Zasady polityki budżetowej - To:

- zasada budżetowania - polega na włączeniu danej jednostki państwowej do właściwego budżetu pełnymi kwotami, czyli wszystkimi dochodami i  wydatkami.
- zasada zupełności - budżet swym zasięgiem powinien obejmować całą działalność państwa,  wszystkie jego dochody i wydatki
- zasada jedności - dotyczy wewnętrznej strony budżetu i wymaga, by wszystkie dochody budżetowe tworzyły jeden ogólny zasób środków pieniężnych, by nie występowało wiązanie określonych dochodów budżetowych  
- zasada jawności - wymaga, by wydatki i dochody budżetowe nie były tajne, by społeczeństwo mogło przyglądać się kasie publicznej i miało możliwość oceny gospodarowania groszem publicznym przez uprawnione do tego organy.
- zasada równowagi budżetowej - suma planowanych i rzeczywiście wydatkowanych środków nie może być wyższa od sumy przewidywanych i osiąganych dochodów budżetowych.
- zasada szczegółowości - dochody i wydatki powinny zostać w ustawie budżetowej  ujęte w sposób szczegółowy, a nie ogólny.

PODSTAWOWE POJĘCIA ZWIĄZANE Z INFLACJĄ

INFLACJA jest to utrzymujący się wzrost poziomu cen.

Inflacja prowadzi do wzrostu płac i wartości nominalnej (pieniężnej), czyli wyrażonej w złotówkach, wszystkiego, co posiadamy. Pod wpływem inflacji znika wartość realna dochodów i wszystkiego, co posiadamy.

WARTOŚĆ REALNA uwzględnia inflacyjny wzrost cen i dzięki temu umożliwia porównywanie wartości w czasie.

SIŁA NABYWCZA jest to sposób mierzenia wartości pieniężnej za pomocą ilości produktów, jakie można za tę wartość pieniężną kupić.

Miernikiem inflacji jest stopa inflacji.

STOPA INFLACJI jest procentową zmianą poziomu cen, obliczona zgodnie z formułą:

Stopa inflacji =

Poziom cen może również maleć. Jest to sytuacja odwrotna do inflacji, a określamy ją mianem deflacji. DEFLACJA jest to utrzymujący się spadek poziomu cen.

Celem gospodarczym jest osiągnięcie stabilności cen. STABILNOŚĆ CEN, stanowiąca cel gospodarki narodowej, jest to taka sytuacja w gospodarce, w której stopa inflacji jest bliska zeru.

PRZYCZYNY INFLACJI I JEJ RODZAJE

Inflację wywołują dwa rodzaje zdarzeń gospodarczych:

• Niespodziewany i gwałtowny wzrost kosztów produkcyjnych, który prowadzi do ograniczenia zagregowanej podaży. Inflację taka nazywamy inflacją kosztową.

• Wzrost zagregowanego popytu w gospodarce. Inflację wywołaną wzrostem zagregowanego popytu w gospodarce nazywamy inflacją popytową.

INFLACJA KOSZTOWA

Inflacja kosztowa

Rosnące koszty produkcyjne są przyczyną prowadzącą do ograniczenia zagregowanej podaży. Krzywa zagregowanej podaży przesuwa się więc w lewo, co prowadzi do ustalenia się równowagi makroekonomicznej, ale przy wyższych cenach. Co więcej, wielość zagregowanego popytu maleje powodując bezrobocie.

INFLACJA KOSZTOWA pojawia się w gospodarce w wyniku wzrostu kosztów produkcji spowodowanych wzrostem cen, np. energii lub płac. Poziomem cen pchany jest wtedy przez rosnące koszty.

INFLACJA POPYTOWA

Inflacja popytowa

Jeśli w gospodarce rośnie zagregowany popyt, to odpowiadające mu przesunięcie na prawo krzywej zagregowanego popytu prowadzi do wyznaczenia nowej równowagi makroekonomicznej. Osiągana jest ona przy wyższym poziomie cen i przy większym realnym produkcie narodowym brutto.

