PARK NARODOWY, duży obszar (w Polsce ponad 500 ha) wyróżniający się szczególnymi walorami przyr. i krajobrazowymi o charakterze naturalnym, chroniony ze względów nauk., kult., estet. i in.; w parku narodowym nie prowadzi się żadnej działalności gosp., zwł. w wyodrębnionych na jego terenie rezerwatach ścisłych, albo ogranicza się ją do zabiegów mających na celu zachowanie lub przywrócenie jego pierwotnych cech przyr. oraz udostępnienie go ludziom w celu wypoczynku i zwiedzania; najstarszym parkiem narodowym na świecie jest zał. 1872 Park Narodowy Yellowstone (USA), największym parkiem narodowym, o pow. 70 mln ha, jest park obejmujący pn.-wsch. część Grenlandii (Dania); w Polsce na obszarach powyżej 1000 ha; całkowita powierzchnia 22 parków narodowych w Polsce wynosi ponad 305 tys. ha (VI 1998).

BIAŁOWIESKI PARK NARODOWY, od 1921 teren chroniony, od 1932 rezerwat (pow. 4693 ha), od 1947 zatwierdzony jako Białowieski Park Narodowy (najstarszy w Polsce) o pow. 10 502 ha (VI 1998); obejmuje tereny Puszczy Białowieskiej, w tym — ścisły rezerwat przyrody (89,3%), Ośr. Hodowli Rzadkich Zwierząt, Rezerwat Pokazowy Zwierząt Puszczańskich i Park Pałacowy; w szacie roślinnej wyróżnia się ok. 25 zespołów (10 leśnych); przeważają grądy, są też łęgi, olsy, łozowiska oraz bory: mieszane, sosnowe, świerkowe i bagienne; w Białowieskim Parku Narodowym występuje ok. 800 gat. roślin naczyniowych, ponad 200 gat. mszaków i porostów i ok. 1000 gat. grzybów, z rzadkich roślin — obuwik, pełnik europejski, kosaciec syberyjski, arnika górska, turówka wonna; w faunie (11 000 gat.) występują 62 gat. ssaków i ponad 200 gat. ptaków; z osobliwości — żubr, konik leśny, łoś, bóbr europejski, bocian czarny, orzeł bielik, orlik krzykliwy; 1977 Białowieski Park Narodowy został uznany przez UNESCO za rezerwat biosfery; wpisany na Listę Świat. Dziedzictwa Kult. i Przyyr. UNESCO, uhonorowany Dyplomem Europy.

ŚWIĘTOKRZYSKI PARK NARODOWY, zał. 1950, pow. 7632 ha, w tym pod ochroną ścisłą 1731 ha (VI 1998), w G. Świętokrzyskich (od 1922 rezerwat ścisły); obejmuje pasmo Łysogór z Łysicą, Łysą Górą, Górą Chełmową, część Pasma Klonowskiego i Doliny Wilkowskiej; rumowiska skalne — gołoborza otoczone borem jodłowym z bzem koralowym, widłakiem jałowcowym (endemit); buczyna karpacka, lasy mieszane i bór mieszany z dębem, sosną i modrzewiem pol. (endemit); z ptaków występują m.in.: orlik krzykliwy, krzyżodziób, płochacz, strzyżyk, mysikrólik; zabytki archeol., arch. (kościół i klasztor pobenedyktyński na Łysej Górze) i kultury materialnej (dymarki), pamiątki historyczne.

BABIOGÓRSKI PARK NARODOWY, teren objęty ochroną od 1934, 1954 zatwierdzony jako Babiogórski Park Narodowy; pow. 3 392 ha (VI 1998; 943 ha zajmują lasy, a 1061 ha jest pod ścisłą ochroną); obejmuje najwyższą część Beskidu Żywieckiego — masyw Babiej Góry; roślinność wykazuje układ naturalnych pięter klim.: regiel dolny lasów mieszanych — jodłowo-bukowo-świerkowych, regiel górny borów świerkowych, piętro kosodrzewiny i piętro muraw alp.; w szacie roślinnej ponad 25 zespołów, w tym endemiczna murawa kostrzewy pstrej; wśród flory kwiatowej (ok. 700 gat.) występuje okrzyn jeleni i rogownica alp. (jedyne w Polsce); ponadto rośnie ok. 200 gat. mchów, 100 gat. wątrobowców, 200 gat. porostów, 100 gat. glonów; wśród fauny występuje ryś, jeleń, niedźwiedź brunatny, głuszec, cietrzew; 1977 Babiogórski Park Narodowy został uznany przez UNESCO za rezerwat biosfery.

