1. Wczesna filozofia grecka: od Talesa do Demokryta.

Tales z Miletu - Woda jest fundamentem bytu

Poglądy.

- Przejście od umiejętności do nauki.

- Przejście od mitologii do nauki. Ta teoria Talesa brzmiała: Wszystko jest z wody, z wody powstało i z wody się składa.

- Przedmiotem dociekań Talesa była przyroda

Heraklit - żywiołem leżącym u podstaw świata był ogień, świat ma naturę zmienną, nigdy nie wchodzi się 2 razy do tej samej rzeki, wszystko płynie - pantarei

Poglądy.

1,Ogień jako zasada świata.

2, Zmienność rzeczy.

3. względność rzeczy

4. Rozumność świata. Człowiekiem rządzi rozum (logos). mówił o rozumie działającym we wszechświecie. Rozum jest wieczny jak świat: jest jego czynnikiem nieodłącznym.

Znaczenie Heraklita. Zaważył w dziejach filozofii głównie przed dwie teorie:

1.teorie zmienności

2. przez teorię rozumności świata (logos, rozum kosmiczny).

Parmenides - „Byt jest a niebytu nie ma” , „ Byt i myślenie są tożsame”

- zmiany to są pozory,

- świat jest niezmienny

- koncepcja dwóch światów - to co widzimy jest niezmienny, a zmiany to iluzje

Poglądy: zaważył w dziejach filozofii przede wszystkim

1. Naczelna teorią jedności i niezmienności bytu.

2. Poglądem na nierozerwalność bytu i myśli

3. Odróżnieniem myśli od postrzegania

4. Dedykacyjną, dialektyczną metodą filozofowania.

Anaksymenes - podstawowym żywiołem jest powietrze , świat jest bezkresny, ruch jest wieczny.

Demokryt - (ojciec materializmu) - świat składa się z atomów, niepodzielnych cząstek których układ decyduje o właściwościach każdego bytu.

2. Teorie poznania i metafizyka (Platon, Arystoteles, św. Augustyn, św. Tomasz z Akwinu).

PLATON:

Teoria poznania.

Z koncepcji istnienia świata idei i rozumienia duszy wynikała platońska teoria poznania. Zdaniem Platona dusze posiadały doskonałą wiedzę o świecie idei, w nim egzystując, ale na drodze ze świata idei do ciała człowieka tą wiedzę traciły. Zapominanie to jednak nie było zupełne i człowiek ma możliwość przypomnieć sobie znane niegdyś idee. Uczenie się jest więc w istocie nie poznawaniem nowych rzeczy, lecz "przypominaniem" (anamnezą) świata idei. Tęsknotę wobec świata idei, będącą motorem poznania rozumowego Platon nazywa Erosem. Aby dusza nie zbłądziła, proces uczenia musi być właściwie przeprowadzony. Nauczanie umiejętności praktycznych jest tylko pomocą w radzeniu sobie w świecie materialnym. Dużo istotniejsze dla Platona jest studiowanie "samego siebie" w poszukiwaniu pamięci o prawdziwych ideach. Pomocny w tym miał być system edukacji oparty na dialektyce. Polega ona na dochodzeniu do prawdy poprzez dialog ucznia z nauczycielem, analizę i syntezę pojęć, tworzenie tez i antytez, ich przyjmowanie lub odrzucanie.

Metafizyka.

Oba światy - świat idei i świat materialny są według Platona odseparowane i nawzajem się nie przenikają. Jedynymi odstępstwami od tej reguły jest ludzka dusza i Demiurg - boski budowniczy świata. Według Platona ludzi od reszty świata materialnego odróżnia to, że mają duszę, która pochodzi wprost ze świata idei. Podobnie jak inne idee jest więc ona wieczna, niestworzona i niezniszczalna. Dusza, należąc do świata idei może poznawać idee. Inną cechą duszy jest zdolność do poruszania się samej z siebie. Z ideą nieśmiertelności duszy wiąże się idea jej preegzystencji: istniała ona przed narodzeniem i została uwięziona w ciele, które jest jej grobem. Jej celem jest zatem odrzucenie ciała przez śmierć i powrót do świata idei. Platon dzielił duszę na trzy części: na boski rozum oraz należące częściowo do świata spostrzeżeń szlachetniejsza popędliwość i niższa pożądliwość. Świat materialny jest bezrozumny, ale zdaniem Platona w przyrodzie istnieje harmonia i ład. Jest to zrozumiałe jedynie, gdy przyjmiemy celowość świata, a zatem jego stworzenie. Istotą, która zbudowała świat materialny jest właśnie Demiurg. Z jednej strony wzorował się on na ideach, co powoduje pewne zbliżanie się rzeczy materialnych do doskonałości. Z drugiej strony zbudował świat z odwiecznie istniejącej materii, czy też bezrozumnego tworzywa (dechomenon), co powoduje, że odbicie idei jest niedoskonałe.

ARYSTOTELES:

Teoria poznania.

Osobiste doświadczenia z nauczaniem i leczeniem małych dzieci przekonały Arystotelesa, że wbrew temu co twierdził Platon, ludzie nie posiadają ukrytej pamięci idealnego świata, lecz cała ich wiedza pochodzi z doczesnego doświadczenia. Dla Arystotelesa teoria odkrywania owej ukrytej pamięci przez dyskursy dialektyczne była nieprawdziwa, co wnioskował z przekonania, iż wprawny sofista dobrze wyćwiczony w prowadzeniu dialektycznych dyskursów, może przekonać niedoświadczonego ucznia niemal do wszystkiego. Arystoteles stwierdził, że dużo rozsądniejsze jest przyjęcie, że ludzie rodzą się z niezapisanym umysłem, który zapełnia się myślami na skutek codziennych doświadczeń życiowych. Myśli jednak żyją później własnym życiem i część ludzkich rozumowań ulega rozmaitymi wypaczeniom i dziwactwom.

Metafizyka.

Forma i materia

Arystoteles odrzucił platoński dualizm rzeczy materialnych i idei. Uważał on, że idee "nie przyczyniają się też w żaden sposób do poznawania innych rzeczy [...] ani do wyjaśniania ich istnienia, bo nie znajdują się w poszczególnych rzeczach, które w nich uczestniczą [...]". Jego zdaniem istota rzeczy (substancja, ousia) zawiera się w niej samej. W miejsce dualizmu platońskiego powstał jednak inny: materii i formy. Forma była odpowiednikiem idei platońskiej; nie jako osobny, niezależny byt, lecz jako coś nadające kształt i postać materii. Relację między ideami a materią można więc sobie wyobrazić jak relację między naczyniem a wodą, albo gliną i palcami garncarza. Formy w zasadzie nie mogą istnieć bez materii, a z drugiej strony sama materia bez form nie posiadałaby kształtu, koloru, ruchu i innych cech; byłaby czystym chaosem. Tak więc znany nam z doświadczenia świat jest nierozerwalną kombinacją materii i idei-form.

Potencja i akt

Koncepcja ta tłumaczy zmienność świata oraz rozwiązuje zagadnienie paradoksów Zenona z Elei. Sama materia nie jest bowiem zdolna do przemian i ruchu. Jest - w terminologii Arystotelesa - potencją czyli możliwością zaistnienia jakiegoś bytu, która to możliwość dzięki formie staje się (aktualnością). To co się naprawdę zmienia, przekształca i porusza - to formy. Jedna z form tkwiącej w rzeczy (entelechia) jest jej ostateczną postacią. Czystej materii nie da się poznać ani zanalizować, można jednak z powodzeniem badać formy, gdyż mają one charakter idealny, czyli podlegają regułom logiki i poznaniu rozumowemu. Właściwością materii jest jednak ociężałość (ananke), z której bierze się niedoskonałość i przypadkowość rzeczy. Ta przypadkowość, nie wynikając z formy nie jest też dostępna rozumowi.

Hierarchia bytów

Koncepcja ta dobrze pasowała do ontologicznego wytłumaczenia zjawiska występowania hierarchiczności bytów. Hierarchiczność taką zauważał Arystoteles zwłaszcza w świecie ożywionym, gdzie istnieje ciąg stworzeń od najprostszych do najbardziej złożonych. Arystoteles tłumaczył tę hierarchię stopniem udziału formy i materii w danym jednostkowym bycie. Czym w danym bycie jest więcej formy (jest ona bardziej złożona) a mniej materii, tym zajmuje ona wyższe miejsce w hierarchii. I tak: byty nieożywione takie jak np: kamień zawierają w sobie bardzo dużo materii i mają przy tym bardzo prostą i nieruchomą formę. Rośliny mają bardziej złożoną formę, która podlega powolnym zmianom. Zwierzęta mają jeszcze bardziej złożoną formę, która daje im możliwość ruchu i reagowania na zmiany. Wreszcie ludzie posiadają bardzo złożoną formę zwaną duszą, która posiada unikalną cechę bycia świadomym o samej sobie.