INFLACJA POPYTOWA pojawia się w gospodarce w wyniku wzrostu zagregowanego popytu. Poziom cen jest takim wypadku ciągnięty przez zwiększony popyt nabywców.

INFLACJA KOSZTOWA I WZROST ZAGREGOWANEGO POPYTU

Inflacja kosztowa prowadzi do wzrostu bezrobocia. Bezrobocie wywołane wzrostem kosztów produkcji jest problemem szczególnie trudnym do rozwiązania. Odbudowanie zagregowanej podaży może trwać bardzo długo. Jakimś sposobem jest zwiększenie zagregowanego popytu w gospodarce.

Zwiększenie zagregowanego popytu w gospodarce prowadzi do odtworzenia wielkości realnego produktu narodowego brutto, a więc do wzrostu zatrudnienia, czyli spadku bezrobocia. Ten pozytywny rezultat jest jednak opłacony ceną bardzo wysokiej inflacji. Teraz wzrost poziomu cen wywołują dwa czynniki.

Pierwszym czynnikiem powodującym wzrost cen jest wzrost kosztów produkcyjnych, prowadzący do ograniczenia zagregowanej podaży, a ilustrowany przesunięciem krzywej zagregowanej podaży na lewo.

Drugim czynnikiem podnoszącym ceny jest zwiększenie wydatków, czyli wzrost zagregowanego popytu, ilustrowanym przesunięciem krzywej zagregowanego popytu na prawo.

MIERNIK INFLACJI

W praktyce są wykorzystywane najczęściej trzy mierniki inflacji:

• Deflator produktu narodowego brutto;

• Indeks cen dóbr konsumpcyjnych;

• Indeks cen dóbr produkcyjnych.

Deflator produktu narodowego brutto

Produkt narodowy brutto (PNB) jest to wartość wszystkich produktów końcowych wyprodukowanych w gospodarce w danym okresie. Jeśli wartość ta jest obliczona z wykorzystaniem cen bieżących, to otrzymujemy nominalny produkt narodowy brutto (n-PNB). Wiemy - istnienie inflacji uniemożliwia porównanie wartości w czasie i dlatego ekonomiści posługują się realnym produktem narodowym brutto (r-PNB), czyli obliczają wartość wszystkich produktów końcowych wykorzystując ceny z okresu bazowego. Mając realny i nominalny produkt narodowy brutto możemy obliczyć więc deflektor produktu narodowego brutto (deflektor PNB).

Deflator PNB =

Indeks cen dóbr konsumpcyjnych (CPI)

Służy on do badania wpływu inflacji na gospodarstwa domowe, czyli konsumentów, gdyż mierzy przeciętny poziom cen typowego koszyka dóbr i usług konsumowanego przez typową rodzinę.

Obliczanie indeksu cen dla konsumentów

Produkty z typowego koszyka	Okres bazowy			Okres bieżący
		Ilość	Cena	Wydatki	Ilość	Cena	Wydatki
Pomarańcze	5	0,8	4 zł	5	1,2	6 zł
Fryzowanie	6	11,0	66 zł	6	12,5	75 zł
Przejażdżki	200	0,7	140 zł	200	0,75	150 zł
Wydatki całkowite			210 zł			231 zł

CPI

WIELKOŚCI REALNE I NOMINALNE:

• Wielkości nominalne, inaczej mówiąc pieniężne, które wyrażają wartość wykorzystując ceny bieżące

• Wielkości realne, które uwzględniając istnienie inflacji umożliwiają porównanie wartości w czasie.

Aby przeliczyć wielkości nominalne na wielkości realne, ekonomiści posługują się indeksami.

KONSEKWENCJE INFLACJI:

• Inflacja ogranicza dochody stałe. Próba rozwiania tego problemu jest indeksacja.

INDEKSACJA polega na powiązaniu wysokości emerytur, rent czy w ogóle płac z indeksem cenowym będącym miernikiem inflacji.

• Inflacja wpływa na sytuację pożyczkobiorców i pożyczkodawców.

• Inflacja zniechęca do oszczędzania.

