1. Wskaż podobieństwa i różnice pomiędzy poznaniem naukowym a poznaniem filozoficznym.

1. Poznanie filozoficzne ma cel praktyczny.

Poznanie naukowe ma cel teoretyczny: uzyskanie wiedzy o pewnej dziedzinie.

2. Poznanie filozoficzne jest zlepkiem rozmaitych ujęć i punktów widzenia.

Poznanie naukowe dotyczy określonego przedmiotu rozważanego w jakimś aspekcie.

3. W poznaniu filozoficznym dochodzą do głosu motywy i czynniki poza poznawcze.

Poznanie naukowe świadomie i systematycznie je eliminuje, ponieważ emocje nie pełnią funkcji poznawczych.

4. W poznaniu filozoficznym uprawniony jest do zabierania głosu każdy normalny, dorosły człowiek . Poznanie naukowe wymaga od podmiotu poznającego kompetencji.

5. Poznanie filozoficzne nie korzysta z takich metod, które funkcjonują w poznaniu naukowym.

2. Przedstaw podstawowe działy filozofii.

ONTOLOGIA - teoria bytu
Zajmuje się analizą i opisem rzeczywistości jako całości. Usiłuje odkryć naturę rzeczywistości i odpowiedzieć na pytania: czy byt jest z natury jednorodnej, czy występuje mnogość niesprawdzalnych do siebie bytów, czy byt jest z natury materialny itd.

AKSJOLOGIA - teoria wartości
Zajmuje się analizą postaw i kryteriów wartościowania, stanowi ogólną teorię wszelkich dóbr i wszystkiego co cenne i godne pożądania. Zajmuje się wartościami określonego rodzaju: moralnymi, etycznymi: poznawczymi, ekonomicznymi, religijnymi. Ustala, co jest dobrem moralnym i co jest pięknem.

EPISTEMATOLOGIA - teoria poznania
Zajmuje się analizą osiągania wiedzy ludzkiej. Docieka nad istotą i strukturą poznania ludzkiego, bada jego źródła, wyodrębnia różne jego rodzaje oraz poszukuje naukowych metod uzasadnienia wiedzy. Analizuje wartość wiedzy ludzkiej, istotę i kryterium prawdy. Opiera się na naukach szczegółowych: psychologia, filozofia mózgu, cybernetyka, logika.

3. Porównaj podstawowe założenia filozoficznego idealizmu i realizmu.

IDEALIZM - zakłada, że substancja świata ma charakter niematerialny (Bóg, idee, świadomość). Przedmiot poznania istnieje np. tylko w świadomości podmiotu poznającego lub poza zmysłową i materialną rzeczywistością (Bóg, idee). Według tej idei świadomości są pierwotne, natomiast byt - wtórne.

REALIZM - zakłada niezależne od ludzkiej świadomości istnienie rzeczywistości. Uznaje poznawalność przedmiotów istniejących niezależnie od podmiotu poznającego. Uznaje samodzielne istnienie przedmiotów (pojęć) ogólnych.

4. Porównaj klasyczne i idealistyczne ujęcie prawdy w filozofii.

Klasyczna koncepcja prawdy zakładała, że prawdziwy jest sąd zgodny z rzeczywistością. Podstawowy warunek wartościowania wiedzy to doświadczenie. Oznacza to, że prawda wymaga odwoływania się do realnie istniejącej rzeczywistości i poszukiwania w niej potwierdzenia. Np. zdanie 'Ala ma kota' jest prawdziwe tylko wtedy, gdy Ala rzeczywiście posiada kota.

Idealistyczne koncepcje prawdy twierdzi, że istnieje taka własność jak prawdziwość, która przysługuje zdaniom (sądom itp.) i polega na zgodności. Zgodność ta jednak nie jest zgodnością z rzeczami, lecz z pewnymi ostatecznymi kryteriami , dzięki którym można rozstrzygnąć, czy dane zdanie jest prawdziwe, czy nie.

5. Wyjaśnij terminy: agnostycyzm, hedonizm, racjonalizm, relatywizm.

AGNOSTYCYZM - mówi, że nigdy nikomu nie uda się dowieść istnienia lub nieistnienia Boga, bądź neguje możliwość poznania bytu. Ogranicza możliwości poznawcze człowieka do zjawisk zmysłowych.

HEDONIZM - uznaje przyjemność i rozkosz za najwyższe dobro i cel życia, główny motyw ludzkiego postępowania. Unikanie cierpienia i bólu jest głównym warunkiem osiągnięcia szczęścia.

RACJONALIZM - upatruje w rozumie naczelne źródło poznania i prawdy. Zakłada możliwość dotarcia do prawdy z użyciem samego rozumu z pominięciem doświadczenia.

RELATYWIZM - wartości mają charakter względny, a prawdziwość wypowiedzi można oceniać wyłącznie w kontekście, w którym są one wypowiadane. Nie istnieją zdania niosące absolutną treść, których ocena byłaby identyczna i niezależna od niej. Prawdziwość sądu zależy od przyjętych założeń, poglądów czy podstaw kulturowych. W etyce relatywizm uważa, że to, co dla jednych jest dobre, dla innych może być złe.

6. Przedstaw etykę jako naukę filozoficzną oraz wskaż jej przedmiot.

Etyka to dział filozofii zajmujący się badaniem moralności i tworzeniem zasad moralnych.

Celem etyki jest dochodzenie do źródeł powstawania moralności, badanie efektów jakie moralność lub jej brak wywiera na ludzi oraz szukanie przesłanek filozoficznych, na podstawie których dałoby się w racjonalny sposób stworzyć zbiory nakazów moralnych.

Etyka jako filozofia, powstaje na gruncie postawienia problemu człowieka i sposobów właściwych o jego zachowaniu. Zachowanie człowieka i jego postępowanie może być rozpatrywane według dwóch kategorii, dobra i zła. Jako dyscyplina filozoficzna etyka jest często utożsamiana z filozofią praktyczną.

7. Wskaż różnice pomiędzy etyką, religią a światopoglądem.

Etyka - zajmuje się badaniem moralności. Poglądy przybierają formę teorii, na którą składa się zespół pojęć i twierdzeń, na podstawie których można formułować zbiory nakazów moralnych. Teorie te mogą być próbą udowadniania słuszności funkcjonujących powszechnie nakazów moralnych, jak i mogą kwestionować zasadność aktualnie obowiązujących w danym społeczeństwie nakazów.

Religia - system wierzeń i praktyk, oznaczający więź pomiędzy człowiekiem, a Bogiem. Manifestuje się ona w czynnościach religijnych, w sferze społeczno-organizacyjnej (np. Kościół) i w sferze duchowej. Relacja jednostki do sacrum koncentruje się wokół poczucia świętości - chęci zbliżenia się do sacrum, poczucia lęku, czci czy dystansu wobec niego. Posiada swój przedmiot badań np. pismo święte, tore itd.

Światopogląd - zespół sądów, przekonań i opinii na temat otaczającego nas świata czerpanych z rozmaitych dziedzin kultury. Determinuje indywidualną i osobową sferę życia człowieka, pozwalając mu na odnajdywanie sensu swojej egzystencji. Związany jest z konkretną jednostką ludzką i z konkretną sensownością jej działań.

8. Przedstaw znane ci koncepcje odpowiedzialności.

Odpowiedzialność to zdawanie sprawy z działań przed kimś lub przed czymś, pełniącym funkcję sędziego. Jest wytłumaczeniem się z naszych działań przed normą.

Odpowiedzialność przed Bogiem jest uwolnieniem od tłumaczenia się z działań przed ludźmi. Wprowadza doczesną bezkarność, mimo że sugeruje czyste intencje postępowania.

Odpowiedzialność przed historią personifikuje ciąg dziejów. Pomniejsza się osobistą odpowiedzialność, gdyż wciągnięciem się w proces dziejów usprawiedliwiamy swoje czyny.

Odpowiedzialność przed narodem jest powoływaniem narodu na światka naszych poczynań, a nie na sędziego. Naród może nas oceniać przez instytucje wchodzące w strukturę państwa. Jest to odpowiedzialność przed instytucjami, a nie osobami. Potrzebne jest określenie przedmiotu odpowiedzialności. Przedmiot ten wymaga prawa, którym kieruje się instytucja.

Odpowiedzialność przed prawem jest stosowana najczęściej. Wiązana jest z funkcjonowaniem władzy, która ustanawia prawa i egzekwuje ich przestrzeganie.

Odpowiedzialność przed prawem w działaniu świeckim wiąże się ze stosowaniem nagrody i kary. Podstawą uzyskania nagrody lub kary jest stopień posłuszeństwa. Najczęściej bowiem rozumie się władzę jako uprawnienie do wymagania posłuszeństwa przy pomocy sankcji, a więc siły.

Odpowiedzialność przed prawem w działaniu religijnym wyraża się w stosowaniu nagrody i kary za popełnione wykroczenia przeciw przykazaniom. Skupia uwagę wierzących na ich grzechach, a nie na Bogu.

9. Wskaż różnice pomiędzy aksjologicznym a realistycznym ujęciem wartości.

Wartość to podstawowa kategoria aksjologii - oznacza wszystko, co cenne i godne pożądania, co stanowi cel ludzkich dążeń. Uznane wartości stanowią podstawę ocen, norm i wzorów kulturowych.

Wartość w ujęciu realistycznym to wartość danego dobra - przedmiotu, usługi lub innej rzeczy wyrażona najczęściej w pieniądzu - jest to wartość materialna.

Wśród filozofów toczy się spór o to, czy wartość jest czymś, co przysługuje przedmiotom obiektywnie czy subiektywnie. Obiektywiści ujmują wartość jako cechę przysługującą przedmiotowi niezależnie od jego oceny z określonego punktu widzenia. Subiektywiści ujmują wartość jako cechę nadawaną przedmiotowi przez podmiot, ujawniającą jedynie określone postawy emocjonalne i wolicjonalne wobec wartościowania.

10. Omów zagadnienie godności w ujęciu Tomasza z Akwinu.

Według św. Tomasza z Akwinu doskonałość człowieka wynikająca z jego godności określa jego sposób istnienia i sens rozwoju. Sposób istnienia osób jest "najgodniejszy" ze wszystkich bytów stworzonych, jako że osoba obdarzona jest wolnością wyboru.

Godność to pozytywna własność osoby w postaci jej uprawnienia lub odpowiedniości (schodzenia się, zgadzania) do czegoś. To uprawnienie lub odpowiedniość są takie, że przekraczają wszystko, co czasowe.

Ta godność jako coś dla kogoś dobrego polega na posiadaniu uprawnień do czegoś, tak jak np. postać Priama była godna imperium, odpowiednia do reprezentowania państwa.

11. Wskaż czynniki zaburzające rozwój dziecka w okresie prenatalnym.

Rozwój prenatalny rozpoczyna się od momentu, kiedy plemnik łączy się z komórką jajową.

Czynniki zaburzające rozwój:

1. Czynniki genetyczne:

a) aberracji chromosomowych: strukturalnych (zespół miauczącego kota) i liczbowych (np. zespół Downa,)

b) mutacje o charakterze monogenowym, przekazywane w sposób: dominujący, recesywny i sprzężony z płcią ( np. hemofilia)

c) mutacje o charakterze poligenowym - skutek sumującego działania wielu genów, a także czynników środowiska (np. choroby psychiczne)

2. Czynniki paragenetyczne - genetyczne właściwości matki wpływające na kształtowanie się predyspozycji genetycznych dziecka
3. Czynniki pozagenetyczne - są przyczyną chorób oraz wad wrodzonych, powstałych w okresie jajowym, zarodkowym i płodowym. Mogą one być spowodowane:

- wirusem (np. różyczki, grypy, żółtaczki, świnki),

- bakterią (np. kiły),

- toksynami (np. alkohol, nikotyna, narkotyki, antybiotyki),

- niedotlenieniem (zaburzone krążenie krwi matki, dziecka)

- niedożywieniem lub niedoborem witamin A, B2

- chorobami matki (np. cukrzyca)

- stresem matki

- zatrucie metalami (ołów, rtęć, azbest),

Również w okresie okołoporodowym może dojść do uszkodzeń, powodujących zaburzony rozwój dziecka np. przedwczesny poród.

12. Wyjaśnij pojęcia adaptacji i organizacji na tle teorii Piageta.

Teoria Jeana Piageta opiera się na założeniu, że inteligencja jest rozwiniętą formą adaptacji biologicznej, w wyniku której dochodzi do strukturalizowania procesów poznawczych. Zdolność dopasowywania wzrasta dzięki wzrastającej złożoności i stałości struktur poznawczych, które rozwijają się na bazie struktur odziedziczonych i tworzą schematy składające się na wiedzę człowieka.

Zanim dziecko nabędzie nową wiedzę, znajduje się w stanie równowagi - harmonii poznawczej. Kiedy ten stan równowagi zostanie zakłócony, kiedy jednostka napotyka coś nowego lub wymagającego innego podejścia - procesy asymilacji i akomodacji działają w celu przewrócenia tej równowagi. W ten sposób zmieniają się struktury umysłowe i rozwijają się zdolności poznawcze.

Np. Dziecko 5 letnie rozumie dodawania 3+3=6 jednak nie rozumie , że operację tę można odwrócić przez odejmowania 6-3=3 , starsze dziecko, zdolne do myślenia operacyjnego wie, że dodawanie jest odwracalne przed odejmowanie , a mnożenie jest odwracalne przed dzielenie. Młodsze dziecko nie potrafi dokonywać odwracalności. Dziecięce struktury poznawcze zmieniają się wraz z wiekiem.

Piaget swą teorię zbudował na mocnych podstawach biologicznych ,a jego kluczowym pojęciem jest adaptacja. Rozwój intelektualny jest rozumiany jako adaptacja struktur poznawczych do wymagań środowiska. Adaptacja zachodzi poprzez procesy asymilacji i akomodacji.

Organizacja - poszczególne struktury stanowią część zorganizowanej całości funkcjonalnej i same

organizują się w taką całość.

13. Wskaż cechy myślenia operacyjnego formalnego (okres młodości).

Myślenie operacyjne formalne (od 11/12 lat)

1. Zdolność do budowania hipotez nie wymagająca doświadczania.

2. Rozumowanie dedukcyjne (od ogółu do szczegółu).

3. Rozumowanie na symbolach.

4. Rozumowanie kombinatoryczne

Jest ostatnim stadium rozwoju myślenia dziecka i zaczyna się około 11 roku życia. Charakteryzuje się ono wykształceniem myślenia logicznego, operującego pojęciami abstrakcyjnymi. Dziecko może wykonywać operacje, które wykraczają poza bezpośrednie doświadczenie, co pozwala na pojawianie się rozumowań polegających na myślowym sprawdzaniu stawianych hipotez. Dziecko potrafi wyciągać wnioski z założeń bez znajomości konkretnych sytuacji. Kształtuje się myślenie kombinatoryczne, rozumie się proporcje. Powstają mechanizmy pozwalające na stosowanie logiki zdań. To stadium trwa dość długo, nawet do 15, 16 roku życia.

14. Przedstaw podstawowe założenia psychoanalizy w nawiązaniu do psychoanalitycznej koncepcji osobowości.

Psychoanaliza - wyjaśnia strukturę, funkcjonowanie i rozwój osobowości człowieka, działaniem nieświadomych sił psychicznych pozostających w ciągłym konflikcie. Według Freuda aparat psychiczny człowieka składa się z trzech instancji:
1. Id - są to inaczej marzenia senne, całokształt nieświadomych popędów. Jest podstawowym źródłem energii i kieruje się zasadą przyjemności. Zawiera wszystko co dziedziczone i wrodzone wyposażenie psychiczne. Nie odróżnia fantazji od rzeczywistości.

2. Ego - obejmuje wyuczone w toku rozwoju zdolności do orientacji w otoczeniu i świadomej regulacji zachowania, kieruje się zasadą rzeczywistości. Reguluje postępowanie człowieka w taki sposób, aby poszczególne popędy zostały zaspokojone bez niebezpieczeństwa dla całego bytu ludzkiego. Kontroluje popędy i poznaje świat: spostrzega, zapamiętuje, sądzi i decyduje. Ego żyje w świecie realnym.

Jest podawane oddziaływaniu superego.

3. Superego - społeczny element naszej osobowości. Wewnętrzna reprezentacja wartości, tradycji i ideałów społeczeństwa przekazywanych dziecku od rodziców. Składają się na nią uwewnętrznione zakazy i nakazy pochodzące od rodziców i społeczeństwa. Kieruje się tzw. zasadą moralnej doskonałości i stara się rozstrzygnąć czy coś jest słuszne czy nie.

Główne funkcje superego to;

• hamowanie impulsów ID zwłaszcza seksualnych i agresywnych,

• przekonywanie EGO by zastępowała cele realistyczne celami moralnymi,

• dążenie do doskonałości.

Id pozostaje w stałym konflikcie z Superego. Regulacja tego konfliktu oraz jego łagodzenie należy do głównych zadań Ego, które wykształca w tym celu mechanizmy obronne, nie dopuszczające konfliktowych treści do świadomości. Według psychoanalizy główną siła napędową ludzkiego działania jest energia istniejącego od urodzenia, którą Freud nazywa libido.

15. Przedstaw podstawowe założenia behawioryzmu. Dokonaj ich oceny.

Behawioryzm to psychologia zachowania mówi, że psychologię człowieka należy wzorować na obiektywnej i eksperymentalnej psychologii zwierząt.

Założenia behawioryzmu:

1. Zjawiska psychiczne są swoistymi, ubocznymi efektami działania mózgu, których nie da się skutecznie

badać metodami naukowymi, gdyż są one niedostępne w obserwacji,

2. Jeśli psychologia ma być rzetelną nauką, musi się ograniczyć do mierzalnych eksperymentów, w których

ludzi poddaje się działaniu określonych bodźców i obserwuje się ich reakcje na te bodźce.

3. Środowisko steruje człowiekiem manipulując karami i nagrodami.

4. Zachowanie się i osobowość człowieka są efektem zewnętrznych bodźców działających na jednostkę.

Zmiany zachowania się człowieka to wynik uczenia się nowych reakcji.

5. Zadaniem psychologii ma być badanie związków między bodźcami i reakcjami oraz wywieranie wpływu

na zachowanie się ludzi.

Behawioryzm jest próbą zastosowania ścisłych, znanych z nauk przyrodniczych metod badawczych do badania ludzkiej psychiki. Doprowadził do ulepszenia metodologii nauk psychologicznych, kładąc nacisk na statystyczne zależności między obiektywnie mierzalnymi bodźcami i reakcjami. W swej złagodzonej postaci w dużym stopniu współtworzył współczesną teorię uczenia się oraz psychologię poznawczą.

16. Przedstaw podstawowe założenia psychologii humanistycznej.

Najważniejsze założenia psychologii humanistycznej:

1. Człowiek to unikatowa całość składająca się z 2 podsystemów: „ja” i ”organizmu”, które stanowią jedność. Człowiek, który chce żyć zgodnie ze swoją naturą, chce być niezależny, autentyczny i zadowolony musi stanowić harmonijną całość, która stworzy spójny system, zwany osobą.

2. Podstawową właściwością natury ludzkiej jest rozwój uwarunkowany przez czynniki wewnętrzne, siły decydujące o jego przebiegu tkwią w człowieku, a nie poza nim. Człowiek, którego rozwój został zablokowany nie jest osobą w pełni zdrową.

3. O działaniu człowieka decyduje dążenie do samorealizacji, która jest podstawową skłonnością natury ludzkiej. Jej przejawem może być miłość, twórczość, rozwój własnego „ja”. Życie poza obszarem samorealizacji nie jest życiem autentycznym i w pełni ludzkim.

4. Człowiek z natury jest dobry, a jego dążenia są pozytywne. Oznacza to, że chce dawać i daje innym wyłącznie dobro. Jeżeli dokonuje aktów gwałtu lub przemocy, to dlatego, że działa wbrew naturze, a rzeczywistość, w której żyje blokuje rozwój jego prawdziwych i pozytywnych zachowań.

5. Ludzkie zachowanie uwarunkowane jest przez teraźniejszość, aktualne przeżycia, doświadczenia. Człowiek żyjący przeszłością nie osiągnie pełnego rozwoju.

6. Wyklucza wszelkiego rodzaju narzucanie dzieciom i młodzieży czegokolwiek i celowo rezygnuje z jakiejkolwiek formy przymusu, w tym także wymuszania na nich posłuszeństwa lub bezwzględności podporządkowania się dorosłym.

Istotnym składnikiem psychologii humanistycznej jest teoria potrzeb rozwinięta przez Maslowa. Mechanizmem sterującym ludzkimi zachowaniami są według niego potrzeby. Potrzeby tworzą "piramide" Maslowa, z której wynika, że zaspokojenie potrzeb niższych jest warunkiem zaspokojenia potrzeb wyższych. "Piramida" składa się z pięciu kategorii: u jej podstaw leżą potrzeby fizjologiczne, następnie potrzeba bezpieczeństwa, potrzeba przynależności i miłości, godności i szacunku i na szczycie — potrzeba samoaktualizacji. Gdy człowiek nie zaspokoi potrzeb najniższego rzędu, zaczynają one dominować nad wszystkimi innymi potrzebami, decydują o zachowaniu człowieka. Wyższa potrzeba pojawia się po zaspokojeniu niższej.

Postulaty psychologii humanistycznej:

- samourzeczywistnianie

- pełna zdolność i wolność podejmowania przez człowieka decyzji

- ponoszenie odpowiedzialności za swoje postępowanie i życie

- międzypodmiotowość

- orientacja człowieka na cel i sens własnego życia

- postrzeganie człowieka jako niepodzielnej, zintegrowanej całości jego ciała, psychiki i ducha

17. Wskaż obszar zainteresowań psychologii prenatalnej.

W zakres zainteresowania psychologii prenatalnej wchodzą przede wszystkim zagadnienia rozwoju poszczególnych struktur organizmu (np. zmysłów, układu nerwowego itd.) jako bazy stopniowego wyłaniania się przejawów psychiki, kompetencji w zakresie wszystkich zmysłów, zdolności do zapamiętywania i uczenia się, świadomości, emocji, komunikowania się. Jest więc szczególnie skupiona na funkcjonowaniu człowieka, który znajduje się w prenatalnym okresie swojego rozwoju. Dziecko prenatalne, od poczęcia do urodzenia włącznie, jest więc jej najbardziej istotnym przedmiotem badań.

Dziecko traktowane jest całościowo, w powiązaniu ze środowiskiem fizycznym, osobowym, społecznym i duchowym, w kontekście wszystkich czynników, które wpływają na jego rozwój i mogą decydować o funkcjonowaniu w przyszłości.

Zajmuje się również badaniem czynników sprzyjających, jak i utrudniających rozwój dziecka oraz losy ciąży, porodu, adaptację dziecka po urodzeniu i kontakty rodziców z dzieckiem, w tym karmienie piersią. Interesuje się również psychospołecznymi aspektami przebiegu ciąży (np. przeżyciami i zachowaniami rodziców oraz tzw. osób znaczących, np. dziadków), różnymi czynnikami, które mogą mieć wpływ na przeżycia rodziców, a pośrednio na dziecko, np. przygotowaniem do rodzicielstwa, postawami wobec płodności, prawną sytuacją dziecka poczętego, kulturowym kontekstem dotyczącym ciąży i porodu (np. przesądami), sytuacją zdrowotną matki (spowodowaną m.in. skażeniami środowiska), materialną, rodzinną.

18. Przedstaw genezę więzi społecznych z uwzględnieniem pojęcia przywiązania.

Więź społeczna to przynależność do grupy, tendencja do zachowywania najważniejszych wspólnych wartości, świadomość wspólnych interesów, ale i gotowość do przedkładania interesów grupy nad interesy osobiste. Określa ogół stosunków społecznych, instytucji i środków kontroli społecznej wiążących jednostki w grupy i kręgi społeczne i zapewniających ich trwanie.

Pojęcie więzi społecznej rozwinęło się przede wszystkim w ramach polskiej socjologii.

Przywiązanie

Istnieją cztery teorie przywiązania:

1. Behawioralna. - przywiązanie jest procesem wymagającym uczenia się, nie jest więc wrodzone. Z biegiem czasu dziecko uczy się postrzegać matkę jako obiekt zaspokajający jego podstawowe potrzeby - ciepła i pożywienia.

2. Psychoanalityczna - matka jest obiektem zaspokajającym podstawowe popędy dziecka, a więc redukującym jego napięcie. Zaspokojeniu potrzeb fizjologicznych towarzyszy także przyjemność, mająca erogenne pochodzenie. Matka, której pierś jest obiektem rozładowania libido, stopniowo cała staje się dla dziecka synonimem przyjemności oraz zaspokojenia i w ten sposób dochodzi do wytworzenia się więzi między nimi.

3. Poznawczo-rozwojowa.

4. Etologiczna.

Przebieg naszych relacji z matką i najbliższym otoczeniem w okresie wczesnego dzieciństwa ma decydujący wpływ na nasze zachowania i postawy w ciągu całego życia. Brak więzi może być przyczyną nieodwracalnych zaburzeń w sferze emocjonalnej i fizycznej. Wzorce więzi emocjonalnych są częścią składową naszej osobowości, rzutują na najważniejsze obszary życia uczuciowego - rodzicielstwo, przyjaźń oraz miłość romantyczną. Teoria przywiązania rzuca nowe światło na związki partnerskie, które mogą być rozumiane jako przedłużenie procesu przywiązania. To, że różni ludzie inaczej przeżywają miłość spowodowane jest ich odmienną historią rozwoju więzi emocjonalnej. W oparciu o teorię przywiązania można wytłumaczyć podłoże zarówno "zdrowych", jak i "toksycznych" związków. Uwzględnia ona nie tylko emocje pozytywne tj. czułość, troskliwość i zaufanie, a także te negatywne - chorobliwą zazdrość, huśtawki emocjonalne. Pomaga zrozumieć, w jaki sposób ludzie radzą sobie ze stratą ukochanej osoby, z rozstaniem, a także z samotnością.

19. Przedstaw warunki rozwoju dziecka poza rodziną z uwzględnieniem problemu deprywacji potrzeb emocjonalnych.

Naturalnym środowiskiem rozwoju dziecka jest rodzina. Powinna ona być pierwszą i podstawową szkołą miłości. Dorastanie poza środowiskiem rodzinnym może skutkować w przyszłości różnorodnymi trudnościami m.in. w pełnieniu odpowiednich ról społecznych, w samodzielnym funkcjonowaniu, w nawiązywaniu pozytywnych więzi z innymi ludźmi, w uzyskaniu wykształcenia i zatrudnienia.

W przypadku, gdy dziecko z różnych przyczyn nie może pozostać w swojej rodzinie,

najbardziej korzystnym dla niego rozwiązaniem jest umieszczenie w rodzinie zastępczej lub

w placówce rodzinnej, gdzie powinno znaleźć ciepło, miłość, zrozumienie i poczucie bezpieczeństwa.

Dziecko przebywające w placówce stanowi cząstkę instytucji. Jeśli pobyt w domu dziecka trwa dłużej, często wytwarza się u wychowanka postawa konsumpcyjna - branie bez własnego wysiłku i wkładu pracy. Wszelkie jego problemy rozwiązuje instytucja. Brakuje też często świadomości, że trudno jest coś zdobyć, że czegoś może zabraknąć (na zasadzie : „zniszczy się jedno - wydadzą drugie”). Podstawą istnienia placówek opiekuńczo-wychowawczych jest dobro dzieci, które w nich przebywają, które powinno być realizowane poprzez zaspokajanie potrzeb dzieci oraz troszczenie się o jak najpełniejszy ich rozwój i przygotowanie do samodzielnego życia.

