żoną za niewierność).

Sposoby wymiaru sprawiedliwości:

1.samopomoc (zemsta rodowa lub legalna),

2.pozasądowy wymiar kary (później określana jako sąd arbitrażowy),

3.droga sądowa.

Samopomoc - prawo pokrzywdzonego do zemsty na rodzie lub majątku krzywdziciela bez udziału władzy. Dozwolone było pojednanie (przekazywana określona ilość bydła lub trzody jako odszkodowanie). Zemsta była świętym obowiązkiem.

Pozasądowym wymiarem sprawiedliwości było prawo panującego lub dowódcy do karania w dowolny sposób osób uznanych przez siebie za przestępców, za czyny uznane przez siebie za przestępstwo.

Sądowy wymiar sprawiedliwości cechowały: charakter prymitywny, publiczny, ustny, surowość, sakralność.

Najstarsze zapiski o plemionach germańskich: Juliusz Cezar (I w.p.n.e) oraz Tacyt.

MONARCHIA PATRYMONIALNA (WCZESNO - FEUDALNA)

Państwo frankońskie jest państwem szczepowym. Jest pierwszą monarchią patrymonialną. Władzę ma monarcha, który uważa państwo za swoją własność. Miał prawo do wydawania rozkazów i sankcji, środkiem zarządu był dwór (ciało kolegialne). Zjazdy możnych i duchowieństwa - synochy. Uprawnienia do wymiaru sprawiedliwości miał król poprzez dwór. Najwyższym urzędnikiem (na czele dworu) był majordomus. Był zastępcą króla i głównym doradcą (dziedziczność urzędu, dożywotność). Potem był komes pałacowy (kierował wojskiem w zastępstwie króla oraz był jego zastępcą- wojewoda). Król osobiście załatwiał sprawy: gdy prawo było zbyt surowe lub gdy była luka w prawie (moderator prawa). Król kierował się zasadami słuszności. Po upadku Franków:

W Anglii rozbicia dzielnicowego nie było. Gospodarka rozwijała się dynamicznie - prawo nie nadążało. Do króla płynęły skargi dotyczące luk w prawie. Król modelował prawo. Przekazano te uprawnienia kanclerzowi. W Anglii narodził się nowy system sądów i prawa. System sądów kanclerskich przetrwał do 1873-1875 (wielka reforma sądownictwa). Zmieniono wtedy sądownictwo królewskie oraz kancelarie i połączono w jedno - jeden sąd najwyższy. Zachowano dwa systemy prawne:

a) common law - sprawy nie uregulowane w prawie pospolitym,

b) system sądu kanclerskiego.

Były dwa rodzaje sądownictwa. Inaczej było w części północno - wschodniej. Tam duże znaczenie miały wpływy germańskie. Sądy sprawował grafio i setnicy. W południowo - zachodniej części Anglii sądy były rozproszone. Na czele stał comes civitatus (urzędnik powołany przez króla). Obok niego - kuria i biskupi. Byli też immuniści, którzy mieli swoje sądy. Sytuacja taka doprowadziła do kryzysu administracji i jednocześnie sądownictwa.

Przyczyny kryzysu i objawy:

1.Podziały państwa - wynikało to z patrymonialnej koncepcji państwa. Władca traktował państwo jak swoją własność i dzielił je wedle uznania między synami. Zanikło poczucie jedności - w każdym nowo powstałym przez podział państwie zmieniali się urzędnicy wg uznania panującego.

2.Wielość praw w państwie frankońskim: królewskie - dekrety, kapitularze (akty wydawane przez króla), rzymskie, kanonickie, germańskie.

Powstała kolizja praw. Przez wielość prawa - upadek autorytetu prawa.

1. Wielość instytucji sądowych (związana z wielością prawa).

2. Zła rekrutacja urzędników - decydowały łapówki.

3. Złe wynagrodzenie sędziów - sędzia otrzymywał część kary nałożonej. Dominowała kara kompozycyjna, z której jedna część przysługiwała pokrzywdzonemu a druga przypadała władzy królewskiej (za naruszenie pokoju - fredus), z której 1/3 otrzymywał sędzia. W związku z tym dochodziło do nadużyć na tym tle. By otrzymać wyższą „część”, sędzia nakładał wyższą karę.

4. Niski poziom moralny i intelektualny urzędników.

5. Słabość sił przymusu - brak personelu sądowo - administracyjnego. Nie ma funkcjonariuszy publicznych. Brak nietykalności sędziego.

6. Były dwa rodzaje wyłączeń:

1. sędzia nie mógł sądzić osób będących pod szczególną opieką królewską, np. rodzina króla,

2. osoby objęte przywilejem królewskim - duchowieństwo. Występował azyl kościelny. Były też wyłączenia miejscowe (kościół).

Wymiar sprawiedliwości:

1. zemsta lokalna - jawna,

2. postępowanie pozasądowe,

3. postępowanie sądowe

Ad.1. Wymogiem legalności zemsty lokalnej była jawność. Każdy pokrzywdzony miał prawo pomścić swoje krzywdy na rodzie przeciwnika. Przyczyny utrzymywania się tego stanu: słabość państwa i wierzenia pogańskie - dusza niepomszczona będzie cierpiała. Był przymus pojednania. Pod groźbą kary, nie można było odmówić opłaty pojednania. [WAŻNE] Zabójca obok opłaty na rzecz pokrzywdzonego rodu musiał wystawić krzyż kamienny (pokutny) w miejscu zabójstwa, gdzie wyryte było narzędzie zbrodni. Krzyże pokutne spotykało się najczęściej: w kręgu Niemców Saksonii, częściowo na terenie Dolnego Śląska i Lubelszczyzny.

Ad.2. Formą tu było postępowanie karne pozasądowe. Cechy charakterystyczne: urzędnicy i panujący mieli prawo karania w sposób dowolny, sami uznawali, kto jest przestępcą, sami ustalali, które czyny są przestępstwem, pomijali zasady postępowania dowodowego, zachowywane były jedynie zasady słuszności.

Różnice (cechy postępowania sądowego):

W postępowaniu sądowym ustala się:

a)przestępstwo (jaki czyn),

b)przestępcę (kto popełnia czyn niedozwolony),

c)stosunek psychiczny sprawcy do czynu (ustalenie winy),

d)wymierza się słuszną karę w oparciu o analizę poprzednich punktów.

Gwarancją obiektywną jest postępowanie dowodowe.

W postępowaniu pozasądowym arbitrażowym chodzi o: zniszczenie zagrażającego przestępcy; zniszczenie ma być szybkie; postępowanie z góry dopuszcza pomyłkę.

Ad. 3 .Postępowanie sądowe: Proces sądowy był procesem skargowym - skarga prywatna wszczynała postępowanie. Jeśli jej brakowało, następowało postępowanie rugowe. Wzywano rugowników, którzy byli dobrze usytuowanymi obywatelami. Po złożeniu przysięgi to oni określali rodzaj przestępstwa i kto je popełnił. Ich zeznanie jest początkiem postępowania. Jest to proces publiczny, jawny (wyjątkiem jest sąd królewski), formalistyczny - uchybienie powoduje odrzucenie, ustny, dyspozytywny, kontradyktoryjny (sporny), surowy i prymitywny. Wyrok dowodowy poprzedza postępowanie dowodowe. Nie ma odrębnego postępowania końcowego. Dopiero po wyroku toczy się postępowanie. Stosowano zasadę osobowości prawa - prawo wędruje za osobą. Oskarżony ma prawo sądzić się swoim prawem. Jest to przeciwieństwo terytorialności (terytorialność występuje dopiero od XII w - w Niemczech).

Proces frankoński (podsumowanie) - pozew, czyli wezwanie. Pierwszym pytaniem sędziego było o to, wg jakiego prawa pozwany żyje. Prawo rzymskie było zbyt trudne dla plemion. Wyciągnięto więc tzw. „wyciągi” z prawa rzymskiego.

Trzy usprawiedliwione przyczyny nieobecności na procesie: choroba, posługa królewska, klęska żywiołowa.

Trzy rodzaje zachowań oskarżonego:

a)Jeśli w odpowiedzi na pytanie pozwany przyznał się do popełnienia przestępstwa lub został przyłapany na gorącym uczynku - następował wyrok końcowy. W pozostałych przypadkach decyduje wyrok dowodowy.

b)Jeśli w odpowiedzi na pytanie sędziego pozwany milczy - następuje postępowanie dowodowe.

c)Jeśli oskarżony zaprzecza - następuje układ dowodowy stron. Jest to umowa stron, iż postąpią zgodnie z postępowaniem dowodowym.

Wyrok projektował asesor a akceptował i ogłaszał - sędzia.

Niezadowolona strona mogła „naganić” wyrok. Był to środek przeciwko sędziemu [WAŻNE] - nagana sędziego. Rozprawa taka toczy się ponownie przed tym samym sędzią, który w tym momencie sam musi się obronić (obronić - wykazać słuszność wydanego przez siebie wyroku). Gdy sędzia przegra taki „pojedynek” nałożona zostaje na niego kara pieniężna oraz zakaz wydawania wyroków. W późniejszym okresie nagana wyroku rozpatrywana była przed wyższym sądem. Była to apelacja XIII w. - początek instancyjności.

[ DZIŚ: nagana - przeciwko osobie sędziego; apelacja - przeciwko wyrokowi; kasacja - przeciwko wyrokowi, iż wydany został z naruszeniem prawa materialnego lub procesowego ].

Po wydaniu wyroku - postępowanie dowodowe.

Wyrok dowodowy określa: rodzaj dowodu i rozstrzygnięcie sprawy.

Środki dowodowe:

a)przyznanie - mogło być wymuszone torturami,

b)przysięga dowodowa - np. „…a niech mnie … gdybym …” - samoprzeklęcie, zaklinanie się,

c)współprzysiężnik - stwierdza wiarygodność stron,

d)świadek - stwierdza widzianą okoliczność,

e)sądy boże - niech Bóg rozstrzygnie (ordalia) - przechodzenie różnych prób celem udowodnienia swojej niewinności: pojedynek wody (gorącej i zimnej), pojedynek chleba i soli, próba krzyża, kamieni, lotu etc,

f)pojedynek sądowy - chłopi na kije, szlachta na miecze - kto zwyciężył - wygrał spór,

Królewskiego dokumentu nie można było podważyć (naganić).

Po postępowaniu dowodowym następuje egzekucja. W tym momencie pozwany mógł protestować przeciwko wyrokowi.

W sprawach karnych są zasady odpowiedzialności. Nie uwzględniano winy, nie znano błędu, usiłowania, obrony koniecznej (usiłowanie jak i obrona konieczna była na równi traktowana jako przestępstwo). Były natomiast odpowiedzialności zbiorowe, np. - odpowiedzialność ojca za nieletniego syna, właściciel za zwierzę etc.

Kara była prywatna [WAŻNE] - część dla króla, część dla poszkodowanego. W karach szczepowych ważny był skutek społeczny (np. właściciel drzewa odpowiadał, jeśli ktoś z tego drzewa spadł). Dominuje kara prywatna - brak jest winy. (Prawa frankońskie).

FEUDALIZM

Feudalizm - ustrój ekonomiczny, wskazujący kto jest właścicielem środka produkcji, oddaje majątek w posiadanie osoby trzeciej, jest tu hierarchiczna zależność (wasalność) jednostek pomiędzy sobą, podzielona własność ziemi. Jest to prawo do cudzej własności - lenno.

Jest to sądownictwo patrymonialne.

Ustrój lenny określamy z punktu widzenia prawa publicznego, jako rozdrobnienie władzy zwierzchniej (podział/rozdanie) przede wszystkim przez przywileje czy immunitet, a z punktu widzenia prawa prywatnego - współrzędna hierarchia osób i ziem.

Władza zwierzchnia - ogół praw, dzięki którym państwo może wypełniać swoje funkcje. Część władzy przenika do osób prywatnych. To efekt rozdrobnienia władzy państwowej - zwierzchniej.

Przyczyny powstania hierarchii osób:

Człowiek oddaje się władzy innej osoby z obowiązkiem wykonywania wg niej określonych czynności - komendacja - oddanie się pod opiekę za dostarczenie środków utrzymania (seniorat).

Hierarchia ziemi - beneficjum (frekalium - nadanie ziemi w celu gospodarczym a beneficjum - w celu politycznym) jest to druga instytucja przekazania.

Układ lenny - wasalstwo - umowa, której pan (właściciel ziemi) zwany seniorem zobowiązuje się do opieki nad wasalem, a ten - zobowiązuje się do uprawy jego ziemi i posłuszeństwa.