PIENIŃSKI PARK NARODOWY, obszar chroniony zał. 1932, utworzony formalnie 1954, pow. 2346 ha (VI 1998; w tym rezerwaty ścisłe 777 ha — gł. wsch. partie Pienin); jest osobliwością przyr. i krajobrazową w skali eur.; w przełomie Dunajca piętrzą się ściany wapiennych szczytów (m.in. Trzy Korony, Sokolica); wąwozy z potokami; we florze — lasy bukowo-jodłowe, naskalne stanowiska sosny zwyczajnej, jałowca sawiny, endemity — m.in. złocień Zawadzkiego, mniszek pieniński, pszonak pieniński; w faunie — ryś, żbik, liczne gat. ptaków, np. puchacz, orzeł przedni, nagórnik skalny, b. bogata fauna bezkręgowców; szczątki kopalne z pliocenu i plejstocenu.

TATRZAŃSKI PARK NARODOWY, park nar. zał. 1954 (chroniony od 1937), pow. 21 164 ha (pod ochroną ścisłą 11 514 ha); obejmuje pn. część Tatr Wysokich i Tatr Zach., graniczy ze słowac. Tatrzańskim Parkiem Nar.; bogata i urozmaicona rzeźba terenu, kotły lodowcowe, kominy, jeziora górskie, potoki, siklawy, jaskinie; bogata i zróżnicowana roślinność górska i wysokogórska; w reglu dolnym resztki boru mieszanego jodłowo-bukowego ze świerkiem, ponadto wprowadzone sztucznie świerczyny; w reglu górnym bory świerkowe z domieszką jaworu i modrzewia; zwarte połacie kosodrzewiny z brzozą karpacką, różą alp. i in.; wysokogórskie murawy (hale); liczne rośliny chronione (sosna limba, szarotka alp., szafran spiski, goryczki, dziewięćsił bezłodygowy i in.); w faunie m.in.: kozica, świstak, niedźwiedź brun., ryś, orzeł przedni, pomurnik, skrzelopływka bagienna (relikt); 1992 utworzony przez UNESCO Międzynar. Rezerwat Biosfery Tatry (łącznie ze słowac. Tatrzańskim Parkiem Nar.).

OJCOWSKI PARK NARODOWY, obszar chroniony, zał. 1956, o pow. 2146 ha (w tym rezerwat ścisły — 251 ha); obejmuje dolinę Prądnika i Sąspówki; liczne jary i jaskinie (ok. 150), m.in. Zbójecka, Łokietka, Ciemna, skały o fantastycznych formach (iglice, maczugi, bramy), wymyte w wapieniach jurajskich; w bogatej florze — wiśnia karłowata (gat. reliktowy), las jaworowy; w faunie — gat. objęte ochroną, np. pluszcz, drozd skalny, padalec turkusowy, ciekawa fauna jaskiń (nietoperze, rzadkie owady bezskrzydłe); stanowiska jaskiniowe (m.in. Jaskinia Ciemna, schronisko Wylotne) z materiałami krzemiennymi, gł. z paleolitu środk.; ślady kultur z epoki brązu i z okresu wpływów rzymskich.

WIELKOPOLSKI PARK NARODOWY, park nar. zał. 1957, obejmuje pow. 7602 ha, w tym pod ścisłą ochroną 259 ha (VI 1998); większość terenu chroniona od 1934; położony na Niz. Wielkopolskiej, k. Poznania; na terenie o krajobrazie polodowcowym m.in.: utwory moreny czołowej i dennej, ozy, drumliny, jeziora różnych typów (np. rynnowe — Jez. Góreckie, moreny czołowej — jez. Kociołek, eutroficzne — Jez. Budzyńskie, dystroficzne — jez. Skrzynka); lasy — dąbrowa, grąd, bór sosnowy i mieszany; bogata fauna, zwł. ptaków wodnych oraz owadów.

