RELIGIE I POLITYKA
DYLEMATY, KTÓRE MAJĄ WPŁYW NA ODBIÓR RELACJI MIĘDZY RELIGIĄ A POLITYKĄ
Paradoks indywidualizacji i homogenizacji
INDYWIDUALIZACJA
To proces postępujący.
Akcentowanie tego, że każdy jest indywiduum.
Postawienie na jednostkę.
HOMOGENIZACJA
Ujednolicanie życia społecznego.
Ujednolicać można na gruncie wartości, religii itp.
3 FILARY ZACHODNIOEUROPEJSKICH CYWILIZACJI
-prawo rzymskie
-racjonalizm grecki (ma znaczenie w Polsce)
-etyka chrześcijańska (zbiór norm)
Jest to ujednolicenie życia społecznego.
Jesteśmy różni, ale możemy budować ład na tych samych fundamentach.
Doskonałym tego przykładem jest Unia Europejska.
Jej hasło brzmi „Jedność w różnorodności”.
2. Wielokulturowość wielokulturowe społeczeństwo, pluralizm kulturowy
To zbiór różnych grup etnicznych i religijnych, które są skupione razem.
3. Społeczeństwa postetniczne wędrujące.
Problemem jest to, czy istnieje możliwość stworzenia takiego społeczeństwa.
Relacje pomiędzy „globalne” a „lokalne”
Jaki to ma wpływ na relacje polityczno - kulturowe.
Są to wartości uniwersalne.
Współcześnie występuje lokalność i globalizacja.
Istnieje również glokalność, czyli wymieszanie tych dwóch zjawisk.
Powstają religie uniwersalne, czyli dla wszystkich ludzi.
Najistotniejsze są poszczególne centra religijne (Moskwa, Nowy Jork).
W sensie globalnym tworzą się więzi.
Najważniejsze w Europie są regiony, a nie państwa.
Polska jest monolitem. Występuje tu jedno kulturowość.
5) Kosmopolis (centrum a peryferia)
Zapominanie o wszelkich różnicach.
Religia stanowi konstruktywny element świadomości współczesnego człowieka.
Religijność związana jest z problemem sekularyzacji.
Podstawowe założenie:
Religia stanowi konstytutywny element świadomości współczesnego człowieka.
U każdego ten obszar istnieje, jednak u niektórych jest nieaktywny.
Do tej pory zbadano zaledwie 4% ludzkiego mózgu.
U poszczególnych osób pewne partie mózgu są aktywne, a pewne nie.
Każdy posiada obszar transcendentny w mózgu.
Czy sekularyzacja oznacza odejście od religii, czy tylko przyjęcie odmiennej formy przez religię?
Religia zaczyna przybierać indywidualne formy.
CZYM JEST RELIGIA?
Substancjalny (realny) sposób ujmowania religii
Definicje, które mówią, czym jest religia.
Funkcjonalny (nominalny) sposób ujmowania religii
Te definicje, które mówią, jak działa religia i jakie są jej konsekwencje.
Szukają funkcji religii.
Poszukują kontekstu społecznego.
TYPY DEFINICJI RELIGII
Definicje ekskluzywne (substancjalne)
Należą do definicji substancjalnych.
Zawęża definicje religii do obszarów czysto religijnych.
Definicje inklusywne (nominalne)
Należą do definicji funkcjonalnych.
Odnoszą się do poza religijnych obszarów.
Są tworzone w opozycji do definicji religijnych.
Stanowią ocenę poszczególnych systemów religijnych.
WEBEROWSKA KONCEPCJA RELIGII (KOSMOLOGICZNA)
Religie pojawiają się jako odpowiedź na potrzeby zrozumienia „spraw ostatecznych”.
Religia zajmuje się tym, czego nie jest w stanie zbadać nauka.
Sprawy ostateczne, jak problem zła, cierpienia, sensu i przeznaczenia uświadamiane są w każdym społeczeństwie, niezależnie od rozwoju kulturowego.
Cechą ludzkiego działania jest potrzeba nadawania sensu wszelkiej aktywności.
To przeciwieństwo nihilizmu, czyli braku czucia sensu.
Nihilista w niczym nie widzi sensu.
Istotne jest przystosowywanie wzorców i wartości sakralnych do danej cywilizacji.
Dla Webera religia to przystosowanie wzorców i wartości sekularnych do danej cywilizacji.
KONCEPCJA RELIGII WEDŁUG DURKHEIMA
Według Durkheima definicja religii opiera się na dychotomii.
Definiuje religię przez pryzmat sacrum i profanum.
Koncepcja opiera się na sacrum i na profanum.
Podkreślał integracyjne funkcje religii.
Integracja to podstawowa funkcja religii.
Obejmuje teistyczne i nieteistyczne systemy wierzeń.
To system powiązanych ze sobą wierzeń i praktyk, odnoszących się do rzeczy świętych, wyodrębnionych i zakazanych.
Istnieje też deizm wiara w to, że świat powstał przez palec boży.
Powstanie świata wynika z woli Boga.
RELIGIA
Religia to system powiązanych ze sobą wierzeń i praktyk, odnoszących się do rzeczy świętych, tzn. wyodrębnionych i zakazanych.
ZAŁOŻENIA DEFINICJI SUBSTANCJALNYCH WG ELIOTE I OTTO
Zjawiska religijne (praktyki, obrzędy) biorą się z potrzeb ludzkich.
Rytuały religijne pozwalają połączyć się pomiędzy światem realnym a nierealnym/realnym dla osoby wierzącej.
Fenomeny religijne posiadają własną, odrębną wartość. Są autonomiczne. Wartość religijna jest niesprowadzalna do innej wartości, ziemskiej wartości.
Dążą do uchwycenia istoty religijności:
-przeżycie tego, co święte
-pojęcie transcendencji, nadprzyrodzoności
-pojęcie cudu, objawień
-rzeczywistość religijna
Rzeczywistość religijna wyznawcom jawi się w zależności od kontekstu kulturowego.
ZAŁOŻENIA DEFINICJI FUNKCJONALNYCH
Odbieranie religii przez pryzmat funkcji.
Istnieją funkcje jawne i funkcje ukryte.
Funkcje jawne odnoszą się do obiektywnych skutków funkcjonowania religii dla człowieka, np. religia stymuluje zachowanie danej jednostki.
Funkcje ukryte to funkcje nieuświadomione, jak np. oddziaływanie na postawy, zachowania i emocje.
TYPOLOGIA DEFINICJI WEDŁUG PIWOWARSKIEGO
1-SZY TYP - DEFINICJE FUNKCJONALNE
Odnoszą się do ostatecznych problemów świata i ludzkiego życia.
2-GI TYP - DEFINICJE STRUKTURALNE
Odnoszą się do najogólniejszego poziomu kultury.
Relacje między podmiotem a strukturą.
Religia konstruuje podmiot i strukturę.
3-CI TYP - DEFINICJE PSYCHOLOGICZNE
Odnoszą się do psychologii.
Jest to ujęcie psychologiczne.
Potrafimy stworzyć własną tożsamość.
4-TY TYP - DEFINICJE FUNKCJONALNE
Odnoszą się do funkcji społecznych.
Dylematy w konstruowaniu definicji to aspekt indywidualny, a więc należy uwzględnić potrzeby ludzkie.
Przedmiotem troski ostatecznej jest Bóg, zbawienie.
Wg Lukmana i Bergera
Religia stanowi fenomen antropologiczny (ludzki), polegający na zdolności organizmu do transcendencji swej biologicznej natury w procesie konstrukcji świata znaczeń symbolicznych.
RELIGIJNOŚĆ
Przejawy zachowań religijnych.
ASPEKT INDYWIDUALNY
-potrzeba transcendencji
-przedmiot troski ostatecznej (może to być Bóg, zbawienie albo wartość nieskojarzona z religią)
-elementarne sumienie (oceniamy, czy coś jest dobre, czy nie)
Temperament & Osobowość
Z temperamentem się rodzimy.
Osobowość nabywamy w procesie socjalizacji.
DEFINICJA RELIGII WEDŁUG PAULA TILICHA
Definiowanie religii jest mocno związane z refleksją o wartościach (dobro, piękno, prawda).
DOŚWIADCZENIE RELIGIJNE
Bywa odbierane jako doświadczenie wartościujące.
Jest to efekt działania woli, rozumu i uczucia.
To czynnik różnicujący aspekty religijne od biologicznych.
DEFINICJA WEDŁUG JOACHIMA WACHA
To doświadczenie sacrum.
Porządkuje i hierarchizuje nam świat.
DEFINICJA WEDŁUG MAXA SCHELLERA
Człowiek uświadamia sobie własną niedoskonałość i przemijalność.
SACRUM
To wartość nadrzędna.
PROBLEM STRUKTURY DOŚWIADCZENIA RELIGIJNEGO
Jest w relacji podmiotowo - przedmiotowej.
Nakazuje chronić transcendencję i sakralność bóstwa.
W doświadczeniu religijnym jest obecny człowiek.
Pojawia się współodczuwanie, np. w danej parafii.
3 TYPY DOŚWIADCZENIA RELIGIJNEGO WEDŁUG MICHAŁA HELLERA
DOŚWIADCZENIE KOSMICZNE (KOSMOLOGICZNE)
Kosmos dzielono na 3 sfery: ziemską, nadziemską i pod ziemską.
DOŚWIADCZENIE ANTROPOLOGICZNE I AKSJOLOGICZNE
Człowiekowi pomaga transcendencja, mimo, że jest pyłkiem we wszechświecie.
Dzięki niej nie czuje się nihilistą.
Ma sacrum i poczucie sensu.
DOŚWIADCZENIE MISTYCZNE
Mistyka to rodzaj doświadczenia niedostępnego rozumowo.
To przekonanie o istnieniu porządku wyższego rzędu.
Perspektywa antropologiczna w badaniach nad religią.
Człowiek powstaje w procesie społecznym.
Religia określa takie uczucia odosobnionej jednostki, które odbiera jako boskie.
Religia to takie uczucia w jednostce, które uznaje za boskie.
Religia to zjawisko mające wiele źródeł i różne formy.
DEFINICJA RELIGII WEDŁUG ALPORTA
Religia stanowi zróżnicowany zbiór doświadczeń, skoncentrowanych wokół obiektu religijnego.
Dlatego też może przybierać różne formy.
Warunkowane przez różne czynniki:
-potrzeby fizyczne
-temperament
-możliwości umysłowe
-zainteresowania i wartości
-dążenie do racjonalnego myślenia
-reakcja na otaczającą kulturę
Religia jest formą świadomości ludzkiej.
Stanowi zarazem zjawisko społeczne i historyczne.
Stanowi zamknięty całokształt wrażeń, będących fantastyczną wizją świata.
Można mówić o zewnętrznej i wewnętrznej orientacji religijnej.
Religia ujmowana od strony wewnętrznej motywacji.
CECHY ORIENTACJI WEWNĘTRZNEJ:
Religia przenika całe życie jednostki.
Potrzeby jednostki podporządkowane są religijności wewnętrznej. Natomiast osoba o religijności zewnętrznej posługuje się religią dla potrzeb społecznych. Nie utożsamia się z doświadczeniem religijnym.
Ludzie o wewnętrznej orientacji religijnej należą do związków wyznaniowych ze względu na wyznawane poglądy. Z kolei u osób o zewnętrznej orientacji religijnej zaangażowanie w te związki ma charakter czysto społeczny.
STRUKTURA RELIGII
Każda religia posiada części składowe:
-doktryna
-kult
-organizacja
DOKTRYNA RELIGIJNA
To teoretyczny wykładnik religii.
Stanowi jej treść wewnętrzną.
Wszystko zaczęło się od mitologii.
Mity sprawiły, że powstały dogmaty.
Dogmat to coś niepodważalnego.
Dogmat jest odgórnie ustalony (ustanowiony).
Dogmat to prawda objawiona.
KULT
To praktyczne, zewnętrzne wyrażanie wiary.
Stanowi całokształt uzewnętrznionej wiary człowieka.
Posiada różne formy i przejawy.
ORGANIZACJA
Ma na celu zjednoczenie wyznawców określonej religii, np. parafia.
Ma jednoczyć w sensie instytucjonalnym.
