Makroekonomia i problemy makroekonomiczne

Makroekonomia jest nauką o gospodarce rozumianej jako całość, zajmuje się badaniem zjawisk ekonomicznych zachodzących w całej gospodarce kraju oraz bada łączne efekty zakupów, dokonywanych przez wszystkie gospodarstwa domowe. Z tego powodu ekonomistów, zajmujących się makroekonomią, interesują gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa oraz państwo, ale tylko pod warunkiem, że będą analizowane ich zbiorcze zachowania na rynku, bez zagłębiania się w motywy indywidualnych decyzji. Makroekonomia stara się wyjaśnić, jak oraz dlaczego z upływem czasu gospodarka się rozwija i podlega zmianom. Zatem głównym przedmiotem zainteresowań makroekonomii jest równowaga całej gospodarki, wzrost gospodarczy oraz wahania poziomu aktywności gospodarczej.

Makroekonomiści szukają odpowiedzi na pytania:

- Jak zrównoważyć popyt i podaż na wszystkich rynkach gospodarki?

- Jak zwiększyć bogactwo społeczeństwa?

- Dlaczego występuje nierównomierny rozwój gospodarki?

Z tego obszaru zainteresowania wyłaniają się główne problemy, które stara się rozwiązać makroekonomia.

Opisując zjawiska makroekonomiczne, posługujemy się już pojęciami, np.: ceną, popytem, podażą. Jednak wielkości te w makroekonomii mają charakter zagregowany (łączny). Na wszystkie zjawiska ekonomiczne w makroekonomii patrzymy globalnie.

Gospodarki państw stale zmieniają się wskutek działania wielu czynników. W celu wyjaśnienia, w jaki sposób gospodarka się rozwija i dlaczego podlega okresowym wahaniom, makroekonomista buduje model. Dlatego też często mówi się, że rozważana makroekonomiczne maja charakter modelowy. Model ekonomiczny to uproszczony opis gospodarki (lub jej części), wyrażony w formie słów, wykresów i równań. Ma on charakter uproszczony, bo nie uwzględnia zjawisk i cech mało istotnych dla całości zagadnienia. Za pomocą modelu ekonomiści starają się zrozumieć, co się dzieje w rzeczywistości, w jaki sposób uczestnicy gospodarki oddziałują na siebie poprzez różne zmienne czynniki, np. popyt.

Najważniejsze w makroekonomii zmienne to:

Znajomość zależności między tymi zmiennymi pozwala ekonomistom formułować prawa, które mogą pomóc prowadzącym politykę gospodarczą kraju w podejmowaniu działań stabilizujących gospodarkę. Takimi działaniami są: stymulowanie wzrostu gospodarczego, kształtowanie polityki fiskalnej i pieniężnej, walka z bezrobociem i inflacją.

Agregacja

Makrowielkości są agregatami powstałymi dzięki połączeniu odpowiednich wielkości mikroekonomicznych. Łączenia wielkości mikroekonomicznych w celu otrzymania makrowielkości gospodarczych nazywa się agregacją.

Wielkości gospodarcze dzielimy na dwie grupy:

- występujące w postaci zasobów,

- występujące w postaci strumieni.

Zasoby określają nagromadzony stan danej wielkości w określonym momencie. Natomiast strumienie ukazują wartości pewnych wielkości ekonomicznych w jakimś przedziale czasu. Przykładami makrowielkości w postaci zasobów są: zatrudnienie, bezrobocie i majątek produkcyjny, w postaci strumieni są: produkcja, dochód, wydatki, sprzedaż, inwestycje. Zmiany wielkości ekonomicznych w postaci zasobów uzależnione są od rozmiarów ich strumieni ekonomicznych. Na przykład rozmiary zatrudnienia (zasób) zmieniają się w określonym kierunku w zależności od relacji między strumieniami przyjęć do pracy i odejść z pracy; natomiast zmiany wielkości bezrobocia (zasób) zależą od strumieni napływu osób do stanu bezrobocia i odpływu ze stanu bezrobocia.

Przy dokonywaniu agregacji należy przestrzegać kilku zasad. Po pierwsze, należy agregować wielkości jednorodne. Po drugie , przy agregowaniu zasobów jest ważne, aby wielkości ekonomiczne dotyczyły tego samego momentu. Po trzecie, przy agregowaniu strumieni należy brać pod uwagę wielkości dotyczące tego samego okresu.

