PIENIĄDZ i SYSTEM BANKOWY cz. II

czyli wstęp do

PEŁNEGO MODELU KEYNESA

(Wybrane zagadnienia)

1. PIERWSZY KROK DO PEŁNEGO MODELU KEYENESA

W dalszym ciągu będziemy zajmowali się rynkiem pieniężnym i systemem bankowym. Na wstępie jednak podejmiemy pierwszy krok zbliżenia tych zagadnień z naszym docelowym punktem, Pełnym Modelem Keynesa. W uproszczony sposób kwestie te ilustruje rysunek 1.

Rysunek 1. Wpływ polityki pieniężnej na produkcję (PKB), zatrudnienie i inflację.

Wykres ten pokazuje wpływ BC na działalność gospodarczą. (1) to zmiana bazy monetarnej
w systemie bankowym prowadząca do zmiany zasobów pieniężnych (2) i ostatecznie zmiany
w stopach procentowych i warunkach kredytowania (3). (4) to zmiana zagregowanego popytu AD
w wyniku reakcji inwestycji na wysokość stóp procentowych. Wreszcie (5) to zmiany, jakie spowodowała sekwencja
1-4 w produkcji, PKB, zatrudnieniu i inflacji.

2. CELE i INSTRUMENTY POLITYKI PIENIĘŻNEJ BC

Mamy 3 instrumenty polityki pieniężnej BC:

1. Operacje otwartego rynku - zakup lub sprzedaż rządowych papierów wartościowych w celu wywarcia wpływu na poziom pieniądza (podaży pieniądza) w gospodarce.

Operacje otwartego rynku występują wtedy, kiedy BC zmienia wielkość bazy monetarnej, kupując lub sprzedając papiery wartościowe na otwartym rynku. Operacje te są uważane za najważniejszy instrument stabilizujący politykę pieniężną w wykonaniu BC.

Gdy BC kupi na otwartym rynku papiery wartościowe, wówczas zwiększy się baza monetarna (M0), a co za tym idzie — podaż pieniądza.

2. Polityka stopy dyskontowej - ustalenie takiej stopy procentowej (stopy dyskontowej), po której banki komercyjne mogą pożyczać pieniądz z BC.

3. Polityka określania rezerw obowiązkowych - ustalenie stopy rezerwy obowiązkowej (C_b).

Stosując powyższe instrumenty polityki pieniężnej, BC zarządza rynkiem pieniężnym w sposób pośredni. Ostatecznym celem polityki BC jest zapewnienie stałego wysokiego wzrostu PKB przy niskiej stopie bezrobocia i względnie stałym poziomie cen.

Pokazuje to rysunek 2.

Rysunek 2. Cele pośrednie i ostateczne BC

3. PIENIĄDZ NOMINALNY i REALNY

Pieniądz nominalny to wielkość wyemitowanego pieniądza.

Pieniądz realny to siła nabywcza pieniądza nominalnego. Jeżeli, na przykład, za towar X trzeba było płacić 100 jednostek, obecnie 300 , to wzrosła tylko ilość pieniądza nominalnego.

Realną wartość pieniądza (MR) określa stosunek MN/P:

MR =

gdzie MR = pieniądz realny, MN = pieniądz nominalny, P = wskaźnik cen dóbr konsumpcyjnych CPI.

Wielkość zapotrzebowania na pieniądz w ujęciu realnym zwiększa się wraz ze wzrostem realnego dochodu, natomiast spada wraz ze wzrostem nominalnej stopy procentowej.

4. REALNA i NOMINALNA STOPA PROCENTOWA

Przy stałej oczekiwanej stopie inflacji realny popyt na pieniądz jest stały, a zmiany nominalnego popytu na pieniądz następują proporcjonalnie do zmiany poziomu cen.
Kiedy następuje jednorazowy wzrost poziomu cen (np. w wyniku większego popytu) lub, gdy poziom cen wzrasta proporcjonalnie do masy pieniądza, nominalny popyt na pieniądz rośnie proporcjonalnie. Inflacja oznacz ciągły wzrost cen (wyrażony wskaźnikiem wzrostu cen) niszczący systematycznie siłę nabywczą pieniądza.