Domena - część ziemi (centralna) pozostawiona sobie przez seniora.

Przykład: książę nadając lenno hrabiemu (zostawiając sobie domenę) staje się seniorem, a hrabia wasalem. Tworzy się hierarchia lenna. Wasal również może nadawać lenno pozostawiając sobie domenę i stając się seniorem dla „niższego rzędu” lennika, który w ten sposób staje się wasalem.

Istotą ustroju lennego jest umowa lenna między seniorem a wasalem (etapy: hołd seniorowi, przysięga wasala, inwestytura, spis inwentarza).

We Francji było 5 szczebli hierarchii (król, książę, hrabia etc), w Niemczech - 7 szczebli a w Anglii - 2.

W Europie środkowej wykształciły się dwa modele feudalizmu:

1) kontynentalny: „wasal mojego wasala nie jest moim wasalem”.

2) angielski - „ wasal mojego wasala jest moim wasalem” - wpływ króla na wszystkich wasali.

Przyszły wasal składa hołd seniorowi. Ze strony seniora jest inwestytura - symboliczne wręczenie lenna (np. chorągiew).

Obowiązki wasala:

1)negatywne (czego ma się wystrzegać) np.: nie będę atakować tej osoby, jej rodziny, nie będę godzić w cześć senatora, dochowanie wierności, zachowanie tajemnic etc - lojalność,

2)pozytywne:

a)rady (konsylium) - uczestnictwo w radzie i w sądzie parów. [Wasal nie płaci podatków - WAŻNE],

b)pomocy np. ma obowiązek wykupić seniora - obowiązek finansowy i militarny (udział w kawalkadach - reyzach) - obowiązek udziału w wojnach toczących przez seniora.

3)obrona zamku wasala.

(Ograniczenia wojen:)

Pokoje lub rozejmy boże - instytucje kościelne zagrożone karami kościelnymi ograniczające wojny prywatne, np. w konkretne dni nie wolno było prowadzić wojen. Z zemsty wyłączone były kobiety, dzieci, duchowni oraz wyszczególnione miejsca np. kościoły, cmentarze, zakony.

Władcy świeccy ogłaszali pokoje świeckie zagrożone karami świeckimi przy udziale następujących czynników (elementy pokoju): króla lub władcy lokalnego np. księcia; przysięga możnych, zgromadzonych na seniorowej radzie feudalnej; przysięga ludności, mająca charakter deklaracyjny. Z pokoju mogli korzystać tylko ci, którzy złożyli przysięgę.

1155 r. - I pokój francuski, wojny prywatne we Francji - do XV w. Po tym okresie pokój nie był przestrzegany.

W Anglii był Strażnik Pokoju. Zbierano przysięgłych, którzy musieli mieć powyżej 15 r.ż.

We Francji była Liga Pokoju.

W Pokojach ziemskich też były osoby chronione, dni wolne etc.

FRANCJA

Początkowo król miał władzę wyłącznie na swojej domenie (mały obszar w okręgu Paryża). Wasale mili olbrzymie lenna, w których sprawowali władzę.

Francja podzielona była na 9 lenn. Sąd królewski miał wg prawa lennego rozstrzygać sprawy sporne między wasalami oraz między wasalami a królem. Król wyjątkowo mógł ingerować w wymiar sprawiedliwości. Ilość spraw królewskich rosła wraz ze wzrostem władzy królewskiej, ponieważ coraz więcej spraw kwalifikowano jako zastrzeżone dla monarchy. Do króla mogła trafić „nagana wyroku” (odwołanie się do sądu wyższej instancji na stronniczość sędziego), a od XIII w - apelacja. W monarchii absolutnej król stał się najwyższym sędzią.

Sądownictwo w okresie monarchii absolutnej (formy wymiaru):

1. delegowane sądownictwo - sądy działają na zasadzie delegacji królewskiej - podział instancji j.: sądy patrymonialne; sądy prewotalne (apelacje od sądów patrymonialnych, sądziły w drobnych sprawach cywilnych karnych, które nie były zastrzeżone dla sądów baliwialnych); sądy baliwialne (sąd odwoławczy od sądów prewotalnych oraz były sądem I instancji od spraw cywilnych karnych); sądy prezydialne (wprowadzone w XVI w działały jako sądy odwoławcze sądów baliwialnych - w celu odciążenia Parlamentów); Parlamenty (sądy najwyższej instancji - Sąd Najwyższy) - 16 Parlamentów lokalnych.

Parlament stał na straży fundamentalnych praw. Składał się z 5 Izb: Izba Podań (tu wpływały wnioski), Izba Badań (badano wnioski), Wielka Izba (rozpoznanie i zapadały tu decyzje; w składzie - sędziowie duchowni i świeccy), Izba Wieżycka (zapadały wyroki - tu zapadały kary śmierci), Izba Gorejąca (skazywano innowierców na stos - przerwał to edyktem nantejskim w 1598 r. Henryk IV nakazującą tolerancję dla hugenotów. Ludwik XIV w 1685 r. odwołał powyższy edykt).

2. sądownictwo zastrzeżone (osobiście dla króla lub w Radzie Królewskiej) - król mógł wkroczyć w każdej fazie procesu: prawo ewokacji - król mógł wywołać każdą ze stron przed swoje oblicze; listy kompetencyjne - listy committimus (czyli - polecamy …); placet - petycje na pływające do króla; kasacja wyroku - na podstawie skargi zainteresowanych z powodu uchybienia prawu; listy łaski (listy sądowe); listy zamknięte (opieczętowane) - bez postępowania sądowego (pozasądowe) - rozkazy królewskie,

3. sądownictwo specjalne (sądy królewskie delegowane do rozpatrywania spraw specjalnych) - marszałkowskie (niższe): admiralskie - właściwe dla spraw handlu morskiego; sądy marmurowego stołu - marynarskie; sądy skarbowe z: Izbą Obrachunkową i Izbą Podatkową; Izba Monetarna (mennica).

4. sądy miejskie,

5. sądy kanoniczne,

6. patrymonialne.

Prokuratura - zastępstwo procesowe króla - zastępcą/pełnomocnikiem króla jest prokurator. Od XVI w przekształcili się w stałych, mianowanych pracowników.

Adwokat - przemawiał przed sądem; otrzymywał instrukcje od króla - bronił jego interesów.

Źródła prawa - Podstawą było prawo zwyczajowe (ponad 800 praw). Np. w Tuluzji były cztery prawa w jednym mieście. Początkowo stosowano zasadę osobowości prawa (XII w), a potem zasadę terytorialności (od XIII w).

1454 r. - pierwsza urzędowa akcja spisania prawa lokalnego (ordynans wydany przez króla). Jeden z tych spisów obowiązuje do dziś.

Wielki spis prawa zwyczajowego w Normandii (1259) jest spisany wierszem; obowiązuje na wysepkach położonych w Kanale La Manche.

W monarchii absolutnej nastąpiły pewne zmiany. Wszedł proces inkwizycyjny. Istniała zemsta legalna, którą król starał się ograniczać pokojem ziemskim.

Królowie Francji bali się uzależnienia od cesarzy niemieckich. Uważano, że kto stosuje prawo rzymskie - podlega cesarzowi a tego nie chcieli. Dlatego też wystarali się od papieża o bullę z 1217 r. zakazującą wykłady prawa rzymskiego na Uniwersytecie Paryskim.

Zasady bulli: król jest cesarzem w swoim państwie; prawo rzymskie we Francji jest prawem zwyczajowym.

Prawo stanowione - należało wyłącznie dla króla. Były to akty zwane ordonansami. Każdy wasal mógł stanowić swoje prawa na swoich lennach, gdzie król nie mógł wkroczyć. W związku z tym powstały tzw. pokoje ziemskie.

1. Pierwszy pokój ziemski powstał we Francji w 1155 r. (inaczej - zobowiązujące przysięgi).

2. Drugi etap tworzenia prawa - zobowiązania ludności są szersze - zmuszanie/zobowiązanie nieobecnych do stosowania prawa.

W monarchii absolutnej władza królewska została ogładzona ordynansami, ponieważ ordynanse musiały być zarejestrowane w Parlamencie. Król musiał być katolikiem.

Wielka Seria Ordonansów - w okresie monarchii absolutnej trzeba było prawo skodyfikować.

1. 1539 - Villers Cotteret - wprowadzająca proces inkwizycyjny;

2. 1667 r. - pierwsza grupa ordonansów - za czasów króla Ludwika XIV - ordonansa cywilna - dotyczyła postępowania cywilnego (procesowego). Była podstawą kodeksu napoleońskiego z 1806 r.

3. 1670 r. - ordonansa dotycząca postępowania karnego, regulowała proces inkwizycyjny.

Kodyfikacja 1808 r. - kodeks wprowadzający mieszany proces:

1. I faza - procesu inkwizycyjnego: wszczynanie z urzędu, postępowanie tajne oraz pisemne, rola podejrzanego - jest podmiotem procesu).

2. II faza - toczy spór - kontradyktoryjność (proces jawny, występuje swobodna ocena dowodu). Występuje tu ława przysięgłych składająca się z 12 osób w sprawach karnych.

I seria ordonansów:

4) 1673 r. - ordonansa o handlu - podstawa kodeksu handlowego,

5) 1681 r. - ordonansa o marynarce,

6) 1807 r. - kodeks handlowy Napoleona opierający się na dwóch powyższych ordynansach.

7) 1685 r. - Czarny kodeks - ordynansa normująca stanowisko prawne niewolników.

II seria ordynansów (za Ludwika XV):

7. 1731 r. - ordonansa o darowiznach,

8. 1735 r. - ordonansa o testamentach,

9. 1747 r. - osdonansa o sprawach spadkowych - o instytucjach substytucji (podstawienia) fideikomisarnych (Fidei Comisarnej).

Włączone do kodeksu Napoleona - 1804 r.

Pięć kodeksów Napoleona:

1. 1804 r. - cywilny,

2. 1806 r. - postępowanie cywilne,

3. 1807 r. - handlowy,

4. 1808 r. - postępowanie karne,

5. 1810 r. - karny.

[to było prawo sądowe]

Reformy Napoleona - zmiany w ustroju:

1. wprowadził sądownictwo powszechne (wcześniej było stanowe);

2. oddzielił ostatecznie sądownictwo od administracji;

3. powołanie odrębnego sądownictwa administracyjnego (francuski, pruski i austriacki);

4. oddzielił sądownictwo cywilne od sądownictwa karnego;

5. ustanowił jednolite sądownictwo powszechne (dla wszystkich obywateli). Wcześniej było stanowe, jedynie dla poszczególnych stanów;

6. powstały gwarancje niezawisłości sędziego (wynika z dożywotniej nominacji). Sędzia jest nieusuwalny (jedynie wiek lub czyn niezgodny). Wyjątkiem są sędziowie przysięgli.

NIEMCY

1806 r. - pierwsza rzesza (państwo, jako wolny związek - zrzeszenie)

Generalne przywileje:

I - sza seria cesarza:

1220 - na rzecz książąt świeckich i duchownych

1235 - na rzecz książąt

Władze w I Rzeszy:

1. cesarz - posiadający szerokie uprawnienia ograniczone przez przywileje;

2. książęta i wolni panowie - (Kuria królewska) uchwalili kapitulację wyborczą (wolna elekcja, tolerancja religijna) - wasale;

3. XIII w - Hoftag (Zjazdy Rzeszy) - parlament składający się z trzech kolegiów: elektorów; książąt i wolnych panów oraz z kolegium miast.

4. XV w - Reichstag (Sejmy Rzeszy) - podział j.w., tylko, że członkowie nie byli wybieralni. W skład wchodzili przedstawiciele i władcy krajów niemieckich - kongres międzynarodowo dyplomatyczny.

I. 1235 r. - pokój ziemski Rzeszy - powołano Sąd Dworu Cesarskiego (sąd królewski)- stałego sędziego dworu za panowania cesarza Fryderyka II, który działał do 1250 r.

Treść przysięgi sędziowskiej: [WAŻNE]

Niechaj złoży przysięgę: … że nic nie weźmie za wydanie wyroku w jakiejkolwiek sprawie będzie wymierzał, że nie będzie się kierował ani miłością, ani nienawiścią, ani prośbą, ani ceną, ani obawą, ani łaskawością lecz zgodnie z tym, o czym wie, że jest słuszne albo wie, że jest zgodne z sumieniem swoim - w dobrej wierze, bez żadnego podstępu ani oszustwa.