Agregacja wielkości ekonomicznych wymaga przyjęcia odpowiednich jednostek pomiaru:

• Mierzenie makrowielkości gospodarczych w jednostkach naturalnych ma ograniczony zakres - jest możliwe tylko w odniesieniu do niektórych kategorii, np. zatrudnienia i bezrobocia, które można mierzyć w osobach.

• Mierzenie wielkości agregatowych w jednostkach pieniężnych: wyodrębniamy nominalne i realne wartości (pieniężne) agregatów.

Aby móc badać taki zagregowany świat, ekonomiści posługują się właśnie specjalnie skonstruowanymi miernikami, a mianowicie realnym produktem narodowym brutto (PNB) i poziomem cen.

Podstawowe pojęcia

PRODUKT NARODOWY BRUTTO (PNB) jest to wartość wszystkich dóbr i usług końcowych wyprodukowanych w gospodarce dzięki zatrudnieniu krajowych czynników wytwórczych oraz dochodów z tych czynników (pracy i kapitału) zatrudnionych za granicą w danym okresie, np. w roku. Wartość wszystkich dóbr i usług można wyrazić w ujęciu nominalnym lub realnym.

NOMINALNY PRODUKT NARODOWY BRUTTO (n-PNB) jest to wartość wszystkich dóbr i usług końcowych wyprodukowanych w gospodarce dzięki zatrudnieniu krajowych czynników wytwórczych oraz dochodów z tych czynników (pracy i kapitału) zatrudnionych za granicą w danym okresie, obliczona z wykorzystaniem cen bieżących.

REALNY PRODUKT NARODOWY BRUTTO (r-PNB) jest to wartość wszystkich dóbr i usług końcowych wyprodukowanych w gospodarce dzięki zatrudnieniu krajowych czynników wytwórczych oraz dochodów z tych czynników (pracy i kapitału) zatrudnionych za granicą w danym okresie, obliczona z wykorzystaniem cen roku bazowego.

Tydzień	Produkcja	Cena	n-PNB	r-PNB
I	100	1,00	100,00	100
II	100	1,10	110,00	100

Analizując pojedynczy rynek patrzymy na cenę rynku. Jeśli posługujemy się obrazem zagregowanym i wielkością produkcji jest realny produkt narodowy brutto, to musimy wykorzystać poziom cen jako odpowiednik ceny indywidualnej. Poziom cen można zmierzyć za pomocą deflatora PNB.

DEFLATOR PNB jest miernikiem zmian cen. Aby obliczyć, jak zmienia się poziom cen w gospodarce należy przeanalizować następujący przykład.

Dobro	Produkcja tygodnie			Cena tygodnie			n-PNB tygodnie			r-PNB tygodnie
		1	2	3	1	2	3	1	2	3	1	2	3
pizza	100	105	110	1,00	1,10	1,10	100,00	115,00	121,00	100,00	105,00	110,00
fanta	50	45	50	1,50	1,40	1,60	75,00	63,00	80,00	75,00	67,50	75,00
							175,00	178,00	201,00	175,00	172,50	185,00

W tabeli został obliczony nominalny i realny produkt narodowy brutto który pozwoli na wyznaczenie deflektora PNB jako miernika poziomu cen.

Deflator PNB jest stosunkiem nominalnego produktu narodowego brutto do realnego produktu narodowego brutto pomnożonym przez 100, czyli:

Deflator PNB=
* 100

O stanie gospodarki danego kraju świadczy wielkość produkcji dóbr i usług która jest w nim wytworzona w ciągu jednego roku. Wielkość tą można opisać za pomocą trzech wskaźników:

• Produktu krajowego brutto

• Produktu narodowego brutto

• Dochodu narodowego

PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB) należy do podstawowych kategorii makroekonomicznych, jest on syntetyczną miarą wartości produkcji wytworzonej w gospodarce w ciągu roku.

Wprowadzeniem do istoty i metod obliczania PKB jest model ruchu okrężnego w gospodarce.

Gospodarka narodowa składa się z dużej liczby podmiotów gospodarczych: gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, a także jednostek aparatu państwa szczebla centralnego i lokalnego. Dzięki ich decyzjom uruchamiane są różnorodne procesy gospodarcze.