Z połączenia tych ontologicznych założeń powstała teoria czterech przyczyn, jakie muszą być spełnione do zaistnienia danej rzeczy:

- przyczyna materialna (causa materialis) - rzecz powstaje z materii;

- przyczyna formalna (causa formalis) - powstaje przez ukształtowanie materii przez formy;

- przyczyna sprawcza (causa efficiens) - powstanie rzeczy musi być określone przez czynnik działający uprzednio;

- przyczyna celowa (causa finalis) - powstanie rzeczy musi służyć pewnemu celowi.

Arystoteles rozważając pierwszą przyczynę (sprawczą) ruchu postulował istnienie ducha, który poruszałby światem, tak jak dusza porusza ciałem. Jako ostateczne źródło ruchu byłby nieruchomy (nieruchomu poruszyciel). Duch ten został utożsamiony z Bogiem, ale w odróżnieniu od istot znanych z wierzeń religijnych nie jest on czynnikiem aktywnym - nie ingeruje w dzieje świata. Jego zdolność poruszania wynika raczej z tego, że rzeczy kierowane tęsknotą dążą do niego jako do czystej formy. Koncepcja teleologiczna, że każdy rozwój dokonuje się stosownie do założonego celu była istotnym elementem arystotelesowskiej fizyki i biologii.

ŚW. AUGUSTYN:

Teoria poznania.

Teoria poznania Augustyna również powstała na bazie klasycznego platonizmu. Augustyn przyjmował więc całkowitą nieistotność poznania zmysłowego i możliwość bezpośredniego poznania świata idei (i oczywiście Boga), odrzucał jednak pogląd, że można tego dokonać na drodze czysto rozumowej. Do prawdy, podobnie jak u Platona, można dojść tylko na drodze owego bezpośredniego kontaktu ze światem idei i niepodobna ją osiągnąć na drodze nawet najbardziej wnikliwych studiów rzeczywistości materialnej, ale nie da się też tego osiągnąć na drodze samych studiów filozoficznych, jak chciał tego Platon. Wg Augustyna, do odzyskania kontaktu duszy z Bogiem potrzebny jest akt samego Boga, zwany przez niego iluminacją. Studia teoretyczno-filozoficzne mogą przygotowywać człowieka do tego kontaktu, a pobożne życie emocjonalnie go na niego otworzyć, jednak to Bóg w ostatecznej instancji decyduje, czy do niego dojdzie, czy nie. Aktu tego nie można sobie zapewnić dobrymi uczynkami, gdyż choćby nie wiem jak ogromne, zawsze będą one znikome w obliczu nieskończoności Boga. Akt ten jest zatem zawsze łaską daną człowiekowi - rodzajem darowizny, czy długu, który później trzeba "spłacać" przez pobożne życie. Akt ten jest całkowicie nieprzewidywalny - może on ominąć najbardziej pobożnie żyjącego człowieka, jak i "spaść" nagle na skończonego grzesznika.

Metafizyka.

Teoria bytu filozofii Augustyna wychodziła z tych samych przesłanek co Platona, jednak z uwzględnieniem Boga rozumianego na sposób chrześcijański i wyciągnięciem głębszych konsekwencji z faktu przyjęcia wieczności i nieskończoności świata idei. Podobnie jak Platon, Augustyn zakładał istnienie świata idei, który istnieje niezależnie od świata materialnego, jest wieczny, nieskończony i doskonały. Augustyn rozwinął jednak teorię hierarchii idei o ideę Boga. Dla niego podstawową i jedyną istniejącą z własnej mocy ideą był właśnie Bóg. Wszystkie pozostałe idee stawały się emanacjami Boga, które ten tworzy z sobie wiadomych powodów. Idee te Augustyn rozumiał wciąż po platońsku - tzn. były dla niego realnie istniejącymi obiektami, z którymi można się bezpośrednio stykać. Zgodnie z teologią chrześcijańską, Bóg jest jednak też bezpośrednim twórcą świata materialnego. Zmusiło to Augustyna do odrzucenia platońskiej teorii emanacji, zakładającej powstanie świata materialnego na skutek niedoskonałego procesu "odbijania się" doskonałych idei w materii. Ze względu na to, że to Bóg stworzył świat materialny, nie może on być zły z natury ani nazbyt niedoskonały. Teoria emanacji została więc zastąpiona teorią "ciągłego stwarzania" świata materialnego. Wg tej teorii Bóg nie tylko stworzył świat, lecz także ciągle go "napędza". Bez woli Boga nic nie mogłoby istnieć ani chwili i zapadłoby się w nicość. Stąd istnienie świata materialnego jest ciągle odtwarzającym się cudem Bożym. Jak pisał Augustyn - "Bez woli Boga nawet jeden listek nie spada z drzewa". Dusza w tym systemie jest też rozumiana na sposób platoński, z dokonaniem niezbędnych jednak poprawek wynikających z teologii chrześcijańskiej. Dusza jest zatem boską ideą, stworzoną na wzór samego Boga. Nie jest ona ograniczona w czasie - tj. jest nieśmiertelna, ale jest ograniczona w przestrzeni. Ma ona, podobnie jak to przyjmował Platon, możliwość bezpośredniego kontaktu ze światem idei, gdyż bezpośrednio od niego pochodzi. Wszystkie dusze po zesłaniu na ziemię zostają "odcięte" od tego kontaktu, jednak w odróżnieniu od koncepcji platońskich tylko niektóre mają szansę odnaleźć ten kontakt, przy czym nie zależy to zupełnie od nich, lecz wyłącznie od woli Boga.

ŚW. TOMASZ Z AKWINU:

System filozoficzny Tomasza można najkrócej scharakteryzować jako konsekwentne przystosowanie klasycznych poglądów Arystotelesa do treści zawartych w teologicznej doktrynie chrześcijańskiej. Tym sposobem zostały wprowadzone do katolicyzmu pojęcia aktu i potencji, formy i materii, zasadę przyczynowego powiązania zdarzeń, rozumienie poznania jako procesu receptywnego, oraz pojęcie dowodu. Według Św. Tomasza nie jest bezpośrednio znany umysłowi ludzkiemu ani Bóg, ani dusza , ani żadne prawdy ogólne. Istnienie Boga nie było dla niego prawdą oczywistą, nie wymagającą dowodzenia. Wg. Św Tomasza istnienie Boga należy udowodnić, opierając dowód na doświadczeniu.

Tomasz dał 5 dowodów na istnienie Boga:

- Pierwszy dowód z istnienia ruchu wnosi, że istnieje pierwsza przyczyna ruchu

- Drugi dowód z niesamoistności świata wnosi, że istnieje istota samoistna, będąca przyczyną świata.

- Trzeci dowód z przypadkowości rzeczy wnosi, że istnieje poza nimi istota konieczna

- Czwarty Dowód: z faktu, że istnieją istoty różnej doskonałości wnosi, że istnieje istota najdoskonalsza

- Piąty dowód: z powszechnej celowości przyrody wnosi, że istnieje istota najwyższa, rządząca przyrodą, a działająca celowo.

Tomiści podkreślają zasługę Tomasza w kwestii poglądów na temat Boga. Arystoteles Boga określał jako byt najwyższy, Tomasz zaś nie stawiał go w hierarchii bytów, lecz definiował jako czyste istnienie, czyli Bóg jako podstawa każdego bytu, a nie jako jeden z bytów o najwyższych przymiotach.

Został kanonizowany w roku 1325.

3. RACJONALIZM KARTEZJUSZA, SPINOZY, PASCALA.

KARTEZJUSZ- był racjonalistą - kategoria teoriopoznawcza - wiedzę należy oprzeć na rozumie. Tu był bardzo radykalny. Z tym racjonalizmem wiąże się pojęcie prawdy ( to co jest jasne i rozumiane, to czemu nie można jednoznacznie zaprzeczyć). Jest to prawda EWIDENCJI. Dziś ta definicja jest zbyt mocno rozumowa.

„Prawidła kierowania umysłem” - jedna z prac, w której wyjaśnia rozumienie rzeczywistości i to co nazywa prawda rzeczywistości.

„Rozprawa o metodzie” - problem oczywistości prawdy.

Rozum i myślenie to kategorie naczelne. „Myślę więc jestem” - jest to pierwsza zasada filozofii, której poszukiwał. Myślenie jest podstawą wszelkiego myślenia.

Przełom kartezjański:

- doprowadził do powstania filozofii nowożytnej

- radykalne przemieszczenie punktu ciężkości na subiektywność, własne podejście

- np. nie pyta: co to jest rozum?

