Geneza filozofii:

Do podstawowych pytań filozoficznych zaliczamy:

• „Kim jest człowiek?”

• „Jak jest zbudowany świat?”

• „Po co człowiek żyje?”

Pytania te pojawiły się ok. 3 tysięcy lat p.n.e. na Wschodzie.

Filozofia europejska pojawiła się ok. 8/7 lub 6/5 w. p.n.e., czyli uogólniając ok. 7 w. p.n.e. w starożytnej Grecji.

Aby filozofia mogła się pojawić, kultura musiała być stosunkowo rozwinięta. Rozwój kulturowy możliwy był dzięki podróżom, z których przywożono nowe umiejętności.

Ludzie posiadali jednak wyłącznie umiejętności, nie umieli ich wytłumaczyć.

Za czasów starożytnych Greków obowiązywał „mitologiczny pogląd na świat”: według Greków Bogowie byli tacy jak ludzie - mieli zalety i wady, tyle, że byli nieśmiertelni.

Wszystkie zjawiska tłumaczone były w odniesieniu do bóstw, np. Bóg Wiatru, Bóg Sztuki, Bóg Miłości, Bóg Ognia, Bóg Sztuki, itd. Zakładano, że istnieją siły nadnaturalne (bóstwa), które kierują i warunkują działania człowieka.

Światopogląd składał się z:

1. normalnej działalności ludzkiej (praktycznej) - konkretne zachowanie ludzi,

2. płaszczyzny symbolicznej (działalności tomistycznej) - tj. składanie odpowiednich darów, by uzyskać przychylność boga.

Kiedy pojawiało się nowe, niewytłumaczalne zjawisko wymyślano boga, które jest za nie odpowiedzialne.

Tales z Miletu - ojciec filozofii, jako pierwszy podjął próbę wytłumaczenia niewytłumaczalnych zjawisk nie odnosząc się do bogów, lecz w oparciu o zjawiska, które są człowiekowi już znane.

Etymologia i definicja pojęcia filozofia:

Słowo „filozofia” pojawiło się po raz pierwszy w V w. p.n.e. Za jego twórcę uważany jest Pitagoras (571r. p.n.e. - 497r. p.n.e.). Pitagoras nazwał się filozofem, tj. „miłośnikiem mądrości”.

Filozofia (gr. philea - kocham, lubię, miłuję, sofia - zręczność, biegłość, (później) mądrość, wiedza) = „umiłowanie mądrości”

Ze względu na okres powstania w dziejach rozwoju filozofii wyróżnia się 4 okresy:

1. Filozofia starożytna (VIII w. p.n.e. - VI w. n.e.)

to tzw. filozofia przyrody, szuka odpowiedzi na pytania „jak powstał świat?”, „jak jest zbudowany świat?”. Sokrates stawia tutaj w centrum zainteresowania problematykę etyczną (moralną), co ma związek ze zmianą sytuacji politycznej w Grecji.

Od III w. p.n.e. filozofia zajmuje się tematyką etyczną: „jak człowiek ma żyć, żeby osiągnąć szczęście”.

Filozofię starożytną dzieli się na:

• filozofię przedsokratejską,

• filozofię posokratejską.

2. Filozofia chrześcijańska (I w. n.e. - XIV w. n.e.)

I - III w. to okres kształtowania się filozofii chrześcijańskiej, powstają pierwsze jej założenia.

W IV w. Konstanty uznaje chrześcijaństwo za obowiązującą wiarę.

W 325r. na Soborze Nicejskim spisano założenia wiary.

1. agnostycyzm:

• występuje tu świat eonów (upersonifikowane siły kosmiczne),

• dzieje ludzkości to zmaganie się sił kosmicznych,

• walka toczy się między Bogiem Światła (Dobra) i Bogiem Ciemności (Zła),

• Chrystus jako jeden z eonów, który ma pomóc ludziom wyzwolić się ze zła.

augustianizm:

IV/V w. - św. Augustyn reprezentował filozofię chrześcijańską.

3. tomizm:

Filozofia stworzona przez Tomasza z Akwinu.

Filozofia chrześcijańska nie zajmuje się życiem ziemskim, szuka odpowiedzi na pytanie „jak człowiek ma żyć, żeby osiągnąć życie wieczne?”.

3. Filozofia nowożytna (XV w. - 1830r.)

1830r. uważany jest za schyłek filozofii nowożytnej, gdyż:

• umiera Hegel, filozof, twórca ostatniego systemu filozoficznego,

• zaczyna wychodzić dzieło Augusta Comte'a.

Okres filozofii nowożytnej rozpoczyna się okresem odrodzenia - ponownie w centrum zainteresowania jest człowiek i jego życie doczesne.

Przełomu dokonał John Locke - postawił on w centrum zainteresowania teorię poznania.

4. Filozofia współczesna (1830r. - …)

Okres ten charakteryzuje się tym, iż filozofia nie dotyczy już tematyki ogólnej, lecz podlega wąskiej specjalizacji.

Od XVII/XVIII w. pojęcie filozofia obowiązuje jako synonim nauki, ma miejsce burzliwy podział filozofii: pod wpływem nauki wyodrębnia się kosmologia (matematyka i astrologia), osiągnięcia Newtona powodują wyodrębnienie fizyki, itd.

Do podstawowych działów filozofii dzisiaj zalicza się:

1. Ontologia - teoria bytu (inaczej metafizyka),

2. Teoria poznania,

3. Etyka,

4. Estetyka,

5. Antropologia filozoficzna (filozofia człowieka),

6. Logika.

WYKŁAD 25-02

Charakterystyka współczesnych podstawowych działów filozoficznych.

1. ONTOLOGIA (teoria bytu, metafizyka)

• Teoria bytu - „byt” to coś co istnieje, a zatem dział ten zajmuje się tym co istnieje i jak istnieje.

• Przez długi okres czasu ontologia uważana była za główny dział filozofii (od 7/8w. do 17w.).

• Szuka odpowiedzi na pytanie „jakiej natury jest to co istnieje?”

• Ontologia rozważa co jest prawdziwym bytem, co istnieje naprawdę.

• Istnieje wiele koncepcji teorii bytu:

1. istnieje jeden byt - stawiane w tej koncepcji pytania filozoficzne to:

• „jakiej natury jest ten byt - materialnej czy niematerialnej?”

• „czy ten byt jest stały czy się zmienia?”

BYT STAŁY	BYT ZMIENNY
Zadaniem teorii bytu jest opisanie go.	Zmienia się w sposób przypadkowy. Nie jesteśmy w stanie go opisać.	Zmienia się zgodnie z określonymi prawami. Trzeba odkryć prawa, według których zachodzą zmiany i na ich podstawie opisać byt.

2. istnieją dwa byty:

• do każdego z bytów należy odnieść takie pytania, jak w koncepcji jednego bytu,

• „jak te dwa byty mają się do siebie: czy są niezależne? czy jest hierarchia? czy są równe?”

Analogicznie w przypadku teorii zakładającej istnienie trzech, czterech, itd. bytów.

2. GNOSEOLOGIA (epistemologia, teoria poznania)

• Teoria poznania: „poznanie” to zdobywanie wiedzy o rzeczywistości.

• Szuka odpowiedzi na pytania:

• „Przy pomocy czego zdobywamy wiedzę?”

• doświadczenie jako źródło poznania,

• droga czysto rozumowa jako źródło poznania.

• „Czy posiadamy wiedzę wrodzoną czy cała wiedza to wiedza nabyta?”

• tak, posiadamy wrodzoną wiedzę,

• posiadamy wrodzoną wiedzę, lecz przypominamy ją sobie dopiero z czasem,

• nie posiadamy wiedzy wrodzonej (człowiek w chwili narodzin to tabula rasa).

• Teoria poznania to proces zdobywania wiedzy; wiedza to wiadomości prawdziwe.

• Gnoseologia obejmuje także podstawowe zagadnienie prawdy i fałszu:

• Klasyczna definicja prawdy (Arystoteles): Prawda to zgodność myśli z rzeczywistością.

• Istnieje także szereg tzw. „nieklasycznych definicji prawdy”.

3. ETYKA (nauka o moralności)

• Potocznie etyka stanowi synonim moralności. W filozofii rozróżnia się te dwa pojęcia:

• etyka: nauka o moralności,

• moralność: wiedza o tym co dobre lub złe.

• Głównym problemem jest zdefiniowanie dobra i zła. Istnieje wiele definicji dobra i zła. Etyka to nauka o tym co dobre i złe w znaczeniu neutralnym (nie wartościującym).

• Wiąże się z tym problem formułowania wzorców, jak człowiek powinien żyć, itp.

• Etyka zajmuje się ocenami i normami moralnymi.

Czym jest norma moralna?

• „Czy można znaleźć element, który istnieje w normach moralnych, ale nie występuje w innych normach?”

• Podejmowane są próby odnalezienia tego, co należy do norm moralnych, a co nie.

• Do tej pory nie udało się znaleźć jednoznacznego wyróżnika.

Podobnie jest z ocenami moralnymi.

• Od starożytności do 19w. rozwija się etyka normatywna, stawia za cel odpowiedź na pytanie: „co jest dobre?”, „jak należy postępować dobrze?”.

• Od 19w. zmienia się podejście, powstaje etyka naukowa, która ma opisywać co w danym okresie, dana grupa, na określonym terytorium uważa za dobre.

• Istnieje również metafizyka, która definiuje podstawowe pojęcia używane w etyce.

4. ESTETYKA (nauka o pięknie)

• Zajmuje się ustaleniem czym jest piękno i form w jakich się ono przejawia.

• Stara się odpowiedzieć na pytania:

• „Dlaczego rzeczy są piękne?”

• „Czy jest coś takiego jak piękno w ogóle?”

• „Czy przedmioty są piękne, ponieważ w określony sposób oddziałują na ludzi, wywołując w nich wrażenie przeżyć estetycznych?”

• Zajmuje się także ustaleniem jak powstają przeżycia estetyczne.

• Stara się wyjaśnić istotę sądów i ocen estetycznych.

• Nie ma jednoznacznego określenia czym jest piękno. Istnieje wiele koncepcji:

• Platon: Idea jako byt doskonały, niematerialny odpowiadający bytowi rzeczywistemu.

Istnieje piękno w ogóle.

Przedmioty są piękne, ponieważ posiadają cząstkę idei piękna.

• Są filozofowie twierdzący, że piękno nie istnieje.

Nie ma piękna w ogóle.

Piękno to tylko wrażenie odnoszone na skutek oddziaływania przedmiotu, ludzki sposób reagowania na oddziaływanie przedmiotu.

• Do pytań filozoficznych z działu estetyki zalicza się także:

• „Jak to się dzieje, że odbieramy wrażenia estetyczne?”

• „Co sprawia, że uważamy dany przedmiot za piękny?”

• „W jakiej formie występuje piękno?”

5. ANTROPOLOGIA FILOZOFICZNA (filozofia człowieka)

• Dział filozofii, który zajmuje się człowiekiem i wszystkimi aspektami jego życia.

• Rozpatruje problem sensu ludzkiego życia, formułuje ideały, opracowuje wzorce, do których powinniśmy dążyć („jaki powinien być człowiek?”).

• Jednym z zasadniczych zagadnień jest problem posiadania przez człowieka wolnej woli.

• Wolna wola: prawo wyboru postępowania.

• Podstawą oceny moralnej zachowań ludzkich jest założenie, że człowiek jest istotą wolną i sam decyduje o swoim postępowaniu.

• Dzisiaj zakładamy, że posiadanie wolnej woli jest cechą nieodłączną człowieka. To założenie zrodziło się jednak dopiero w 18w. pod wpływem rewolucji francuskiej (która głosiła hasło: „wolność, równość, braterstwo”).

• Filozofowie starożytni twierdzili, że wolną wolę trzeba było zdobyć lub wypracować (nie każdy zatem posiada wolną wolę).

• Stoicy twierdzili, że są dwie odmiany wolności: zewnętrzna - gdy możemy się swobodnie poruszać, wewnętrzna - wolność w sferze myśli („Człowiek może być niewolnikiem, ale pozostaje wolny, bo posiada wolność myśli”).

• Tomasz z Akwinu: istnieje wolność zewnętrzna, która może być ograniczona, a także wolność wewnętrzna, której nikt nie jest w stanie ograniczyć.

6. LOGIKA

• Zajmuje się metodami poprawnego myślenia, jasnego i zwięzłego formułowania myśli, sposobami dowodzenia.

ONTOLOGIA:

Etymologia słowa „ontologia” wywodzi się z języka greckiego. Z gr. to on oznacza to, co jest, cokolwiek.

(Rysowanie krzesła z różnych perspektyw)

„Który z tych widoków jest prawdziwym widokiem krzesła?” - żaden, my nie wiemy jakie to krzesło jest, tylko jak to krzesła nam się przedstawia.

Teoria bytu stara się ustalić nie jak przedmiot się przedstawia (strona zjawiskowa), lecz jaki on jest w rzeczywistości.

Ontologii nie interesuje jak się świat jawi, chce poznać istotę.

Istnieje wiele koncepcji dotyczących tego co istnieje i jak istnieje.

Ontologia (teoria bytu) istnieje tak długo jak istnieje filozofia.

Sam termin „ontologia” pojawił się dopiero w 17w. Leibniz użył tego terminu w jednym ze swoich dzieł. Christian Wolff użył tego terminu w tytule swego dzieła, które okazało się w 1730.

Wcześniej posługiwano się terminem „filozofia pierwsza” lub „metafizyka”. Wcześniejsze jest pojęcie „filozofia pierwsza”, pojęciem tym posłużył się Arystoteles dokonując podziału filozofii.

Arystoteles wydzielił logikę jako samodzielną dyscyplinę, która miała przygotowywać do prowadzenia prac badawczych. To co pozostało podzielił na filozofię teoretyczną i filozofię praktyczną. W skład filozofii teoretycznej wchodziły:

• fizyka (najmniej ogólna),

• matematyka (bardziej ogólna),

• filozofia pierwsza (najbardziej ogólna) - powinna się zajmować problematyką bytu jako takiego, badać jego ostateczne przyczyny.

Pojęcie „metafizyka” pojawiło się w 3w. n.e. Twórcą jest Andronikos z Rodos. Posłużył się tym pojęciem porządkując pisma Arystotelesa występujące po fizyce („ta meta ta fizyka”).

Podejmowano różne próby podziału koncepcji ontologicznych. Najbardziej akceptowalny jest podział ze względu na ilość bytów, zdaniem danego filozofa:

1. Koncepcje pluralistyczne - zakładające, że istnieje przynajmniej trzy rodzaje bytów (lub więcej). Przedstawiciel: Empedokles, Anaksagoras.

2. Koncepcje dualistyczne - zakładają istnienie dwóch rodzajów bytów, najczęściej jeden byt jest natury materialnej, drugi - niematerialnej. W większości tego typu koncepcji byt natury idealnej jest ważniejszy od bytu materialnego. Przedstawiciel: Kartezjusz.