ZAŁOŻENIA UPROSZCZONE:

• Rozpatrujemy gospodarkę zamkniętą (bez eksportu i importu), w której nie funkcjonuje państwo, a jedynie gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa.

• Gospodarstwa domowe występują zarówno w roli właścicieli czynników produkcji, jak i nabywców dóbr i usług, przeznaczających całe swoje dochody na bieżące wydatki.

• Przedsiębiorstwa pełniące funkcje pracodawców i producentów przeznaczają całe swoje dochody na zakup czynników produkcji.

Ruch okrężny między przedsiębiorstwami i gospodarstwami domowymi

Wnioski z przedstawionego modelu gospodarki:

1. Obydwie analizowane grupy podmiotów są od siebie ściśle uzależnione. Położenie ekonomiczne gospodarstw domowych zależy od sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw i vice versa.

2. Rozmiary działalności można mierzyć w różne sposób: albo mierząc strumienie pieniężne występujące w gospodarce (tj. strumienie wydatków na dobra i usługi oraz strumienie dochodów czynników produkcji), albo mierząc strumienie rzeczowe (w tym przypadku strumienie wytwarzanych dóbr i usług). Można więc mówić o trzech sposobach pomiaru działalności gospodarczej (tj. mierzenie strumieni wydatków, dochodów i produktów).

3. Wszystkie metody pomiaru muszą dać jednakowy rezultat. Wynika to ze ścisłego powiązania przepływających strumieni: strumienie pieniężne są odpowiednikami transferu strumieni rzeczowych.

Przedstawiony wyżej model ruchu okrężnego jest dużym uproszczeniem rzeczywistości gospodarczej, ponieważ (1) nie uwzględnia państwa, (2) nie bierze pod uwagę wymiany handlowej z zagranicą oraz (3) pomija to, że gospodarstwa domowe nie muszą całości swoich dochodów przeznaczać na zakup dóbr i usług, a przedsiębiorstwa - na zakupy usług czynników produkcji. Uwzględnienie tych trzech czynników w analizie przybliża znacznie model do rzeczywistości. Należy jednak odpowiedzieć na pytanie, jakie są konsekwencje uwzględniania tych czynników dla przebiegu ruchu okrężnego w gospodarce i dla obliczania PKB?

W związku z tym, trzeba do wcześniejszego modelu wprowadzić dwie zmiany dotyczące ruchu okrężnego strumieni pieniężnych. Po pierwsze, ponieważ gospodarstwa domowe tylko część dochodów przeznaczają na zakup krajowych dóbr i usług, a przedsiębiorstwa tylko część dochodów przeznaczają na zakup czynników produkcji, mamy pewne odpływy z dotychczasowego ruchu okrężnego strumieni pieniężnych. Po drugie, ponieważ tylko część dochodów gospodarstw domowych pochodzi z krajowych przedsiębiorstw oraz tylko część dochodów przedsiębiorstw pochodzie ze sprzedaży gospodarstwom domowym, mamy dodatkowe źródła dochodów, czyli dopływy do ruchu okrężnego dotychczasowych strumieni pieniężnych.

Ruch okrężny strumieniami pieniężnymi w gospodarce: dopływy i odpływy. Dopływy: inwestycje (I), wydatki rządowe (G), eksport (Ex); odpływy: oszczędności (S) podatki (T), import (Im)

Metody obliczania PKB:

- metoda sumowania produktów,

- metoda sumowania dochodów,

- metoda sumowania wydatków.

Metoda sumowania produktów

Polega na sumowaniu wartości dóbr i usług wytworzonych w danej gospodarce w ciągu roku. W praktyce obliczeniami tymi zajmują się specjalnie do tych celów powołane instytucje statystyczne ( w Polsce: Główny Urząd Statystyczny i lokalne urzędy statystyczne). Zebrane dane statystyczne dotyczące wartości wytworzonych dóbr i usług najczęściej grupuje się według działów gospodarki. Przy obliczaniu PKB metodą sumowania produktów trzeba uważać, aby nie dodawać wielokrotnie tych samych elementów. Przy obliczaniu PKB należy liczyć wyprodukowane dobra i usługi tylko jeden raz.

Dwa sposoby uniknięcia wielokrotnego liczenia tych samych elementów. Pierwszy polega na sumowaniu wartości tzw. Produktów finalnych, drugi zaś - na sumowaniu tzw. wartości dodanej.