Dzieci przebywające w placówkach żyją w warunkach odmiennych niż ich rówieśnicy w domach. Niestety, warunki placówki opiekuńczo - wychowawczej nie sprzyjają zapewnieniu dziecku podstawowych potrzeb emocjonalnych (potrzeby biologiczne są zaspakajane).

Według Maslowa potrzeby ludzkie ułożone są w strukturze hierarchicznej, gdzie zaspokojenie potrzeb niższego rzędu prowadzi do pojawienia się potrzeb wyższego rzędu. Wymienia on następujące potrzeby podstawowe: fizjologiczne, bezpieczeństwa, przynależności i miłości oraz potrzeby wyższe: uznania (szacunku), samourzeczywistnienia, wiedzy i zrozumienie oraz estetyczne.

Maslow zakłada, że warunkiem wykształcenia się potrzeby wyższej jest zaspokojenie potrzeby podstawowej.

Ważnym czynnikiem jest wiek, w jakim dziecko trafiło do placówki i w jakim znalazło się w niekorzystnej sytuacji życiowej. Wiadomo, że największe znaczenie dla prawidłowego rozwoju dziecka mają pierwsze lata życia. Bliski kontakt z osobą dorosłą, w szczególności z matką, zaspokajanie przez nią podstawowych potrzeb uzdalnia dziecko do nawiązywania więzi osobowej i emocjonalnej z otoczeniem. Kiedy jednak więź taka zostanie zerwana, w sposób nagły czy stopniowy, dziecko przeżywa frustrację.

Przeszkody uniemożliwiające zaspokojenie potrzeb psychicznych określane są w jako frustracje. Mogą mieć one charakter wewnętrzny i zewnętrzny. Konflikty wewnętrzne będą powstawały wówczas, gdy zaspokojenie jednych potrzeb wyklucza zaspokojenie innych, gdy sposób zaspokojenia potrzeby przez jednostkę będzie niezgodny z oczekiwaniami jej środowiska co powoduje odczuwanie dyskomfortu jednostki.

W wyniku nastawienia na przeszkodę mogą powstawać zmiany albo zaburzenia w zachowaniu, będące skutkami frustracji. Należą do nich m.in.:

1. Agresywne zachowania (np. autoagresji),

2. Regresja, która jest zachowaniem nieadekwatnym do poziomu dojrzałości umysłowej i emocjonalnej, jest jakby cofaniem się do wcześniejszego etapu rozwoju,

3. Represja (wyparcie) która jest nieświadomym „zapominaniem” o rzeczach przykrych.

4. Racjonalizacja, która polega na przypisywaniu swojemu, czasami niewłaściwemu zachowaniu, jakichś społecznie akceptowanych motywów będących niejako wytłumaczeniem

5. Projekcja która polega na przypisywaniu innym ludziom własnych cech, stanów psychicznych dla uzasadnienia słuszności postępowania w stosunku do innych

6. Fantazja może występować wówczas, gdy w rzeczywistości człowiek nie może osiągnąć celu zaspakajającego jego potrzebę, może to uczynić w wyobraźni.

20. Scharakteryzuj rozwój poznawczy dziecka w okresie przedszkolnym.

Umysłowy rozwój dziecka w wieku przedszkolnym wyznaczają osiągnięcia w zakresie czynności umysłowych, zmiany w rodzaju i treści obrazów umysłowych oraz pojawienie się niezmienników.

Biorąc pod uwagę wrażliwość wzrokową, wiadomo, że dzieci potrafią już w wieku 4-lat rozróżniać podstawowe barwy, jednak dopiero w wieku 5 lat większość dzieci używa trafnych określeń na oznaczenie tych kolorów. Dzieci nie potrafią odróżniać odcieni barw i popełniają w tym zakresie wiele błędów, liczba ich maleje wraz z wiekiem. Dużą rolę w rozwijaniu tej umiejętności odgrywają odpowiednie ćwiczenia i zajęcia, które dostarczają sposobności doskonalenia czułości w różnicowaniu barw i subtelnych odcieni.

W tym wieku rozwija się umiejętność rozróżniania kształtów. Dzieci potrafią grupować przedmioty według barwy, kształtu oraz obu tych cech.

Równie ważna jest wrażliwość słuchowa dziecka, która wiąże się z rozwojem mowy dziecka. Słuch odgrywa ważną rolę w rozwoju mowy dziecka. Dzieci w tym wieku są zainteresowane muzyką. Lubią słuchać i śpiewać. Zajęcia umuzykalniające w przedszkolu zdecydowanie przyczyniają się do rozwoju poczucia melodii i harmonii.

Wrażenia węchowe, smakowe i dotykowe odgrywają ważną rolę w procesie poznawania, odzwierciedlenia świata i kształtowania prawidłowych wyobrażeń.

Na rozwój spostrzeżeń duży wpływ wywiera opanowanie mowy. Gdy dziecko zaczyna mówić, spostrzeżenia jego doskonalą się, stają coraz bardziej świadome i bardziej adekwatnie odzwierciedlają rzeczywistość. Spostrzeganie w wieku przedszkolnym związane jest z działaniem, jednak dziecko lubi także przyglądać się różnym przedmiotom już w wieku 4 lat, a po 5 roku życia poświęca na to coraz więcej czasu. Spostrzeżenia mają charakter przypadkowy, ponieważ są zależne od mimowolnej uwagi dziecka i działania bodźców emocjonalnych. Można zatem zauważyć, że „rozwój spostrzeżeń dziecka jest z jednej strony ściśle związany z rozwojem jego aktywności ruchowej, z drugiej zaś z rozwojem mowy i pojęciowego myślenia. Doskonalenie się wrażeń i spostrzeżeń dzieci w wieku przedszkolnym wiąże się ściśle nie tylko z rozwojem mowy, ale także pamięci i uwagi.

Pamięć dziecka w wieku przedszkolnym przechowuje doświadczenia zabarwione uczuciowo (przyjemne lub przykre) i w zależności od tego może być zadziwiająco dokładna i trwała. Rozwój pamięci dziecka zależy od warunków jego życia. W okresie przedszkolnym rozwija się i wzbogaca mowa dziecka nie tylko ilościowo, to znaczy nie tylko zwiększa się zakres słownika, ale i jakościowo − dziecko uczy się używać języka w poprawnych formach gramatycznych.

21. Scharakteryzuj rozwój społeczno-emocjonalny dziecka w okresie przedszkolnym.

Dziecko coraz lepiej rozumie emocje własne i innych osób, nabiera zdolności regulowania ekspresji emocji, nabywa umiejętności zaradczych, które pozwalają mu kształtować pozytywne kontakty z dorosłymi i rówieśnikami. Rozwój dziecka w tym wieku jest wyznaczany w dużej mierze przez rozwój jaki nastąpił w sferze poznawczej.

Główną role odgrywa zdobyte wcześniej poprzez dziecko doświadczenie, procesy myślenia logicznego są jeszcze słabo zaawansowane. Coraz większy zasób wiedzy o świecie rodzi w dziecku kolejne pytania dotyczące poznawanej rzeczywistości. Dziecko poprzez te pytania poznaje świat, odnajduje w nim swoje miejsce oraz zaczyna stopniowo budować system własnych wartości.

Stara się przystosować do środowiska w którym żyje poprzez upodobnienie się do niego - naśladowanie osób znaczących. W procesie tym dziecko poznaje otoczenie, panujące w nim reguły i wartości. Stara się przestrzegać te normy i przyjmować za własne.

Następują również istotne przeobrażenia w zakresie rozwoju emocjonalnego. Dziecko nabywa coraz większej łatwości w wyrażaniu własnych stanów emocjonalnych - emocje mają charakter spontaniczny. Pojawia się próby dostosowywania emocji do sytuacji. Źródłem emocji może być wyobraźnia - dziecko boi się czegoś czego tak naprawdę nie ma.

Ważną grupą społeczną dla przedszkolaka są rówieśnicy. Występują wspólne zabawy jednak brak jest w nich początkowo podziału na role. Pojawia się on z czasem pod koniec tego okresu - pojawiają się zabawy zespołowe i współczucie, dziecko reaguje na dostrzegany stan drugiej osoby. Dziecko w tym wieku ma zazwyczaj jednego przyjaciela, a jego wybór jest przypadkowy.

Emocje w tym wieku są znacznie bardziej dojrzałe, występuje większe zróżnicowanie stanów emocjonalnych. Dają już tutaj o sobie znać stereotypy kulturowe - chłopcy częściej przejawiają takie emocji jak złość czy gniew, starają się ukrywać strach. Dziewczynki starają się z kolei ukrywać złość i hamować zachowania agresywne.

22. Dokonaj charakterystyki okresu młodości z uwzględnieniem specyficznych zadań rozwojowych.

Okres dorastania jest zróżnicowany indywidualnie. Przyjęto granice miedzy 11 a 18 r. życia. Początek tego okresu wyznaczają zmiany natury anatomiczno-fizjologicznej, jakie zachodzą w organizmie. Fazę tę kończy osiągnięcie biologicznej dojrzałości: zdolności do dawania życia. Fazę pierwszą nazywa się fazą pokwitania. Fazę drugą wyznaczają zmiany psychiczne, przede wszystkim w obrazie własnej osoby. Zakończenie tej fazy wiąże się z osiągnięciem dojrzałości psychicznej, czyli ze zdolnością do decydowania o sobie, odkryciem sensu własnego istnienia i odnalezieniem własnej tożsamości.

1. Rozwój motoryczny

Kształtuje się indywidualny styl ruchowy. Ruchy dziewcząt są bardziej płynne, elastyczne i precyzyjne, a u chłopców zaś zaznacza się wzrost siły.

2. Rozwój psychoseksualny

Rozwija się potrzeba seksualna, która wyraża się stanem ogólnego pobudzenia i dążeniem ku sobie płci przeciwnej. Potrzeba ta jest większą u chłopców niż u dziewcząt. Rozwijają się intymne przyjaźnie między rówieśnikami tej samej płci. Przyjaciele dobierają się na zasadzie podobieństwa. Zjawisko to przyjmuje formę adoracji u dziewcząt, a postać kultu bohatera u chłopców. Występuje gwałtowne obdarzanie uczuciem, zwykle na krótko. Pojawia się pierwsza miłość, tzw. miłość szczenięca, dla której ważniejsze jest samo kochanie się niż obiekt uczucia.

3. Zmiany w sferze poznawczej

Pojawiają się takie właściwości myślenia jak refleksyjność, krytycyzm, niezależność od sądów innych osób, formułowanie własnych opinii. Młodzież krytycznie ustosunkowuje się do przedstawianych sądów, prezentuje własne stanowisko. Intensywnie rozwija się wyobraźnia, co znajduje odzwierciedlenie w pomysłowości młodzieży, w jej marzeniach i twórczości. Dorastających cechuje: tendencja do oryginalnego ujmowania zjawisk, łatwość przyjmowania rozmaitych nowości. Marzenia dotyczą własnej osoby i otoczenia. Twórczość młodzieży występuje najczęściej w formie pisania pamiętników, wierszy i piosenek. Większość tych wytworów cechuje często przesadny, pretensjonalny styl i treść. Rozwija się uwaga i pamięć.

4. Rozwój tożsamości

Poszukiwanie własnej tożsamości i próby określenia siebie. Dorastający poszukuje wiedzy o sobie poprzez refleksję nad sobą. Jest to podstawowy problem okresu dorastania. Tworzenie nowego obrazu własnej osoby - często poprzez przejmowanie cudzych zachowań, poglądów, przekonań. Określanie siebie stanowi podstawę dokonywania samodzielnych wyborów, na przykład dotyczących dalszego kształcenia czy zawodu.

5. Światopogląd młodzieży

Jest on wyrazem intelektualnego modelu świata, połączonego z jego oceną. Ulega ciągłym przemianom, jest niestabilny. Specyficzną formą światopoglądu młodzieży jest idealizm młodzieńczy, który polega na optymistycznej wizji przyszłości, połączonej z wiarą w realizację własnych pragnień i marzeń. Zderzenie młodzieńczych ideałów z rzeczywistością prowadzi do rozczarowań, który może powodować bunt młodzieży.

6. Zmiany w sferze społeczno-moralnej

Rozwój poznawczy wpływa na kształt sądów moralnych. Tworzą się młodzieżowe subkultury, obejmujące sposób ubierania się, zachowania, hierarchię wartości, wspólny język, podkreślają swoją odrębność wobec świata dorosłych. Akceptacja grupy rówieśniczej przez jednostkę będzie tym większa, im więcej przeżywa ona konfliktów z dorosłymi. Konflikty z dorosłymi są typowe dla tego okresu. W miarę jak młodzi ludzie wyzwalają się spod wpływu dorosłych, zacieśniają się ich więzi z grupą rówieśniczą. Związki rówieśnicze przyjmują formę paczek, przyjaźni.

23. Przedstaw zagadnienie wpływu społecznego. Omów reguły wpływu.

Wpływ społeczny - zmiana zachowania spowodowana prawdziwym lub wyobrażonym naciskiem ze strony innych osób (uległość, posłuszeństwo). Żyjąc wśród ludzi człowiek wpływa na innych, jest jednocześnie nadawcą i odbiorcą tego wpływu. Temu wpływowi podlega człowiek przez całe swoje życie.

Reguły wpływu społecznego

1. Reguła wzajemności - mówi o tym, że powinniśmy zawsze starać się za otrzymane dobro odwzajemnić. Wzbudza ona w nas „poczucie wdzięczności. Reguła ta jest mocno wpajana w procesie wychowania i bardzo przestrzegana w życiu przez ludzi.

2. Reguła kontrastu rządzi naszym postrzeganiem świata. Polega na tym, że nasze postrzeganie rzeczy, ludzi i zjawisk zależy od porównania z innymi.
3. Reguła niedostępności opiera się na fakcie, że człowiek pożąda najbardziej tego, co niedostępne. Wynika to z tego, że im czegoś jest mniej, tym jest to cenniejsze. Przed działaniem tej reguły trudno jest się bronić, ponieważ pobudzone zostają emocje.

4. Reguła społecznego dowodu słuszności polega na tym, że kiedy człowiek nie do końca wie jak się ma zachować, obserwuje jak zachowują się inni i z nich bierze przykład. Zasada ta jest całkiem rozsądna i naśladowanie innych często pozwala poradzić sobie w sytuacjach dla nas nowych i niepewnych.

5. Reguła lubienia i sympatii mówi o tym, że chętniej spełniamy prośby ludzi, których lubimy. Czynnikami nasilającymi sympatię są: atrakcyjność fizyczna, podobieństwo, prawienie komplementów, kontakt i współpraca.
6. Reguła autorytetu polega na posłuszeństwu ludziom, których uznajemy za autorytet. Ludzkie naśladowanie zaczyna się w dzieciństwie, kiedy rodzice rzeczywiście więcej wiedzą i potrafią. Cały proces wychowania i przystosowania do życia w społeczeństwie nastawiony jest na wpojenie człowiekowi posłuszeństwa wobec rozmaitych autorytetów: nauczycieli, lekarzy, przedstawicieli prawa itd.
7. Reguła zaangażowania i konsekwencji - zasada ta czerpie swą siłę z systemu wartości, w którym konsekwencja jest uważana za cechę pozytywną zaś niekonsekwencja ma jednoznacznie negatywną ocenę. Poza tym, konsekwencja chroni nas przed wysiłkiem myślenia. Czynnikiem aktywizującym ten mechanizm jest zaangażowanie. Trzeba zatem spowodować aby człowiek powiedział i zrobił coś, co uwięzi go w pułapce konsekwencji.

24. Na czym polega zjawisko dehumanizacji? Wskaż przykłady.

Dehumanizacja jest to utrata, zanikanie wartości ludzkich, zastępowanie ich przedmiotowym, obojętnym traktowaniem człowieka.

Mówi się o dehumanizacji człowieka, wartości ludzkich, społeczeństwa, kultury, stosunków pracy itp., które związane są z rozwojem nowoczesnej techniki i cywilizacji przemysłowej oraz kultury masowej, zagrażającej rozwojowi osobowemu i niosącej niebezpieczeństwo degradacji środowiska.

Do najważniejszych przejawów i źródeł dehumanizacji należą:

1. komercjalizacja kultury i innych form działalności człowieka;

2. zanikanie twórczego i osobistego stosunku do pracy;
3. urzeczowienie stosunków międzyludzkich, które tracą swój osobowy charakter;
4. zagrażająca jednostkom anonimowość życia;

5. odchodzenie od kryteriów etycznych

6. życie w lęku, że wytwory pracy ludzkiej zostaną obrócone przeciwko człowiekowi;
7. próby wykorzystywania rozwoju materialnego i technicznego do celów panowania nad innymi;

25. Na czym polega zjawisko rozproszonej odpowiedzialności? Wskaż przykłady.

Rozproszenie odpowiedzialności polega na obniżaniu się prawdopodobieństwa zareagowania świadków kryzysowego zdarzenia wraz ze zwiększaniem się ich ilości. Pokazuje, że im więcej jest świadków zdarzenia (np. wypadku samochodowego), tym prawdopodobieństwo reakcji spada.

Przykład: Na zatłoczonym peronie nagle pewien człowiek traci przytomność. Jest bardzo prawdopodobne, że przechodnie będą "obojętnie" przechodzić obok leżącego i nie udzielą mu pomocy. Prawdopodobieństwo udzielenia pomocy i wezwania np. pogotowia czy policji jest znacznie większe (niemal trzykrotnie), jeśli utratę przytomności widział tylko jeden obserwator. Fakt ten komentowany jest przez media zwykle jako objaw znieczulicy społecznej.

26. Co jest przedmiotem zainteresowania socjologii i jaka jest jej praktyczna przydatność?

Przedmiotem zainteresowań socjologii są wszelkiego rodzaju zbiorowości ludzkie - ich struktura; zachodzące w nich zjawiska i procesy, a także zachowania społeczne wynikające z przynależności do tych zbiorowości. Przedmiotem badań socjologii są współczesne społeczeństwa.

Praktyczna przydatność socjologii jest przedmiotem badań socjologów.

Socjologia może być jednym z czynników rozwiązywania problemów społecznych. Jest źródłem wiedzy przydatnej do likwidowania niepokojów społecznych oraz pełni rolę bezpośredniego znajdowania skutecznych sposobów rozwiązywania problemów.

Relacja między socjologiem a klientem może przybrać postać technologiczną i kliniczną. Socjolog przyjmuje przedstawiony mu problem i nie weryfikuje jego sensowności ani powodu zlecenia badań. Przedstawia środki realizacji celów określonych przez klienta oraz przewidywalne koszty społeczne i skutki podejmowanych działań. Specjalista zwraca uwagę na sformułowanie problemu i ocenia je w świetle posiadanej wiedzy socjologicznej. Klient zgadza się na ocenę sformułowanego przez siebie celu i sposobu jego realizacji. Skutkiem może być zdefiniowanie nowego problemu wyjściowego.

27. Jakie cechy charakteryzują małe grupy społeczne?

Grupy małe to grupy kilku lub kilkunastoosobowe. Od innych grup społecznych odróżnia je fakt, że wszyscy członkowie mają ze sobą bezpośredni kontakt. Osoby należące do grupy muszą mieć świadomość przynależności. Członkowie posiadają wspólny cel, struktury wewnętrzne oraz normy.

Cechy grup małych:

1. posiadają prosta strukturę wewnętrzną

2. nie występuje podział na mniejsze podgrupy

3. stosunki pomiędzy członkami są bardziej bezpośrednie i osobiste

Przykłady grup małych:

• szkolny zespół baletowy

• rodzina

• społeczność lokalna

• grupa rówieśnicza

28. Określ podstawowe właściwości dużych grup społecznych.

Cechy grup dużych:

1. posiadają rozbudowaną strukturę wewnętrzną,

2. wewnątrz grupy istnieje wiele podgrup,

3. członkowie nie zawsze znają się osobiście,

4. przynależność do grupy jest pośrednia np. przez małe grupy,

Grupy duże są zazwyczaj bardzo liczne. Często są wynikiem zwiększenia się liczby członków grup małych. Wzrost liczby członków i zwiększenie się terytorialnego zasięgu grupy uniemożliwia stopniowo bezpośrednie stosunki osobiste, i co za tym idzie powoduje konieczność pośredniego kontaktowania się członków. W rezultacie działanie i kontrola społeczna przyjmują formy zinstytucjonalizowane, pojawiają się regulaminy, przepisy mające na celu utrzymanie wewnętrznej spójności grupy, kształtowanie postaw członków, regulowanie ich zachowań, niekiedy zachodzi konieczność korzystania ze środków masowej komunikacji, kształtuje się hierarchia służbowa itp.. Więź osobista zostaje zastąpiona więzią formalną.

Przykłady dużych grup:

• plemienne

• narodowe

• religijne

• partie polityczne

29. Na czym polegają i w czym się wyrażają związki między społeczeństwem a osobowością ?

Osobowość nie jest cechą indywidualną i kulturową, odnoszącą się do wzoru, do którego osiągnięcia zmierza proces wychowania i samowychowania. Widoczne są tu związki miedzy społeczeństwem a osobowością.

1. Osobowość człowieka kształtowana jest przez cechy biofizyczne i proces socjalizacji, który przystosowuje człowieka do życia w społeczeństwie, uczy jak się zachować, by osiągnąć cele życiowe.

2. Człowiek przychodzi na świat z określonymi cechami , zdolnościami, temperamentem itd., na których podłożu, w procesie socjalizacji, kształtuje się osobowość.

3. Człowiek, żyje, działa i rozwija się w społeczeństwie w którym spełnia określone funkcje.

4. Osobowość kształtowana jest przez całe życie poprzez wpływ bodźców zewnętrznych w procesie socjalizacji, a także własnej aktywności jednostki.

5. Socjalizacja to poznawanie i przyjmowanie przez jednostkę tradycji i wzorów kulturowych wyznaczających sposób jej zachowania się.

6. Podstawą socjalizacji jest uczenie się, gromadzenie wiedzy i doświadczeń i aktywne przystosowywanie się do wymogów społeczeństwa.

Osobowością społeczną nazywamy względnie trwałą strukturę psychiczną człowieka, ukształtowaną pod wpływem czynników środowiska biologicznego i społecznego, wpływającą na jej zachowanie i działanie nadając kierunek i organizację.

30. Omów przemiany osobowości społecznej w okresie transformacji społecznej.

Obrady Okrągłego Stołu rozpoczęły w Polsce w lutym 1989r. transformację systemową. Obejmuje ona społeczeństwo gospodarkę ustrój państwowy i życie polityczne. Forma tych przemian ma charakter ewolucyjny, natomiast treść dokonywanych przeobrażeń nosi znamiona rewolucyjne. Transformacja systemowa prowadzi do gospodarki rynkowej i ustroju demokratycznego. Następują przemiany w strukturze społeczeństwa w obrębie interesów grupowych oraz świadomości społecznej.

Okres realnego socjalizmu pozostawił po sobie strukturę społeczna obejmująca klasę robotniczą chłopów i inteligencje. W świadomości społecznej zostały z jednej strony ugruntowane wartości typowe takie jak: egalitaryzm, skłonności do bierności, podwójna moralność. Z drugiej strony w całym minionym okresie naród zachowywał wewnętrzną suwerenną, duchową i historyczną tożsamość.

Za przemianami na drodze do gospodarki rynkowej nie nadążają zmiany w świadomości społecznej. Wszystkie pozytywne strony kapitalistycznej gospodarki są akceptowane, ale sposoby dochodzenia do niej budzą różne odczucia. Wiele grup społecznych oczekuje nadal na dokonywanie przez państwo takiego podziału dochodu narodowego, w którego wyniku grupy osiągnęłyby większe korzyści. Z trudem następuje zmiana zachowań, która jest konieczna w procesie dokonujących się zmian. Coraz częściej pojawia się skłonność do ponoszenia ryzyka i chęci konkurowania.

Transformacja ustrojowa przyniosła ogrom zmian, zarówno pozytywnych, jak i negatywnych, we wszystkich dziedzinach życia społecznego, politycznego i gospodarczego. Bezrobocie pojawiło się jako jej bardzo negatywny rezultat i stało się wielkim problemem społecznym. Ograniczyło zadowolenie ludzi z pozytywnych efektów zmian, takich jak demokracja, decentralizacja i przystąpienie do Unii Europejskiej. Z czasem okazało się jednym z ważniejszych podziału społecznego - na wygranych i przegranych transformacji.

31. Przedstaw podstawowe uwarunkowania transformacji ustrojowej.

Transformacja ustrojowa nastąpiła w ramach trzeciej fali demokratyzacji w ostatniej dekadzie XX w. Systemy demokratyczne zastąpiły systemy autorytarne bądź totalitarne w około trzydziestu krajach: najpierw na południu Europy, następnie w Ameryce Łacińskiej i Azji, a w końcu w państwach radzieckiej strefy.

Istniejący po II wojnie światowej system bezpieczeństwa był oparty na wielopłaszczyznowej polaryzacji społeczności międzynarodowej wokół dwóch dominujących państw: Stanów Zjednoczonych Ameryki i Związku Socjalistycznego Republiki Radzieckiej. Stan stosunków między mocarstwami miał decydujący wpływ na sytuację w Europie Środkowo-Wschodniej. O przełomie w1989 r. w Europie Środkowo-Wschodniej zadecydował zwrot w polityce amerykańskiej. Zwrot ten polegał na kumulacji takich elementów jak: 1) podejścia ideologicznego do komunizmu i odmawiania ZSRR prawa do bycia równorzędnym partnerem w stosunkach międzynarodowych i traktowania ZSRR jako „imperium zła";

2) zanegowania aktualnej strefy wpływów ZSRR poza granicami państwa i podjęcia starań na rzecz jej zmniejszenia.

Miało to doprowadzić do pokonania przeciwnika. Nowy kierunek strategii amerykańskiej zakładał odrzucenie zasady koegzystencji dwóch systemów polityczno-społecznych na rzecz działań prowadzących do zmian w bloku radzieckim. Zaatakowano podstawowe, najsłabsze punkty ekonomiczne i polityczne systemu radzieckiego. W przypadku Polski była to tajna pomoc finansowa, wywiadowcza i wsparcie logistyczne dla ruchu „Solidarności", co zapewniało przetrwanie opozycji w środku radzieckiego imperium oraz sankcje ekonomiczne wobec Polski po wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 r

Do innych czynników, które miały wpływ na zmiany w Europie Środkowo--Wschodniej należy wybór 16 października 1978 r. metropolity krakowskiego, kardynała Karola Wojtyły na papieża. To wpływ bardzo istotny, zwłaszcza ze względu na opozycyjną wobec władz komunistycznych rolę Kościoła katolickiego oraz ogromny autorytet Jana Pawła II, zwłaszcza w społeczeństwie polskim. Podkreślić należy wpływ głoszonej nauki oraz znaczenie pielgrzymek Ojca Świętego na postawy Polaków. Poza sprawami religijnymi zawierały one treści społeczne i polityczne. Jan Paweł II wykazywał stałe zainteresowanie sytuacją w ojczyźnie. Znane są inicjatywy papieskie na rzecz „mediacji narodowej" w latach 1980-1981, w tym list papieski po wprowadzeniu stanu wojennego z 18 grudnia 1981 r., w którym prosił o zaniechanie działań mogących przynieść rozlew krwi. Papież mobilizował rodaków, uświadamiając, że mają wystarczająco dużo siły, aby przeciwstawić się systemowi.