Kara dla sędziów, którzy popełnili jakieś nadużycie była okrutna. W krajach niemieckich polegała na tym, że wieszano za nogi, a do ramion przyczepiano wilki (potem psy). Ostatni przykład takiego sądu - 1620 r. w Wiedniu.

W trakcie koronacji król/cesarz zobowiązywał się do strzeżenia pokoju i zwalczania wojen prywatnych (zemst legalnych). Realizował to poprzez pokoje ziemskie (1220-1235). 1495 r. - Maksymilian I wprowadza powszechny Wieczny pokój ziemski - zakazano prowadzenia wojen prywatnych. Stosunek do pokoju:

1. jeżeli spotkasz nieprzyjaciela - wyrządzaj mu krzywdę,

2. w XII w - jeżeli spotkasz nieprzyjaciela - podaj sprawę do sądu lub zastosuj prawo zemsty,

3. od pokoju w 1235 r. - subsydialne prawo zemsty - zemsta następuje wtedy, gdy sąd odmówi wymierzenia sprawiedliwości.

Pokoje ziemskie są zalążkiem prawa stanowionego. Oprócz zwalczania zemsty legalnej, wprowadziły zmiany w prawie karnym, materialnym i procesowym.

Pokoje ziemskie wprowadziły zmiany:

1. w prawach plemiennych - były uwzględniane tylko okoliczności obiektywne. W 1532 r. dopiero wina była pod karą odpowiedzialności;

2. opierały się na stałych zasadach, ale pojawiły się elementy subiektywne (np. obrona konieczna);

3. wprowadzono wyłączność kary publicznej - zakaz kary prywatnej;

4. przejęły z pokoi bożych instytucję rozejmu (okres świąt, potem i inne wyznaczone dni): okresy; miejsca; osoby uprzywilejowane (np. podróżni);

5. postępowanie:

a)pokoje ziemskie ustanowiły zasadę terytorialności,

b)środki dowodowe - coraz większe znaczenie miały już zeznania świadków. Świadkowie powinni mieć szczególne kwalifikacje, np. prawdomówność oraz ordalia.

Monarcha nadawał uprawnienia do sądzenia np. spraw o gardło, czy wolność (bannum). Do niego należało prawo ewokacji (ius evocandi) - powoływanie każdej sprawy przed swój sąd. W jego gestii były też ius apelandi - do niego płynęły apelacje, odwołania. Nadawał też przywileje, w których zrzekał się na rzecz książąt Rzeszy swoich uprawnień. Były to przywileje de non avokando i de non apelando. Osoba z takim przywilejem - sama wymierzała sprawiedliwość na swoim terenie (od jej wyroku nie było odwołania do sądu królewskiego, czy później - kameralnego). Monarcha miał też prawo do banicji cesarskiej na terenie całej Rzeszy.

Prawo

Źródłami prawa były przywileje, pokoje ziemskie, księgi prawa ziemskiego np. „Zwierciadło saskie” (były jedyną kodyfikacją, zawierały prawa ziemskie i lenne - 1220-1235 [WAŻNE]). Ogólnie - brak było kodyfikacji.

„Zwierciadło saskie”

„Zbiory praw kanonicznych” - 1582 r

„Kodeks praw kanonicznych” - Benedykta XV - do 1983 r. Jana Pawła II.

II. 1495 r. - powstanie sądu kameralnego rzeszy [WAŻNE] - najwyższa instancja sądownicza Cesarstwa Rzymskiego, utworzony przez Maksymiliana I Habsburga i Sejm Rzeszy. Uprawnienia szczególne - nie kontrolowały całego państwa; regulowały je ordonacje (np. z 1555 r. - dozwolona jedynie skarga nieważności), nie orzekał w sprawach karnych; sędzia mianowany był przez cesarza (ale był tylko przewodniczącym - nie sądził); asesorowie musieli być wykwalifikowani. Początkowo w skład wchodziło 16 asesorów (8 doktorów praw i 8 pochodzenia szlacheckiego). Później była zasada parytetu - ilość sędziów musi być równa (zarówno wyznania ewangelicznego, jak i katolickiego) - wszyscy muszą mieć kwalifikacje prawnicze. Siedziba sądu była różna.

Kompetencje sądu kameralnego: złamanie pokoju; sprawy cywilne osób posiadających władzę terytorialną; w II instancji był sądem tylko w sprawach cywilnych (sprawy karne - Rada Nadworna Rzeszy. W XIV w. posługiwano się prawem rzymskim recytowanym).

Różnice między sądem kameralnym a trybunałem koronnym w Polsce: wymóg kwalifikacji; stanowisko na 6 lat a w koronnym na 1 rok (deputat); kompetencje w sądzie kameralnym malały a w koronnym rosły.

W państwach niemieckich pojawiły się także krzyże pokutne (do XVI w do Karoliny, która zniosła karę prywatną zastępując ją karą publiczną)

Johann von Schwarzenberg napisał konstytucję Bambergensis z 1507 r. (matkę Karoliny), jednakże spór o to, jak będzie obowiązywać (trwał 20 lat) nie pozwolił na jej uchwalenie. Miasta miały prawa miejskie itp., nie chciały więc innych. Dopiero w 1532 r. - Sejm Rzeszy uchwalił konstytucję Constitutio Criminalis Carolina potocznie zwana Karoliną, którą ogłosił Karol V. Dotyczyła prawa proceduralnego jak i materialnego. Zawarto w niej klauzulę salwatoryjną oznaczającą subsydialność - posiłkowość stosowania Karoliny. Karolina miała być stosowana na terytoriach, które nie miały własnych praw spisanych.

Główne założenia Karoliny:

1. dopuszczalna obrona konieczna jedynie w przypadku zagrożenia życia i zdrowia;

2. dopuszczalny stan wyższej konieczności, np. kradzież z nędzy;

3. uzależnienie odpowiedzialności chorego od opinii biegłych;

4. w wypadku błędu co do faktu (niezgodność między rzeczywistością a jej odbiciem) - wyłączał winę sprawcy i powodował bezkarność czynu;

5. pojawia się pierwsze ogólne określenie usiłowania;

6. stała na zasadzie prewencji ogólnej;

7. częściowe stosowanie racjonalizacji sprawiedliwościowej;

8. przy drugiej recydywie - częste było podniesienie kary;

9. stała na zasadzie publicznoprawnej;

10. istniała nadal instytucja skargi, lecz osobę składającą skargę zamykano w areszcie wraz z oskarżonym aby w przypadku pomówienia pociągnąć do odpowiedzialności osobę skarżącą (łatwiej było złożyć doniesienie o przestępstwie a postępowanie było wszczynane z urzędu);

11. podział na uśmiercanie rozmyślne (morderstwo jako skryte) i nierozmyślne (zabójstwo jako jawne);

12. przewidywana możliwość zasięgania przez sędziów opinii fakultetów prawa (w razie wątpliwości);

13. szerokie stosowanie kar śmierci;

14. instytucja więzienia lecz nie jako zakład odbywania kary, tylko - jako miejsce przetrzymywania sprawcy przed wyrokiem (osadzenie w wieży);

15. kwalifikowane kary śmierci;

16. arbitralność sędziego polegająca na przyznaniu szerokiej swobody w wymierzaniu kary;

17. możliwość wymierzania kar nie wymienionych w kodeksie (łagodniejsze);

18. możliwość stosowania analogii co do praw nie skodyfikowanych w Karolinie;

19. branie pod uwagę pozycji społecznej oskarżonego;

20. możliwość zaostrzenia kary przy powtarzającym się czynie u sprawcy.

Karolina była podstawowym źródłem prawa Rzeszy. Pojawia się „wina nieumyślna”, jednakże dość słabo opracowana. Wina nieumyślna spowodowana była przez: niedbalstwo lub lekkomyślność. Karolina przewidywała proces inkwizycyjny i skargowy (żądała kaucji). Inkwizytorzy ustanowili Trybunały Inkwizycyjne oparte na prawie rzymsko - katolickim.

Zasady bulli papieskich określające sądownictwo:

1. postępowanie z urzędu;

2. skupione funkcje w jednym ręku;

3. sędzia konsultował wyrok z ławą przysięgłych;

4. oskarżony w procesie był przedmiotem procesu;

5. sędzia miał udostępnić dowody czynu;

6. oskarżony mógł skorzystać z obrony;

7. proces tajny i pisemny;

8. sędzia nie miał swobody oceny;

9. od XIII w. stosowano tortury;

10. nie można było się opierać jedynie na zeznaniach zdobytych w czasie tortur, musiały być inne dowody;

INkWIZYCJA:

1. Inkwizycja generalna - (od 1233) początkowo zbierali informacje na temat domniemanych herezji - określała czyn przestępny i sprawcę następnie - w 1525 r. papież Innocenty IV wydał zezwolenie na tortury.

2. Inkwizycja specjalna - była właściwym postępowaniem dowodowym, mającym na celu zebranie odpowiednich dowodów obciążających. Przesłuchanie odbywało się w formie odpowiedzi na z góry przygotowane krótkie pytania (artykuły dowodowe). Dowody oceniał sędzia.

Legalna teoria dowodowa - w procesie inkwizycyjnym - sędzia nie miał swobody oceny dowodów. Wartość każdego środka była ustawowo określona, stąd nazwa - legalna (formalna). Od wyroków w sprawach karnych nie było apelacji.

Przyznanie się do winy nazywane było „królową dowodów” - do tego dążono torturami. Przeprowadzanie tortur odbywało się wg rygorów przewidzianych przez prawo. Ich podstawy określone było w Karolinie oraz w powstałych na jej gruncie innych źródeł.

Cechy procesu inkwizycyjnego:

1)wszczęcie postępowania urzędu - w wyniku doniesień, pogłosek, własnego spostrzeżenia sędziego, ujęcia na gorącym uczynku;

2)brak zasady kontradyktoryjności;

3)strona jest tylko przedmiotem;

4)postępowanie tajne i pisemne;

5)legalna teoria dowodowa.

Ustalenie corpus delicti - dowód rzeczowy przestępstwa umożliwiający ustalenie czy dany czyn jest przestępstwem i kto je popełnił.

Przesłuchania świadków - świadek musi być wiarygodny, szlachecki, dobrej opinii.

Gdy mamy delikwenta - najlepiej go uwięzić i postawić w stan oskarżenia. Przesłuchanie, badanie - podstawy prawne do przeprowadzenia procesu.

Karolina, to uporządkowanie materii o torturach. Musiały być podstawy, by móc torturować. Z tortur byli wyłączeni: szlachta, doktorzy, urzędnicy, starcy, kobiety brzemienne i dzieci do 14 r.ż.

Karolina została też przetłumaczona na język polski.

Tortury - przeprowadzane były w Izbie Tortur. Na stole sędziowskim leżały akta sprawy, zbiór przepisów prawnych, wódka i krzyż. Rajca, dwóch ławników i pisarz sądowy - uczestnicy tortur; kat i pomocnicy (hycle) - przeprowadzali tortury.

Proces inkwizycyjny rozpoczynał się przesłuchaniem zwyczajnym lub pod przysięgą. Powtarzano je wielokrotnie. Następnie badano inne środki dowodowe, a zwłaszcza zeznania świadków. Gdy zachodziła sprzeczność z zeznaniach, istnienie oczywistych dowodów, domniemanie przestępstwa lub popełnienia przestępstwa zagrożonego najcięższymi karami - sąd mógł zarządzić zastosowanie tortur. W fazie pierwszej pytano o personalia, miejsce pochodzenia, czy oskarżony już popełnił kiedyś przestępstwo. Wzywano do przyznania się do zarzuconych oskarżeń, nakłaniano. Rozbierano delikwenta, wiązano mu oczy, opisywano i pokazywano narzędzia oraz ponownie nakłaniano do przyznania się.

W Polsce wyszczególniono 5 stopni:

1.zagrożenie torturami,

2.zaprowadzenie na miejsce tortur,

3.obnażanie i wiązanie,

4.przygotowanie narzędzi i ułożenie na ławie,

5.przystąpienie do tortur właściwych.

W Niemczech:

1.zgniatanie palców do pierwszej krwi,

2.sznurowanie ciała linami z węzłami i ściąganie skóry oraz ciała do kości,

3.rozciąganie na łożu sprawiedliwości lub drabinie,

4.zgniatanie nóg za pomocą „buta hiszpańskiego” lub jednocześnie rąk i nóg za pomocą „raka”,

5.przypalanie ogniem i rozżarzonym żelastwem.