3. Koncepcje monistyczne - uznają istnienie tylko jednego prawdziwego bytu. Przedstawiciele: Demokryt, Hobbes.

WYKŁAD 4-03-10

HERAKLIT Z EFEZU (koniec VI i początek V w. p.n.e. / 544r. p.n.e. - 484r. p.n.e.)

Problem zmienności bytu pojawia się od pierwszych założeń filozoficznych.

Heraklit zakłada, że prawdziwy byt, jeśli istnieje, to jest zmienny.

1. Twórca teorii wariabilizmu: „nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki”.

• Cechą charakterystyczną otaczającej nas przyrody jest przechodzenie z jednego stanu w stan przeciwny (jasność przechodzi w ciemność, zimno w ciepło, życie w śmierć).

• Cechą nieodłączną świata jako bytu prawdziwego jest zmienność.

• Prawdziwy byt to otaczająca nas przyroda.

• Heraklit porównuje byt do obrazu rzeki, który oddaje zmienność rzeczywistości (życie to ciągła zmiana, podobnie rzeka - koryto się nie zmienia, a woda wciąż płynie).

• Twierdzenia Heraklita kojarzy się z myślą „panta rhei” („wszystko płynie”).

• Jedyną cechą prawdziwego bytu jest zmienność. Nie ma w przyrodzie nic stałego.

• Jak Heraklit tłumaczył fakt, że niektóre przedmioty w przyrodzie wydają się nie zmieniać? - mówił, iż życie ludzkie jest zbyt krótkie, by dostrzec zmienność. Zmiany są rozciągnięte w czasie, musielibyśmy żyć dłużej, by w pełni je dostrzec.

Pratworzywem jest ogień.

• Jednym z pierwszych pytań filozoficznych było „co było pratworzywem? czyli co było wcześniej, zanim powstał świat?” oraz „z czego składa się świat?”.

• Pratworzywem, z którego wszystko powstaje i w które wszystko się obróci jest ogień.

• Ogień najbardziej oddaje zmienną naturę rzeczywistości.

• Przemiany ognia w górę i w dół.

• Droga w dół: ogień -> powietrze -> woda -> ziemia (ogień zstępujący).

• Droga w górę: ziemia -> woda -> powietrze -> ogień (ogień wstępujący).

• W różnych miejscach przyrody ogień odbywa inną drogę.

• Determinizm, czyli przyczynowe uwarunkowanie zjawisk.

• Nic nie dzieje się przypadkiem, wszystko ma swoją przyczynę (wczoraj warunkuje dzisiaj, dzisiejszy stan rzeczy warunkuje jutro).

• Cała przyroda jest rozumna.

• Przyrodą kieruje logos (rozum), który ustala przebieg wszystkich zjawisk. Wszystkie zmiany w przyrodzie są uwarunkowane.

Istnieją koncepcje skrajnie odmienne od teorii Heraklita: „Jeśli coś się zmienia to nie może być prawdziwym bytem”.

PARMENIDES (540r. p.n.e. - 470r. p.n.e.)

Parmenides jest reprezentantem szkoły elejskiej (eleackiej). Nazwa szkoły pochodzi od nazwy miasta Elea, w którym działali reprezentanci tej szkoły. Prekursorem szkoły był Ksenofamnes, Parmenides zaś opracował główne założenia szkoły.

1. Odrzuca wariabilizm Heraklita i poszukuje stałości.

• Cechą prawdziwą bytu jest jego stałość, niezmienność.

• Parmenides nie neguje faktu zmienności otaczającej nas przeszkody. Jednak jeśli coś istnieje i przestaje istnieć, to nie jest to prawdziwy byt, a jedynie byt pozorny.

• Cechy prawdziwego bytu wywodzi na drodze czysto edukacyjnej.

• Koncepcja Parmenidesa jest oderwana od empirii (doświadczenia), jest oparta na drodze czysto rozumowej.

• Punktem wyjścia jego rozważań była teza: „byt jest, a niebytu nie ma”.

• Nie uznawano, że między ciałami występuje próżnia. Próżnia jest niebytem, a niebytu nie ma. To założenie przyjęto jako aksjomat (twierdzenie niepodważalne, pewnik).

4. Cechy prawdziwego bytu: stały, nie ma początku ani końca, jest ciągły.

• Parmenides jest zwolennikiem materialistycznego poglądu na świat - byt jest natury materialnej i ma kształt kuli (byt ma kształt kuli, więc jest natury materialnej).

Negacja teorii Heraklita:

	Założenia teorii Heraklita
		Byt ma początek	Byt ma koniec	Byt jest zmienny	Byt nie jest stały
Kontrargumenty Parmenidesa	Skoro byt ma początek, tzn. że był czas, że bytu nie było (przed powstaniem bytu). Skoro go nie było tzn., że był niebytem. Skoro niebytu nie ma, tzn. że byt nie może mieć początku.	Skoro byt ma koniec, tzn. że będzie czas, kiedy go nie będzie. Skoro go nie będzie tzn. że będzie niebytem. Skoro niebytu nie ma, tzn. że byt nie może mieć końca.	Byt nie może się zmieniać, gdyż przeszedłby w stan przeciwny i stałby się niebytem. Skoro niebytu nie ma, tzn. że byt nie może być zmienny.	Byt jest ciągły, gdyż gdyby nie był ciągły to w okresach nieciągłości musiałby się zmieniać. Przeszedłby w stan przeciwny, czyli niebyt. Skoro niebytu nie ma, to byt musi być ciągły.

Terminem często używanym w ontologii jest substancja. Termin ten miewał w filozofii różne znaczenia. Podstawowym jest znaczenie, które nadał temu terminowi Arystoteles określa substancję jako to, o czym coś innego może być orzekane, ale co samo nie może być orzekane o czymś innym. Substancją jest wszystko to, czemu przysługują jakieś cechy, co może do czegoś pozostawiać w pewnym stosunku, ale samo nie jest ani cechą, ani stosunkiem, ani stanem, itp. Substancją jest np. „ten stół”, „ta osoba”, czyli konkretna rzecz, konkretna osoba.

Substancji przeciwstawiane są cechy, które w odróżnieniu od substancji mogą być o czymś orzekane, stosunki, które mogą zachodzić, między jakimiś przedmiotami. Cecha czerwieni nie może istnieć bez substancji, której przysługuje. Czerwony szalik jest przedmiotem, któremu czerwień przysługuje. Szalik jest substancją, bo do swojego istnienia nie potrzebuje żadnego fundamentu, a czerwień jako cecha sama nie istnieje. Substancja jest samoistnym bytem, cecha wymaga podłoża, na którym może się przejawiać - tym podłożem jest substancja.

ARYSTOTELES (384r. p.n.e. - 322r. p.n.e.)

Arystoteles uważany jest za “ojca logiki”. Jest twórcą koncepcji realistycznych, a także twórcą etyki.

Zaliczany jest do wielkiej trójki filozofów starożytnych, w skład której wchodzą:

• Demokryt (materializm),

• Platon (idealizm),

• Arystoteles (między materializmem, a idealizmem - realizm).

Teoria bytu Arystotelesa:

1. Istnieją tylko byty jednostkowe, czyli substancje.

2. Każdy byt jednostkowy składa się z materii i formy.

1. Materia to cechy nieistotne, jest podłożem zmian i podlega zmianom.

2. Forma to cechy gatunkowe, to siła działająca celowo.

• Każdy byt posiada cechy istotne (gatunkowe), które są wyznacznikiem danej grupy oraz cechy nieistotne, które różnicują przedmioty w ramach tej grupy, np. człowiek:

Cechy gatunkowe	Cechy istotne
istota żywa postawa wyprostowana dwie kończyny chwytne poruszanie się na dwóch nogach wytwarzanie dóbr kultury	kolor włosów karnacja kolor oczu wzrost

• W przyrodzie ani forma ani materia nie występuje w czystej postaci. W przyrodzie występuje substancja, czyli połączenie materii i formy.

• Materia czysta (pierwsza) nie istnieje, ale możemy sobie wyobrazić jakie cechy jej przypisać.

• jest wieczna i odwieczna,

• jest bezwładna,

• w niej zawarta jest potencjalna możliwość.

• Materia, dzięki formie może zmieniać się w konkretne rzeczy.

• W materii (pierwiastek bierny) zawarta jest potencja, która może (ale nie musi) zostać urzeczywistniona, gdy zadziała siła działająca celowo - forma (czynnik aktywny).

Przykład:

Ziarnko słonecznika to materia. Zawarta jest w nim możliwość, że wyrośnie z niego roślina. Żeby to się stało, potrzebna jest siła. Taką siłą jest odpowiednia gleba czy warunki atmosferyczne, które sprawiają, że potencjalna możliwość rozwoju rośliny zacznie być realizowana. Roślina przestaje rosnąć, gdy osiągnie pełnię rozwoju. Gdy osiągnie pełnię rozwoju to osiągnie cechy gatunkowe, czyli stanie się formą.

• Rozwój to proces aktualizacji potencjalnej możliwości, która tkwi w materii.

• Według Arystotelesa nie jest tak, że coś jest tylko materią lub tylko formą, bo wszystko podlega przemianom.

• To co jest na niższym etapie jest materią, to co na wyższym - formą (np. deski to materia, skrzynia to forma).

1. Pierwsza przyczyna ruchu to czysta forma.

• Według Starożytnych żadne ciało nie wprawia się samodzielnie w ruch. Musi istnieć przyczyna, która wprawia to ciało w ruch. Wprawić w ruch może tylko inne ciało, które jest w ruchu.





• Taka sytuacja nie może trwać w nieskończoność. Musi istnieć pierwsza przyczyna ruchu, która różni się od przyczyn pośrednich tym, że sama jest nieruchoma, a ma możliwość wprawiania w ruch innych ciał.

• Pierwszą przyczyną ruchu jest czysta forma. W słownikowej definicji czysta forma posiada prawie wszystkie cechy przypisywane Bogu, z tym, że nie jest istotą ludzką.

Koncepcja człowieka:

1. Człowiek to byt psychofizyczny, czyli połączenie duszy i ciała.

2. Człowiek składa się z ciała, czyli materii i duszy, czyli formy.

3. Dusza jest czynnikiem ożywczym i odpowiada za czynności fizjologiczne.

• Dusza jest bytem niematerialnym i doskonałym.

• Jest czynnikiem ożywczym, czyli pierwszą przyczyną ruchu.

• Wszystkie ciała, które mogą się poruszać mają duszę.

• Istnieją trzy rodzaje duszy: dusza roślinna, zwierzęca i ludzka.

• Dusza roślinna - stoi najniżej w hierarchii; odpowiada za procesy: odżywianie, wzrost, rozmnażanie.

• Dusza zwierzęca - znajduje się wyżej w rozwoju; wykonuje takie procesy jak dusza roślinna + doznawanie uczuć.

• Dusza ludzka - stoi najwyżej w hierarchii; odpowiada za wszystkie czynności niższe (dusza roślinna i dusza zwierzęca) + myślenie (wyróżniające człowieka z całej przyrody).

WYKŁAD 11-03-10

KONCEPCJE PLURALISTYCZNE:

Pluralistyczne teorie bytu zakładają, że istnieje więcej, niż dwa byty (przynajmniej trzy lub więcej). Zastanawiają się jakiego rodzaju są to byty - stałe czy zmienne? Kolejnym problemem do rozstrzygnięcia jest ustalenie jakie relacje zachodzą między tymi typami - czy są one niezależne i równorzędne, czy któryś z nich jest ważniejszy, a inne są mu podporządkowane?

Przykładowe koncepcje:

1. Empedokles (filozof starożytny)

2. Anaksagoras (filozof starożytny)

3. Leibniz (filozof nowożytny)

EMPEDOKLES (ok. 495 - 435r. p.n.e.)

1. Połączenie poglądów szkoły jońskiej i elejskiej.

• Nazwa szkoły jońskiej pochodzi od Jonii, gdzie położone było miasto Milet, w którym nauczali reprezentanci tej szkoły.

• Szkoła elejska zakładała stałość bytu, natomiast szkoła jońska zmienność przyrody.

• Empedokles twierdzi, że prawdziwy byt jest stały, ale tłumaczy w jaki sposób ze stałego bytu powstaje zmienna przyroda.

• Istnieją cztery korzenie wszechrzeczy: ziemia, powietrze, ogień, woda.

• Istnieją cztery stałe byty i z nich powstaje cała otaczająca nas rzeczywistość.

• Rzeczy to połączone w odpowiednich proporcjach cztery żywioły.

• Proces narodzin - proces łączenia się czterech żywiołów.

• Proces śmierci - proces rozdzielenia się czterech żywiołów.

• Empedokles porównuje powstawanie rzeczy do budowy muru:

• Układamy kamienie jeden na drugim i powstaje mur (kamienie w procesie powstawania muru nie uległy zmianie). Budowanie muru - powstawanie rzeczy.

• Jeśli rozbierzemy mur, ściągniemy kamienie i mogą one posłużyć do czegoś innego. Rozbieranie muru - rzecz przestaje istnieć.

• Problemowe jest założenie, że byty są stałe, ponieważ w jaki sposób mogą się łączyć? Przecież skoro są stałe to nie mogą się zmieniać.

4. Istnieją dwie siły: Miłość i Niezgoda.

• Empedokles dokonuje oddzielenia siły od materii.

• Przyjmuje, że są cztery byty i dwie siły.

• Procesy w przyrodzie dzielą się na etapy:

1. Nie działa żadna siła.

2. Zaczyna działać Miłość, która łączy elementy podobne.

3. Zaczyna działać Niezgoda, która rozłącza elementy podobne.

4. Nie działa żadna siła.

Anaksagoras reprezentuje koncepcję odwrotną. Twierdzi, że żadna jakość nie może powstać z innej jakości. Jest tyle bytów, ile jakości (bardzo dużo). W każdym bycie znajduje się minimalna ilość innych jakości.

KONCEPCJE DUALISTYCZNE:

Dualistyczne teorie bytu zakładają istnienie dwóch bytów. Najczęściej jeden jest natury niematerialnej, a drugi natury materialnej. W większości koncepcji tego typu byt natury niematerialnej jest ważniejszy, niż byt materialny.

Przykładowe koncepcje:

1. Platon

2. Kartezjusz

KARTEZJUSZ / RENE DESCARTES (1596-1650)

Otrzymał staranne wykształcenie. Uczył się w szkole jezuickiej, gdzie zafascynował się matematyką. Uznawany jest za „ojca filozofii nowożytnej”.

Cechą charakterystyczną okresu nowożytnego jest zmiana sposobu rozpatrywania filozofii. Początkowo, nie miała ona mieć żadnego praktycznego zastosowania. Nowożytność traktuje filozofię jako naukę, która ma praktyczne zastosowanie. Człowiek może zapanować nad przyrodą. Żeby tego dokonać, musi ją poznać.