RELIGIA, PODOBNIE JAK NAUKA I SZTUKA:
Jest formą świadomości ludzkiej.
Stanowi zjawisko społeczne i historyczne.
Jest fenomenem.
Stanowi zamknięty całokształt (wiara w siły nadprzyrodzone).
GENEZA RELIGII
Czynniki religio twórcze
To takie czynniki, które wynikają ze stosunku człowieka do przyrody i przyrody do człowieka.
- takie, które rodzą się ze stosunków społecznych, o pełnym człowieczeństwie mówimy, gdy istnieje drugi człowiek
-takie, które związane są ze stanem psychicznym, czyli emocjonalne, związane z poznaniem
Typy religii
-wymarłe
-współczesne
-plemienne
-narodowe
-światowe
-naturalne
-złożone
-ateistyczne
-politeistyczne
-monoteistyczne
-panteistyczne
-teistyczne (pierwiastek boski w początku świata)
KRYTERIUM NIEPEWNOŚCI WEDŁUG PIWOWARSKIEGO
Religie kosmologiczne
Religie społeczne
Za punkt centralny swojej aktywności obierają relacje społeczne, regulują i podtrzymują ład społeczny oraz poczucie bezpieczeństwa danej wspólnoty.
Buduje silną więź.
Religie zbawienia
Akcentują życie po śmierci, trywializując stan dzisiejszy.
Religie wewnętrznej przemiany
Ruchy, sekty religijne, które stawiają na wewnętrzne przemiany człowieka.
PRZEGLĄD DYSCYPLINY
Z jakich perspektyw możemy omawiać religię
-historia religii J. Keller
-fenomenologia religii zajmuje stanowiska religijne podobne do siebie pod względem doktryny
-geografia religii
-etnologia religii Bronisław Malinowski
-socjologia religii religia jako zjawisko społeczne
-filozofia religii
Religia między sacrum(sfera świętości) a profanum(sfera świecka)
Wokół sacrum koncentrują się praktyki religijne.
Jest pewną właściwością, stałą bądź ulotną.
Dotyczy także przedmiotów, np. kultu, istot, przestrzeń, okresy postu, świąt.
Profanum tyczy się profanów, czyli osób niewtajemniczonych, np. ateiści.
Na tej płaszczyźnie mówi się o procesie sekularyzacji.
Termin pochodzi od łac. Sekularis - świecki.
Eschatologia społeczna - Kościół, religie dotykają problemów politycznych i społecznych, ponieważ jest to wpisane w jego ideę.
Sekularyzacja ma też takie znaczenie, że dotyczy przejmowania majątków przez władze religijne.
Pojęcie sekularyzacji pojawiło się m. in. u Webera.
TEZA SEKULARYZACYJNA
Wraz z rozwojem społeczeństw (racjonalizacja) religia traci na znaczeniu.
Przełomem była książka Petera Bergera „Święty Baldachim”.
Odnosi się ona do sekularyzacji.
Mówi, że wiele jest takich obszarów, do których teza sekularyzacji się odnosi:
Oddzielenie państwa od Kościoła
-uniezależnienie się nauki, kultury, polityki i prawa
Sekularyzacja świadomości społecznej
-antyklerykalizm
-obojętność religijna
-spadek autorytetów religijnych
-ateizm
-wybiórcze stosowanie dogmatów (akceptacja)
Zmiany w obrębie samej religii i instytucji religijnych
-pluralizm wartości
-wzajemna akceptacja dla innych wyznań
ZMIANY W RELIGIJNOŚCI
-brak udziału w tradycyjnych obrzędach religijnych
-spadek liczebności powołań kapłańskich
-zanikanie mniej centralnych dogmatów
PRZYCZYNY PROCESÓW SEKULARYZACYJNYCH
UWARUNKOWANIA KULTUROWE
Zredukowanie sfery sacrum do czystej praktyki.
Odczarowywanie świata (termin wprowadzony przez Maxa Webera).
Racjonalizacja.
Racjonalizowanie świata.
Konflikt pomiędzy nauką a wiarą.
UWARUNKOWANIA EKONOMICZNE
(GOSPODARCZE)
Jest to związane z modernizacją, industrializacją, urbanizacją, globalizacją, mobilnością i anonimowością (przeciwieństwo wspólnoty).
To powoduje zmiany stylu życia i procesy indywidualizacji.
Zmiany takie, jak:
-wzrost mobilności
-anonimowość mieszkańców aglomeracji
-uprzedmiotowienie relacji międzyludzkich
UWARUNKOWANIA POLITYCZNE
Oddzielenie państwa od Kościoła od czasu Rewolucji Francuskiej.
Przejście od monarchii (król namaszczony przez Boga) do praktyki demokratycznej.
UWARUNKOWANIA PSYCHOLOGICZNE
Antropocentryzm - człowiek jest pępkiem świata.
Człowiek w centrum świata.
Skoncentrowanie na „ja”. Indywidualizm.
Rewolucja seksualna w latach 60 - tych, wyzwolenie seksualne i cielesność są związane z ruchem hippisowskim.
Zmiana stosunku do cielesności - wyzwolenie seksualne związane z ruchami hippisowskimi
Pojawia się potrzeba indywidualnego kontaktu z sacrum, opartego na emocjach i doświadczeniu.
Nowe ruchy religijne odchodzą od tradycyjnych praktyk, gdzie kapłan pośredniczy w kontakcie z Bogiem.
UWARUNKOWANIA TEOLOGICZNE
-zalążki sekularyzacji w koncepcji transcendentnego Boga judaizmu i chrześcijaństwa
-Bóg obecny w dziele stworzenia, a jednocześnie będący poza światem
SEKULARYZACJA
Sekularyzacja jest związana z procesem społecznym.
Sekularyzacja = system społeczny
Sekularyzacja = jednostka/przemiany zachodzące w jednostce mają wpływ na poziom religijności.
Poziom religijności zmienia się, ponieważ zmieniają się jednostki i zmienia się społeczeństwo.
Sekularyzacja = religia
Poziom religijności się zmienia, ponieważ zachodzą zmiany w procesach religijnych.
Wynika z przemian religijności.
Zmienia się religia i zmieniają się procesy religijności.
SEKULARYZACJA WEDŁUG PETERA BERGERA
Oznacza proces wyzwolenia, wyodrębnienia społeczeństwa i kultury spod dominacji instytucji i symboli kościelnych.
Jest to nowa, świecka wizja państwa.
Sekularyzacja jest zjawiskiem występującym równomiernie.
Głównie mężczyźni w średnim wieku z dużych miast.
Religie nie są spójnymi procesami filozoficznymi.
Protestantyzm to zredukowanie katolicyzmu.
SEKULARYZACJA
Oznacza zmniejszenie roli religii dla społeczeństwa.
Termin pochodzi od łacińskiego „SAECULARIS” (świecki).
Do języka polskiego przeszedł z francuskiego „SECULARISATION”.
Termin ten ma także duże znaczenie historyczne, oznaczające przejęcie majątku, urzędów lub innych sfer życia publicznego spod władzy lub kontroli władzy kościelnej na rzecz władz świeckich.
NAJWAŻNIEJSZE SEKULARYZACJE W HISTORII POLSKI
1525 - Sekularyzacja państwa krzyżackiego, przekształconego później w świeckie Prusy Książęce ( hołd pruski)
1773 - sekularyzacja szkolnictwa
1789 - sekularyzacja majątków biskupstwa krakowskiego na rzecz państwa
1803 - sekularyzacja biskupstw w świętym Cesarstwie Rzymskim
1810 - sekularyzacja majątków klasztornych na terytorium ówczesnego Królestwa Pruskiego, w tym na Śląsku
1875 - sekularyzacja zakonów w Królestwie Pruskim
Pojęcie sekularyzacji pojawiło się u klasyków socjologii:
Emil Durkheim
Max Weber
Gabriel LeBras
Teza sekularyzacji w ich pracach odnosi się do przekonania, że wraz z rozwojem społeczeństw, głównie poprzez ich racjonalizację (odczarowanie świata) oraz modernizację religia traci znaczenie we wszystkich aspektach życia społecznego.
Przełomowa w rozważaniach o sekularyzacji była książka Petera Bergera „Święty baldachim. Elementy socjologicznej teorii religii”, wydana w 1967 roku.
OBSZARY, W KTÓRYCH PRZEJAWIAJĄ SIĘ PROCESY SEKULARYZACYJNE
Oddzielenie państwa od Kościoła
Uniezależnienie się od religii instytucji życia publicznego, np. szkół, teatrów, zakładów pracy, rodzin.
Uniezależnienie się od religii innych podsystemów życia społecznego: nauki, polityki, kultury, prawa, edukacji.
Sekularyzacja świadomości społecznej
Widoczna w zjawiskach takich, jak:
-antyklerykalizm
-obojętność religijna
-spadek znaczenia religijnych autorytetów
-ateizm
-wybiórcza akceptacja dogmatów religijnych
Zmiany w obrębie samej religii i instytucji religijnych
Objawiają się w pluralizmie wartości, wzajemnej akceptacji dla różnych wyznań, przejmowanie przez instytucje religijne świeckich sposobów działania.
Zmiany w religijności
-rzadsze branie udziału w obrzędach religijnych
-spadek liczby powołań kapłańskich (starzenie się warstwy kapłańskiej)
-zanikanie mniej centralnych dogmatów
Najwcześniej zanika wiara w piekło, diabła, zmartwychwstanie.
Najpóźniej zanika wiara w Boga, chociaż zmienia się jego pojmowanie, od wiary w Boga osobowego do wiary w Boga bezosobowego.
TEORIE WYJAŚNIAJĄCE ZMIANY ZACHODZĄCE W RELIGIJNOŚCI MOŻNA PODZIELIĆ NA 3 GŁÓWNE KATEGORIE:
Lokujące przemiany w systemie społecznym
Poziom religijności się zmienia, bo zmieniają się społeczeństwa.
-teorie sekularyzacji
-teoria dyferencjacji funkcjonalnej Luhmana
-teorie globalizacji
Lokujące przemiany w jednostce
Poziom religijności się zmienia, bo zmieniają się ludzie.
-koncepcja prywatyzacji religii Thomasa Luckmanna
-koncepcja religii jako pamięci Daniele Hervieu - Legar
-ekonomiczna teoria religii Starka i Bainbridge' a
Lokujące przemiany w religii
Poziom religijności się zmienia, bo zmienia się sama religia.
-koncepcja religii obywatelskiej Roberta Bellaha
-analiza społecznego tworzenia religii Jamesa Beckforda
KLASYCZNA TEORIA SEKULARYZACJI PETERA BERGERA
Sekularyzacja wg Petera Bergera oznacza procesy wyzwolenia społeczeństwa i kultury spod dominacji instytucji i symboli kościelnych.
Jest to nowa, świecka wizja świata.
Sekularyzacja nie jest zjawiskiem występującym równomiernie.
Bardziej podatne na nią są osoby w średnim wieku, mieszkające w miastach, mężczyźni.
Uniwersalne są przyczyny sekularyzacji:
-postęp ekonomiczny
-postęp cywilizacyjny
-rozwój kapitalizmu
-antyreligijna propaganda marksistów
-naukowy ateizm
Berger szuka przyczyn sekularyzacji wewnątrz samej religii, wskazując w niej te cechy, które stały się zalążkiem sekularyzacji.
Analizuje 3 religie:
PROTESTANTYZM
Zredukowana wersja katolicyzmu, w której brak tajemnicy, misterium i magii.
Istnieje wyraźne oddzielenie - Bóg transcendentny vs. Świat neutralny.
Jedyny sposób komunikacji człowieka z Bogiem to Słowo Boże.
Rzeczywistość protestancka to niebo pozbawione aniołów, dostępne astronautom, więc w pełni zgodne z nauką i technologią.
W odróżnieniu od protestantów, katolicy ciągle komunikują się ze świętością i świętymi, poprzez symbole i rytuały.
Protestantyzm, ze względu na dużą odległość Boga oraz zgodność swoich przekonań z techniką i nauką stał się wstępem do sekularyzacji, oddzielenia spraw ludzkich od spraw boskich.
JUDAIZM
Berger twierdzi, że można sięgnąć głębiej w poszukiwaniu korzeni sekularyzacji.
Uważa, że można je odnaleźć już w Starym Testamencie.