Ale pyta: Jak ja postrzegam rozum?

- przejście od tego co obiektywne do tego co subiektywne

SPINOZA

Podstawowym założeniem Spinozy było, że istnieje tylko jedna substancja, która stanowi podstawowy budulec wszechświata. Substancja ta musi istnieć sama przez się i musi być pierwotna w stosunku do wszelkich swoich atrybutów. Musi być nieskończona, istnieć samoistnie (nie być stworzona) i być przyczyną istnienia wszystkich innych bytów - czyli musi być wszechmocna. Nie może to być zatem nic poza Bogiem.

Jeśli jednak jest to Bóg i Bóg jest jedyną substancją, to wobec tego wszystko, co istnieje, jest Bogiem w dosłownym znaczeniu. Jak głosi słynna propozycja nr 14: "Nie istnieje żadna substancja, która by nie była Bogiem" - a zatem, substancja tworząca cały istniejący wszechświat i Bóg są całkowicie tożsame. Nie istnieje nic poza Bogiem, a wszystko, co istnieje, jest częścią Boga, istnieje jakby w nim samym. Bóg jest tożsamy z przyrodą, naturą, materią i są to tylko różne nazwy dla tej samej podstawowej substancji.

PASCAL

Pascal był w filozofii następcą Kartezjusza. Ale, pod wpływem jansenizmu, idee Augustyna zyskały w jego poglądzie na świat jeszcze większe znaczenie. We wcześniejszym okresie, gdy zajmował się zagadnieniami logiki i metodologii, przejął się zasadami Kartezjusza i nie wyrzekł się ich do końca; ale w późniejszym, religijnym okresie wyciągnął z nich inne wnioski i zajął stanowisko całko¬wicie odmienne od tego, jakie zajmował Kartezjusz. Stanowisko to było różne pod trzema względami. Pascal stawiał wiedzy te same wysokie wymagania, co Kartezjusz i inni racjonaliści i on uważał geometrię za wzór wiedzy. Ale przekonał się, że te wymagania są zbyt wygórowane, że wiedza, jaką w rzeczywistości posiadamy, nie czyni im zadość. W sprawach doniosłych geometria nie da się stosować: ani nie pozwala nam poznać nieskończoności, jaka nas otacza, ani nie rozwiązuje zagadnień etycznych i religijnych. Myśli Pascala były napisane o kilka lat wcześniej, a wydane o kilka lat później niż Maksymy La Rochefoucaulda; są zaś wyrazem skrajnie odmiennego rozumienia człowieka: jedne czysto religijne¬go, drugie - czysto doczesnego.

4. Empiryzm (podstawy empiryzmu metodologicznego i genetycznego Bacon, Locke`a, Hume).

Empiryzm, kierunek filozofii, wg. którego jedynym lub głównym źródłem bądź środkiem poznania jest doświadczenie zmysłowe (zewnętrzne lub wewnętrzne).
1) empiryzm genetyczny - głosi, że umysł ludzki jest pierwotnie nie ukształtowany (tabula rasa). Napełnia go wiedzą dopiero doświadczenie.
2) empiryzm metodologiczny - pogląd, wg. którego uzasadnienie poznania ludzkiego musi być oparte bezpośrednio lub pośrednio na doświadczeniu − aposterioryzm.

BACON rozwinął metodologię empiryzmu. Zamierzał stworzyć taką metodę, która pozwoli odkryć stałe właściwości rzeczy. Poświęcił temu Novum Organum (1620), mające w założeniu być tomem wielkiej pracy reformującej całokształt nauki Instauratio Magna (nie dokończonej).

Bacon za wyjątkowo bezużyteczne narzędzie nauki uznał sylogizm. Zdaniem Bacona trzeba operować doświadczeniem, a nie założeniami. Metodzie sylogizmu Bacon przeciwstawia indukcję - stopniowe uogólnianie wiedzy, zamiast natychmiastowego układania ogólnych twierdzeń na podstawie danych zmysłowych. Właśnie dlatego Bacon twierdził, że "umysłowi ludzkiemu nie trzeba skrzydeł, lecz ołowiu".

Bacon nie negował znaczenia rozumu w poznaniu. Rozum i zmysły muszą ze sobą współpracować. Taka współpraca daje pewność wiedzy.
TEORIA ZŁUDZEŃ Bacon uważał, że umysł ludzki jest podległy różnego rodzaju złudzeniom (idola) Wyróżnił on cztery rodzaje takich złudzeń (jest to tzw. teoria idoli):

• złudzenia plemienne (idola tribus) - wynikające z natury ludzkiej i wspólne wszystkim ludziom; należy do nich antropomorfizm i doszukiwanie się celowości w świecie;

• złudzenia jaskini (idola specus) - przesądy jednostek, spowodowane przez wpływ wychowania i środowiska;

• złudzenia rynku (idola fori) - powodowane przez niedokładność, nieadekwatność i wieloznaczność pojęć, niedoskonałość języka;

• złudzenia teatru (idola theatri) - powodowane przez błędne spekulacje filozoficzne, których wyniki są przyjmowane na mocy autorytetu.
  INDUKCJONIZM ELIMINACYJNY Człowiek może jednak usunąć owe złudzenia. Eksperyment wynagrodzi braki zmysłów, a indukcja złudzenia rozumu. Eksperyment, będąc podstawą poznania, nie może obejść się bez indukcji, ponieważ wymaga uogólnienia. Praca naukowa powinna przypominać pracę pszczół - ma zbierać i przetwarzać co zebrała. Właśnie indukcja ma spełnić zadanie przetwarzania danych. Zajmując się jakimś zjawiskiem, np. chłodem, należy dokonać zestawu trzech wypadków:

• wypadki w których ta własność występuje (śnieg, wiatr) tablica obecności

• wypadki gdzie tej własności nie ma (słońce, pustynia) tablica nieobecności

• zestawić wypadki, gdzie ta własność występuje w różnym natężeniu (zależność od szerokości geograficznej) tablica stopni

Zbieranie wypadków jest wstępem do właściwej indukcji, której celem jest znalezienie własności stale wiążących się z danym zjawiskiem. Stałe własności rzeczy są jej istotą (formą)

LOCKE

Ojciec empiryzmu genetycznego

• Odrzuca natywizm- przeciwnik wiedzy wrodzonej

• Umysł ludzki jest w stanie pierwotnym pusty- tabula rasa- nawet w przypadku moralności (tez wypływa z doświadczenia)

• Cala wiedza ludzka wypływa z doświadczenia, poznajemy wyłącznie dzięki doświadczeniu

• DOSWIADCZENIE EMPIRYCZNE- podział

• WEWNETRZNE- dotyczy reprezentacji doświadczeń zmysłowych, reprezentacji przedmiotu w umyśle, odbicie przedmiotu jak pieczęć w wosku

• ZEWNETRZNE - bezpośrednie, zmysłowe

• Skutkiem doświadczenia zew jest wew:

• Reprezentacjonizm - idee= przedstawienia reprezentuje przedmiot względem podmiotu

• Nie poznajemy rzeczy bezpośrednio- tworzą się w umyśle człowieka na skutek kontaktu zmysłowego

• Idee: w umyśle powstają odbicia tych przedmiotów: IDEE (¡NIE W ZNACZENIU PLATONSKIM !!!)

• Proste

• Pierwotne - dotyczą cech atrybutywnych

• Wtórne - dotyczą cech akcydentalnych

• Złożone

• Poskładane z idei prostych

• Powstają w wyniku syntezy prostych idei

HUME

Zagadnieniem, od którego wyszedł Hume było założenie (najpierw za Lockiem), że istotnie cała dostępna człowiekowi informacja pochodzi z doświadczenia. Jednak cechą specyficzną tej informacji jest jej chaotyczność i zmienność. Dlatego świadoma wiedza powstaje wyniku złożonych procesów przetwarzania informacji zmysłowej (impresji) w obrazy mentalne (idee).

Hume Stwierdził, że nasz świadomy obraz świata jest kształtowany przez cztery rodzaje informacji - bezpośrednie impresje wywołane bodźcami (impresje zmysłowe), uświadomione odczucia zmysłowe (impresje reflektywne) oraz dwa rodzaje obrazów mentalnych: idee pamięci i idee wyobraźni.

Obrazy mentalne stanowią podstawowy "budulec" świadomej wiedzy: idee proste, których modyfikacje i połączenia dokonywane przez władze umysłu: pamięć i wyobraźnię tworzą złożony obraz świata w ludzkiej świadomości.

Hume podkreślał, że tworzenie świadomego obrazu świata zachodzi często pod wpływem nawyków oraz emocji, stąd jego koncepcja daje początek psychologii zachowań irracjonalnych.