Przed przystąpieniem do tortur właściwych następowała chłosta; bito po twarzy do krwi, golenie włosów. Pisarz zadawał pytania. W Polsce czas tortur wynosił najwyżej kilkanaście godzin a w państwach zachodnich - kilkadziesiąt dni. Było to w sprzeczności z prawem, które zezwalało na 1 godzinę tortur, a dłuższe dozwolone były jedynie w sytuacjach nadzwyczajnych. W Mediolanie oskarżonego o zdradę torturowano przez 42 dni - uważano to za 1 torturę. Po zeznaniach wszystkich następowała ocena dowodów. W razie wątpliwości - przesyłano przesłuchania do fakultetu prawa. Opinia jego była wyrocznią. Sędzia odczytuje wyrok, pyta ławników czy się z nim zgadzają. Jeśli nie ma pełnych dowodów - zasądzona zostaje kara zwyczajna; jeśli potrzeba - oddalano i uwalniano od kary. Jednakże oskarżony pozostawał w podejrzeniu, mimo niezastosowania kary. Udział obrońcy był dopuszczalny. Nie ma odwołania od wyroku. Proces inkwizycyjny rozpowszechnił się i w sąsiednich krajach, także i w Polsce.

Procedura: inkwizycja generalna; ujęcie sprawcy; inkwizycja specjalna (zebranie dowodów).

Proces był z urzędu i tajny. Proces inkwizycyjny ciągnął się do zniesienia tortur.

W Anglii 1629 - zniesienie tortur

Prusy - 1740

Austria, Polska - 1776

Legalna teoria pozytywna - sędzia miał wydać wyrok, jeśli dysponował odpowiednią ilością dowodów.

Święta Inkwizycja zapobiegła staczaniu się w histerię.

III faza procesu inkwizycyjnego: Faza nowożytna:

1.nie ma podziału na stadia inkwizycji generalnej i specjalnej;

2.nie ma tortur.

Pruska i austryjacja (podsumowanie)- różnice:

1.ustalenie Corpus delicti (dowód rzeczowy przestępstwa - narzędzie zbrodni) w oparciu o sumaryczne badanie. Jeśli jest potrzeba przesłuchania, był karany za nieposłuszeństwo (chłosta);

2.brak obrońcy (w Austrii), w Prusach - wybór obrońcy, obrona z urzędu w razie zagrożenia karą śmierci;

3.formalna teoria dowodowa - w Austrii negatywna teoria dowodowa (nie wydaje się wyroku, gdy nie ma odpowiedniej ilości dowodów). W Prusach - pozytywna teoria dowodowa - sędzia musi wydać wyrok, jeśli przemawia za tym odpowiednia ilość i jakość dowodów.

4.W Austrii i w Prusach jest możliwość odwołania. W Austrii jest zakon - jeśli skazany odwołuje się od wyroku.

Sąd wyższej instancji nie może wydać wyroku bardziej surowego.

5.w Austrii - uchylenie z braku dowodów; w Prusach - tymczasowe zwolnienie.

ANGLIA

Wyróżniamy 5 rodzajów prawa:

1.comon low- powszechne - oparte na prawie zwyczajowym, orzecznictwie sądów najwyższych, praktyce sądowej i działalności prawników - prawo jednolite;

2.prawo statutowe;

3.prawo słuszności eugity law - oparte na prawie kanonicznym i handlowym;

4.prawo rzymskie;

5.prawo kanoniczne (wyszło z użycia).

Ad.1)Składnik I comon low, czyli prawo zwyczajowe: zwyczaje anglosaskie, normandzie, najdawniejsze spisy prawa anglosaskiego i późniejsze. Wyróżniamy 4 zbiory z XII w tomików anglosaskich: Kwadru partitus; leges Henrici primi; leges villelme; leges Edwardi profori.

Składnik II - orzecznictwo sądów królewskich: Sądu Ławy Królewskiej, Ławy Spraw Pospolitych, Sądu Szachownicy. Sądy asizy - koronne delegowane, nie tworzyły prawa powszechnego, rozprzestrzeniały się na terytorium królestwa. W sądach lokalnych zasiadał sędzia jednego z tych 3 sądów królewskich. Było 6 takich okręgów. W 1873 powstał Sąd Najwyższy.

Składnik III - praktyka sądowa:

1. Records - krótkie zapisy z treści wyroku - same wyroki.

Reports - rozszerzone recordy o uzasadnienie, wyrok + uzasadnienie.

2. Izebuch - księga roczna (jak dziś orzecznictwo SN) - sporządzane w języku starofrancuskim.

1. Brewia - zbiory pozwów - pism skierowanych do sądu. Istnienie tego było konieczne by sprawa ruszyła w sądzie.

Składnik IV [WAŻNE]- działalność prawników: ŚREDNIOWIECZE: Ranulf de Glanville - sporządził traktat „O prawach i zwyczajach”; Henryk Precton - „O prawach i zwyczajach Anglii ksiąg pięcioro”, sędzia królewski, teoria „dzikiego zwierzęcia” - dziecko nie odpowiada za swe czyny tak jak zwierzę; NOWOŻYTNOŚĆ: John Fortesque - „O pochwale praw Anglii” - dowodził wyższość prawa angielskiego nad prawem kontynentalnym; Blackston - sędzia w Sądzie Spraw Pospolitych.

Odrębności prawa angielskiego: brak kodyfikacji; ogromne role tradycji; ciągłość prawa; prawo to nie jest uchylane a wychodzi życia przez niestosowanie; odmienne pojęcie normy prawnej - prawo angielskie nie ma charakteru normy ogólnej; odmienna systematyka prawa - charakter historyczny

Ad.2.Prawo statutowe - prawo ustrojowe. Od powstania Parlamentu w XIV, w którego skład wchodziły Izby Lordów i Izby Gmin. Do utworzenia aktu prawnego potrzeba było zgody króla oraz obu gmin. Parlament miał uprawnienia sądowe. Izba Lordów mogła stanowić bez postępowania sądowego w drodze uchwały. Była jak Sąd Najwyższy. 9 Lordów Prawa - można było skierować do Izby skargę odwoławczą oraz sądziła przestępstwa popełnione przez lordów. Skargę składała Izba Gmin. Gabinet i ministrowie ponosili odpowiedzialność konstytucyjną w systemie parlamentarno - gabinetowym. Parlament - jako sąd odwoławczy funkcjonuje do dzisiaj.

Ad.3.Prawo (zasada) słuszności (equity law) początek swój ma w państwie frankońskim. Monarcha miał prawo skorygować zbyt surowe przepisy prawa stanowionego lub gdy występowała luka w prawie. (za Karolingów). W Anglii nie było rozdrobnienia feudalnego. Król jest najwyższym zwierzchnikiem kraju, również w wymiarze sprawiedliwości. Prawo pospolite nie może nadążyć za potrzebami kraju. Powstawały luki w prawie materialnym i procesowym. Prawo powszechne regulowało niektóre dziedziny. Ludzie domagali się ochrony i sprawiedliwości. Sąd Sumienia - opierał się na zasadach słuszności. Słuszność - jest to równa miara między stanami. Nie można czynić ustępstw na rzecz innej strony.

Reguły prawa equity law:

1.opiera się na prawie kanonicznym;

2.prawa boskie, natury czy rozumu powinny być przestrzegane wobec każdego człowieka;

3.stosunki międzyludzkie muszą opierać się na zasadach wiary;

4.w każdym stadium postępowania decyduje nie forma prawna tylko treść;

5.o istocie danego stosunku prawnego decyduje wola stron;

6.prawo equity wyprzedza prawa, ma pierwszeństwo przed regułami prawa common law (zwyczajowego);

7.prawo equity kieruje się sumieniem;

8.zwraca uwagę na zamiar, bardziej niż na zróżnicowanie formy, niezachowanie formy nie powoduje nieważności postępowania;

9.zachwyca się równością, sąd musi wydawać równe wyroki;

10.kto poszukuje sprawiedliwości sam musi być sprawiedliwy [WAŻNE];

11.każda sprawa jest inna.

Kompetencje equity law - zasady postępowania:

1.zakaz egzekucji wyroku common law sprzecznego z prawem equity law;

2.stosowane, kiedy zagrożony interes prawny nie znajduje ochrony w przepisach common law, szczególnie gdy nie ma skargi;

3.kiedy procedura common law jest dla strony krzywdząca;

4.gdy pokrzywdzony nie mógł uzyskać sprawiedliwości w sądzie wskutek kryzysu wymiaru sprawiedliwości

Sądownictwo:

1.Sąd Spraw Pospolitych (XII w) - sprawy cywilne;

2.Sąd Ławy Królewskiej - sprawy karne (za Henryka II) i odwoławcze od Sądu Spraw Pospolitych (XIII w)

3.Szachownice - organ skarbowy, stał się organem sądowym rozstrzygającym sprawy skarbowe;

4.Szczególną rolę odgrywał Sąd Kanclerski - sprawy:

a)podległe prawu kościelnemu, rodzącym się normom prawa morskiego bądź angażujące obcych kupców - sprawy nie objęte prawem lokalnym;

b)sprawy należące do sądów common law, jeśli w stanie wyjątkowym nie mogły funkcjonować;

c)postępowania przeciwko Koronie oraz przeciwko własnym urzędnikom;

d)jurysdykcja, gdy w prawie występowała luka wiodąca do niesprawiedliwego rozwiązania.

5.Izba Gwiaździsta - sprawy o zdradę stanu - przeciwko władzy królewskiej. Z czasem Sąd Kanclerski pozbywa się spraw o charakterze karnym a skupia na sprawach o charakterze cywilnym [NAJWAŻNIEJSZE];

6.Sąd Wysokiej Komisji dla Spraw Kościelnych - powołany przez królową Elżbietę. Do tej pory istniała możliwość stosowania środków od wyroków aż do sądu papieskiego w Rzymie. Odłączenie od Rzymu zmusiło do ustanowienia najwyższego kościelnego trybunału apelacyjnego w Anglii.

Sąd Najwyższy (1873-1875) - połączenie sądów westminsterskich i sądu equity - stosującego prawa equity lub common low.

Sąd Izby Gmin odbiegał od dotychczasowych. Opierał się na procesie inkwizycyjnym - tortury występowały tam legalnie.

Funkcje administracyjne oddzielono od lenna. Hrabia otrzymuje hrabstwo, w którym władzę ma szeryf.

Koroner - w XII w. - ustala przyczynę śmierci w razie nagłego zgonu. Ustalał przyczynę i wdrażał dochodzenie.

Sędziowie Pokoju koronni delegowani - sprawowali funkcje objazdowe i rozpatrywani sprawy sądowe w terenie. Orzekali w sprawach cywilnych i karnych.

Sędziowie przysięgli - czynnik społeczny w procesie (niefachowi przedstawiciele społeczeństwa) - XIII w.

Współudział sędziów mógł przybierać trojaką formę:

1.Wielka Ława - (23 przysięgłych) badano, czy istnieje podstawa do nadania dalszego biegu oskarżeniu. Mogła umorzyć, bądź przedstawiały sprawę Małej Ławie. Decyzja zapadała większością głosów. Mała Ława orzekała jednogłośnie decyzją o stanie faktycznym - funkcja prokuratorska - wszczynała proces.

2.Ława orzekająca dla spraw karnych - w składzie ławy przysięgłych - fachowi sędziowie nominowani. Zadanie - oddzielenie orzeczenia o winie od orzeczenia o wymiarze kary. Karę orzekali fachowi sędziowie. Następnie ława wydawała werdykt potwierdzający winę, lub uznający niewinność - jednogłośnie.

3.Ława dla spraw cywilnych działała podobnie jak ława dla spraw karnych. Jednak w sprawach cywilnych nie orzeka się o winie. Przysięgli orzekali o stanie faktycznym, a fachowi sędziowie stosowali odpowiednie przepisy prawa.

Instytucja sądów przysięgłych utrzymała się w Anglii do dzisiaj.

Struktura sądów:

Sądy centralne:

- Izba Lordów

- 3 sądy westminsterskie: Sąd Ławy Królewskiej, Sąd Ławy Praw Pospolitych, Sąd Szachownicy

- sąd equity

Zasady postępowania przed tymi sądami - różnice (procedura common law a equity law):

1.eguity law była uproszczona, w odróżnieniu od skomplikowanej common law;

2.common law przewlekła, equity law prosta i szybka;

3.common law cechuje formalizm, niezachowanie formy skutkowało nieważnością postępowania, equity law odformalizowanie, pomyłki formalne nie odgrywały żadnej roli;

4) procedura equity law była tania, commom law kosztowna.