32. Wyjaśnij pojęcie subkultury młodzieżowej, przedstaw jej cechy oraz wskaż rodzaje.

Subkultura młodzieżowa - to grupa młodzieżowa, w której normy obyczajowe, zasady postępowania, ubiór, odbiegają od norm reszty społeczeństwa.

• To nieformalna grupa osób działająca według odrębnych wzorów i zasad postępowania.

• Jej członkowie nie przestrzegają zwyczajowo przyjętych w społeczeństwie norm.

• Osoby należące do tych podkultur to zazwyczaj ludzie bardzo młodzi, uczniowie szkół średnich, studenci. Najwięcej z nich można spotkać w dużych miastach.

• W małych wioskach są oni wytykani palcami, ośmieszani oraz często prowokowani do bójek.

• Subkultury mogą być szczelnie zamknięte i trudno dostępne dla ludzi z zewnątrz. Aby należeć do niektórych trzeba się czymś wykazać.

• Niektóre z tych nieformalnych grup są nastawione pokojowo do otaczającego ich świata.

Do głównych cech subkultur młodzieżowych zalicza się:

- założenia ideologiczne,

- obyczajowość,

- kreowany wizerunek,

- aktywność twórcza.

Rodzaje: Bikiniarze, Hipisi, Git- ludzie, Chuligani, Punki, Skini, Sataniści, Rastafarianie, Graficiarze, Squatersi, Metalowcy, Skejci, Technomani, Dresiarz , Hakerzy, Szalikowcy, Emo, Goci.

33. Omów przedmiot i funkcje socjologii edukacji.

Socjologia edukacji bada rzeczywistość społeczno - wychowawczą.

Przedmiotem badań są:

1. Zbiorowości społeczne, zjawiska, procesy socjalizacyjne i wychowawcze decydujące o kształtowaniu się poszczególnych jednostek, grup, klas, warstw i kategorii zbiorowości.

2. Instytucje wychowawcze regulujące przebieg procesów wychowawczych i wpływające na strukturę, treści i formy, organizację czynności wychowawczych i warunków wychowania oraz działalność edukacyjną instytucji.

3. Zmiany i przekształcenia zachodzące pod wpływem edukacji i działalności społeczno - kulturowej.

4. Poziomy efektywności i jakości funkcjonowania procesów wychowawczych i kulturowych w ramach mikro, mezo i makro systemów wychowania.

Funkcje socjologii wychowania:

1. Funkcja poznawcza i teoretyczna - polega na przekazywaniu społeczeństwu wiedzy, służy poznawaniu życia społecznego ludzi, poznawanie procesów i praw, rozwojowych,oraz wyjaśnianiu opisywanych zjawisk i zależności.

2. Funkcja humanistyczna - wyraża się we wprowadzaniu norm i wartości, określania norm i zachowań grup i jednostek w rozwijaniu osobowości i kształtowaniu postaw i przekonań, a także stereotypów.

3. Funkcja wychowawcza - kształtowanie wzorów i modeli zachowań społecznych, umożliwia świadome i celowe wykonywanie celów i zadań wychowania.
4. Funkcja diagnostyczna i prognostyczna - rozpoznawanie określonego stanu rzeczy. Na podstawie diagnozy formułujemy optymalne rozwiązania.

5. Funkcja społeczno - pedagogiczna i socjotechniczna - zajmuje się wyjaśnianiem sytuacji społeczno wychowawczych jak również wskazywaniem skutecznych metod i technik oddziaływania wychowawczego, a socjotechniczna to organizowanie i kierowanie procesami wychowawczymi w szkole, klasie, grupie koleżeńskiej, środowisku społecznym.

6. Funkcja apologetyczna i demaskatorska - te funkcje są realizowane w zależności od tego jakie orientacje, interesy, cele i zadania światopoglądowe i moralno - etyczne propaguje i realizuje. Apologetyka - obrona czyichś interesów, ukazywanie czyichś interesów. Demaskatorska - wyszukiwanie pewnych mankamentów, uchybień, to co szkodliwe dla rozwoju człowieka.

34. Przedstaw zagadnienie powstania i rozwoju socjologii edukacji.

Socjologia edukacji skupia się na analizie zjawisk wiążących się z wychowaniem, kształceniem i organizacyjnymi strukturami instytucji szkolnych, obejmującą systemy praktyk pedagogicznych od przedszkola aż po uniwersytet. Początki socjologii wychowania to 1837 rok.

Rozwijała się na dwóch etapach:

I - etap naukowy,

II - etap przednaukowy:

- wiedza ludowa w skład której wchodzi mądrość ludowa

- refleksje mędrców - to filozofia społeczna.

Ojcem socjologii wychowania był A. Comte.

Czynniki, które zadecydowały o powstaniu socjologii jako nauk to:

1) czynniki ekonomiczne:

- kształtuje się kapitalizm,

- migracje ludzi do miast,

- urbanizacja,

- masowa produkcja,

- wzrost wydajności ekonomicznej, w wielu gałęziach gospodarki (np. maszyny parowe),

- przyspieszenie tempa uprzemysłowienia - rewolucja przemysłowa,

2) czynniki polityczne:

- wielka rewolucja francuska ,

- rozwój nowych systemów politycznych a zwłaszcza demokracji

- rozwój państw (imperium Rosyjskie i Brytyjskie),

• prąd filozoficzno- intelektualny-oświecenie (możliwy był rozwój nauk także tych zaniedbywanych jak matematyka, biologia).

35. Omów pojęcie i przedstaw typologię systemów wychowawczych.

SYSTEM WYCHOWANIA - celowo zorganizowany układ instytucji wychowania lub pozycji, ról, celów, zadań, treści, metod i form wychowania służący przygotowaniu jednostki do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym.

Systemy wychowawcze:

1. Wychowanie autokratyczne - wynika z tzw. władzy rodzicielskiej, którą posiadają rodzice i używając jej w stosunku do dziecka. Rolą rodzica jest kontrolować dziecko, narzucać mu jak ma postępować, myśleć itd. Rolą dziecka jest bycie posłusznym rodzicom, nie może ono dyskutować, musi wykonywać polecenia i przyznawać rację rodzicom. Rodzice hamują aktywność dziecka, ograniczają jego swobodę i wolność.

2. Wychowanie demokratyczne - wzajemne poszanowanie praw wszystkich członków rodziny, razem z prawami dzieci bez względu na ich wiek. Rodzice wypracowują zasady funkcjonowania rodziny wraz z dziećmi. Dzieci w takim systemie uczą się zasad postępowania, naśladują często rodziców, ale nie z obawy przed karą, tylko dlatego, że zasady rodziny są przez nie akceptowane. Można tu zauważyć wzajemną akceptację wszystkich członków rodziny, wzajemne zaufanie i silne więzi rodzinne.

3. Wychowanie liberalne - rodzice zostawiają dziecku całkowitą swobodę i podporządkowują się dziecku, a ich rola sprowadza się do spełniania jego zachcianek, potrzeb i usuwania trudności. Z upływem czasu pojawiają się kłopoty. Rodzice przekonują się, że nie mają żadnego wpływu na postępowanie dziecka, bo oni są tylko od spełniania życzeń. Konsekwencje są dramatyczne - w momencie wychodzenia dziecka z rodziny nie może się ono odnaleźć w społeczeństwie, w regułach narzucanych przez społeczeństwo, nie rozumie, dlaczego musi się im podporządkować. Najczęściej jest praktykowane gdy rodzice nie mają czasu dla dziecka, bo pracują, a dziecko zostawiają samemu sobie i pozwalają mu robić, co tylko chce, byle nie przeszkadzało.

4. Wychowanie okazjonalne - są to oddziaływania doraźne, od okazji do okazji. Jest to przez dziecko odbierane negatywnie, wnioskuje ono o nieprzewidywalności rodziców - nie wie, jak zareagują oni na jego kolejny wybryk. Rodzice wychowują wtedy, gdy udzielają kar. Rodzi to niepewność - dziecko nie wie, co je czeka oraz brak poczucia bezpieczeństwa, ponieważ rodzice nie wpajają mu norm postępowania. Dziecko nie nabywa wiedzy, nie uczy się reguł postępowania, nie umie działać konsekwentnie.

5. Wychowanie niekonsekwentne - postępowanie rodziców jest różne. Dziecko jest karane, gdy sytuacja tego wymaga, ale później w takiej samej sytuacji rodzice nie reagują. Nieraz też błahe przewinienie wywołuje straszną awanturę i złość rodziców. Czasami wynika z przemęczenia rodziców, z ich przepracowania. Reakcje rodziców są nieproporcjonalne do zachowań dziecka, więc nie rozumie ono, co mu wolno, a czego nie.

36. Przedstaw pojecie i elementy składowe osobowości społecznej.

Osobowością społeczną nazywamy względnie trwałą strukturę psychiczną człowieka, ukształtowaną pod wpływem czynników środowiska biologicznego i społecznego, wpływającą na jej zachowanie i działanie nadając kierunek i organizację.

Człowiek, żyje, działa i rozwija się w społeczeństwie, środowisku, grupie społecznej, w których spełnia określone funkcje. Wymaga to od niego określonych cech osobowości. Osobowość społeczna człowieka kształtuje się i rozwija pod wpływem środowiska biologicznego o środowiska społecznego.

Elementy osobowości społecznej:

1. Czynniki biologiczne i psychiczne

2. Rola społeczna

3. Jaźń subiektywna

4. Jaźń obiektywna

5. System uznawanych wartości społecznych

6. Wzór osobowy.
Cechy składające się na strukturę osobowości nadają całej osobowości charakter dynamiczny i aktywny. Aktywność osobowości skierowana jest na realizację określonych celów i ideałów, ukształtowanych na podłożu przyswojonych przez jednostkę wartości społecznych. Osobowość jako całość jest tworem ukształtowanym na podłożu życia jednostkowego, osobistych doświadczeń nagrodzonych w toku pracy i współżycia z innymi ludźmi, rozbudzonych potrzeb oraz przyswojonych ideałów i wzorów życia .

37. Omów relacje pomiędzy procesami socjalizacji a rozwojem.

Pomiędzy procesami socjalizacji a rozwojem zachodzi ścisły związek.

Proces socjalizacji:

1. Polega na tym, że wczesna socjalizacja ma wpływ większy na formowanie się ludzkich cech niż socjalizacja późniejsza. Ponieważ dziecko nie ma żadnych doświadczeń w zakresie interakcji społecznych, ani ukształtowanego sposobu grania ról, własnego ja i uczuć, które pomogłyby mu w kontaktach społecznych dlatego pierwsze kontakty mają ogromny wpływ na rozwój naszych podstawowych umiejętności.

2. Interakcje z osobami ważnymi ma na nas o wiele większy wpływ, niż kontakty z pozostałymi ludźmi. Osoby ważne to takie z którymi nawiązujemy związek emocjonalny (w pierwszym okresie są to rodzice i najbliżsi członkowie rodziny). Przejmujemy punkt widzenia rodziców i innych członków rodziny i styl odgrywania ról oraz prezentowanie siebie innym. Dziecko uczy się panować nad okazywaniem emocji.

3. Polega na tym, że interakcja w grupach ludzi którzy się nawzajem znają, a ich stosunki są bliskie, jest znacznie większa i ważniejsza w kształtowaniu osobowości niż w grupach dalszych, w których interakcje są bardziej formalne i mniej intymne.

4. Długotrwałe związki z innymi ludźmi mają większy wpływ na naszą osobowość niż związki krótkotrwałe i przypadkowe.

W wieku młodzieńczym wykrystalizowują się pierwsze cechy socjalizacji: styl kierowania ról, skłania się ku pewnym przekonaniom, ma świadomość istnienia norm. Umiejętności te nie są jeszcze jednak zbyt dobrze wykrystalizowane. Zmiany dokonują się stopniowo, czasami prawie niedostrzegalnie. Zmian można dokonać w obrębie zmian kulturowych i przekonań. Za pomocą treningu można zmienić skłonności emocjonalne i styl wykonywania ról.

38. Omów wewnętrzne i zewnętrzne funkcje szkoły

Szkoła zajmuje się kształceniem i wychowaniem dzieci, młodzieży i dorosłych. Odbywa się w niej proces nauczania i uczenia się.

Zewnętrzne funkcje szkoły wypływają z postanowień zbiorowości tworzącej szkołę, organizującej szkolnictwo, zapewniającej bazę materialną i warunki działania.

1. kultura narodowa stanowiąca postulaty ciągłości i rozwoju kulturowego;
2. ideologia i system norm moralnych i obyczajowych w zakresie współżycia ludzi;

3. poszczególne działy gospodarki profilują szkolnictwo i szkoły według potrzeb

4. struktura społeczno zawodowa wyznacza role społeczne, kariery zawodowe i sposób życia społeczności w której działa.
Wewnętrzne funkcje szkoły nadbudowują się nad strukturą instytucjonalną. Charakteryzująca jest podstawa wobec szkoły, która ma decydujący wpływ na sposób spełniania ról szkolnych i określają status jednostki w szkole.

1. Funkcje edukacyjne polega na przekazywaniu określonej wiedzy i umiejętności;
2. Funkcje selektywne szkoły, decydujące o ilości, jakości i dobrze kadr oraz ich specjalizacji
3. Funkcje adaptacyjne i kulturowe, wyrażają się w wprowadzaniu do społeczności kultury

4. Funkcje ideologiczne, wskazujące określone cele działania, dotyczy postaw i opinii, przekonań i poglądów kształtowanych przez szkoły.

5. Funkcje integracyjne i dezintegracyjne, wpływa pośrednio lub bezpośrednio na społeczność pozaszkolną Szkoła otwarta jest na zmieniające się życie społeczne, równocześnie jest czynnikiem przemian społecznych i elementem kreującym nową przyszłość, odkrywającym nowe obszary życia i rozwoju człowieka.
6. Funkcje społeczne szkoły - wynikają z etapu rozwoju społecznego, stosunków społecznych i ich układu. Szkoła, aby sprostać swym zadaniom, musi nadążyć za rozwojem społeczeństwa, nauki, techniki itd.

7. Funkcje opiekuńcze i wychowawcze szkoły.

- diagnozowanie sytuacji dziecka w rodzinie i środowisku;

- ratownictwo indywidualne;

- profilaktyka i poradnictwo;

- stymulowanie rozwoju;

- integracja działalności opiekuńczo - wychowawczej.

39. Określ podstawy tworzenia się młodzieżowych grup rówieśniczych

Grupy rówieśnicze tworzą się na podłożu zainteresowań: zabawowych, sportowych, towarzyskich, intelektualnych itp. Stanowią naturalną formę życia dzieci i młodzieży; wyrażają ich dążenia do działania i samodzielności.

Grupa dostarcza wzorców zachowania, zaspokaja potrzebę przynależności i aktywności. Stanowią naturalną drogę procesu uspołeczniania młodzieży i dzieci, wchodzenia w skomplikowany świat współżycia i współdziałania społecznego. Umożliwia demonstrowanie własnych poglądów i swego stosunku do społeczeństwa. Czyni to poprzez własne teksty i muzykę, rodzaj stroju i zachowania. Daje poczucie pewności siebie i oparcia w poczynaniach, uniezależnia się dorosłych.

Wpływ grup rówieśniczych na wychowanie jest bardzo duży. Grupy wyrównują niedosyt zaspokajania potrzeb psychospołecznych w domu i szkole. Są terenem zdobywania nowych doświadczeń społecznych, umiejętności współżycia i współdziałania, wczuwania się w cudze przeżycia i problemy.

Rodzaje grup rówieśniczych:
1. Grupy formalne ( klub sportowy, drużyna harcerska, klasa szkolna )

2. Grupy nieformalne (duże, małe ): dziecięce grupy zabawy, grupy młodzieżowe tzw. paczki, grupy dewiacyjne np. gangi, bandy.

Grupy formalne są wyznaczone przez strukturę organizacyjną danej społeczności. Mają określone zadania i rozwinięty system kontroli. Zbliżają się do środowisk wychowawczych o świadomie zamierzonym i planowo realizowanym kierunku działania wychowawczego.

Grupy nieformalne powstają spontanicznie. Nie są organizowane w sposób planowy i zamierzony. Ich struktura organizacyjna nie jest instytucjonalnie usankcjonowana. Występują we wszystkich podstawowych fazach uspołeczniania dzieci i młodzieży, zaczynając od wieku przedszkolnego, aż do fazy starszej.

40. Wyjaśnij pojęcie subkultury młodzieżowej, przedstaw jej cechy oraz wskaż rodzaje

Subkultura młodzieżowa - to grupa młodzieżowa, w której normy obyczajowe, zasady postępowania, ubiór, odbiegają od norm reszty społeczeństwa.

• To nieformalna grupa osób działająca według odrębnych wzorów i zasad postępowania.

• Jej członkowie nie przestrzegają zwyczajowo przyjętych w społeczeństwie norm.

• Osoby należące do tych podkultur to zazwyczaj ludzie bardzo młodzi, uczniowie szkół średnich, studenci. Najwięcej z nich można spotkać w dużych miastach.

• W małych wioskach są oni wytykani palcami, ośmieszani oraz często prowokowani do bójek.

• Subkultury mogą być szczelnie zamknięte i trudno dostępne dla ludzi z zewnątrz. Aby należeć do niektórych trzeba się czymś wykazać.

• Niektóre z tych grup są nastawione pokojowo do otaczającego ich świata.

Do głównych cech subkultur młodzieżowych zalicza się:

1. założenia ideologiczne,

2. obyczajowość,

3. kreowany wizerunek,

4. aktywność twórcza.

Rodzaje: Bikiniarze, Hipisi, Git- ludzie, Chuligani, Punki, Skini, Sataniści, Rastafarianie, Graficiarze, Squatersi, Metalowcy, Skejci, Technomani, Dresiarz , Hakerzy, Szalikowcy, Emo, Goci.

41. Dokonaj charakterystyki przedmiotu badań pedagogiki jako dyscypliny naukowej.

Przedmiotem badań pedagogiki jako nauki jest praktyka edukacyjna, na którą składa się wiele zjawisk, tj. działanie instytucji edukacyjnych, stosunki międzyludzkie w nich panujące, zmiany zachodzące w ludziach poddanym oddziaływaniom edukacyjnym itp. Opisuje tą praktykę i wyjaśnia zjawiska, które np. destabilizują działania edukacyjne.

Przedmiotem zainteresowań i badań pedagogiki jest:

1. Proces planowego i celowego wychowania człowieka

2. Wpływy wychowania niezamierzone i żywiołowe.

3. Zajmuje się funkcjonowaniem systemu szkolnego i oświatowego z pkt. widzenia rozwoju społ. - ekonom. społeczeństwa.

4. Procesem wychowania, który ciągle ulega przekształceniom.

5. Pedagogika zajmuje się wychowaniem i kształceniem człowieka niezależnie od jego wieku. Przedmiot pedagogiki rozszerza się nie tylko pod względem objęcia badaniami ludzi w różnym wieku, lecz także pod względem różnorodnych czynników i środków wychowawczych.

Pierwotnie pedagogika zajmowała się działalnością wychowawczą w szkole. Z czasem zaczęła badać wpływ wychowawczy środowiska geograficznego, rówieśniczego, społecznego, politycznego i kulturowego np. wpływ wychowawczy radia, telewizji, prasy, czytelnictwa itd.

Nieustanny rozwój ludzkości, cywilizacji, społeczeństwa spowodował, że przedmiot zainteresowań i badań pedagogiki ulega ciągłemu rozszerzaniu. Czynnikiem, który powoduje stałe rozszerzanie się przedmiotu pedagogiki jest coraz większa rola wychowania w społeczeństwie.

42. Wyjaśnij wpływ kultury umysłowej epoki Oświecenia na upowszechnienie się szkolnictwa publicznego w Europie i w Polsce.

Nowa ideologia zwana oświeceniem, której główne wyznaczniki to rozum i natura, stała się podstawą nowej teorii pedagogicznej, zwanej pedagogiką naturalistyczną.

Żądając zgodności procesu wychowania i nauczania z naturą wysuwano na czoło zagadnienie wartości człowieka. Z tego założenia zrodził się postulat udostępniania każdemu człowiekowi elementów nauczania i wychowania oraz wykluczenie z wychowania wszelkich niedozwolonych zabiegów poniżających człowieka i obrażających jego godność. Stąd wywodziło się żądanie poszanowania osobowości ucznia i ukształtowanie odpowiedniej postawy życiowej.

Kultura oświecenia w Polsce

Była bardzo zbliżona i w dużym stopniu zależna od oświecenia europejskiego. Oświecenie był to ruch intelektualny, polegający na krytyce ustalonych poglądów i postaw, popierający potęgę ludzkiego umysłu i kult wiedzy. Związany jest z prądami takimi jak krytycyzm, racjonalizm, empiryzm i absolutyzm. Położono nacisk na rozwój ludzkiego rozumu. Nastąpił rozwój nauk matematycznych, przyrodniczych i ścisłych.

Szkolnictwo w Polsce

Król S. August Poniatowski zreformował szkolnictwo chcąc wprowadzić nauczanie rozumowe. Przykładał dużą wagę do wychowania obywatelskiego, wykształcenia ludzi świadomych sytuacji społecznej i politycznej kraju. Wprowadził obowiązek nauczania języka polskiego, historii, nowożytnych języków, nauki przyrodnicze, historię i geografię w szkole. Szkolnictwo przejęło obowiązek szerzenia oświaty, kształcenia charakterów. Rozwój oświaty spowodował postęp w duchu nowoczesności. Ustaleniem praw i ustaw kierujących szkolnictwem zajęła się Komisja Edukacji Narodowej. Była to pierwsza tego rodzaju instytucja w Europie, która miała zajmować się tylko oświatą. Uwolniono szkolnictwo spod wpływów kościoła i zlikwidowano zakony jezuitów. Komisja miała wielkie cele wychowawcz. Już nie łacina była językiem wykładowym, ale język polski. W metodyce nauczania wprowadzono metodę poglądową, która zastąpiła pamięciową, a do przedmiotów nauczania włączono: rolnictwo, ogrodnictwo połączone z praktyką oraz fizykę, chemię i wychowanie fizyczne. Komisja przeprowadziła wiele zmian w dwóch wyższych szkołach: w Akademii Krakowskiej i Wileńskiej.

KEN zajęła się wykształceniem i wychowaniem dzieci ze stanu chłopskiego i mieszczańskiego poprzez budowę szkół ludowych. Również kształcić zaczęły się kobiety, po raz pierwszy w historii mogły uczęszczać do szkół. Powstało także Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, które opracowywało podręczniki szkolne. Powstał wtedy pierwszy podręcznik gramatyki języka polskiego. Zwalczano francuszczyznę i starano się oczyścić polszczyznę. W tym celu pisano podręczniki uczące wymowy i stylu oraz wydawano dzieła renesansowe, głównie Jana Kochanowskiego, jako przykład pięknej polszczyzny.

43. Przedstaw znaczenie dyscyplin współdziałających z pedagogiką dla realizowanych w jej obszarze analiz.

Nie tylko pedagogika zajmuje się sprawami wychowania, ale także nauki: biologiczne, polityczne, psychologiczne, socjologiczne, ekonomiczne, historyczne i filozoficzne, współdziałające z pedagogiką.

Nauki współdziałające z pedagogiką:

1. Nauki biologiczne dotyczą podstaw biologicznych człowieka, jego rozwoju i uwarunkowań procesu wychowawczego (biologiczne podstawy uczenia się i zapamiętywania), higieny osobistej, szkolnej i pracy.
2. Psychologia rozwojowa zajmuje się rozwojem psychicznym u dzieci i młodzieży oraz dorosłych.

Bada funkcjonowanie psychiki człowieka, procesy uczenia się dzieci i młodzieży i procesy zachowania się.
3. Socjologia wychowania zajmuje się badaniem wychowania i jego wyników od środowiska społecznego w którym rozwój człowieka się odbywa. Na to środowisko składają się zwyczaje, stosunki międzyludzkie i instytucje społeczne. Działa także socjologia kultury masowej.

4. Nauki polityczne zajmują się kwestią państwa, prawa, ideologii społecznej oraz wyznaczające podstawy wychowania obywatelskiego.

5. Ekonomia bada rolę oświaty i zajmuje się stanem liczbowym ludności, przyrostem naturalnym, migracjami oraz strukturą wieku, płci, zawodową, narodowościową i wyznaniową.
6. Nauki historyczne :
- historii szkolnictwa i wychowania, bada instytucje powołane do wychowania dzieci i młodzieży, programy kształcenia, środki i metody wychowania. Zajmuje się zawodem nauczyciela i rozwojem czytelnictwa, jak i masową kulturą jak kino, radio czy tv.

- historia myśli i doktryn pedagogicznych zajmuje się rozwojem refleksji nad sprawami wychowania w postaci pomysłów i reform w związku z postępem polityczno-społecznym.

7. Dydaktyka m.in.logika, metodologia nauk i cybernetyka nauka przetwarzaniu i przekazywaniu informacji.

8. Z nauk filozoficznych dotyczy antropologii wychowawczej, która zajmuje się teorią człowieka, estetyki i analizą wartości zawartych w dziełach sztuki, oraz sposobami w jakie one oddziaływają na odbiorcę i wpływają na uzdolnienia człowieka; etyki która jest z jedną z podstaw wychowania moralnego.

44. Opisz metodologiczny status pedagogiki jako dyscypliny naukowej (jaką jest nauką?, jakie wybrane subdyscypliny funkcjonują w jej obszarze?).

PEDAGOGIKA - to wszechstronna nauka o wychowaniu, której istotę stanowi całożyciowy rozwój człowieka oraz wszelkie dodatnie i ujemne wpływy jednych ludzi na drugich i wpływy środowiska. To głównie praktyka dotycząca wychowania.

Pedagogika jest dyscypliną naukową, ponieważ posiada:

1. przedmiot badań (wychowanie) oraz podmiot badań (człowiek, wychowanek),

2. metody badań, oraz teorię, czyli dorobek.

Nauki pomocnicze : psychologia, medycyna z psychiatrią, socjologia, demografia, ekonomia.

Struktura pedagogiki (jako subdyscypliny)

1. Historia wychowania - pokazuje przebieg wychowywania na przestrzeni dziejów, powstawanie i rozwój instytucji wychowawczych oraz przemiany oświaty.

2. Pedagogika ogólna - prezentuje różne nurty i kierunki pedagogiczne.

3. Dydaktyka - teoria nauczania i uczenia się.

4. Teoria wychowania - wychowanie człowieka oraz cele wychowania.

5. Pedagogika społeczna - zajmuje się wpływem i rolą wpływu środowiska społecznego na wychowanie.

6. Pedagogika porównawcza - zajmuje się porównywaniem funkcjonowania systemów edukacyjnych w różnych krajach i instytucji edukacyjnych.