Starożytny Izrael, cały ówczesny świat ludzki miał wspólną kosmologię.
Zakładała ona ciągłość pomiędzy światem empirycznym a światem poza empirycznym.
Była więc ciągłość między bogami a człowiekiem.
Wszystko, co działo się tu, miało swoje znaczenie i odpowiednik tam.
Ciągłość ta mogła zostać zerwana lub naruszona przez grzech lub złe odtwarzanie obrzędów.
Wtedy porządek świata załamywał się, a odpowiednie rytuały przywracały stan równowagi.
Taki świat był bezpieczny - cokolwiek by się nie zdarzyło, miało swój sens i wytłumaczenie.
Początek sekularyzacji Berger widzi w biblijnym Exodusie - wyjściu Izraelitów z niewoli egipskiej i wędrówce za przewodnictwem Mojżesza.
Exodus był nie tyle wyjściem politycznym, co odrzuceniem i zerwaniem z całym kulturowym, a więc i religijnym uniwersum ówczesnego świata - odłączeniem od kosmicznej jedności.
To odrzucenie Berger analizuje poprzez 3 motywy:
TRANSCENDENTALIZACJA
Bóg znajduje się poza kosmosem, a sam kosmos jest boską kreacją.
Bóg jest jedyny, bez panteonu towarzyszących bóstw, ma radykalne wymagania etyczne.
Bóg zaadoptował Izraelitów.
Nie był bóstwem związanym z nimi naturalnie.
Został przysposobiony historycznie.
Połączenie to dokonało się za sprawą przymierza - przekazanie Izraelitom Dekalogu na Górze Synaj.
Bóg wybrał sobie naród.
Wcześniej nie był z nim złączony.
Bóg stworzył człowieka, ale później nie kontaktuje się z nim.
HISTORYCYZM
Wiara Izraela jest wiarą historyczną.
Stary Testament, przypowieści, psalmy, księgi - wszystko to odnosi się do przeszłości.
Poszczególne księgi mają charakter historyczny.
Ważna jest też tendencja do indywidualizacji.
Bóg całkowicie poza światem ludzi, więc otwiera się spektrum działań Boga - tam, ludzi - tu na Ziemi.
RACJONALIZACJA ETYKI
Zasady etyczne nie odnoszą się i nie biorą się z porządku kosmicznego, ale czerpią z historyzmu oraz z konkretnych zobowiązań ludu Izraela względem ich Boga.
Ujawniają swój racjonalizm poprzez odrzucenie magicznych elementów kultu na rzecz rozwoju prawa, które wyłożone jest w Torze.
Całe życie ma być służbą Bogu w sposób, jaki określił on w prawach.
Wynika z tego racjonalizacja wszelkiego działania.
Prawo i etyka mają swe uzasadnienie w konkretnych przykazaniach boskich.
Korzenie odczarowania świata (wyzbycia go magii) dają się odnaleźć już na łonie starożytnego judaizmu.
CHRZEŚCIJAŃSTWO
Stanowi krok do tyłu w sekularyzujących motywach religijnych.
Wspólna z judaizmem jest koncepcja transcendentnego Boga, natomiast jego wcielenie, czyli rozwój doktryny Trójcy Świętej jest mniej racjonalny i bardziej dający się obalić.
Według Bergera chrześcijanie odeszli od klasycznego monoteizmu i poprzez idee wcielenia, aniołów czy idee Matki Bożej, jako pośredniczki, na nowo „zaczarowali” świat” poprzez dodanie nadprzyrodzonych elementów.
Chrześcijanie ustanowili nową wersję kosmicznego porządku.
Dodali do niego wiele motywów z innych religii i wierzeń.
Zatrzymał się proces racjonalizacji.
Magiczny świat znów stał się bezpiecznym odniesieniem.
Chrześcijaństwo odwróciło się od transcendencji i racjonalizacji, ale nie odwróciło się od historycyzmu.
Kolejna cecha chrześcijaństwa, która sprzyjała sekularyzacji, to społeczny kształt Kościoła.
Jego instytucjonalizacja stoi w wyraźnej opozycji do wszystkich innych instytucji, poprzez skoncentrowanie symboli oraz znaków religijnych tylko w obrębie jednej instytucji.
Powoduje, że świat zostaje podzielony na świecki i święty, logiczny i teologiczny.
Przez to religijne legitymizacje utraciły wiarygodność.
Religijne tłumaczenia, pełne magii i tajemnic, przegrywają z racjonalnością świata świeckiego.
TEORIA SEKULARYZACJI OPARTA NA BEZPIECZEŃSTWIE EGZYSTENCJALNYM
Pippa Norris i Ronald Inglehart
Opierają swoje rozważania na dwóch aksjomatach:
AKSJOMAT BEZPIECZEŃSTWA
Tomasz Hobbes głosił, że człowiek jest z natury zły, ponieważ jest obarczony grzechem pierworodnym.
Z kolei John Locke głosił, że człowiek jest z natury dobry.
Biedne i bogate społeczeństwa budują swoje bezpieczeństwo na różnych wizjach owego bezpieczeństwa.
Wzrost zamożności = wzrost bezpieczeństwa.
Ważna jest równość ekonomiczna, wykształcenie, zamożność PKB per capita.
Wzrost zamożności = wzrost bezpieczeństwa.
Gdy jest ubóstwo, pojawia się recesja gospodarcza.
Bogate i biedne państwa różnią się pod względem poczucia bezpieczeństwa, jakie posiadają ich mieszkańcy.
Wpływa na to zróżnicowanie tych państw pod względem czynników takich, jak:
-rozwój społeczny
-równość ekonomiczna
-wykształcenie
-poziom analfabetyzmu
-zamożność
-poziom dochodów
-opieka zdrowotna
-pomoc społeczna
Wzrost zamożności społeczeństwa zazwyczaj powoduje wzrost poziomu bezpieczeństwa.
Jest to uogólnienie o charakterze probabilistycznym, ponieważ na poczucie bezpieczeństwa wpływają także czynniki losowe, niemożliwe do przewidzenia, Np. Kataklizmy, recesja gospodarcza.
AKSJOMAT TRADYCJI KULTUROWYCH
Światopogląd determinowany jest tradycjami religijnymi.
Tradycje religijne zdobywa się głównie w rodzinie.
Konstruują one tożsamość narodową.
Wartości religijne są wpisane w dziedzictwo kulturowe.
Światopoglądy początkowo powiązane z tradycjami religijnymi trwale ukształtowały kulturę każdego narodu.
Wartości religijne są więc wpisane w dziedzictwo kulturowe i przekazywane przez inne niż Kościół media, Np. System oświaty, środki masowego przekazu.
Nawet w wysoce zsekularyzowanych krajach wartości religijne nadal silnie oddziałują na kształtowanie się światopoglądu obywateli.
Rdzeń narodowy jest efemeryczny.
Nie da się go zdefiniować.
Jest nieracjonalny.
Z powyższych aksjomatów wyprowadzają sześć hipotez:
HIPOTEZA WARTOŚCI RELIGIJNYCH
Osoby dorastające w społeczeństwie o mniejszym poziomie bezpieczeństwa są bardziej religijne.
Będą przywiązywały większą wagę do wartości religijnych niż osoby ze społeczeństw o wysokim poziomie bezpieczeństwa egzystencjalnego.
Osoby wychowane w dużym poziomie bezpieczeństwa będą przywiązywały mniejszą wagę do wartości religijnych.
Społeczeństwa, w których obowiązuje mechanistyczna wizja świata (społeczeństwa bardziej rozwinięte) potrafią przejąć kontrolę realną lub umysłową nad większą ilością zjawisk niż społeczeństwa rolnicze, stąd ograniczona zostaje rola Boga.
Bóg staje się „mniej potrzebny”.
HIPOTEZA KULTURY RELIGIJNEJ
Im większy postęp naukowo - techniczny, tym mniejsze przywiązanie do tradycji i wartości religijnych.
Wpływ tradycji religijnych najmniej oddziałuje na społeczeństwa rozwinięte.
Wpływ tradycji religijnych najsłabiej oddziałuje w społeczeństwach postindustrialnych.
Im bardziej rozwinięte społeczeństwo, tym słabiej oddziałują na nie religijne tradycje.
HIPOTEZA UDZIAŁU W PRAKTYKACH RELIGIJNYCH
Im bardziej rozwinięte społeczeństwo w sensie konsumpcyjnych, tym mniejszy udział jego obywateli w praktykach religijnych z powodu ogólnego spadku znaczenia religii.
Pojawia się tzw. „kult hipermarketu”.
HIPOTEZA ZAANGAŻOWANIA SPOŁECZNEGO
(OBYWATELSKIEGO)
Zaangażowanie religijne przekłada się na zaangażowanie społeczno - polityczne.
Takie osoby mają dużą potrzebę transcendencji.
Im większe zaangażowanie w praktykę religijną, tym większe lub takie same zaangażowanie w praktykę społeczną.
Regularny udział w praktykach religijnych, a szczególnie zaangażowanie w życie wspólnoty religijnej, sprzyjać będzie zaangażowaniu społecznemu i politycznemu, włącznie z głosowaniem na partie religijne.
Przykładem jest protestantyzm, którego członkowie są aktywni politycznie i społecznie.
HIPOTEZA DEMOGRAFICZNA
Sekularyzacja odnosi zwycięstwo tam, gdzie społeczeństwa się kurczą.
W Polsce mamy ujemny przyrost naturalny.
W społeczeństwach rozwiniętych, czyli z niżem demograficznym, praktyka religijna jest wyższa.
Społeczeństwa bardziej rozwinięte inwestują w jednostkę, stąd niewielki jest w nich przyrost naturalny.
W społeczeństwach biedniejszych występuje wysoki przyrost.
Sekularyzacja odnosi sukces w krajach, w których rodzi się coraz mniej obywateli.
Przybywa osób w krajach biedniejszych, ale bardziej religijnych.
HIPOTEZA RYNKU RELIGIJNEGO
Udział w praktykach religijnych będzie miał wpływ na zakres podaży religijnej, np. w Ameryce.
Udziałowi temu sprzyja większy pluralizm religijny i wolność wyznania.
Teza ta sprawdza się tylko w USA.
NORRIS I INGLEHART WYSNUWAJĄ 3 WNIOSKI:
W wyniku coraz większego poczucia bezpieczeństwa w krajach rozwiniętych przemysłowo społeczeństwa zmieniają swoją orientację na coraz bardziej świecką.
W wyniku tendencji demograficznych na świecie żyje obecnie dużo więcej osób o orientacji religijnej niż świeckiej.
Pogłębiający się rozdział między społeczeństwami religijnymi i świeckimi będzie miał znaczny wpływ na politykę globalną, poprzez zwiększenie roli religii na arenie międzynarodowej.
3 ASPEKTY SEKULARYZACJI WEDŁUG
ANTHONY` EGO GIDDENSA
LICZEBNOŚĆ CZŁONKÓW W ORGANIZACJI RELIGIJNEJ
Spada obecnie liczba członków w organizacjach i instytucjach religijnych.
Biskup Tyrawa zlecił badania na temat ilości powołań kapłańskich.
Liczba ta znacznie wzrosła po śmierci Jana Pawła II.
Później jednak spadła.
Taka tendencja utrzymuje się do dziś.
ZNACZENIE SPOŁECZNE, MAJĄTEK ORAZ PRESTIŻ INSTYTUCJI RELIGIJNYCH I KOŚCIELNYCH
Prestiż pojawia się w kontekście autorytetów.
Obecnie mamy deficyt autorytetów.
STREFA PRZEKONAŃ I WARTOŚCI
Pojawia się w niej stałe napięcie.
TEORIE I KONCEPCJE SEKULARYZACJI
SEKULARYZACJA ROZUMIANA JAKO:
ZANIK RELIGII W ŻYCIU SPOŁECZNYM
Pojawiają się społeczeństwa całkowicie niereligijne.
Jest to związane z postępem naukowo - technicznym.
Konsekwencją może być całkowicie niereligijne społeczeństwo.
DESAKRALIZACJA ŚWIATA
Odejście od religijno - magicznego rozumienia świata na rzecz rozumienia logiczno - przyczynowego.
Odłączenie społeczeństwa od religii.