Różnice w procesie (odrębności prawa angielskiego):

1.odrębność - do 1215 r, proces angielski nie różnił się od procesu skargowego na kontynencie - proces skargowy;

2.brak tortur, nie zostały one nigdy uznane jako środek dowodowy z wyjątkiem Sądu Izby Gwiaździstej. Anglicy ignorując postępowanie dowodowe sięgnęli po opinie mieszkańców w kwestii winy. Nie uważano za słuszne odtwarzanie rzeczywistego stanu rzeczy. Opinia mieszkańców stanowiła początki ławy przysięgłych (XIV w.)

3.powstały:

a) Wielka Ława - 23 przysięgłych, którzy nie są prawnikami. Ta procedura trwałą do 1933 r.

b) Małą Ława 12 przysięgłych jednogłośnie decyduje o stanie. Mała Ława - istnieje do tej pory.

Z Wielką Ławą zaczął konkurować koroner.

4.na proces musiał wyrazić zgodę oskarżony. Zgoda oskarżonego jest konieczna do wszczęcia procesu.

5.wierzono ślepo świadkom oskarżającym;

6.niedopuszczalny był udział świadka na korzyść oskarżonego, traktowano go jako wspólnika - do XIX w. niedopuszczalny też udział obrońcy;

7.nie było reguł w dopuszczaniu do głosu, zeznania świadków odczytywano;

8.milczenie traktowane jako nie przyznanie się do winy;

9.można było wszczynać proces poprzez skargę pokrzywdzonego w przypadku morderstwa, rabunku, kradzieży.

Przed sądami common law postępowanie wszczynano w sposób:

1.skarga pokrzywdzonego (ale tylko określone zbrodnie np. morderstwo, rabunek, podpalenie, kradzież);

2.żądanie pojedynku sądowego - po raz ostatni w 1819 r.;

3.ujęcie sprawcy w pościgu;

4.dochodzenie koronera - wzywał ławę, 12 obywateli w miejsce, gdzie znaleziono zwłoki. Werdykt ławy o morderstwie zastępował oskarżenie. Wtedy koroner wydawał nakaz aresztowania podejrzanego;

5.orzeczenie Wielkiej Ławy Przysięgłych - większością głosów decyduje czy stan faktyczny uzasadnia rozpoczęcie przewodu sądowego, jeśli nie sprawę umarzano.

Formy zabezpieczenia przeciwko samowoli króla w procesie sądowym:

1.Wielka Karta Wolności - żaden wolny człowiek nie może być aresztowany lub więziony bez wyroku sądowego;

2.Habeas korpus act - należał się zwrócić do jednego z trzech sędziów królewskich o wydanie brewium habeas corpus act. - gwarancje wymiaru sprawiedliwości, gwarancja nietykalności osobistej, obowiązuje do dziś.

ROSJA

Organy sądowe - sąd księcia i drużyny.

Lokalne władze:

1.osadnicy (wołostiele) - kompetencje skarbowe, sądowe;

2.urzędnicy (wirnicy) - zbierali wirę - część kary kompozycyjnej , która przypadała dla księcia: I cześć opłaty na rzecz pokrzywdzonego i II część opłaty na rzecz księcia - kara za naruszenie pokoju książęcego.

3prawdy ruskie:

1.krótka z XI w. Jarosława Mądrego;

2.prawda obszerna;

3.skrócona z XIV w.

Pokon wirny - należności wirników.

W monarchii stanowej powstały: duma bojarska (organ bojarów) i prikazy (organy zajmujące się okręgami). Car Piotr I zamienił je na kolegia. Początkowo było 50 prikazów, następnie kolegia (10-11), potem 50 ministerstw. Zarząd lokalny oparty na samorządach.

Samorząd powiatowy: namiestnik, wiak, przysięgli.

Samorząd ziemski (Ziemska Izba): starosta ziemski, wiak ziemski i przysięgli (8-10).

Od Katarzyny II:

1.Sąd Powiatowy;

2.Sąd Gubernialny ;

3.Izba Sądowa;

4.Senat Rządzący - najwyższy organ powstały w 1711 r. przez Piotra I. Wtedy nie był to Sąd Najwyższy, ale doradczy, miał funkcje sądowe od Katarzyny II. Podzielił ona go 6 departamentów, potem doszły 2, a w XIX w. na terenie Królestwa Polskiego powstał 9 ( sprawy cywilne) i 10 (sprawy karne).

Ewolucja za Aleksandra I. Zniesiono sądy stanowe. Wszystkie sądy miały charakter powszechnych. Reforma 1864 r. - Aleksander II zniósł feudalizm, sądownictwo patrymonialne, rozpoczęło się uwłaszczenie chłopów.

Sądownictwo Pokojowe - Sądy Pokoju. Odwoławcze - Zjazdy Sędziów Pokoju.

Sąd Okręgowy - w sprawach karnych była Ława Przysięgłych. Odwoławczy organ - Izby Sądowe (pałaty). Instancja kasacyjna - Senat Rządzący. Ta struktura zachowała się do rewolucji.

Prawo.

Prawdy ruskie można porównać do frankońskich praw: prawo ma charakter terytorialny, mniejsza kazuistyka, nie ma kary śmierci. Kara kompozycyjna - głuwszczyzna i wira.

Sobornoje ułożenie - prawo ogłoszone przez sobór ziemski. Zawierał 1000 aktów z różnych działów. 50 przestępstw było zagrożonych karą śmierci.

Zbiór praw - 1832 r. skodyfikowano wszystkie akty prawne z podziałem na działy prawne.

Prawo karne - dział XV.

Cześć I tom X - prawo cywilne materialne

Część II - proces cywilny inkwizycyjny

Część I tom XV prawo karne materialne

Część II - prawo procesowe inkwizycyjne

Kodeks Kar głównych i poprawczych - nie był dobry.

Kodeks Tangancewa - „za mądry” kodeks. Na terenie Rosji nie wszedł w życie, za to wszedł w Polsce w prowadzony przez władze pruskie. Obowiązywał do ogłoszenia kodeksu Makarewicza z 1932 r. Car Aleksander II zreformował procedury sądowe. Została wprowadzona nowa procedura - napoleońska w miejsce procesu karnego inkwizycyjnego - proces mieszany.

TENDENCJE ROZWOJOWE SĄDOWNICTWA XVIII - XIX w.

1.Władcy absolutni wprowadzając reformy w państwie utrzymania swej władzy dążyli do ograniczenia i likwidacji sądownictwa patrymonialnego i stanowego.

2.Próba wyodrębnienia sądownictwa od administracji (sędziowie powinni posiadać wykształcenie prawnicze, odbyć praktykę, złożyć egzamin).

3.Zasada powszechności sądownictwa zwyciężyła, sądownictwo było niezależne i niezawisłe od władz wykonawczych i administracyjnych.

4.Sądy z reguły były obsadzane przez fachowców - prawników.

5.Powołano sądownictwo administracyjne - trzy zasadnicze modele:

a) anglosaski -sądownictwo administracyjne sprawowały sądy powszechne;

b) kontynentalny - utworzenie osobnego sądownictwa adm. 3 systemy:

- system francuski - sądownictwo ściśle powiązane z sądami administracyjnymi, dwuinstancyjne

- system pruski - sądownictwo adm. trójinstancyjne, w dwóch pierwszych instancjach połączenie czynnika samorządowego z administracją, trzecia miała charakter sądu niezawisłego,

- system austriacki - jedna instancja dla całego państwa o charakterze sądu kasacyjnego.

Napoleon wprowadził zasadę nominacji sędziów ich nieusuwalności. Można było zwolnić sędziego tylko w określonych sytuacjach: niegodność i wiek emerytalny. Zmienił strukturę sądownictwa:

- sędziowie pokoju w kantonach

- trybunał cywilny w I instancji w okręgach

- sądy apelacyjne jako instancja odwoławcza

- trybunał kasacyjny - najwyższa instancja w sprawach cywilnych i skarbowych

WPŁYW REFROM NAPOLEOŃSKICH NA INNE PAŃSTWA EUROPY

Kanon napoleoński powtarza się w każdym systemie.

*oddzielenie sądów od administracji

*jednolite sądy powszechne

*gwarancja niezawisłości sędziowskiej poprzez akt nominacji

Zmiany w procedurze

- Proces cywilny

Kpc z 1806 r. - obowiązywał do 1975 r. Wzorował się na ordonansie cywilnej z 1667 r. Z procedury napoleońskiej wynikało siedem podstawowych zasad procesu cywilnego:

- zasada równości stron, kontradyktoryjność, dyspozycyjność, koncentracja materiału procesowego, ustność, swobodna ocena materiału dowodowego, zasada ścisłego formalizmu.

- Proces karny - we Francji powstaje nowy typ procesu karnego mieszanego (inkwizycyjno - skargowy)

Faza pierwsza - dochodzenie i śledztwo - oparta na zasadach procesu inkwizycyjnego: wszczynanie z urzędu, tajność, pisemność. Podejrzany jest przedmiotem postępowania. Z chwilą przygotowania aktu oskarżenia staje się podmiotem - proces nabiera charakteru kontradyktoryjnego

Faza II - na zasadzie procesu skargowego - zasada kontradyktoryjności, ustność, jawność, swobodna ocena dowodów - pomagają sędziowie przysięgli

W procesie mieszanym występuje ława przysięgłych, która decyduje o stanie faktycznym i o winie.

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela wprowadziła gwarancje nietykalności i domniemanie niewinności.

Ten proces mieszany pojawił się w Niemczech w 1877 r., w Austrii w 1873 r., w Rosji w 1864r.

Prawo karne materialne - 1764 r. dzieło „O przestępstwach i karach” Caesare Beccaria

Wprowadził zasady legalizmu: nie ma przestępstwa bez ustawy; nie ma kary bez ustawy i prawo nie działa wstecz. Naczelna zasada postępowania karnego to domniemanie niewinności, Beccaria był przeciwnikiem tortur i kary śmierci. Postulował kary: publiczne, szybkie, nieuchronne. Jego poglądy wykorzystane zostały w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela:

*ustawa może zabraniać tylko takiego zachowania, które jest szkodliwe dla społeczeństwa,

*nie można zabraniać tego czego ustawa nie zabrania,

*ustawa powinna być równa dla wszystkich,

*karać można tylko na podstawie ustawy wydanej przed popełnieniem przestępstwa,

*kara ma służyć poprawie.

Kodeks karny Napoleona nie w pełni realizuje te postulaty, wprowadza zasadę równości i trójpodział na przestępstwa: zbrodnie, występki i wykroczenia.

POLSKA

Monarchia patrymonialna - zastępcą monarchy w sądzie dworskim był wojewoda, a w okręgach grodowych - komesi grodowi, a później - kasztelanowie. Asesorami (zastępcami) byli najgodniejsi wśród obecnych. Sądownictwo miało charakter powszechny. W tym czasie sądom króla podlegali zarówno świeccy i duchowni. Niewolnicy podlegali sądom swoich panów.

Rozbicie dzielnicowe - W każdej dzielnicy był sąd książęcy. Wymiar sprawiedliwości sprawował sędzia dworski ze swoim zastępcą podsędkiem. Sądził wszystkie sprawy, oprócz zastrzeżonych dla króla:

- przestępstwa przeciwko państwu - zdrada, zbrodnia, obraza majestatu,

- skargi na postępowanie urzędników,

- sprawy o ziemię,

- sprawy dot. statusu prawnego osoby,

- sprawy o regalia, należności z danin i ciężarów przysługujących księciu.

Sądowi księcia podlegał ogół rycerstwa i ludności pospolitej. Od II poł. XIII w. podlegali mu bezpośrednio możni (prawo nieodpowiednie) - pierwsza instancja jedynie dla tej grupy.

Sąd kasztelański - sąd niższy, sprawował go sędzia grodowy, który ścigał wszystkie przestępstwa, prócz zastrzeżonych. Mógł wydawać wyroki śmierci, okaleczenia, konfiskaty majątku. Podlegała mu całą ludność na terenie kasztelani, później w związku z przywilejami zaczęły się wyłamywać duchowieństwo (otrzymali przywilej odpowiadania przed własnym sądem) i szlachta (sąd księcia).

Sądy kościelne - pierwsza instancja to sąd archidiakona. Apelacja do sądów biskupa, który wyręczał się urzędnikiem - oficjałem. Od sądu oficjała odwołanie do sądu metropolity gnieźnieńskiego (arcybiskupa). Do kompetencji sądów kościelnych należały wszystkie sprawy, w których występował duchowny jako pozwany oraz pewne sprawy świeckich osób, jeżeli chodziło o naruszenie zasad wiary.