Realna stopa procentowa (R) - różnica między nominalną stopą (i_n) a istniejącą lub oczekiwaną stopą inflacji (i_e), czyli:

R = i_n- i_e, tak więc:

I_n = R+i_e

Jest to tzw. reguła Fishera.

Pokazuje ona, że nominalna stopa procentowa zawiera zarówno koszt utraconych możliwości (odpowiadający stopie R), jak i oczekiwana stratę w wyniku inflacji.

5. CO OKREŚLA STOPĘ PROCENTOWĄ?

Pieniądz jest zasobem. Jest to inaczej ilość pieniędzy w obiegu plus suma wkładów bankowych posiadanych w jakimś określonym momencie. Możemy trzymać pieniądz teraz, aby wydać go
w przyszłości.

Majątek można gromadzić w różnej postaci: pieniędzy, weksli, obligacji, akcji czy nieruchomości.

Upraszczając zagadnienie, przyjmujemy, że istnieją tylko 2 rodzaje aktywów:

• pieniądz jako środek wymiany nie przynoszący odsetek,

• i obligacje, które będą symbolizować wszystkie pozostałe aktywa, które przynoszą odsetki,
  a które nie są bezpośrednio środkiem płatności.

Jak należy podzielić swój majątek na pieniądze i obligacje?

Kosztem alternatywnym (kosztem utraconych możliwości) utrzymywania pieniądza są odsetki utracone w wyniku trzymania aktywów finansowych w postaci pieniędzy (gotówki - cash), a nie
w formie oprocentowanych obligacji.

Ludzie będą trzymać pieniądze tylko wtedy, kiedy będzie im się to opłacało, zwłaszcza wówczas, kiedy korzyści te zrównoważą koszt alternatywny.

6. ZWIĄZEK MIĘDZY PODAŻĄ PIENIĄDZA a STOPĄ PROCENTOWĄ.
   OD CZEGO ZALEŻY PODAŻ PIENIĄDZA?

Powróćmy teraz do rynku pieniądza i zajmijmy się najpierw podażą pieniądza.

Prosta teoria pieniądza zakłada, że podaż pieniądza jest zupełnie niezależna od stopy procentowej. Sytuację taką pokazuje rysunek 3.

Rys. 3. Krzywa podaży pieniądza, MS.

Na rys. 3 podaż pieniądza ma charakter „zewnętrzny”, zależna jest tylko od decyzji (polityki pieniężnej) BC.

7. POPYT NA PIENIĄDZ

Popyt na pieniądz oznacza bezpośrednia potrzebę posiadania pieniądza: utrzymywania części majątku w pieniądzu zamiast wydatkowania go na zakup dóbr i usług bądź do wydatkowania go na zakup papierów wartościowych (aktywów finansowych), takich jak obligacje i akcje.

Rozróżniamy 3 motywy posiadania pieniądza:

1. Motyw transakcyjny - jako środek wymiany potrzebny jest do przeprowadzania transakcji.

2. Motyw przezornościowy - w związku z tym, że życie przynosi różne niespodzianki - np. może się zepsuć komputer, ludzie trzymają pewną dodatkową ilość gotówki na takie nieprzewidziane wypadki. Także pstwa pragną posiadać pewną ilości gotówki w celu zachowania płynności finansowej, to jest do terminowego realizowania należności i zobowiązań.

3. Motyw spekulacyjny (portfelowy) - ostatnia część dochodu to oszczędności, które mogą być utrzymywane w papierach wartościowych lub gotówce, kiedy odroczony będzie zakup papierów wartościowych w związku z oczekiwaniem na spadek ich ceny. Decydujące znaczenie w podziale portfela spekulacyjnego ma wysokość stopy procentowej.
   Im wyższa stopa procentowa, tym większa część dochodu zostanie zaoszczędzona w postaci aktywów finansowych, które są traktowane jako substytut pieniądza.
   Im niższa stopa procentowa, tym większe będą rezerwy gotówkowe.