Produkty finalne to dobra i usługi nabywane przez ostatecznego użytkownika. W ich skład wchodzą dobra i usługi konsumpcyjne nabywane przez gospodarstwa domowe oraz dobra i usługi inwestycyjne (np. maszyny) nabywane przez przedsiębiorstwa. Charakterystyczną cechą dóbr inwestycyjnych jest to, że nie zużywają się w całości w jednym cyklu wytwórczym.

Wartość dodana jest to przyrost wartości produktów będący rezultatem danego procesu produkcji. Oblicza się przez odjęcie od wartości dóbr (czy też usług) wytwarzanych w danym przedsiębiorstwie sumy kosztów rzeczowych czynników produkcji zużytych przy wytwarzaniu tych dóbr (usług).

Dobra pośrednie (np. blacha) służą do produkcji dóbr finalnych (np. konserw mięsnych), czyli takich, które nie są dalej przetwarzane, lecz zaspokajają potrzeby końcowych odbiorców.

Dobrami pośrednimi (niefinalnymi) nazywamy wszystkie te dobra, które w ciągu danego okresu (roku) zostają zużyte do produkcji gotowych dóbr finalnych.

PKB wytworzony w ciągu roku równa się sumie tzw. wartości dodanej, powstałej w tym roku w całej gospodarce.

Wartość dodana w cieście poziomkowym

Metoda sumowania dochodów

Na dochody czynników produkcji składają się: płace, renty, procenty i zyski. Obliczanie PKB metodą sumowania dochodów polega na dodawaniu dochodów, powstających w procesie wytwarzania produktów w danym roku. Suma tych dochodów musi być równa ogólnej sumie wartości dodanej, bowiem wartość dodana składa się z dochodów otrzymywanych przez uczestników procesu produkcji.

PKB = Σ wartości dodanych = Σ dochodów czynników produkcji

Przy obliczaniu PKB metodą sumowania dochodów należy pamiętać o tym, aby uwzględnić jedynie te dochody, które powstają w związku z wytwarzaniem dóbr i usług.

Uzasadnienie dochodowej metody liczenia produktu krajowego brutto jest następujące. Otóż utarg każdego przedsiębiorstwa wytwarzającego dobra finalne pokrywa koszty produkcji, dając nadwyżkę, czyli zysk właściciela. Nadwyżka ta ma charakter wielkości rezydualnej (reszty) ponieważ powstaje przez odjecie kosztów od utargu. Im wyższy jest utarg, tym (ceteris paribus) większy jest zysk. Suma kosztów i zysku = utarg.

Metoda sumowania wydatków

Obliczanie PKB tą metodą polega na sumowaniu wydatków na produkty finalne wytworzone przez przedsiębiorstwa krajowe. Wydatki te obejmują:

- wydatki na produkty konsumpcyjne (czyli dobra i usługi) wytwarzane w kraju (Ck),

- wydatki na krajowe produkty inwestycyjne (Ik),

- wydatki rządowe na wytwarzane w kraju finalne dobra i usługi, z wyłączeniem płatności transferowych (Gk),

- wydatki zagranicy na krajowe produkty eksportowe (Exk)

PKB = Ck+Ik+Gk+Exk,

gdzie subskrypty „k” przy poszczególnych symbolach oznaczają, że bierzemy pod uwagę tylko wydatki na produkty krajowe. Taki sam rezultat otrzymamy, gdy będziemy dodawać poszczególne wydatki na produkty krajowe i importowane, a następnie odejmiemy wielkość łącznego importu (Im). Mamy więc:

PKB = C+I+G+Ex-Im,

Gdzie C,I,G i Ex zawierają również komponenty z importu. Właśnie ta metoda rachunku wykorzystywana jest w praktyce statystycznej. Gdy różnicę między eksportem a importem (tj. eksport netto) oznaczamy przez X, wówczas równanie będzie miało postać:

PKB = C+I+G+X

Aby zapewnić identyczność wyników naszego rachunku z rachunkami PKB dokonanymi metodami sumowania produktów lub dochodów, musimy dokonać pewnych korekt związanych z podatkami pośrednimi i subsydiami. Przedsiębiorstwa muszą przeznaczać część swych przychodów ze sprzedaży na zapłacenie podatków pośrednich, np. podatku od wartości dodanej (VAT) lub tzw. podatku akcyzowego. Podatki te uszczuplają więc kwoty, jakie przedsiębiorstwa mogą przeznaczyć na nabywanie czynników produkcji. Dlatego musimy odjąć wielkość podatków pośrednich z rachunku PKB. Natomiast subsydia otrzymywane przez przedsiębiorstwa z budżetu państwa oznaczają zwiększenie przychodów przedsiębiorstw i w konsekwencji także wzrost wydatków na czynniki produkcji. Dlatego subsydia muszą być włączone przy obliczaniu PKB.