Wtedy to religia ograniczy się do prywatyzacji życia religijnego.
Sekularyzacja może też być oddzieleniem religii od polityki.
Podważenie publicznego znaczenia religii.
Zanikanie autorytetów religijnych.
Znamy odpowiedzi na wszystkie pytania i nie pytamy o sens życia.
Następuje odłączenie społeczeństwa od religii.
Religia ogranicza się jedynie do wewnętrznych przeżyć osoby wierzącej.
Młodzież zwraca dużą uwagę na wartości religijne, natomiast pokolenie 30 - latków przywiązuje mniejsze znaczenie do wartości religijnych.
Następuje oddzielenie religii od polityki.
Dochodzi do podważenia publicznego znaczenia religii.
Chodzi tu o przenikanie treści religijnych do życia świeckiego.
Sekularyzacja oznacza zeświecczenie religii.
W Europie Zachodniej następuje osłabienie życia chrześcijańskiego.
Sekularyzacja to m.in. usuwanie autorytetów kościelnych z dziedzin zarządzania i wiedzy.
Związane jest to z utratą kontroli społecznej.
Są obszary, w których Kościół ma autorytety oraz obszary, gdzie tego autorytetu nie ma.
USUWANIE, A RÓWNOCZEŚNIE ZACHOWYWANIE DOROBKU CHRZEŚCIJAŃSTWA W ŻYCIU ŚWIECKIM
4) WARUNEK DEMISTYFIKACJI
5) DECHRYSTIANIZACJA
To tzw. odchrystusowienie świata.
Jan Paweł II głosił, że prowadzi to do „cywilizacji śmierci”.
Bał się tego, dlatego pielgrzymował po świecie i głosił Ewangelię.
KAUFMAM - SEKULARYZACJA TO:
Zeświecczenie religii
-osłabienie chrześcijaństwa
-wartości przenikają do życia świeckiego
2) Usuwanie autorytetów kościelnych z dziedzin zarządzania i wiedzy
-osłabia to wpływ i kontrolę życia społecznego
Usuwanie i zachowanie dorobku chrześcijaństwa w życiu świeckim
Demitologizacja - odczarowywanie rzeczywistości
Dechrystianizacja - odchrystusowienie świata
TEORIE SEKULARYZACYJNE SĄ KRYTYKOWANE Z NASTĘPUJĄCYCH POWODÓW:
TYLKO EUROPA
Są stosowane tylko do obszaru Europy.
Możliwość zastosowania tylko do krajów Europy (zwłaszcza Zachodniej), Kanady, Australii, Nowej Zelandii i niektórych krajów latynoskich, np. Argentyna.
USA są jednym z najbardziej zaawansowanych teologicznie krajów.
Mimo to poziom religijności obywateli jest tam szacowany na 85 - 90%.
Około 10% Amerykanów nie wierzy w Boga.
Zaufanie do instytucji kościelnych ma 50% obywateli.
TYLKO CHRZEŚCIJAŃSTWO
Możemy mówić o nich tylko wtedy, gdy chodzi o kraje chrześcijańskie, w kontekście chrześcijaństwa.
Możliwość zastosowania tylko do krajów chrześcijańskich.
Sekularyzacja w mniejszym stopniu niż chrześcijaństwa, dotyczy islamu czy buddyzmu.
W Japonii, Korei Południowej, Tajwanie i Hongkongu społeczeństwo jest obojętne wobec religii.
BRAK POCZĄTKU
Brak ustalonego początku procesów sekularyzacji.
Brak danych dotyczących tego zjawiska z lat wcześniejszych, przed pojawieniem się pierwszych teorii.
R. Stark na podstawie dokumentów historycznych z wizytacji biskupów w średniowiecznej Anglii ustalił, że większość ówczesnych księży nie znała nawet 10 przykazań.
Mimo to uznaje się ten okres za przed sekularyzacyjny.
4) IDEOLOGIZACJA POJĘCIA
Sekularyzacja jest pojęciem zideologizowanym.
Pojęcie to stworzyli lewicowi badacze (intelektualiści).
Podejrzenie o ideologizację dyskursu naukowego według socjologów z nurtu anty sekularnego.
Zwolennikom sekularyzacji zarzuca się promowanie wizji świata bez religii jako doskonalszego i dającego społeczeństwu większe możliwości rozwoju.
Z kolei przeciwnikom sekularyzacji zarzuca się jawnie lub niejawnie konfesyjny, czyli związany z konkretnym wyznaniem, punkt widzenia.
5) SZEROKI ZAKRES POJĘCIA
Nie wyjaśnia istoty problemu.
Istnieje dysonans między założeniami teoretycznymi a praktyką.
Nakładanie się przyczyn zjawiska z jego przejawami.
Sprzeczności wewnątrz i pomiędzy teoriami sekularyzacji.
Z problemem sekularyzacji wiąże się problem laicyzacji, inaczej mówiąc problem/proces zeświecczenia życia religijnego.
Sekularyzacja ma charakter laicko - świecki.
LAICYZM WEDŁUG ZDZISŁAWA CACKOWSKIEGO
Cackowski był lewicowym intelektualistą.
Mówił, że laicyzacja to proces przejmowania na siebie odpowiedzialności za swój los przejmowanie odpowiedzialności przez ludzi za los innych ludzi.
Zależy on od nas, a nie od kogoś.
Główną rolę odgrywa tu antropocentryzm.
Przetwarzanie świata z wertykalnego w horyzontalny.
WERTYKALNOŚĆ MA 2 WYMIARY
WYMIAR RZECZOWY
To rzeczowe czynniki, jak przyroda i technika.
Nie są kontrolowane przez ludzi.
Człowiek nie ma wpływu na te czynniki.
Jest wobec nich bezsilny.
WYMIAR SPOŁECZNY
Wiąże się z władzą.
Władza nie zależy od ludzi i od społeczeństwa.
Władza przychodzi z innego świata
Pochodzi z nadprzyrodzonego świata.
Przychodzi z góry.
Prawdy nie są z tego świata.
Nakazy, zakazy i przykazania są dane ludziom od Boga.
Pochodzą ze świata transcendentnego.
W świecie wertykalnym prawa i prawdy nie są z tego świata.
HORYZONTALIZACJA ŚWIATA
Polega na zmianie 2 - óch wymiarów wertykalności.
Kontrolowanie procesów społecznych i rzeczowych.
Polega na tym, że ludzie podporządkowują się czemuś, co nie jest z tego świata.
Świat horyzontalny polega na zdobywaniu przez ludzi środków i wiedzy po to, by władać ziemią w sensie rzeczowym i społecznym, zdobywając odpowiedzialność za swe czyny i los.
Benedykt XVI powołał Radę ds. Krzewienia Nowej Ewangelizacji.
Na stanowisku przewodniczącego arcybiskup Fischeli.
Celem jest walka z laicyzacją.
LAICYZM
To koncepcja rozdziału państwa od Kościoła i braku wpływów religijnych na sprawy państwowe.
Laicyzm ma na celu zapewnienie niezależności religijnej oraz swobody praktyk religijnych.
Laickość gwarantuje prawo do swobodnego wyznawania religii.
Religie powinny podlegać takim samym prawom, jak inne sfery życia i nie stać ponad prawem.
Wszystkie wyznania traktuje jako równe.
Nie zapewnia specjalnego statusu dla religii,
LAICYZACJA EUROPY
W Europie żyje
1 - 1,5 miliona ludzi to wyznawcy judaizmu.
Wyznawcy islamu stanowią od 17do 20 milionów.
W Europie żyje około 2 - 2, 5 miliona buddystów.
LAICKOŚĆ A LAICYZM
Istnieje różnica między laicyzmem a laickością.
Laicyzm to pogląd, który nie zapewnia swobodnej wolności religijnej, bo np. twierdzi, że ateizm jest gorszy od katolicyzmu.
Tylko laickość zapewnia wolność religijną, bo nie zabiera głosu na temat wartości poszczególnych poglądów.
Jest neutralny światopoglądowo, w przeciwieństwie do ustroju, gdzie panuje religia państwowa i gdzie panuje laicyzm.
Laicyzm wywodzi się z Republiki Francuskiej.
Francja jest krajem laickim i jest to zapisane na czołowym miejscu konstytucji.
Rząd francuski nie ma prawa uznać żadnej religii.
Wyjątek uczyniono dla odzyskanej od Niemców Alzacji.
Może jedynie uznać organizacje religijne według kryteriów prawnych.
LAICYZACJA
To zeświecczenie różnych poziomów życia społecznego.
W polityce laicyzacja to świadome (programowe) działania władz, zmierzające do wyeliminowania wpływu religii na życie polityczne i społeczne za pomocą aktów prawnych (np. konfiskata dóbr kościelnych, sekularyzacja szkolnictwa, rozwiązanie konkordatu, odebranie przywilejów związkom wyznaniowym).
Najbardziej typowym przykładem laicyzacji jest decyzja o oddzieleniu Kościoła i państwa we Francji w 1905 roku.
Programowo do laicyzacji społeczeństwa dążą partie lewicowe.
W przeszłości program laicyzacji wprowadzono np. w ZSRR.
Ze względu na wpływy kultury zachodu dochodzi dziś do laicyzacji życia nawet w krajach muzułmańskich, szczególnie w Maroku i Tunezji.
W sensie socjologicznym laicyzacja przejawia się słabnięciem więzi religijnych wśród wyznawców, a zwłaszcza spadkiem uczestnictwa w praktykach religijnych, odchodzeniem od norm etycznych i obyczajowych głoszonych przez Kościół.
W sensie psychologicznym laicyzacja przejawia się przez zmiany w postawach światopoglądowych.
Odchodzenie od wiary w kierunku agnostycyzmu, ateizmu lub deizmu.
Dziś laickość jest akceptowana we Francji przez wszystkie większe wyznania poza grupami tradycjonalistycznych katolików, dążących do przywrócenia sytuacji, w której katolicyzm miał status religii państwowej.
We Francji religię uznają za sprawę prywatną.
Eksponowanie symboli religijnych może być zabronione.
Istnieje zakaz.
STATYSTYKI UNII EUROPEJSKIEJ
52% mieszkańców Unii Europejskiej deklaruje wiarę w Boga.
27% dopuszcza istnienie sacrum.
18% przyznaje się do ateizmu.
3% mieszkańców UE nie chciało lub nie potrafiło się określić.
W 1999 roku nastąpił przełom.
Powstała Karta Praw Podstawowych.
Została proklamowana na szczycie w Nicei w 2000 roku.
Polska nie podpisała tego dokumentu ze względu na preambułę.
W preambule brakuje odniesienia do chrześcijańskich korzeni Europy.
Karta Praw Podstawowych zawiera wszystkie generacje praw.
Nie nakłada jednak na państwa członkowskie żadnych zobowiązań.
Przez ten dokument przemawia antropocentryzm.
Art. 1 mówi o godności człowieka.
Art. 21 mówi z kolei o zakazie dyskryminacji.
Najistotniejszy jest art. 22.
Powstała Rada do Spraw Krzewienia Nowej Ewangelizacji pod przewodnictwem arcybiskupa Fisheliego.
Jej podstawowym celem jest walka z postępującą laicyzacją.
Są regiony, w których doszło do całkowitej dechrystianizacji, np. Hiszpania.
W 1934 roku Roman Dmowski stworzył określenie, powodzenie „Polak - katolik”.
Katolicyzm jako element tożsamości Polaków.
Katolicyzm stawia na wspólnotowy wymiar społeczeństwa.
Z drugiej strony ludzie stawiają na indywidualizm.
Niedawno pojawiły się nowe formy religijności.
RAPORT O POLSKIEJ RELIGIJNOŚCI Z 2006 ROKU
95% Polaków deklaruje wyznawanie wiary katolickiej.
Liczba ta jest stabilna.
Pojawia się jednak pewien dysonans, rozdźwięk między wiarą ludzi a ich zachowaniami religijnymi.
W Polsce jest widoczny rozdźwięk między wiarą a praktyką religijną.
23% katolików dopuszcza rozwody.
35% akceptuje życie bez ślubu.
Najczęściej rozwodzą się ludzie między 30. a 40. rokiem życia.
Ludzie wierzą „na swój sposób”.
Każdy wierzy „na swój sposób”.