KAMPINOSKI PARK NARODOWY, obszar chroniony, zał. 1959 w pradolinie Wisły, na terenie Puszczy Kampinoskiej, od wsch. graniczący z Warszawą; pow. 38 544 ha, w tym pod ochroną ścisłą 4 638 ha (VI 1998); bory, lasy mieszane, grądy, olsy, pasy wydm piaszczystych, bagna, torfowiska; ostoja łosi, lęgowiska czapli siwej; we florze — reliktowe stanowisko chamedafne północnej. Wczesnohistoryczne grodzisko w rezerwacie Zamczysko, mogiła powstańców z 1863 pod Zaborowem Leśnym; cmentarze: partyzancki z 1944 w Wierszach oraz ofiar hitl. w Palmirach; we wsi Granica — Muzeum Kampinoskiego Parku Narodowego.

KARKONOSKI PARK NARODOWY, obszar chroniony, zał. 1959 w szczytowych partiach Karkonoszy, pow. 5 573 ha (rezerwat ścisły 1717 ha; VI 1998); graniczy z czes. parkiem nar.; w górnych partiach znajdują się grupy skał fantastycznych kształtów, ponadto rumowiska skalne, cyrki lodowcowe i jeziorka, liczne źródła i potoki; na wierzchowinie torfowiska wysokie; roślinność o układzie piętrowym, z niewielkimi partiami naturalnych lasów bukowych; stanowiska wierzby lapońskiej i poryblinu jeziornego oraz reliktowej skalnicy śnieżnej; w faunie z gat. rzadszych — ryjówka górska, koszatka, siewka górska, płochacz halny; 1992 utworzony przez UNESCO Bilateralny Rezerwat Biosfery Karkonosze/Krkonoše.

WOLIŃSKI PARK NARODOWY, park nar. zał. 1960, pow. 10 937 ha, w tym pod ścisłą ochroną 165 ha (VI 1998); obejmuje dyluwialną część wyspy Wolin z urwistym klifem nad M. Bałtyckim i z klifem ze skałkami wapiennymi nad Zalewem Szczecińskim; falisty krajobraz morenowy z najwyższym wzniesieniem Grzywacz (115 m); jeziora, lasy bukowe, lasy mieszane bukowo-dębowe, bór mieszany z sosną, bukiem i dębem, nadmor. bór sosnowy; roślinność wydmowa, na obrzeżu klifu — skupienia rokitnika zwyczajnego; w faunie liczne gat. ptaków drapieżnych (bielik, kobuz, orlik krzykliwy, rybołów, pszczołojad); ostoja ptaków wodnych.

SŁOWIŃSKI PARK NARODOWY, zał. 1966, pow. 18 618 ha, w tym pod ochroną ścisłą 5619 ha (VI 1998); obejmuje Mierzeję Łebską, jez. Łebsko i jez. Gardno oraz pas wybrzeża po ujście do M. Bałtyckiego rz. Łupawy; największe w środk. Europie ruchome wydmy, wys. do ok. 50 m, z cmentarzyskami drzew; typowa roślinność wydmowa (z mikołajkiem i wydmuchrzycą nadmor.), w zagłębieniach śródwydmowych torfowiska (z widłakiem torfowym i rosiczką) oraz nadmor. bór sosnowy; bogata fauna ptaków wodnych, ostoja ptaków przelotnych; zabytki słowińskiej lud. kultury materialnej (we wsi Kluki skansen); 1976 uznany przez UNESCO za Świat. Rezerwat Biosfery.