1. Metoda zdobywania wiedzy prawdziwej:

1. Poszukiwanie metody zdobywania wiedzy prawdziwej.

• Wzorem przy tworzeniu całej nauki powinna być matematyka.

• Analogicznie, Kartezjusz szuka metody, która będzie miała zastosowanie w każdej dziedzinie naukowej i zawsze prowadzi do wiedzy prawdziwej.

• Pewnie jest to, co jest jasne i proste.

• Im bardziej skomplikowana rzecz, tym większe prawdopodobieństwo błędu.

3. Poszukiwanie prostych składników rzeczy.

4. Metoda zdobywania wiedzy prawdziwej:

• Ostrożność.

• Dzielić na proste składniki.

• Rozbijanie ma trwać tak długo, aż rzeczy staną się jasne i proste.

• Analizę zaczynać od elementów najprostszych.

• Wychodzimy od rzeczy najprostszych i przechodzimy do tłumaczenia rzeczy coraz bardziej skomplikowanych.

• Wszechstronna analiza.

• Wszystko należy rozpatrywać wszechstronnie - nie zadowalać się jednym punktem widzenia.

• Niczego nie przyjmować na wiarę - żeby w coś uwierzyć trzeba to udowodnić.

• Wiedza prawdziwa pochodzi z poznania wszystkich punktów widzenia.

2. Sceptycyzm metodologiczny:

1. Poszukiwanie czegoś bezwzględnie pewnego.

2. Punktem wyjścia - przyjęcie tez sceptyków:

• Zmysły kłamią.

• Brak różnicy między jawą, a snem.

• Dodanie, że ludzie są celowo wprowadzani w błąd.

3. Cogito ergo sum - myślę, więc jestem.

4. Fundamentem wiedzy - istnienie jaźni myślącej.

Sceptycyzm metodologiczny to nurt powstały w starożytności. Starożytni filozofowie zwrócili uwagę, że zmysły nie zawsze dają obraz wiedzy prawdziwej. Przykład: jeżeli kij zanurzymy w wodzie wzrok mówi, że jest złamany, dotyk natomiast, że jest cały. Z zasady uważano, że podstawą ludzkiej wiedzy jest doświadczenie.

Sceptycy zanegowali możliwość tworzenia wiedzy ogólnej. Możemy mówić tylko o swoich doznaniach, nie możemy wypowiadać sądu ogólnego. Przykład: nie możemy mówić „jest ciepło”, tylko „jest mi w tej chwili ciepło”.

Kartezjusz twierdził, że żeby zbudować wiedzę trzeba znaleźć fundament, na którym by się opierała. Szukał czegoś niepodważalnego, co byłoby punktem wyjścia (tzw. punktem archimedesowym) dla całej teorii filozoficznej.

Nie wiemy kiedy mamy do czynienia z jawą, a snem. Zwątpienie (negacja) jest punktem wyjścia. Ponadto, istnieje wszechpotężny zwodziciel, który celowo wprowadza nas w błąd.

Zgodnie z założeniami sceptyków należy odrzucić wszystko, co ma cień wątpliwości (jeśli nie jesteśmy czegoś w 100% pewni, to to nie istnieje). Jeśli pojawi się niepodważalny element należy zbudować wokół niego teorię.

Wydaje nam się, że istnieje zewnętrzny świat materialny. Istnieje wątpliwość, zatem należy uznać, że na zewnątrz człowieka nie ma świata.

Człowiek ma ciało. Są jednak przypadki tzw. bólu fantomowego (bólu w miejscu nieistniejącej, amputowanej kończyny). Pojawia się więc wątpliwość czy ta kończyna istnieje czy nie? Należy zatem uznać, że człowiek nie ma ciała. Odrzucając ciało, odrzucamy także wszystkie potrzeby fizjologicznie.

Nie odrzucimy jednak wszystkiego. Rzeczą niepodważalną jest istnienie jaźni myślącej (wątpiącej), bowiem tylko kiedy myślimy możemy wątpić i być wprowadzani w błąd. Stąd powiedzenie Kartezjusza: cogito ergo sum - myślę więc jestem.

Jaźń myśląca to punkt archimedesowy.

Wychodząc z jaźni myślącej dowodził istnienie Boga i świata materialnego.

3. Dowody na istnienie Boga i świata:

1. Punktem wyjścia - założenie, iż byt mniej doskonały nie może wytworzyć czegoś bardziej doskonałego.

2. Dwa dowody na istnienie Boga:

• Jaźń nie jest doskonała.

Jaźń nie może sama się stworzyć, więc musi istnieć byt bardziej doskonały, który tworzy jaźń - tym bytem jest Bóg.

• Istnienie idei Boga.

Idea Boga jest bytem bardziej doskonałym, niż jaźń, więc jaźń nie mogła tej idei stworzyć - stworzył ją Bóg.

1. Dowód na istnienie świata:

• Bóg jest bytem doskonałym, w związku z tym nie może łudzić ludzi, że świat materialny istnieje, podczas gdy naprawdę by nie istniał, ponieważ by kłamał (a byt doskonały nie może mieć wad).

• W związku z tym nasze wyobrażenie o istnieniu świata materialnego jest prawdziwe.

4. Teoria bytu:

1. Teoria dualistyczna, istnienie dwóch substancji:

1. substancji doskonałej (niematerialnej),

2. substancji materialnej.

1. Substancja doskonała: dusza, czyli jaźń myśląca.

• Kartezjusz uważa za synonimy słowa: byt doskonały, jaźń myśląca, dusza.

• Substancja doskonała nie zajmuje miejsca w przestrzeni.

• Jedyną cechą jaką można jej przypisać jest to, że myśli.

2. Substancja materialna: rozciągła materia.

• Substancja materialna zajmuje miejsce w przestrzeni, nie myśli i jest rozciągła (może się przemieszczać).

1. Te dwie substancje nie mogą na siebie oddziaływać (są wobec siebie niezależne).

2. Dualizm duszy i ciała.

• Jedynym rodzajem bytu łączącym substancję doskonałą (duszę) i substancję materialną (ciało) jest człowiek.

5. Mechanistyczna koncepcja przyrody:

1. Życie jest procesem czysto mechanicznym.

2. Czynnikiem ożywczym są impulsy we krwi.

3. Rośliny i zwierzęta to roboty.

4. Człowiek to połączenie duszy i ciała.

5. Ruch został nadany przyrodzie przez Boga.

Według Kartezjusza cała przyroda to ciała materialne (zajmujące miejsce w przestrzeni) i jedyną ich cechą jest to, że mogą one zmieniać miejsce w przestrzeni. W przyrodzie istnieje tylko ruch mechaniczny.

Kartezjusz nawiązał do mechaniki, gdyż w tamtym okresie opracowano zasady mechaniki Newtona, a on jako miłośnik matematyki chciał je wykorzystać w swojej teorii.

Ciało ludzkie to mechanizm, który funkcjonuje w określony sposób. Niektóre byty są żywe, np. człowiek, poprzez czynniki ożywcze (impulsy we krwi).

Ciała nie mogą same wprawiać się w ruch. Ciała poruszają się, bo ruch został im nadany przez Boga.

Zasada zachowania energii - Bóg nadał ruch (energię) przyrodzie i ta wielkość jest stała. Wewnątrz przyrody energia może się przemieszczać. Poszczególne ciała mogą tracić lub zyskać energię. Jeśli jedno ciało traci energię, drugie ją zyskuje.

6. Zmiana koncepcji duszy:

1. Dawniej dusza była czynnikiem ożywczym i odpowiadała za czynności fizjologiczne.

2. Podział ciał na żywe i martwe.

3. Według Kartezjusza dusza jest tylko substancją myślącą (jaźń myśląca może wykonywać tylko jedną czynność - myślenie; człowiek ma potrzeby fizjologiczne, bo został w ten sposób „zaprogramowany”).

4. Podział ciał na świadome i nieświadome (tylko człowiek posiada duszę, bo tylko człowiek może myśleć).

WYKŁAD 18-03-10

C.D. Zmiana koncepcji duszy (Kartezjusz)

Od czasów starożytnych dusza była czynnikiem ożywczym. Stanowiła byt sam w sobie nieruchomy, lecz mogący wprawiać w ruch. Uznawano także, że jest odpowiedzialna za czynności fizjologiczne.

Kartezjusz zmienia koncepcję duszy: utożsamia ją z jaźnią myślącą - substancją niematerialną, nie zajmującą miejsca w przestrzeni. Odrzuca także założenie o odpowiedzialności za czynności fizjologiczne - tłumaczy, iż człowiek to zaprogramowany mechanizm, w którym czynności fizjologiczne stanowią instrukcje.

W starożytności obowiązywał podział ciał na żywe (posiadające duszę) i martwe (nie posiadające duszy). Kartezjusz zmienia tę teorię dokonując podziału na ciała świadome (posiadające duszę) i nieświadome (nie posiadające duszy). Twierdzi także, że duszę posiada tylko człowiek.

KONCEPCJE MONISTYCZNE:

Koncepcje monistyczne zakładają, że istnieje tylko jeden prawdziwy byt. Typowo monistycznych koncepcji jest bardzo mało. Czasem, mimo, że zaliczamy koncepcję do monistycznych, zakłada ona istnienie drugiego bytu wywodzącego się z tego głównego.

Przykładowe koncepcje:

1. Demokryt

2. Tomasz Hobbes

Nie ma zgodności co do tego jaki jest rodzaj prawdziwego bytu.

Ze względu na jakość bytu prawdziwego wyróżnia się:

1. koncepcje materialistyczne,

2. koncepcje idealistyczne.

Podstawowe znaczenie pojęć:

Pojęcie	Znaczenie
materialny	dotyczący materii, będący materią, dający się poznać zmysłami, cielesny, fizyczny
		odnoszący się do dóbr ekonomicznych, majątkowych, finansowych, pieniężnych
		dotyczący samej rzeczy, jej istoty, dotyczący treści, a nie formy
	materia	ogół przedmiotów rzeczywistych, istniejących obiektywnie tj. niezależnie od poznania, postrzeganych zmysłowo
		jedna z podstawowych kategorii filozoficznych odnosząca się w historii filozofii do wielu pojęć, np. tworzywa rzeczy jednostkowych, zasady bytu, substancji rozciągłej, przejawu substancji, tego co dane w percepcji zmysłowej
		treść, temat rozmowy, rozprawy
	idealny	odznaczający się najwyższą jakością, samymi zaletami, dokładnie czemuś odpowiadający, doskonały, znakomity, wzorcowy, bezbłędny
		pozbawiony cech przyziemnych, wzniosły, uduchowiony
		istniejący jako idea, tkwiący w idei, duchowy, niematerialny, abstrakcyjny

Koncepcje materialistyczne:

Uznają, że prawdziwy byt jest natury materialnej. Jeżeli dopuszczają istnienie bytu niematerialnego (np. świadomość) to wywodzi się on z bytu materialnego.

Materia to substancja, której atrybutami (cechami nieodłącznymi) są:

• rozciągłość,

• nieprzenikliwość,

• bezwładność (brak zdolności do samoistnej zmiany prędkości).

Starożytni uważali, że materia to cały otaczający nas świat. Nie dysponowali abstrakcyjnym pojęciem materii.

Koncepcje materialistyczne dzieli się na:

1. Materializm naiwny.

2. Materializm mechanistyczny.

3. Materializm dialektyczny.

Koncepcje idealistyczne:

Uznają, że prawdziwy byt jest natury niematerialnej (idealnej). Jeżeli istnieje byt natury materialnej to wywodzi się z bytu idealnego.

Koncepcje idealistyczne dzieli się na:

1. Idealizm obiektywny.

2. Idealizm subiektywny.

MATERIALIZM NAIWNY:

• Nie dysponuje abstrakcyjnym pojęciem materii.

• Materią jest wszystko to co otacza człowieka, czyli cała Przyroda.

• Nieodłączną częścią Przyrody jest ruch.

• Nie występuje jeszcze oddzielenie siły od materii.

• Świat jest zbiorem przedmiotów, które są przejawem jakiejś jednej substancji.

• Wszystko wywodzi się z pramaterii, czyli pierwotnej substancji (arche).


Przykładowe koncepcje:

1. 
   Tales z Miletu

2. Anaksymander

3. Anaksymenes

Koncepcje szkoły jońskiej powstawały na podstawie obserwacji otaczającego nas świata, czyli przyrody (stąd jej przedstawicieli nazywa się filozofami przyrody).

TALES Z MILETU (ok. 625 - 547r. p.n.e.)

1. Uważany za twórcę filozofii europejskiej.

2. Interesował się przyrodą.

3. Miał dokonać przejścia od mitologicznego do naukowego poglądu na świat.

4. Jako pierwszy postawił pytanie o to, co było na początku, nim powstał świat.

5. Dla niego pratworzywem była woda.

• Pratworzywo to to, z czego powstał świat.

• Tales zaobserwował, że tam gdzie jest woda, jest życie, a tam gdzie jej nie ma, życie zamiera. Woda zmienia się w otaczającą nas przyrodę.

ANAKSYMANDER (ok. 610 - 547r. p.n.e.)

1. Poszukiwał arche, czyli pratworzywa.

• Twierdził, że pratworzywem nie może być żaden z czterech żywiołów.

2. Na początku był apeiron.

3. Cechy apeironu: nieograniczony, nieokreślony.

• Nieokreślony, ponieważ bliżej go nie znamy.

• Apeiron zmienia się we wszystko co nas otacza, więc musi być nieograniczony. W przeciwnym razie, gdyby istniała jego rezerwa to w pewnym momencie by się skończyła i świat nie mógłby istnieć.

4. Przyczyną zmian - wyłonienie się przeciwieństw.

• Na początku był apeiron. W apeironie istnieją przeciwieństwa. Przeciwieństwa wyłaniają się, dzięki działaniu ruchu.

ANAKSYMENES (ok. 585 - 525r. p.n.e.)

1. Poszukiwał arche.

2. Na początku było powietrze.

3. Najpierw wyłoniło się przeciwieństwo: ciepło-zimno.

4. Zauważył zmianę gęstości powietrza pod wpływem temperatury.

5. Przemiany powietrza: ogrzane - ogień, oziębienie - chmura, woda, ziemia, kamień.

Prawdziwym bytem jest otaczająca nas przyroda.

Anaksymenes twierdził, że pratworzywem jest powietrze. Argumentował to następująco:

• powietrze jest elementem, który wydaje się, że wypełnia cała przestrzeń (jest najmniej ograniczony, istnieje jego nieskończona ilość),

• starożytni utożsamiali życie z tchnieniem, a tchnienie z powietrzem.