7. Pedagogika opiekuńcza - zajmuje się problematyką opieki np. domy dziecka, świetlice szkolne, itd.

8. Pedagogika specjalna - zajmuje się dziećmi specjalnej troski.

-surdopedagogika - pedagogika specjalna dla dzieci słabo i niesłyszących

-tyflopedagogika - pedagogika dla dzieci niedowidzących

-oligofrenopedagogika-pedagogika dla dzieci upośledzonych umysłowo

9. Pedagogika resocjalizacyjna przywracanie społeczeństwu ludzi, którzy znaleźli się poza nim.

10. Pedagogika pracy wychowanie przez pracę, przygotowuje specjalistów z dziedziny doradztwa zawodowego.

11. Pedagogika dorosłych zajmuje się kształceniem i dokształcaniem osób dorosłych, zasada kształcenia ustawicznego.

12. Pedagogika medialna zajmuje się rolą mediów w kształceniu.

13. Pedeutologia nauka o zawodzie nauczyciela. Badanie sytuacji psychicznej i materialnej nauczycieli.

45. Wskaż typy badań realizowane w ramach pedagogiki (z przyjęciem kryterium metodologicznego).

I. Metoda jakościowa - jest tu bezpośredni kontakt badanego z badaczem. Koncentruje się na przeżyciach badanego. Badany traktowany jest tu jako współuczestnik procesu badawczego, mogący swobodnie interpretować swoje przeżycia i doświadczenia. Czas takiego badania uzależniony jest od potrzeb tematu i wynosi od kilku do kilkudziesięciu godzin. Wyróżnia:

• 1. Obserwacja etnograficzna - jest długotrwałym i całościowym badaniem kultury życia codziennego w jednej grupie społecznej pełniącej funkcje socjalizacyjne (grupa subkulturowa, szkoła).

Kolejność działań w badaniach etnograficznych:

1. wybór terenu

2. nawiązanie kontaktu

3. zbieranie danych

Metody: notatka terenowa jako technika rejestracji danych, wywiad narracyjny i analiza dokumentów

2. Wywiad - polega na bezpośredniej rozmowie badanego z badaczem w oparciu o określony zakres pytań. Kwestionariusz wywiadu - to arkusz zawierający listę pytań do badanego i puste miejsce, bądź też odpowiedź do zakreślania przez badanego. Różni się od ankiety tym, że jest w nim więcej pytań otwartych.

3. Analiza archiwów - analiza dokumentów, tekstów, materiałów źródłowych, np. świadectwo szkolne, dziennik lekcyjny.

II. Metody ilościowe - nie wymagają obecności dużej populacji badawczej, trwają kilkanaście minut i nie wymagają bezpośredniego kontaktu badacza z badanym. Badany nie ma wpływu na interpretacje rzeczywistości, upoważniony jest do tego wyłącznie badacz. Badania poddawane są analizie matematycznej i statystycznej, obliczane za pomocą specjalnych wzorów.

1. Metody obserwacyjne - polega na wtopieniu się badacza w tłum badanych i notowaniu spostrzeżeń w oparciu o wcześniej przygotowane narzędzia.

Typy obserwacji:

1. uczęszczająca - wtedy, gdy badacz przez długi czas przebywa w grupie badanych.

2. jawna

3. pośrednia, mówi się grupie, że jest obserwowana, informując jaki jest cel i czemu służy ta obserwacja

4. bezpośrednia, informuje się grupę, że jest obserwowana , wtapiamy się w nią ale nie mówimy jaki jest cel obserwacji.

2. Eksperyment - oparta głównie na technice obserwacji.

3. Metody sondażowe - ankieta,, wywiad ilościowy itd.

46. Porównaj założenia wychowania autorytarnego i antyautorytarnego.

Wychowanie autorytarne to wychowanie, gdzie rodzic przyjmuje postawę, wynika to z tzw. władzy rodzicielskiej, którą posiadają rodzice i używają jej w stosunku do dziecka. Rolą rodzica jest kontrolować dziecko, narzucać mu jak ma postępować, myśleć itd. Rolą dziecka jest bycie posłusznym rodzicom, nie może ono dyskutować, musi wykonywać polecenia i przyznawać rację rodzicom. Rodzice hamują aktywność dziecka, ograniczają jego swobodę i wolność. Autorytet rodzicielski używany jest w sytuacji, kiedy istnieje rozdźwięk między tym, co chce dziecko i co chce rodzic. Wówczas spór jest rozsądzany według racji rodzica. Wychowanie to często jest połączone z używaniem nagród i kar jako czynnika wychowawczego.

Najważniejsze cechy:

- Rodzic rozstrzyga sporne sytuacje

- Wychowanie i gromadzenie wiedzy wynika z kar i nagród przyznawanych przez rodziców

- Silnie określone granice i hierarchia w rodzinie.

Pedagogika antyautorytarna - uwydatnia rolę swobody, indywidualność dziecka i jego wychowawców. Podstawowe przesłanki antyautorytarnego wychowania:

• Dziecko jest z natury dobrą istotą ludzką i może się swobodnie rozwijać;

• Należy zrezygnować w wychowaniu dziecka ze środków dyscyplinujących;

• Najważniejszy jest rozwój emocjonalny i twórczy dziecka;

• Cel wychowania musi być zorientowany na indywidualne potrzeby dziecka oraz na jego dążenie do szczęścia;

• Relacje wychowawcze dorosłych z dzieckiem powinny być partnerskie;

• Rezygnacja z sugestywnych oddziaływań na dziecko czy jego motywację

• Dobrowolny udział w zajęciach szkolnych;

• Uczenie się w toku odkrywania, eksperymentowanie, zabawy.

47. Przedstaw założenia pedagogiki krytycznej.

Pedagogika krytyczna łączy się z krytyką szkoły.

Założenia pedagogiki krytycznej:

• Społeczeństwo powinno być otwarte na dialog

• Człowieka trzeba przygotować do odpowiedzialnego uczestnictwa w tym dialogu

• Trzeba określić sposoby działania zbliżające świat (od tego jaki jest) do tego jaki powinien być

Według pedagogiki krytycznej zmiana społeczeństwa wymaga zmiany edukacji. Edukacja powinna:

• dostrzegać i akceptować różnice społeczne (bo np. nie wszystkie dzieci mają równy start np., pochodzą z rodzin patologicznych)

• dopuszczać różnorodność wypowiedzi i uczyć młodych ludzi aktywnego zabierania głosu we własnych sprawach (uczenie dzieci dyskutowania)

• uczyć aktywnego działania na rzecz zmiany nieakceptowanych cech życia społecznego

Zadania:

1) Odsłanianie mechanizmów dominacji:

• badania nad ukrytym programem

• badania nad oporem edukacyjnym

• badania nad przebiegiem reprodukcji kulturowej

2) Wychowywanie ludzi tak, by byli zdolni do zmiany świata:

• kształtowanie krytycznej postawy wobec rzeczywistości

• kwestionowanie oczywistości

Strategia:

• polityka różnicy - dostrzegać i akceptować różnice społeczne

• polityka głosu - dopuszczać różnorodność wypowiedzi i uczyć aktywnego zabierania głosu we własnych sprawach

• upełnomocnienie - uczyć aktywnego działania na rzecz zmiany społecznej

48. Dokonaj charakterystyki humanistycznej koncepcji wychowania C. Rogersa (pedagogiki „niedyrektywnej”).

Pedagogika niedyrektywna - zakłada koniec wychowania odwołującego się do z góry określonego ideału wychowanka, a zarazem początek poszukiwania przez dorosłych nowych form interakcji z młodą generacją, by ze względu na jej potrzeby rozwojowe być użytecznym doradcą.

Podstawowymi założeniami koncepcji pedagogicznej Rogersa są:

1. Odejście od założonych celów i programów wychowawczych na rzecz bezwarunkowej akceptacji dziecka.

2. Eliminuje się represje i mechanizmy kompromitacji zachowań na rzecz samokontroli i samooceny.

3. Postawę nauczyciela powinna cechować empatia, autentyczność, twórczość, a nie rutynowość.

Rogers uważa, ze nie można nikogo niczego nauczyć i nie można również nauczyć drugiej osoby, jak ma nauczać innych.

Do podstawowych założeń psychologii humanistycznej wypracowanych przez Rogers'a, które leżą u podstaw pedagogiki niedyrektywnej, zalicza się:

• Samourzeczywistnianie jako stałą tendencję do rozwoju całego potencjału ludzkich zdolności;

• Autonomię i współzależność społeczną jako pełną zdolność i wolność podejmowania przez człowieka decyzji;

• Ponoszenie odpowiedzialności za swoje postępowanie i życie dzięki społecznemu kontekstowi, w którym mogą się one rozwijać;

• Międzypodmiotowość jako warunek podmiotowości;

• Orientację człowieka na cel i sens własnego życia;

• Postrzeganie człowieka jako niepodzielnej, zintegrowanej całości jego ciała, psychiki i ducha.

49. Przedstaw założenia pedagogiki personalistycznej.

Pedagogika personalistyczna to nurt współczesnego myślenia, który różnie rozwijał się w poszczególnych krajach oraz przyjmował różne oblicza.

Współcześnie personalizmem określa się:

1. doktryną podkreślającą autonomiczną wartość człowieka jako osoby i postulującą jej pełną afirmację,

2. rogram działań wspierających rozwój osoby ludzkiej, podporządkowujące wartości ekonomiczne i techniczne wartościom osobowo - duchowym.

Można tu mówić o wychowaniu przez środowisko lub za pośrednictwem środowiska, które tylko wychowuje, jeżeli „ przechodzi przez osobę”.

Wychowania w/g personalizmu - to sposoby i procesy, które człowiekowi pozwalają odnaleźć się w swoim człowieczeństwie.

Cele wychowania :

Najwyższym celem wychowania jest uzdalnianie wychowanka do przejęcia kierownictwa nad własnym procesem rozwoju. Wyróżnia się trzy podstawowe linie rozwoju wychowawczego: wychowanie fizyczne, wychowanie intelektualne i wychowanie moralne ponadto wychowanie społeczne i wychowanie religijne.

Relacja wychowawca/nauczyciel - wychowanek/uczeń w/g personalizmu.

Wychowanka, uważa się za pierwszego i podstawowego działającego w procesie wychowania. Jest on podstawowym i pierwszym czynnikiem wychowania. Wychowawca jest jednie kooperatorem. Wychowanek jest traktowany jako osoba i nigdy nie jest rzeczą ani rodzin, ani państwa. Nauczyciel powinien być świadomy, że jego rola jest jednie rolą pomocniczą, jest to rola kogoś, kto pomaga uczniowi z zewnątrz. Jest to rola ważna ale nie podstawowa. Aktywności nauczyciela musi odpowiadać aktywność ucznia.

Treści wychowania i nauczania

Treści nauczania czyni się: „integralny humanizmem”, nie tylko literackim lub artystycznym a także naukowym i techniczny, kulturę natomiast traktuje się jako środek wychowania i nauczania oraz źródło, z którego się czerpie przekazywane treści.

50. Wyjaśnij znaczenie kultury popularnej jako czynnika socjalizującego i wychowawczego.

Kultura popularna/ masowa oznacza nowoczesnych typ kultury, której treści adresowane są do masowego odbiorcy i cechują się wysokim stopniem standaryzacji. Upowszechniana jest przez środki masowego przekazu, obejmująca, normy, opinie, style życia, poglądy, sztukę, modę i dobra materialne.

Kultura popularna jako czynnik socjalizujący i wychowawczy.

Kultura popularna w coraz większym stopniu dominuje w życiu codziennym współczesnych społeczeństw, a więc niewątpliwie ma duży wpływ na młode pokolenie, na kształtowanie tożsamości młodzieży i jej styl życia. Nietrudno zauważyć, że wielu młodych ludzi postrzega formalną edukację jako zło konieczne - to bohaterowie popkultury dostarczają wzorów konstruowania przez młodego człowieka swojego „ja”. To nie nauczyciel matematyki, lecz supergwiazdy filmu i estrady kształtują wzory osobowe; to nie treść „Lalki” B. Prusa dyskutowana jest na dużej przerwie, lecz artykuły drukowane w „Cosmopolitan” i strategie przetrwania zawarte w ostatniej przebojowej grze komputerowej.
Tradycyjne instytucje (rodzina, szkoła, Kościół ) tracą na znaczeniu, a ich rolę przejmują: grupa rówieśnicza oraz mass media i szeroko rozumiana kultura popularna. Luka między rzeczywistością nastolatków a rzeczywistością, która istnieje w umysłach pedagogów, jest coraz większa. Kultura popularna staje się jednym z najważniejszych czynników socjalizacji młodego pokolenia. Charakteryzują ją następujące zjawiska:

• kultura konsumpcji,

• kultura instant,

• prymat zmiany i szybkiego życia,

• koniec ideałów - triumf codzienności,

• poczucie mocy i rekonstrukcja wolności,

• kultura upozorowana,

• kultura kultu ciała i seksualności,

• amerykanizacja,

• globalny nastolatek,

• generacja X,

• kult sukcesu.

51. Przedstaw założenia pedagogiki waldorfskiej oraz jej współczesną krytykę.

Głównym zadaniem tej pedagogiki jest żywe pielęgnowanie zrozumienia istoty człowieka i jego rozwoju w powiązaniu ze światem i społeczeństwem. Celem jest wspieranie rozwoju dziecka, wprowadzanie w świat i rozwijanie spostrzegania.

Założenia pedagogiki waldorfskiej:

1. Człowiek posiada w sobie pierwiastek boski i jest istotą niepowtarzalną, z gruntu dobrą i godną szacunku.

2. Podstawową zasadą jest wspomaganie rozwoju dziecka we wszystkich sferach: woli, uczuć i myślenia, zamiast sztucznego stymulowania pamięci i procesów myślowych. Ma to służyć dobru dziecka. Aby proces ten przebiegał prawidłowo, potrzebna jest do tego cała energia organizmu. Procesy myślowe natomiast, pochłaniają bardzo dużo energii, która potrzebna jest do budowania narządów. Przed przejściem do formalnego kształcenia trzeba umożliwić dziecku poznanie świata wszystkimi zmysłami i dać radość tworzenia. To jedno z głównych zadań przedszkoli waldorfskich.

W przedszkolach waldorfskich, dzieciom nie wtłacza się do głowy treści programowych. Dzieci uczą się poprzez naśladowanie osoby dorosłej, swobodną twórczą zabawę, doświadczenie, wykonywanie prac domowych, rymowanki, działania artystyczne i przez całe ciało, a nie tylko przez głowę. Dziecko wtedy rozwija się równomiernie. Wychowanie odbywa się poprzez dobry przykład, a nie przez pouczanie i nakazywanie. Nie tłumaczymy dziecku, kiedy się mówi „proszę” a kiedy „dziękuję” lecz sami używamy tych słów w odpowiednich sytuacjach i dzięki temu dziecko się uczy - uczy poprzez przykład.

Krytyka tego modelu nauczania

Pedagogika ta wspiera rozwój a nie wychowuje. Każde dziecko musi się rozwijać na swój własny sposób, my mamy stworzyć tylko jak najlepsze warunki. To nie dziecko ma dostosować się do naszego myślenia tylko my musimy dostosować się do poziomu myślenia dziecka.

Mało przejrzyste i nadmiernie mistyczne treści wpajane młodym ludziom nie przygotowują do wymagań nowoczesności. Szkolnictwo to odcina się od wszelkich wpływów gospodarki i państwa, uniemożliwiając tym samym swoim wychowankom społeczny rozwój. Nic więc dziwnego, że do tego typu szkół uczęszczają głównie dzieci nie umiejące się odnaleźć we współczesnym świecie.

52. Dokonaj oceny aktualności założeń pedagogiki Celestyna Freineta.

Koncepcja Celestyna Freineta dotyczy nauczania i wychowania na poziomie przedszkola i szkoły elementarnej. Główną ideą procesu kształcenia jest ekspresja i swobodne wychowanie poprzez aktywną szkołę i swobodną twórczość dziecka. Wywodzi się ona od aktywności i zainteresowań dziecka opartej na pracy i zabawie. Istotą wychowania jest rozwój potencjałów, które tkwią w każdym dziecku, ponieważ są to jej najgłębsze potrzeby. Głównym aktywizatorem dzieci w życiu społecznym jest praca.

Głównymi elementami koncepcji C. Freineta są:
1. swobodna ekspresja
2. metody naturalne
3. wychowanie przez pracę
4. spółdzielcza samorządność

Odrzuca on ocenę, konwencję podręcznika, uwzględnia indywidualne tempo pracy. Inny jest sposób zdobywania wiedzy przez ucznia. Szczególną uwagę zwracał na rozwój samorządności, czyli pracę w małych grupach. Samorządność dzieci stanowi podstawę wychowania. Dzieci organizują wszystkie dziedziny i rodzaje działalności w szkole. Pracują nie w klasach lecz w pracowniach wyposażonych w materiały i pomoce kształcące, dostępne w każdej chwili. Uczniowie sami określają zadania do wykonania na cały tydzień, wyznaczają osoby odpowiedzialne i dokumentują pracę. Na koniec tygodnia następuje samoocena i ocena pracy. Zamiast ocen dzieci uzyskują dyplomy. Taki sposób oceniania wysiłków dzieci sprawia, że znika niezdrowa rywalizacja, a każde dziecko może zdobyć sprawność intelektualną lub manualną zgodnie ze swoim wyborem. Nauczyciel powinien wejść między uczniów, by razem z nimi pracować i szukać rozwiązań. Wychowawca ma inspirować, regulować i pomagać.

• Szczególnie cenne i ważne w pedagogice Freinta jest:

• - przekonanie o możliwości zbudowania skutecznej pedagogiki na podstawie doświadczenia

• - ciągle z powodzeniem wykorzystywane techniki

• - otwartość na rozwijający się podmiot, cywilizację

• - konkretność, oparcie na doświadczeniu i praktyce

• Freinetowi zarzucano:

• - przesadną wiarę w możliwości dziecka

• - nadmierną koncentrację na płynnych jeszcze zainteresowaniach dzieci

• - zbytnie zaufanie do spontaniczności i autonomii dziecka

53. Przedstaw założenia koncepcji pedagogicznej Marii Montessori i wskaż jej aktualne zastosowania.

Koncepcja pedagogiczna Marii Montessori obejmuje cały rozwój dziecka, poczynając od narodzenia aż do wkroczenia w wiek dorosły. Osobowość człowieka pojmuje jako jedność. Jej pedagogika jest bezpośrednio skierowana na dziecko wraz z jego potrzebami, na jego spontaniczność, aktywność, samostanowienie oraz dążenie do niezależności od dorosłych. Pedagogikę pojmowała jako ,, pomoc do życia”.

Można wyróżnić trzy kwestie:

1. dzieci potrzebują odpowiednich środków do sensownego rozwoju

2. dzieci dla prawidłowego rozwoju ich duchowych kompetencji powinny wykonywać ćwiczenia usprawniające ich zmysły

3. dzieci potrzebują ruchu

Maria Montessori podzieliła dzieci ze względu na wiek:

I poziom - przedszkole - od 3 do 6 lat

II poziom - szkoła podstawowa - od 6 do 9 lat

III poziom - szkoła podstawowa - od 9 do 12 lat

Twierdziła bowiem, iż dziecko ma własny, naturalny plan rozwoju, aktywizowany przez środowisko wychowawcze. Celem jest rozwijanie indywidualnych cech osobowości, w formułowaniu prawidłowego charakteru, zdobywaniu wiedzy, umiejętności szkolnych i współdziałania oraz przygotowanie wychowanka do samodzielnego życia przez wspieranie jego potencjalnych możliwości.. Jest to realizowanie poprzez pomoc dziecku w:

• rozwijaniu samodzielności i wiary we własne siły

• wypracowanie szacunku do porządku i dla pracy

• wypracowanie zamiłowania do ciszy i w tej atmosferze do pracy indywidualnej i zbiorowej

• osiąganiu długotrwałej koncentracji nad wykonywanym zadaniem

• wypracowaniu podstaw posłuszeństwa opartego na samokontroli, a nie na zewnętrznym przymusie

• uniezależnieniu od nagrody

• formowaniu podstaw wzajemnej pomocy bez rywalizacji

• szacunku dla pracy innych

• rozwijaniu indywidualnych uzdolnień i umiejętności współpracy

• osiąganiu spontanicznej samodyscypliny wynikającej z dziecięcego posłuszeństwa

• umiłowanie do rzeczywistości i otoczenia

Głównymi zadaniami Marii Montessori są:

1. Uczenie przez działanie - dzieci zdobywają wiedzę i praktyczne umiejętności poprzez własna

aktywność, w przemyślanym środowisku pedagogicznym, przy współpracy z nauczycielami

2. Samodzielność - dzieci swobodnie wybierają rodzaj, miejsce, czas i formę pracy przy zachowaniu

reguł społecznych. Rozwijają indywidualne uzdolnienia i uczą się realnej oceny swoich

umiejętności

3. Koncentracja - dzieci ćwiczą dokładność i wytrwałość przy wykonywaniu konkretnych działań

4. Lekcje ciszy - na nich dzieci uczą się współpracować w cichych zajęciach indywidualnych i grupowych

5. Porządek - dzieci zdobywają umiejętności postrzegania porządku w otoczeniu i swoim działaniu

6. Społeczne reguły - dzieci zróżnicowane wiekowo (trzy roczniki) są łączone w grupy, sprzyja to wymianie wzajemnych zdolności i umiejętności. Uczą się one przestrzegać reguł: nie rań, nie niszcz, nie przeszkadzaj

7. Obserwacja - jest kluczem dorosłych do poznania świata dziecka. Nauczyciel z szacunkiem i powagą obserwuje postępy i trudności dziecka, jest jego przewodnikiem

8. Indywidualny tok rozwoju każdego dziecka - dziecko jest serdecznie przyjęte, znajduje uwagę i indywidualną opiekę nauczyciela. Pracuje według własnego tempa i możliwości, podejmując zadania, do których jest już gotowe.

Podstawowym warunkiem rozwoju dziecka jest właściwie przygotowane otoczenie, które wspomaga w pełni harmonijny rozwój osobowości dziecka - sprawia, że czuje się ono szczęśliwe i radosne; szybko i chętnie się uczy. Najważniejszymi elementami tego otoczenia są: wolność, porządek, kontakt z rzeczywistością i naturą - poprzez spacery i wycieczki, piękno (wszystko w klasie musi być dobrze zaplanowane, doskonałej jakości i atrakcyjnie rozmieszczone) oraz materiały dydaktyczne.

• 54. Uzasadnij znaczenie pedagogiki międzykulturowej dla współczesnej rzeczywistości społecznej.

Pedagogika międzykulturowa jest to uczenie się o różnorodnych grupach żyjących w danym kraju czy na danym obszarze, o uczeniu na temat innych kultur, a jej zadaniem jest wzajemne poznanie i rozwijanie umiejętności życia obok siebie. To edukacja o procesach społecznych, uwarunkowaniach kulturowych oraz sytuacji w krajach rozwijających się. Uczy otwartości i umiejętności rozmawiania. Sprzyja refleksji nad własną kulturą i pogłębieniu jej znajomości.

Podstawowe zadanie edukacji międzykulturowej to budowanie społeczeństwa międzykulturowego oraz kultury międzykulturowej, poprzez dostarczanie wiedzy oraz kształcenie umiejętności niezbędnych i pomocnych w rozwiązywaniu problemów wynikających ze zróżnicowania kulturowego.

Idee wychowania międzykulturowego:

1. Konieczność ukierunkowania procesów edukacyjnych na problemy przyszłości świata, np. groźba zagłady

nuklearnej, katastrofy ekologiczne, polaryzacja bogactwa i biedy, terroryzm, emigracje zarobkowe itd.

2. Przygotowanie społeczeństw do krytycznej analizy współczesnej cywilizacji i do działań mających

charakter umiejętnego i odpowiedzialnego sterowania jej dalszym rozwojem.

3. Wychowanie pełnego, bogatego duchowo człowieka, wykształcenie wrażliwości i kultury uczuć,

sympatię i empatię w stosunkach międzyludzkich.

4. Integrowanie człowieka ze światem ludzkiej wspólnoty (rozbudzanie zainteresowania innymi

krajami, narodami, likwidowanie uprzedzeń i stereotypów, dążenie do zrozumienia i akceptacji).

CELE:

1. otwartość wobec świata i porozumienie się w skali światowej między ludźmi o różnej rasie, języku, religii, pochodzeniu, tradycji i stylu życia;

2. zaangażowanie na rzecz pokoju, równości, braterstwa i solidarności we własnym kraju i na całym świecie;

3. opowiadanie się za sprawiedliwym światem bez wojen, wyzysku, ucisku i głodu;

4. rozbudzenie świadomości ekologicznej

5. apeluje o dialog i negocjacje, wymianę wartości, znoszenie barier, poszanowanie odmiennych sposobów życia i tolerancję;

6. wyzbywanie się uprzedzeń i stereotypów, przeciwstawianie się wszelkim formom dyskryminacji rasizmu i wrogości wobec mniejszości;

7. budzenie ciekawości i chęci poznania innych, poszukiwania podobieństw i dążenie do zrozumienia różnic.

55. Oceń wpływ postmodernizmu na teorię i praktykę wychowania.

Postmodernizm - nurt w nauce, charakteryzuje się ogólnym brakiem wiary w rozum.

Pedagogika postmodernizmu jest rodzajem pedagogiki krytycznej, której celem jest osiąganie jak najwyższej formy samorealizacji. Głównie poruszane problemy to: głęboka ekologia, edukacja międzykulturowa, kontrowersje wokół edukacji globalne, edukacja i kultura upozorowania, świat konsumpcji, kultura masowa i muzyka młodzieżowa.

Pedagogiki staje się jakby polem walki o jedną, uprawomocnioną wersję rzeczywistości. System oświatowy jest tutaj wielobarwny, rozproszony, czym stara się uwodzić swoich wychowanków. Następuje odejście od środków przemocy, rutyny i lojalności opartej na środkach kontroli i selekcji wobec obywateli, na rzecz wieloznaczności form kształcenia, samorealizacji i autoedukacji jednostek.

Podstawowe założenia

Wyodrębnić można pięć podstawowych systemów kształcenia:

1. właściciel systemu oświatowego i instytucji oświatowych

2. pojedyncze instytucje oświatowe

3. program kształcenia

4. style i strategie uczenia się (wielość stylów uczenia się, stwarzanie dla podmiotu odpowiednich warunków, indywidualizacja procesu uczenia się)

5. dydaktyczne modele i metody uczenia się

Wyróżnia się następujące tendencje:

→ zerwanie z poszukiwaniem jednego, optymalnego stylu wychowania

→ brak obowiązującego autorytetu

→ wychowawca nie kładzie nacisku na posłuszeństwo, przestrzeganie norm czy postępowanie ściśle określonych wg wzorów; między uczniem a nauczycielem nie ma żadnej zobowiązującej umowy

• wychowanek ma prawo do wolności; podstawą jest wolność

• wartości i normy istnieją jako rozumiane ramy wyznaczające granice dla różnych interpretacji

• państwo jest gwarantem praw i wolności swoich obywateli

Krytyczne ujęcie

Do głównych zalet postmodernizmu zalicza się między innymi:

• wiara w ogólnoludzką solidarność

• względność prawd i ogólna tolerancja prowadząca do współistnienia wielu twierdzeń

Natomiast najczęściej kierowane zarzuty to:

• kłopoty z samookreśleniem

• jego tezy często oceniane są jako banalne, niezrozumiałe lub błędne

• oderwanie od wszelkich religii

• zagrożenie dla współczesnej teorii i praktyki edukacyjnej

Konsekwencje dla klasy szkolnej:

• nauczyciel stracił swój „instytucjonalny autorytet”

• uprawomacnia się w klasie „różnica” - kulturowa, etniczna, płciowa, religijna

• przywrócono znaczenie temu, co codzienne i popularne,

• tożsamość młodzieży nie może być kształtowana „odgórnie”, pedagogika daje punkt „wyjścia”, ale nie „dojścia” w zakresie konstruowania tożsamości.