OCZEKIWANIA INFLACYJNE

Jeżeli pożyczkodawcy i pożyczkobiorcy uwzględniają inflację przy zawieranych transakcjach i ich oczekiwanie się sprawdzą, to żadna ze stron nie podniesie strat. Jeśli natomiast rzeczywista inflacja będzie większa od przewidywanej, to - tak jak przy zaskoczeniu inflacją - zyskają pożyczkobiorcy, a stracą pożyczkodawcy. W przeciwnej sytuacji, jeżeli inflacja okaże się niższa od oczekiwanej, stracą pożyczkobiorcy, a zarobią pożyczkodawcy. Spodziewając się wzrostu inflacji ludzie uciekają od oszczędzania, co odbija się na wielkości realizowanych inwestycji. Ponadto związki zawodowe, walczące o stopę życiową swoich członków, przewidując utrzymywanie się inflacji dążą do podwyżek płac, co powoduje nakręcanie się tak zwanej spirali inflacyjnej.

PRZEBIEG CYKLU KONIUNKTURALNEGO

Warunki, w jakich funkcjonuje gospodarka, zmieniaja się wraz z upływem czasu. Życie gospodarcze toczy się nierównomiernym rytmem, który ekonomiści nazywają cyklem koniunkturalnym.

CYKL KONIUNKTURALNY przejawia się okresowymi i w miarę regularnymi wahaniami produkcji i zatrudnienia czynników wytwórczych.

Przebieg cyklu koniunkturalnego

DEPRESJA jest to część cyklu koniunkturalnego, w której gospodarka osiąga najniższe poziomy produkcji.

Po przejściu przez dno cyklu w gospodarce zaczyna się faza ożywienia gospodarczego.

OŻYWIENIE jest to faza cyklu koniunkturalnego, w czasie której wielkość produkcji rośnie.

W miarę poprawy koniunktury produkcja rośnie, następnie przekracza linię trendu i gospodarka dąży do najwyższego punktu cyklu, nazywanego boomem.

BOOM jest to część cyklu koniunkturalnego, w której gospodarka osiąga najwyższy poziom produkcji.

RECESJA jest to faza cyklu koniunkturalnego, w czasie której wielkość produkcji spada.

Jeśli chcemy dowiedzieć się, w jakim tempie rozwijała się gospodarka, to pomijamy skrajne wartości osiągane przez wielkość produkcji w trakcie przebiegu cyklu koniunkturalnego. W ten sposób otrzymujemy trend.

TREND pokazuje ścieżkę wzrostu gospodarki i jest on stale rosnący, gdyż zwiększa się potencjał produkcji gospodarki.

CHARAKTERYSTYKA CYKLU KONIUNKTURALNEGO

Szwedzki ekonomista Gustaw Karol Cassel przeprowadził badania cyklu koniunkturalnych dla Europy i Ameryki następujących w latach 1865-1910.

Kategorie ekonomiczne w powiązaniu z przebiegiem cyklu koniunkturalnego:

• Produkcja

Na podstawie zebranych danych Cassel doszedł do wniosku, że cyklicznie zmiany występują z różną siłą w działach przemysłu wytwarzających czynniki produkcyjne oraz w działach produkujących dobra konsumpcyjne. Okazało się, że w pierwszej grupie działów przemysłu produkcja przebiegła nierównomiernie. Po ożywieniu następowało załamanie, a nawet cofnięcie się wielkości produkcji do poziomu sprzed kilku lat. Znacznie bardziej równomiernie wzrasta produkcja dóbr konsumpcyjnych. Cassel doszedł więc do wniosku, ze wahania cykliczne pojawiają się głównie w produkcji czynników produkcyjnych, produkcja dóbr konsumpcyjnych natomiast jest znaczniej bardziej stabilna.

• Zatrudnienie i bezrobocie

Cykliczne wahania wielkości produkcji pociągają za sobą zmiany zatrudnienia. Są one większe w działaniach przemysłu wytwarzających czynniki produkcyjne i znacznie słabsze w działaniach produkujących dobra konsumpcyjne. Cykliczne wahania bezrobocia są natomiast jakby odwrotną strona wahań wielkości produkcji. Zmiany te są szczególnie widoczne w pierwszej grupie działów przemysłu, a znacznie łagodniejsze w drugiej grupie pracującej na rzecz konsumentów.