NOWE RUCHY RELIGIJNE
Wywodzą się z dominujących tradycji religijnych.
Ruchy te należy rozumieć w aspekcie sekularyzacji i liberalizacji.
Jest to związane z gwałtownymi zmianami społecznymi oraz upadkiem tradycyjnych wartości.
Nowe ruchy religijne - jaki mają wpływ na religię?
-liberalizacja
-sekularyzacja
-przesunięcie kwestii religii z życia społecznego na sferę prywatną
Pochodzą z ruchów społecznych - to powoduje upadek tradycyjnych wartości.
PODZIAŁ NOWYCH RUCHÓW SPOŁECZNYCH (RELIGIJNYCH) WEDŁUG ROYA OBALISA
RUCHY AFIRMUJĄCE ŚWIAT
Są to ruchy, które przypominają grupy samopomocy i terapeutyczne.
Proponują np. terapię przez medytację.
Ruchy te nie tworzą własnych kościołów ani formalnych zasad religijnych.
Często nie mają miejsca spotkań.
Łączą różne religie.
Nie odrzucają świata zewnętrznego ani zasad, które w nim występują. Nie negują tych wartości.
Stawiają na samodoskonalenie.
Stawiają na duchowe samospełnienie poprzez medytację.
Przykłady: Scjentologia, New Age.
RUCHY, KTÓRE ODRZUCAJĄ ŚWIAT
Członkowie tych ruchów są zmuszeni do radykalnej zmiany stylu życia (dieta, sposób ubierania się).
Często muszą przybrać nowe imię.
Obejmują każdy element życia.
Ruchy te są bardzo hermetyczne.
Ruchy te są zamknięte na świat zewnętrzny.
Przypominają instytucje totalitarne.
Ich metodą działania jest „bombardowanie” miłością.
Podstawowym warunkiem uczestnictwa w takim ruchu jest całkowite oddanie się jego wszelkim nakazom.
Należy wyzbyć się własnej tożsamości.
Przykładem takiego ruchu jest Hare Kryszna.
RUCHY PRZYSTOSOWAWCZE
Stawiają na rozwój życia duchowego.
Kładą nacisk na wewnętrzny rozwój duchowy.
Mają swoją hierarchię i kościoły.
Podkreślają wewnętrzne motywacje religijne.
Przykład takiego ruchu to Zielonoświątkowcy.
NOWE RUCHY RELIGIJNE
Dla tego typu ruchów najistotniejsza jest religijność i duchowość.
Religijność i duchowość to klucz do nowoczesnego życia
Religijność idzie w nowym kierunku.
Kościół jako instytucja spełnia funkcje społeczne.
Doktryna katolicka ulega ewolucji.
PROBLEMY GLOBALIZACYJNE A SFERA SACRUM
RELIGIA A GLOBALIZACJA
ROLA IZNACZENIE RELIGII W GLOBALIZUJĄCYM SIĘ ŚWIECIE
Pierwsza grupa badaczy widzi w dzisiejszym świecie zagrożenie dla religii ze strony globalizacji.
Druga grupa uważa, że globalizacja jest siłą pro aktywną (mobilizującą) dla religii.
Religia sprzyja relatywizacji zjawisk religijnych.
Synonimem współczesności są procesy globalizacyjne.
Globalizacja to proces/zjawisko wieloaspektowy, utożsamiany czasem z zachodnim imperializmem (westernizacja świata).
Kojarzony jest z obligatoryjnym naznaczaniem mechanizmów gospodarczych, kulturowych, politycznych itd.
SYNDROMY GLOBALIZACJI:
Zachodni imperializm
Przekładanie myślenia zachodniego na własne.
Przedsiębiorczość i kapitalizm.
Możliwość zniwelowania różnic między krajami 1-go, 2-go i 3-go świata
Może być szansą na zniwelowanie różnic pomiędzy krajami 1-go, 2-go i 3-go obiegu z krajami 3-go świata.
Zmiany w komunikacji międzyludzkiej
Nastąpiły zmiany w sposobie komunikacji.
Szeroko rozumiana komunikacja.
Zmiana form komunikowania.
Sprzężenie zwrotne.
Dokonały się one z powodu postępu technologicznego.
Teraz komunikacja w Internecie to nie tylko odbieranie wiadomości.
Teraz odbiorca jest pełnoprawnym uczestnikiem komunikacji.
Może swobodnie odpowiadać.
Przepływ informacji, wiedzy i technologii odbywa się aspekcie globalnym.
Tego nie było 100 lat temu, a w Polsce nawet 20 lat temu.
Nowe doświadczenia tekstualne - nowe rodzaje form komunikacji, np. kino 3D, gry komputerowe.
Nowe relacje pomiędzy podmiotami - użytkownikami i konsumentami. Wszyscy jesteśmy konsumentami - to wymusza proces globalizacji.
Nowe doświadczenia tożsamości/cielesności.
Nowe wzorce organizacji i produkcji. Postęp naukowo - techniczny.
Nowa koncepcja/relacja ciała biologicznego do nowych technologii i postępu naukowo - technicznego.
Są to płaszczyzny zmian form komunikowania.
OBAWY/OBSZARY ZWIĄZANE Z GLOBALIZACJĄ
Komunikowanie się za pomocą komputera (Internet).
To wymusza nowe spojrzenie na religię.
To wyzwania współczesności.
Nowy sposób dystrybucji i konsumpcji tekstów.
Linearne załamanie modelu komunikacji.
Pojawia się hipertekst.
Wkrada się hiperaktywność
Istotna jest interaktywność.
Wirtualna rzeczywistość
Sedno interaktywności to treści tworzone przez użytkowników.
To od nas zależy, co będzie w serwisach internetowych.
Mamy wpływ na jakość wiedzy, która tam się pojawia.
Jest to wyzwanie dla płaszczyzny religijnej.
Interaktywna komunikacja
Treści tworzone przez użytkowników sieci to sedno komunikacji interaktywnej.
Jesteśmy nową generacją internautów.
Mamy wpływ na jakość wiedzy i informacji.
TEORETYCY GLOBALIZACJI W KONTEKŚCIE RELIGII
TEORIA SYSTEMU ŚWIATOWEGO WEDŁUG IMANUELA WALLENSTEINA
Stworzył teorię systemu światowego, inspirowany marksizmem.
Twierdził, że od marksizmu bliżej jest do globalizacji, gdyż ujmuje społeczeństwo jako jedną całość.
Podstawową cechą systemu jest podział pracy w obrębie tego systemu, np. telepraca, cyberpraca.
3 TYPY SYSTEMÓW SPOŁECZNYCH
MINISYSTEM
Połączenie jednego podziału pracy z jednym systemem kulturowym, np. polskie firmy.
IMPERIUM ŚWIATOWE
W ramach jednego systemu pracy z różnymi systemami kulturowymi.
Obowiązuje natomiast jeden system polityczny ( np. Chiny, Korea).
SYSTEM GOSPODARKI ŚWIATOWEJ
W ramach jednego podziału pracy istnieją różne systemy kulturowe i różne systemy polityczne, np. korporacje międzynarodowe.
Roan Robertson mówił, że współczesny świat opiera się na dychotomii wspólnotowość, kulturowość.
Istnieją 2 bieguny świata: z jednej strony opiera się na indywidualnych potrzebach, a z drugiej na wspólnotowości. (indywidualność vs. Wspólnotowość i globalność).
Globalizacja umieszcza nas w perspektywie światowej, a to prowadzi do relatywizacji społeczeństw oraz jednostek.
RELATYWIZACJA SPOŁECZEŃSTW I JEDNOSTEK WEDŁUG ROBERTSONA
Globalizacja to proces, który zmierza do stworzenia wspólnego świata społecznego.
To proces uniwersalny, w wyniku którego cały świat staje się bardziej niezależny.
Świat to „jedno wspólne miejsce”.
2 TYPY UNIWERSALNEGO/GLOBALNEGO PORZĄDKU
Światowy porządek tworzy zlepek zamkniętych społecznych wspólnot, z których każda posiada mniej lub bardziej nie komunikowalną tożsamość.
Światowy porządek zbudowany na globalnej wspólnocie (światowa, globalna wioska). Przyswojenie i akceptacja różnic.
2 TENDENCJE W RELIGIJNYCH REAKCJACH NA GLOBALIZACJĘ
Łączenie religii z poszczególnymi kulturami, co zachęca do badania narodowych tożsamości globalnych.
Tworzenie „światowych” teologii, które podejmują kwestie eschatologiczne (nauka o zbawieniu, powstanie globalnej ludzkości, temat Boga). Łączy się ze wszystkimi ludźmi.
W konsekwencji powstanie globalnej ludzkości.
TRANSHUMANIZM
Ideologia postulująca użycie nauki, technologii i techniki do przezwyciężenia ludzkich ograniczeń i poprawy ludzkiej kondycji przez ulepszanie naszego ciała, na przykład biotechnologia.
RELIGIA W SPOŁECZEŃSTWIE GLOBALNYM
PRYWATYZACJA RELIGIJNOŚCI
Powoduje wzrost jednostkowej religijności.
Ważne staje się indywidualne doświadczenie religijne.
STRUKTURA GLOBALNEGO SPOŁECZEŃSTWA
Osłabiła skuteczność metod, którymi posługiwali się przywódcy religijni do tej pory.
Osłabiła znacznie skuteczność stosowania różnych metod przez religijnych przywódców.
Nie posiadają już swojej reprezentacji, która wyznaczałaby reguły dobra i zła.
Religia straciła funkcję „straszaka”.
OSŁABIENIE WPŁYWU RELIGII DLA SPOŁECZEŃSTWA GLOBALNEGO
Ograniczony wpływ religii rozumianej jako sub system systemu globalnego.
Religia jako odrębny system funkcjonalny z trudem zdobywa współcześnie wpływ na życie publiczne na poziomie społeczeństwa globalnego.
Ograniczony wpływ religii na życie publiczne.
Religia z trudem będzie wywierała wpływ na życie publiczne na poziomie społeczeństwa globalnego.
KONCEPCJE PRYWATYZACJI RELIGII WEDŁUG BERGERA I LUPPMANA
ODRÓŻNIENIE SFERY PRYWATNEJ OD PUBLICZNEJ RELIGII
PRYWATYZACJA RELIGII
Publiczne objawia się w instytucjach politycznych i gospodarczych.
Religia jest kwestią indywidualnego wyboru.
Prywatne jest to, co dotyczy jednostki.
Prywatne objawia się w instytucjach wtórnych (założenia religijne, praktyka religijna).
Prywatne objawia się w religii.
To religia, praktyka, doświadczenie religijne.
Publiczne jest to, co dotyczy społeczeństwa.
Publiczne objawia się instytucjach pierwotnych.
Obejmuje takie sfery, jak gospodarka, polityka.
Religia jest kwestią indywidualnego wyboru.
Religia rozumiana jako indywidualny wybór.
Sfera prywatna staje się żywotną częścią sfery publicznej.
ETYKA DOBRA CZY ETYKA SPRAWIEDLIWOŚCI?
(RÓWNOŚCI)
Etyka dobra to postulaty komunitarne twórcza wspólnota, najpierw „my”, potem „ja”.
Etyka sprawiedliwości każdy po swojemu rozumie sprawiedliwość, najpierw „ja”, potem „my”.
Ukierunkowanie na indywidualizm.
To wielki dylemat humanistyki.
Etyka dobra tworzy wspólnotę.
Poprzez „my” konstytuujemy „ja”.
Tworzymy wspólnotę wokół danego dobra, np.
sprawiedliwość, bezpieczeństwo.
Te wartości konstruują wspólnotę.
Etyka równości - ważne „ja”, a później „my”.
Każdy po swojemu odczuwa dobro.
To jest sprawiedliwość.
Komunitarianie
Nie wartości są ważne i nie kościół, ale procedury.
Czynnikiem konstruującym wspólnotę są dla nich procedury.
ZARZUTY STAWIANE KONCEPCJI RÓWNOŚCI
Trwałość ładu
Komunitarianie mówią, że trwałość ładu zależy od kultury i obyczaju społecznego.
Musimy się odwoływać do wartości religijnych.
Krytyka radykalnego indywidualizmu
Oparty na fałszywej i uproszczonej wizji jednostki.
Trzeba zwracać uwagę na to, że żyjemy we wspólnotach.