W koncepcji Anaksymenesa jest wyraźnie wskazany sposób, w jaki pratworzywo zmienia się w przyrodę. Anaksymenes zwrócił uwagę, że powietrze zmienia gęstość: ogrzanie powoduje rozrzedzenie, oziębienie - zagęszczenie.

Na początku było powietrze. W tym powietrzu były przeciwieństwa. Poprzez ruch wyłoniło się pierwsze przeciwieństwo: ciepło-zimno, dzięki któremu powietrze się zmienia.

W miarę oziębiania następuje przekształcenie: powietrze => chmura => woda => ziemia => kamień (i odwrotnie po ogrzaniu).

Cechy charakterystyczne materializmu naiwnego:

1. Prawdziwym bytem są konkretne ciała materialne.

2. Wszyscy przedstawiciele poszukują pratworzywa, pramaterii, czyli arche.

3. Nieodłączną częścią przyrody jest ruch.

MATERIALIZM MECHANISTYCZNY:

• Uznaje, że istnieją jedynie przedmioty materialne.

• Materią jest wszystko co otacza człowieka.

• Nieodłączną częścią przyrody jest ruch.

• Jedynym rodzajem ruchu jaki istnieje jest ruch mechaniczny, czyli zmiana miejsca w przestrzeni.

• Wszelkie zmiany maja naturę mechaniczną.

• Wszelkie zmiany i obiekty łączą się ze sobą w sposób mechaniczny, nawet procesy biologiczne czy świadomościowe można wytłumaczyć w oparciu o ruch mechaniczny.

• Istniejąca materia nie podlega zmianie, ciągle jest taka sama.

Przykładowe koncepcje:

1. Demokryt

2. Tomasz Hobbes

DEMOKRYT z Abdery (ok. 460 - 370r. p.n.e.)

• Jeden z nielicznych przykładów koncepcji czysto monistycznych.

• Demokryt zaliczany jest do wielkiej trójki filozofów starożytnych.

• Uważany jest za „ojca koncepcji materialistycznych”.

• Przyjmuje się, że Demokryt jest twórcą pojęcia atomu, jednak w rzeczywistości był to jego nauczyciel Leucypos (Leukim).

• Demokryt stworzył koncepcję świata składającego się z atomów.

1. Był twórcą materialistycznej, atomistycznej, mechanistycznej teorii filozoficznej.

2. Prawdziwym bytem są atomy.

3. Atomy różnią się wielkościami geometrycznymi (kształtem).

4. Nieodłączną cechą atomów jest ruch.

5. Istnieje tylko ruch mechaniczny.

6. Rzeczy to połączone mechanicznie atomy.

7. Dusza jest materialna, składa się z atomów ognia, ginie w momencie śmierci ciała, jest odnawiana przez oddychanie.

W swojej koncepcji atomów w ruchu Demokryt zakłada istnienie próżni (gdyby jej nie było atomy nie mogłyby się poruszać).

Atomy poruszają się w próżni, zderzają się i wówczas:

• jeśli ich kształty są niedopasowane odbijają się od siebie,

• jeśli mają odpowiednie kształty mogą się mechanicznie połączyć (np. jeśli jeden jest wypukły, a drugi wklęsły).

Ciała rosną wtedy, gdy atomów przybywa i odwrotnie.

Wewnątrz ciała konfiguracja atomów ulega zmianie, np. zmienia się ich położenie, co powoduje, że własności tego ciała się zmieniają.

Połączone atomy są dalej atomami. Jeśli ciało ginie, atomy się rozłączają i stanowią budulec dla kolejnego ciała.

Koncepcja duszy:

• Dusza składa się z małych, ruchliwych atomów ognia.

• Dusza nie jest umiejscowiona w konkretnym punkcie ciała, jest rozproszona. Obszar występowania duszy to ciało ludzkie.

• Dusza żyje tak długo jak żyje człowiek.

• Atomy mają różne kształty, więc nie zawsze wypełniają w całości ciało. Przez pory i oddychanie dostaje się do ciała powietrze, które wypełnia te luki i wypiera atomy ognia. W związku z tym dusza musi się odnawiać. Przez oddychanie ciało przyswaja nowe atomy ognia. Kiedy umiera, nie oddycha, więc nie przyswaja nowych atomów ognia - dusza umiera.

WYKŁAD 25-03-10

MATERIALIZM DIALEKTYCZNY

• Uznaje, że prawdziwy byt jest natury materialnej.

• Materia podlega zmianie osiągając coraz wyższy stopień w rozwoju.

• Różne części przyrody znajdują się na różnych poziomach rozwoju:

• najniżej jest przyroda nieożywiona, czyli materia fizyczna,

• wyżej: przyroda ożywiona, czyli materia biologiczna,

• najwyższy poziom zajmuje przyroda myśląca, czyli materia społeczna.

• Istnieje kilka rodzajów ruchu. Jeden z twórców materializmu dialektycznego: Fryderyk Engels wyróżnił następujące rodzaje ruchów:

• mechaniczny,

• fizyczny,

• chemiczny,

• biologiczny,

• społeczny.

• Współcześnie wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje ruchu:

• fizyczny w materii nieożywionej,

• biologiczny w materii ożywionej,

• społeczny w materii zdolnej do myślenia.

• Rozwój odbywa się zgodnie z prawami nazywanymi prawami dialektyki.

Prawa dialektyki:

1. Prawo przechodzenia zmian ilościowych w jakościowe.

Materializm dialektyczny nie neguje istnienia świadomości. Świadomość to materia, która osiągnęła najwyższy etap w rozwoju.

W pierwszym etapie rozwoju podlegamy zmianom ilościowym bez zmiany jakości, są to zmiany stałe i stopniowe. Po osiągnięciu pewnego etapu następuje zmiana skokowa - zmiana ilościowa przechodzi w zmianę jakościową, tzn. materia nieożywiona przekształca się w materię ożywioną. Następnie podlegamy szeregowi zmian ilościowych i po osiągnięciu najwyższego etapu rozwoju ponownie ma miejsce zmiana skokowa - przekształcenie się materii ożywionej w myślącą.

Przykład: woda

Jeśli wodę o temperaturze +20°C będziemy stopniowo oziębiać początkowo jej jakość się nie zmieni, dopiero gdy osiągnie temperaturę 0°C przejdzie „zmianę jakościową” - zmieni się w lód.

2. Prawo walki przeciwieństw.

Prawo to odpowiada na pytanie co powoduje zmiany.

Walka przeciwieństw prowadzi do „consensusu” - powstania nowej jakości. Jakość ta początkowo jest dobra, lecz istnieją w niej zalążki nowych sprzeczności, które ostatecznie doprowadzą do kolejnej walki.

Przykład materializmu dialektycznego:

Filozofia marksistowska - twórcy: Fryderyk Engels, Karol Marks.

KONCEPCJE IDEALISTYCZNE:

Zakładają, że prawdziwy byt jest natury niematerialnej, czyli idealnej. Jeżeli istnieje byt natury materialnej to wywodzi się on z bytu idealnego.

Idealiści uznają ducha za podstawowy lub jedyny samoistny byt. Niektóre koncepcje zakładają, że świadomość ludzka jest twórcą wszystkiego co istnieje, inne zaś, że jest odzwierciedleniem świata materialnego.

Poszczególne koncepcje idealistyczne różnią się między sobą interpretacją sposobu istnienia bytu idealnego. W związku z tym wyróżnia się dwa podstawowe odmiany idealizmu:

1. idealizm obiektywny,

2. idealizm subiektywny.

IDEALIZM OBIEKTYWNY:

Uważa, że byt idealny istnieje obiektywnie, niezależnie od tego czy jest przedmiotem czyichś postrzeżeń czy też nie. Przez postrzeżenie należy rozumieć widzenie, słyszenie, dotykanie czy też inny sposób kontaktowania się z przedmiotem za pomocą zmysłów lub rozumu.

Typowa koncepcja: Platon

IDEALIZM SUBIEKTYWNY:

Uznaje, że istnienie przedmiotu jest uwarunkowane faktem jego postrzegania przez kogoś, przez jakiś podmiot. Istnienie przedmiotu jest zależne od podmiotu postrzegającego go.

Typowa koncepcja: George Berkeley

PLATON (427-347r. p.n.e.)

prawdziwe imię: Arystokles

• Jego pseudonim pochodzi od “Plato”, co tłumaczy się jako „szeroko-bary”/”szeroko-plecy” (dobrze zbudowany) lub „szeroko-czoły”.

• Zaliczany jest do wielkiej trójki filozofów starożytnych.

• Utworzył pierwszą szkołę pod nazwą „Akademia” (szkoła mieściła się gaju poświęconym Akademosowi).

• Uważany za ojca idealizmu - jako pierwszy opracował w pełni idealistyczną koncepcję bytu, duszy, a także idealistyczną koncepcję państwa („model państwa doskonałego”).

• Umarł w dniu swoich urodzin, stąd przypisywano mu cechy boskie, nadprzyrodzone.

1. Twórca koncepcji idealistycznej.

2. Teoria bytu.

1. Prawdziwym bytem są idee, czyli byty doskonałe.

2. Świat materialny jest odbiciem, cieniem świata materialnego.

3. Koncepcja powstania świata - Demiurg zbudował świat z materii na wzór idei.

• Prawdziwa wiedza zawarta jest w pojęciach.

• Pojęcia nie ulegają zmianie.

• Prawdziwa wiedza (pojęcia) tworzona jest w oparciu o byt stały i niematerialny (np. człowiek - istnieje byt stały i niematerialny, w oparciu o który tworzy się pojęcie człowieka).

• Prawdziwym bytem są idee - w oparciu o nie powstaje cała ludzka wiedza.

• Platon stworzył dwie koncepcja świata materialnego:

I koncepcja: oprócz prawdziwego bytu istnieje świat materialny jako gorszy byt.

II koncepcja: istnieje jeden prawdziwy byt, są to idee.

• Idee istnieją niezależnie od nikogo w przestrzeni kosmicznej.

• Idee ułożone są hierarchicznie na kształt piramidy, na której szczycie znajduje się idea dobra (piękna).

• Tylko byty pozytywne mają swój odpowiednik w idei.

Relacje między światem materialnym, a światem idei:

1. Odwołanie do koncepcji świata.

• Istnieją trzy przyczyny sprawcze powstania świata:

• boski budowniczy Demiurg,

• wieczna i odwieczna, bezwładna, bezkształtna materia,

• świat idei.

• Przyczyny te są od siebie niezależne.

• Demiurg zbudował świat z niedoskonałej materii, a wzorem przy budowie były idee.

• Każde zjawisko w przyrodzie ma swój doskonały odpowiednik - ideę.

• Jeśliby oderwać od przedmiotu jego cechy i stałyby się one niezależne to cechy te to idee.

• Tworzywo, z którego Demiurg zbudował świat było niedoskonałe, więc świat jest niedoskonały. Demiurg stworzył świat najlepszy, jaki mógł. Świat z czasem staje się coraz gorszy (byty materialne są gorszą kopią idei).

2. Parabola jaskini.

Jest jaskinia, w której od urodzenia siedzą więźniowie (nigdy nie byli poza jaskinią). Siedzą skuci twarzą do ściany, plecami do wejścia. Nie widzą siebie, ani tego co po bokach i z tyłu. Przy wejściu pali się ogień. Znajduje się tam także ścieżka, po której chodzą ludzie. Ogień rzuca cień ludzi na ścianę, którą widzą więźniowie. Jako, że nigdy nie byli oni poza jaskinią traktują cienie jako byt prawdziwy.

Ludzie żyjąc w świecie materialnym są jak więźniowie. Od urodzenia wierzymy, że to co nas otacza to byt prawdziwy, podczas gdy jest to tylko gorsza kopia doskonałego odpowiednika - idei.

Gdybyśmy chcieli pokazać więźniowi byt prawdziwy musielibyśmy go stopniowo przyzwyczajać do światła, gdyż dotychczas żył w ciemnej jaskini. Początkowo nie wierzyłby, gdyż przyzwyczaił się wierzyć w co innego. Po powrocie do jaskini inni więźniowie także z początku by mu nie wierzyli. Jego zadaniem było przekonanie ich jak wygląda prawdziwa rzeczywistość.

Rozkutym więźniem, który poznał wiedzę prawdziwą dotyczącą idei jest filozof.

GEORGE BERKELEY (1685-1753)

Immaterializm:

1. Istnieją tylko umysły i idee.

2. Umysły mogą postrzegać.

3. Idee są postrzegane.

4. Istnieć znaczy być postrzeganym.

5. Wyjaśnienie trwałości własności.

• Rzeczy materialne to zespoły (kompleksy) wrażeń zmysłowych, idei, postrzeżonych przez różne zmysły.

• Istnieją substancje niematerialne - to dusze (umysły) i idee.

• W umyśle pojawia się kompleks wrażeń, który utożsamiamy z określoną rzeczą materialną. W rzeczywistości nie jest to rzecz materialna, lecz zbiór połączonych przez nas wrażeń.

• Rzeczy materialne istnieją tak długo jak są postrzegane (dopóki istnieje kompleks wrażeń).

• Istnieje tylko podmiot postrzegający.

• Istnienie świata jest warunkowane istnieniem podmiotu postrzegającego (świat istnieje dopóki podmiot postrzega świat).

Przykład: postrzeganie wiśni

Smak daje cierpkość, wzrok daje czerwień, dotyk daje okrągły kształt. Te wrażenia pojawiają się jednocześnie, więc uznajemy, że są z jednego źródła i zawsze kojarzymy je z tą daną rzeczą.

Podstawowe pytania filozoficzne:

1. Skoro rzeczy są kompleksami wrażeń to co wtedy, gdy zamkniemy i ponownie otworzymy oczy - czy to ta sama rzecz czy inna?

2. Czy istnieje jedna tablica czy tyle tablic ile podmiotów ją postrzegających?

3. Jak to się dzieje, że pewne rzeczy mają stałe właściwości (za każdym razem przypisujemy im dokładnie te same cechy)?

Na wszystkie trzy pytania istnieje jedna odpowiedź. Niezależnie od tego jak my postrzegamy rzeczy ZAWSZE postrzega je Bóg. W związku z tym rzeczy istnieją, bo nawet jeśli nie są postrzegane przez nas, są one postrzegane przez Boga. Postrzeżenia Boga odbijają się w umyśle ludzkim.

4. Jak to się dzieje, że nam się wydaje, że świat jest uporządkowany (zjawiska są uwarunkowane przyczynowo)?

Bóg jest litościwy i pewne sekwencje wrażeń wywołuje w określonej kolejności. My, doświadczając jeden kompleks wrażeń po drugim, uznajemy, że są one połączone jako przyczyna i skutek. W rzeczywistości jesteśmy w stanie dostrzec wyłącznie zwykłe następstwo czasu, a nasze założenia o uwarunkowaniach przyczynowych są nieuzasadnione.