• Kapitał

Kiedy gospodarka przeżywa kryzys ograniczona jest wielkość produkcji i maleje zatrudnienie, wtedy zjawiskom tym towarzyszy zmniejszone wykorzystanie aparatu wytwórczego, czyli kapitału. Obok bezrobocia ludzi występuje bezrobocie kapitału.

• Ceny

W okresie ożywienia rośnie poziom cen, czyli pojawia się inflacja. Przyczyną wzrostu cen jest ekspansja kredytowa. W okresie załamania się koniunktury inflacja ustępuje miejsca deflacji, oznaczającej spadek poziomu cen.

• Płace

Dane zebrane przez Cassela świadczą o tym, że płace nominalne rosną w czasie ożywienia i obniżają się w czasie depresji. Zmiany płac następują z pewnym opóźnieniem w stosunku do zmian wielkości produkcji, ale rosną w okresie ożywienia i maleją w czasie recesji.

• Zyski i dochody pracy

Ten rodzaj dochodów, jakim są zyski, wykazał największe wahania. Działo się tak, gdyż zyski rosną szybciej na początku ożywienia, kiedy to płace jeszcze nie rosną i stopy procentowe są niskie. W trakcie ożywienia, kiedy płace i stopy procentowe zaczynaja rosnać, zyski zwiększają się w znacznie mniejszym stopniu.

• Konsumcja

Jeśli gospodarka wychodzi z kryzysu, to rośnie produkcja, zatrudnienie, dochody z pracy i zyski, co powoduje wzrost popytu konsumpcyjnego. Szczególnie rośnie zapotrzebowanie na dobra konsumpcyjne, oprócz żywności. Jest tak, gdyż w czasie kryzysu popyt konsumpcyjny jest skierowany właśnie na żywność.

• Stopa procentowa

Falowanie wielkości produkcji w czasie cyklu koniunkturalnego ma oczywiście wpływ na cenę kredytu, czyli stopę procentową. Cassel wykazał, że zmiany stopy procentowej są stale opóźnione. Na początku ożywienia jest ona zbyt niska, kredyty są za tanie, wydatki inwestycyjne zbyt duże i to staje się przyczyna wzrostu cen.

• Kursy papierów wartościowych

Na podstawie danych zebranych przez Cassela można spostrzec, że zarówno akcje, jak i obligacje maja najniższy kurs w czasie trwania kryzysu. Następnie, wraz z nadejściem ożywienia, ceny papierów o stałym dochodzie i o zmiennym dochodzie rosną. Kursy obligacji osiągają swoje maksimum po rozpoczęciu nowego cyklu. Kursy akcji natomiast zwyżkują dalej pod wpływem rosnących zysków przedsiębiorstw i maksymalną wartość osiągają na początku boomu. Rozpoczynający się następnie spadek notowań wszystkich papierów wartościowych jest uważany za zapowiedź zbliżającego się kryzysu.

PUNKTY 35, 36

Wyróżnia się zwykle dwa zasadnicze rodzaje polityki makroekonomicznej państwa: politykę fiskalną (określaną niekiedy mianem budżetowej) oraz politykę monetarną (pieniężną). Polityka fiskalna polega głównie na manipulowaniu poziomem podatków płaconych przez społeczeństwo i wydatków państwa, natomiast polityka monetarna - na manipulowaniu przez bank centralny (w imieniu państwa) stopą wzrostu podaży pieniądza. Podatki obniżają dochody i ograniczają wydatki prywatne na konsumpcję indywidualną, a ponadto wpływają na inwestycje, potencjalną produkcję i zatrudnienie.Zarówno fiskalna, jak i monetarna polityka państwa oddziałuje przede wszystkim na popytową stronę gospodarki, przy czym oddziaływanie to ma głównie charakter krótkookresowy.