Specjalnym sądem duchownym był sąd inkwizycyjny - kończyły się orzeczeniem przekazania sprawy władzy świeckiej w chwili ustalenia przestępstwa.

Sądy dominialne - sądy, w których pan uzyskał przywilej wyłączający go spod sądownictwa kasztelańskiego. Ten immunitet sądowy mógł być pełny i wtedy obejmował prawo wyrokowania we wszystkich sprawach, również zagrożonych kara śmierci.

Sądy miejskie - sądem takim był sąd ławniczy składający się z wójta i ławników, na wzór sądów miejskich organizowane były sądy we wsiach lokowanych na prawie niemieckim (sołtys i ławnicy).

Monarchia stanowa - Sądownictwo miało charakter stanowy. Każdy stan miał prawo do swojego sądu.

Szlachta miała [WAŻNE]: sądy ziemskie, sądy grodzkie, sądy podkomorskie.

Sąd ziemski - powstał z sądu nadwornego istniejącego jeszcze w czasach rozbicia dzielnicowego. Sąd urzędniczy - sędzia, podsędek i 4-6 asesorów powoływanych spośród szlachty, pisarz i woźny. Każde województwo lub ziemia miało swój sąd ziemski. Sądził sprawy szlachty osiadłej (sprawy cywilne) za wyjątkiem spraw przekazanych sądom podkomorskim. Odbywał się na wiecach, później sejmikach.

Sąd grodzki - ukształtował się w XIV w., do jego kompetencji należało sądzenie szlachty nieosiadłej w sprawach cywilnych oraz sprawy karne szlachty osiadłej i nieosiadłej. Obie szlachty jedynie z tzw. 4 artykułów grodzkie: podpalenie, napad na dom szlachcica, rabunek na drodze publicznej, zgwałcenie. [WAŻNE]

Sąd podkomorski - wyłonił się ok. XIV w., sądził podkomorzy, który uzyskał wyłączne kompetencje jeśli chodzi o rozgraniczanie dóbr szlacheckich.

Te trzy sądy utrzymały się do końca Rzeczpospolitej Szlacheckiej - w Konstytucji 3 Maja zostały połączone w jeden sąd ziemiański.

Sąd oprawcy - pojawił się w XIII w., ścigał i sądził przestępstwa zagrażające porządkowi publicznemu, wtedy sądownictwo bez względu na przynależność stanową należało do justycjariusza (oprawcy). Chwytał on podejrzanych, przeprowadzał śledztwo i odbywał sąd.

Sądy wiecowe i sąd sejmikowy - stanowiły kontynuację sądów ziemskich, nie znano wówczas instytucji apelacji. Wszystkie sądy - ziemski, grodzki i wiecowy wyrażały wolę króla, wyrok miał charakter ostateczny.

Sąd Króla - sąd nadworny, król rzadko zasiadał osobiście, potrzebna była obecność dygnitarzy, musiał odbywać się na dworze królewskim. Czasem król delegował dygnitarzy świeckich - sąd komisarski. Do kompetencji sądu króla należały najważniejsze spraw: najcięższe przestępstwa (zdrada, obraza majestatu), z wyjątkiem 4 artykułów grodzkich - sprawy, kiedy szlachcicowi groziła kara śmierci, konfiskata majątku i utrata czci.

Sądownictwo kościelne - nie uległo zmianie.

Sądy miejskie prawa niemieckiego - sądy rady miejskiej w tych miastach, które wykupiły dziedziczne wójtostwa. Sąd taki złożony był z rajców pod przewodnictwem burmistrza. Niekiedy sądził razem z ławą. Sądy te sądziły w I instancji. Sądem wyższej instancji były sądy prawa niemieckiego. By zapobiec odwołaniom Kazimierz Wielki powołał w Krakowie Sąd Wyższy Prawa Niemieckiego dla Małopolski. Sądem odwoławczym od niego był Sąd Sześciu Miast - najwyższy sąd Małopolski.

Sądy wiejskie - działały we wsiach na prawie polskim, w których działał pan lub wyznaczony przez niego urzędnik, we wsiach na prawie niemieckim był sąd ławy wiejskiej złożony z sołtysa i ławników. Apelacja do pana wsi.

Księgi sądowe - miały walor wiary publicznej, wypis z księgi miał moc dokumentu urzędowego. Wszelkie zmiany tytułu własności ziemi musiały uzyskać potwierdzenie panującego, przejął to sąd ziemski. Księgi sądów ziemskich miały prawo wieczystości.

Pozasądowy wymiar sprawiedliwości.

Zemsta legalna - Za zabójstwo szlachcica prawo uprawniało do odwetu. Prawo do zemsty mieli również chłopi. Prawo mazowieckie ograniczało zakres uprawnionych do zemsty, podlegających zemście, wprowadził przedawnienie po 20 latach oraz zapowiedź zemsty - 6 tygodni.

Postępowanie polubowne - Ograniczało ono samopomoc. We wczesnym średniowieczu strona mogła oddać sprawę do rozstrzygnięcia sądu państwowego lub polubownego. Sąd polubowny był sądem wybieranym przez obie strony. Liczba arbitrów była różna: 2-7. W późniejszym okresie sprawy wytoczone przed sąd państwowy można było przekazać sądowi polubownemu dopiero po zapłaceniu kary. Forma umowy na sąd polubowny była dowolna musi jednak zawierać: treść umowy; wzajemną zgodę stron; określenie przedmiotu sporu; sposób rozstrzygnięcia (ugoda lub wyrok dowodowy); kara - podlegała jej strona nie dotrzymująca warunków umowy.

Pojednanie - Element emocjonalny - pokora. Zabójca miał obowiązek wystawić krzyż pokutny, na nim wyryte narzędzie zbrodni.

Postępowanie arbitralne (pozasądowe) - Monarcha miał prawo skazywać bez postępowania sądowego. Wydawał wyrok, kiedy otrzymał wiadomość o przestępstwie. Sam określał przestępstwo, ustalał winnego i nakazywał wykonanie wyroku bez możliwości obrony skazanego - gniew królewski. Środkami łagodzącymi postępowanie arbitralne były azyl i przymierze wojewodzińskie. Każdy szlachcic mógł schronić się pod opiekę wojewody, który udzielał mu azylu na okres 6-8 tygodni, mógł przeprowadzić go za granicę - to nie podlegało karze. Ucieczka przed gniewem królewskim groziła karą śmierci i konfiskatą majątku. Innym środkiem uchylenia się od kary były listy żelazne - zakazywały powoływania określonej osoby do sądu.

Postępowanie sądowe - Taki sam jak w państwie frankońskim. Jedynie terminy są inne (powód [aktor], pozwany [zapoznany] wg słownictwa staropolskiego).

Proces skargowy w średniowieczu - Wszczynała go skarga. Odbywał się w formie sporu, który strony toczyły przed sądem. Proces skargowy był ustny i jawny. Nie było zasadniczej różnicy między postępowaniem w sprawach prywatnych i karnych. Cechą tego procesu był formalizm. Przejawiał się koniecznością przestrzegania przypisanych form w poszczególnych stadiach postępowania sądowego - istnienie symboli, gestów. Takim aktem była przysięga - ustalone zwyczajowo gesty i rota, inna dla poszczególnych spraw. Inną charakterystyczną cechą tego procesu była dyspozytywność - strony mogły umówić się codo zmiany reguł procesowych.

W procesie skargowym uczestniczyły dwie strony:

- powód (pierca) występujący ze skargą zawartą w pozwie

- pozwany (sąpierz) broniący się przed zarzutami pozwu

Odróżniano zdolność sądową - prawo bycia stroną w procesie od zdolności procesowej - dawała możliwość działania w procesie osobiście. Strona była obowiązana uczestniczyć w procesie osobiście. Istniały jednak wyjątki - zastępstwo procesowe. Polegało na występowaniu osoby trzeciej w imieniu strony w procesie, ale skutki czynności zastępcy spadały na stronę. Proces rozpoczynał się skargą powoda wniesioną przez sędziego zwaną żałobą. Jeśli obżałowany był w sądzie sędzia mógł od razu wszcząć sprawę, jeśli nie nakazywał pozwanie go. Pozew było to formalne wezwanie strony na rozprawę do sądu. Rozprawa odbywał się ustnie i jawnie. Spór przed sądem często przeciągał się, dlatego ograniczono wywody stron i oddano inicjatywę sędziemu. Środkami dowodowymi były przysięga, współprzysiężnicy, ordalia, świadkowie i dokumenty. Proces kończył się publicznym ogłoszeniem wyroku. Środkami odwoławczymi były remisja i nagana sędziego. Sądem właściwym w średniowiecznym procesie skargowym był sąd pozwanego.

Kary: śmierci, proskrypcji, niewoli, wygnania, konfiskata majątku, mutulacyjne, pieniężne, na czci, kościelne.

Rzeczpospolita szlachecka.

Sądy ziemskie, grodzkie, podkomorskie - bez zmian.

Sąd odwoławczy - wprowadzono apelację [WAŻNE]. W związku z tym król został nimi zasypany. Powołano sądy wiecowe, ale to nie pomogło, utworzono w 1563 r. sądy ostatniej instancji - przekazano im zaległości z sądów królewskich, co również nie pomogło. Wtedy Stefan Batory zrzekł się najwyższego sądownictwa na rzecz sądu szlacheckiego - Trybunał Koronny.

Trybunał Koronny [WAŻNE] - powołany w 1578 r. zbierał się dla Małopolski wiosną i latem w Lublinie, jesienią i zimą w Piotrkowie Trybunalskim dla Wielkopolski. Sądzili reprezentanci szlachty wybierani corocznie na sejmikach deputackich. Deputatów było 27 szlacheckich i 6 duchownych. Deputat szlachecki mógł być ponownie wybrany dopiero po 4 latach. Na czele stał marszałek. Kompetencje: apelacje w ostatniej instancji od wyroków sądów ziemskich, grodzkich i podkomorskich.

Sąd sejmowy - sąd królewski, funkcjonował tylko w czasie obrad sejmu. Sądził sprawy obrazy majestatu. Senatorowie - asesorzy. Kompetencje: sprawy dot. obrazy majestatu, nadużyć skarbowych, zbrodni trybunału. Przejął sprawy należące kiedyś do sądu królewskiego. Źle funkcjonował przez instytucję liberum veto.

Sąd asesorski - sądził sprawy o dobra i dochody królewskie, sprawy miast rządzących się prawem magdeburskim. Asesorię wybierał Sąd Komisarski i Sąd sześciu Miast, był to najwyższy sąd w sprawach miejskich, sędziowie mieli kwalifikacje prawnicze. W związku z tym Sąd Wyższy Prawa Niemieckiego i Sąd Sześciu Miast utraciły swoje uprawnienia. Jedyny nieprzekupny sąd w Polsce.

Sądy marszałkowskie - sądziły w rezydencji króla, jeśli ktoś popełnił przestępstwo w okolicy siedziby króla, to podlegał temu sądowi.

Sąd referendarski - XVI w. sąd, który rozstrzygał sprawy chłopów z królewszczyzn.

Sądy kapturowe - sądziły w czasie bezkrólewia. Miały dbać o bezpieczeństwo do momentu elekcji i koronacji. Dopuszczały tortury.

Sąd relacyjny - sąd, w którym zasiadał król w asyście obecnych na dworze senatorów.

Sąd konfederacki - funkcjonował przez czas trwania konfederacji.

Sąd polubowny - składał się z arbitrów wyznaczonych przez strony, oparty na dobrowolnym zapisie stron, zastępowały sądy państwowe.

Sąd dominalny - wiejski sąd ławniczy, funkcjonował pod przewodnictwem urzędnika dominium , sądził on z udziałem przysiężnych.