Jesteśmy umieszczeni we wspólnotach, a łączy je właśnie religia.
Od urodzenia jesteśmy „wtłoczeni” we wspólnoty.
Poza wspólnotami nie jesteśmy gotowi tworzyć swojej indywidualności.
Poza wspólnotami nie umiemy się zrozumieć.
Wpływa to na naszą tożsamość.
Fragmentaryzacja życia społecznego.
Nie możemy istnieć poza wspólnotami.
Moje „ja” realizuje się poprzez „my”.
CZYNNIKI KONSTYTUUJĄCE WSPÓLNOTĘ
Wspólne praktyki
Pamięć
Krytyka zindywidualizowanych jednostek.
Fragmentaryzacja życia społecznego, czego przeciwieństwem jest życie wspólnotowe.
Doktryna liberalna zafałszowuje realia życia.
Michael Waltzer opisuje społeczeństwo zindywidualizowane.
Mówi, że społeczeństwo jest sumą jednostek, które separują się od siebie.
Społeczeństwa się fragmentaryzują.
Odsuwają się od siebie.
Dzieje się tak przez 4 typy mobilności.
M. Waltzer separacja następuje dzięki mobilnością.
SEPARACJA NASTĘPUJE DZIĘKI 4 MOBILNOŚCIOM:
Geograficzna
Sprzyja fragmentaryzacji i separacji jednostki od społeczeństwa.
Osłabia więzi wspólnotowe.
Społeczna
Stratyfikacja społeczna dziś nie jest już narzucona odgórnie i sztywna.
To, kim jesteśmy, w dużym stopniu zależy od nas.
Pochodzenie nie determinuje tego, kim będziemy.
Małżeńska
Duże wyzwanie dla religii.
Polityczna
PRYWATYZACJA ZINSTYTUCJONALIZOWANEJ RELIGII
WEDŁUG PARSONSA
Uważa on, że prywatyzacja życia wynika z pluralizmu religii.
Obecność jednej religii stanowi swoisty fundament dla podstawowych wartości potrzebnych do integracji społeczeństwa.
Katechizm jest elementem integrującym.
Odróżnienie religii publicznej (obywatelskiej) od sprywatyzowanej.
Religia publiczna to religia obywatelska.
Religia publiczna (obywatelska) wyłania się z religii sprywatyzowanej te wartości, które są ważne dla większości, społeczeństwa.
Religia obywatelska w procesie globalizacji polega na negocjacji swej tożsamości na arenie międzynarodowej.
PODZIAŁ RÓL WEDŁUG LUMANA
Podzielił role na tzw.:
Profesjonalne
Uzupełniające się
Jest to tradycyjny podział.
Tradycyjny podział ról jest przeżytkiem
Ludzie wypracowali uzupełniającą rolę społeczną.
Role publiczne to profesjonalne, a uzupełniające się to prywatne.
Prywatyzacja to kombinacja dwóch czynników - to procesy decyzyjne w kwestii religijności (prywatyzacja tych decyzji).
Drugi czynnik to upadek przedstawicieli ich publicznego znaczenia w systemie religijnym.
Nowoczesne społeczeństwo wypracowało uzupełniającą rolę społeczną.
Rola profesjonalna wynika z tego, co robimy zawodowo.
Rola uzupełniająca to np. rola wyborcy, pacjenta, klienta.
Ważne są funkcje i działania w sferze religijnej.
PRYWATYZACJA RELIGII TO KOMBINACJA 2-ÓCH CZYNNIKÓW
Prywatyzacja procesów podejmowania decyzji w kwestii religii.
Względny upadek publicznego znaczenia przedstawicieli systemu religijnego.
FUNKCJE I DZIAŁANIA W SFERZE RELIGIJNEJ
Funkcja religijna
To komunikacja religijna.
Funkcją jest praca duszpasterza.
Ważne jest to, jak kształtuje on nasze postawy.
Działania religijne
Działania religijne, gdzie jest ona pomocą przy rozwiązywaniu problemów stwarzanych lub niepodejmowanych przez inne obszary.
Religii używa się do rozwiązania konkretnych problemów, np. problem śmierci, zbawienia, cierpienia.
Te obszary są zmonopolizowane przez religię.
Nie są podejmowane przez inne dziedziny wiedzy.
Znalezienie skutecznego zastosowania religii.
Religia kiedyś miała syndrom komunikacji totalnej.
Kiedyś ksiądz był osobą wykształconą wśród ludzi niewykształconych.
Ksiądz był dużym autorytetem oraz duchowym opiekunem. Zawsze można było z nim porozmawiać.
RELIGIA A GLOBALIZACJA
Tradycyjne społeczeństwa były utożsamiane z kodeksem moralnym.
Stąd wzięła się personifikacja Boga.
W religii nie ma już straszenia i nie ma integracji poprzez lęk.
Globalizacja podważyła symbiozę.
Spowodowało to zmianę warunków umożliwiających rozwiązywanie problemów moralnych.
FUNDAMENTALIZM RELIGIJNY
Ruchy millenarystyczne obalają tezę, że mamy kryzys religijny.
Raczej pokazuje, że mamy do czynienia z subiektywizmem religijnym.
Opierają się na przepowiedniach proroków.
Mile - tysiąc.
Tysiącletnie panowanie królestwa bożego.
Oparte są na wierze w millenium, które ma być okresem zbawienia i szczęśliwości na ziemi.
Ma też oddziaływać na sferę publiczną.
Tezy te powstawały tam, gdzie przechodziła zmiana kulturowa oraz tam, gdzie było ubóstwo.
To jest też charakterystyczne dla nowych ruchów religijnych.
Liderzy tych ruchów proponowali „odwrócony świat”, gdzie ubodzy i wykluczeni mają prawo rządzić światem..
Millenaryzm to też bunt ubogich przeciwko przywilejom.
Apokaliptyzm - wiara w objawione Słowo Boże o ostatnich wydarzeniach, jakie czekają ludzi w ostatnich chwilach świata.
Ludzie ci widzą w obecnych zdarzeniach rychły koniec świata, np. AIDS, upadek komunizmu, wojna w Iraku, katastrofy ekologiczne.
Apokaliptyzm może także przybierać formy świeckie, ale także zbliżenie teologii do polityki teologia polityczna zajmuje się „ziemskim urządzeniem świata”.
Szuka sposobu dechrystianizacji świata (J. Mets - przedstawiciel).
Przykłady:
Teologia nadziei i krzyża (Moftman)
Miała nastąpić w życiu społecznym.
Postępująca personalizacja - sprzeciwienie się ahumanistycznemu spojrzeniu na człowieka.
Teologia wyzwolenia
Występuje w przestrzeni publicznej poprzez to, w co wierzę.
Jest to myśl polityczno - religijna, ściśle powiązana z marksizmem.
W kontekście religijnym oznacza bezwarunkowe
podporządkowanie się określonym zasadom i normom.
Rygorystyczne przestrzeganie zasad i norm w znaczeniu religijnym.
Normy wyznaczane są przez doktryny religijne.
Mają przekładać się na całe życie.
Narzucenie zasad członkom danej wspólnoty.
Przymusowy prozelityzm.
Prozelityzm
Od greckiego „proletos” - „obcy przybysz”.
Jest to proces nawracania na wiarę.
Fundamentalizm dotyczy i obejmuje wszystkie religie świata, zwłaszcza te spisane i skodyfikowane.
Jest to reakcja na globalizację.
Jest to reakcja na unowocześnienie życia, procesy modernizacyjne i tzw. westernizację.
Relatywizacja życia społecznego.
Fundamentalizm jest przeciwny metodom nowoczesnym.
Stawia na powrót do korzeni oraz tradycyjny sposób rozumienia rodziny i wspólnoty.
FUNDAMENTALIZM ISLAMSKI
Jest atrakcyjny dla tych, którzy nie potrafią się odnaleźć we własnej kulturze.
DEWIZY FUNDAMENTU ISLAMSKIEGO
Dogmat jedności Boga.
Równość wiernych.
Braterstwo i sprawiedliwość społeczna.
Islam jest religią stymulującą do działania.
Islam miał stawić czoło zawodowi religijnemu.
Stawia na antagonizm, udowadniając tożsamość swoich praktyk.
W 1978 roku nastąpiła rewolucja islamska.
Alatoah Hozeini obalił Szacha.
Wprowadził państwo wyznaniowe.
Jedną z przyczyn było to, że miała nastąpić laicyzacja szkolnictwa.
Religia stała się podstawą całego życia publicznego.
Celem tej rewolucji była islamizacja kraju.
Komiks Mariane Satrapi z Iranu jest autorką komiksu „Percepolis”. Przykłady z tego komiksu to np. obowiązek noszenia chusty nawet w laickich szkołach.
„Umierając śmiercią męczeńską, zasilasz własną krwią społeczeństwo”.
FUNDAMENTALIZM CHRZEŚCIJAŃSKI
Wiara w to, że Biblia jest nieomylna.
Jedyną prawdą jest prawda objawiona.
Obowiązek rozpowszechniania wiary.
IDEE GŁOSZONE PRZEZ JERRY' EGO FALWELLA Z USA
Był prekursorem ewangelizacji poprzez telewizję.
Walka z aborcją (prekursor ruchu Pro Life). Sprzeciwia się używaniu pigułek antykoncepcyjnych.
Izolacjonizm amerykański.
Promował idee i ruchy proizraelskie.
Podstawa dla nowej prawicy chrześcijańskiej.
Modlitwa w szkole.
Promuje życie rodzinne.
Akcentuje, że rodzina jest najważniejsza.
Celem było schrystianizowanie Ameryki.
Założył Kościół elektroniczny.
Wykorzystuje media do celów religijnych.
POJĘCIE TERRORYZMU
Jest odłamem fundamentalizmu religijnego.
Stosowanie terroru, zwłaszcza w działalności niektórych ugrupowań eksternistycznych. Stosowanie działań eksternistycznych w celach politycznych, by osiągnąć swoje cele i zwrócić uwagę na siebie.
Próba użycia poza formalnych form politycznej przemocy dla uzyskania politycznych celów. Jedną z form tej przemocy jest systematyczne używanie morderstw i zniszczeń.
Działanie, które może mieć klasyczne formy aktów kryminalnych, dokonywane w celu destrukcji porządku publicznego oraz wywołania zastraszenia. Różnią się od zwykłych działań kryminalnych w celu sparaliżowania społeczeństwa, wzbudzenia strachu oraz paniki społeczeństwa.
Zaplanowana, umotywowana publicznie przemoc wobec celów nie uczestniczących w walce, mająca na celu oddziaływanie na audytorium, stosowana przez sub narodowe grupy i tajnych agentów.
CECHY TERRORYZMU
-przemoc i siła (83% definicji zawiera ten element)
-polityczny przejaw (65% definicji)
-strach, terror (51% definicji)
-groźba (75% definicji)
RÓŻNICA MIĘDZY TERRORYSTĄ A KRYMINALISTĄ, REBELIANTEM
Różnica wynika z celów.
W działaniu istotny jest cel i środki służące do jego osiągnięcia.
-terrorysta chce zwrócić na siebie uwagę opinii publ.
-celem terrorysty jest zastraszenie całego społeczeństwa
-cel to zadanie jak największych strat przeciwnikowi
-kolejny cel to ukaranie przeciwników politycznych, działalność przeciwko nim
Rebelia walka o postulaty, zmianę świadomości.
TYPOLOGIA TERRORYZMU
Terroryzm państwowy
-bezpośrednie akty terroru, wykonywane przez organy państwa lub sponsorowane przez inne państwa
Terroryzm poza państwowy
-celem jest państwo
-wykonywane przez różnego typu organizacje
-wykonywane przez organizacje, które nie mają charakteru państwowego
AKTY TERRORU WYKONYWANE PRZEZ ORGANIZACJE
-organizacje anarchistyczno - lewackie
-organizacje separatystyczne
-organizacje ekologiczne
-organizacje neofaszystowskie
-organizacje narodowo - wyzwoleńcze
-organizacje chrześcijański
Terroryzm powstał w 1968 roku.
Bruce Hoffman.
Był to moment kluczowy, w którym zaczyna się terroryzm współczesny.
Porwano wtedy samolot
Nastąpiło zjawisko polityzacji islamu.