5. Oświecenie francuskie (deizm, materializm mechanistyczny).

Deizm - pogląd filozoficzny uznający istnienie Boga jako stwórcy świata materialnego (w rozumieniu duchowej siły sprawczej), lecz odrzucający przekonania religijne, w myśl których Bóg ma moc ingerowania w życie człowieka i kierowania światem materialnym. Według deistów, o istnieniu duchowej siły sprawczej świadczy racjonalny porządek świata materialnego i stałość praw fizyki.

Deiści nazywani niekiedy bywają agnostykami poznawczymi z uwagi na to, że wyznają pogląd, iż bezpośrednie poznanie duchowej siły sprawczej nie jest dostępne dla człowieka. Deiści twierdzą natomiast, iż o istnieniu stwórcy można wnioskować w sposób pośredni, a mianowicie poprzez odkrywanie porządku świata w rozumieniu praw fizyki rządzących materią. Deistów, jako uznających istnienie metafizycznej siły sprawczej, nie należy zatem mylić z agnostykami sensu stricto.

Deiści odrzucają głoszone przez wyznawców religii monoteistycznych przekonania religijne, w myśl których objawienia, cuda, proroctwa i święte księgi posiadają faktyczną wartość poznawczą.

Materializm mechanistyczny- to pogląd, który powstał na przełomie XVII i XVIII wieku. Pogląd ten wykorzystywał wiedzę z zakresu mechaniki.

Przedstawiciele to dwaj Francuzi:

Paweł Holbach
Julian la Mettriew.

Twierdzili oni, że świat można porównać do: mechanizmu, maszyny. Cechą jest funkcjonowanie zgodnie z zasadą „materialny bodziec jest materialna przyczyną”. Uważali, że to co w świecie jest pierwotne jest materialne. Do tego poglądu wyjaśnienia świata wykorzystali przykład z zegarem. ------------ Każdy element świata ma swoje miejsce i przypisane funkcje.

Filozofowie Ci uważali, że wszystko w świecie jest uporządkowane i nie należy w niego ingerować.

Julian la Mattriew wydał książkę 250 lat temu i tytuł jego książki wtedy zaszokował wszystkich ludzi, a dziś już nie szokuje („Człowiek- maszyna”). Filozofię tą poparł w przykładzie, porównując dwa społeczeństwa- Anglii i Francji.

Deizm Woltera

Deizm Woltera był czystym przeświadczeniem, bądź uznaniem, iż istnieje jakiś inteligentny byt, który stworzył świat i jego prawa (intelligent creator). Nie było w tym domieszki religijnej, ani kultu wobec tego bytu (choć mówił, aby "chwalić boga w prostocie serca", czym miało być przykładne życie i postępowanie). Jego deizm (który określał mianem teizmu) wiązał się z zachwytem nad pięknem natury. W jednym miejscu pisał: "Każdy człowiek rozumny i szczery odrzuca sektę chrześcijańską, jako absurdum. Pozostaje nam wysoka godność teizmu. Jedyną autentyczną ewangelią jest wielka księga Natury, pisana ręką Boga i zaopatrzona w jego pieczęć". Jego prosta wiara w Stwórcę, była całkowicie obca jakiejkolwiek spekulacji teologicznej o nim. Wielkość boga objawiała się dla niego w przyrodzie, a do samego boga miał stosunek agnostyczny: "Znajomość tajemnic Bożych nie przypada w udziale temu życiu.

6. Filozofia niemiecka.

NIEMIECKA FILOZOFIA KLASYCZNA - idealistyczny nurt myślowy w Niemczech w latach 80. XVIII w. - 50. XIX w., wyrażony w systemach I. Kanta, J. G. Fichtego, F. W. J. Schellinga i G. W. F. Hegla. Inicjatorem n. f. k. był Kant, twórca programu filozoficznego zw.

krytycyzmem bądź transcendentalizmem; program ten - w zamierzeniu Kanta - miał pełnić funkcję wprowadzenia do nowej metafizyki - metafizyki przyrody i metafizyki moralności. Nowy program wymagał ustanowienia nowej metody, zw. transcendentalną, która stawia pytanie o aprioryczne (podmiotowe) warunki możliwości doświadczenia naukowego, etycznego i

estetycznego. Metoda transcendentalna (w filozofii Fichtego, Schellinga i Hegla) została uzupełniona o metodę dialektyczną, akcentującą rozwój rozumu przez zawarte w nim samym sprzeczności.

7. Teoria poznania Kanta

Możemy, zdaniem Kanta, rozróżnić zjawiska (fenomeny) i rzeczy same w sobie (noumeny). Te ostatnie nie są poznawalne, ale musimy przyjąć ich istnienie, by wytłumaczyć istnienie zjawisk.

Kant rozróżnił też pytania de iure (dotyczące kwestii dopominających się wyjaśnienia i wymagających transcendentalnej dedukcji) i quid facti dotyczące tego, co jest. Teoria poznania zajmuje się według niego pytaniami de iure. Analizując postępy współczesnych nauk przyrodniczych i kręcenie się w kółko nauk filozoficznych, Kant doszedł do wniosku, że te pierwsze odkryły jakiś sposób dokonywania "dobrych" sądów syntetycznych a priori, czego się nie da powiedzieć o filozofii.

Bardzo łatwo zauważyć, że siłą nauk przyrodniczych jest stosowanie na szeroką skalę języka matematyki do tworzenia własnych teorii i opisu faktów eksperymentalnych. Co więc jest takiego w matematyce, że generuje ona dużą liczbę "dobrych" sądów syntetycznych a priori? Sam konsekwentny formalizm języka matematyki to nie wszystko, bo filozofia też ma swój własny konsekwentny język formalny, a mimo to często schodzi na manowce. Po długich studiach Kant dał na to zaskakującą odpowiedź.

Zauważył on, że w istocie matematyka to logiczna analiza stosunków czasowych (algebra) i przestrzennych (geometria). Rozwiązanie problemu tkwi zatem w odpowiedzi na pytanie: czemu stosunki czasowe i przestrzenne wydają się nam takie pewne - dużo pewniejsze od danych empirycznych?. Odpowiedź Kanta: dlatego, że są one częścią nas, a nie zewnętrznego świata. Mówiąc bardziej precyzyjnie, czas i przestrzeń są formami naszego poznania czyli sposobem, w jaki umysł każdego bez wyjątku człowieka grupuje i układa docierające do niego bodźce, nie są zaś - jak dotąd sądzono - cechami samego świata

materialnego. Myśl ta została później rozciągnięta przez pozytywistów logicznych także na logikę, którą również uznano za kolejną, kluczową formę poznania, wspólną wszystkim umysłom.

Ta paradoksalna myśl, mimo że później często atakowana, stała się w dużym stopniu motorem rozwoju matematyki i fizyki. Rozwój geometrii nieeuklidesowej, nowych rodzajów algebry, logiki matematycznej i wbudowywanie tych dokonań matematyki w nowe teorie fizyczne - zwłaszcza w ogólną teorię względności i teorię kwantów - były często inspirowane ideą "poszukiwania nowych form poznania" w sensie Kantowskim.

1. Immanuel Kant (1724 - 1804):

1. „Sapere aude” - odważ się być mądrym (Horacy) - autonomia myślenia

2. punkt wyjścia - trzy pytania:

1. co mogę wiedzieć?

2. po powinienem czynić? - fundamentalne pytanie etyczne

3. czego mogę się spodziewać?

3. krytyczna filozofia transcendentalna - bada warunki możliwości poznania (wyjść poza doświadczenie)

4. typy sądów:

1. sądy syntetyczne (dostarczają nowej wiedzy) i analityczne (nie dodają nic nowego)

2. sądy a priori (z założenia) i a posteriori (z doświadczenia)

3. jak możliwe są sady syntetyczne a priori? - czy da się wzbogacić wiedzę bez doświadczenia (np. dowód ontologiczny na istnienie Boga) - Kant mówi nie

5. konkluzja - świat zewnętrzny (a posteriori) jest przyczyną wrażeń, reszta jest „dodana” - przewrót kopernikański:

1. przedmiot dostosowuje się do podmiotu, nie zaś podmiot do przedmiotu

2. formy naoczności - czas i przestrzeń - są to sposoby ludzkiego oglądania świata

przestrzeń - zdolność postrzegania rzeczy obok siebie

czas - zdolność postrzegania rzeczy jedna za drugą

Czas i przestrzeń dodajemy do opisu świata, chociaż one w nim nie występują.