Uwzględniając podatki pośrednie i subsydia wyróżniamy dwie kategorie: PKB w cenach rynkowych i PKB w cenach czynników produkcji. PKB w cenach rynkowych jest miarą produkcji krajowej w kategoriach cen płaconych przez ostatecznych odbiorców, a więc obejmujących podatki pośrednie. Natomiast PKB w cenach czynników produkcji jest miarą produkcji krajowej z pominięciem podatków pośrednich i uwzględnieniem subsydiów. Ta kategoria PKB odpowiada obliczaniu PKB metodami sumowania produktów i sumowania dochodów. Zatem”

PKB w cenach rynkowych = C+I+G+x= Ck+Ik+Gk+Exk

oraz

PKB w cenach czynników produkcji =

=PKB w cenach rynkowych - podatki pośrednie + subsydia =

= Σ dochodów czynników produkcji

Produkt narodowy brutto i dochód narodowy

Produkt narodowy brutto (PNB) jest miarą dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji. PNB jest równy PKB powiększonemu o dochody netto z tytułu własności za granicą.

PNB w cenach czynników produkcji = PKB w cenach czynników produkcji +

+dochody netto z tytułu własności za granicą

W omawianych miarach produkcji, tj. PKB i PNB, nie bierze się pod uwagę tego, że wyposażenie kapitałowe wykorzystywane w procesie produkcji (tj. maszyny, urządzenia produkcyjne) zużywa się. Ekonomicznym odzwierciedleniem procesu zużywania się istniejącego zasobu kapitału trwałego jest amortyzacja. Amortyzacja odzwierciedla wartość zużycia się zasobu kapitału w danym okresie.

Zużywanie się zasobu kapitału fizycznego oznacza, że część dóbr wytwarzanych w gospodarce trzeba przeznaczyć na odtworzenie zużytego kapitału. Część łącznych inwestycji (tzw. inwestycji brutto) musi być przeznaczona na odtworzenie zużytego zasobu kapitału w rozmiarach odpowiadających amortyzacji. Pozostałą część inwestycji (tzw. inwestycje netto) można wykorzystać na powiększenie istniejącego zasobu kapitału.

Netto = Brutto - amortyzacja

PKB, jak i PNB są miarami produkcji uwzględniającymi inwestycje brutto. Miarą produkcji uwzględniająca inwestycje netto jest produkt narodowy netto (PNN), nazywany również dochodem narodowym. Jest on różnicą między PNB a amortyzacją.

PNN w cenach czynników produkcji = dochód narodowy (Y) =

= PNB w cenach czynników produkcji - amortyzacja

MIERNIKI EFEKTÓW PRACY SPOŁECZEŃSTWA

PRODUKT NARODOWY BRUTTO

Kategoria PNB w cenach czynników produkcji odzwierciedla wielkość łącznych dochodów powstających w procesie produkcji. Gdy odejmiemy od niej wartość amortyzacji, podatki bezpośrednie płacone przez przedsiębiorstwa oraz zyski nie podzielone (t. część zysków przeznaczonych na rozwój przedsiębiorstw, a nie do podziału między akcjonariuszy), otrzymamy łączną wartość dochodów osobistych uzyskiwanych przez gospodarstwa domowe w przedsiębiorstwach. Dochody osobiste pomniejszone o podatki bezpośrednie płacone przez gospodarstwa domowe i powiększone o otrzymane płatności transferowe (np. emerytury, zasiłki) określamy mianem rozporządzalnych dochodów osobistych (RDO). Ich

wielkość informuje o tym, ile gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na wydatki i oszczędności.