Doszło do konfrontacji wschodu z zachodem.
Pojawiła się przemoc, która nabiera charakteru terroryzmu.
FARRIDA
Uznanie Faridy.
Jest to obowiązek religijny muzułmanina, obowiązek konfrontacji zachodu ze światem islamu.
Muzułmanie widzą świat jako nadprzyrodzony.
Świat jest rządzony przez te siły.
Każde działanie jest umotywowane siłami nadprzyrodzonymi.
Działanie w imię Boga.
Obowiązkiem muzułmanina jest bycie sprzymierzeńcem Boga i jego obowiązkiem jest walka wszelkimi metodami w celu obrony Allaha i jego zwycięstwa.
W rzeczywistości Koran jest tu nadinterpretowany.
Rzeczywistość jest według nich czarno - biała.
Trzeba przestrzegać zasad religijnych.
Walka odbywa się za pomocą religii.
Obowiązkiem dobrego muzułmanina jest walka za pomocą wszelkich możliwych środków.
Terroryzm islamski - zjawisko polityzacji islamu ukształtowało ten termin.
Następstwem tego zjawiska jest konfrontacja wschodu z zachodem.
Przemoc stosowana nabiera charakteru terroryzmu.
RÓŻNICA MIĘDZY TERRORYZMEM POLITYCZNYM A RELIGIJNYM
To śmierć zakładników.
Terroryzm polityczny -śmierć to środek do osiągnięcia celu.
Terroryzm religijny - śmierć zakładników to cel. Sam cel ma znaczenie.
PRZYCZYNY I CELE TERRORYZMU ISLAMSKIEGO
-rewolucja Homeiniego w Iranie
-wzrost islamskiego ekstremizmu (Afganistan)
-procesy modernizacyjne w Egipcie i Turcji, które przeprowadzają inne kraje muzułmańskie a islamowi się nie udało
-religia, która głosi, że samobójstwo to przykład heroizmu w obronie wiary, są interpretowane jako akty heroizmu w obronie wiary, a wróg jest niezdefiniowany
-chęć zniszczenia Izraela, który upokorzył Iran
CELE TERRORYZMU ISLAMSKIEGO
-eksport rewolucji
-odzyskanie Jerozolimy
-konfrontacja z Zachodem, głównie USA
-zwrócenie uwagi opinii publicznej (cel pośredni)
DŻIHAD
-etymologia tego słowa to „robić wysiłek”
-dżihad oznacza walkę z samym sobą, samodoskonalenie oraz walkę ze słabościami, walkę z własnym charakterem
-odnosi się do społeczności arabskiej, pogańskich Arabów
-ktoś, kto był poganem, miał się doskonalić
KITAL
To walka zbrojna na rzecz islamu i w ramach islamu.
Dżihad = Kital
Dżihad nie łączy się z tym słowem.
Został mylnie połączony.
Nie powinno się tego utożsamiać.
PIERWOTNE REGUŁY PROWADZENIA WOJNY WEDŁUG KORANU
Może być prowadzona jedynie w obronie sprawy bożej.
Podjęta tylko i wyłącznie w obronie własnej i w obrębie własnych granic.
Wojsko może walczyć tylko przeciwko regularnej armii, nie przeciwko cywilom i nie powinno czynić szkody ludności cywilnej.
Nie wolno napadać na miejsca kultu religijnego i wyrządzać tam szkód oraz toczyć tam walk (w Jerozolimie było inaczej).
Walka może być kontynuowana tak długo, jak długo zagrożona jest religia.
WSPÓŁCZESNY TERRORYZM ISLAMSKI WSPIERA SIĘ NA FUNDAMENTALIŹMIE, KTÓRY CHARAKTERYZUJE SIĘ NASTĘPUJĄCYMI CECHAMI
Powrót do źródeł
Odrzucenie reform na rzecz tradycyjnego kultu religijnego, pierwotnego życia religijnego.
Duma z przeszłości i apoteoza dawnych wartości.
Gloryfikacja dawnych wartości.
Upolitycznienie religii
Nastawienie przeciwko cywilizacji Zachodu
NAUKA A RELIGIA
TEORIA DWÓCH KSIĄG
Księga Pisma Świętego
Księga Przyrody
Konflikt między tymi dwoma księgami jest konfliktem pozornym, a nie rzeczywistym.
Księgi są źle interpretowane.
Teoria istnienia ksiąg Pisma Świętego Księgi przyrody.
Teoria ta mówi, że to konflikt wydumany.
Jeden jest twórca tych ksiąg.
Konflikt wynika ze złego odczytywania owych ksiąg.
OBÓZ KONKORDYSTÓW
Przedstawiciele tego obozu najbardziej cenią orzeczenia Księgi Przyrody.
Twierdzą, że źle odczytaną Biblię należy więc nagiąć (Michał Heller).
OBÓZ FUNDAMENTALISTÓW BIBLIJNYCH
Głoszą, że należy na nowo zinterpretować pewne fakty.
Starają się nagiąć Pismo Święte do księgi przyrody.
Biblia jest jedynym wyznacznikiem wiedzy.
Należy dopasować naukę do religii.
Twierdzą, że to Księgę Przyrody należy dostosować do Biblii.
Brytyjczycy stworzyli fundament biblijny.
POWODY DLA ODRZUCENIA DWÓCH KSIĄG
DLACZEGO NALEŻY ODRZUCIĆ TE TEORIE?
-nauka to nie tylko jedna księga
-nauka cały czas się rozwija i zmienia
-nie można pod nią dostosować słowa „księga”
-Pismo Święte jest albo prawdziwe, albo fałszywe
-treść Pisma Świętego jest jedna, możemy ją tylko zgłębić lub lepiej poznać
-Księga Pisma Świętego jest tylko jedna
-koncepcja zakłada, że treść Pisma Świętego jest jedna, a wiedza natomiast jest swoistą piramidą
-w Piśmie Świętym mamy tekst i możemy go zinterpretować dalej
-kumulacja wiedzy może być tymczasowa
-konflikt jest domniemany
FIDEIZM
Mówi, że oczywiste, że te dwie kwestie nie mogą się mieszać, dlatego jest to wydumany konflikt.
Religia zajmuje się rzeczywistością nadprzyrodzoną.
Rzeczą oczywistą jest to, że religia nie może mieszać się do nauki, a nauka do religii.
Między religią a nauką nie ma nic nadprzyrodzonego.
Religia czasem odnosi się do sfery przyrodzonej, gdyż Jezus był postacią historyczną.
Religia wchodzi w rzeczywistość.
William Bolight głosi, że religia i nauka to nie nachodzące na siebie porządki materialne.
NOMA
Nachodzące na siebie porządki magisterialne.
Nauka i religia posiadają dwa różne problemy i osobne standardy.
Zawsze powinna zwyciężyć nauka, aby nastąpił konsensus.
Religia musi wyzbyć się nadprzyrodzoności.
S. Gould głosi, że nauka i religia prowadzi odmienne porządki.
To świat nas kształtuje.
TEOLOGIA OPANCERZONEGO BUNKRA
Jej twórcą jest Brian Harrison.
Polega na 3 - ech okręgach:
Nadprzyrodzone prawdy objawione, które nauka widzi
To naturalne prawdy objawione.
Prawdy, których nie można odkryć.
Na przykład jeden Bóg w trzech osobach
Cud - zaprzeczenie prawom natury.
Ewolucjonizm a kreacjonizm.
Sądy prawdziwe i fałszywe pochodzące z nauki
Prawdy z podwójnym obywatelstwem
To na przykład pusty grób Jezusa.
Cud to zawieszenie praw natury z woli Boga.
Leży poza sferą naukową, wyjaśnieniem naukowym.
O to właśnie toczy się konflikt.
Formą pogodzenia nauki z religią jest deizm.
Deizm zakłada, że moment powstania świata to moment transcendentny, a cała reszta to już prawa przyrody.
Bóg zaingerował w powstanie świata.
Jedyna forma pogodzenia.
Zakłada, że moment powstania to czyn boski, a reszta to efekt relacji przyczynowo - skutkowej.
Kreacjonizm vs. Ewolucjonizm.
Badamy i wyjaśniamy tylko to, co istnieje w rzeczywistości naturalizm metodologiczny.
Kreacjonizm wyjaśnia nadprzyrodzoną rzeczywistość.
To nadnaturalny porządek świata.
NATURALIZM METODOLOGICZNY
To istnienie nadnaturalnego porządku świata.
Teoria inteligentnego projektu.
W 1997 roku Philip Jones napisał dzieło „Sąd nad Darwinem”.
Przedstawia matematyczne trudności dla klasycznej teorii ewolucji.
Zawsze powstają jakieś cechy, których nie da się sprowadzić do teorii ewolucji.
Koncepcja aborygencji.
Nauka i religia to dwa filary cywilizacji zachodniej.
Nauka i religia nieustannie oddziałują na siebie, często przy tym popadając w konflikt.
Wzajemne relacje nauki nowożytnej i chrześcijaństwa stały się przedmiotem szczegółowych badań w XIX wieku.
KONCEPCJA NOMA
-zadaniem tej koncepcji miało być rozwiązanie problemu i ugruntowanie tezy o nierzeczywistej naturze konfliktu
-autorem jest Stephen Jay Gould
TEORIA DWÓCH KSIĄG
Teoria ta opiera się na założeniu, że księga Pisma Świętego i księga natury nie mogą sobie przeczyć, gdyż obie zostały napisane przez tego samego Autora.
INTERPRETACJA WZAJEMNYCH ODDZIAŁYWAŃ NAUKI I RELIGII W UJĘCIU BARBOURA
Wyróżnia 4 typy relacji pomiędzy nauką i teologią:
-konflikt
-niezależność
-dialog
-integracja
Przedstawiciele pierwszego stanowiska są zdania, że pomiędzy nauką i przekonaniami religijnymi istnieją niemożliwe do pogodzenia spory.
Powinniśmy jednoznacznie opowiedzieć się za którąś ze stron.
W ujęciu konfliktowym każda ze stron jest nieprzychylnie nastawiona do drugiej.
Barbour stawia w opozycji do siebie materializm naukowy, który opisuje badaną rzeczywistość w sposób naturalistyczny i fundamentalizm biblijny.
Zażegnanie konfliktu wydaje się nieosiągalne.
W modelu dialogowym dostrzega się zachodzenie interakcji między nauką i religią.
Przynajmniej w jakiejś części obszary zainteresowań obu dziedzin pokrywają się.
Opowiadający się za tym stanowiskiem uważają, że omawiane dyscypliny ludzkich działań są kompatybilne względem siebie i o napięciach między nimi nie może być mowy.
Interakcje te prowadzą do rozwoju nauki i religii.
Ostatnim typem relacji jest integracja.
Pierwsza wersja dopuszcza możliwość udziału naukowych teorii w powtórnym formułowaniu doktryn teologicznych, których główne źródła znajdują się poza nauką.
Druga wersja zmierza do sformułowania zwartego poglądu na świat, opartego na teologii i nauce.
MODELE WG STRAHLERA
Model teistyczno - teologiczny
Zakłada istnienie Boga działającego w świecie naturalnym poprzez prawa przyrody.
W literaturze stanowisko to definiuje się jako teizm ewolucjonistyczny.
Przyjmuje je znaczna część duchownych protestanckich i katolickich, a także większość naukowców wierzących w Boga.
Opowiadający się za tym poglądem akceptują wyniki nauk przyrodniczych i stoją na stanowisku, że Biblię należy poddać metaforycznej interpretacji.
Zwolennicy tego modelu dopuszczają możliwość zaistnienia zjawisk definiowanych jako cudowne, a więc takich, których nauka nie jest w stanie wyjaśnić.
Model deistyczno - mechanistyczny
Przyjmuje, że Bóg jest stwórcą świata, wykluczając jednocześnie dodatkową interwencję boską.
Jest to nawiązanie do popularnej w XVII i XVIII w. koncepcji Boga jako zegarmistrza.
Bóg po tym, jak dał istnienie światu, nie ingeruje już w jego losy.
Dalszy ciąg zdarzeń przebiega już w mechanistycznym porządku, który dostępny jest badaniu naukowemu.
Nie cieszy się zainteresowaniem ten model.