PUNKT 37

Polityka ekonomiczna państwa wymaga stosowania różnorodnych instrumentów. Instrumenty polityki ekonomicznej są to zmienne pozostające pod kontrolą państwa (rządu), które mogą wpłynąć na realizację założonych celów. Te instrumenty można podzielić na: bezpośrednie i pośrednie. Instrumentami bezpośrednimi są: administracyjny nakaz ograniczania jakiejś produkcji lub przeniesienia jej w inne miejsce, norma zanieczyszczenia powietrza, zakaz odprowadzania ścieków do danego zbiornika wodnego lub rzeki, minimalna (ale zarazem obowiązkowa) stawka płac, kontyngent importu danego produktu itp. Instrumentami pośrednimi są: obniżenie lub podwyższenie przez bank centralny stopy redyskontowej (stopy kredytu zaciąganego w banku centralnym), zmiana kursu walutowego itp.

38. Realny i regulacyjny aspekt roli państwa w gospodarce

Wyodrębnia się dwa aspekty ekonomicznej roli państwa: aspekt realny i aspekt regulacyjny.

Aspekt realny ekonomicznej roli państwa wyraża się głównie w tym, że różne agendy, instytucje i przedsiębiorstwa państwowe prowadzą określoną działalność gospodarczą. Jest on zdeterminowany zwłaszcza zakresem działalności publicznej w danym kraju.

Aspekt regulacyjny ekonomicznej roli państwa wyraża się przede wszystkim we wpływie państwa na działalność innych podmiotów gospodarczych.. Państwo oddziałuje na przebieg procesów gospodarczych ustanawiając pewne instytucje i normy prawne wyznaczające stosunkowo trwałe reguły prowadzenia działalności gospodarczej oraz dokonując różnego typu bieżących interwencji w funkcjonowaniu innych podmiotów gospodarczych, w szczególności przedsiębiorstw.

Istota i funkcja pieniądza

Pieniądz jest to powszechnie akceptowany w danym kraju srodek płatniczy.

Istota pieniądza przejawia się w funkcjach:

- środka wymiany (cyrkulacji),

- jednostki obrachunkowej (miernika wartości dóbr i usług),

- środka płatniczego (realizacji odroczonych płatności),

- środka przechowywania bogactwa (środka tezauryzacji.

Pieniądz może być wykorzystany jako środek wymiany przy spełnieniu następujących warunków:

- musi być powszechni akceptowany,

- musi być łatwo przenośny,

- musi być łatwo podzielny na mniejsze jednostki, aby dokonywanie zarówno małych, jak i dużych transakcji odbywało się bez zakłóceń,

- musi być trudny do podrobienia.

Pieniądz pełni:

- funkcję jednostki obrachunkowej, w której wyrażane są ceny towarów. Wartość jednostki pieniężnej określa państwo, wprowadzając tak zwaną skalę cen, czyli ustalając nazwę podstawowej jednostki pieniądza i sposób jej dzielenia na mniejsze części;

- funkcję środka płatniczego;

- funkcję środka przechowywania wartości (gromadzenia bogactw).

Ewolucja pieniądza i systemu pieniężnego

Początki historii pieniądza sięga okresu tworzenia się i rozwijania wymiany towarowej. Niedogodności wymiany barterowej, przy równoczesnym rozwoju produkcji towarowej, prowadziły do stopniowego wyłaniania się towarów - ekwiwalentów, za które można było zarówno wszystko sprzedać, jak i wszystko kupić. Rzymska nazwa pieniędzy petunia pochodzi od słowa pecus, czyli bydło. Pożytecznym i poszukiwanym ekwiwalentem były także: zboże, skóry, sól.

Z Czasem funkcję powszechnego ekwiwalentu zaczęły pełnić metale i ich związki lub stropy (np. żelazo, miedź, nikiel, brąz), w tym cenne metale szlachetne, zwane kruszcami, w szczególności srebro i złoto. Po utrwaleniu się pozycji kruszcu jako powszechnego ekwiwalentu blisko już było do wynalezienia monety.

Monety trafiając do rąk ludzi rozpoczynają własne życie, niezależne od woli i zamierzeń emitenta. Zaczynają podlegać działaniu praw ekonomicznych.