Postępowanie sądowe w Rzeczpospolitej Szlacheckiej - Proces ziemski - został unormowany przez Formula Processus. Ta kodyfikacja prawa procesowego dokonała skrócenia, odformalizowania procesu, wprowadziła apelację. Uprościła egzekucję z wyroków. Polskiemu procesowi ziemskiemu znani byli zastępcy ustawowi. Od XV w. prawo procesowe znało instytucję zastępcy z urzędu. Przywilej nieszawskie nakazywały dać stronie zastępcę, jeśli sam nie radzi sobie ze sprawą. Pojawiło się na przełomie XV - XVI w. zawodowe zastępstwo procesowe. Ogól osób trudniących się tym zawodowo to palestra. W stosunku do szlachty osiadłej obowiązywał proces pisemny, szlachtę - gołotę - ustny. Koniecznym warunkiem rozprawy sądowej było wciągnięcie pozwu do regestru (rodzaj księgi), gdyż sprawy w czasie sesji sądy wywoływano wg kolejności w tej księdze. Powód nie stający w pierwszym terminie na rozprawie płacił niestanne, pozwany mógł zostać ponownie przypozwany przez niego. Rozprawa dzieliła się na trzy stadia. Początkowo rozstrzygano dylacje i akcesoria - sprawy uboczne. Przy rozpoznawaniu sprawy głównej rozpoczynano od przedstawienia sprawy przez powoda i indukta. Potem następował wywód pozwanego - replika. Z chwilą odpowiedzi pozwanego na wywód powoda następowało zagruntowanie sporu - teraz strona nie mogła już wycofać się z procesu. Dowodów dostarczają strony, sąd ogranicza się do ich oceny. Prawo ziemskie przyznawało pierwszeństwo dowodu stronie posiadającej lepszy dowód. Po zakończeniu rozprawy następował wyrok ostateczny. Wpisywano wyrok do księgi zwanej sentencjonarzem i ogłaszano stronom. Środki prawne przeciw wyrokowi: apelacja; nagana sędziego pod nazwą mocji; gravamen - rodzaj mocji; wznowienie procesu; male obtentum.

Proces miejski - w prawie miejskim od XV w. zaznaczyło się przejmowanie procesu inkwizycyjnego. Wiązał się on z upowszechnieniem stosowania wymuszenia zeznań poprzez tortury. W sądach miejskich było również rozwinięte zastępstwo procesowe. Znano też zastępstwo z urzędu. W sądach miejskich pozew występował w formie ustnej. Niestawiennictwo powoda na rozprawie nie prowadziło do jego upadku w sprawie, jedynie do utraty terminu oraz obowiązku zwrotu kosztów pozwanemu. Przebieg rozprawy był formalistyczny. Znajdowało to wyraz w instytucji gwaru. Kiedy powód sformułował skargę główną, pozwany mógł wystąpić z żądaniem gwaru, na który udzielał zgodę sędzia. Po jego udzieleniu powód nie mógł zmienić skargi ani przytaczać nowych dowodów. Po zakończeniu rozprawy zapadał wyrok ostateczny ogłaszany stronom.

Proces w sprawach karnych - odrębny proces karny w sądownictwie miejskim był rezultatem recepcji zasad procesowych Constitutio Criminalis Carolina. Wprowadził ona postępowanie inkwizycyjne, którego cechą było połączenie w ręku sędziego funkcji śledztwa i wyrokowania. Dominowała zasada pisemności, prowadzone były protokoły. W Polsce rozprawa była jawna. Decyzję o wszczęciu postępowania podejmował sąd na podstawie doniesienia lub z własnej inicjatywy, jeśli ktoś posądzony był o przestępstwo, a sędzia uznał istniejące poszlaki za dostateczne. Pierwszy etap - inkwizycja generalna polegał na ustaleniu faktu popełnienie przestępstwa, okoliczności oraz domniemanego sprawcy. Etap drugi inkwizycja specjalna - celem było przyznanie się oskarżonego do popełnienia zarzucanego mu czynu. Głównym dowodem było przyznanie się oskarżonego. W celu jego uzyskania upowszechniły się tortury. Oskarżony powinien najpierw być skłaniany do dobrowolnych zeznań. W razie nieskuteczności następowały kolejno: grożenie torturami, okazanie narzędzi tortur, obnażanie i związanie, posadzenie na miejscu przeznaczonym do torturowania i wreszcie same tortury. W razie nie przyznania się oskarżony mógł być ponownie wydany na tortury, mogły być powtarzane trzy razy. Jeśli sprawca się przyznał, przyznanie zwane konfesatą miało być potwierdzone wobec pełnego sądu. Jeśli przyznał się w czasie tortur a potem to odwołał męczono go drugi i trzeci raz . Jeśli podczas trzykrotnego torturowania nie osiągnięto przyznania się do winy brano pod uwagę inne dowody min. Świadków. Jeżeli dowody nie były wystarczające a torturowany nie przyznał się do winy puszczano go wolno.

EGZEKUZJA WYROKÓW SĄDOWYCH [WAŻNE]

Warunkiem wszczęcia postępowania egzekucyjnego był prawomocny wyrok, odmowa jego dobrowolnego wykonania oraz nieprzedawnieni wyroku. Dominującą formą była egzekucja z ruchomości, która Formula Processus zastąpiła egzekucją z nieruchomości. Odtąd w prawie ziemskim znano dwie formy egzekucji z nieruchomości w stosunku do posesjonatów oraz osobistą w stosunku do szlachty - gołoty. Jeśli szlachcic nieposesjonat w ciągu 2 tyg. nie uczynił zadość wyrokowi urząd grodzki pozywał go i orzekał banicję procesową i nakazywał osadzenie w wieży.

W postępowaniu wobec posesjonatów dominował element perswazji. Starano się osiągnąć wyrok przez kary pieniężne a nie użycie siły. Rolę organów egzekucyjnych odgrywali woźni, towarzyszący im świadkowie - szlachcice, urzędnicy grodzcy i pachołkowie starościńscy. 4 etapy postępowania egzekucji z nieruchomości:

- wysłanie woźnego z dwoma świadkami do dóbr egzekwowanych w celu dokonania wiązania strony zwycięskiej w procesie. Jeżeli posiadacz dóbr nie dopuścił do niej woźny ze świadkami składał o tym relację w aktach swojego sądu. Strona zainteresowana wzywała przeciwnika specjalnym pozwem przed sąd grodzki. Ten ustanawiał zakład potrójny - 6 - krotność wartości pretensji głównej

- ponowna próba wwiązania, jeśli znów została odbita urząd starościński skazywał winnego na zapłatę zakładu potrójnego i zarządzał rumację - usunięcie siłą strony opornej z nieruchomości, do której wwiązywano zwycięzcę procesowego oraz zagrażał, że w razie niedopuszczenia di niej winny zostanie ogłoszony banitą

- próba dokonania rumacji, bez użycia siły fizycznej, dopiero w razie odmowy starosta orzekał banicję winnego

- dokonanie rumacji przy użyciu zbrojnych pachołków starościńskich. Jeśli siła to okazywała się niewystarczająca starosta zwoływał szlachtę powiatu, jakby na pospolite ruszenie w celu wykonania wyroku - zajazd! Był on formą udziału szlachty w realizacji wyroków sądowych, świadczyło to o słabości organów wykonawczych. Dopuszczalne było stosowanie wszystkich form przymusu. Nawet morderstwo było bezkarne.

Proces o czary - Jeden z procesów specjalnych. Największe nasilenie tych procesów miało miejsce na ziemiach północno - zachodnich Rzeczypospolitej (wpływ Niemiec). Upowszechnieniu procesów sprzyjała min. literatura zachodnia opisująca znamiona, po których można poznać czarownicę i sposoby, za pomocą których można je zmusić do przyznania się. Wszczęcie postępowania w procesie o czary mogło nastąpić z oskarżenia prywatnego lub w wyniku powołania przez osobę już oskarżoną o czary a wezwaną, zwykle na torturach, by ujawniła inne czarownice. Oskarżony o czary jeśli sąd uznał oskarżenie aresztowano i poddawano pławieniu lub torturom.

Zmiany w wyniku Konstytucji 3 Maja. Powstały sądy komisji rządowych i porządkowych - pierwszy wyłom w strukturze stanowej, gdyż komisjom podlegały wszystkie stany. Zreformowano Sąd Sejmowy - 12 senatorów i 24 posłów. Oprócz dotychczasowych kompetencji sądzili ministrów za naruszanie prawa. W sądach miejskich pojawili się sędziowie przysięgli.

Sądownictwo insurekcji kościuszkowskiej. W kwietniu 1794 r. powstały sądy insurekcyjne w Warszawie i Krakowie. W Warszawie powstał Sąd Kryminalny Księstwa Mazowieckiego, zmieniony w sierpniu na Sąd Kryminalny Wojskowy. Początkowa Rada Zastępcza tymczasowa zastrzegła, że nie będzie on sądził targowiczan.

Rozbiory. Sądownictwo do połowy XIX w. na ogół zachowuje charakter stanowy i patrymonialny. Później następują zmiany.

Galicja - XVIII w. - Reformy terezjańskie utrzymują sądy stanowe. Reformy józefińskie rozdzielają sądownictwo i administrację, jednolitą organizację wymiaru sprawiedliwości, oddzielają sądy karne od cywilnych. Likwidują charakter stanowy w sprawach karnych. Sędziowie musieli być wykwalifikowani.

Poł. XIX w. - Likwidacja sądownictwa dominialnego, ostateczne oddzielenie sądownictwa od administracji, sądy są niezawisłe i powszechne.

Okres monarchii austro - węgierskiej. Obowiązuje konstytucja austriacka składająca się z kilku ustaw min. o prawach obywatelskich.

Prawo karne.

W zaborze austriackim

- józefiński kodeks karny z 1787 r, - ograniczenie kary śmierci

- zachodniogalicyjski kodeks karny z 1796 r, stanowiący podstawę ogólnopaństwowego kodeksu karnego z 1803 r. - wysoka technika prawnicza, odejście od kazuistyki.

Pomimo proklamowania zasady równości wobec prawa sądy uwzględniały różnice stanowe. Austriacka ordynacja procesowa z 1788 r, utrzymała większość starych zasad w procesie karnym.

Procedury austriackie - 1873 (karna), 1895 (cywilna) - proces karny charakteryzowało połączenie zasady śledczej ze skargową, proces ustny i jawny.

Zabór rosyjski - Pozostawiono sądy stanowe (ziemskie, grodzkie, podkomorskie). Utrzymano Trybunał Litewski - sąd ten był właściwy dla guberni Cesarstwa Rosyjskiego: młyńskiej, wołyńskiej, podolskiej, kijowskiej, białoruskiej. Od 1778 r. zaczęto przekształcać sądy na wzór rosyjskich. Wprowadzono sądy: powiatowe, ziemskie i miejskie sądy gubernialne. W 1802 r. w miejsce Trybunału - Sąd Główny Litewski. Odwołania od niego do Senatu Rządzącego - Sąd Najwyższy w Rosji. Procedura sądowa - 3 Statut Litewski z 1588 r. Utrzymał się do zbioru praw z 1832 r. W 1864 r. - nowe procedury rosyjskie - zerwano z postępowaniem inkwizycyjnym, proces karny mieszany po części skargowy po części śledczy.

Księstwo Warszawskie - Konstytucja Księstwa gwarantowała niezawisłość sędziów, chociaż ich skład społeczny oraz panujące poglądy spowodowały, że interpretacja kodeksu Napoleona szła w kierunku, by zasady nowego prawa łączyć z ochroną posesjonatów wiejskich i miejskich. Zniesienie sądownictwa stanowego, zrównanie wobec prawa i sądu było ważne. Wprowadzono na stanowiska sędziów wielu adwokatów. Od kandydatów na urzędników i sędziów wymagać zaczęto kwalifikacji fachowych. Czynnikiem niezależności sędziów stała się zasada dożywotniego mianowania ich przez króla. Sędziów pokoju, od których nie wymagano kwalifikacji powoływano spośród kandydatów wysuniętych przez sejmiki. Utworzono odrębne sądy cywilne i karne. W sprawach karnych sadziły sądy policji prostej (wykroczenia), gdzie sądził jednoosobowa podsędek, a tam gdzie nie powołano podędka - burmistrz lub wójt, sądy policji poprawczej p 2 lub 3 w każdym departamencie (występki zagrożone karą do 2 lat więzienia), sądy sprawiedliwości kryminalnej - po jednym na 2 departamenty (zbrodnie i apelacje od wyroków sądów policji prostej i poprawczej). W sprawach cywilnych orzekały sądy pokoju utworzone w powiatach i miastach ( w postępowaniu pojednawczym i niespornym sądzili sędziowie pokoju, sprawy sporne majątkowe, w których wartość przedmiotu była niska podsędkowie), trybunały cywilne I instancji utworzone w każdym departamencie ( w sprawach niemajątkowych i poważniejszych sprawach majątkowych), sąd apelacyjny jeden na całe księstwo. Instancją kasacyjną w sprawach cywilnych i karnych była Rada Stanu. W 1810 r. wyodrębnił się z niej Sąd Kasacyjny orzekający w składzie 5 sędziów. Funkcjonował przy nim Prokurator Sądu Kasacyjnego, który mógł wnosić skargi kasacyjne z urzędu.