3. fenomeny (zjawiska, rzeczy „dla nas”, rzeczy takie, jak się jawią) i noumeny (rzeczy same w sobie, rzeczy pomyślane)

6. krytyka dowodów na istnienie Boga. Agnostycyzm - nie ma narzędzi, aby udowodnić istnienie lub nieistnienie Boga; może istnieje, ale jest to kwestią wiary

7. etyka:

1. jedyna dobra rzecz w świecie, to dobra wola

2. etyka obowiązku

3. imperatyw kategoryczny:

1. „Postępuj zawsze tak, abyś pragnął, by reguła twego postępowania stała się prawem powszechnym”

2. „Człowieczeństwa w sobie, jak i w innej osobie, nie traktuj nigdy wyłącznie jako środek, zawsze zarazem jako cel”

8. Filozofia ducha Hegla.

Duch subiektywny: Podstawową kategorią filozofii Hegla jest duch (świadomość), który wyobcowuje się i ponownie się jedna ze sobą. Poprzez filozofię duch poznaje samego siebie jako podmiot i jako substancję. Podstawą poznania i jednocześnie podstawą rzeczywistości jest dialektyka. Podstawowa reguła dialektyki heglowskiej jest następująca: "Każda teza zawiera już w sobie antytezę, obydwie zaś zostają zniesione w syntezie". Mimo tego zniesienia synteza zapośrednicza w sobie zarówno tezę jak i antytezę. Duch subiektywny występuje w trzech różnych formach:

- duch wyłaniający się z przyrody i określony w sposób bezpośredni (badany przez antropologię);

- świadomość przeciwstawiająca się zastanej przyrodzie (badana przez fenomenologię);

- duch odnoszący się do własnych określeń (poznawany przez psychologię).

Duch obiektywny: przekracza subiektywność, aby kształtować świat zewnętrzny zgodnie ze swoją wolą. Wytworem ducha obiektywnego jest prawo. Hegel opracował szczegółowa swoją filozofię prawa. Jej charakterystycznym uogólnieniem były słowa: "Co jest rozumne, jest rzeczywiste; a co jest rzeczywiste jest rozumne". Ta zasada została przyjęte za pośrednictwem tzw. prawicy heglowskiej jako półoficjalne hasło konserwatystów w państwie pruskim, sankcjonujące istniejący stan rzeczy. Hegel nie uważał jednak państwa pruskiego za ucieleśnienie rozumności: rzeczywiste dla niego były nie byty historyczne, w rodzaju określonego państwa, ale wieczna teraźniejszość, która trwa zawsze i zawiera w sobie całą zniesioną przeszłość. Prawo składało się według Hegla z trzech części:

- prawa abstrakcyjnego - zewnętrznej obiektywnej formy,

- moralności - subiektywnego, wewnętrznego przekonania,

- etyczności - zjednoczenia sfery subiektywnej i obiektywnej w postaci rodziny, społeczeństwa obywatelskiego i państwa, stanowiącego gwarancję wolności.

Historia ludzkości jest w historią tryumfu wolności, z powodu wzajemnej zależności ludzi. Stan pierwotny - niewolnictwo - generuje potrzebę wolności, dzięki której zostaje obalone. Historia toczy się przechodząc z jednego stanu -tezy - w jego przeciwieństwo, czyli antytezę. W rezultacie wyłania się synteza, która staje się sama tezą. Ten proces jest jednak rozumny.

Duch absolutny: konstytuuje się dzięki tożsamości wiedzy o sobie i przejawia w sztuce, filozofii oraz objawionej religii. Sztuka jest przejawem ducha absolutnego w zmysłowej formie, piękno stoi pośrodku "między zmysłowością jako taką i czystym myśleniem". Filozofia ma za zadanie ujmować w myślach własną epokę oraz człowieka i dzięki temu samopoznaniu odkryć swoją tożsamość z religią chrześcijańską, która zdaniem Hegla "odpowiada w pełni treści prawdziwej filozofii. Poznanie Boga stanowi ostateczny cel filozofii, albowiem "Człowiek zna Boga tylko w takim stopniu, w jakim Bóg w człowieku poznaje samego siebie".

9. Mechanizm ewolucji świata ożywionego wg Darwina.

Darwina teoria ewolucji, teoria doboru naturalnego - teoria wyjaśniająca mechanizmy ewolucji, przedstawiona przez Karola Darwina (1809 - 1882) w dziele "O powstawaniu gatunków" w 1858 r. Swoją teorię Darwin oparł na następujących prawach:

- prawo zmienności powszechnej i bezkierunkowej, które mówi, że gatunki charakteryzuje duża zmienność dziedziczna i nie dziedziczna, jedynie zmiany dziedziczne mają znaczenie w ewolucji,

- prawo olbrzymiej różnorodności organizmów, które mnożą się w postępie geometrycznym,

- prawo walki o byt, która jest mechanizmem ograniczającym nadmierną liczbę organizmów, walka o byt może się odbywać bezpośrednio między dwoma różnymi gatunkami w układzie ofiara - drapieżnik lub pośrednio, w obrębie jednego gatunku w wyniku konkurencji o tę samą niszę ekologiczną,

- prawo dziedziczenia, które mówi, że osobniki, które przeżyły przekazują korzystne cechy swemu potomstwu,

- prawo doboru naturalnego - w walce o byt przeżywają osobniki najlepiej przystosowane, formy pośrednie wymierają, co prowadzi do coraz większej rozbieżności cech w następnych pokoleniach i powstania z czasem form bardzo różniących się od form wyjściowych i powstawania nowych gatunków.

Zaproponowane przez Darwina wyjaśnienie powstawania zmian ewolucyjnych było tak proste i logicznie udokumentowane, że szybko zostało przyjęte przez większość biologów.

Ewolucja jako ślepy mechanizm faworyzuje więc te, które lepiej radzą sobie w środowisku i mogą wydać na świat oraz zapewnić przeżycie jak największej liczbie swego potomstwa. Teoria ewolucji Darwina odnosi się do świata ożywionego i zamieszkujących Ziemię organizmów, więc zaskakującym może być fakt że, przy odrobinie wyobraźni, można podstawy teorii Darwina wykorzystać również w... astronomii. Korzystając z głównych założeń teorii ewolucji, Lee Smolin, znany amerykański fizyk, przedstawił niezmiernie interesującą, a zarazem nader śmiałą hipotezę.

Dotyczy ona powstawania, rozwoju i ewolucji Wszechświatów, ale zanim przejdziemy do jej opisu, warto zapoznać się z kluczowymi elementami, na których owa teoria się opiera i bez których znajomości jej zrozumienie z pewnością nie byłoby pełne.

10. Materializm filozofii Marksa

W ujęciu Marksa dwoma najbardziej podstawowymi prawami rządzącymi materią są:

prawo przemiany ilości w jakość - polegające na tym, że poszczególne drobne przemiany materii sumują się, aby w pewnym momencie osiągnąć punkt krytyczny, na którego skutek powstaje zupełnie nowa jakość,

prawo stałego ścierania się przeciwieństw - polegające na tym, że różne jakości materialne są ze sobą w stanie ciągłego antagonizmu. Ścierają się one nieprzerwanie, generując ciąg drobnych przemian, które w końcu prowadzą do nowej jakości, zgodnie z pierwszym prawem.

Te dwa prawa powodują, że materia jest w ciągłym ruchu. Według Marksa, wszystkie przemiany fizyczne, biologiczne, psychologiczne, a w końcu społeczne i ekonomiczne, dają się sprowadzić do tych dwóch elementarnych praw dialektyki. Ruch ten jednak nie jest przypadkowy, lecz jego racjonalna struktura wynika właśnie z tych praw. Prawa te powodują ciągłe powstawanie nowych, wyższych form istnienia materii (nowych jakości) i zanikanie starych form, dzięki czemu materia uzyskuje coraz doskonalsze i bardziej złożone formy rozwoju.

Według Marksa i jego następców, w kapitalizmie występują dwie klasy społeczne: kapitalistów - czyli posiadaczy środków przemysłowej produkcji oraz robotników najemnych. Kapitaliści starają się uzyskiwać maksymalne dochody ze swoich środków produkcji. Mogą tego dokonywać na dwa sposoby:

poprzez koncentrację i unowocześnianie produkcji, powodując ogólny wzrost produktywności,

poprzez ciągłe zmniejszanie zarobków robotników, powodując, że coraz większa część wytworów ich pracy zostaje w rękach kapitalistów, czyli innymi słowy, na stałym wzroście wyzysku robotników.

Zdaniem Marksa, pierwszy sposób ma swoje ograniczenia, w rezultacie czego kapitaliści będą musieli zacząć koncentrować się głównie na drugim sposobie wzrostu swoich dochodów. Będzie to oczywiście powodowało narastanie protestu robotników, który w końcu (zgodnie z prawem przechodzenia ilości w jakość) spowoduje wybuch rewolucji, znosząc klasę kapitalistów poprzez odebranie jej środków produkcji i oddanie ich pod ogólny nadzór wszystkich robotników.