Model fundamentalistyczny kreacjonizm
Stanowisko reprezentowane jest przez niewielką grupę osób, obecnych głównie w USA.
Akceptują oni wyniki badań naukowych, jednak informacje o początkach świata czerpią z biblijnych przypowieści.
Naturalistyczny materializm
Bóg jest wytworem ludzkiego umysłu.
Można go poznać przez badanie procesów neurofizjologicznych, zachodzących w mózgu.
Wszelkie relacje zachodzące między nauką a religią mogą być analizowane jako zjawiska współistniejące w ludzkim mózgu.
Zdaniem polskiego teologa Andrzeja Bronka, nauki przyrodnicze i teologia mogą być sobie obojętne, popadać w konflikt lub prowadzić ze sobą dialog.
O konflikcie doktrynalnym (poznawczym) możemy mówić, gdy nauka i religia uważają się za sprzeczne ze sobą metody poznania świata.
Konflikt między twierdzeniami nauki i prawdami wiary (dogmatami) ma miejsce, gdy religia i nauka wypowiadają się odmiennie o tym samym zjawisku lub pochodzeniu człowieka.
Spory doktrynalne są nieuniknione, bo często nauka i religia w odmienny sposób wypowiadają się o tych samych zagadnieniach.
Konfliktem światopoglądowym (ideologicznym) Bronk nazywa posługiwanie się autorytetem nauki do zwalczania lub obrony światopoglądu religijnego.
Nauka jest wplątana w spór między naukowym ateizmem a chrześcijańskim teizmem.
Obecnie spory między nauką a religią w dużej mierze mają miejsce na płaszczyźnie postaw wobec świata i religii.
Przykładem może być fundamentalizm atakujący teorię ewolucji.
O dialogu między nauką i teologią można mówić, gdy oba sposoby poznania są postrzegane jako nie zagrażające sobie i wzajemnie się dopełniające.
Rola nauki w refleksji teologicznej polega na dopełnianiu obu obrazów świata, przy zachowaniu pełnej kompetencji tych dziedzin wiedzy.
Warunkiem dialogu jest uwzględnienie niezależności obu dziedzin.
TEORIA DWÓCH KSIĄG
Teoria ta znana jest już od czasów starożytnych.
Pierwsze uwagi na jej temat pochodzą od świętego Augustyna.
Według tej teorii niezgodność między wiarą i nauką nie jest możliwa, gdyż oba źródła dostarczają komplementarnych opisów rzeczywistości.
Pogląd ten wyrażono już w starożytnym przekonaniu, że Bóg dał nam dwie księgi: Biblię i księgę przyrody.
Obie księgi zostały napisane przez tego samego Autora i ze względu na to muszą być zgodne ze sobą.
Bóg - Stwórca wszystkich rzeczy jest także Autorem Pisma Świętego, dlatego w naturze rzeczy ani w pomnikach historii nie może być nic, co w rzeczywistości sprzeciwiałoby się Pismu Świętemu.
Podwójne źródło poznania - objawienie i krytyczny rozum stworzony przez Boga - nie może być wewnętrznie sprzeczne.
Obie drogi mają swą własną naturę, są autonomiczne, ale kompatybilne.
Ewentualna rozbieżność i niezgodność między treścią księgi Pisma a treścią księgi natury jest wynikiem niewłaściwej interpretacji którejś z ksiąg.
Przedstawiciele koncepcji podwójnego objawienia dzielą się na dwie grupy.
Konkordyści większą wartość przyznają twierdzeniom nauki.
Sugerują, by poddać zabiegowi metaforyzacji te fragmenty Biblii, których treść wydaje się sprzeczna z aktualnym stanem nauki.
Augustyn z Ippony uważał, że w razie sprzeczności między dobrze ustaloną prawda naukową a dosłowną interpretacją Biblii rację należy przyznać nauce i szukać alegorycznych interpretacji Pisma Świętego.
Jodkowski mówi, że zasada konkordyzmu wyraźnie przyjmuje prymat nauki nad Biblią.
Biblię można interpretować metaforycznie.
Nauka sprzyja pogłębianiu wiary, gdyż stawia przed nią coraz to nowe wyzwania, prowadzące do rozwoju refleksji teologicznej.
Pomaga w tworzeniu bardziej precyzyjnych sformułowań.
Świat jest stworzony przez Boga, ale zarządzany przez człowieka - w tym stwierdzeniu tkwi legitymizacja prymatu nauki.
Znani w Polsce konkordyści to Michał Heller i Józef Życiński.
Drugą grupę stanowią fundamentaliści.
Są oni przeciwni takiemu uprzywilejowaniu nauki.
Pismo Święte jest słowem Boga, jest więc bezbłędne.
Występują przeciw tzw. „duchowej” interpretacji, opowiadając się za doktryną nieomylności Biblii.
W przypadku konfliktu nauki i wiary postulowali stawianie znaku zapytania raczej przy orzeczeniach nauki, niż religii.
Wyniki badań naukowych należy dopasować do treści Pisma.
Biblii nie można umieszczać poniżej innego autorytetu.
W tej sprawie nie ma kompromisu, bo Biblia jest Słowem Bożym.
DLACZEGO TEORIA TA NIE JEST DOSKONAŁA?
Twierdzenia naukowe mają charakter hipotetyczny i omylny, podlegają korektom.
Badanie przyrody nie przypomina odczytywania coraz to nowych rozdziałów w książce.
Koncepcja dwóch ksiąg zakładała, że tak, jak treść Pisma Świętego jest jedna i możemy ją jedynie lepiej poznawać, tak jest i z prawdami naukowymi.
Kolejno po sobie następujące w czasie teorie naukowe mogą być nie tylko coraz dokładniejsze, ale i wzajemnie niezgodne.
Kumulatywizm rozwoju nauki może być tymczasowy.
W nauce zdarzają się zerwania ciągłości.
ZASADA NOMA
Autorem jest Stephen Jay Gould
-postulat rozdzielności nauki i religii
-konflikt między nauką i religią usuwa się przez zakaz mieszania się nauki w sprawy religii oraz religii w sprawy nauki
-teorie naukowe ani nie wspierają religii, ani jej nie zagrażają
-nadprzyrodzona rzeczywistość leży poza możliwościami poznawczymi
-czasami twierdzenia o świecie mają dla religii pierwszorzędne znaczenie
-NON OVERLAPPING MAGISTERIA nie zachodzące na siebie urzędy nauczycielskie lub obszary dociekań
-Gould pragnie, aby jego koncepcja stała się panaceum na rozwiązanie pozornych napięć religii z nauką oraz ugruntowała pogląd o braku konfliktu między tymi dziedzinami
-zasada ta ma przede wszystkim charakter teoretyczny
-Gould próbuje dowieść, że omawiane dyscypliny nie mają wspólnych obszarów zainteresowań
-według Goulda religia nie wkracza w rzeczywistość empiryczną, w konsekwencji czego nie mówi nic o świecie
-religia zajmuje się stosunkiem do świata, zagadnieniami ostatecznego sensu i wartości moralnych
-nauka bada wyłącznie świat naturalny
-między nauką a religią nie ma punktów wspólnych
-obie dziedziny mają odrębne obszary zainteresowań
-obie są równie ważne
-obie mają jednakową wartość
-nie istnieje uniwersalna dziedzina wiedzy, która rozwiązałaby wszystkie nurtujące nas pytania
-ideę opisuje książka „Skały wieków”
Główna teza Goulda brzmi:
-nauka i religia dotyczą odrębnych aspektów naszego doświadczenia i właściwie rozumiane, nie mogą popaść w konflikt
-nauka próbuje dokumentować fizyczny charakter naturalnego świata i tworzyć teorie, które koordynują i wyjaśniają owe fakty
-religia działa w równie ważnym, lecz odmiennym obszarze ludzkich dążeń, znaczeń i wartości są to zagadnienia, które nauki przyrodnicze mogą rozjaśnić, lecz nigdy nie zdołają ich rozwiązać
-widoczny jest podział na pytania „jak”, na które ma odpowiadać nauka oraz pytania „dlaczego”, na które mają znajdować się w obrębie wpływów religii
-zasada ta świat naturalny w całości przypisuje nauce, a ład moralny religii
-każda ze stron powinna działać wyłącznie w obszarze przynależnego jej działania
-konsensus ten od dawna panuje wśród większości naukowców i religijnych przywódców
-konflikt istnieje wyłącznie w umysłach ludzkich
-zdaniem Goulda cały obszar magisterium religii wypełniony jest zagadnieniami moralnymi
-nie można jej zredukować do etyki
-nie godzą się na to osoby religijne
-nie jest to zwykłe usankcjonowanie zasad postępowania
-Kościół z czasem zaakceptował fakty naukowe
-Stary Testament zajmuje się bardziej działaniem Boga w historii (wybawienie Izraela), niż aktem stworzenia
-biblijny opis czytany jest obecnie w sposób metaforyczny
-jest traktowany jako przekaz religijny, a nie informacja o początku świata
-nie licząc fundamentalistów, naukowy obraz stworzenia świata przyjmowany jest przez większość hierarchów Kościoła
-nigdy nie było konfliktu nauki i religii odnośnie końca świata
-w tej materii stanowisko Kościoła jest zgodne z przewidywaniami nauki
-podstawowym warunkiem, który zgodnie z NOMA musi spełnić religia, jest rezygnacja z cudów
CUD
To wyjątkowe i chwilowe zawieszenie praw natury w celu zmiany faktów natury przez boskie.
-cudy, według Goulda, nie mogą mieć miejsca, gdyż ich zaistnienie byłoby złamaniem zasady NOMA
-postulat en jest zgodny ze stanowiskiem nauki, która nie dopuszcza możliwości zaistnienia cudów
-dopuszcza je jednak religia
-niektóre z nich stanowią nawet jej fundament
-chrześcijaństwo nie może zrezygnować z wiary w cuda, ponieważ wyrzekłoby się swej istoty
Według Goulda cud to zawieszenie praw natury z woli Boga.
-większość definicji podkreśla, że zjawisko cudu wychodzi poza prawa przyrody
Mazierski twierdzi, że cud to ingerencja czynnika transcendentalnego w przyrodę. Który byłby skłonny wywołać zjawisko nie dające się wytłumaczyć w sposób naturalny.
-zjawiska uznanego za cud nie można wytłumaczyć przesłankami naturalnymi
-ich przyczyną jest posiadający wolę czynnik zewnętrzny, czyli Bóg
-Mazierski twierdzi, że skoro w przyrodzie nie istnieją bezwzględnie konieczne prawidłowości, to prawa przyrody dopuszczają możliwość zaistnienia zjawisk cudownych
-jednak nauka neguje istnienie cudów
-gdyby nauka przyjęła możliwość zaistnienia cudów, straciłaby możliwość badania i opisywania świata
-jeśli przyjmiemy hipotezę, że Bóg zmienia prawa przyrody w dowolnych chwilach, to nauka przestanie być potrzebna
-cudy są zjawiskami jednorazowymi i nieregularnymi
-w przyszłości dane zjawisko może być uznane za zgodne z prawami natury i posiadające naturalne wyjaśnienie
-istotną kwestią, mającą znaczenie w problematyce cudów, jest czas
-nauka dzieli zdarzenia na te, których wyjaśnienie naturalne zna i na te, dla których jeszcze takiego wytłumaczenia nie posiada
-konflikt między nauką a religią nie jest możliwy, gdyż obszary wpływów obu dziedzin zajmują odrębne wymiary rzeczywistości
-nauka bada świat naturalny, a religia nadnaturalny
-aby NOMA mogła funkcjonować, religię należałoby zredukować do etyki, przy jednoczesnym założeniu, że nauka nie będzie zabierać głosu w sprawach moralności
-postulaty te są niemożliwe do spełnienia, z czym zgadzają się uczeni i osoby religijne
-opowiadanie o początku świata to heksameron
-autorem jest Mojżesz
-Bóg jako źródło i przyczyna wszystkiego
KREACJONIZM
-pogląd, według którego świat został stworzony przez Boga z niczego
-stanowi integralny element wielu religii, np. chrześcijaństwa i islamu oraz deizmu
-od łac. Creatio - stwarzanie
-istnienie i obecny kształt życia na ziemi jest wynikiem działania ponadnaturalnych sił wyższych
114