WYKŁAD 8-03-10

TEORIA POZNANIA

Teoria poznania koncentruje się na analizie przebiegu procesu zdobywania wiedzy. Problematyka ta funkcjonuje w życiu ludzkim od zarania (od początku świata), w przeciwieństwie do teorii bytu, która mogła rozwinąć się dopiero po osiągnięciu przez społeczeństwo odpowiedniego poziomu rozwoju kulturowego.

Rozpatrując człowieka jako jeden z gatunków biologicznych żyjących w środowisku naturalnym, można zauważyć, że nie był on najlepiej przystosowany do życia w takich warunkach (nie był najsilniejszy, nie miał pazurów, itp.). Żeby przeżyć człowiek musiał zdobywać wiedzę o otaczającej go przyrodzie.

Pierwsza wiedza miała charakter czysto zdroworozsądkowy, była to tzw. „mądrość ludowa” przekazywana początkowo w sentencjach i przysłowiach ludowych. Nie była to wiedza we współczesnym rozumieniu tego słowa - nie była wiedzą naukową.

Teoria bytu, a teoria poznania:

Do czasów nowożytnych uważano, że głównym działem filozofii jest teoria bytu. Twierdzono, że najpierw trzeba opisać co i jak istnieje, a dopiero później jak to poznać. W nowożytności zmienia się przedmiot zainteresowania filozofii - filozofowie koncentrują się na problemie teorii poznania. Powstaje założenie, że filozofia ma za zadanie pomóc opanować człowiekowi otaczającą go przyrodę, a człowiek może tego dokonać tylko poznając wiedzę prawdziwą.

Pojawia się pytanie o relację teorii bytu i teorii poznania. Zarysowują się trzy zasadnicze stanowiska odpowiadające w różny sposób na pytanie od czego powinno się zaczynać rozważania filozoficzne:

1. Jeżeli na to pytanie pada odpowiedź, że tym co pierwotne jest byt, czyli to co istnieje to uznaje się, że rozważania filozoficzne winny rozpoczynać się od teorii bytu. Aby rozumieć procesy poznania najpierw trzeba zrozumieć istotę bytu.

2. Jeżeli na to pytanie pada odpowiedź, że tym co pierwotne jest poznanie, wówczas uznaje się, że rozważania filozoficzne należy rozpoczynać od teorii poznania. Ten nurt filozofii świadomościowej zapoczątkował Kartezjusz, a kontynuował Kant. Według zwolenników tej koncepcji nie ma innego dostępu do bytu jak przez świadomość, zatem poprawnie uprawiana filozofia winna rozpoczynać się od refleksji nad świadomością, a w szczególności nad poznaniem.

3. Ponad obydwa skrajne stanowiska próbuje się wznieść tzw. filozofia hermeneutyczna. Zasady charakterystyczne dla tej filozofii można sformułować w następujący sposób: badając byt nie można wykraczać poza świadomość bytu, a badając świadomość nie można pomijać tego, czego świadomość jest świadomością. Nie można więc pomijać bytu. Przeciwstawienie filozofii bytu filozofii świadomości jest bezsensowne. Nie można bowiem zrozumieć świadomości w oderwaniu od bytu, ani tez zrozumieć bytu abstrahując od tego w jaki sposób jest on dany świadomości. Filozofia w takim ujęciu bada zarówno to co jest poznawane, a więc przedmioty, czyli byt, jak i to, w jaki sposób to coś jest poznawane, czyli świadomość.

Znaczenie terminu „poznanie”:

Teoria poznania nazywana jest także epistemologią oraz gnoseologią.

Epistemologia (gr. „episteme” - wiedza)

Gnoseologia (gr. „gnosis” - poznanie)

Pojęcie „teoria poznania” pojawiło się dopiero w XIX wieku.

Poznanie jest pewnym szczególnym rodzajem aktów świadomości odrębnych od uczuć, aktów emocjonalnych i aktów wytwarzania. Charakteryzuje się ono jedną szczególną cechą, która polega na tym, że jest ono zawsze odniesione do jakiegoś obiektu, jest ono skierowane na ten obiekt. Tę cechę poznania nazywa się intencjonalnością. Kiedy bowiem człowiek patrzy to zawsze patrzy na kogoś lub na coś, kiedy myśli to myśli o kimś lub o czymś. Na poznanie składają się akty poznawcze i rezultaty poznawcze. Aktami poznawczymi są pewne czynności psychiczne takie jak: spostrzeganie, przypominanie, sądzenie. Do aktów poznawczych zalicza się także rozważanie, rozumowanie i wnioskowanie. Do rezultatów poznawczych zaliczane są twierdzenia naukowe. Twierdzenia naukowe nie są czynnościami psychicznymi, a więc nie można ich zaliczyć do aktów poznawczych. Akty poznawcze i rezultaty poznawcze poddawane są ocenie. Oceniane są one z punktu widzenia ich prawdziwości lub fałszywości.

Mówiąc o poznaniu trzeba na wstępie wprowadzić kilka podstawowych terminów:

• ten kto poznaje to podmiot poznania,

• to co jest poznawane nazywa się przedmiotem poznania,

• relację łącząca podmiot poznania z przedmiotem poznania nazywa się poznaniem.

Poznanie jest więc procesem zachodzącym między podmiotem poznającym, a przedmiotem poznania.

Proces poznania jest procesem złożonym i składają się na niego następujące elementy:

1. Podmiotu poznającego (człowiek).

2. Przedmiotu poznania (stół).

3. Aktu poznawczego (przeżycia, wyobrażenia postrzeganego stołu oraz związane z tym myśli).

4. Rezultatu poznania (sąd: stół jest drewniany).

Można sformułować trzy klasyczne pytania i zagadnienia, którymi ma się zajmować teoria poznania:

1. Pierwszym pytaniem epistemologii jest pytanie o źródła poznania. Chodzi o odpowiedz na pytanie jakie są źródła ludzkiej wiedzy: czy są to zmysły czy rozum? na jakich drogach, jakimi metodami należy zdobywać wiedzę, by była ona wiedzą pełnowartościową (prawdziwą)?

2. Drugi klasyczny problem epistemologii dotyczy granic poznania. W tym przypadku chodzi o rozważenie pytania co może być przedmiotem poznania. Inaczej, jak daleko sięga nasze poznanie? Czy poznajemy jedynie wytwory naszego umysłu, czy też jesteśmy zdolni do poznania rzeczywistości leżącej poza poznającym podmiotem?

3. Trzecie pytanie brzmi co to jest prawda. Prawda stanowi jedną z naczelnych idei kultury europejskiej, jeden z jej filarów. Stanowi ona najważniejszą wartość, wartość wyznaczającą dążenia i czyny milionów ludzi.

PYTANIE O ŹRÓDŁO POZNANIA:

W pytaniu jakie są źródła poznania może chodzić o dwie kwestie.

Po pierwsze pytając o źródła poznania można zmierzać do uzyskania odpowiedzi na pytanie o genezę ludzkiej wiedzy (sądów, pojęć, idei). W tym przypadku chodzi o ustalenie skąd się biorą pojęcia, które można napotkać w ludzkim umyśle. czy istnieją pojęcia wrodzone czy też wszystkie pojęcia ukształtowane są poprzez doświadczenie? Tę postać pytanie o źródła poznania, w której chodzi o genezę ludzkiej wiedzy zwykło się nazywać psychologiczną wersją zagadnienia źródeł poznania. Wyznawców poglądu przyjmującego istnienie pojęć wrodzonych nazywa się racjonalistami genetycznymi, czyli inaczej natywistami. Zwolenników poglądu uznającego, że wszystkie pojęcia mają swoje źródło w doświadczeniu nazywa się empirystami genetycznymi.

Po drugie pytając o źródła poznania chodzi o źródła poznania niezawodnego, czyli pełnowartościowego. Pytanie to można sformułować inaczej - w jaki sposób można dojść do poznania prawdziwego? Na jakich drogach, za pomocą jakich metod można uzyskać wiedzę rzetelnie uzasadnioną? Ta wersja pytania o źródła poznania ma charakter ściśle teoriopoznawczy i nazywa się epistemologiczną wersją zagadnienia źródeł poznania.

W umyśle człowieka występuje tysiące pojęć i sądów. Powstaje więc pytanie czy wśród tych myśli są jakieś wrodzone? Odpowiadając na to pytanie można przyjąć jedno z dwóch stanowisk, a w związku z tym wyróżnia się:

1. Racjonalizm genetyczny.

2. Empiryzm genetyczny.

RACJONALIZM GENETYCZNY (natywizm)

Zwolennicy tego stanowiska uznają, że istnieje wiedza wrodzona. Oznacza to, że ludzie rodzą się z pewną wiedzą. Niektóre pojęcia i przekonania są wrodzone w tym znaczeniu, iż ludzki umysł jest tak urządzony, że takie właśnie, a nie inne pojęcia muszą powstać, takie, a nie inne przekonania muszą się pojawić. Nie zależy to od danych dostarczonych przez doświadczenie. Według zwolenników tego stanowiska, zanim człowiek zetknie się z danymi dostarczonymi przez zmysły posiada on już pewne pojęcia. Doświadczenie stwarza jedynie warunki do ich ujawnienia się, wyzwala myśli potencjalnie zawarte w ludzkim umyśle. Samo doświadczenie nie jest ich sprawcą. Zdaniem racjonalistów genetycznych zmysły nie mają żadnego wpływu na treść niektórych pojęć i przekonań. Racjonaliści genetyczni za źródło wiedzy uznają rozum.

Racjonalizm genetyczny może przybrać formę skrajną lub umiarkowaną. W wersji skrajnej uznaje, że jedynie rozum jest źródłem ludzkiej wiedzy. W wersji umiarkowanej uznaje, że głównie rozum jest źródłem ludzkiej wiedzy.

Przedstawiciele racjonalizmu genetycznego:

• Platon

• Kartezjusz

Teoria poznania według Platona:

1. Człowiek posiada wiedzę wrodzoną.

2. Dusza początkowo poznawała ideę.

3. W momencie złączenie z ciałem materialnym dusza zapomina posiadaną wiedzę.

4. Pod wpływem bodźców zewnętrznych (doświadczenia) przypomina sobie wiedzę, którą zapomniała.

5. Tak więc człowiek nie uczy się, a przypomina sobie wcześniej zdobytą wiedzę.

Koncepcja duszy według Platona:

1. Dusza jest niematerialna i doskonała.

2. Występuje zjawisko reinkarnacji dusz.

3. Dusza może istnieć niezależnie od ciała.

4. Dwie koncepcje duszy:

• W szerszym znaczeniu jest ona prosta, stanowi czynnik ożywczy.

• W węższym znaczeniu składa się z trzech części: rozumnej, impulsywnej i pożądliwej.

WYKŁAD 22-04

Dusza według Platona:

Dusza jest czynnikiem idealnym, niematerialnym, doskonałym.

Platon był zwolennikiem koncepcji reinkarnacji duszy:

• dusza przechodzi z ciała do ciała,

• nie ma początku, ani końca,

• jest połączona z ciałem,

• może się wyzwolić z ciała i istnieć niezależnie,

• ciało materialne jest dla duszy więzieniem.

Dwie koncepcje duszy:

Koncepcja szersza:

• dusza jest niematerialna,

• jest czynnikiem ożywczym (może wprowadzać w ruch, mimo, że sama jest nieruchoma),

• duszę posiadają ciała wykazujące ruch (stąd np. planeta też posiada duszę),

• jest odpowiedzialna za czynności fizjologiczne,

• jest elementem prostym,

• bierze udział w procesie poznania.

Koncepcja węższa:

• Platon stosuje ją w „etyce”,

• Dusza składa się z trzech części:

1. część rozumna (cnota: mądrość)

2. część impulsywna (cnota: odwaga)

3. część pożądliwa (cnota: panowanie nad sobą)

• Wierzono, że każda narodowość cechuje się inną cnotą: dla Ateńczyków dominującą częścią duszy była część rozumna, bo byli mądrzy; Spartanie cechowali się dużą odwagą, stąd dominowała w ich duszy część impulsywna.

• Najlepiej jest, gdy trzy części harmonijnie współgrają, współpracują. Cnoty jednak nie zawsze pozostają w harmonii, każda z nich dąży do dominacji, więc potrzebna jest czwarta część duszy: cnota sprawiedliwości.

• Platon nazywany jest „ojcem koncepcji czterech cnót” zakładającej, że człowiek sprawiedliwy jest mądry, odważny i panuje nad sobą.

• W oparciu o koncepcje duszy Platon realizuje koncepcję państwa:

1. grupa rządząca (cnota: mądrość)

2. grupa strażników (cnota: odwaga)

3. grupa kupców (wytwarzają to co niezbędne dla funkcjonowania państwa)

• Dusza jako byt niematerialny przebywała w świecie idei, gdzie poznawała inne dusze i idee. Dusza zgrzeszyła, więc została połączona z ciałem, by w ten sposób odpokutować winę. Kiedy to zrobi będzie mogła wyzwolić się z ciała.

Teoria poznania według Platona:

Platon był zwolennikiem realizmu zakładającego, że człowiek posiada wiedzę wrodzoną.

Dusza przebywała w świecie idei, więc sama musiała mieć taką naturę (gdyż byty o różnej naturze nie mogą ze sobą współistnieć). Dusza poznawała różne idee: sprawiedliwości, równości, itp. Kiedy zgrzeszyła, połączyła się z ciałem i w wyniku tego zapomniała całą wiedzę zdobytą w świecie idei. To co określa się procesem poznania to przypominanie sobie tej wiedzy przez duszę, kiedy jest połączona z ciałem.

W jaki sposób dusza przypomina sobie wiedzę?

W ludzkim umyśle istnieją dwa rodzaje informacji: informacje pochodzące ze zmysłów, np. obraz rzeczy materialnych oraz pojęcia nie pochodzące z doświadczenia, np. pojęcie sprawiedliwości, równości.

Proces poznawania uznawano wówczas za jednolity, zatem tylko jeden element: rozum lub zmysły, mógł brać w nim udział. Nie możemy poznawać idei za pomocą zmysłów, gdyż idee są niematerialne. Stąd decydującą rolę w procesie poznania odgrywa rozum, a bierze w nim udział dusza (gdyż sama jest niematerialna).

Zmysły pełnią rolę pomocniczą, dzięki nim dusza przypomina sobie zapomnianą wiedzę.

Według Platona pierwsze musimy dysponować pojęciem, żeby zbadać coś doświadczalnie, np. żeby uznać dwa przedmioty za równe, najpierw musimy dysponować pojęciem równości. Dzięki zmysłom przypominamy sobie to pojęcie.

W trakcie życia ludzkiego dusza niczego się nie uczy, więc jeśli nie poznała w świecie idei pojęcia równości w życiu ziemskim nigdy nie będzie wiedziała czym jest to pojęcie.