Bimetalizm tj. systemu pieniężnego dwukruszcowego, którym jednostka pieniężna kraju jest ustalana jednocześnie w złocie i srebrze, przy czym monety tych metali są prawymi środkami płatniczymi i mają prawnie ustalone relacje między obydwoma kruszcami (np. 1:10).

Anglia jako pierwsza odstąpiła od bimetalizmu i w 1816 r. wprowadziła monometalizm złoty.

Pieniądz papierowy był znany już w starożytnych Chinach.

Rozwój systemu bankowego doprowadził do pojawienia się banknotów (czyli not bankowych) zawierających zobowiązania banku emitującego do wymiany banknotu na złoto według parytetu jednostki monetarnej.

Pieniądz papierowy jest to znak wartości niewymienialny na złoto i nie mający wartości substancjonalnej. Jest on symbolem wartości, któremu państwo nadało kurs przymusowy, właściwość środka cyrkulacji i środka płatniczego oraz przywilej płacenia nim podatków i świadczeń na rzecz Skarbu Państwa przez obywateli.

Pieniądz bezgotówkowy (zwany też bankowym lub żyrowym) występuje w formie zapisów na rachunkach depozytowych w bankach.

Funkcje banków

Do podstawowych funkcji banków należy:

- przyjmowanie zwrotnych wkładów pieniężnych (depozytów) w zamian za odsetki,

- świadczenie usług finansowych związanych z obiegiem pieniądza jako środka cyrkulacji i środka płatniczego,

- udzielanie kredytów dla przedsiębiorstw i osób fizycznych,

- kreowanie pieniądza.

Duży wpływ na decyzje dotyczące deponowania oszczędności w bankach ma porównanie wysokości stopy procentowej ze stopą inflacji, czyli tempem wzrostu średniego poziomu cen w gospodarce.

Kredyt

Termin kredyt wywodzi się od łacińskiego słowa credo, co oznacza wierzę ufam. W sensie ekonomicznym kredyt polega na odstąpieniu przez jedną ze stron (wierzyciela) drugiej stronie (dłużnikowi) określonej wartości w pieniądzu lub w towarze w zamian za obietnicę zwrotu w ustalonym terminie równowartości łącznie z wynagrodzeniem za jej udzielenie, czyli odsetkami.

Kredyt towarowy (kupiecki, handlowy) występuje wówczas, gdy normalna transakcja kupna-sprzedaży przekształca się w stosunek kredytowy ze względu na odroczenie terminu zapłaty.

Kredyt pieniężny polega na udzielaniu przez wierzyciela pożyczki pieniężnej w zamian za określone odsetki.

Kredyty bankowe stanowią ważne zewnętrzne źródła finansowania działalności gospodarczej. Innym źródłem zewnętrznym są środki pozyskane ze sprzedaży nowych udziałów (akcji) lub obligacji. Źródła wewnętrzne tworzą tzw. Zyski niepodzielne przeznaczone na rozwój firmy oraz fundusz amortyzacji.

Z punktu widzenia przeznaczenia udzielane firmom kredyty bankowe można podzielić na kredyty obrotowe i inwestycyjne.

Kredyty mogą być przyznawane w walucie krajowej lub w dewizach. Kredyty dewizowe udzielane są ze środków własnych banków krajowych (np. na finansowanie importu) lub ze środków zagranicznych uzyskiwanych z międzynarodowych instytucji finansowych, takich jak Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy (które przeznaczone są m.in. na wsparcie krajów rozwijających się i krajów przechodzących transformację z gospodarki nakazowej do rynkowej).

Działalność kredytowa wiąże się z pewnym ryzykiem. Bank udzielający kredytu dokonuje oceny wiarygodności kredytowej dłużnika, biorąc pod uwagę jego aktualną sytuację finansową, przeznaczenie kredytu, opłacalność planowanego przedsięwzięcia. Ocena ta służy do określenia, czy dłużnik ma zdolność kredytową.