Rewolucja ta, zdaniem Marksa, miała w końcu doprowadzić do powstania społeczeństwa bezklasowego, w którym środki produkcji byłyby ogólną własnością całego społeczeństwa, a zatem całe społeczeństwo stałoby się jednocześnie pracownikami i właścicielami wszystkich dóbr. Ustrój taki Marks nazwał komunizmem i twierdził, że będzie to ostateczna, doskonała forma istnienia ludzkiego społeczeństwa.

11. Filozofia woli Schopenhauera i Nietzsche.

1. Artur Schopenhauer (1788 - 1860) - pesymizm:

1. życie:

1. urodzi się w Sztutowie koło Gdańska

2. źródła: Immanuel Kant, filozofia Dalekiego Wschodu (buddyzm)

3. samotnik i indywidualista

2. wola jako zasada świata (wola - chcę albo nie chcę):

1. irracjonalność woli - rozum nie może wpłynąć na wolę

2. wola świata a wola indywidualna - moja wola jest związana z wolą świata

3. zniewolenie wolą (nie ma się wpływu na własne chcenie ani na to, co dzieje się na świecie) a pesymizm

3. ucieczka przed wolą:

1. negacja samobójstwa - jest ono też skutkiem działania woli

2. altruizm (miłość do bliźniego) i współczucie - złagodzą wolę i cierpienie świata (podejście buddyjskie)

3. kontemplacja dzieł sztuki

2. Fryderyk Nietzsche (1844 - 1900):

1. życie:

1. samotnik i indywidualista

2. choroba i szaleństwo

3. siostra Elizabeth

2. źródła:

1. filologia klasyczna

2. Artur Schopenhauer

3. Ryszard Wagner

3. krytyka chrześcijaństwa:

1. apoteoza antyku - mit apoliński (to, co w nas boskie) -i dionizyjski (to, co w nas zwierzęce)

2. „Bór umarł”

3. krytyka - etyka słabych - resentyment (ludzie wykorzystują słabość do osiągania swoich celów)

4. siła i moc jest wartością - witalizm

4. teoria wiecznego powrotu

5. przewartościowanie wartości - niezbędne, aby świat odzyskał porządek

1. nadczłowiek - silny fizycznie, wie czego chce, sam sobie jest panem

2. Zaratustra - prorok nowego sposobu widzenia świata

3. „wola mocy”

6. Nietzsche a nazizm:

1. Elizabeth Foerster Nietzsche i szwagier (antysemita)

2. Nietsche a Niemcy

12. Filozofia współczesna Comte, neopozytywizm.

Autor tekstu: Daniel Krzewiński; Oryginał: www.racjonalista.pl/kk.php/s,7150

Filozofia neopozytywizmu jest szczególnym poglądem na poznanie i filozofię, a także na zespół postulatów na temat sposobu uprawiania nauki Autor tekstu: Daniel Krzewiński; Oryginał: www.racjonalista.pl/kk.php/s,7150

Comte sformułował koncepcję poznania opartą na naukach szczegółowych, podkreślał też praktyczny charakter ludzkiej wiedzy. Nauka, jego zdaniem, może odpowiadać jedynie na pytania ,,jak", a nie na pytania ,,dlaczego".

Neopozytywizm, kierunek w filozofii 1. poł. XX w., będący odrodzeniem pozytywizmu pod nazwami: fizykalizmu, empiryzmu logicznego, pozytywizmu logicznego, neopozytywizmu, trzeciego pozytywizmu. Wywodzi się z empiriokrytycyzmu E. Macha i R. Avenariusa oraz neorealizmu B. Russella. Zostały one jednak wzbogacone (w tym teorię względności A. Einsteina) i logiki matematycznej. Filozofię współczesną można charakteryzować poprzez wyróżnienie filozofii kontynentalnej (filozofia francuska czy niemiecka) i filozofii analitycznej, która powstała w tradycji anglosaskiej, co nie oznacza, że w Wielkiej Brytanii i USA nie uprawia się tej pierwszej, a na kontynencie - tej drugiej. Według Comte'a ludzkość w swym rozwoju przeszła przez trzy fazy: teologiczną (iluzoryczną), metafizyczną (abstrakcyjną) i pozytywną (naukową). W fazie teologicznej wszystkie fenomeny były przypisywane bezpośredniemu i ciągłemu działaniu licznych sił ponadnaturalnych. W fazie metafizycznej wszystkie zjawiska były tłumaczone w oparciu o istnienie substancji, idei lub sił abstrakcyjnych. Natomiast w fazie pozytywnej ludzki umysł uznał niezdolność człowieka do zdobycia wiedzy absolutnej. W konsekwencji w tej fazie rozwoju człowiek zrezygnował z pytania o genezę i sens świata, a także o to, jakie są niewidzialne przyczyny zjawisk. Odtąd skupił się na poznawaniu - za pomocą myślenia i obserwacji - niezmiennych relacji, opartych na zasadzie następstwa i na zasadzie podobieństwa.

13. Filozofia -istota i działy.

Filozofia oznacza dosłownie "umiłowanie mądrości" - termin jest obecnie używany w różnych znaczeniach. Treść rozważań filozoficznych ulegała historycznym zmianom i jest uzależniona od przyjętej koncepcji filozofii.

W starożytności utożsamiana z wiedzą, której źródłem jest ciekawość, zdziwienie światem oraz wątpienie. Inspiracją do filozofii była także świadomość śmiertelności, skłaniającą do pytania o sens życia. Jako podstawowe problemy filozofii Platon wymieniał Prawdę, Dobro i Piękno. Cztery podstawowe pytania filozofii:

- Co mogę wiedzieć? (na które odpowiedź daje metafizyka)

- Co powinienem czynić? (na które odpowiedź daje etyka)

- Na co mogę mieć nadzieję? (na które odpowiedź daje religia)

- Czym jest człowiek? (na które odpowiedź daje antropologia)

Np. na pytania o to, czym jest materia, z czego zbudowany jest świat i jakie prawa nim rządzą, zajęły się nauki przyrodnicze. Inną grupą zagadnień filozofii - dotyczących człowieka i społeczeństwa - zajmują się od strony empirycznej.

Współczesnej filozofii pozostała jednak pewna grupa najbardziej podstawowych zagadnień, które nie są ujęte w innych naukach ze względu na ich ogólny charakter. W szczególności filozofia stara się odpowiadać na podstawowe pytania dręczące ludzi od wieków, takie jak:

- Jaka jest natura wszechrzeczy?

- Kim jest człowiek i dokąd zdąża?

- Co to znaczy istnieć?

- Jak odróżnić prawdę od fałszu?

Ze względu na to, iż wielu filozofów dowodziło, że na tak postawione pytania nigdy nie znajdzie się jednoznacznych, zadowalających wszystkich odpowiedzi, współczesna filozofia w coraz mniejszym stopniu zajmuje się wprost takimi zagadnieniami, kierując się raczej ku rozwiązywaniu lepiej zdefiniowanych problemów. Są to na przykład takie pytania jak:

- Co można uznać za naukę, a co nie?

- Czy psychologia jest w stanie rzeczywiście "pojąć" sposób myślenia i czucia ludzi?

- Czy możliwe będzie kiedykolwiek stworzenie społeczeństwa bez przemocy i wojen??

Działy filozofii:

- antropologia filozoficzna (filozofia człowieka) - dąży do poznawania natury człowieka, stara się odpowiedzieć na pytania w rodzaju: "Kim jest człowiek we wszechświecie?", "Co kieruje człowiekiem i dlaczego?"

- epistemologia (gnoseologia, teoria poznania) - nauka o warunkach, istocie i granicach poznania; relacjach między podmiotem, przedmiotem i treścią poznania

- estetyka - zajmująca się określeniem piękna, sądów estetycznych oraz sensem i funkcją wypowiedzi artystycznej; częściej obecnie określana jako filozofia kultury

- etyka - odpowiada na pytania dotyczące dobra, które powinno kierować postępowaniem ludzi, wskazywać powszechnie ważne podstawy sprawiedliwego i rozumnego życia i działania, krytycznie analizując podstawy współczesnej moralności. Jej działy to m. in.:

* metaetyka - badanie wypowiedzi etycznych

* aksjologia - nauka o wartościach

- filozofia dziejów (historiozofia) - zajmuje się istotą oraz sensem procesów historycznych oraz uwarunkowaniem postępowania człowieka przez jego historyczność

- filozofia języka - rozważa pochodzenie, znaczenie i funkcje języka, zarówno w jego codziennym kształcie, jak i w próbach tworzenia precyzyjnego języka, służącego wymaganiom nauki i poprawnego nazywania rzeczy

- filozofia nauki - stara się odpowiedzieć na pytanie, co można uznać za poglądy naukowe, a co nie, i dlaczego. Jej działem jest metodologia nauk.