BIESZCZADZKI PARK NARODOWY, zał. 1973, pow. 27 834 ha (22746 ha zajmują lasy, 18 425 ha pod ścisłą ochroną, VI 1998); obejmuje najwyższe wzniesienia zach. pasma Bieszczad; w parku występuje piętro regla dolnego (wys. 450-1160 m n.p.m.) z naturalnym lasem bukowo-jodłowym; powyżej występują zarośla olszy zielonej i wysokogórskie łąki — połoniny; charakterystyczną cechą jest brak regla górnego i piętra kosodrzewiny; dawne tereny uprawne opanowały zarośla, gł. olszy szarej; flora roślin naczyniowych liczy ponad 800 gat., 27 gat. to rośliny wschodniokarpackie, a wilczomlecz karpacki i pszeniec biały to endemity; fauna kręgowców obejmuje ok. 200 gat., np. niedźwiedź brun., ryś, żbik, dzik, jeleń, oraz wprowadzony do Bieszczadzkiego Parku Narodowego żubr; planowany (jako jeden z pierwszych na świecie) międzypaństw. Rezerwat Biosfery obejmujący oprócz Bieszczadzkiego Parku Narodowego także tereny ukr. i słowackie. Wraz z parkami krajobrazowymi: Doliny Sanu i Ciśniańsko-Wetlińskim, wchodzi w skład utworzonego 1992 Międzynar. Rezerwatu Biosfery UNESCO Karpaty Wschodnie (pol.-słowac.-ukr.)

ROZTOCZAŃSKI PARK NARODOWY, zał. 1974, pow. 8842 ha, w tym pod ochroną ścisłą 806 ha (VI 1998); obejmuje zach. część Roztocza Środk., na terenie nadleśnictwa Zwierzyniec i Kosobudy (uprzednio 8 rezerwatów); płaska wyżyna o urozmaiconej rzeźbie podłoża kredowego; różnorodne lasy, m.in.: buczyna karpacka, dąbrowa, bór jodłowy, bory sosnowe, lasy mieszane; w bogatej florze — gat. górskie, borealne (np. zimoziół pn., wierzba borówkolistna), stepowe (np. storczyk kukawka), pontyjskie (np. powojnik prosty, róża franc.), subatlantyckie (np. rosiczka pośrednia); w faunie — gat. górskie (np. salamandra plamista) i pd. (np. wąż Eskulapa).

GORCZAŃSKI PARK NARODOWY, park nar., zał. 1981 w rejonie Karpat fliszowych; obejmuje centr. część masywu Gorców z dwoma gł. grzbietami biegnącymi od Turbacza w kierunku szczytów Gorc i Kudłoń; pow. 7 019 ha, w tym pod ochroną ścisłą 2 850 ha (VI 1998); zachowane piętrowe zróżnicowanie roślinności, fragmenty pierwotnej Puszczy Karpackiej z jodłami i bukami liczącymi po ok. 250 lat, liczne gat. roślin górskich i wysokogórskich, w tym jedyne w Polsce stanowisko podejźrzona lancetowatego; w faunie — jeleń, ryś, żbik, tchórz, gronostaj, z ptaków — głuszec, bocian czarny, kruk.

WIGIERSKI PARK NARODOWY, park nar. zał. 1989, pow. 15 085ha, w tym pod ścisłą ochroną 379 ha (VI 1998); obejmuje fragmenty Pojezierza Suwalskiego wraz z pn. krańcem Puszczy Augustowskiej; powołany gł. do ochrony jezior (18,5%), obejmuje lasy (65,7%), łąki, bagna, torfowiska, wydmy oraz grunty orne, które po raz pierwszy w Polsce są objęte ochroną krajobrazową; na terenie o krajobrazie polodowcowym m.in.: moreny czołowe, sandry, ozy, kemy, rynny i zagłębienia wytopiskowe, zajęte gł. przez jeziora o różnej głębokości, najgłębsze i największe — Wigry, ponadto ok. 30 innych; jezioro Wigry 1975 zostało wpisane na listę najcenniejszych obiektów wodnych w programie Aqua (Międzynar. Unii Ochrony Przyrody) ze względu na bardzo urozmaiconą linię brzegową, liczne wyspy, półwyspy, zatoki, pagórki, czystą wodę, liczne rzeczki (Czarna Hańcza) i bogactwo fauny; wiele jezior uległo zatorfieniu, 11 małych, śródleśnych jezior dystroficznych, zw. sucharami, otaczają mszary torfowcowe, które odrywając się tworzą pływające wyspy; bardzo bogata szata roślinna, 62 zespoły roślinne: torfowiskowe, leśne, wodne i łąkowe; spośród drzew najliczniej występuje sosna, świerk, brzoza brodawkowata, omszona i olsza czarna; we florze ok. 300 gat. porostów, kilkaset gat. mszaków i grzybów, oraz wiele rzadkich roślin kwiatowych; bogata fauna — 80 gat. ptaków, 25 gat. ryb (w tym rzadka sieja), bobry (tu przetrwała jedyna ich naturalna kolonia).