Dusza może poszerzyć swoją wiedzę, ale tylko jeśli wyzwoli się z ciała, pozna w świecie idei nowe pojęcia (idee) i powróci do ciała.

Ciało jest więzieniem dla duszy. Dusza się wyrywa z ciała, bo jako czynnik niematerialny pragnie przebywać z ideami (byty o tej samej naturze dążą do tego, by współistnieć).

Proces odpokutowania winy nie jest prosty. Dusza może się wyzwolić z ciała najszybciej po 3 tysiącach lat, lub gdy trzykrotnie pod rząd zostanie połączona z ciałem filozofa.

Nie jest przypadkiem, z jakiem ciałem połączy się dusza. Dusza, która poznała najwięcej idei łączy się z ciałem filozofa.

Także sposób życia człowieka uzależnia długość procesu wyzwolenia duszy. Sposób życia odciska się na duszy (przykład: wosk, jest ciepły i plastyczny, każde dotknięcie powoduje odcisk). Po śmierci dusza jest osądzana na podstawie „odcisków”. Jeśli człowiek przedkłada dobra intelektualne nad dobra materialne to skraca się czas pokuty i dusza trafia do lepszego ciała i odwrotnie.

Podsumowanie:

1. Człowiek posiada wiedzę wrodzoną.

2. W procesie poznania bierze udział dusza.

3. Dusza poznawała idee, gdy przebywała poza ciałem.

4. Proces poznania to przypominanie sobie wiedzy.

5. Zmysły pełnią funkcje pomocnicze.

EMPIRYZM GENETYCZNY

Empiryzm genetyczny neguje istnienie wiedzy wrodzonej. Głosi, że wiedza pochodzi z doświadczenia. Wszystkie pojęcia i myśli ukształtowane są bez reszty na podstawie doświadczenia.

Umysł ludzki jest na początku czystą niezapisaną tablicą (tabula rasa), a dopiero doświadczenie poprzez zmysły napełnia go wiedzą o świecie zewnętrznym, natomiast przez introspekcję (obserwację tego, co dzieje się w nas) zasobem wiedzy o świecie wewnętrznym, czyli o zjawiskach psychicznych.

Pod wpływem oddziaływania świata zewnętrznego w zmysłach powstają wrażenia. Na ich podstawie powstają ich reprodukcje pamięciowe, czyli wyobrażenia pochodne. Z kolei ich różnorodne kombinacje i przeróbki stają się przyczyną powstania bardziej lub mniej złożonych pojęć, czyli idei. Podstawowa zasada empiryzmu genetycznego brzmi: „nie ma niczego w umyśle, co by wpierw nie znajdowało się w zmysłach”.

Wyróżnia się dwie odmiany empiryzmu genetycznego:

1. Empiryzm skrajny - głoszący, że jedynym źródłem ludzkiej wiedzy jest doświadczenie.

2. Empiryzm umiarkowany - głoszący, że głównym źródłem wiedzy jest doświadczenie.

Reprezentanci:

• John Locke

• George Berkeley

• David Hume

JOHN LOCKE (1632 - 1704)

Określa się go mianem „ojca liberalizmu”.

Stworzył koncepcję państwa jako nocnego stróża, wyróżnił dwa okresy państwowości:

1. stan przedpaństwowy - główną rolę odgrywały prawa natury (prawo do ochrony życia, prawo do ochrony mienia, prawo do wolności) mające charakter praw niezbywalnych. W wyniku tak dużej swobody („każdy jest sędzią w swojej sprawie”, itp.) zaczęły rodzić się konflikty. Powstała potrzeba stworzenia pewnego porządku w społeczności.

2. stan państwowy - państwo powstało jako rola neutralnego arbitra, twór sztuczny powstały na mocy umowy społecznej. Państwo ma stać na straży trzech fundamentalnych praw ludzkich, nie ma prawa ingerować w nic więcej (stąd określenie „nocnego stróża”, którego jedyną funkcją jest zapewnienie porządku).

1. Reprezentant angielskiego empiryzmu.

2. Nowy program filozofii:

1. teoria poznania zamiast teorii bytu,

2. badanie samych pojęć.

John Locke dokonał „podwójnego przełomu” w filozofii:

• od Locke'a zaczyna się okres filozofii, w którym rozważania filozoficzne rozpoczynają się od teorii poznania (teoria poznania jako główny dział filozofii),

• w procesie poznania interesuje go tylko to co znajduje się w ludzkim umyśle (odrzuca analizę relacji podmiot poznania - przedmiot poznania).

3. Pochodzenie wiedzy:

1. nie ma wiedzy wrodzonej,

2. określenie co człowiek może poznać,

3. cała wiedza pochodzi z doświadczenia,

4. postrzeżenie wyprzedza refleksję,

5. rodzaje doświadczenia:

• zewnętrzne, czyli zmysłowe,

• wewnętrzne, czyli refleksje.

Jeżeli człowiek posiada wiedzę wrodzoną to zna pewne pojęcia od urodzenia, pojęcia znane wszystkim ludziom. John Locke twierdzi, ze nie ma takich pojęć. Argumentuje to wskazując trzy fakty:

• dzieci nie posiadają pojęć,

• ludzie psychicznie chorzy nie posiadają pojęć,

• ludy niecywilizowane (głównie Ameryka Południowa) nie posiadają takich samych pojęć jak Europejczycy.

Świat materialny na zewnątrz człowieka istnieje, oddziałuje na zmysły, powstają postrzeżenia, na podstawie których tworzą się pojęcia.

Człowiek poznaje tylko to co jest nam niezbędne do życia (nie wszystko to co nas otacza).

J. Locke wyróżnia:

1. doświadczenie zewnętrzne - doświadczenie zmysłowe, dysponujemy pięcioma zmysłami, dzięki którym kontaktujemy się ze światem zewnętrznym,

2. doświadczenie wewnętrzne - refleksja; nie dysponujemy żadnym konkretnym organem, za pomocą którego odbywa się proces refleksji.

Refleksja - obserwacja tego, co dzieje się w ludzkim umyśle, wtedy, kiedy jest on zajęty ideami.

4. Idee:

1. określenie - idea to wszystko to, co znajduje się w ludzkim umyśle,

2. podział na idee proste i złożone,

3. charakterystyka idei prostych:

• jasne, w związku z tym zawsze są prawdziwe,

• dostarczane przez oba rodzaje doświadczenia,

• charakterystyka idei złożonych:

• efekt czynności umysłu (umysł łączy, porównuje, abstrahuje idee proste i w wyniku tej czynności powstają idee złożone),

• mogą być fałszywe (im bardziej skomplikowany proces powstania idei złożonych tym większe prawdopodobieństwo, że idea złożona jest fałszywa),

1. idea substancji,

2. człowiek zna jedynie idee, a nie rzeczy.

Jeżeli w sposób doświadczalny nie możemy czegoś wykazać, tzn. że to nie istnieje.

Substancja materialna istnieje, mimo, że nie możemy w sposób doświadczalny wykazać, że istnieje.

Gdyby substancja materialna nie istniała, własności istniałyby niezależnie, a to niemożliwe. Własności nie istnieją same, musi istnieć podłoże, na którym się ujawniają (np. „kulistość”).

Znamy jedynie idee. Na zewnątrz człowieka istnieje świat materialny, ale go nie znamy.

5. Własności pierwotne i wtórne:

1. charakterystyka własności pierwotnych, obiektywnych (kształt, rozciągłość, ruch),

2. charakterystyka własności wtórnych, subiektywnych (smak, barwa, zapach).

* Niekiedy używa się zamiennie pojęć „własności” i „idee”.

Przedmioty posiadają dwojakiego rodzaju własności:

Własności pierwotne - faktycznie przysługują przedmiotom, przysługują tam, gdzie znajduje się przedmiot. Mogą być postrzegane przez kilka zmysłów jednocześnie: wzrok i dotyk, wzrok i słuch, itp. Wszyscy odbierają je w ten sam sposób.

Własności wtórne - mogą być różnie odbierane przez różnych ludzi (dla jednych koszulka jest pistacjowa, dla innych po prostu zielona :)

Przedmioty posiadają jedynie własności pierwotne. Własności wtórne powstają w ludzkich umysłach pod wpływem specyficznego oddziaływania przedmiotów (własności pierwotnych). Własności wtórne możemy odbierać tylko przy pomocy jednego zmysłu jednocześnie.

Zachowanie człowieka w procesie poznania:

Zachowanie bierne	Zachowanie czynne
stanowisko wcześniejsze, obowiązywało od przełomu 18-19w. proces poznania jako odbicie w lustrze: na zewnątrz człowieka jest świat materialny, mamy zdolność do kontaktowania się z nim; świat zewnętrzny oddziałuje na nas, pod wpływem tego działania w naszym umyśle powstaje bierny obraz tego świata (jak odbicie w lustrze).	pojawiło się na przełomie 18-19w. pod wpływem świata zewnętrznego władze poznawcze (zmysły lub rozum) tworzą wizję świata w sposób aktywny.

1. Model ontologiczno - absolutystyczny:

Zakłada on tożsamość bytu i myśli. Funkcjonuje najdłużej w historii filozofii. Do dnia dzisiejszego ma swoich zwolenników. Posługuje się bierną koncepcją umysłu. Zarówno Arystoteles jak i Locke uznają, że umysł jest czystą, niezapisaną kartą, jest czymś całkowicie biernym i pustym. Umysł ludzki w trakcie procesu poznania zachowuje się biernie, a więc nie ingeruje w rzeczywistość. W umyśle odciska się, odbija się rzeczywistość znajdująca się na zewnątrz człowieka. Przedmiot poznania jest zawsze dawny w określonej postaci, podstawowym celem procesu poznania jest poszukiwanie niezmiennych cech tego przedmiotu. Wszelkie zabiegi poznawcze zmierzają do jednego celu: oczyszczenia umysłu tak, by mógł on odtworzyć rzeczywistość taką jaką jest ona w swojej istocie.

2. Model transcendentalno - absoultystyczny

WYKŁAD 29-04

MODEL ONTOLOGICZNO - ABSOLUTYSTYCZNY:

Zakłada on tożsamość bytu i myśli. Funkcjonuje najdłużej w historii filozofii. Do dnia dzisiejszego ma swoich zwolenników. Posługuje się bierną koncepcją umysłu. Zarówno Arystoteles jak i Locke uznają, że umysł jest czystą, niezapisaną kartą, jest czymś całkowicie biernym i pustym. Umysł ludzki w trakcie procesu poznania zachowuje się biernie, a więc nie ingeruje w rzeczywistość. W umyśle odciska się, odbija się rzeczywistość znajdująca się na zewnątrz człowieka. Przedmiot poznania jest zawsze dawny w określonej postaci, podstawowym celem procesu poznania jest poszukiwanie niezmiennych cech tego przedmiotu. Wszelkie zabiegi poznawcze zmierzają do jednego celu: oczyszczenia umysłu tak, by mógł on odtworzyć rzeczywistość taką jaką jest ona w swojej istocie.

Przykłady koncepcji zakładających „odciskanie rzeczywistości”:

1. Empedokles:

• Jego koncepcja teorii poznania określana jest mianem „teorii wypływów”.

• Empedokles głosił, że istnieją cztery żywioły i dwie siły (Miłość i Niezgoda).

• W procesie poznania bierze udział Miłość.

• Warunkiem procesu postrzegania (i przez analogię na inne zmysły) jest bezpośredni kontakt podmiotu postrzegającego z przedmiotem postrzeganym.

• „Teoria wypływów”: z postrzeganego przedmiotu wydobywa się coś, co Empedokles nazywa wypływem. Podobnie z oka podmiotu postrzegającego - wydobywa się wypływ. Te dwa wypływy są podobne (mają podobną naturę). Miłość powoduje połączenie wypływów w przestrzeni, dzięki temu podmiot widzi przedmiot.

• Demokryt:

• Demokryt głosił dwie koncepcje teorii poznania: „teorię wypływów” i „teorię podobizn”.

• Warunkiem procesu postrzegania (i przez analogię na inne zmysły) jest bezpośredni kontakt podmiotu postrzegającego z przedmiotem postrzeganym.

• „Teoria podobizn”: proces poznania to proces bierny, rzeczywistość odbija się w umyśle (jak odbicie w lustrze). Postrzegany przedmiot zbudowany jest z atomów, podobnie jak oko. Atomy nie wypełniają w całości przedmiotu. Z przedmiotu postrzeganego odrywa się miniaturowa podobizna tego przedmiotu, która przenika do oka (do luki między atomami). Jeśli przedmiot jest bardzo duży podobizna także jest duża i nie wniknie do oka (dlatego nie widzimy dużych przedmiotów). Jeśli przedmiot jest bardzo mały to podobizna jest tak malutka, że wnika do oka, przelatuje przez nie i wylatuje (dlatego nie widzimy małych przedmiotów).

Już w starożytności filozofowie zauważyli, że proces poznania nie zawsze jest wierny rzeczywistości (podobnie jak krzywe lustro zniekształca odbicie). Zmysły i rozum nie zawsze dają wierny obraz rzeczywistości.

Filozofowie nowożytni również zwracali na to uwagę, m. in. Franciszek Bacon.

FRANCISZEK BACON (1561 - 1626)

Franciszek Bacon postawił nowe zadanie przed filozofią: według niego filozofia ma pozwolić człowiekowi poznać przyrodę i prawa nią rządzące, dzięki czemu człowiek będzie mógł przystosować i podporządkować sobie przyrodę.

Franciszek Bacon wskazuje trzy najbardziej znaczące wynalazki (zakłada, że wszystkie były dziełem przypadku):

• wynalazek prochu (zmienił sposób prowadzenia wojny),

• wynalazek kompasu / busoli (dał możliwość prowadzenia podróży morskich bez konieczności obserwowania gwiazd czy linii brzegu),

• wynalazek druku (przyspieszył proces tworzenia książek).

Franciszek Bacon szukał sposobu poznania wiedzy prawdziwej. W trakcie rozważań dostrzegł, że w procesie poznania mają miejsce pewne deformacje. Złudzenia te dzieli na dwie części:

1. Część negatywna: teoria idoli

2. Część pozytywna: indukcja

W ramach części negatywnej Bacon wyróżnia cztery złudzenia:

1. 
   
   złudzenie plemienne (rodu)

2. złudzenie jaskini

3. 
   
   złudzenie rynku

4. złudzenie teatru

1. Złudzenie plemienne (rodu):

Dokonujemy antropomorfizacji: na wszystko patrzymy ze swojej ludzkiej perspektywy.

Przykład: Patrząc na psa merdającego ogonem, myślimy, że się cieszy. Na podstawie określonych oznak uznajemy, że u psa występują takie uczucia jak u nas.

Przeniesienie naszych uczuć na inne byty jest nieuzasadnione. Byłoby uzasadnione jedynie gdybyśmy mogli zmienić się w psa, poznać jego przeżycia i wrócić do ciała ludzkiego bez utraty pamięci.

