Wykład 7 22.11.12r.

Sekularyzacja.

• Termin zeświecczenie pojawił się już na gruncie XIX-wiecznej socjologii

- Termin ten został zastąpiony przez Ernesta Troeltscha pojęciem sekularyzacja.

- pierwsze socjologiczne prace poświęcone temu tematowi powstały w latach 50/60.

• Rozumienie sekularyzacji – Kanfmann:

- Franz Xavier Kaufmann – próba uporządkowania refleksji nad sekularyzacją. Wskazał, że w dyskusji daje się wyodrębnić 5 różnych perspektyw dotyczących definiowania sekularyzacji:

1. sekularyzacja jako zjawisko nieustannej utraty wagi przez religię. Termin sekularyzacja jest w tym przypadku tożsame z pojęciem zeświecczenie

2. sekularyzacja jako wyrugowanie autorytetu Kościoła ze sfery świeckiej

3. sekularyzacja jako równoczesna utrata oraz zachowanie dorobku chrześcijaństwa w ramach określonej społeczności świeckiej

4. sekularyzacja jako warunek demitologizacji wiary oraz tego, co Troeltsch określił mianem ,,uduchowienia życia świeckiego”

5. sekularyzacja jako dechrystianizacja społeczeństwa i uwolnienie go spod wpływu Kościoła (mniejsze zaangażowanie wiernych w praktyki religijne, zanik orientacji chrześcijańskiej w postawach i zachowaniach społecznych).

• Rozumienie sekularyzacji – Shiner:

- Larry Shiner – The Concept od Secularization In Empirical Reaserch (1967) na podstawie systematycznej analizy badań empirycznych utworzył szcześciopunktowy indeks wykorzystania pojęcia sekularyzacja:

-> I perspektywa – sekularyzacja jako zanik religii, konsekwencja tak zdefiniowanego procesu powinno być powstanie społeczeństwa pozbawionego wiary w rzeczywistość transcendentną.

-> II perspektywa – sekularyzacja jako zjawisko dostosowania się religii do ,,tego świata” (świata doczesnego)

-> III perspektywa – sekularyzacja jako proces uwalniania się społeczeństwa od religii poprzez jej wycofanie się do odrębnej oddzielonej od innych sfery

-> IV perspektywa - sekularyzacja jako proces transformacji religijnych wierzeń i instytucji w formy niereligijne

-> V perspektywa – sekularyzacja jako desakralizacja (w tym desakralizacja człowieka)

-> VI perspektywa – sekularyzacja jako przejście od społeczeństwa ,,sakralnego” do ,,świeckiego”

• Rozumienie sekularyzacji – Dobbelaere:

- Karel Dobbelaere – belgijski socjolog religii, koncentrujący się w swoich rozważaniach na teorii sekularyzacji; w Polsce wydano jego pracę pt. ,,Sekularyzacja - trzy poziomy analizy” (Kraków, 2008)

- trzy poziomy analizy zjawiska sekularyzacji: poziom mikrostrukturalny, mezosktrukturalny i makrostrukturalny.

• Krytyka pojęcia sekularyzacji - Martin:

- David Martin – amerykański socjolog: od lat 60 XX w. głosił pogląd, że należy zrezygnować ze wskazanego pojęcia

- stanowisko – poszczególne znaczenia składające się na temat są ze sobą sprzeczne, a samo pojęcie używane jest często do wyrażania określonych poglądów ideologicznych. Problematyczna pozostaje zatem operacjonalizacja pojęcia, a co za tym idzie – jego pomiar.

• Krytyka pojęcia sekularyzacji – Hadden:

- Jeffray K. Hadden – amerykański badacz, który poddał krytyce tezę sekularyzacji. W głośnym dziś artykule pt. ,,Toward Desecralizing Secularization Theory” (1987)

- podstawowe założenia – teorie sugerujące następowanie sekularyzacji we współczesnych społeczeństwach mają ideologiczny a nie naukowy charakter. Idea sekularyzacji ulega sakralizacji……

- Źródła tezy sekularyzacji – filozofia oświecenia, które zostało następnie zaadaptowane przez nauki społeczne

- Teza sekularyzacyjna – wykształciła się w XIX stuleciu w wyniku napięć zachodzących między organizacjami religijnymi a nowym, formującym się porządkiem społecznym

- Napięcia – koncentrowały się na 3 zasadniczych kwestiach:

1. ewolucji;

2. publicznej roli religii

3. życiu wewnętrznym człowieka

- teza obecna najpierw w Europie potem tez w Stanach Zjednoczonych

• Krytyka pojęcia sekularyzacji – Stark

- Rodney Stark – amerykański socjolog, początkowo związany z teorią statusową (w latach 60 i 70 XXw.), następnie zaś z teorią racjonalnego wyboru. Jeden z fundatorów paradygmatu ekonomicznego w socjologii religii