Bank centralny. Instrumenty kontroli podaży pieniądza

Funkcje banku centralnego

Bank centralny, zwany też bankiem emisyjnym lub bankiem banków, ma pozycję nadrzędną w stosunku do pozostałych banków, wpływa na ich działalność oraz jest odpowiedzialny za prowadzenie bieżącej polityki pieniężnej państwa.

Bank centralny pełni następujące funkcje”

- posiada monopol na emisję pieniądza gotówkowego;

- pełni funkcję banku banków, tzn. zaopatruje banki komercyjne w pieniądz gotówkowy, reguluje rezerwy tych banków i udziela im pożyczek;

- pełni funkcję banku państwa;

- stabilizuje rynki finansowe;

- współuczestniczy w realizacji polityki pieniężnej państwa, kontroluje i reguluje podaż pieniądza i kredytu w gospodarce.

Wzajemna zależność między bankiem centralnym a rządem przyjmuje jedną z dwóch możliwych postaci:

1. Bank centralny jest niezależny od rządu i cele swojej działalności ustala bez jego ingerencji. Podstawowym celem działalności banku niezależnego od rządu jest stabilność cen.

2. Bank centralny jest zależny od rządu. Rząd określa kierunki polityki banku, pozostawiając mu zadania wykonawcze. W tej sytuacji polityka monetarna banku centralnego wspomaga rządową politykę gospodarczą, bez względu na konsekwencje inflacyjne.

Instrumenty oddziaływania banku centralnego na podaż pieniądza

Do najważniejszych narzędzi wykorzystywanych przez bank centralny do kontrolowania podaży pieniądza należą:

- zmiany stopy rezerw obowiązkowych,

- zmiany stopy redyskontowej,

- operacje otwartego rynku.

Określenie przez bank centralny stopy rezerw obowiązkowych polega na ustaleniu minimalnego stosunku rezerw w gotówce w kasie banku i rezerw w banku centralnym do ogólnej sum wkładów zgromadzonych w banku.

Rezerwa obowiązkowa - ze względu na to, że z reguły jest nie oprocentowana - jest faktycznie formą podatku, który bankowi centralnemu muszą płacić banki komercyjne. W przypadku nie odprowadzenia rezerwy obowiązkowej banki komercyjne muszą płacić odsetki.

Podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych wywołuje następujące efekty w sektorze bankowym:

- ogranicza możliwości ekspansji kredytowej banków,

- obniża potencjalne zyski banków komercyjnych

- mobilizuje banki komercyjne do ściągania wierzytelności od dłużników,

- zachęca banki komercyjne do sprzedaży papierów wartościowych w celu uzupełnienia rezerw obowiązkowych.

Zahamowanie procesu kreacji pieniądza kredytowego ma następujące reperkusje makroekonomiczne:

- podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych oznacza obniżenie mnożnika pieniężnego i zmniejszanie podaży pieniądza w gospodarce. Zmniejszenie dopływu pieniądza do przedsiębiorstw i gospodarstw domowych powoduje ograniczenie wydatków inwestycyjnych i konsumpcyjnych oraz prowadzi do spadku aktywności gospodarczej.

- zmniejszenie stopy rezerw obowiązkowych przez bank centralny. Stwarza możliwość przeznaczenia większych kwot na kredyty przez banki komercyjne. Mnożnik kreacji pieniądza rośnie. Powstają nowe wkłady, tzw. wkłady pochodne. Podaż pieniądza w obiegu wzrasta. Dzięki uzyskanym kredytom rosną dochody oraz popyt przedsiębiorstw i gospodarstw domowych, co prowadzi do wzrostu aktywności gospodarczej.

- stopa redyskontowa jest kolejnym instrumentem wykorzystywanym przez bank centralny do kontroli podaży pieniądza. Stopa redyskontowa jest stopą procentową pobieraną przez bank centralny od pożyczek udzielanych bankom komercyjnym pod zastaw poprzednio przez nie zdyskontowanych weksli lub innych papierów wartościowych.

Trzecim instrumentem wykorzystywanym przez bank centralny do oddziaływania na podaż pieniądza są operacje otwartego rynku, polegające na sprzedaży lub zakupie papierów wartościowych.