Królestwo Polskie (1815-1831) okres konstytucyjny. Konstytucja przewidywała utworzenie wielu nowych sądów, ale na ogół te postanowienia nie weszły w życie. Utrzymywały się w zasadzie dawne sądy. Natomiast Rada Stanu przestała być sądem kasacyjnym, odwołania w sprawach cywilnych rozstrzygał nowo utworzony sąd Najwyższej Instancji złożony z 7 sędziów senatorów i sędziów zawodowych. Sądem kasacyjnym w sprawach karnych stał się Sąd Apelacyjny. Ustanowiony został sąd sejmowy składający się z całego senatu, który miał sądzić zbrodnie stanu. Przed tym sądem miała się także realizować przewidywana przez konstytucję odpowiedzialność konstytucyjna ministrów. W 1818 r. sejm uchwalił kodeks karzący. Był to kodeks doby kapitalizmu. Do jego zasad należały formalna równość wobec prawa, wina jako podstawa odpowiedzialności. Ograniczono karę śmierci.

Królestwo Polskie (1831-1864). Po 1831 r. obok nowych organów cywilnych działał aparat władz wojskowo - policyjnych i dla „wzmożonej ochrony nadzwyczajnej” interesów państwa wysuwał się na plan pierwszy. Tak było w szczególności w razie zawieszenia mocy powszechnego prawa karnego i sądów powszechnych tj. po zarządzeniu stanu wyjątkowego. Stan wojenny miano ustanawiać w czasie wojny, w przypadku szczególnych zaburzeń lub poczynań rewolucyjnych. W przypadku stanu wyjątkowego tzw. Przestępstwa stanu - polityczne należały wg ukazu z 1833 r. do kompetencji sądów wojskowych, w przypadku stanu wojennego do sądów wojenno - polowych .Wg kodeku karnego wojskowego z 1859 r. do sądów wojskowych należało osądzanie chłopów buntujących się przeciw panom.

Były różnice w procedurze jednych i drugich sądów. Postępowanie przed sądami wojenno - polowymi miało charakter sądu doraźnego, było skrócone, często orzekano w nim karę śmierci. Jednocześnie w tych sądach stosowano niektóre zasady nowoczesnego procesu karnego ( jawności, ustności, prawa do obrony, swobodnej oceny dowodów. W 1841 r. zlikwidowano Radę Stanu i Sąd Najwyższej Instancji Królestwa Polskiego. W miejsce zlikwidowanych instytucji wprowadzono dwa departamenty Rządzącego Senatu: IX - rozpoznawający odwołania w ostatniej instancji w sprawach cywilnych, X - w sprawach karnych. Uprawnienia sądowe zlikwidowanej Rady Stanu przeszły na Ogólne Zebranie Departamentów Warszawskich Rządzącego Senatu. Także inne urzędy z nazwami przejętymi z doby konstytucyjnej weszły w skład rosyjskiej administracji rządowej. Zachowanie odrębności, obsadzanie większości stanowisk nadal przez Polaków wywoływały zastrzeżenia czynników rządzących w Petersburgu. W 1861 r. utworzono ponownie Radę Stanu (reformy Aleksandra Wielkopolskiego). Miała ona min. Rozstrzygać spory kompetencyjne miedzy organami administracyjnymi a sądownictwem, sprawować kontrolę nad postępowaniem urzędników. Przewodniczył jej namiestnik.

W 1847 r, wprowadzono kodeks kar głównych i poprawczych. Był to kodeks kazuistyczny, przewidywał 11 rodzajów kar. W 1876 r, wprowadzono kodeks karny rosyjski z 1866 r. - skomplikowany system kar.

II RZECZPOSPOLITA - [WAŻNE]

W Konstytucji Marcowej określono zasady podziału władz i niezawisłości sądów.

W Konstytucji Kwietniowej sądy uznano za pozostające pod zwierzchnictwem Prezydenta.

Zasady przewodnie:

1.Niezawisłość sądów - podlegają ustawie, zakaz usuwania i przenoszenia sędziów (KM)

2.Nominacja sędziów - studia prawnicze, aplikacja sądowa, egzamin sędziowski

3.Wyłączna kompetencja sądów w sprawach wymiaru sprawiedliwości wynika z trójpodziału władzy

4.Udział czynnika społecznego - ławnicy i przysięgli

5Hierarchiczna i instancyjna budowa: - sąd grodzki - I instancja jednoosobowa, sąd okręgowy - II instancja jednoosobowa lub kolegialna

6.Sąd apelacyjny - odwoławczy, ale i I instancja dla określonych spraw (w sprawach szczególnych przekazanych przez ustawy)

7.Sąd Najwyższy (odwoławczy i kasacyjny)

8.Sądy szczególne - wojskowe, pracy, wyznaniowe i trybunały - Konstytucyjny, Stanu, Najwyższy Trybunał Administracyjny.

Sądy :

- powszechne:

1.Sądy grodzkie - orzekały jednoosobowo jako I instancja w drobnych sprawach karnych i cywilnych

2.Sądy okręgowe - sądy I instancji w ważniejszych sprawach karnych i cywilnych, sprawy rozstrzygały kolegialnie (3 osoby) lub jednoosobowo

3.Sądy apelacyjne - II instancja odwołania od orzeczeń sądów okręgowych, jako I instancja w sprawach szczególnych przekazywanych im przez ustawy, orzekały w składzie 3 osobowym, wyjątkowo jednoosobowo

4Sąd Najwyższy - najwyższa instancja dla sądów powszechnych, rozstrzygała odwołania od orzeczeń sądów II instancji oraz w sprawach przekazanych mu przez ustawy, czuwał nad jednolitością orzecznictwa sądowego, orzekał w składzie 3 sędziów lub 5-7 osobowym

- szczególne:

1.Sądy wojskowe - podlegali mu żołnierze, w niektórych sprawach osoby cywilne, sądził na podstawie karnego kodeksu wojskowego lub kodeksu wojskowego postępowania karnego

2.Sądy pracy - orzekały w spornych sprawach cywilnych wynikających ze stosunku pracy, orzekał sędzia zawodowy i 2 ławników

3.Sądy wyznaniowe - rozpatrywały spory w sprawach małżeńskich wyznawców określonych wyznań

4.Trybunał Kompetencyjny - rozstrzygał spory kompetencyjne między organami administracji i sądami, składał się z 2 prezesów i 14 członków mianowanych przez prezydenta

Rodzaje procesów:

- mieszany skargowo - inkwizycyjny - element skargowy przy wszczynaniu sprawy, cechy inkwizycyjne to ściganie przestępstw z urzędu. Przestępstwa dzielą się na ścigane z urzędu i z oskarżenia prywatnego. Postępowanie ścigane z urzędu zaczynało się od dochodzenia i śledztwa, następnie wysunięty akt oskarżenia trafiał do sądu zależnie od właściwości, postępowanie było jawne, od wyroku przysługiwała apelacja, następnie kasacja

- postępowanie doraźne - przyspieszony i uproszczony proces, zaostrzenie sankcji karnej, warunkiem zastosowanie tego postępowania było ujęcie sprawcy, jego wprowadzenie uzasadniano zagrożeniem ustroju państwa

Prawo cywilne regulowało 5 kodeksów:

1.Kodeks Napoleona ze zmianami dokonanymi przed 1918 r.

2Tom X Zbioru Praw na ziemiach wschodnich

3.Kodeks Cywilny Austriacki (ABGB) z 1811 r.

4.Prawo Węgierskie na Spiszu i Orawie

5.Kodeks Cywilny Niemiecki (BGB)

Procedura Cywilna do czasu polskiego kpc z 1930 r.

1.Procedura niemiecka 1877 r.

2.Procedura austriacka 1895 - 97 r.

3.Procedura rosyjska 1864 r.

Prawo karne do Kodeksu Makarewicz z 1932 r.

1.Kodeks Karny Rosyjski z 1903 r.

2.Kodeks Niemiecki z 1871

3.Austriacki Kodeks Mieszczański z 1852 r.

Postępowanie karne do kpk z 1928 r.

1.Rosyjska procedura z 1864 r.

2.Austriacka ustawa z 1873 r.

3.Niemiecki kpk z 1877 r.

Tortura - jest to kara jeszcze przed wyrokiem. Pierwsze głosy polskie przeciwko torturom [WAŻNE]:

1.Bartłomiej Goliński - przetłumaczył Karolinę - kwestionował wartość i sprawiedliwość tortur.

2.Daniel Wisnel.

PRAWO TOTALITARNE

NIEMCY

Trybunał Narodowy - 5 sędziów zawodowych. Złamano zasadę niezawisłości sądów- wierność Hitlerowi.

W sądownictwie na ziemiach wcielonych współistniały sądy powszechne, sądy specjalne, sądownictwo tajne, realizowane przez organy SS i policji. Sądownictwo powszechne opierało się na dekrecie ministra sprawiedliwości z 26.11.1940 r. W każdym okręgu Rzeszy i prowincji utworzono Wyższy Sąd Krajowy - najwyższa instancja sądowa. Niższą stanowił sąd krajowy, najniższą sąd powiatowy. Sądy specjalne powołano na ziemiach w pierwszych dniach okupacji. Utworzono wojenne sądy polowe i wojskowe sądy doraźne. Sądy polowe były właściwe do spraw szpiegowskich, wojskowe sądy doraźne dla spraw o posiadanie broni i wystąpienia przeciw armii niemieckiej. Powołano cywilne sądy specjalne - rozpatrywały przestępstwa popełniane na terenie działań wojennych. . Po likwidacji sądów wojskowych przejęły one ich kompetencje. Najwyższym sądem specjalnym dla spraw politycznych był Trybunał Ludowy w Berlinie. Sądownictwo związane przepisami prawa materialnego i procesowego nie mogło realizować hitlerowskiej polityki terroru. Funkcje te przejęły organy policji. Policja polityczna (Gestapo) uzyskała uprawnienia w zakresie ściganie i wyrokowania. Utworzono policyjne sądy doraźne, orzekały w sprawach Polaków i Żydów oskarżonych o działalność skierowaną przeciw Niemcom. Organy policji politycznej decydowały o stosowaniu tzw. aresztu ochronnego czyli osadzaniu Polaków w obozach koncentracyjnych.

Podstawą ścigania jest zdrowe odczucie narodu. Złamano zasadę nie ma przestępstwa bez ustawy. Dowód winy należał do gestapo.

Nowelizacja prawa cywilnego - ustawy norymberskie z 1933 r. - o obywatelstwie i ochronie krwi niemieckiej - przepisy wykonawcze odnosiły się do Żydów, Żydzi nie mogli używać nazwisk niemieckich, odebrano im prawa publiczne. Ustawa o zasadzie czystości rasy - małżeństwo jest instytucją rozpłodową czystych rasowo Niemców, kobieta nie może odmówić urodzenia dziecka.

Prawo spadkowe - ustawa o zagrodach dziedzicznych 1933 r. wymagała od chłopów dziedzicznych wykazania się czystością rasową od 1800 r.

Prawo rzeczowe - aregacja - rabunek mienia żydowskiego.

ZSRR

Sąd był narzędziem władzy proletariatu (partii) - relatywizm i terroryzm. Dyktatura ploretariatu to sądy siły bez oglądania się na prawo. Całkowicie zarzucono zasady niezawisłości sądownictwa, ustawiczna zmiana kar, sprawiedliwość narzędziem walki politycznej. Stosowano środki obrony społecznej. Nie ma kary w sensie ścisłym, jest obrona socjalistycznego państwa. Prawo działa wstecz. Antyhumanitarne postępowanie z nieletnimi i kobietami. Przerost sprawiedliwości pozasądowej, pozasądowe organy represji w Rosji: Nadzwyczajna Komisja do walki z przeciwnikami rewolucji, UCzK, GPU, NKWD, KGB, ....)

W kodeksie karnym z 1924 r. nie ma zasad nie ma przestępstwa bez ustawy, nie operuje on pojęciem winy, sądzenie za czyny swoje i przeszłych pokoleń, można być sądzonym kilka razy za to samo. Odpowiedzialność zbiorowa - odpowiada nawet rodzina tylko za to, że mieszka z wrogiem ludu. Podstawą wyrokowania jest maksymalne prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa, przyznanie się do winy jest rozstrzygającym dowodem. Tortury były dopuszczalne. Domniemanie winy - ujemna teoria dowodowa Wyszyńskiego - oskarżony musiał udowodnić swoją niewinność - ważne !Środki karne: ogłoszenie wrogiem ludu, pozbawienie obywatelstwa, wygnanie, praca w obozie karnym. Pozasądowy wymiar sprawiedliwości rozbudowany - arbitralne stosowanie kary.

---