2. Złudzenie jaskini:

Na wszystko patrzymy ze swojej własnej jaskini. Nasz sposób widzenia świata jest zdeterminowany przez środowisko, w którym się wychowywaliśmy. Środowisko mówi nam co jest dobre, a co złe. Jeżeli nie mamy kontaktu z innymi środowiskami, widzimy, że w naszym środowisku wszyscy zachowują się w określony sposób, więc myślimy, że tak powinni zachowywać się wszyscy.

Przykład: w naszym środowisku po śmierci osoby bliskiej w ramach żałoby nosi się czarny strój, podczas, gdy w innym środowisku, w takiej sytuacji nosi się biały strój. Nie mając kontaktu z innymi środowiskami żyjemy w przekonaniu, że wszędzie obowiązuje czarny strój w trakcie żałoby.

3. Złudzenie rynkowe:

Związane jest z tym, że porozumiewamy się przy pomocy języka, a wyrażenia, którymi się posługujemy są wieloznaczne i prowadzi to do nieporozumień.

Przykład: „ten zamek mi się podoba” - może chodzić o budowlę lub zamek błyskawiczny.

4. Złudzenie teatru:

Wierzymy autorytetom bez sprawdzania tego co mówią. Bacon twierdzi, że nie należy wierzyć bezgranicznie autorytetom.

Przykład koncepcji ontologiczno - absolutystycznej:

AURELIUSZ AUGUSTYN / ŚW. AUGUSTYN (354 - 430)

1. Koncepcja powstania świata („kreacjonizm”):

1. świat został stworzony przez Boga z nicości w jednej chwili,

2. wcześniej Bóg opracował jego plan,

3. istnieją byty w postaci skończonej lub w racjach zarodkowych,

4. Bóg kieruje tym co się dzieje w świecie.

„Creatio ex nihilo” - stworzony z nicości.

Stworzenie świata było całkowicie decyzją Boga, nie było to na nim wymuszone. Najpierw Bóg stworzył plan, a potem na jego podstawie zaczął stwarzać świat. Na początku Bóg stworzył z nicości materię, a z niej byty materialne, których pierwowzorem były idee w umyśle Boga (drzewo na wzór idei drzewa, itp.). Bóg stworzył z nicości także byty niematerialne (dusze i anioły).

Bóg dał niektórym bytom postać skończoną (cała przyroda nieożywiona), a inne stworzył w racjach zarodkowych (ludzie, rośliny, zwierzęta), które mogą się rozwijać i zmieniać.

Świat powstał w jednej chwili (w tym samym momencie Bóg stworzył plan i go zrealizował). Rozum ludzki jest niedoskonały, nie potrafimy tego zrozumieć, więc żeby było łatwiej podaje się, że proces powstawania świata był rozłożony w czasie (m. in. koncepcja św. Tomasza z Akwinu zakłada rozciągnięcie procesu powstawania świata w czasie).

Bóg nie tylko stworzył świat, ale także ingeruje w jego porządek. Nic nie dzieje się bez woli Boga.

2. Problem zła:

1. zło nie pochodzi od Boga, ale od człowieka,

2. Bóg stworzył świat, w którym istnieje odrobina zła,

3. zło jest brakiem dobra,

4. zło nie psuje harmonii świata,

5. przyczyną zła jest wolna wola, którą posiada człowiek.

Bóg jest bytem doskonałym, więc nie może czynić rzeczy złych. Zło pojawia się, gdy człowiek nie zwraca się w kierunku bytu doskonałego, tylko odwraca się do świata materialnego. Zło jest brakiem dobra („jak jest choroba to nie ma zdrowia”).

Bóg nie był zmuszony do stworzenia świata, miał do wyboru dwie możliwości:

• mógł stworzyć świat, w którym nie ma zła,

• mógł stworzyć świat, w którym istnieje zło.

Gdyby Bóg stworzył świat, w którym nie ma zła to ilość dobra byłaby mniejsza, niż w świecie, w którym istnieje zło. Gdyby Bóg nie stworzył zła to ludzie nie zdawaliby sobie sprawy z istnienia dobra. Zło nie psuje harmonii świata, sprawia, że człowiek docenia dobro.

Bóg mógł stworzyć człowieka na dwa sposoby:

• jak „robota” zaprogramowanego do miłości do Boga,

• człowieka z wolną wolą (przyczyną zła, grzechu pierworodnego).

Wolna wola dana została człowiekowi po to, by mógł samodzielnie, nieprzymuszony zwrócić się w kierunku bytu doskonałego.

Człowiek czyni dobro tylko, gdy wspiera go łaska Boska. W przeciwnym razie czyni zło.

To co człowieka czeka to wola Boga. W chwili narodzin Bóg decyduje o tym czy po śmierci zostaniemy zbawieni czy potępieni. Sposób życia nie ma wpływu na tym co stanie się z nami po śmierci.

Współcześnie żyjemy zgodnie z koncepcją św. Tomasza z Akwinu zakładającą, że Bóg dał człowiekowi wolną wolę, by ten wybierał jak postępować. Człowiek żyjący zgodnie z przykazaniami dostaje w nagrodę zbawienie.

Dla św. Augustyna pojęcie łaski kłóci się z pojęciem nagrody. Nagrodę otrzymujemy za coś, zaś łaska jest człowiekowi dana za darmo, wynika z dobroci Boga.

3. Teoria poznania:

1. znalezienie recepty na życie szczęśliwe,

2. odrzucenie roli zmysłów.

3. teoria iluminizmu,

4. mądrość to znajomość spraw wiecznych,

5. wiedza dotycząca świata zewnętrznego jest niepotrzebna.

Teoria poznania według św. Augustyna to inaczej teoria oświecenia, teoria iluminizmu.

Człowiek dąży do osiągnięcia szczęścia. Św. Augustyn przedstawia nową drogę do szczęścia - szczęście osiągamy tylko wtedy, gdy poznajemy Boga.

Człowiek przy pomocy zmysłów kontaktuje się ze światem zewnętrznym. Świat zewnętrzny nie jest źródłem wiedzy prawdziwej, w związku z tym ani zmysły, ani wiedza dotycząca świata zewnętrznego nie jest nam potrzebna.

Wiedza prawdziwa to idee, które tkwią w umyśle Boga. Człowiek sam nie może jej poznać, może to zrobić jedynie w drodze łaski Boskiej poprzez oświecenie. Bóg odciska w duszy człowieka wiedzę prawdziwą.

Wiedza prawdziwa zawarta jest także w Piśmie Świętym (tzw. wiedza objawiona). Kościół jest reprezentantem Boga i interpretatorem Pisma Świętego, w związku z tym człowiek musi mu się podporządkować.

Wiedzę ludzką można podzielić na:

1. mądrość - znajomość spraw wiecznych,

2. wiedzę - dotyczącą świata zewnętrznego (jest niepotrzebna).

W efekcie teorii św. Augustyna wiedza naukowa przez długie lata nie była potrzebna. Rozwijała się głównie teologia, a nauka pełniła wyłącznie funkcje pomocnicze.

MODEL TRANSCENDENTALNO - ABSOLUTYSTYCZNY:

Odpowiednikiem łacińskiego słowa „transcendere” jest polskie słowo „przekroczyć”.

Przedmioty leżące poza granicami poznającego podmiotu nazywane są przedmiotami transcendentnymi. Pytając o to czy podmiot poznający może w akcie poznania wyjść poza własne granice pyta się o to czy poznanie rzeczywistości transcendentnej w stosunku do poznającego podmiotu jest możliwe.

Istnieją dwa różne sposoby rozumienia pojęcia „przedmiot transcendentny”. W pierwszym przypadku przedmiotem transcendentnym dla danego poznającego podmiotu jest każdy przedmiot, który nie jest jego własny, poza jego własnym przeżyciem psychicznym. Pytając o to czy podmiot poznający może przekroczyć swoje własne granice, czyli czy może on w akcie poznawczym dotrzeć do rzeczywistości względem niego transcendentnej pyta się o to czy podmiot poznający jest zdolny poznać cokolwiek, co niej jest jego własnym przeżyciem psychicznym. Typowym przykładem tego typu koncepcji jest teoria George'a Berkeley'a.

W drugim przypadku przedmiotami transcendentnymi nazywa się przedmioty, które istnieją naprawdę w przeciwieństwie do przedmiotów tylko pomyślanych, ale naprawdę nie istniejących. Do przedmiotów tylko pomyślanych zalicza się czyste konstrukcje myślowe (np. osoby fikcyjne, bohaterowie), natomiast przedmiotami transcendentnymi są: ziemia, wraz ze wszystkim co na niej istnieje i zachodzi, gwiazdy, podmioty psychiczne, wraz z ich przeżyciami.

Model transcendentalno - absolutystyczny uznaje, że nie można zredukować myśli do bytu. W procesie poznania podmiot zachowuje się czynnie. Podmiot tworzy przedmioty poznania. Cechą ludzkiego umysłu jest bycie twórczym. Podmiot rzutuje swoją jedność na świat łącząc go w jednolitą strukturę podlegającą jednakowym prawom. Typowym reprezentantem jest Immanuel Kant.

WYKŁAD 6-04-2010

IMMANUEL KANT (1724 - 1804)

1. Okres przedkrytyczny (1746-1770):

1. w centrum zainteresowania filozofia przyrody,

2. koncepcja powstania świata,

3. wykorzystanie najnowszych osiągnięć nauki (mechanika Newtona, zasada spadania ciał Galileusza, teoria ruchu planet Keplera),

4. powstanie słońca.

Koncepcja powstania i budowy wszechświata nazywana jest koncepcją Kanta - Laplace'a. Pierre Simon de Laplace stworzył w tym samym okresie teorię zbliżoną do teorii Kanta, w związku z tym koncepcję tę określa się nazwiskiem obojgu.

Koncepcja powstania świata:

Materia została stworzona przez Boga. Bóg nierównomiernie rozrzucił materię po świecie. W świecie działają siły przyciągania i odpychania. Tam, gdzie materii jest więcej, działa siła przyciągania, która skupia materię tworząc bryły materialne. Z brył materialnych powstały m. in. planety.

Powstanie słońca:

Każda bryła materialna ma swoją oś oraz cząsteczki, z których jest zbudowana. Cząsteczki zaczynają się obracać i powstaje wówczas siła tarcia. Im szybciej się obracają, tym większe tarcie. W końcu tarcie było tak duże, wyprodukowało tak dużo ciepła, że rozbłysło Słońce.

2. Okres krytyczny (po 1770 roku):

1. podstawowe dzieła:

• „Krytyka czystego rozumu” (teoria poznania),

• „Krytyka rozumu praktycznego” (poglądy etyczne),

• „Krytyka władzy sądzenia” (poglądy estetyczne).

2. przewrót kopernikański -proces poznania jest czynny.

Kant porównywał filozofię i nauki przyrodnicze. Wykazywał, że nauki przyrodnicze rozwijają się z pokolenia na pokolenie, natomiast filozofia nie rozwija się - każde pokolenie udziela innej odpowiedzi, jednak pytania pozostają te same.

3. Teoria poznania:

1. nauka o dwóch pniach poznania (zmysły + rozum),

2. przejście od przedstawień do rzeczy,

3. poznanie zmysłowe (transcendentna estetyka):

wyobrażenia = wrażenia + czas +przestrzeń

4. działalność rozsądku (transcendentna analityka):

przedstawienia = wyobrażenia + kategorie

5. działalność rozumu (transcendentna dialektyka) - całościowy obraz świata,

idee: duszy, wszechświata, Boga

6. agnostycyzm (noumeny i fenomeny).

W procesie poznania potrzebne są zmysły i rozum (teoria o dwóch pniach poznania). Władze poznawcze wzajemnie się korygują i to sprawia, że poznawana wiedza jest prawdziwa.

Etapy procesu poznania:

1. poznanie zmysłowe,

2. poznanie rozumowe:

1. działa rozsądek,

2. działa rozum.

Świat zewnętrzny istnieje, oddziałuje na nas. W skutek tego człowiek odbiera dane zmysłowe, które służą do opracowywania pojęć ogólnych. Odbierane przez człowieka wrażenia, czyli to co wytworzą zmysły, jest materiałem do działania rozsądku, natomiast wytwór rozsądku jest podstawą działania rozumu.

Człowiek w procesie poznania zachowuje się czynnie.

Przedmioty materialne oddziałują na ludzkie zmysły. Zmysły odbierają wrażenia, dzięki czemu powstają w nich wyobrażenia. Wyobrażenia to uporządkowane czasowo i przestrzennie wrażenia.

Na zewnątrz człowieka nie ma czasu i przestrzeni. Czas i przestrzeń to kategorie, przy pomocy których zmysły porządkują chaotyczne wrażenia, które odbieramy. Zmysły nakładają „siatkę czasu i przestrzeni” na wrażenia, tworząc z nich wyobrażenia.

Zmysły w procesie poznania zachowują się czynnie.

Rozsądek posługując się kategoriami łączy wyobrażenia tworząc przedstawienia. Kategorie to substancja, przyczynowość, ruch, itd. Dopiero przedstawienia są obrazem postrzeganego podmiotu.

Rozsądek w procesie poznania zachowuje się czynnie.

Rozsądek daje obraz tylko konkretnego przedmiotu. Rozum ludzki chce mieć całościowy obraz, wizję świata. W tym celu rozum posługuje się ideami:

• przy pomocy idei Boga: łączy to co dotyczy życia wewnętrznego człowieka,

• przy pomocy idei Wszechświata: łączy to co jest na zewnątrz człowieka,

• przy pomocy idei Boga: stara się wykazać, że proces poznania jest możliwy.

Rozum w procesie poznania zachowuje się czynnie.

„Przewrót kopernikowski”:

Kopernik dokonał przewrotu w dziedzinie astronomii. Doszedł do wniosku, że zły jest punkt wyjścia rozważań: to nie Słońce wokół Ziemi, lecz Ziemia porusza się wokół Słońca.

Kant wykorzystując najnowsze osiągnięcia nauki (w tym teorię Kopernika) przyjął podobne założenie w filozofii: zakładając, że władze poznawcze przyjmują bierną postawę w procesie poznania nie wszystko da się wyjaśnić. Część tych problemów może wynikać z tego, że wychodzimy z niewłaściwego punktu. W związku z tym należy przyjąć, że człowiek zachowuje się czynnie w procesie poznania, wówczas wszystko da się wyjaśnić.

Agnostycyzm:

Na zewnątrz człowieka istnieje świat materialny, ale jest on dla człowieka niepoznawalny. Wszystko, co otacza człowieka to:

noumeny - rzeczy same w sobie,

fenomeny - zjawiska.

My poznajemy tylko świat zjawiskowy (sposób, w jaki świat nam się przedstawia), nie możemy poznać rzeczy takimi jakie są.