DRAWIEŃSKI PARK NARODOWY, obszar chroniony zał. 1990, pow. 11 342 ha, pod ochroną ścisłą 368 ha; obejmuje centr. część Równiny Drawskiej, w obrębie Puszczy Drawskiej; przeważają równiny sandrowe z głębokimi wąwozami rzek, czasem z jeziorami rynnowymi; w szacie roślinnej dominują lasy, gł. bory sosnowe, także lasy bukowe, grądy grabowe, łęgi i olsy; ostoje rzadkich gat. zwierząt, np. bobra, bociana czarnego, bielika.

POLESKI PARK NARODOWY, utworzony 1990, z siedzibą we wsi Urszulin, pow. 9 759 ha (VI 1998); obejmuje tereny znajdujące się w woj. chełm. i lubel. na Równinie Łęczyńsko-Włodawskiej; obejmuje liczne bagna, torfowiska i jeziora krasowe; naturalne kompleksy leśne z bogactwem flory, m.in. widłaki, rosiczki, storczyki, pełnik europejski, gnidosz królewski, kosaciec syberyjski i fauny, gł. ptaki wodne i błotne (np. gęś gęgawa, żuraw), wiele gat. ryb i płazów, ze ssaków np. łoś i wilk; miejsce występowania żółwia błotnego.

BIEBRZAŃSKI PARK NARODOWY, park nar. o pow. 59 223 ha, utworzony 1993; obejmuje tereny znajdujące się w 3 woj.: białost., łomżyńskim i suwal.; jest największym obszarem chronionym (parkiem) w Polsce; ochroną objęte są naturalne bagna, rozlewiska i torfowiska z całym bogactwem flory i fauny, tereny unikatowe w skali Europy. Pod ścisłą ochroną 2 569 ha (VI 1998); w faunie ptactwo wodne, łoś, wilk, bóbr, cietrzew, batalion, rycyk (Limosa, limosa).

NARODOWY PARK GÓR STOŁOWYCH , park narodowy o powierzchni 6340 ha, utworzony w 1993; logo - „Szczeliniec”.

MAGURSKI PARK NARODOWY, park nar. zał. 1994; pow. 19 962 ha (VI 1998); położony w Beskidzie Niskim, obejmuje obszar źródliskowy Wisłoki; zachowane naturalne zespoły leśne: olszyna karpacka, olszyna bagienna, łęgi, bór jodłowy, buczyna karpacka; w faunie m.in.: niedźwiedź brun., żbik, wilk, wąż Eskulapa.

BORY TUCHOLSKIE, park narodowy o powierzchni 4789 ha, utworzony w 1996; logo - głuszec na sośnie; rozległy kompleks leśny na równinie sandrowej Pojezierza Południowopomorskiego — typowy krajobraz borów sosnowych na ubogich piaszczystych glebach.

NARWIAŃSKI PARK NARODOWY, park nar.; zał. 1996, pow. 7 350 ha (VI 1998); obejmuje bagienną dolinę Narwi (od Suraża do Rzędzian) wraz z rozlewiskami; najliczniej reprezentowane zespoły roślinności wodnej i szuwarowej; w faunie liczne zagrożone gat. ptaków, m.in.: batalion, dubelt, wodniczka, rokitniczka, wśród ssaków bóbr i wydra.

---