- filozofia religii - stara się zrozumieć powody występowania religii w świecie i ich znaczenie dla człowieka oraz odpowiedzieć na pytania "Czy są religie lepsze i gorsze?" oraz "Jak ustalić, która z religii jest prawdziwa?".

- filozofia pokoju - stara się odpowiedzieć na pytanie "Jak zagwarantować trwały i długofalowy pokój między narodami?", jej główne działy to: polemologia oraz irenologia.

- filozofia prawa - analizuje podstawy prawa stanowionego i norm, jakim powinno takie prawo podlegać

- filozofia przyrody - zajmuje się wyjaśnianiem przyrody jako całości, w szczególności istotą materii, czasu i przestrzeni

filozofia społeczna - analizuje funkcje i sens państwa i społeczeństwa, funkcjonowanie człowieka w społeczeństwie jako istoty społecznej oraz krytyką społeczną. Jej działem jest filozofia polityczna

- historia filozofii - bada i analizuje rozwój poglądów filozoficznych na przestrzeni wieków.

- logika - teoria uporządkowanego i ścisłego rozumowania; wywodzi się z klasycznej logiki formalnej badającej pojęcia, sądy i wnioskowanie oraz metody dowodzenia - współczesna logika podlega silnej formalizacji i matematyzacji (logika matematyczna), posługuje się rachunkiem logicznym, do którego wchodzą: system znaków (symboli) oraz należące do niego reguły operacyjne

- ontologia - wywodzący się z metafizyki dział filozofii badający pierwsze zasady i pochodzenie bytu oraz jego strukturę.

14. Psychoanaliza Freud

FREUDYZM, stworzona przez S. Freuda teoria powstawania zaburzeń psychicznych, ich diagnozy i leczenia, teoria struktury i funkcjonowania psychiki ludzkiej oraz filozoficzno-socjologiczna koncepcja człowieka i kultury; za główny mechanizm kierujący ludzką aktywnością uznaje nie świadomość, lecz pierwotne popędy (zwłaszcza szeroko rozumiany popęd seksualny), ukryte głęboko w nieświadomości, pozostające w konflikcie z przyswojonymi w dzieciństwie i uwewnętrznionymi zakazami i nakazami społecznymi; klasyczna (ortodoksyjna) postać psychoanalizy.

Główne założenia teorii psychoanalizy oraz pojęcie kultury w koncepcji Zygmunta Freuda.

Psychoanaliza miała przyczynić się do lepszego poznania i zrozumienia ludzkich zachowań, jakże niekiedy dziwnych. Freud uważał, że zachowaniami ludzi kierują instynkty seksualne, które dominują w zachowaniu już w pierwszych kilku latach życia. To rodzice oraz społeczeństwo uczą jak należy nad nimi panować. Według Freuda fakt, iż dzieci dowiadują się, że wrodzone instynkty są złe prowadzi do silnego niepokoju w życiu dorosłym i co za tym idzie do tłumienia tychże instynktów w psychice. Tłumione myśli i uczucia znajdują się w naszej podświadomości i uosabiają się w formie irracjonalnych zachowań, od pozornie nic nieznaczących przejęzyczeń, zapomnień, przestawień do wyraźnych objawów choroby psychicznej. Freud wyjaśnia, że nieświadome procesy psychiczne mają znaczący, jeśli nie główny wpływ na zachowanie się człowieka. Rozłożona na trzy strefy, nieświadomość - przedświadomość - świadomość (Rosińska, 1985), psychika człowieka detronizuje samą świadomość, która nie jest już wcale strefą najważniejszą, ale zaledwie własnością psychiki. Psychoanaliza rozpatruje ją właśnie z tego punktu widzenia. Główne funkcje świadomości to funkcje adaptacyjne, jak percepcja czy regulowanie dostępu bodźców wewnętrznych do sfery duchowej. Dla świadomości charakterystyczny jest fakt, że jej stan szybko przemija.

Psychoanaliza Freuda dzieli się na trzy podstawowe aspekty: teoria dotycząca funkcjonowania umysłu, teoria dotycząca rozwoju dziecka oraz metody leczenia ludzi cierpiących na zaburzenia psychiczne. Freud zupełnie inaczej opisywał rozwój dziecka niż większość współczesnych mu psychologów. Uważał on, iż dziecko rodzi się z popędami i pragnieniami, które wielu kojarzą się tylko z życiem dorosłym. W procesie identyfikacji dziecko zaczyna zdawać sobie sprawę z istnienia pewnych zasad, które są silniejsze od jego dążenia do zaspokajania własnych tylko potrzeb i pragnień. Według Freuda, w umyśle dziecka formułuje się nowy element struktury osobowości, który kontroluje postępowanie człowieka według ogólnie przyjętych norm i zasad. Działanie przeciwko którejkolwiek zasadzie powoduje poczucie winy. Freud zwracał także uwagę na związki międzyludzkie gdyż te wcześnie nawiązane mają kluczowe znaczenie i wpływ dla późniejszego rozwoju.

15. Pragmatyzm

Pragmatyzm - system filozoficzny, którego podstawowym elementem jest pragmatyczna teoria prawdy.

Geneza

Pragmatyzm wziął swój początek z empiryzmu angielskiego i XIX-wiecznej psychologii. Powstał jako reakcja na panujący w USA pod koniec XIX wieku racjonalistyczny idealizm. Głównymi przedstawicielami byli Charles Sanders Peirce, który stworzył nazwę "pragmatyzm" i opracował istotne idee systemu oraz William James - który nadał mu kształt i spopularyzował. Popularność pragmatyzmu w wersji Jamesa spowodowała, że była ona określana przez pewien czas jako amerykańska "filozofia narodowa". W przeciwieństwie do publicystycznego pióra Jamesa Peirce pisał niejasno i jego pisma były znane tylko wtajemniczonym. Jest uważany za jednego z współtwórców współczesnej logiki.

Metoda i teoria prawdy

Pragmatyczna teoria prawdy zakłada, że użyteczność stanowi kryterium prawdziwości sądów i pojęć. Na przykład sądy naukowe są prawdziwe, ponieważ przyjmując je za prawdziwe możemy bardziej skutecznie postępować. Podobne kryterium można zastosować wobec pojęć religijnych, czy też zdań potocznych. W ten sposób pojęcia umysłu ludzkiego zostały zestawione z instynktami, które również są podporządkowane skutecznemu postępowaniu. Poznanie temu służy i nie ma innego kryterium: działanie jest zasadniczą potrzebą człowieka, a poznanie - czy to naukowe, czy też potoczne - pełni wobec działania pomocnicze funkcje. Taka teoria prawdy przeciwstawiała się klasycznej teorii (którą James nazwał "teorią widza"), zgodnie z którą prawda jest odpowiedniością pojęć wobec rzeczywistości. Pojęcia nie mogą odpowiadać rzeczywistości - są tylko narzędziami działania.

Doświadczenie i wiara

James przeciwstawiając się dzieleniu przez ówczesną asocjacjonistyczną psychologię doświadczenia na elementy: wrażenia, wyobrażenia, myśli etc. Jego zdaniem świadomość ma charakter ciągły (strumień świadomości) w którym wszystkie składniki nie mają ani podmiotowego, ani przedmiotowego charakteru, ale względny charakter. Stany mistyczne nie są lepszym ani gorszym rodzajem doświadczenia od rozumowania logicznego, a miarą ich prawdziwości jest tylko użyteczność. Wiara jest nieuniknionym doświadczeniem, gdyż także niewiara jest wiarą (w to, że dana rzecz nie istnieje), zaś uchylić się od wiary i niewiary nie sposób gdy trzeba postępować jak gdyby ta rzecz istniała lub nie istniała. Dotyczy to szczególnie wiary religijnej.

Pluralizm

Swoją metafizykę pragmatyści opisywali za pomocą dwóch pojęć. Synechizm oznaczał pogląd, że części rzeczywistości są wzajemnie zależne od sąsiednich części rzeczywistości. Tychizm głosił, że nie są one zależne od całości. W praktyce oznaczało to, że istnieje wolność, że powstają rzeczy nowe, których my też możemy być twórcami i że nie jesteśmy całkowicie zdeterminowani, ale współzależni od innych istot, w pobliżu których zamieszkujemy. Konsekwencją tej filozofii były demokratyczne i personalistyczne poglądy społeczne amerykańskich pragmatystów, przepełnione tolerancją i humanizmem.