Determinanty dochodu narodowego

Analiza krótkookresowa

Zarys głównych stanowisk teoretycznych

Pojęcia pomocnicze: produkcja potencjalna; faktyczne krzywe agregatowego popytu; agregatowa podaży.

Produkcja potencjalna to produkcja, którą można by wytworzyć w gospodarce, gdyby racjonalnie były wykorzystywane wszystkie czynniki produkcji, tj. zasoby pracy, kapitału i ziemi. Rozmiary produkcji potencjalnej zależą od wielkości zasobów czynników produkcji występujących w gospodarce oraz efektywności ich wykorzystania.

Produkcja faktyczna oznacza produkcję rzeczywiście wytwarzaną w gospodarce. W gospodarce rynkowej, w której produkty wytwarzają przedsiębiorstwa nastawione na zysk, jej poziom jest wyznaczony przez możliwości opłacalnej sprzedaży.

Agregatowy popyt to łączna ilość towarów, jaką nabywcy decydują się zakupić w danych warunkach i czasie.

Agregatowa podaż oznacza łączną ilość towarów, jaką producenci decydują się wytworzyć w danych warunkach i czasie oraz dostarczyć na rynek. Termin w „danych warunkach” należy rozumieć jako dane czynniki determinujące agregatowy popyt i agregatową podaż.

Agregatowa podaż zależy przede wszystkim od trzech czynników: od zasobów czynników produkcji i efektywności ich wykorzystania, od ogólnego poziomu cen towarów oraz kosztów produkcji ponoszonych przy wytwarzaniu towarów. Wielkość zasobów czynników produkcji i efektywności ich wykorzystania wyznaczają rozmiary agregatowej podaży, odpowiadające poziomowi produkcji potencjalnej. Im większe są te zasoby oraz im wyższa jest efektywność ich wykorzystania, tym wyższe są rozmiary agregatowej podaży. Przy danych zasobach czynników produkcji wielkość agregatowej podaży zależy przede wszystkim od ogólnego poziomu cen oraz od kosztów produkcji. Agregatowa podaż jest rosnącą funkcją ogólnego poziomu cen i malejącą funkcją kosztów produkcji.

Faktyczne rozmiary produkcji (dochodu narodowego) ustalają się w wyniku wzajemnego oddziaływania agregatowego popytu i agregatowej podaży.

Do wyznaczania rozmiarów dochodu narodowego wykorzystuje się krzywe agregatowej popytu i agregatowej podaży. Krzywa agregatowego popytu ukazuje zależność agregatowego popytu od ogólnego poziomu cen towarów (pozostałe czynniki determinujące agregatowy popyt są niezmienne). Innymi słowy, krzywa ta określa łączne ilości towarów, jakie nabywcy decydują się zakupić przy poszczególnych poziomach ich cen. Krzywa agregatowej podaży określa zależność agregatowej podaży od ogólnego poziomu cen (przy założeniu niezmienności pozostałych determinantów agregatowej podaży). Inaczej mówiąc, krzywa ta określa łączne ilości towarów, jakie producenci decydują się wytworzyć i dostarczyć na rynek przy różnych poziomach cen.

Krzywa agregatowej podaży i agregatowego popytu - stanowisko kompromisowe.

Poziom cen

AP_d

AP_p

0

Y_p

Dochód narodowy

Kształt krzywej agregatowej podaży wywołuje dosyć ostre spory w teorii ekonomii. Wyodrębnić można dwa krańcowe stanowiska: ekstremalne stanowisko neoklasyczne, zakładające pionową krzywą agregatowej podaży oraz ekstremalne stanowisko keynesistowskie, zakładając poziomy przebieg krzywej w typowej sytuacji gospodarczej. Wyróżnić można również stanowisko kompromisowe.

Według stanowiska kompromisowego, krzywa agregatowej podaży ma kształt z krzywą APd.

Zgodnie z ekstremalnym stanowiskiem neoklasycznym, krzywa agregatowej podaży jest pionowa (prosta APd) i odpowiada poziomej produkcji potencjalnej (Yp)

Taki kształt krzywej wynika z neoklasycznego przekonania o doskonałej giętkości cen.

Poziom cen

AP_d

P_e A

AP_p

0

Y_p

Dochód narodowy

Przez giętkość cen rozumiemy zmianę cen jako reakcję na zmianę warunków rynkowych, w szczególności popytu i podaży.