8. ZWIĄZEK MIĘDZY POPYTEM NA PIENIĄDZ
   a STOPĄ PROCENTOWĄ

W tradycyjnej makroekonomii popyt na pieniądz nazwany jest preferencją płynności i oznaczany jest przez literę L (ang. liqiudity - płynność).
My będziemy używać oznaczenia MD (ang. money demand).

Pieniądz aktywny

Zasoby pieniądza utrzymywane z powodów transakcyjnych i przezornościowych są nazywane pieniądzem aktywnym, gdyż używane są do transakcji, jako środek wymiany.
Wielkość tego pieniądza zależy od poziomu PKB. Im dochód jest większy, tym więcej jest dokonywanych zakupów i tym większy jest popyt na aktywne zasoby pieniądza.

Pieniądz aktywny jest również zależny od częstotliwości wypłat i wynagrodzeń. Im częstsze wypłaty, tym mniej pieniądza musi być utrzymywana w gotówce.

Na pieniądz aktywny ma wpływ również wysokość stopy procentowej. Kiedy stopy procentowe są wysokie, ludzie chętnie będą ryzykować ograniczenie posiadanej gotówki na rzecz papierów wartościowych przynoszących wysoki zysk.

Pieniądz pasywny

Pieniądz utrzymywany z powodów spekulacyjnych to pieniądz pasywny.

Każdy posiadacz majątku musi podjąć decyzję, w jakiej formie chce trzymać swoje oszczędności. Musi podjąć decyzję, czy to będzie gotówka czy rachunki a vista, czy terminowe. Alternatywą są jeszcze aktywa rzeczowe, takie jak mieszkanie (nieruchomości) lub samochód (ruchomości).

Istnieje jeszcze alternatywa papierów wartościowych (aktywów finansowych), takich jak akcje, obligacje (skarbowe), weksle skarbowe, inne. W dalszej analizie przyjmujemy, że jedynym aktywem są obligacje.

W przypadku papierów wartościowych głównym wyznacznikiem podejmowania decyzji są oczekiwania co do wysokości stopy zwrotu (zyskowności) z tych papierów. Jeżeli stopa zysku z tych papierów wartościowych rośnie, to ludzie skłonni są pozyskiwać je w zamian za inne, mniej dochodowe aktywa.

Z powyższych wywodów wynika, że im większa jest zyskowność aktywów finansowych
o charakterze niepieniężnym, tym mniejszy popyt na pieniądz.

Stopa procentowa i cena obligacji

Ceny obligacji są odwrotnie proporcjonalne do wysokości stopy procentowej.
Im wyższa cena obligacji, tym niższy procent ceny stanowią wypłacane odsetki.

Np. jeżeli cena obligacji wynosi 100 zł, a oprocentowanie wynosi 10% w stosunku do ceny, to odsetki wynoszą 10 zł. Jeżeli teraz cena obligacji wzrośnie do 200 zł, to oprocentowanie wyniesie 5%. Takie bowiem oprocentowanie daje stałe odsetki w wysokości 10 zł.

Z tego wynika, że, jak ceny rynkowe obligacji są wysokie, to stopa procentowa (zyskowności) na tych papierach jest niska. W takiej sytuacji potencjalny nabywca wstrzyma się z zakupem, aż ceny obligacji spadną, a procent wzrośnie. Jednocześnie taka sytuacja spowoduje relatywnie duże zasoby pieniądza spekulacyjnego.

Jeżeli stopa procentowa jest wysoka, to popyt na pieniądz spekulacyjny będzie kształtował się na niskim poziomie. Korzystając z wysokiej stopy procentowej, ludzie będą kupować obligacje,
a trzymać mniej pieniędzy.

Reasumując, stwierdzamy, że istnieje odwrotna zależność pomiędzy cenami obligacji a rynkową stopą procentową.