56. Uzasadnij znaczenie teorii wychowania - jako dyscypliny naukowej - dla praktycznej działalności edukacyjnej ( wychowawczej).

Teoria wychowania - zajmuje się wychowaniem czyli kształtowaniem postaw i cech osobowości uczniów oraz stwarzaniem warunków do samowychowania. Odgrywa rolę służebną w stosunku do praktyki pedagogicznej, rozwiązując problemy rodziców, wychowawców, nauczycieli.

Zadania teorii wychowania

• formułowanie celów wychowania;

• projektowanie działalności wychowawczej;

• analiza czynników psychospołecznych.

To, czym się ona zajmuje, jest najczęściej przedmiotem pedagogiki jako nauki o wychowaniu lub przedmiotem innych dyscyplin naukowych, jak filozofia człowieka, psychologia i socjologia. W ramach uprawianej na Zachodzie pedagogiki tematy zbieżne z teorią wychowania, rozumianą jako odrębna dyscyplina pedagogiczna, występują nierzadko pod nazwą „podstawy wychowania", w odróżnieniu od podstaw nauczania lub kształcenia.

Przedmiot teorii wychowania

Głównym przedmiotem zainteresowań teorii wychowania jest wychowanie w wąskim jego rozumieniu, tj. kształtowanie postaw i innych charakterystyka cech osobowości dzieci i młodzieży łącznie ze stwarzaniem im warunków przedmiotu teorii ułatwiających samoaktualizację drzemiących w nich, konstruktyw- wychowania.

57. Omów strukturę procesu wychowania

Proces wychowania to ciąg działań i zmian, które są w jakimś stopniu uporządkowane i wynikają jedne z drugich, coś co ma określony kierunek postępowania, określoną strukturę i właściwości.

Wyróżniamy pięć podstawowych elementów wchodzących w skład procesu wychowania. Są to:

1. Ideał wychowania - opis zintegrowanych cech człowieka wartościowych z punktu widzenia społeczeństwa. Obraz osobowości dojrzałej społecznie tzn. takiej, która posiada cechy mające znacząca wartość i spełniającą potrzeby danego społeczeństwa i tradycji kulturowych

2. Cele wychowania - występujące na kilku różnorodnych etapach:

1.Nadrzędna - kolejno do 3 priorytetowych wartości: piękna, dobra i prawdy wyróżniamy następujące dziedziny wychowania:

- prawda - wychowanie umysłowe

- dobro - wychowanie moralne

- piękno - wychowanie estetyczne

2.Strategia wychowania - jest wtedy kiedy mamy zamiar kształtować priorytety życiowe, wartości uniwersalne ( wiedza, kwalifikacje, sprawności) .

3.Cele etapowe - przyjmują za podstawę standard osobowości na podstawie wieku danej jednostki

4.Cele operacyjne - wdrażane przez pedagogów na lekcjach.

3. Formy wychowania - proces wychowania zachodzi w sytuacjach społecznych. Te sytuacje mogą być przypadkowe lub celowo zorganizowane. Organizacja działań jest po to, aby wzbudzić u wychowanków aktywność, która prowadziłaby do ukształtowania jakieś formy.

Klasyfikacja form:

1. Z uwagi na dziedzinę życia społecznego tzn. przedmiot aktywności wyróżnia się formy:

- poprzez pracę

- poprzez zabawę

- poprzez sztukę

- poprzez edukację

2. Z uwagi na relacje, zachodzące pomiędzy wychowankiem a resztą społeczeństwa:

- jednostkową - wspólne działania

- grupową - konkurencja

- zespołową - zwalczanie

4. Metody wychowania - świadome i celowe postępowanie wychowawcy wobec wychowanka.

To ciągłe powtarzanie tych samych czynności mające za zadanie przemianę ludzkiej osobowości.

5. Środki wychowania - stanowią treść metod. np. kara i nagroda itd.

58. Jakie wnioski dla diagnozy i profilaktyki wychowawczej wynikają z relacji między pojęciami: wychowanie - edukacja - socjalizacja?

Socjalizacja, a wychowanie:

Socjalizacja to przygotowanie człowieka do życia w społeczeństwie poprzez udział w grupach społecznych i ich kulturze. Uczy współżycia ze społeczeństwem, pełnienia ról społecznych, norm, panowania nad emocjami, popędami, wpaja człowiekowi aspiracje, daje mu kwalifikacje, sprawności i umiejętności.
Każda socjalizacja jest wychowaniem, ale nie każde wychowanie jest socjalizacją. I odwrotnie:
Każde wychowanie jest socjalizacją, ale nie każda socjalizacja jest wychowaniem.

Edukacja, a wychowanie

Edukacja to ogół wpływów na człowieka. Celem edukacji jest dokonywanie zmian w osobie i otoczeniu z zachowaniem wolności. Dokonuje się wszędzie przez wszystkich ludzi.

Każda edukacja jest wychowaniem, ale nie każde wychowanie jest edukacją.

• Wychowanie a nauczanie

Wychowanie dotyczy kształcenia wszechstronnie rozwiniętej osobowości i zachowań społecznych. Nauczanie z kolei kształci przede wszystkim intelekt. Właściwe wychowanie, to kształtowanie postawy i systemów wartości, a kształtowanie instrumentalne (wiedza, talent, zainteresowania, sprawność) to edukacja.

Socjalizacja, a edukacja (stosunek krzyżowania)
Istnieje edukacja nie będąca socjalizacją i na odwrót.
Socjalizacja i edukacja rozumiane jako części składowe wychowania występują w stosunku do siebie w relacji równorzędnej. Każda socjalizacja jest edukacją, ale nie każda edukacja jest socjalizacją.

59. Jaką rolę w rozważaniach pedagogicznych nad wychowaniem odgrywa perspektywa (płaszczyzna) antropologiczno-filozoficzna?

Antropologia filozoficzna to filozofia człowieka. Zajmuje się istotą i rolą człowieka zarówno jako część przyrody jak i wytwór rzeczywistości społeczno kulturowy.

Na przestrzeni dziejów pojawiło się wiele różnych koncepcji człowieka, które były przyjmowane jako podstawa myślenia o wychowaniu. Niektóre z tych teorii odegrały znaczącą rolę w kształtowaniu teorii wychowania oraz kreowaniu praktyki edukacyjnej.

Filozoficzna koncepcja człowieka próbuje udzielić odpowiedzi na podstawowe pytania antropologiczne: kim jestem?, dlaczego istnieję?, jaki mam być ? Są to pytania bardzo ważne dla rozwiązań pedagogicznych.

Pedagodzy dokonują zarówno w praktyce jak i teorii określonych wyborów antropologiczno -filozoficznych.

Znacząca dla koncepcji wychowania kategoria antropologiczna i filozoficzna jest pojęciem człowieczeństwa. Poznanie czym jest człowieczeństwo wyraża się w poglądzie na istotę natury ludzkiej. Antropologiczno filozoficzne poznanie kierowane jest w stronę człowieka.

Antropofilozofia jest szerzej pojętą nauką o człowieku, zajmującą się rolą człowieka, jako cząstką przyrody jak i twórcy rzeczywistości społeczno- kulturowej.

- Wizja człowieka jako istoty społecznej

- Człowiek jako istota ekonomiczna

- Człowiek jako istota bawiąca się

- Człowiek ma dyspozycje do wykonywania pracy

- Człowiek tworzy narzędzia

- Człowiek dążący do ładu, harmonii, piękna

- Człowiek jako jednostka twórcza, dążąca do jakości

- Człowiek działający

- Człowiek jako istota tragiczna, dramatyczna, żyjąca na styku konfliktu z otaczającym go światem.

- Człowiek istotą religijną zadaje pytania:, kim jestem? Dlaczego istnieje? Jaki mam być?

60. Jaką rolę w refleksji pedagogicznej nad wychowaniem odgrywa perspektywa (płaszczyzna) aksjologiczna ?

Aksjologia pedagogiczna to dział refleksji nad wartościami w aspekcie ich znaczenia i roli dla procesu wychowania.

Założenia aksjologiczne

1. Każda teoria pedagogiczna procesu wychowania powinna opierać się na aksjologicznej wiedzy o

wartościach, a w szczególności na wiedzy o wartościach moralnych.

2. Aksjologia pedagogiczna to refleksja nad wartościami, ich znaczeniem i roli dla przebiegu procesu

wychowania.

3. Skupienie większej uwagi na wartościach uniwersalnych, uznawanych w całym świecie i wspólnych dla

większości ludzi, występujących w różnych koncepcjach życia, różnych systemach religijnych

4. Kategorie jako dążące do uniwersalnych wartości wspólnych dla wszystkich ludzi:

prawo do: życia, wolności, podmiotowości, tożsamości, swobody obywatelskiej,

a także: demokrację, tolerancję, godziwy poziom życia materialnego i duchowego, samorealizację,rodzinę,

pracę, edukację, zdrowie i jego ochronę.

5. Wychowanie jest powiązane naturalnie w związki ze światem wartości. Każde działanie człowieka jest

związane z wyborem określonej wartości, a wychowanie jest świadomą działalnością człowieka.

6. Aksjologiczny wymiar wychowania odzwierciedla pytania :„w imię czego wychowujemy?” (w imię jakich wartości?) Pytania o wartości w wychowaniu:

1. „Czy można w ogóle sensownie rozważać wychowanie poza wartościami?”.

2. ,,W jaki sposób mówić o wartościach w wychowaniu?”.

3. ,,O jakich wartościach mówi się dziś w wychowaniu?”.

4. „Czy i co powinno się dziś mówić o wartościach w wychowaniu?”

61. Jaką rolę w refleksji pedagogicznej nad wychowaniem odgrywa perspektywa (płaszczyzna) teleologiczna ?

Teologia wychowawcza to pedagogiczne rozwiązania nad istotą, źródłami rodzajami oraz sposób formułowania celów wychowania.

Cel wychowania - postulowana zmiana w osobowości wychowanka, zamiar wychowawczy, standard wychowawczy, mówi w jakim kierunku zmierzać. Może być traktowany jako przedmiot czyjegoś działania lub zamierzeń, które stawia przed sobą wychowawca.

Możemy wyróżnić dwie koncepcje celów:

1. Cele uświadamiane w pełni tworzące hierarchiczny i logiczny układ postulatów wychowawczych. Funkcjonują przeważnie w instytucjach edukacyjnych i wyspecjalizowanych instytucjach wychowawczych

2. Cele uświadamiane nie w pełni, nie zawsze też uporządkowane i najczęściej pozostające w formie intuicyjnego konstruktu myślowego. Funkcjonują w grupach naturalnych, głównie w rodzinie.

Ideał wychowawczy - najwyższy cel wychowania, któremu powinny być podporządkowane wszelkie inne cele, treści i metody pracy wychowawczej. Inaczej ogół celów i norm regulujących działalność wychowawczą

Wzór osobowy (wychowawczy) - opis lub wyobrażenie jakiejś osoby, której czyny uważa się za godne naśladowania

Źródła celów :

- Natura człowieka

- Świat wartości uniwersalnych

- Życie społeczne

- Wizja świata zawarta w ideologii

- Wartości religijne

- Źródła celów współcześnie:

- Postawy wiary zawartej w prawie bożym.

- Filozoficzne koncepcje człowieka
- Prawa człowieka, które najpełniej wyraziła Deklaracja Praw Człowieka.

62. Jaką rolę w refleksji pedagogicznej nad wychowaniem odgrywa perspektywa (płaszczyzna) prakseologiczna ?

Prakseologia - „JAK, JAKIMI SPOSOBAMI?”. Zakłada, że każdy proces wychowawczy ma być działaniem przemyślanym, sprawnym i skutecznym, prowadzącym do skutku odpowiadającego celowi. Przyjmuje, że zakres osiągania celu wychowania określa skuteczność procesu wychowania. Jeśli proces wychowania ma być działaniem skutecznym, to należy zwrócić uwagę na:

1. Jednego organizatora.

2. Dobór metod wychowawczych.

3. Charakter i jakość uruchomionych mechanizmów zmiano twórczych.

Sytuacje wychowawcze są tymi składnikami procesu wychowania, w których zaznacza się jego całościowa struktura.

Współdziałanie podmiotów polega na:

- zindywidualizowanym współdziałaniu wychowawcy i wychowanka,

- grupowo- zespołowym współdziałaniu w szerszym, uporządkowanym układzie osobowym,
- grupowo- zbiorowym współdziałaniu w szerokim, bardziej bezładnym i mniej spójnym układzie osobowym

Podstawowe formy współdziałania:

1. Wychowanie indywidualne - nadaje procesowi intymny, osobisty charakter i stwarza wychowawcy i wychowankowi szanse na przejawienie aktywności.

2. Wychowanie zespołowe - poszerza społeczną perspektywę współdziałania wychowawcy i wychowanka, uczy współżycia w grupie i osiągania satysfakcji

3. Wychowanie w układzie zbiorowym - uczy trudnej sztuki przełamywania dążeń egoistyczno - indywidualistycznych

4. Wspólnotowe trwanie wychowawcze - najgłębszy wymiar relacji wychowawczej, a zarazem dopełnia istotę wskazanych form.

63. Omów regulacyjną funkcję „ukrytego programu” w procesie wychowania.

Ukryty program to wszystko, czego uczniowie uczą się, co poznają i czego doświadczają w szkole, a co jest poza oficjalnym programem nauczania, poza oficjalnymi celami nauczania i poza tym, czego świadomie chce nauczyć nauczyciel, a co jest niezmiernie ważne dla efektów uczenia się dzieci w szkole.

Elementy ukrytego programu szkolnego :

1) Dobór treści programowych - sens podręczników i treści kształcenia, które czasami wykraczają poza intencje twórców systemów szkolnych oraz realizatorów programów szkolnych, czyli nauczycieli. Cały szereg elementów ukrytego programu da się odnaleźć w tekstach podręczników i lektur dla dzieci. Są one przyswajane razem z treściami uczenia się przewidzianymi przez program szkolny.

2) Wymagania regulaminowe : ubiór, punktualność , system kar i nagród - Wszelkie oczekiwania czy wręcz uprzedzenia nauczycieli odnośnie ras, imion, płci w istotny sposób wpływają na wzajemne relacje z uczniami, mogą też prowadzić do stereotypowego traktowania uczniów, niesprawiedliwego oceniania. Np. nauczyciel szybciej postrzega te zachowania, których oczekuje. Również wyraziście postrzega te zachowania dzieci, które bardzo odbiegają od oczekiwanych. Te dwa procesy można nazwać "ukrytymi programami", dokonują się bowiem poza świadomością nauczyciela, a także w dużym stopniu warunkują postępowanie uczniów: oczekiwania nauczyciela odczytywane są w ciągu kilku minut, a uczniowie są skłonni radzić sobie w szkole tak dobrze lub tak źle, jak tego oczekuje od nich nauczyciel.

3) Obyczaje - uczniowie muszą się ich nauczyć, aby przetrwać wygodnie w większości szkolnych klas. Każda szkoła i każda klasa charakteryzuje się rytuałem i stałym następstwem działań, które w większości są do siebie podobne, tak jak podobne są do siebie rozkłady lekcji i formy prowadzenia zajęć nie wykraczające poza wykład nauczyciela, pracę własną, ewentualnie dyskusję. Wszystko to przebiega w świecie, w którym rządzą reguły znane i uczniom, i nauczycielom. Wszystkie klasy szkolne, bez względu na różnice między szkołami, mają coś wspólnego - w każdej z nich uczeń musi dać sobie radę z trzema właściwościami. Są to: tłok, ocenianie, władza.

4) Architektura - struktura, układ pomieszczeń, wygląd. Budynki przedstawiają często sobą kliniczną surowość, w których nie oczekuje się przyjemnych przeżyć. Podział przestrzeni i urządzeń szkolnych jest niesymetryczny: nauczyciele mają większe biurka, wyściełane krzesła, dostęp do większego obszaru klasy. W większości klas sposób rozmieszczenia stołów, ławek i krzeseł nadaje pomieszczeniu "przód" i "tył". Przesłanie tego układu jest następujące: "patrzeć na wprost", "siedzieć i słuchać".

64. Jakie przejawy nieprawidłowości w wychowaniu można dostrzec w obrębie rzeczywistości wychowawczej i jakie mogą być ich skutki ? (np.pseudowychowanie i błędy w wychowaniu)

Wychowanie polega na interakcji między wychowankiem, a wychowawcą, który ma dominującą pozycję ze względu na możliwość wyboru celów i środków działania. Jeżeli obydwie strony razem ustalają i zgodnie realizują program wychowania wówczas proces przebiega harmonijnie, jeżeli zaś wychowanek lub wychowawca traci poczucie kontroli nad wychowaniem, wówczas relacje są zaburzone, zostaje zachwiana równowaga między stronami i dochodzi do konfliktów, będących przyczyną powstawania błędów wychowawczych.

Błąd wychowawczy to takie zachowanie wychowawcy, które stanowi przyczynę powstania szkodliwych dla rozwoju wychowanka skutków.

Wychowawca zazwyczaj popełnia błąd nieświadomie. Czynnikami powodującymi błędy wychowawcze są właściwości osobowościowe, postawy wychowawcze i czynniki sytuacyjne (np. brak czasu, kontrola, opór wychowanka).

Błędy wychowawcze można ująć w postaci dwubiegunowej:

Ekstremalna emocjonalna akceptacja dziecka	Ekstremalne odrzucenie emocjonalne dziecka
Nadmierna koncentracja na dziecku	Nadmierna koncentracja na sobie
Nadmierna koncentracja na zadaniu dziecka	Niedocenianie zadań dziecka

Te wymiary zachowań wychowawców stanowiły podstawę do klasyfikacji błędów wychowawczych. Poprzez ich skrzyżowanie wyznaczono dziewięć błędów.

1. Rygoryzm

1.Nauczyciel formułuje wymagania, polecenia, zakazy.

2.Sprawdza, drobiazgowo kontroluje wymagania, polecenia, zakazy.

3.Formułuje oceny negatywne.

Dziecko staje się bierne, podporządkowane, mało spontaniczne, nie potrafi samodzielnie działać, jego aktywność twórcza jest znacznie ograniczona, ma poczucie, że nie potrafi niczego dobrze wykonać i ma niską samoocenę. Wyzwala lęk i opór, dlatego dziecko może reagować gniewem, wściekłością.

2. Agresja

1.Nauczyciel atakuje słownie, obraża, poniża, kpi, krzyczy, wyraża lekceważenie.

2.Nauczyciel atakuje fizycznie, uderza, bije, szturcha, przymusza do określonej pozycji (klęczenie).

3.Nauczyciel atakuje symbolicznie poprzez obraźliwe gesty, ironię, ostre kary.

Dziecko ma poczucie zagrożenia, krzywdy, wstydu, zostaje obniżona jego samoocena. Staje się lękliwe, nieśmiałe, zamknięte. Może wywołać niechęć do nauczycieli oraz szkoły.

3. Hamowanie aktywności

1.Nauczyciel przerywa aktywność dziecka innymi poleceniami, zadaniami.

2.Nauczyciel włącza się w aktywność dziecka, przeszkadza, odbiera odwagę, krytykuje, wprowadza modyfikacje bez zgody dziecka, przejmuje czynności dziecka bez powodu i uzasadnienia.

3.Nauczyciel zakazuje wykonywania przez dziecko aktywności bez uzasadnienia.

Może wpłynąć na wytworzenie się zależności i rezygnację z własnego myślenia i działania, powodują zanik inicjatywy, samodzielności, motywacji i odwagi do podejmowania własnej aktywności. Dziecko traci zainteresowania, nie stawia pytań, nie zgłasza propozycji i pomysłów - przestaje rozwijać się, zdaje się na pomysły innych. Dziecku mogą towarzyszyć uczucia niezaradności i niższości.

4. Obojętność

1.Nauczyciel nie nawiązuje kontaktu z uczniem, okazuje brak zainteresowania dzieckiem.

2.Nauczyciel nie reaguje na próby nawiązania kontaktu przez dziecko (nie odpowiada na pytania, nie słucha).

3.Nauczyciel jest bierny wobec próśb i potrzeb dziecka.

Obojętność wychowawcy powoduje niezaspokojenie potrzeby sukcesu, może wpływać na obniżenie samooceny dziecka, w przyszłości może utrudnić nawiązywanie głębokich kontaktów interpersonalnych. Dziecko staje się nieufne, czuje się ignorowane, mało wartościowe.

5. Eksponowanie siebie

1.Nauczyciel absorbuje dziecko swoimi sprawami i problemami, demonstruje humory, urazy, obraża się.

2.Chwali się swoimi sukcesami, wywyższa się.

3.Domaga się względów, egzekwuje swoje prawa.

Dziecko może czuć się zmęczone takim zachowaniem, chce przypodobać się nauczycielowi, aby sprostać jego ideałowi, nie jest, więc autentyczne. Nie uczy się trafnego odczuwania, lecz przystosowuje się do sytuacji, blokowane są jego doznania.

6. Uległość

1.Nauczyciel spełnia zachcianki dziecka.

2.Obniża a nawet rezygnuje z wymagań stawianych dziecku wobec jego nalegań, napotkanych trudności.

3.Demonstruje bezradność wobec dziecka (skarży się, płacze).

Dziecko przyzwyczaja się do bycia traktowanym w specjalny sposób, co powoduje zanik krytycyzmu. Może wykorzystywać tę sytuację i domagać się coraz większej uległości, nie tylko od wychowawcy, ale również od kolegów, poprzez wymuszanie pewnych zachowań (płaczem, straszeniem rodzicami). Dziecko postępując w ten sposób traci przyjaciół, lub pozyskuje ich poprzez „szantaż”. Uczeń w wyniku obniżania wymagań nie poznaje swoich możliwości, a napotkane sytuacje trudne, będą go przerastały wywołując gniew, frustrację.

7. Zastępowanie

1.Wychowawca wykonuje zadania za dziecko (wyręcza je)

2.Pozbawia dziecko możliwości decydowania o podjęciu działań własnych tłumacząc to zmęczeniem, trudnością zadania, słabością dziecka, jego dobrem.

3.Proponuje dziecku zastępowanie go w różnych czynnościach, motywując to jego dobrem

Dziecko traci kontrolę nad sobą, staje się niezaradne i mało samodzielne. Nie potrafi radzić sobie w różnych sytuacjach, jest nieodpowiedzialne, nie umie decydować o sobie i dokonywać samodzielnego wyboru. Dziecko czuje się nieudolne, niepewne swoich możliwości, w końcu staje się bierne, oczekujące pomocy i zainteresowania ze strony innych.

8. Idealizacja dziecka

1.Wychowawca podkreśla słowem i zachowaniem szczególne walory i możliwości dziecka.

2.Wnika w narzucający się sposób w szczegóły poczynań dziecka, jego sytuację.

3.Sprawy dziecka wyzwalają nadmierną aktywność wychowawcy (niesienie pomocy, troska itd.).

Dziecko może czuć się faworyzowane, zwłaszcza, gdy traci kolegów - wówczas wywołuje to wrogość. Jeśli zaś zyskuje przyjaciół, zdobywa bezkrytyczne przekonane o swej wyjątkowości, powoduje to zaburzenie kontaktów z rówieśnikami, wywyższanie się. U takiego dziecka brak pochwały jest równoznaczny z karą.

9. Niekonsekwencja

1.Wychowawca ma zmienne wymagania i zachowania wobec dziecka, w podobnych sytuacjach stawia dziecku różne wymagania i inaczej je ocenia.

2.Nauczyciel jest zmienny w formułowaniu poleceń, w kontroli nad wykonaniem zadań i w ocenianiu ucznia.

Uczeń traci poczucie kontrolowania sytuacji, odczuwa lęk i niepewność wobec trudności, zaburzenia własnej perspektywy, ma zniekształcony obraz świata. Opóźnia i utrudnia przebieg uczenia się, a zarazem wytwarza poczucie winy i zagrożenia spowodowane brakiem orientacji i niemożnością ukształtowania się właściwych oczekiwań. Taka sytuacja niekorzystnie wpływa na rozwój dziecka, na stopień i przebieg przyswajania norm społecznych i moralnych.

65. Którą z orientacji metodologicznych ( np., ilościową, jakościową, triangulacji) wykorzystasz w empirycznych badaniach nad efektami wychowania (edukacji)? Uzasadnij swój wybór.

W badaniach nad efektami wychowania posłużyłabym się zasadą triangulacji, polegającej na stosowaniu przez badaczy różnych metod zbierania informacji, w tym przypadku metody ilościowej i jakościowej.

W połączeniu te metody mogą skutecznie zobrazować badaną rzeczywistość. Podczas, gdy analiza jakościowa próbuje zdefiniować zjawiska, które mogą być trudne do zrozumienia drogą eksperymentalną, to analiza ilościowa poddaje badaniu zjawiska w pozytywistyczny sposób, oparty na przypisywaniu wartości numerycznych studiowanym zjawiskom. Analiza jakościowa jest bardziej przejęta badaniem zjawisk, niż analizą i generalizowaniem teorii. Podczas, gdy analiza ilościowa próbuje zbadać i zrozumieć rzeczywistość, analiza jakościowa może nawet poddawać w wątpliwość istnienie tej rzeczywistości. W procesie analizy danych można zmienić rzeczywistość w postaci notatek, konwersacji, fotografii itp. Jest więc oczywistym, że indywidualna praca każdego naukowca jest poddana subiektywnej ocenie, co sprawia, że świat wygląda inaczej za każdym razem. Różne sposoby zbierania danych do analizy jakościowej to triangulacja danych, polegająca na zbieraniu danych z przynajmniej trzech różnych źródeł (np. ankieta, opis obserwacji) zapewniają próbę zawężenia nieścisłości, oraz zrozumienia różnych możliwych niuansów danego zagadnienia.

Badania ilościowe polegają na ilościowym opisie i analizie faktów, zjawisk, procesów. Przedstawiają je w formie różnych zestawień i obliczeń z uwzględnieniem statystyki opisowej i matematycznej. W badaniach ilościowych zakłada się, że ich przedmiotem może być wszystko, co można policzyć i zmierzyć.

Badania jakościowe polegają na dokonywaniu analizy badanych zjawisk, na wykrywaniu zachodzących między nimi związków i zależności, na charakteryzowaniu ich struktury całościowej, na interpretacji ich sensu lub spełnianej przez nie funkcji itp. Umożliwiają one dokonanie opisu i analizy badanych faktów, zjawisk czy procesów. Odbywa się to z wykluczeniem na ogół wszelkich zawiłych zestawień liczbowych i obliczeń statystycznych. Są zazwyczaj opisem i interpretacją pewnego ciągu zdarzeń, w tym także doświadczeń i odczuć zarówno osób badanych, jak i osoby je przeprowadzającej.