Keyneiści odrzucają przekonanie neoklasyków o doskonałej giętkości cen i dużej skuteczności działania mechanizmów rynkowych. Ich zdaniem, mechanizmy rynkowe i leżące u ich podstaw zmiany cen nie są w stanie zagwarantować produkcji w pełni wykorzystującej czynniki wytwórcze. Ponadto założenie giętkości cen, a w szczególności - giętkości płac w dół, jest mało realistyczne we współczesnym świecie, w którym dużą rolę odgrywają związki zawodowe, przeciwstawiające się obniżkom płac. Z tych powodów keyeneiści zakładają w swoich analizach „lepkie” (tj. mało elastyczne) ceny, a w krańcowym przypadku - ceny sztywne. Dla takiego ekstremalnego stanowiska charakterystyczna jest krzywa agregatowej podaży podobna do krzywej APd na rysunku poniżej.

Poziom cen

AP_d A B

P_e AP'_p

AP_p

0

Y_e Y_p

Dochód narodowy

Wnioski

Zgodnie ze stanowiskiem neoklasycznym, faktyczny dochód narodowy określony jest przez zasoby czynników produkcji i efektywność ich wykorzystania. To podejście nazywane jest podejściem podażowym, gdyż determinantów dochodu narodowego upatruje się w czynnikach określających maksymalne rozmiary podaży. Według stanowiska keynesistowskiego, faktyczny dochód narodowy zdeterminowany jest przez wielkość agregatowego popytu na towary. Podejście to nazywane jest podejściem popytowym, ze względu na akcentowanie poytowych determinantów dochodu narodowego. W podejściu podażowym opisywana jest gospodarka w warunkach pełnego wykorzystania czynników. W podejściu podażowym akcentuje się analizy długookresowe, natomiast w podejściu popytowym - analizy krótkookresowe.

Równowaga makroekonomiczna

na przykładzie modelu Keynesa

Ekonomiści do opisu zjawisk gospodarczych posługują się modelami, które w pewnym zakresie upraszczają rzeczywistość. Model równowagi ekonomicznej, ale przy pewnych założeniach - uproszczeniach:

• Nie istnieje wymiana z zagranicą, tzn. mamy do czynienia z gospodarką zamkniętą.

• Państwo nie podejmuje żadnych decyzji rynkowych, a na popyt wpływają wyłącznie zachowania dwóch pomiotów: gospodarstw domowych oraz przedsiębiorstw.

W takim modelu popyt globalny jest sumą popytu konsumpcyjnego gospodarstw domowych oraz pobytu inwestycyjnego przedsiębiorstw. Można to zapisać w postaci równania:

AD = C + I

w którym: AD - popyt globalny, C - popyt konsumpcyjny, I - popyt inwestycyjny.

Popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych wynika przede wszystkim z chęci zapewnienia odpowiedniego poziomu życia poszczególnym jego członkom. Zakup przez gospodarstwa domowe mebli, żywności, ubrań, biletów kolejowych oraz różnych innych dóbr i usług wpływa na wielkość konsumpcji. Gospodarstwa domowe na konsumpcję przeznaczają większą część dochodów, pozostałą część natomiast - na oszczędności. Obecnie szacuje się, że gospodarstwa domowe w Polsce wydają około 90% swoich rozporządzalnych dochodów osobistych na zakupy konsumpcyjne. Dochód rozporządzalny jest to ten dochód, który gospodarstwo domowe może przeznaczyć na wydatki lub oszczędności. Jest to suma pieniędzy otrzymanych za pracę od przedsiębiorstw i w postaci transferów (np. emerytury) od państwa, pomniejszona o podatki bezpośrednie.

Wielkość wydatków konsumpcyjnych będzie tym wyższa, im większy będzie dochód rozporządzalny gospodarstw domowych. W pewnym uproszczeniu możemy przyjąć, że zależność ta jest funkcją liniową, nazywaną funkcją konsumpcji; opisuje się ja wzorem:

C = cYd + a

W którym:

C - konsumpcja (popyt konsumpcyjny),

c - krańcowa skłonność gospodarstw domowych do konsumpcji, która wskazuje, jaką część rozporządzalnego dochodu gospodarstwo domowe przeznacza na konsumpcję;

Yd - dochody rozporządzalne'

a - konsumpcja autonomiczna, czyli konsumpcja niezależna od wysokości dochodu rozporządzalnego; nawet przy braku dochodów gospodarstwa będą ponosiły najpilniejsze wydatki konsumpcyjne (np. na żywność), finansowane z oszczędności.