Krzywa popytu na pieniądz (krzywa preferencji płynności)

Na rysunku 4 pokazano krzywą popytu na pieniądz MD w zależności od stopy procentowej.

Rysunek 4. Krzywa popytu pieniądza, MD.

Popyt na pieniądz pokazany jest jako krzywa opadająca, gdyż zasoby pieniądza zmniejszają się
w miarę, jak rosną stopy procentowe.

Zmiany wysokości stopy procentowej powodują ruch wzdłuż krzywej popytu MD. Niższym stopom odpowiada wyższe zapotrzebowanie na zasoby pieniężne i odwrotnie. Wzrost innych czynników określających popyt na pieniądz MD (np. PKB) powoduje przesunięcie krzywej w prawo, spadek natomiast powoduje przesuniecie w lewo.

9. PODAŻ I POPYT NA PIENIĄDZ
   RÓWNOWAGA NA RYNKU PIENIĘŻNYM

Podaż oraz popyt na pieniądz określają rynkowe stopy procentowe.

Na rysunku 5 pokazano ilość pieniądza na osi poziomej (MS i MD), a nominalną stopę procentową (i_n) na osi pionowej. Krzywą podaży pieniądza MS wykreślona jest jako linia pionowa, przy założeniu, że BC ustalił stałą podaż pieniądza MS.

Rysunek 5. Równowaga na rynku pieniężnym.

Załóżmy teraz, że stopa równowagi wynosi 3% p.a. Jest to poziom, który wyznaczył sobie BC.

Jeżeli teraz stopa procentowa wzrosłaby do 6%, to podaż przewyższałaby popyt na pieniądz (MS>MD). Taka sytuacja spowodowałaby, że ludzie chcieliby pozbyć się gotówki i kupowaliby obligacje przynoszące wyższą stopę zwrotu. To z kolei spowoduje wzrost cen obligacji, w rezultacie spadek stóp procentowych i powrót do stopy procentowej równej 3% wyznaczającej równowagę na rynku pieniężnym.

Odwrotna sytuacja miałaby miejsce, gdyby stopy procentowe spadły do poziomu, np. 2%.

Pokazuje to rys. 6.

Rysunek 6. Wpływ zmian polityki pieniężnej i cen na stopy procentowe.

10. WPŁYW PIENIADZA NA PRODUKCJĘ i CENY

Mechanizm pieniężny

Rysunek 7 przedstawia wpływ pieniądza na działalność gospodarczą.

Rysunek 7. Wpływ rynku pieniężnego na inwestycje i PKB.

Rysunek składa się z 3 części. Część pierwsza, po lewej stronie w dole, pokazuje rynek pieniężny. Częścią druga, po prawej stronie w dole, pokazuje inwestycje i wreszcie trzecia część, po prawej stronie na górze, pokazuje popyt i PKB przez mechanizm mnożnika.

Rynek pieniężny (część pierwsza) pokazuje popyt i podaż pieniądza i równowagę wyjściową w punkcie A, kiedy stopa procentowa równa się 10% p.a. BC, obawiając się spowolnienia wzrostu PKB, może zwiększyć podaż pieniądza w gospodarce do punktu B. W tym przypadku stopa procentowa spadnie do poziomu 4%.

Popyt na inwestycje - część druga rysunku pokazuje, jak niższe stopy procentowe zwiększają wydatki na te składniki zagregowanego popytu, które są wrażliwe na procent.

Literatura:

1. Bogusław Czarny, Ryszard Rapacki, Podstawy Ekonomii, wyd. 2, PWE,
   Wwa 2002, rozdz. 12, s. 415-443

2. Bogusław Czarny, Wstęp do Ekonomii, PWE, Wwa 2006
   rozdz. 10, s. 203-223

3. D. Begg, S. Fisher, R. Dornbusch, Makroekonomia, PWE, Wwa 2007, rozdz. 22,
   s. 103-149

1

ĆW 3 z 29.03.2009

---