Zasada triangulacji polega na spojrzeniu na badany problem z kilku, przynajmniej zaś z dwóch, punktów widzenia. Cztery typy triangulacji:

1. Pozyskiwanie danych od różnych osób (z różnych źródeł),

2. Porównywanie wyników uzyskanych przez różnych badaczy (najlepiej różniących się metodologią),

3. Stosowanie przez każdego z badaczy różnych metod zbierania danych,

4. Stosowanie rozmaitych teorii w celu interpretacji danych.

66. Jak rozumiesz pojęcie kształcenia?

KSZTAŁCENIE to całokształt zmian jednostki i doświadczeń składających się na proces zdobywania przez nią umiejętności, wiedzy oraz rozumienia otaczającego ją świata.

Obejmuje zarówno proces nauczania jak i uczenia się. Utożsamia się z formalnym kształceniem w instytucjach systemu szkolnictwa. W szerszym rozumieniu, obejmuje także kształcenie nieformalne, mające źródło w codziennych doświadczeniach rodzinnych, kontaktach z rówieśnikami i informacjami pochodzącymi z mass mediów. Oznacza uczenie się przez całe życie.

Wynikiem kształcenia jest zdolność do sprawnego osiągania celów o istotnej wartości społecznej. Na przykład samodzielne opanowanie pewnej dziedziny wiedzy lub organizacja trudnego przedsięwzięcia jest świadectwem odpowiedniego kształcenia.

67. Jakie walory i jakie ograniczenia mają znane ci systemy kształcenia?

System kształcenia to celowy układ sytuacji dydaktycznych, w którym każda sytuacja jest etapem osiągania określonych celów kształcenia, rozumianych jako zamierzone właściwości uczniów.

Każdy nauczycielski system kształcenia może być potraktowany jako względnie stały, mimo starań o jego rozwój i zbierania doświadczeń. Tak jest często z autorytarnym systemem kształcenia, opartym na wyłącznej władzy nauczyciela. Mimo ostrych i przejmujących krytyk, szkołę autorytarną cechuje zadziwiająca trwałość.

Humanistyczny system kształcenia jest oparty na zaspokajaniu potrzeb ucznia, zwłaszcza potrzeb wyższych: społecznych i rozwojowych. W praktyce wyraża się to postawą opiekuńczą, wysuwaniem aspektu emocjonalnego na plan pierwszy, troską o dobre samopoczucie uczniów, tworzeniem rodzinnej atmosfery, unikaniem wszelkich podziałów i zostawianiem uczniom szerokiego pola wyboru zagadnień, lektur itd.

Walorami tego systemu są głębsze i trwalsze zmiany w uczniu, ponieważ wywołane są jego wewnętrzną potrzebą, a nie przymusem. Praca nie jest monotonna, gdyż opiera się na potrzebach i pomysłach uczniów. Nie kładzie się tutaj akcentu na rygor szkolny.

Mimo wielu zalet takiego systemu często upada on bardzo szybko ze względu na nieokreślenie swobody uczniów i nieskuteczność działań przygotowujących uczniów do wyznaczenia sobie takich granic.

Technologiczny system kształcenia jest oparty na dążeniu do skuteczności zastosowania wiedzy naukowej do działania praktycznego. W tym celu sięga po wyniki badań nad nauczaniem.

Walory tego systemu to zmuszanie uczniów do myślenia i samodzielnego uczenia się, dzięki czemu tempo jest dostosowane do możliwości jednostki. Treść kształcenia jest dobrana tak, by wszyscy uczniowie mogli odnieść sukces na swoim poziomie. Poziom osiągnięć uczniów jest systematycznie sprawdzany. Forma zajęć jest dostosowana do uczniów. Ograniczeniem systemu technologicznego jest nierówny poziom uczniów w klasie tak, że jedni cofają się o jeden - dwa poziomy, podczas gdy inni wybiegają o szczebel naprzód.

68. Jak zbudować autorski program kształcenia?

Program autorski powinien zawierać:

• wstęp z ogólną informacją o programie (autor, adresat, geneza programu, koncepcja),

• zadania szkoły,

• podstawę programową i wymagania programowe

• cele ogólne programu i treści zajęć,

• osiągnięcia ucznia i ich ocenianie,

• procedury osiągania celu,

• szczegółowy rozkład zajęć

• przykładowe scenariusze,

• obudowę dydaktyczną,

• warunki wdrożenia programu,

• informację o ewaluacji programu

• literaturę

Etapy konstruowania programu autorskiego to:

1. Etap diagnozy (diagnoza dotychczasowych programów z uwzględnieniem wad i zalet)

• aktualne potrzeby w zakresie kształcenia ogólnego i wychowania

• nowe osiągnięcia naukowe pod kątem ich przydatności w programach szkolnych

• możliwości, potrzeby i zainteresowania uczniów.

2. Etap projektowania a w nim

• kompetencje instruktora

• określenie koncepcji programu - powinniśmy w oparciu o dane wyjściowe określić koncepcję tego programu. Pierwszą kwestią, którą trzeba podjąć, jest nazwa i adresaci programu, a więc szczebel i typ szkoły, klasa lub klasy, poziom uzdolnień, wiadomości i umiejętności uczniów. Nie można pominąć przeznaczenia programu, tzn. czy będzie on masowy czy zastosowany w klasie.

• formułowanie celów

• dobór i układ materiału nauczania - przez dobór materiału rozumiemy określony zakres materiału nauczania, a przez układ materiału celową jego strukturyzację naukową i dydaktyczną.

• ustalenie wymagań programowych (standardy) - oczekiwane osiągnięcia uczniów, polegające na skutecznym działaniu w określonych sytuacjach. Wymagania programowe powinny być jasne, co umożliwia zobiektywizowaną oceną szkolną, czyli informację zwrotną dla uczniów i ich rodziców o wynikach uczenia się według tego programu.

• obudowę programu - zalecamy lub opracowujemy metody nauczania, kontroli i oceny, formy organizacyjne pracy uczniów, środki dydaktyczne, testy osiągnięć uczniów, podręczniki dla uczniów, dla nauczycieli, wykazy literatury przedmiotowej i dydaktycznej dla nauczycieli, wykazy literatury uzupełniającej dla młodzieży. Dobór metod nauczania danego przedmiotu.

• warunki wdrażania programu - to wszystko, co jest niezbędne dla pomyślnego zastosowania programu.

3. Etap ewaluacji a w nim

• fazy ewaluacji - składa się z trzech faz: refleksyjnej, kształtującej i podsumowującej.
  Faza refleksyjna polega na badaniu opracowanego programu autorskiego przed jego realizacją. Faza kształtująca polega na badaniu programu w toku jego realizacji. W fazie podsumowującej dokonujemy pomiaru osiągnięć uczniów, analizy końcowych efektów realizacji programu, oceniamy program jako całość, ewentualnie porównujemy z innymi programami i nanosimy określone zmiany w naszym programie.

• typy ewaluacji

• metody ewaluacji

69. Jakie metody kształcenia indywidualnego uważasz za najbardziej skuteczne?

Metoda kształcenia to sposób kierowania uczeniem się.

Najbardziej skuteczne metody kształcenia indywidualnego to metody oparte na obserwacji, przykładowo pokaz filmu, gdzie uczeń ogląda i słucha, daje aż 16% skuteczności.

Pokaz to metoda polegająca na kierowaniu obserwacją wybranych obiektów i procesów. Nauczyciel przygotowuje obserwację zachowań określonych osób lub prezentację środków dydaktycznych wybranego rodzaju, a następnie pomaga uczniom dostrzec najważniejsze właściwości tych obiektów. Pokaz może wypełnić całe zajęcie edukacyjne, ale zwykle bywa tylko jego częścią - początkową lub środkową. Może odgrywać rolę wstępnego uporządkowania treści lekcji lub, przeciwnie, co podnosi skuteczność pokazu w zakresie poznawczym, ale obniża ją w zakresie emocjonalnym.

Obserwacja jest planowym spostrzeganiem osób, przedmiotów, zjawisk i wydarzeń. Spostrzeganie jest wiązaniem wrażeń, będących odbiorem prostych właściwości obiektów w całość wyodrębnioną z otoczenia. W większości sytuacji odbieramy bardzo wiele wrażeń, ale tylko niektóre z nich prowadzą do spostrzegania określonych obiektów i procesów.

Do umiejętności poznawczych ucznia, które podlegają ćwiczeniu w toku obserwacji, należą: selekcjonowanie wrażeń, zdolność wyboru właściwego bodźca, czujność, oczekiwanie na bodziec, przeszukiwanie pola, wykrywanie trudno dostępnych obiektów, np. informacji ukrytej w dłuższym tekście.

70. Jakie metody kształcenia grupowego uważasz za najbardziej skuteczne?

Uważam, że najskuteczniejsze metody kształcenia grupowego to metody oparte na działaniu, które gwarantują wysoki autentyzm uczenia się. Są to samorządność (kształcenie z przewagą emocji - wychowanie), gra dydaktyczna (kształcenie w pełni zrównoważone) i projekt badawczy (kształcenie z przewagą poznawania - nauczanie).

1. Samorządność - podejmowanie określonych decyzji o działaniu grupy przez tę grupę. Samorządność uczniów jest zawsze ograniczona przez działanie szkoły i komitetu rodzicielskiego oraz przez planowanie dydaktyczne nauczyciela. Mimo to odgrywa w kształceniu szkolnym dużą rolę głównie emocjonalną. Oddziałuje przez tworzenie obyczajowości klasy, przyjętego w niej wzoru wykonywania czynności uznanych za ważne. Obyczaje grupowe klasy dotyczą: organizacji uczenia się, kontaktów z nauczycielem i stosunków między uczniami. Sprawnie działający samorząd z własnej woli podejmuje najważniejsze z tych zagadnień.

2. Gra dydaktyczna uczniowie otrzymują opis pewnej sytuacji, proponuje im się pewne zakresy i zasady działania, wyposaża się ich w niezbędne akcesoria, a następnie obserwuje się wykonywane działania i sprawdza ich wyniki. W niektórych grach wyłania się zwycięskie grupy, a w innych wystarcza pomyślne wykonanie zadania. Gry dydaktyczne łączą silne motywowanie uczniów z uczeniem się w strategii określonego działania. Istnieje w nich pierwiastek zabawy, wzmacniający zainteresowanie uczniów, a także pole do wykazania się wiedzą i inteligencją. Gry kształtują wiele umiejętności poznawczych i społecznych, takich jak rozwiązywanie problemów,prowadzenie negocjacji i dyskusji, techniki współpracy i rywalizacji. Ćwiczą giętkość i płynność myślenia, są okazją do wynalazczości.

Trzy rodzaje gier dydaktycznych:

1. Gry sytuacyjne, oparte na dokładnym rozpoznaniu faktów towarzyszących ważnym wydarzeniom oraz na projektowaniu alternatywnych decyzji dla ich uczestników. Przykłady: (biologia) Czy klonowanie istot żywych jest pożyteczne?

2. Gry biograficzne, oparte na dokładnej znajomości życia i dzieł wybranych postaci historycznych. W tę postać wciela się wybrany uczeń (ochotnik), a reszta odbywa „sąd” nad nią, dzieląc się na zwolenników i przeciwników. Przewagę uzyskuje albo główny bohater, albo jedna ze stron dyskutujących, dzięki wiedzy o wydarzeniach i ich tle, logice rozumowania i głębi wczucia się w postać.

3. Gry manipulacyjne, oparte na modelu fizycznym pewnego obiektu lub urządzenia. Gracze wykonują - z różnym powodzeniem - działania na modelu według dostarczonej im instrukcji lub wedle własnego pomysłu, sprawdzając hipotezy. Najbardziej oryginalne i udane eksperymenty są dyskutowane i wyróżniane. Ten rodzaj gier nadaje się głównie do przedmiotów przyrodniczych, z wyposażeniem laboratoryjnym i komputerowym.

3. Projekt badawczy - wykorzystuje elementy metodologii badań naukowych do uzyskania wiedzy o przyrodzie i społeczeństwie. Jest to działanie długoterminowe. Uczniowie łączą w nim uczenie się metodologii badań z odkrywaniem prawidłowości w otaczającym świecie. Uczniowie angażują się „z całego serca” w prace dla środowiska, by je poznać i pod pewnym względem ulepszyć. Projekty bywają rozmaite. Gdy mają na celu poznanie jakiegoś zjawiska lub procesu, zaliczamy je do badawczych, a gdy ich celem jest tylko odtworzenie istniejącej wiedzy lub pokazanie umiejętności, zaliczamy je do prezentacji zbiorowej.

71. Jakie prawidłowości oceniania społeczno - wychowawczego są korzystne?

Prawidłowości oceniania społeczno - wychowawczego:

1. Główną rolę w ocenianiu społeczno - wychowawczym odgrywa kryterium wymagań programowych, a pozostałe kryteria odgrywają rolę pomocniczą.

2.W większości przypadków ocenianie społeczno - wychowawcze przynosi wyższe wyniki niż ocenianie wąsko dydaktyczne.

3. Kryteria społeczno - wychowawcze liczą się tym bardziej, im niższe są osiągnięcia poznawcze ucznia.

4. Stopnie szkolne będące wynikiem oceniania społeczno - wychowawczego są rozłożone w każdym oddziale szkolnym w proporcjach charakterystycznych dla szczebla szkoły i grupy przedmiotów nauczania - bez względu na poziom osiągnięć poznawczych uczniów.

5. Ocenianie społeczno - wychowawcze pozwala na równie dobre przewidywanie osiągnięć ucznia w szkole wyższego szczebla jak ocenianie wąsko dydaktyczne.

72. Czym jest współczesna diagnostyka edukacyjna?

Diagnostyka edukacyjna to teoria i praktyka diagnozy edukacyjnej, czyli rozpoznawania warunków, przebiegu i wyników uczenia się.

Diagnostyka wykazuje silny związek z dydaktyką i pomiarem dydaktycznym, obejmując zarówno teorię jak i praktykę pedagogiczną. Rozpoznaje proces uczenia się wraz z systemem, w jakim on przebiega. Obecnie przed diagnostyką pedagogiczną wyłaniają się nowe możliwości działania pedagogicznego. Mają one służyć przede wszystkim podniesieniu jakości kształcenia ogólnodostępnego, czy też powszechnego, a nie polityce. Niezwykle przydatna w diagnostyce staje się obecnie technologia komputerowa. Umiejętność wykorzystania specjalistycznego wsparcia informatycznego przez nauczyciela powinna stać się ważnym celem w czasach tzw. społeczeństwa informacyjnego.

Rozróżniamy diagnostykę rozwojową, nastawioną na diagnozę zmian długotrwałych i względnie nieodwracalnych w uczniu - wychowanku i diagnostykę interwencyjną, nastawioną na diagnozę zaburzeń w uczeniu się, a także diagnostykę unormowaną, dokonywaną za pomocą narzędzi standaryzowanych, i diagnostykę nieformalną, dokonywaną własnymi siłami prowadzącego działanie edukacyjne.

73. Jakie metody diagnostyczne są użyteczne w pracy nauczyciela i wychowawcy?

Metody diagnostyczne na użytek nauczyciela:

1. Analiza dokumentów jest oparta na gromadzeniu oraz interpretacji dokumentów dotyczących warunków, przebiegu i wyniku działania edukacyjnego. Nauczyciel i wychowawca ma dostęp do większości dokumentów szkolnych i niektórych dokumentów pozaszkolnych ucznia, może też próbować wiązania tych gatunków przez zachęcanie uczniów do wytwarzania dokumentów osobistych, ujawniających motywacje do działania i własną interpretację zdarzeń.

2. Ankieta nauczycielska - najczęściej uczniowie wypełniają kwestionariusze w izbie lekcyjnej. Taka organizacja diagnozy powoduje, że najczęściej wyrażane są opinie wspólne dla grupy nieformalnej, z którą w tym czasie identyfikują się, a więc klasy szkolnej lub jej części.

3. Diagnoza nieformalna - jest dokonywana bez zastosowania ścisłych procedur i narzędzi. Jej główne właściwości stanowią: wiązanie spostrzeżeń wcześniejszych, aktualnych i przewidywań na przyszłość w jedną całość. Wskutek tego jest ona uzależniona od kontekstu działań innych nauczycieli w innych warunkach, nacechowana subiektywizmem diagnozy, polegający na przenoszeniu oceny z jednych zachowań badanego na inne i dążeniem do wystarczalności informacji uzyskiwanej z różnych źródeł w dostatecznie długim okresie, oparta na rozumieniu ucznia, w tym na empatii - na przyjmowaniu jego punktu widzenia i dzieleniu jego przeżyć, polegający na zgodności diagnozy z systemem kształcenia, w którym jest dokonywana.

4. Obserwacja uczestnicząca - dokonywana w toku działania edukacyjnego, którym kieruje obserwator. Jest podstawową metodą diagnozy nieformalnej. Taka obserwacja jest trudna, zwłaszcza dla mniej doświadczonych pedagogów, ze względu na mnogość zdarzeń w procesie edukacyjnym oraz ze względu na krzyżowanie się ról uważnego obserwatora i skutecznie interweniującego nauczyciela .

74. Jakie znaczenie ma diagnoza osiągnięć ucznia w dziedzinie emocjonalnej?

Diagnoza osiągnięć ucznia w dziedzinie emocjonalnej pozwala na sprawdzenie jego motywacji do uczenia się, poznanie i wpływ na osobowość oraz uspołecznienie i przystosowanie ucznia.

1. Motywacja do uczenia się jest względnie stałą tendencją zachowań. Rozróżniamy motywację zewnętrzną, opartą na wykonywaniu działań narzuconych przez otoczenie i motywację wewnętrzną, opartą na zadowoleniu z wykonywania pewnej czynności.

2. Osobowość jest względnie stałym układem wewnętrznych regulatorów działalności człowieka, emocjonalnych i poznawczych. Lęk będący poczuciem ogólnego zagrożenia, hamuje jej rozwój, gdyż zmniejsza skuteczność uczenia się. W konsekwencji ulega obniżeniu samoocena ucznia, jego poczucie własnej wartości, niezbędne do sprawnego działania i chronienia się od zewnętrznych zagrożeń. Skutkiem niepowodzeń spowodowanych treścią i formą kształcenia szkolnego może być wyuczona bezradność, poczucie niemożności uzyskania sukcesu, a w szczególności bezradność intelektualna i rezygnacja z prób opanowania materiału kształcenia. Bezradność intelektualna budzi lęk przed kompromitacją w klasie szkolnej, rujnuje motywację do uczenia się, wstrzymuje postęp. Dotyka kilku procent uczniów szkoły podstawowej, ale jej zasięg rośnie wraz ze szczeblem kształcenia.

3. Uspołecznienie - jest wdrożeniem do życia w gromadzie, uzyskiwanym przez współdziałanie z innymi ludźmi.

4. Wspólnota dydaktyczna - jest uspołecznieniem motywacji do uczenia się. Jej działanie jest oparte na społecznym uczeniu się, czyli na uczeniu się poprzez modelowanie zachowań według wzorów przyjętych w grupie nieformalnej.

75. Jakie znaczenie ma diagnoza osiągnięć ucznia w dziedzinie poznawczej?

Diagnoza osiągnięć ucznia w dziedzinie poznawczej ma znaczenie dla sfer takich jak:

1. Komunikowanie oceny jest porozumiewaniem się nauczyciela z uczniem na temat wyniku uczenia się. Może być utrudnione przez postawę obronną jednej lub obu stron, uformowaną w procesie kształcenia. Komentarz do informacji o wyniku uczenia się powinien wzmacniać nastawienie na zadanie, oparte na motywacji wewnętrznej do działania, a nie nastawianie na sukces, prowadzące do uzależnienia od ocen. Najkorzystniejsze jest wytworzenie wpływu informacji o stanie osiągnięć na strategie dalszego uczenia się.

2. Ocenianie szkolne jest ustalaniem i komunikowaniem oceny szkolnej, a ocena szkolna jest informacją o wyniku uczenia się wraz z komentarzem. Rozróżnia się dwa rodzaje oceniania szkolnego: ocenianie wąsko dydaktyczne jest ustalaniem i komunikowaniem oceny wyłącznie na podstawie wyników sprawdzania osiągnięć poznawczych, a ocenianie społeczno - wychowawcze jest ustalaniem i komunikowaniem oceny na podstawie wielu kryteriów. Głównymi właściwościami są: złagodzenie wymagań programowych wobec słabszych uczniów, uzależnienie kryteriów od nauczyciela i niechętne na ogół przyjmowanie oceny przez młodzież. Takie ocenianie jest tym szerzej stosowane, im średni poziom osiągnięć uczniów w klasie szkolnej jest niższy.

3. Sprawdzanie osiągnięć to upewnienie się, czy uczniowie opanowali czynności objęte wymaganiami dydaktycznymi. Dotyczy osiągnięć poznawczych, a równoległe osiągnięcia emocjonalno - motywacyjne podlegają obserwacji. Sprawdzana jest naturalność warunków i przebieg czynności ucznia w toku kształcenia oraz umowność warunków i przebiegu czynności uczni, ułatwiająca organizację kształcenia i sprawdzania osiągnięć.

4. Wymagania dydaktyczne są oczekiwaniami nauczyciela będącymi podstawą oceniania osiągnięć uczniów w procesie kształcenia. Są pochodną wymagań programowych osiągnięć uczniów zakładanych przez autorów programów kształcenia. Każdemu stopniowi wymagań przypisany jest pewien zakres opanowanej treści kształcenia stanowiący normę jakościową tego stopnia, umożliwiają kształcenie według wymagań, to jest system kształcenia, w którym uczniowie pracują na wybranym przez siebie poziomie.

76. Jakie historyczne okoliczności (sytuacje) sprzyjały wyzwoleniu się pedagogiki społecznej jako subdyscypliny naukowej?

Historyczne okoliczności sprzyjające pedagogice społecznej:

• Przeobrażenia gospodarcze, społeczne i kulturowe Europy i Ameryki XIX, wywołane przez postępy techniki i ruchy rewolucyjne.

• Urbanizacja, która sprzyjała rozkładowi tradycyjnych grup społecznych (rodziny, sąsiedztwa), to z kolei zmuszało do powołania instytucji opiekuńczych, które wyrównywały braki oraz zapobiegały patologii i degradacji społecznej.

• Szybki rozwój techniki, który przyśpieszał zmienność pracy zawodowej, co wymagało umiejętności ciągłego przystosowywania się do nowych potrzeb życia oraz rozwijania posiadanych zdolności.

• Konieczność doskonalenia zawodowego budziła potrzebę wiedzy, upowszechniano więc oświatę szkolną oraz zaczęły powstawać różne placówki oświaty pozaszkolnej oraz oświaty dorosłych.

Wyżej wymienione czynniki spowodowały niebywały rozwój ciał publicznych, stowarzyszeń, instytucji i placówek służących ich zaspakajaniu. Tak zaczęła wyłaniać się pedagogika społeczna jako teoria zmierzająca do ulepszania wychowania, warunków społecznych i środowiskowych ludzkiego życia oraz praktyki instytucji powołanych do ich ulepszania: kulturalno- oświatowych, opiekuńczych, rekreacyjnych. Pierwsze inspiracje i zasoby wiedzy pedagogika społeczna czerpała z pedagogiki, socjologii, psychologii społecznej oraz teorii polityki społecznej zmierzającej do zapewnienia bezpieczeństwa socjalnego.

Rozwój pedagogiki społecznej w Polsce miał podobne uwarunkowania jak na świecie. Po upadku powstania styczniowego, występujące powszechnie zaniedbanie kulturowe, brak poczucia polskości i analfabetyzm, przyczyniły się do propagowania takich haseł jak ,, praca u podstaw”, ,oświata dla ludu'. Pedagogika społeczna mówi o wielu środowiskach (miejskich, wiejskich, regionalnych, podwórkowych itp.)

77. Omów ogólne założenia badań środowiskowych (zespołowych) Heleny Radlińskiej oraz przedstaw ich znaczenie dla badań diagnostycznych oraz rozwoju pedagogiki społecznej.

Helena Radlińska stanęła na czele wszechnicy warszawskiej gdzie przygotowywała pracowników socjalnych którzy prowadzili tam badania naukowe pod jej kierunkiem (badania środowiska człowieka: czas wolny, bezrobocie, patologię, świetlice, kluby itp.).

Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej odnosi się do życia społecznego. W jej centrum znajduje się człowiek i troska o rozbudzenie jego twórczej aktywności społecznej. Bada związek, jaki zachodzi między człowiekiem a środowiskiem. Chodzi jej o stwierdzenie wpływu warunków bytowych na rozwój jednostki. Koncepcja ta opiera się na kategorii „czynu”. Zależnie od epoki termin ten ma różne znaczenie, np. w okresie niewoli „czyn” jest walką narodowowyzwoleńczą. Punktem wspólnym wszystkich interpretacji „czynu” jest postawa działania, zmieniania i ulepszania rzeczywistości. Tylko tę postawę uznaje Radlińska za pożądany rezultat starań wychowawczych. Tego rodzaju zachowania mają eliminować uleganie wpływom otoczenia i przeciwstawiać się odrzucaniu określonych bodźców środowiska.

Helena Radlińska przeprowadziła badania w dwóch miastach w Polsce w robotniczych dzielnicach, w Łodzi - Widzew i w Warszawie - Wola. Zadawane przez nią pytanie dotyczyło przyczyny niepowodzeń uczniów w szkole. Według niej przyczyny mogą być: endogenne, występujące w dziecku i egzogenne występujące w społeczeństwie. Przykładowe zadawane pytania dotyczyły: posiadanej odzieży, butów, książek, posiadanej pracy przez rodziców oraz sytuacji mieszkaniowej. Wnioskiem z jej opracowanych wyników było, że dzieci upośledzonych i żyjących w środowiskach robotniczych jest podobna ilość co w innych społecznych warstwach. Z tą różnicą, że gorzej uczą się te dzieci, które mają złe warunki bytowe.

Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i procesów. Radlińska tworzy oryginalną metodologię badań środowiskowych określającą narzędzia poznawania rzeczywistości. Podejmowane przez nią badania odznaczają się szerokim zakresem podejmowanych problemów, wnikliwością i precyzją stosowanych narzędzi, posiadają przy tym walory i mankamenty specyficzne dla kształtujących się dyscyplin nauki. Radlińska nie przestaje na opisie badanej rzeczywistości i określeniu tego, co jest, interpretuje uzyskane informacje na tle tego jak być powinno. Takim punktem odniesienia jest norma i wzorzec. Normatywny, wartościujący i praktyczny charakter pedagogiki społecznej odróżnia tę dyscyplinę od innych nauk społecznych o charakterze opisowym np. socjologii.

Definiuje ona środowisko jako zespół warunków wśród których bytuje jednostka i czynników kształtujących jej osobowość stale lub przez dłuższy czas. Środowisko odróżnia się od otoczenia, które jest zmienne, chwilowe, nie wywiera zasadniczych wpływów. Określenie to zostało współcześnie uzupełnione. Wskazuje się, że oddziaływanie rzeczywistości na człowieka nie zależą od stałości bodźców, lecz głównie od ich siły.

78. Przedstaw koncepcję pedagogiki społecznej w ujęciu prekursorów tej dyscypliny: Ryszarda Wroczyńskiego i Aleksandra Kamińskiego.

Ryszard Wroczyński sprecyzował zwięźle zakres i zadania pedagogiki społecznej, wyciągając konsekwencje z osiągnięć H. Radlińskiej, z refleksji europejskich pedagogów społecznych oraz z doświadczeń własnego warsztatu naukowego.