Pokrewne kierunki i oddziaływanie

Filozofia pragmatyzmu była rozwijana pod nazwą instrumentalizmu przez Johna Deweya, który odrzucił jako bezużyteczne metafizykę i religię, natomiast uzupełnił epistemologię o wątek społeczny: idee są prawdziwe, jeżeli wyrosły na gruncie społecznym. Dewey był znanym reformatorem amerykańskiej pedagogiki i wpływowym myślicielem liberalnym (lewicowym). Polityczny wymiar uzyskała także szkoła pragmatystów włoskich, których najwybitniejszym przedstawicielem był Giovanni Papini. Ich filozofia stała się zapleczem futuryzmu - kierunku w sztuce głoszącego nihilizm wobec istniejących wartości i wyzwolenie z jarzma istniejących uwarunkowań społecznych. Poprzez futuryzm pragmatyści oddziaływali na ideologię faszyzmu oraz współtworzyli klimat umysłowy początku XX wieku - irracjonalistyczny i woluntarystyczny. Pragmatystyczne inspiracje wyraźne są w antropologii Georga Herberta Meada, w protestanckiej teologii Reinholda Niebuhra oraz u współczesnych filozofów: Willarda Quine'a, Hilarego Putnama i Richarda Rorty'ego. Natomiast sam William James wywarł olbrzymi wpływ na rozwój współczesnej psychologii: zarówno na behawioryzm i gestaltyzm, jak i psychologię poznawczą).

Pragmatyzm James

Pragmatyzm powstał jako reakcja przeciw idealizmowi racjonalistycznemu i metafizycznemu, usiłował przeciwstawić mu bardziej trzeźwy i praktyczny sposób myślenia. Wyrósł w Ameryce. William James najwięcej przyczynił się do jego powstania i był centralna postacią całego ruchu. Ideę i nazwę „pragmatyzmu” wymyślił nie sam James, lecz towarzysz jego młodszych lat, Charles Pierce. James twierdził, że w całym pokoleniu nie było bardziej oryginalnego myśliciela, niż Pierce i że osobiście nikomu nie zawdzięcza tyle, co jemu. Wyznawali te same teorie, niemniej mieli zupełnie inny typ umysłowości i te same teorie nabierały w ich ujęciu innego znaczenia. Różnice te nie mogły nie objawić się w ich teoriach. Pierce, wymyślając pragmatyzm, chciał jako kryterium prawdy wprowadzić przydatność twierdzeń, ale przydatność teoretyczną. James zaś, zgodnie z własną aktywistyczną postawą, pojął ją jako przydatność w postępowaniu. Pierce'owi chodziło w pragmatyzmie o wprowadzenie do filozofii rodzaju eksperymentalnej metody, James'owi zaś o zbliżenie jej do życia. James kładł nacisk na podobieństwo teorii, jakie obaj wyznawali. Pierce zaś, któremu chodziło o precyzje, podkreślał ich odrębność. Twierdził wręcz, że pragmatyzm w tej postaci, jaką głosił James, jest samobójcza i dla odróżnienia swego stanowiska przestał nazywać go „pragmatyzmem” i przyjął nazwę „pragmatycyzmu”.

James doszedł do filozofii przez psychologię i w niej dał najpierw wyraz swemu filozoficznemu stanowisku. James twierdził ze wyobrażenia, traktowane przez dawną psychologię jak gdyby były atomami, są w naszej świadomości coraz inne, zależnie od tego, w jakim znajdują się zespole. A co jeszcze ważniejsze nie ma w ogóle odrębnych wyobrażeń. Jedne łączą się z drugimi, jeden przechodzą nieustannie w drugie. Świadomość ma charakter ciągły, podobna jest do płynnego strumienia. „Strumień świadomości” - był to nowy termin Jamesa, najdobitniej oddający jego rozumienie psychiki. Jeśli zaś, taka jest natura świadomości, to asocjacjonizm, który do nie dawna uchodził za najwyższy wyraz naukowości, jest błędem. Jest bowiem atomizmem; wyobrażenia traktuje jako atomy psychiczne, a kojarzenie jako prawo nimi rządzące. Pragmatyzm Jamesa miał charakter wolnościowy, tolerancyjny, demokratyczny, humanistyczny; a u zwolenników jego charakter ten częściowo utracił. U James łączył się z metafizyką i religią, wielu zaś z jego zwolenników odrzucało wszystkie jego implikacje metafizyczne i religijne - i wtedy pragmatyzm stawał się postacią sceptyzmu i relatywizmu. James najsilniej oddziaływał swym pragmatyzmem. Ale oddziałał również pomysłami metafizycznymi, przyczynił się do wzmożenia indywidualizmu i woluntaryzmu, irracjonalizmu, a nawet fideizmu. Dał bodziec do badań psychologicznych nad religią i do liczenia się w nich z wolą więcej niż z intelektem. Ale może najsilniej oddziałał swą psychologią w szczególnością ogólną teorią „strumienia świadomości” antyatomistyczna jej traktowaniem.

16. Egzystencjalizm Santra

EGZYSTENCJALIZM- przedmiotem dociekań jest egzystencja ludzka. Egzyst indywidualna charakteryzuje się nieograniczoną wolnością wyboru dóbr (jak u Augustyna). Jednakże sytuacja człowieka jest trudna, człowiek sam kreuje wartości, stwarza je, przestrzega tych wartości, jest odpowiedzialny- to jest jak podwójny ciężar.

1. egzystencjalizm:

1. źródła:

1. filozofia Heideggera

2. francuskie rozumienie Kanta, Kierkegaarda, Marksa i Freuda

2. egzystencjaliści:

1. Jean Paul Sartre (1905 - 1980)

2. Albert Camus (1913 - 1960)

3. Emanuel Levinas (1905 - 1995) - filozof żydowski

3. tezy Sartre'a:

1. istnienie jest przed istotą (p. Tomasz z Akwinu) - najpierw jesteśmy, potem jesteśmy jacyś; „musisz się spełnić”

2. człowiek skazany na wolność

3. bycie w sobie (en-soi) i bycie dla siebie (pour-soi)

4. „piekło to inni” - zło pochodzi od drugiego człowieka

4. tezy Camusa:

1. konflikt sensu i rzeczywistości

2. absurd egzystencji

5. tezy Levinasa:

1. relacja Ja - Ty (filozofia dialogu) - inny otwiera przede mną nową rzeczywistość, twarz mówi dużo, filozofia twarzy, spotkanie jest ważnym elementem

Koncepcja egzystencjonalizmu - nurt, nazwa od egzystencja - istnienie

Istnienie człowieka - jako status inny od innych bytów - egzystować to żyć świadomie - inne byty są lub żyją.

Rozum - jako sztandarowa jakość egzystencji.

Człowiek jest skazany na wolność jest jedynym bytem wolnym.

Egzystencjonalizm

- teistyczny - idea, że jednak Bóg jest,

- ateistyczny - Boga nie ma - wybieramy siebie.

Człowiek jest bytem dla siebie, bo żyje w świadomości. Umysł jest świadomy (jest świat) i jest samoświadomość (bo wiemy, że wiemy) - panowanie nad emocjami, lub ukrywanie ich. Poznanie jakim jest człowiek i panowanie nad tym jakim się jest (możliwe). „Id” przeniknie i rozpozna - można chcieć albo niech cieć - to, ze możemy powiedzieć nie - to oznacza wolność. Człowiek jest bytem absolutnie wolnym. Nic nas nie determinuje, bo jesteśmy w stanie przeniknąć myślą. ( białe rajstopki -realizacją projektu który jest realizowany świadomie lub nieświadomie) Każdy może znieść determinacje biologiczne i społeczne i żyć w pełni świadomie (absolutnie wolny) - świadomy wybór, podejmowane decyzje.

Pojawienie się człowieka - wrzucenie w świat (wpływ innych) - egzystencja (usprawiedliwianie faktu własnej odrębności i podejmowanie decyzji) - ciąg wyborów (jesteśmy skazani na wolność.

Nie ma kryteriów wyboru, co jest dobre, co złe.

Istnienie Boga - Wolni jesteśmy jeżeli odrzucimy tezę o istnieniu Boga. Wiara religijna jest ucieczką od wolności i rezygnacją z niej. Odkrywanie siebie teistyczne - jak uciec od wolności nie ma drogowskazów. Wybierając - manifestuję wobec innych swój wybór. Egzystencjalizm jest humanizmem - będziemy żyć tak, jak wybierają ludzie - rozterki egzystencjonalne ( niepokój egzystencjonalny - nie wie jak wybrać a musi kreować swoje życie)

---