Dlaczego nie możemy poznać rzeczy w ich rzeczywistej postaci?

Kiedy przedmiot materialny oddziałuje na nasze zmysły, zmysły łączą te wrażenia uznając, że pochodzą z jednego źródła. Człowiek zachowuje się czynnie w procesie poznania, może więc być tak, że zmysły łączą wrażenia z różnych przedmiotów uznając, że pochodzą z jednego źródła, tworząc nieprawdziwy obraz przedmiotu.

Kant nie wyklucza, że widzimy rzeczy takimi jakimi są (że nasze zmysły prawidłowo łączą wrażenia), jednak podkreśla, że nie jesteśmy w stanie tego stwierdzić, udowodnić.

Dlaczego wszyscy mamy podobny obraz świata?

Każdy tworzy swoją wizję świata w drodze procesu poznania. Zasady funkcjonowania władz poznawczych są podobne u wszystkich ludzi (wynika to z konstrukcji władz poznawczych), więc wszyscy mamy podobny obraz świata.

KONCEPCJE PRAWDY:

Teoria poznania pozwala nam zdobyć wiedzę, przy czym człowiek dąży do poznania wiedzy prawdziwej. Co to znaczy, że wiedza jest prawdziwa?

Odkąd istnieje filozofia do XIXw. uznawano, że możliwe jest zdobycie wiedzy prawdziwej i jest ona wiedzą absolutną. Twierdzenie uznane za prawdziwe, nigdy nie może być uznane za fałszywe.

Dwa stanowiska:

1. Dogmatyzm - istnieje wiedza absolutna i człowiek może ją zdobyć.

Drogi zdobycia wiedzy prawdziwej:

1. przy pomocy władz naturalnych, którymi dysponuje człowiek (zasady funkcjonowania organizmu pozwalają nam na zdobycie wiedzy absolutnej),

2. człowiek sam nie może zdobyć wiedzy absolutnej; może ją poznać tylko, gdy objawi ją jakiś autorytet lub gdy w drodze łaski objawienia dokonuje istota nadprzyrodzona (Bóg).

2. Sceptycyzm - istnieje wiedza absolutna, lecz człowiek nigdy jej nie osiągnie.

Definicje prawdy:

1. Klasyczna definicja prawdy:

Pierwszą koncepcję prawdy (dzisiaj nazywaną koncepcją klasyczną) opracował Arystoteles. Arystoteles podaje klasyczną definicję prawdy w rozdziale szóstym w księdze czwartej „Metafizyki”. Wiąże on prawdziwość zdania z istnieniem przedmiotu, które się stwierdza w zdaniu. Zdaniem prawdziwym jest takie zdanie, które stwierdza o przedmiocie istniejącym, że on istnieje lub, że nie istnieje, gdy go nie ma.

W skrócie definicja ta przybiera postać: „prawdziwość zdania jest jego zgodnością z rzeczywistością”.

Dwa podstawowe zarzuty prowadzące do odrzucenia klasycznej definicji prawdy:

• Klasyczna koncepcja zakłada zgodność zdania z rzeczywistością - jak to możliwe, że wyrażenie językowe (myśl) może być zgodne z przedmiotem?

• Termin „zgodność” jest nieprecyzyjny - kiedy uznać zgodność? czy przedmioty zgodne muszą być identyczne, czy tylko podobne w jakimś stopniu? ile muszą posiadać cech wspólnych, by je uznać za zgodne?

2. Nieklasyczne definicje prawdy:

1. Koncepcja oczywistości:

Według niej ostatecznym kryterium decydującym nieodwołalnie o przyjęciu jakiegoś twierdzenia za prawdziwe jest jego oczywistość. Zwolennicy tej koncepcji uważają, że twierdzenie jest prawdziwe tylko wtedy, gdy jest oczywiste. Starają się oni zdefiniować, na czym ta oczywistość polega, np. Kartezjusz głosił, że oczywiste jest to co jest jasne i wyraźne. Druga koncepcja oczywistości jest dziełem Heinricha Ricket'a. Jego zdaniem twierdzenie jest oczywiste, jeżeli jest zgodne z pewną normą, a człowiek odczuwa, że powinien je uznać. Twierdzenie to narzuca się człowiekowi z koniecznością, która jest odczuwana jako obowiązek, powinność.

Zarzut: W wielu sytuacjach czujemy, że coś jest oczywiste, lecz okazuje się, że jest inaczej.

2. Koncepcja powszechnej zgody:

Kryterium rozstrzygającym o tym, czy dane twierdzenie jest prawdziwe jest jego zgodność z innymi tezami uznanymi za prawdziwe. Prawdziwość jakiegoś twierdzenia polega na powszechnej na nie zgodzie.

Zarzut: Jaki procent ludzi musi uznać twierdzenie, aby nazwać je prawdziwym?

3. Utylitarystyczna koncepcja prawdy:

W skrajnej postaci głosi ona, że prawdą jest taki sąd, który w działaniu przynosi korzyść i pożytek. Koncepcję tę głosi pragmatyzm, który uznaje, że istnieje związek pomiędzy poznaniem, a działaniem, prawdą, a czynem.

Zarzut: To co dobre (użyteczne) dla jednego, niekoniecznie jest dobre dla drugiego.

WYKŁAD 20-05-10

ETYKA

Pojęcie „etyka” pojawia się po raz pierwszy w filozofii starożytnej w IV w. p.n.e. Słowo „etyka” pochodzi od greckiego słowa „etos” oznaczającego obyczaj. W słowniku wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych Kopalińskiego podane jest, że termin „etyka” wywodzi się od greckiego „etikos”, oznaczające „moralny”. Z kolei ten wyraz bierze wyraz od greckiego słowa „etos” tłumaczonego jako „charakter” lub „zwyczaj”. Etyka to to, co właściwe etosowi, czyli sposobowi bytowania w danym miejscu, zespołowi cech danego człowieka, charakterowi, czemuś, co człowiek sam wypracowuje i co staje się cenne. Etymologicznie oznacza więc „naukę o obyczajach”.

Za ojca etyki uważa się Arystotelesa. Zasługa Arystotelesa polega na tym, że wprowadza on nowe pojęcie „etyka”. To on używa tego wyrazu po raz pierwszy. Wydziela etykę jako osobną dyscyplinę wchodzącą w skład filozofii praktycznej i nadaje jej nazwę „etyka”. Pisząc „Etykę Nikomachejską” dokładnie określa przedmiot etyki. Ma ona zajmować się badaniami dotyczącymi postępowania i życia człowieka. Według Arystotelesa postępowanie człowieka jest moralne lub niemoralne w zależności od tego jaki jest jego stosunek do dobra najwyższego. Za bezpośredniego prekursora europejskiej etyki uważany jest ateński mędrzec i filozof Sokrates.

SOKRATES (469r. p.n.e. - 399r. p.n.e.)

1. Dokonał przewrotu w filozofii (interesował go tylko człowiek).

2. Zmienił znaczenie pojęcia „cnota”.

Kiedyś była to wartość zależna od płci, wieku, stanowiska, itp. Sokrates założył, że cnota to zaleta moralna niezależna od zróżnicowań (np. sprawiedliwość, odwaga).

3. Dla osiągnięcia szczęścia konieczna jest cnota.

4. Cnota jest jedna i jest nią wiedza.

5. Posiadanie cnoty zapewnia dobre postępowanie.

6. Mniej naganne moralnie jest celowe wyrządzanie krzywdy, niż krzywdzenie nieświadome.

7. Pierwszy zaczyna systematycznie definiować pojęcia etyczne (czym jest cnota).

8. Metoda sokratyczna - składa się z dwóch części:

1. elenktyka - sztuka zbijania; ma oczyścić wiedzę z wiedzy pozornej.

2. maieutyka - sztuka położnicza; ma służyć wydobyciu wiedzy, której człowiek nie jest świadomy.

9. Twórca powiedzenia „wiem, że nic nie wiem”.

Etykę dzieli się na:

1. Etykę ogólną:

Poszukuje odpowiedzi na takie pytania jak:

• „co to jest dobro, a co to jest zło?”

• „skąd pochodzą normy moralne?”

• „jaki jest cel ludzkiego życia?”

• „w jaki sposób istnieją wartości moralne?”

2. Etykę szczegółową:

Rozpada się na:

1. etykę indywidualistyczną - normuje życie pojedynczych osób. Nie określa norm regulujących stosunki międzyludzkie. Najczęściej wskazuje drogi osiągnięcia szczęścia przez jednostkę. Tego typu koncepcje powstawały najczęściej w epoce starożytnej.

2. etykę społeczną - skupia swoją uwagę przede wszystkim na stosunkach międzyludzkich. Stara się ustalić zasady współżycia ludzi. Określa stosunki między dobrem społeczeństwa, a dobrem jednostki. Normy moralne określają sposób postępowania mający na celu zapobieganie konfliktom interesów, zarówno pomiędzy jednostkami jak i między jednostką, a grupą, czy pomiędzy grupami. Jest to przede wszystkim etyka nowożytna.

Biorąc pod uwagę kryterium czasowe wyróżnia się etykę starożytną, chrześcijańską, nowożytną i współczesną.

Jeżeli za kryterium podziału przyjąć genezę i istotę moralności to wyróżnia się:

1. naturalizm,

2. teologizm,

3. stanowisko socjologiczne.

NATURALIZM

Naturalizm pochodzi od łacińskiego słowa „naturalia” oznaczającego wrodzony, naturalny. To stanowisko filozoficzne nie widzi jakościowej różnicy pomiędzy przyrodą, a społeczeństwem. Całą rzeczywistość łącznie ze społeczną, kulturową można wyjaśnić działaniem praw przyrody.

Naturalizm etyczny uznaje, że normy i oceny moralne należy wyprowadzać z natury ludzkiej. Podstawowe znaczenie ma więc zdefiniowanie natury ludzkiej. W tej kwestii stanowiska są podzielone. Jedni myśliciele uznają, że człowiek z natury jest egoistą, a zwolennicy koncepcji przeciwnej twierdzą, że człowiek z natury jest altruistą, przychylnie nastawionym do innych ludzi.

Naturalizm etyczny pojawia się na przełomie XVII i XVIII w.

Przykład koncepcji naturalistycznej zakładającej, że człowiek jest z natury egoistą:

Thomas Hobbes

Bóg stworzył ludzi wolnymi i równymi. W stanie przedpaństwowym nie obowiązują żadne zasady. Istnieje tylko jedno prawo: każdy ma prawo do ochrony własnego życia. Ludzie są egoistami, skonstruowani tak, że chcą więcej, niż mają. Nie jest jednak możliwe, by wszyscy mieli tyle dób ile chcą, gdyż dobra te mają ograniczoną ilość. Każdy może robić to, co uważa za stosowne, by osiągnąć indywidualną korzyść, w związku z tym powstaje stan wojny wszystkich ze wszystkimi (Hobbes stworzył określenie „człowiek człowiekowi wilkiem”).

Na drodze umowy społecznej utworzono to, co nazywamy państwem. Na jego czele stoi suweren (jednostka lub grupa) o nieograniczonej władzy. Ustanawia on prawa, by wprowadzić pokojowe współżycie ludzi. Prawa te mówią co jest dobre dla społeczeństwa, a co złe (to jest moralność). To co zaleca prawo jest dobre, to co prawo zakazuje - złe.

Kolejność powstania:

PAŃSTWO -> PRAWO -> MORALNOŚĆ

Przykład koncepcji naturalistycznej zakładającej, że człowiek jest z natury dobry:

John Locke

W stanie przedpaństwowym istnieją prawa naturalne: prawo do ochrony życia, wolności i mienia. Państwo powstało na mocy umowy społecznej dlatego, że ludzie byli sędziami we własnej sprawie, co rodziło wiele konfliktów w społeczeństwie. Państwo ma pełnić funkcję neutralnego arbitra stojącego na straży praw naturalnych.

TEOLOGIZM

Koncepcje teologiczne traktują moralność jako zjawisko pozaludzkie. Twórcą norm moralnych jest istota nadprzyrodzona (Bóg). Prawa moralne są narzucone człowiekowi z zewnątrz przez Boga i dlatego są absolutnie stałe. Człowiek nie może ich zmieniać, ponieważ są Boskiego pochodzenia. Ludzie muszą się im bezwzględnie podporządkować. Reprezentanci: św. Augustyn, Tomasz z Akwinu, itp.

Św. Augustyn

Wyróżnia podział praw na:

1. prawo wieczne - prawa i zasady regulujące wszystkie zmiany mające miejsce we wszechświecie.

2. prawa naturalne - część praw wiecznych, odciśniętych w duszy człowieka; podpowiadają człowiekowi co jest dobre, a co złe.

Żeby poznać wiedzę należy zwrócić się nie do świata zewnętrznego, lecz wewnątrz duszy.

Prawa naturalne mają wszyscy ludzie. Chrześcijanie o tym wiedzą, poganie natomiast nie są świadomi tego, iż prawa naturalne są odciśnięte w ich duszy. To tłumaczy dlaczego poganie czasem dobrze się zachowują.

Św. Tomasz z Akwinu

Istnieją prawa wieczne i prawa naturalne. To człowiek przez dobre postępowanie zyskuje w nagrodę życie po śmierci.

Św. Tomasz jako nieliczny z filozofów określa treść praw naturalnych (większość filozofów zakłada istnienie praw naturalnych bez ich definiowania):

• Ze wszystkimi bytami dzieli człowiek skłonność do zachowania się zgodnie z własną naturą. Z tego instynktu samozachowawczego wyprowadza prawno - naturalny zakaz samobójstw i zabójstw oraz nakaz czuwania nad zdrowiem ciała i duszy.

• Ze światem zwierząt dzieli człowiek skłonności płciowe i pragnienie przedłużenia swojego gatunku. Ze skłonności tej wyprowadza nakaz zawierania małżeństw i wychowania potomstwa.

• Człowiek jako istota rozumna zdradza tylko jemu właściwą skłonność do poznania prawdy i życia we wspólnocie. Skłonności rozumnej natury ludzkiej odpowiada nakaz poszukiwania i mówienia prawdy, a w szczególności prawdy o Bogu. A ze skłonności do życia społecznego wyprowadza nakaz szanowania godności innych ludzi.

STANOWISKO SOCJOLOGICZNE

Uznaje moralność za zjawisko społeczne. Wartości moralne pojawiają się na określonym etapie rozwoju społeczeństwa ludzkiego. Reguły moralne normują stosunki międzyludzkie. Zależą one od środowiska i od społeczeństwa, w jakim powstają. Normy moralne zależą m. in. od klimatu, bogactw naturalnych, warunków demograficznych. Normy moralne nie są normami bezwzględnymi, stałymi, ulegają zmianie.

?

A

B

C

szkoła jońska

złudzenia wrodzone, wynikają z natury człowieka, wspólne całemu rodzajowi ludzkiemu

złudzenia nabyte

---