Aleksander Kamiński za Wroczyńskim podkreśla, że pedagogika społeczna jest dyscypliną praktyczną, usiłującą badać rzeczywistość instytucji i procesów wychowawczych po to, aby rozważać możliwości ich celowego przekształcenia, projektowania i tworzenia nowej rzeczywistości ulepszającej wychowanie. Stara się przy tym zachować należytą ostrożność i nie głosić, jak być powinno, lecz jak być może. Kamiński wyraźnie określa podstawowe założenia. Jego problematyka koncentruje się na zjawiskach społecznych oraz na sposobach profilaktyki szerzenia się patologii społecznej.

Przyjmują, iż przedmiotem naukowych zainteresowań pedagogiki społecznej jest środowisko wychowawcze. Dyscyplina ta zajmuje się teorią kształtowania środowiska oraz teorią środowiskowych uwarunkowań edukacji i rozwoju człowieka.

Klasyczna pedagogika społeczna wg tych prekursorów przyjmowała określone główne idee:

• Idea podmiotowości: twórcą świata społecznego, struktury dynamicznej i zmiennej, są siły ludzkie;

• Idea sprawiedliwości społecznej: wszyscy ludzie powinni mieć równy dostęp do warunków rozwoju; szansę tę daje ład społeczny oparty na demokracji;

• Idea pomocniczości: społeczeństwo ma obowiązek niesienia pomocy w rozwoju wszystkim potrzebującym jednostkom, grupom i środowiskom społecznym;

• Idea edukacji społecznej: wychowanie jest jednym z elementów życia społeczno- kulturowego

Wymienione idee składają się także na zrąb dzisiejszej pedagogiki społecznej. Są one nadal aktualne, ważne, potrzebne i pomocne w budowaniu lepszego świata.

79. Przedstaw aktualne badania naukowe i analizy podejmowane w ramach pedagogiki społecznej przez reprezentantów tej dyscypliny w Polsce (z uwzględnieniem ośrodków akademickich).

1. KATEDRA PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ W UNIWERSYTECIE ŚLĄSKIM

Tematyka podejmowanych badań:

• zakład pracy jako środowisko wychowawcze,

• proces adaptacji młodych w szkołach zawodowych,

• środowisko wychowawcze - rodzina,

• badania nad nieformalnymi grupami społecznymi, głównie grup rówieśniczych,

• organizacja środowisk wychowawczych,

• problem patologii społecznej wśród młodzieży,

• problem selekcji szkolnej,

• pedagogika pracy i badania nad młodzieżą,

• organizacja wolnego czasu,

• problem wychowania na osiedlach mieszkaniowych.

2. KATEDRA PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ W UNIWERSYTECIE WARSZAWSKIM

Tematyka podejmowanych badań:

• upowszechnianie kultury i działalność oświatowa

• organizacja wolnego czasu, społecznych warunków wyboru zawodu i aktywności zawodowej,

• historyczne podstawy pedagogiki społecznej, pedagogiki opiekuńczej,  edukacji ustawicznej i jej konsekwencjach dla systemu oświatowo-wychowawczego, szkoły środowiskowej i zagadnienia polityki oświatowej.

3. KATEDRA PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ W UNIWERSYTECIE ŁÓDZKIM

Tematyka podejmowanych badań:

• określanie warunków i efektów społeczno-pedagogicznego funkcjonowania środowisk wychowawczych,

• opis warunków rozwoju dzieci, młodzieży i dorosłych, sprawdzanie i udoskonalanie teorii środowiska wychowawczego, niezbędnego do działania systemu edukacyjnego

• trudności spotykające współczesną rodzinę, będącą najbardziej wartościową, pierwszą przestrzenią wychowawczą,

• sposoby organizowania przestrzeni wychowawczych.

4. KATEDRA PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ W UNIWERSYTECIE KAZIMIERZA WIELKIEGO W BYDGOSZCZY

Tematyka podejmowanych badań::

• Zróżnicowane konsekwencje bezrobocia i ubóstwa wobec dziecka i rodziny w wybranych środowiskach lokalnych,

• badania wybranych zjawiskowych form patologii społecznych.

• Szereg badań dotyczy zagadnień z pogranicza kryminologii i pedagogiki.

• Wpływ krzywdzenia i zaniedbywania dzieci na funkcjonowanie społeczne dzieci.

• Zjawisko przemocy seksualnej wśród dzieci i młodzieży.

• Problematyka patologii wychowawczej funkcji rodziny w aspekcie dzieciobójstwa.

80. Wyjaśnij pojęcie sił społecznych oraz wskaż ich rolę w przetwarzaniu środowiska życia człowieka.

Siły społeczne to aktualnie ujawniające się albo ukryte wartości jednostek i grup społecznych, urządzeń i instytucji, dające pedagogowi oparcie w jego pracach.

Kategorie sił społecznych :

1. Jawne (mobilizujące do działania, przekształcania środowiska)

2. Ukryte (utajone, ujawniające się gdy zabraknie sił jawnych) ;

3. Jednostek lub grup społecznych - każdy człowiek może być siłą społeczną, ponieważ w każdym tkwi pewien potencjał możliwości

4. Urządzeń, instytucji - pomagają i ułatwiają pracę .

Źródła sił społecznych: grupa rówieśnicza, instytucje społeczne, sam człowiek i sytuacje zagrożenia.

Funkcje sił społecznych:

1. Kompensacyjna - wspieranie rozwoju wychowanków z trudnego środowiska społ., diagnoza środowiska i szukanie potencjalnych możliwości;

2. Animacyjna -spełniana przez jednostki i grupy aktywne i zaangażowane w realizację pozytywnych idei;

3. Integracyjna - to budowanie własnego zespołu wsparcia.

Komponenty wychowawcze to czynniki, które kształtują siły społeczne. Są to naturalne bądź formalne systemy społeczno-kulturowe, których istnienie związane jest z kolejnymi etapami życia i rozwoju jednostki. Do komponentów wychowawczych zalicza się :

1. instytucje wychowania naturalnego (rodzina , grupa rówieśnicza , społeczność lokalna) ;

2. instytucje wychowania bezpośredniego (szkoła , klub , świetlica itp.) ;

3. instytucje wychowania pośredniego (zakład pracy , kino , telewizja , książka itp.)

Tworzące się siły społeczne powodują zmianę społeczną, czyli przekształcają to co było i powstaje nowa siła społeczna . Zmiana społeczna jest czynnikiem przekształcającym środowisko . Najważniejszą kwestia jest aktywizacja i rozwój społeczności lokalnej, ponieważ wszelkie zmiany w społecznościach możliwe są tylko wówczas, gdy podejmowane są przede wszystkim przez sama społeczność zamieszkującą dany obszar.

81. Przedstaw teorię rozwoju dojrzałości interpersonalnej Sullivana i Granta oraz wskaż jej implikacje dla pedagogiki resocjalizacyjnej.

Teoria stosunków interpersonalnych H. Sullivana :

Jego zdaniem istota ludzka jest wytworem relacji społecznych, sił działających między nią a środowiskiem, na którego działanie jest zdana i skazana. Jednocześnie jednostka narażona jest na biologicznie uwarunkowane dążenie do przyjemności. Te dwa motory działań: kulturowy i biologiczny, są jego zdaniem odpowiedzialne za rozwój osobowości.

Najważniejszym skutkiem tego faktu, jest lęk zrodzony w wyniku bojaźni przed dezaprobatą rodziców, aktywującą się w momencie popełnienia czynu zakazanego. Dezaprobata jednak, ma ważną cechę jaką jest samowiedza - dziecko uświadamia sobie fakt, że to ono musi siebie kontrolować. Niekiedy nieaprobowane cechy, mają skłonność do odszczepiania się przez co jednostka przestaje uznawać je za część siebie lub ocenia je negatywnie, próbując się pozbyć.

• Dostrzeżenie granic i autonomiczności cielesnej

• Dostrzeżenie wymagań kultury, konfrontacja własnych popędów z oczekiwaniami

• Próba rezygnacji z popędów na rzecz solidarności z grupą, odkrycie współzawodnictwa

• Zdolność do intymnych związków, poczucie wartości drugiego człowieka

• Manifestacja problemów seksualnych, na koniec umiejętność tworzenia trwałych związków

• Absolutne uspołecznienie, odpowiedzialne wypełnienie ról społecznych.

82. Wskaż resocjalizacyjne walory instytucji mediacji w postępowaniu z nieletnimi sprawcami czynów zabronionych.

Mediacja jest metodą resocjalizacji, inaczej nazywana sprawiedliwością naprawczą. Jest to próba rozstrzygnięcia konfliktu między sprawcą, a ofiarą. Chodzi tu oto, aby spowodować wzbudzenie we sprawcy chęci naprawienia szkody. Jest to działalność przed sądowa. Jeżeli sąd dla nieletnich otrzymuje sprawę i przed wniesieniem jej na wokandę, sędzia orientuje się, że sprawa jest prosta i można ją rozstrzygnąć polubownie wówczas sędzia kieruje sprawę do mediacji (na to jednak trzeba się zapytać o zgodę najpierw sprawcę, a gdy sprawca się zgodzi wtedy dopiero ofiarę).

To dobrowolne porozumienie się stron, będących w konflikcie, w obecności mediatora, w celu dojścia do ugody miedzy pokrzywdzonym a sprawcą przestępstwa w kwestii zadośćuczynienia. Mediacja jest bardzo wartościową formą resocjalizacji, oparta jest, bowiem na zasadach etycznych życia społecznego i przynosi ogromne korzyści wszystkim zaangażowanym w nią osobom. Do najważniejszych cech mediacyjnych należą: realna szansa na sprawną formę rekompensaty za popełnione przestępstwo, możliwość odreagowanie emocji, daje ofierze możliwość przebaczenia, kończy spór pozytywnie. Sprawca może ponadto współdecydować o swojej sprawie, zrozumieć wyrządzoną szkodę i przyjąć odpowiedzialność za własne czyny. Nie wolno stosować żadnych form nacisku na którąkolwiek ze stron ani wyrażać czy wywierać presji. Strony, które zgodzą się na udział w mediacji przybierają postawę otwartości i życzliwości jedna wobec drugiej, wyklucza to istnienie niepotrzebnego żalu i agresji. Zasada równości stron i bezstronności mediatora mówi, że uczestnicy mediacji mają równe prawa i powinni być zawsze traktowani jednakowo. Pomiędzy stronami nie ma więc przepaści, która zwykle istnieje przed sądem. Mediator jest strażnikiem zasad mediacji. Ma obserwować proces mediacji, ale nie ingerować jeśli, nie ma takiej potrzeby i uzasadnionej konieczności, zgodnie z zasadą neutralności. Zasada akceptowalności wskazuje, że mediator musi być przez obie strony zaakceptowany jak i zasady postępowania mediacyjnego. Akceptacja buduje zaufanie, pomaga skutecznie realizować resocjalizacyjne funkcje mediacji. Chodzi o osiąganie szczególnego rodzaju sprawiedliwości. Ma to być sprawiedliwość naprawcza, związana z przebaczeniem, zdaniem sobie sprawy z odpowiedzialności za swoje czyny i ich konsekwencje. Sąd się nie wtrąca do mediacji, jedynie czeka na jej wyniki.

83. Scharakteryzuj specyfikę i struktury przestępczości nieletnich.

Struktura przestępczości nieletnich kształtowała się w ten sposób, że wyodrębniono 5 kategorii czynów tj.

1. kradzież cudzej rzeczy,

2. kradzież z włamaniem,

3. przestępstwa rozbójnicze,

4. bójka, pobicie,

5. przestępstwa narkotykowe,

stanowiły one do 80% w całej przestępczości nieletnich.

Przestępczość nieletnich cechuje seryjność, tzn. nieletni popełniając przestępstwo i nie ponosząc za nie konsekwencji, bo nie zostało ono wykryte kontynuuje przestępcze działania z reguły do czasu sprawy na policji. Świadczy o tym m.in. to, że ilość spraw przekazanych do sądów rodzinnych zawsze jest od 3 do 5 razy mniejsza niż ilość udowodnionych nieletnim czynów karalnych. Co roku jak wynika z analiz, policja prowadziła szereg spraw wobec nieletnich, którym zarzucano popełnienie od kilku do kilkudziesięciu przestępstw.

Brak reakcji ze strony osób dorosłych na zachowania nieletniego będące przestępstwem często skutkują tym, że dochodzi do popełnienia kolejnych przestępstw przez nieletniego. Zasadą jest również to, że zwiększa się częstotliwość popełniania czynów oraz ich tzw. ciężar gatunkowy.

Ze zjawiskiem seryjności wiąże się również zagadnienie działania w warunkach recydywy tzn. pewnej liczby nieletnich, którzy z popełniania przestępstw uczynili sobie styl życia. Często są to nieletni, wobec których sąd stosuje środki izolacyjne. Nieletnich tych cechuje bardzo wysoki stopień demoralizacji.

Niepokojącym zjawiskiem jest rosnący udział w przestępstwach bądź wykroczeniach osób, które nie ukończyły lat 13 - małoletnich, oraz obniżanie się wieku inicjacji przestępczej. Zgodnie z obowiązującymi przepisami osoby takie nie odpowiadają karnie za swoje czyny, prowadzone są jedynie czynności o charakterze opiekuńczo wychowawczym. Niepokój budzi zarówno fakt zwiększającej się z roku na rok liczby osób małoletnich wchodzących w konflikt z prawem jak i to, że coraz częściej czyny popełniane przez te osoby mają duży ciężar gatunkowy: rozboje, włamania, kradzieże.

84. Omów prawne aspekty przeciwdziałania demoralizacji nieletnich.

Głównym aktem prawnym, który reguluje wszelkie kwestie dotyczące nieletnich jest Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z 26 października 1982 roku z późniejszymi zmianami. Dotyczy ona zarówno nieletnich, którzy dopuścili się czynów karalnych, jak i tych młodych osób, które co nie weszły w konflikt z prawem, ale są zdemoralizowane: wagarują, narkotyzują się, piją alkohol, uciekają z domów rodzinnych. Prawo karne określa granicę wiekową - ukończenie 17 lat, z którą wiąże się zdolność do ponoszenia odpowiedzialności karnej.

Sprawy nieletnich należą do właściwości sądu rodzinnego, którą ustala się według miejsca zamieszkania nieletniego. Sędzia rodzinny może przekazać sprawę nieletniego szkole, do której ten uczęszcza lub organizacji społecznej, jeżeli uzna, że rozporządzają odpowiednimi środkami wychowawczymi. Środki wychowawcze mogą być stosowane zarówno wobec nieletnich, którzy przejawiają cechy demoralizacji jak i tych, którzy popełnili czyn karalny.

85. Opisz metody pracy kuratora dla nieletnich.

Metody pracy kuratora mają na celu ugruntowanie w osobie dozorowanej właściwych wzorów zachowań, nastawienia na życie zgodne z obowiązującymi normami oraz wytworzenie, przekonania o słuszności wybranej drogi, które musi emanować długo po okresie próby i sprawowania dozoru.

Kurator może stosować indywidualne metody postępowania: bezpośrednie i pośrednie.

1. Metody bezpośrednie zmierzają do osiągnięcia przez skazanego równowagi emocjonalnej umożliwiającej podejmowanie trafnych decyzji życiowych i działania w sytuacjach trudnych. Są nimi:

• Ciąg rozmów ze skazanym, celem których jest wywołanie lub wzmocnienie pozytywnego nastawienia osoby dozorowanej do utrzymania równowagi emocjonalnej, podejmowania trafnych decyzji lub zmiany zachowania w społeczeństwie,

• Wywiad terapeutyczny, doradzanie osobie skazanej, dokonuje się w drodze dyskusji ze skazanym na temat jego problemów, w trakcie której powinno się wykorzystać odczucia skazanego powodowane jego trudną sytuacją życiową.

• Psychoterapia podtrzymująca jest wyrazem szacunku dla podejmowanych przez skazanego wysiłków, stanowi wsparcie dla osoby dozorowanej, która nie może samodzielnie sobie poradzić. Obejmuje aktywne zainteresowanie kuratora problemami osoby dozorowanej, jego akceptację, wyrażanie wiary w jego możliwości poprawy i zachętę do dalszych wysiłków. Stosowana jest w sytuacji, gdy: skazany opuszcza zakład karny, skazany nie radzi sobie z realizacją wytyczonych celów, jest zniecierpliwiony brakiem efektów swych działań i dalej brnie w nowe kłopoty itd.

• Psychoterapia wentylująca, ma na celu stworzenie warunków fizycznych i emocjonalnych dla ujawnienia przez skazanego w czasie rozmowy swoich pozytywnych i negatywnych cech osobowości. Powinna prowadzić do otwarcia się skazanego bez lęku odrzucenia, zaprzestania postrzegania społeczeństwa jako wroga swojej wolności itd.

• Metoda refleksyjnej dyskusji:

- nad sytuacją skazanego - pomoc osobie dozorowanej w ocenie jej sytuacji życiowej.

- efektami działań skazanego

- dyskusja o odczuciach i reakcjach skazanego na otaczającą rzeczywistość społeczną

• Metoda analizy odczuć i motywacji skazanego, stosowana jest w sytuacji, gdy skazany posiada już pewien stopień wiedzy o sobie. Celem jest pomoc osobie dozorowanej w zrozumieniu swojej przeszłości i znalezieniu rozwiązań w unikaniu wcześniejszych błędów życiowych.

• Logoterapia, polega na uczynieniu człowieka zdolnym do znalezienia swego konkretnego indywidualnego sensu.

2. Metody pośrednie - polegają na wykorzystaniu dostępnych w społeczeństwie środków pomocowych, stanowiących odpowiedź na potrzeby skazanego. Realizujemy ją poprzez skierowanie do:

• ośrodków pomocy, poradni specjalistycznych, szpitali itp.,

• agend pomocy społecznej,

• pośredników pracy,

• instytucji kształcących osoby dorosłe.

86. Scharakteryzuj istniejące typy więzień w Polsce oraz systemy odbywania kary pozbawienia wolności.

Rodzaje zakładów karnych:

1. Zakład karny dla młodocianych : są to skazani, którzy nie ukończyli 21 r.ż.

Jeżeli jest to uzasadnione potrzebami oddziaływania, dorosły skazany wyróżniający się dobrą postawą, może odbywać karę w zakładzie karnym dla młodocianych; korzysta on wtedy z takich uprawnień jak młodociany.

2. Zakład karny dla odbywających karę po raz pierwszy

3. Zakład karny dla recydywistów penitencjarnych: odbywają tu karę dorośli skazani za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności którzy uprzednio już odbywali takie kary

4. Zakład karny dla odbywających karę aresztu wojskowego: skazany na karę aresztu wojskowego odbywa karę w zakładzie typu otwartego chyba, że szczególne względy przemawiają za potrzebą osadzenia skazanego w zakładzie karnym innego typu.

Typy zakładów karnych:

1. Zakład karny typu zamkniętego:

• cele mieszkalne skazanych mogą być otwarte w porze dziennej przy określonych zasadach,

• skazani mogą być zatrudnieni poza terenem zakładu karnego w pełnym systemie konwojowania

• zajęcia kulturalno-oświatowe, sportowe oraz nauczanie organizuje się w obrębie zakładu karnego

• ruch skazanych po terenie zakładu karnego odbywa się w sposób zorganizowany i pod nadzorem

• skazani mogą korzystać z własnej odzieży, bielizny i obuwia za zezwoleniem dyrektora ZK

• skazani mogą korzystać z dwóch widzeń w miesiącu

• widzenie i rozmowy w trakcie podlegają nadzorowi administracji zakładu karnego

• korespondencja skazanych podlega cenzurze administracji zakładu karnego

• rozmowy telefoniczne skazanych podlegają kontroli

2. Zakład karny typu półotwartego:

• cele mieszkalne skazanych pozostają otwarte w porze dziennej, a w porze nocnej mogę być zamknięte

• skazani mogą być zatrudnieni po za terenem zakładu karnego w systemie zmniejszonego konwojowania lub bez konwojowania

• można zezwalać na uczestniczenie w nauczaniu szkolnym oraz w zajęciach terapeutycznych organizowanych poza terenem zakładu karnego, grupowych zajęciach kulturalno-oświatowych

• skazani mogą poruszać się po terenie zakładu karnego w czasie i miejscach ustalonych w porządku wewnętrznym,

• skazani mogą korzystać z własnej odzieży, bielizny i obuwia

• skazanym można udzielać przepustek z zakładu karnego nie częściej niż raz na dwa miesiące

• skazani mogą korzystać z trzech widzeń w miesiącu

• widzenia i rozmowy skazanych podlegają nadzorowi administracji zakładu karnego

• korespondencja skazanych może podlegać cenzurze administracyjnej

• rozmowy telefoniczne mogą podlegać kontroli

3. Zakład karny typu otwartego:

• cele mieszkalne skazanych pozostają otwarte przez całą dobę

• skazanych zatrudnia się poza terenem zakładu, bez konwojenta na pojedynczych stanowiskach

• skazanym można zezwalać na uczestniczenie w nauczaniu, szkoleniu oraz zajęciach terapeutycznych i kulturalno- oświatowych organizowanych poza terenem zakładu karnego,

• skazani mogą korzystać z własnej odzieży, bielizny, obuwia

• skazany może korzystać z nieograniczonej liczny widzeń

• skazanym stwarza się warunki do przygotowania dodatkowych posiłków we własnym zakresie

• korespondencja skazanych nie podlega cenzurze administracji zakładu karnego

• rozmowy telefoniczne nie podlegają kontroli

• widzenia nie mogą podlegać nadzorowi

Podział zakładów na różne typy różni się między sobą:
* stopniem zabezpieczenia
* rodzajem izolacji skazanych oraz wynikającymi z tego ich obowiązkami i uprawnieniami w zakresie poruszania się w zakładzie i poza jego obrębem
Skazani odbywają w nich karę pozbawienia wolności w jednym z trzech systemów:
* programowego oddziaływania (p)
* terapeutycznym (t)
* zwykłym (z)

Podział ten służy też do klasyfikacji skazanych. Każdy ze skazanych musi mieć przyporządkowany rodzaj i typ zakładu karnego oraz system wykonywania kary pozbawienia wolności.

87. Scharakteryzuj specyfikę przestępczości kobiet.

Przestępczość kobiet była mniejszym stopniem przedmiotem zainteresowań od przestępczości mężczyzn. Być może dlatego, że kobiety częściej występowały jako obiekt przestępstwa, niż jako sprawczyni.

Przyczyny przestępczości starano rozpatrywać się na trzech płaszczyznach: biologicznej, psychologicznej i socjologicznej.

Najbardziej charakterystycznymi cechami zbrodniarek są męski wygląd oraz cechy natury kobiecej np. kłamliwość, przebiegłość, okrucieństwo, próżność, mściwość.

,, Zbrodniarka z przypadku” jest najbardziej charakterystyczna dla przestępczości kobiet. Przestępstwa dopuszcza się pod wpływem czyjeś sugestii, pokusy i natury jaką jest obdarzona kobieta.

Badacze poszukiwali również związku między cyklami fizjologicznymi, a zachowaniami przestępczymi. Brano pod uwagę menstruację, ciążę i okres poporodowy. Wg nie których autorów z okresem ciąży i okresem poporodowym wiążą się takie rodzaje przestępstw jak i kradzieże sklepowe, dzieciobójstwo, znęcanie się nad dziećmi. Okresowi ciąży w wielu przypadkach towarzyszą stany depresyjne, nadmierna wrażliwość, chwiejność emocjonalna, które mogą sprzyjać zachowaniom przestępczym. Przemoc wobec dzieci lub dzieciobójstwo może mieć ścisły związek z depresją poporodową szczególnie w przypadku kobiet, które po raz kolejny zaszły w nieplanowaną lub niechcianą ciążę.

Zjawisko przestępczości kobiet traktowane jest jako rodzaj szczególnej patologii porównując do choroby, braku równowagi psychicznej, którą trzeba leczyć, przywracając tym samym kobietę do pełnienia tradycyjnych ról. Biorąc pod uwagę zagadnienia przestępczości kobiet najczęściej omawiano teorię biologiczną i psychologiczną, pomijają teorie socjologiczną. Teoria ta przyjmuje, że istotny wpływ na przestępczość kobiet mają czynniki gospodarcze, społeczne, polityczne oraz otoczenie w którym jednostka przebywa.

88. Uzasadnij, dlaczego jednostki niedostosowane społecznie wymagają odmiennych sposobów postępowania wychowawczego niż stosowane w wychowaniu masowym.

W centrum zainteresowań specjalnej pedagogiki resocjalizacyjnej znajduje się nie tylko wychowanie osób w dużym stopniu wykolejonych, ale i tych, u których stwierdza się wstępne stadia zaburzeń w zachowaniu się.
Podstawowym zadaniem resocjalizacji jest doprowadzenie dziecka społecznie niedostosowanego do takich form zachowania się, które są zgodne z obowiązującymi normami społecznymi.
Resocjalizacja społecznie niedostosowanych jest działaniem naprawczym, zmierzającym do ukształtowania w wychowaniu postaw akceptowanych społecznie.

Działalność resocjalizacyjna nie ma na celu powrotu do poprzedniego stanu zdrowia psychicznego i społeczno-moralnego, gdyż osobowość ludzka ulega rozwojowi, stale się zmienia. Zaniedbania wychowawcze, braki materialne i niezaspokojone potrzeby emocjonalne w ciągu długich lat rozwoju dziecka powodują określone stereotypy zachowania, swoiste postawy motywacyjne, których nie można całkowicie zmienić przez wychowanie. Niedostatku emocjonalnego, braku pozytywnych przeżyć i doznań emocjonalnych w dzieciństwie, które są między innymi warunkiem prawidłowego rozwoju psychicznego, nie można już w żaden sposób, żadnymi metodami terapeutycznymi uzupełnić czy wyrównać. Poprzez wychowanie, a w razie potrzeby poprzez zmianę środowiska wychowawczego, można osiągnąć stan dobrego dostosowania się jednostki do warunków i norm społecznych, ale pozostaje już inna motywacja.

89. Przedstaw zadania wychowania resocjalizacyjnego.

Zadania wychowania resocjalizacyjnego:

1. Eliminowanie czynników zaburzających osobowość wychowanka (likwidowanie przyczyn) - polega na usuwaniu przyczyn agresywności, stwarzaniu warunków do wyładowania psychoruchowego, kształtowania refleksyjności i siły woli..

Czynniki zaburzające:

• impulsywność

• nieadekwatność

• dysocjalność

• antysocjalność

2. Przekształcanie stanów osobowości - czyli usunięcie jej negatywnych zmian wywołanych tymi czynnikami.

3. Utrwalenie uzyskanych wyników - wzmocnienie odporności wychowanka na różne negatywne wpływy środowiskowe.

4. Zainspirowanie jednostki do samowychowania - polega na stawianiu sobie określonych celów (samopoznanie i samoocena wstępna, samorealizacja i samoocena końcowa)

90. Przedstaw zagadnienie resocjalizacyjnego wykorzystania kultury.

Oddziaływania kulturotechniczne polegają na wykorzystywaniu w opiece, wychowaniu i terapii resocjalizacyjnej środków wpływu wywieranych przez kulturę i cywilizację na poszczególne osoby i grupy wychowawcze. Dobierając do potrzeb i zainteresowań wychowanków rozmaite formy zajęć kulturotechnicznych, kształtuje się nie tylko określone przekonania, łagodzi napięcia i konflikty wewnętrzne, ale przede wszystkim modyfikuje się zachowania wychowanków zgodnie ze społecznie akceptowanymi wzorami kulturowymi. Procedura kulturotechniczna ma wysokie walory integracyjne, umożliwia identyfikację wychowanka z wartościami społeczno-kulturowymi, blokując ewentualne motywacje do działania antyspołecznego. Pozwala na ponowną integrację jednostki ze społeczeństwem i jej prawidłową, niezaburzoną adaptację społeczną.