Operacje otwartego rynku są najczęściej stosowanym, dość elastycznym i skutecznym instrumentem polityki pieniężnej. Bank centralny podejmuje decyzje o zakupie lub sprzedaży papierów wartościowych w sytuacji, gdy uważa, ze jego interwencja na rynku finansowym jest niezbędna. Warunkiem efektywnego działania operacji otwartego rynku jest istnienie rozbudowanego i chłonnego rynku, na którym papiery wartościowe oferowane przez bank centralny mogą być kupowane i sprzedawane.

Bank centralny wykorzystuje instrumenty oddziaływania na podaż pieniądza w celu prowadzenia polityki ekspansywnej lub restrykcyjnej.

Polityka ekspansywna polega na:

- obniżeniu stopy rezerw obowiązkowych,

- obniżeniu stopy redyskontowej,

- skupie papierów wartościowych przez bank centralny.

Działania te nastawione są na zwiększenie płynności banków komercyjnych i zwiększenie podaży pieniądza w celu pobudzenia aktywności podmiotów gospodarczych.

Polityka restrykcyjna wymaga działań odwrotnych, czyli:

- podniesienie stopy rezerw obowiązkowych,

- podniesienia stopy redyskontowej,

- sprzedaży papierów wartościowych przez bank centralny.

Równowaga na rynku pieniężnym

Równowaga na rynku pieniężnym istnieje wówczas, gdy zapotrzebowanie na pieniądz jest równe wielkości podaży pieniądza.

Popyt na pieniądz wynika z motywów: transakcyjnego, przezornościowego i spekulacyjnego. Zapotrzebowanie na pieniądz w ujęciu realnym rośnie wraz ze wzrostem realnego dochodu narodowego oraz wzrostem kosztu zamiany różnych aktywów na pieniądz. Natomiast odwrotna zależność występuje między wysokością stopy procentowej a popyten na pieniądz. Wzrost stopy procentowej skłania gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa do ograniczania popytu na pieniądz gotówkowy oraz przeznaczenia części pieniędzy na wysoko oprocentowane aktywa.

Bank centralny, wykorzystując takie instrumenty kontroli podaży pieniądza, jest stopa rezerw obowiązkowych, stopa redyskontowa i operacje otwartego rynku określa nominalną podaż pieniądza. O wysokości realnej podaży pieniądza decyduje poziom cen. Omawiając równowagę na rynku pieniężnym, przyjmujemy założenie o stałości poziomu cen. W tej sytuacji nominalna podaż pieniądza jest równa podaży realnej.

ROWNOWAGA NA RYNKU PINIĘŻNYM

STOPA PROCENTOWA ZAPEWNIAJĄCA RÓWNOWAGĘ W WARUNKACH ZMIANY PODAŻY PIENIĄDZA:

1. polityka ekspansywna banku centralnego,

2. polityka restrykcyjna banku centralnego.

14

Poziom cen w roku bieżącym

-

Poziom cen w roku poprzednim

Poziom cen w roku poprzednim

* 100

P1

Po

AS1

ASo

AD

r-PNB1 r-PNBo r-PNB

poziom cen

poziom cen

r-PNBo r-PNB1 r-PNB

AD1

ADo

AS

P1

Po

ADo

poziom cen

r-PNBo r-PNB1 r-PNB

AD1

ASo

P1

Po

AS1

F1

Fo

Wartość w zł

roku poprzedniego

Wartość w zł

roku bieżacego

CPI roku poprzedniego

CPI roku bieżącego

czas

produkcja

A

D

E

B

C

STOPA PROCENTOWA

trend

M

R

L

r₁

r₀

Q_m0

Q_m1

REALNE ZASOBY PIENIĘŻNE

0

(b)

STOPA PROCENTOWA

M₀

R₁

L

r₀

r₁

Q_m1

Q_m0

REALNE ZASOBY PIENIĄDZA

0

M₁

R₀

(a)

STOPA PROCENTOWA

M₀

R₀

L

r₁

r₀

Q_m0

Q_m1

REALNE ZASOBY PIENIĄDZA

0

M₁

R₁

---