- Krytyka – wyartykułowana w głośnym i kontrowersyjnym artykule pt. ,,Secularization, R.I.P” (1999)

- Stanowisko – teza sekularyzacji opiera się na błędnych nienaukowych założeniach

- pogląd Starka – ludzie od ponad 300 lat regularnie stwierdzają, że religia zaniknie w ciągu jednego lub dwu pokoleń – tak się jednak nie dzieje

- Oświecenie – takie przewidywania opierają się na proroctwach formułowanych na gruncie filozofii; proroctwa te zostały zaadoptowane przez nauki społeczne, w tym socjologię

- Teza sekularyzacyjna – pogląd na sekularyzacje – nie był empirycznie weryfikowalny

- na sekularyzację proroctwa składa się 5 powiązanych ze sobą stanowisk:

1. sekularyzacja jest rezultatem bądź częścią procesu modernizacji,

2. sekularyzacja koncentruje się nie tyle na dyferencjacji instytucjonalnej, co na indywidualnej pobożności,

3. wraz z rozwojem nauki wiara stanie się archaiczna i bezużyteczna

4. przypisywanie określonej wartości seularyzacyjnym działaniom państwa

5. wnioski wyłaniające się z dyskusji nad sekularyzacją społeczeństw europejskich są ekstrapolowane na inne wyznania i zbiorowości.

- Kontrargumenty Starka:

1. mit pobożnej przeszłości kontynentu

2. zanik indywidualnej pobożności nie musi świadczyć o sekularyzacji

3. nie ma związku między rozwojem nauki a zanikiem wiary (przykład naukowców)

4.polityka laicyzacji przyniosła mizerne rezultaty – np. ZSRR

5. inne modernizujące się zbiorowości doświadczają odrodzenia religijnego

Sekularyzacja a sekularyzm:

• Definicja sekularyzacji autorstwa ks. Janusza Mariańskiego: sekularyzm staje się określonym programem światopoglądowym, opierającym się z reguły na materialistycznej koncepcji człowieka i postulującym ateizację społeczeństwa w religii dostrzega wroga nowoczesności (2006).

• Definicja ks. Waldemara Kulbata – sekularyzm jest antyreligijną ideologią będącą pro kultem rozwijającego się w Europie od czasów Oświecenia proces sekularyzacji

Dyskusja nad religią:

Hobbes:

- jego praca pt. ,,Lewiatan” (1651) rozpoczęła dyskusję nad ideą separacji Kościoła i państwa;

- pogląd na naturę ludzką: dusza ludzka jest niczym innych, jak kolejną nazwą umysłu złożonego z materii, pobudzanego od wewnątrz różnego rodzaju namiętnościami i pragnieniami;

- Kondycja ludzka – te namiętności budzą w człowieku lęk. Niepokoi się on, iż nie zaspokoi swoich pragnień, obawia się śmierci i przemijalności, tworzy zatem bogów.

- monoteizm – z czasem człowiek wytwarza koncepcję jednego Boga; monoteizm generuje jednak nowe silniejsze lęki

- ochrona przed wszechpotężnym Bogiem – te ochronę gwarantują kapłani; stwierdzają, że znają prawdę i wolę Boga; takie roszczenia z punktu widzenia tego, jak Hobbes rozumiał funkcjonowanie umysłu, są całkiem bezzasadne

- wojny religijne – aby zbudować swój autorytet i chronić uzyskaną władze kapłani kreują oskarżenie przeciw swoim adwersarzom. Rozpoczynają się wojny religijne. Człowiek zachowuje się w trakcie nich gorzej niż zwierzę.

- rozwiązanie sytuacji:

a) koncentracja ludzkiego lęku o niepokoju na osobie suwerena

b) reforma uniwersytetów – konieczność wykładania na nich nowej interpretacji chrześcijaństwa zaproponowanej przez suwerena

John Locke

- stanowisko epistemologiczne – wyrażone w dziele rozważania dotyczące rozumu ludzkiego (1690) Tabula rasa. Nasza wiedza pochodzi z doświadczenia (doświadczamy przy tym: ze świata zewnętrznego oraz poprzez refleksję samego siebie);

- kondycja ludzka – ludzie błądzą, gdyż są zbyt leniwi, bądź źle wykształceni, aby samemu podejmować się analizowania świata i wyciągać z tego właściwe wnioski;

- rola tradycji religijnych – ludzie wolą zatem ,,prawdy” odziedziczone na mocy tradycji, nie poddane nigdy sprawdzianowi doświadczenia, co więcej, mają skłonności narzucania takich argumentów

- propozycje ustrojowe – wyrażone w dziele pt. ,,Dwa traktaty o rządzie” (1690). Locke pozostaje w kontradykcji do Hobbes’a;

- stan naturalny – jest stanem wolności, nie jest jednak trwały, gdy ludzie przestają się kierować rozumem i zaczynają narzucać swoją wolę innym następuje stan wojny;