Metody wpływu elementów kultury, chodzi tutaj o wzory i wytwory kultury, wywierające wpływ na zachowanie się wychowanków, są to: nauka szkolna, praca społeczna i zorganizowana rekreacja. Do tych metod zalicza się między innymi:

Metodę zespołową - uczniów dzieli się na małe 3-6 osobowe zespoły pracujące nad wspólnym problemem.

Metodę problemową, która polega na kierowanym rozwiązywaniu problemów przez uczniów.

Metody aktywizujące pracę uczniów, wykorzystują one zainteresowania i spontaniczną aktywność uczniów, są to np. metoda projektów, „burza mózgów”, „śniegowa kula”, metaplan, drama, symulacja,dyskusja, metoda wolnych skojarzeń.

Metodę indywidualnych przypadków, polegającej na analizie jednostkowych losów wychowanka, uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze. Jest to metoda gruntownego poznania, jego potrzeb, opinii i postaw, potrzeba do indywidualizowania oddziaływań wychowawczych.

Metodę organizowania sportu i rekreacji, ponieważ ruch, jako środek wychowawczy jest czynnikiem pobudzającym dynamikę rozwojową, kształtującym osobowość. Również poprzez zabawy i ćwiczenia ruchowe wychowanek lepiej adaptuje się do życia, zdobywa wiarę we własne możliwości, pokonuje obawę i wewnętrzne opory, cieszy się osiągnięciami.

Metodę muzykoterapii, ponieważ muzyka i kontakty z nią są ważnym czynnikiem rozwoju uczuć osobistych, społecznych, rozwoju postaw moralnych. Muzykoterapia może być zatem resocjalizacyjnym i profilaktycznym sposobem oddziaływania na wychowanka, na jego psychikę, emocje, stan somatyczny.

91. Na czym polega oddziaływanie grupy wychowawczej w resocjalizacji?

Oddziaływania odwołują się do środków wpływu grupowego na jednostkę lub inną grupę społeczną będącą przedmiotem sterowania, do tzw. więzi międzygrupowych w zaspokajaniu potrzeb wychowanków, w ich uspołecznianiu oraz oddziaływaniu terapeutycznym. Socjotechnika umożliwia głównie wzrost poziomu dojrzałości interpersonalnej wychowanków wyrażającej się spostrzeganiem i ocenianiem zachowań cudzych i własnych. Środki socjotechniczne wykorzystują presję grupy.

Wyróżnia się :

1. Metoda uwarunkowująca wpływ grupy na jej członków (metoda samorządu, odpowiedniego kierowania grupą, metoda kształtowania atrybutów grupy)

2. Metody podtrzymujące wpływ grupy (podnoszenia prestiżu i spoistości grupy i metoda integrowania grupy)

Metody oparte na wpływie różnych grup społecznych wykorzystują fakt zależności człowieka od grupy społecznej, która staje się środkiem wychowania. Wyróżniamy tutaj trzy metody:

1. Metoda samorządu i zarządzania, jest to doprowadzenie wychowanka do samodzielnego i świadomego kierowania swoim postępowaniem i do samodyscypliny. Grupa jest samorządna, gdy samodzielnie planuje, organizuje i kieruje oraz przestrzega zasad działalności grupy.

2. Metoda kształtowania celów, norm i struktury grupy, polega na zwiększaniu wpływu grupy na wychowanków, prowadzącą do uwewnętrzniania przez nich wartościowych celów grupy. Dokonuje się to poprzez przyjęcie tych celów grupy, które nie są sprzeczne z celami wychowawcy i podsuwanie grupie nowych atrakcyjnych celów konstruktywnych w atrakcyjnej formie. Kształtuje się także normy i przekształca dawne poprzez: uświadomienie członkom grupy norm, organizowanie sytuacji sprzyjających zmianie istniejących i wprowadzenie nowych norm oraz powoływanie organów egzekwujących przestrzeganie określonych norm. Dokonuje się również przekształceń w strukturze grupy, poprzez: przydzielenie wychowankom zadań o różnym znaczeniu dla grupy, modyfikowanie kryteriów ocen postępowania członków grupy oraz nadawanie i pozbawienie określonych funkcji.

Metoda podnoszenia spoistości i prestiżu grupy, polega na zwiększaniu możliwości zaspokajania potrzeb wychowanków poprzez: tworzenie grup elitarnych, przyjmowanie do nich nowych członków, zmianę cech grupy, aby w większym stopniu zaspokajała potrzeby członków oraz podnoszenie jej atrakcyjności.

92. Opisz proces resocjalizacji narkomanów.

Leczenie osób uzależnionych od środków odurzających odbywa się w ośrodku stacjonarnym, w poradni i na oddziale detoksykacyjnym. Ważne jest, aby przed przyjęciem na leczenie w ośrodku stacjonarnym pacjent przeszedł kolejne etapy leczenia.
Pierwszym zasadniczym krokiem jest zgłoszenie się pacjenta po wsparcie i pomoc do poradni, punktu konsultacyjnego, gdzie zostanie prawidłowo zdiagnozowany stopień jego uzależnienia i dostanie on skierowanie i wskazówki co do dalszego leczenia.
W razie konieczności dostaje on skierowanie do szpitala w celu odbycia detoksykacji. Umożliwia mu to podjęcie terapii będąc w abstynencji.
Jeżeli stopień uzależnienia jest głęboki i istnieje potrzeba odizolowania pacjenta od środowiska zewnętrznego zostaje on skierowany do ośrodka stacjonarnego na długoterminową terapię.

Etapy resocjalizacji w ośrodku leczenia długoterminowego
1. Resocjalizacja;
2. Wychowania;
3. Terapia.
Leczenie tego typu związane jest z przebudową nieuczciwych zachowań, które związane są z życiem przestępczym, chuligańskim i subkulturą narkomańską. Do zadań terapeutów należy także kształtowanie umiejętności współżycia społecznego i odpowiedzialności za swoje czyny. Terapia w placówce tego typu wiąże się z pracowaniem nad negatywnymi postawami i bolesnym przeżyciami, które są przyczyną brania środków psychoaktywnych. Głównym celem leczenia klienta jest nauczenie go trzeźwego życia bez narkotyków i alkoholu w warunkach ośrodków długoterminowych. Terapia trwa przeciętnie około 2 lat .

93. Przedstaw wady i zalety systemu dyscyplinarno-izolacyjnego w resocjalizacji.

WADY:

1. Podstawą była izolacja i dyscyplina

2. Charakterystyczna była tu kara i odwet

3. Izolacja wiąże się z niezaspokojeniem potrzeb, a ta rodzi zachowania negatywne, które później się pogłębiają

4. Kara wpływa negatywnie, powoduje chęć odwetu i odbierana jest jako nagroda.

5. Kara i izolacja to dwa podstawowe filary na których opiera się resocjalizacja.

6. Kary stosowano bardzo często, raczej nie było mowy o nagrodach, miała nauczyć poszanowania wolności

7. Bardzo często pojawiała się flustracja rozładowywana w postaci agresji, zachowania autoagresywnego i buntu zarówno indywidualnego jaki i zbiorowego

8. Innym skutkiem było to, że nieletni nie uczył się ról prospołecznych i nie wykształcały się w nim podstawy prospołeczne. Nie następowały pozytywne zmiany w osobowości, jeżeli się pojawiały to tylko pozornie.

9. Wychowawca i wychowanek nie współpracują ze sobą.

10. Nie zmienia się zaburzonych stanów osobowości. Utrwala się patologia.

• Izolacja chroniła społeczeństwo przed przestępcą.

94. Omów zasady postępowania z nieletnimi w wybranych krajach europejskich.

POSTĘPOWANIE Z NIELETNIMI W NIEMCZECH

Intencją jest wychowanie nieletnich. Ustawa karna zwraca uwagę na dyscyplinę, wychowanie fizyczne, naukę, pracę. Założenia resocjalizacji w Niemczech:

* wychowanie nieletnich i nakłanianie ich do prawidłowego i praworządnego życia,

* nacisk na naukę i zachęcanie do zdobywania wiedzy ,

* wartościowe zajęcia rekreacyjne.

W stosunku do spraw nieletnich dużo do powiedzenia ma prokurator. Sądy dla nieletnich rozpatrują sprawy karne od prokuratora. Dzieci są przyjmowane na własne życzenie, wskutek zgłoszenia sąsiadów itp. do czasu aż ich sytuacja się ustabilizuje. Sąd dysponuje takimi środkami jak:

1. Środki wychowawcze (nadzór w rodzinie, rodzina zastępcza, ośrodek wychowawczy).

2. Środki półkarne

3. Środki karne (pozbawienie wolności, areszt poza zwykłym systemem).

Urzędy opieki społecznej nad młodzieżą: kontrolują imprezy rozrywkowe, lokale nocne itp. i umieszczają w placówce opiekuńczej

ARESZT DLA NIELETNICH odbywa się w specjalnych warunkach.

1. Na czas weekendu

2. Krótkoterminowy od 2 do 6 dni bez przerw.

3. Długoterminowy - od 1 do 4 tygodni.

Kara pozbawienia wolności jest odbywana w więzieniach dla nieletnich. Trwa od 2 do 4 lat.

Wyróżniają 3 kategorie nieletnich:

1. Dzieci do 14 lat, które nie podlegają odpowiedzialności karnej,

2. Nieletni przestępcy między 17, a 18 r. życia którzy ponoszą odpowiedzialność karną,

3. Młodociani między 18, a 21 r. życia którzy odpowiadają karnie.

POSTĘPOWANIE Z NIELETNIMI WE FRANCJI:

Najważniejsze cechy systemu we Francji to:

1. Prowadzenie jednego typu interwencji (tylko sąd, w drobnych sprawach są dpolicyjny)

2. Nie ma wzniesienia różnicy stosowania środków cywilnych czy karnych.

Kategorie nieletniego:

1. Nieletni przestępca,

2. Nieletni w zagrożeniu - sędzia może ich umieści w schronisku, w internacie itd.

Odpowiedzialność karna:

1. Zasada nieodpowiedzialności nieletnich

• nie odpowiada prawnie żaden sprawca czynu przed 18 r. życia,

• w stosunku do dzieci 13 r. życia podejmuje się tylko środki wychowawcze

2. Zasada przywileju audycji.

• tworzy się odrębne specjalne sądownictwo dla nieletnich,

• sędzia dla nieletnich może jednoosobowo orzeka bez ławników itd. oraz sam prowadzi dochodzenie w sprawach dot. nieletnich,

• sąd policyjny

Sędzia może stosować środki wychowawcze tj:

1. umieszczenie w internacie reedukacyjnym,

2. umieszczenie w placówce leczniczo - pedagogicznej,

3. może poddać pod opiekę organom pomocy społecznej dla nieletnich.

Kara pozbawienia wolności: w zawieszeniu, na okres próby, bezwzględnie wyegzekwowana.

Kara grzywny: zawieszona, bezwzględnie wyegzekwowana.

We Francji wychowawca jest wspomagany przez najstarszego wychowanka. Każdemu wychowankowi przydzielano opiekuna.
POSTĘPOWANIE Z NIELETNIMI W WIELKIEJ BRYTANI:

System oparty jest na progresji i selekcji. Obowiązuje tu surowa selekcja. Chłopcy od 17 do 23 r życia. Składają się na niego 4 typy zakładów:
1. Zakład dla początkujących przestępców, rokujących szybkie postępy resocjalizacji
2. Zakład przeznaczony dla starszych przestępców o znacznym stopniu zaawansowania
3. Zakład dla osób z zaburzeniami psychicznymi i fizycznymi
4. Zakład dla osób wybitnie inteligentnych przejawiających silne tendencje psychopatyczne i przestępcze
Grupy te liczą nie więcej niż 10 - 12 osób i załogę jednego domu tworzy nie więcej niż 5 grup wychowawczych. Wychowawcą jest zawsze mężczyzna. W grupach funkcjonują kobiety zwane „matkami” które tworzą namiastkę macierzyństwa. Panuje progresja - grupa brązowa to grupa najniższa bez przywilejów, a błękitni to wychowankowie, którzy mają już jakieś przywileje. Nie przyjmuje się do tych zakładów recydywy.

95. Czego dotyczą Reguły Pekińskie? (w zakresie problematyki resocjalizacyjnej).

Są to minimalne standardy Narodów Zjednoczonych dotyczące zasad działania administracji sądownictwa dla nieletnich. Zasady Pekińskie przyjęte przez ONZ w 1985 r. dostarczają państwom rad jak chronić prawa dziecka i szanować ich potrzeby w rozwoju odrębnego i wyspecjalizowanego systemu sądownictwa dla nieletnich.

PODSTAWOWE ZASADY

1. Nieletni, którzy popadli w konflikt z prawem, powinni być traktowani zgodnie z przewidzianą prawem procedurą mająca na celu ich ochronę.

2. Zatrzymanie nieletniego powinno być traktowane jako środek ostateczny, na jak najkrótszy okres czasu i w oddzieleniu od dorosłych przestępców, gdzie mogliby ulec ujemnemu oddziaływaniu, chyba że chodzi o osoby pociągnięte do odpowiedzialności przez sąd karny dla dorosłych.

3. Nieletni przestępcy nie mogą być umieszczani w zamkniętych instytucjach penitencjarnych, chyba że zostali skazani za ciężkie przestępstwo agresywne przeciwko osobie lub uznani za winnych.

W zakładzie zamkniętym może nastąpić tylko, gdy jest to niezbędne do ochrony nieletniego przed przestępczością albo nie ma innego środka, który mógłby zapewnić bezpieczeństwo społeczne czy też zaspokoić cele sprawiedliwości i stworzyć możliwość resocjalizacji nieletniego.

4. Postępowanie prawne przed jakąkolwiek władzą powinno być przeprowadzone w najlepszym interesie nieletniego i w sposób który pozwoli mu brać udział i swobodnie się wypowiadać.

5. Pozbawienie wolności powinno być zastosowane tylko po głębokim namyśle na minimalny okres czasu i tylko w wypadku poważnych przestępstw.

6. Społeczność międzynarodowa i poszczególne kraje powinny podjąć wszelkie wysiłki dla zapewnienia wszystkim nieletnim możliwości rozwoju i prowadzenia życia godnego, zaspakajającego aspiracje młodzieży i oczekiwania społeczne.

96. Przedstaw instytucje resocjalizacyjne wychowujące w środowisku otwartym.

1. Kuratela Sądowa dla nieletnich

2. Kuratorski Ośrodek pracy z młodzieżą

3. Ochotnicze Hufce Pracy

4. Rodziny zastępcze

5. Ogniska Wychowawcze

6. Środowiskowe programy pedagogiczne.

KURATOR SĄDOWY sprawuje nadzór nieletnimi, którzy popełnili czyn karalny w wieku 13-17 lat i sąd rodzinny orzekł wobec nich nadzór kuratora jako środek wychowawczy, oraz nad nieletnimi w przypadku warunkowego zwolnienia z zakładu poprawczego. Jego zadanie polega na eliminowaniu zaburzeń, przez ingerencję w życie rodziny, środowiska szkolnego i rówieśniczego. Ma na celu wyprowadzenie nieletniego ze złej drogi na jaką wkroczył i wprowadzenie go na drogę dobrą.

KURATORSKI OŚRODEK PRACY Z MŁODZIEŻĄ zadaniem ośrodków jest wdrożenie uczestników do przestrzegania zasad współżycia społecznego i porządku publicznego oraz kształtowania właściwego stosunku do nauki i pracy, a także budzenie zainteresowań i rozwijanie uzdolnień. Ośrodek:

• przeprowadza zajęcia dydaktyczno-wychowawczych z nieletnimi,

• współdziała z rodzicami lub opiekunami uczestników zajęć,

• współpracuje ze szkołami.

OCHOTNICZE HUFCE PRACY wykonują zadania na rzecz młodzieży wymagającej szczególnej troski. Działania OHP skierowane są do tej części młodzieży, które zagrożone są wszelkimi konsekwencjami przedwczesnego opuszczania powszechnego systemu edukacji i do tych którym rodzice nie są w stanie zapewnić właściwych warunków do kształcenia oraz rozwijania osobowości. Do OHP przyjmowana jest młodzież w wieku od 15 do 18 lat.

RODZINA ZASTĘPCZA orzeka o niej sąd rodzinny. Jest to forma opieki nad dzieckiem pozbawionym jej ze strony rodziców. Jej podstawowym obowiązkiem jest sprawowanie faktycznej bieżącej opieki nad dzieckiem i jego wychowaniem. Na rodziny zastępcze czekają:

1. dzieci, które mogą być adoptowane, ale ich szanse na znalezienie rodziny są niewielkie (dzieci starsze, z problemami, liczne rodzeństwa)

2. dzieci z nieuregulowaną sytuacją prawną tzn. których rodzice mają ograniczoną lub zawieszoną władzę rodzicielską.

Wyróżnia się trzy typy rodzin zastępczych:

1. Rodziny zastępcze spokrewnione z dzieckiem

2. Rodziny zastępcze spokrewnione z dzieckiem, ale z uwagi na dalszy stopień pokrewieństwa

3. Rodziny zastępcze obce w stosunku do dziecka.

OGNISKA WYCHOWAWCZE celem ognisk jest zapobieganie wszelkim stanom zagrożenia rozwoju i wychowania dziecka oraz resocjalizacji dzieci i młodzieży, u których występują stany niezaspokojenia określonych potrzeb. Celem ognisk jest udzielanie pomocy młodzieży zagrożonej wykolejeniem społecznym i jej rodzicom. Jest to pomoc materialna jak i polegająca na doradzaniu w rozwiązywaniu trudności wychowawczych. Jest tu młodzież mieszkającą z rodzicami, którzy akceptują pomoc ze strony ognisk i sami rolują nadzieje, że będą właściwie wychowywać dziecko. Każde dziecko w ognisku ma prawo wybory wychowawcy i nawiązania z nim bliskiego indywidualnego kontaktu. Ogniska organizują wycieczki turystyczne, kolonie i obozy.

ŚRODOWISKOWE PROGRAMY PEDAGOGICZNE celem programu jest usuwanie tkwiących w rodzinie przeszkód w rozwoju i socjalizacji dziecka. Propozycja programowa polega na udzielaniu pomocy dziecku poprzez modyfikację postaw i zachowań jego rodziny, bez potrzeby izolowania go od niej.

97. Kto i w jaki sposób sprawuje nadzór nad wykonywaniem orzeczeń w sprawach nieletnich?

Nadzór nad wykonywaniem orzeczeń w sprawach nieletnich sprawuje Sędzia Rodzinny.

Polega on na kontroli i ocenie:

1. Legalności umieszczenia i pobytu nieletnich w placówce oraz zwalniania ich z placówki.

2. Zgodności umieszczania nieletnich w placówce z orzeczeniami sądów.

3. Przestrzegania praw i obowiązków nieletnich

4. Zgodności udzielania przywilejów, nagród i stosowania kar z obowiązującymi przepisami.

5. Prawidłowości stosowanych w placówce metod i środków oddziaływania na nieletnich

6. Prawidłowości dokumentacji dotyczącej nieletniego oraz dokonywania okresowych analiz i ocen skuteczności postępowania w sprawie nieletniego.

7. Przestrzegania ustalonego porządku, dyscypliny i prawidłowości postępowania w przypadku ujawnienia popełnienia przestępstwa oraz w innych przypadkach zagrożenia bezpieczeństwa placówki.

8. Zapewnienia nieletniemu warunków bytowych i sanitarnych, opieki zdrowotnej oraz możliwości udziału w zajęciach kulturalno-oświatowych i rekreacyjnych oraz rozwijania jego aktywności społecznej.

9. Udzielania nieletnim opuszczającym placówkę odpowiedniej pomocy określonej odrębnymi przepisami.

10. Prawidłowości i terminowości załatwiania próśb, skarg i wniosków nieletnich.

W celu realizacji tych zadań, Sędzia rodzinny:

1. ma w każdym czasie prawo wstępu na teren nadzorowanej placówki oraz pomieszczeń, w których przebywają nieletni.

2. ma prawo przeglądania dokumentów i żądania wyjaśnień od administracji nadzorowanej placówki.

3. ma prawo przeprowadzania na osobności rozmów z nieletnimi oraz badania ich próśb i skarg.

4. przeprowadza okresowe kontrole nadzorowanych placówek w zakresie obejmującym całokształt spraw poddanych nadzorowi.

5. może wydawać zalecenia pokontrolne oraz kontroluje prawidłowość i terminowość ich realizacji.

6. podejmuje w miarę potrzeby inne czynności i decyzje zmierzające do usunięcia uchybień i zapobieżenia ich powstawaniu.

98. Wymień znane Ci rodzaje zakładów poprawczych.

1. Zakłady resocjalizacyjne:

a. otwarte (młodzieżowe ośrodki adaptacji społecznej)

b. półotwarte

c. zamknięte (dla uciekinierów z zakładów wcześniejszych)

d. o wzmożonym nadzorze wychowawczym dla nieletnich mocno zdeterminowanych.

2. Zakłady resocjalizacyjno - rewidalizacyjne dla nieletnich upośledzonych.

3. Zakłady resocjalizacyjno - terapeutyczne dla nieletnich:

a. z zaburzeniami psychicznymi

b. uzależnionych od środków odurzających i psychotropowych

c. mścicieli wirusa HIV

99. Kto i w jaki sposób sprawuje nadzór penitencjarny?

Nadzór penitencjarny sprawuje Sędzia Penitencjarny.

1. przeprowadzając okresowe wizytacje jednostek kontrolowanych lub wizytacje doraźne obejmujące całokształt spraw podlegających kontroli i ocenie.

2. wydając zalecenia powizytacyjne oraz kontrolując prawidłowość i terminowość ich realizacji,

3. wydając decyzje i zarządzenia w przypadkach przewidzianych w ustawie,

Ma on prawo wstępu w każdym czasie, bez ograniczeń do zakładów i aresztów oraz poruszania się po ich terenie, przeglądania dokumentów i żądania wyjaśnień od administracji tych jednostek. Ma prawo przeprowadzania podczas nieobecności innych osób rozmów z osobami pozbawionymi wolności oraz badania ich wniosków, skarg i próśb.

Nadzór penitencjarny sprawowany w zakładzie karnym przez sędziego penitencjarnego polega na kontroli:

1) Legalności i prawidłowości wykonywania kary pozbawienia wolności, aresztu, zatrzymania oraz środka zabezpieczającego związanego z umieszczeniem w zakładzie zamkniętym

2) Wykonywania zadań penitencjarnych zakładu karnego oraz przestrzegania praw i obowiązków skazanych oraz prawidłowości i terminowości okresowych ocen postępów w resocjalizacji i opiniowania skazanych,

3) Działalności zakładu karnego w zakresie rozpoznawania osobowości skazanych

4) Kwalifikowania skazanych do właściwych systemów wykonywania kary, ustalania indywidualnych programów oddziaływania oraz sposobu ich realizacji,

6) Prawidłowości zaliczenia skazanych do odpowiednich grup klasyfikacyjnych i kierowania do właściwych zakładów karnych,

7) Ustalonego w zakładzie karnym porządku i dyscypliny,

8) Wykorzystywania pracy jako środka oddziaływania penitencjarnego, przestrzegania przepisów bhp,

9) Kierowania skazanych do nauczania ogólnego i zawodowego,

10) Organizowania czasu wolnego skazanych, zwłaszcza organizowania zajęć kulturalno-oświatowych,

11) Prawidłowości przyznawania nagród i kar dyscyplinarnych

12) Współdziałania ze społeczeństwem, z zakładami pracy zatrudniającymi skazanych, placówkami oświatowo-wychowawczymi i rodzinami skazanych

13) Przestrzegania praw skazanych w zakresie korzystania z praktyk religijnych,

14) Warunków bytowych skazanych, stanu opieki medycznej i sanitarnego,

15) Prawidłowości i terminowości załatwiania próśb, skarg i wniosków skazanych,

16) Przestrzegania przepisów o bezpieczeństwie w zakładzie karnym, w tym przepisów dotyczących użycia broni, siły fizycznej i środków przymusu bezpośredniego,

17) Prawidłowości postępowania administracji zakładu karnego w wypadkach buntów, samouszkodzeń i zgonów,

18) Zakresu terminowości i trafności podejmowanych czynności mających na celu przygotowanie skazanego do życia po zwolnieniu z zakładu karnego,

19) Udzielania pomocy postpenitencjarnej, w zakresie uzyskania przez skazanego dokumentów tożsamości, znalezienia pracy i zakwaterowania po zwolnieniu z zakładu karnego.

100. Kiedy wymierzana jest kara, a kiedy stosowane są środki zabezpieczające?

Kary są środkami stosowanymi wobec przestępców i wymierzane przez sąd. Pełnią następujące funkcje:

1. odstraszającą - powoduje niechęć i strach innych podmiotów do działania przeciw prawu;

2. represyjną - odstrasza przestępcę, a innym daje poczucie bezpieczeństwa i sprawiedliwości;

3. resocjalizacyjną - umożliwia przestępcy ponowne dostosowanie się do norm prawnych;

4. izolacyjną - izoluje przestępcę od społeczeństwa i uniemożliwia popełnianie dalszych czynów.

Kodeks karny przewiduje stosowanie kar, środków karnych i środków zabezpieczających.

Kara może przyjąć różne rodzaje np.:

• grzywnę,

• ograniczenie wolności,

• pozbawienie wolności,

• dożywotnie pozbawienie wolności.

Miejscem odbywania kar są zakłady karne.

Jako dodatkowe obciążenia przewidziane za popełnione przestępstwa stosuje się środki karne np.:

1. pozbawienie praw publicznych np. utratę praw wyborczych

2. zakaz prowadzenia pojazdów

3. zakaz pełnienia określonych funkcji lub zajmowania stanowiska - stosuje się wobec osób, które nadużyły swoich uprawnień zawodowych lub publicznych;

4. zakaz wykonywania zawodu - stosuje się go względem osób, które nadużyły zajmowane stanowisko lub postąpiły wbrew etyce zawodowej np. lekarz, który świadomie popełniły błąd medyczny;

5. obowiązek naprawienia szkody

6. świadczenie pieniężne - na rzecz np. instytucji charytatywnej,

7. przepadek mienia - oznacza konfiskatę przedmiotów sprawcy;

8. nawiązka - świadczenie pieniężne na określony cel, którego wysokość jest uznana przez sąd;

9. publiczne ogłoszenie wyroku - stosuje się w celu napiętnowania sprawcy łamania przepisów prawnych, jednocześnie ma działać edukacyjnie na społeczeństwo;

Środki zabezpieczające - są rodzajem działań sądowych wobec osoby, której nie można przypisać całkowicie winy. Stosuje się wówczas inny rodzaj zabezpieczenia np. izolacje lub środki administracyjne.

---