Funkcje konsumpcji

Popyt konsumpcyjny C

C=a+c₂Y_d

C₂ B

C=a+c₁Y

C₁ A

a

Y_d1

Dochód rozporządzalny Y_d

Popyt inwestycyjny to zamierzone przez przedsiębiorstwa wydatki na zwiększenie kapitału rzeczowego przedsiębiorstwa (maszyny, hale fabryczne) oraz stanu zapasów. Wielkości popytu inwestycyjnego decyduje przewidywany popyt na produkty przedsiębiorstwa. Przewidywany przyszły popyt na produkty przedsiębiorstwa nie zależy ani od wielkości obecnej produkcji, ani od osiągnięcia obecnego dochodu. Popyt inwestycyjny - według keynesa - jest zatem wielkością autonomiczną, niezależną od aktualnej wielkości produkcji oraz dochodu.

Jeżeli do funkcji konsumpcji doda się stały popyt inwestycyjny, to otrzymamy wzór na popyt globalny:

AD = C + I

AD - cYd + a + I

Wykres funkcji popytu globalnego

Popyt globalny AD

AD = C + I

C

I

a

Dochód rozporządzalny Y_d

W prezentowanym modelu makroekonomicznym dokonano kilku uproszczeń:

• dochód narodowy jest równy rozporządzalnym dochodom gospodarstw domowych,

• płace i ceny są stałe,

• produkcja jest uzależniona od popytu i jej wartość odpowiada dochodom rozporządzalnym.

Równowaga krótkookresowa wystąpi na rynku wtedy, kiedy popyt globalny (popyt konsumpcyjny i inwestycyjny) zrówna się faktycznie z produkcją wytworzoną - czyli wartość produkcji będzie równa wartości konsumpcji i inwestycji.

Popyt globalny AD

Prosta 45^o

AD = C + I

AD₃ E

C

AD₂

AD₁ B

Y_d1 Y_d2

Dochód rozporządzalny Y_d

(wielkość produkcji)

Przecięcie funkcji popytu globalnego z prostą 45stopni wyznacza zawsze punkt równowagi (punkt E), w którym wielkość planowanych wydatków (popytu globalnego) jest równa wielkości produkcji, np. AD3=Yd2.

1

Jak osiągnąć wzrost gospodarczy?

Jak ograniczyć bezrobocie?

Makroekonomia

Czy państwo powinno się angażować w gospodarkę

Jak zyskać na wymianie gospodarczej?

Jak ograniczyć inflację?

Zmienne makroekonomiczne

Popyt globalny

Podaż globalna

Stopa inflacji

Globalny poziom cen

Stopa bezrobocia

Kursy walutowe

Deficyt handlowy

Wielkość wytwarzanego produktu

Usługi czynników proodukcji

Dobra i usługi

Wydatki

Na dobra i usługi

Przedsiębiorstwa

Gospodarstwa domowe

Dochody czynników proodukcji

Przedsiębiorstwa

Wydatki na dobra i usługi

Sektor

bankowy

Państwo

Zagranica

Gospodarstwa

domowe

I

I

S

S

T

G

T

G

Ex

Im

Im

Ex

Dochody czynników produkcji

Wartość

konfitury

Wartość

poziomek

Zbieracz

poziomek

Producent konfitury

poziomkowej

Cukiernik, który upiekł ciasto poziomkowe

Wartość

ciasta

poziomkowego

Wartość dodana dzięki zebraniu poziomek

Wartość dodana

dzięki zrobieniu konfitury

Wartość dodana

przez cukiernika

PRODUKT NARODOWY BRUTTO

SALDO^a

PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB)

AMORTYZA-CJA

PRODUKT NARODOWY NETTO (PNN)

(w cenach rynkowych)

PODATKI POŚREDNIE

PRODUKT NARODOWY NETTO (PNN) (w cenach czynników)

=

DOCHÓD NARODOWY

DOCHODY CZYNNI--KÓW PRODU-KCJI

WYNAGRODZENIE PRACY

ZYSK Z KAPITAŁU

WYNAGRODZENIE ZIEMI

---