- społeczeństwo polityczne – konieczność ukonstytuowania wspólnoty, która z jednej strony chroniłaby wolność i własność, a z drugiej strony gwarantowała pokój; ludzie nie tworzą wspólnoty politycznej pod wpływem lęku, lecz podejmują rozsądne decyzje;

- religia a filozofia Locke’q:

a) niepewny status dogmatów religijnych

b) tolerancja religijna

c) duchowni są zainteresowani władzą – należy zatem ograniczyć prerogatywy władzy – nie będzie dla nich wówczas wystarczająco atrakcyjna; idea separacji Kościoła i państwa;

David Hume:

- stanowisko epistemologiczne – wyrażone w ,,Traktacie o naturze ludzkiej” (1739-1740) oraz ,,Badaniach dotyczących rozumu ludzkiego (1748)

- Ograniczone możliwości poznawcze człowieka: wiedza, którą człowiek uzyskuje pochodzi z doświadczenia; składają się na impresje, czyli wrażenia zmysłowe oraz ich mentalne obrazy zachowane w pamięci, czyli idee;

- wiedze człowieka – człowiek nie dysponuje wiedzą obiektywną dotyczącą przedmiotów sytuujących się w świecie zewnętrznym; dotyczy to także zależności przyczynowo-skutkowych

- Wniosek – wszystkie nasze sądy na temat świata można określić mianem wiary

- krytyka religii – religia stara się odkryć prawdy, które leżą poza możliwościami umysłu; w ten sposób pogłębia ludzką niepewność; zmąca umysł;

- krytyka dowodów na istnienie Boga; Hume poddał krytyce powszechny wówczas pogląd, że obecność Boga można stwierdzić na podstawie informacji pochodzących ze świata. Zdaniem Hume’a, nie ma wystarczającego podobieństwa pomiędzy tworami natury a tworami człowieka (zarzut antropomorfizmu )

Jan Jakub Rosseau:

- Rozważania nad religią – zawarte w dziale pt. ,,Emil, czyli o wychowaniu” (1762)

- Historia Emila – tytułowy bohater traktatu wychowany jest na wsi, poza cywilizacją; uczy się polegać na sobie. Wiedzę zdobywa doświadczając natury; nie zna pojęcia autorytetu ani Boga. Emil w społeczeństwie – gdy Emil dojrzewa jego nauczyciel radzi mu, aby znalazł sobie żonę. Emil, włącza się w społeczeństwo, w którym ludzie pozbawieni są niezależności i nie potrafią na sobie polegać. Posługują się pojęciem Boga, którego Emil nie rozumie. Wychowawca opowiada mu opowieść , chcąc odpowiedzieć na pytania Emila. Jest to historia – wyznanie wiary wikarego sabaudzkiego, który za młodu spotykając się z religią przeżywa kryzys duchowy.

- Religia naturalna – w człowieku jest coś co skłania go do przekraczania jego ograniczonych możliwości poznawczych. Poszukiwanie Boga powinno następować jednak nie tyle poprzez kontakt z ludźmi czyli tradycję lecz poprzez samego siebie.

- Rosseau zakładał, że istnienie religia naturalna, której trzeba szukać we własnym sercu.

Immanuel Kant

- Stanowisko epistemologiczne – przedmioty poznania są dostępne zmysłom fenomeny. W procesie konstruowania wiedzy na temat świata zjawisk, uczestniczą jednak nie tylko wrażenia, ale również funkcja świadomości;

- Madzia

- Możliwości poznawcze ludzkiego umysłu są ograniczone, nie jesteśmy w stanie uzyskać wiedzy na temat rzeczy w samych sobie

- Epistemologia a istnienie Boga – zdefiniowana przez Kanta teoria poznania prowadziła do podważenia tradycyjnych dowodów na istnienie Boga;

- Madzia

- Dowód konsologiczny: Arystoteles, św. Tomasz z Akwinu – istnienie Pierwszej Przyczyny. Kant zasada przyczynowości odnosi się do świata wrażeń zmysłowych. Nie powinno się jej stosować do zjawisk wykraczających poza dostępną postrzeganiu rzeczywistości

- Jak możliwa jest religia? – Kant proponuje własną racjonalną religię moralną;

- Madzia

- Teza o wolności – dopiero te akty woli, które wykonujemy z poczucia obowiązku mają znaczenie moralne;

- Teza o Bogu: wiąże wysiłek związany z moralnym doskonaleniem się ze szczęściem

- Teza o nieśmiertelnej duszy: dzięki niej niemożliwe staje się moralne doskonalenie

- Religia naturalna Kanta – oparta na rozumie, nie ma sensu;

- Krytyka rytualizmu – to koncentracja Kanta na etycznym wymiarze religii sprawia…

-Protestantyzm zdaniem Kanta Jezus nauczał uniwersalnej religii rozumu kład nacisk na konieczność