1.Przedmiot i zadania logopedii.

Pomoce naukowe i środki dydaktyczne w pracy logopedycznej. Dokumentacja logopedyczna.

Logopedia to nauka o kształtowaniu prawidłowej mowy i usuwaniu jej wad oraz nauczaniu mowy w wypadku jej braku lub utraty.

Zadania logopedii

1. Kształtowanie prawidłowej mowy w przedszkolu i w szkole, dbanie o jej prawidłowy i jak najlepszy rozwój fonetyczny, leksykalny i gramatyczny. Doskonalenie mowy już ukształtowanej.

2. Usuwanie wad wymowy

• nauczanie mowy(mówienia i rozumienia) w przypadku jej braku lub utraty.

• Usuwanie zaburzeń głosu

• Usuwanie trudności w czytaniu i pisaniu.

Zadania wymienione w punkcie 1 zaliczane są do logopedii ogólnej (normalnej)- dotyczą ogółu dzieci w przedszkolach i szkołach- ćwiczenia doskonalące rozwijającą się mowę są jednakowe dla całej grupy( dostosowane do wieku)

Logopedia specjalna - zajmuje się odchyleniami od normy w zakresie mówienia i rozumienia mowy, tzn. usuwanie wad wymowy itp. Punkt 2. Stosowane ćwiczenia są różne w zależności do rodzaju wady, stopnia jej nasilania i od ogólnych możliwości psychofizycznych dziecka. Prowadzone są w szkołach lub specjalnych ośrodkach indywidualnie lub grupowo przez logopedów.

Gabinet logopedyczny

1. lustro takiej wielkości, aby były w nim widoczne duże twarze

2. szpatułki, sondy do ustawiania narządów mowy

3. wata, spirytus, sterylizator

4. magnetofon do nagrywania mowy ucznia, w celu kontrolowania jego postępów i do odsłuchiwania różnych tekstów, służących do badania słuchu.

5. Dwa komplety instrumentów perkusyjnych (bębenki, cymbałki)

6. pomoce do ćwiczeń oddechowych- baloniki, wiatraki, świece

7. pomoce do nauczania słownictwa, gramatyki i wymowy, a także ułatwiające nawiązanie kontaktu z dzieckiem:

• komplety rysunków, obrazy, historyjki obrazkowe, układanki, gry, loteryjki, tablica magnetyczna, flanelowa.

Dokumentacja logopedyczna

Diagnoza

Warunkiem prawidłowego przebiegu korekcji jest właściwa diagnoza od ustalenia której rozpoczynamy pracę z dzieckiem. Badania prowadzone z dzieckiem powinny dostarczyć logopedzie informacji dotyczących:

1. stanu ogólnej motoryki dziecka ze szczególnym uwzględnieniem motoryki narządów artykulacyjnych

2. stanu słuchu fonetyczno- fonematycznego, który w korelacji wad artykulacyjnych posiada istotne znaczenie

3. aktualnego stanu mowy dziecka (dźwięki artykułowane, budowanie tekstu, mówienie- nadawanie, zdolności rozumienia- odbioru)

Badanie te pozwalają logopedzie ustalić rodzaj dominującej wady, czy zespołu wad. Pozwalają także na ustalenie przyczyn występujących u dziecka zaburzeń mowy.

4. Wywiad środowiskowy- powinien dostarczyć informacji o rozwoju psychofizycznym dziecka ( o przebytych chorobach, zaburzeniach i wadach rozwojowych mogących mieć wpływ na powstanie zaburzeń mowy, oraz o rozwoju mowy dziecka od urodzenia)

5. Lista osób zakwalifikowanych do ćwiczeń logopedycznych

6. Ramowy plan pracy logoterapeutycznej

7. Karty mowy (diagnostyczne) do których notuje się wyniki badań oraz rodzaje ćwiczeń.

8. Dzienniczek lub zeszyt prowadzony przez każde dziecko, w którym logopeda notuje ćwiczenia zalecane do utrwalenia w domu- co jest ważnym ogniwem współpracy z rodzicami dziennik zajęć

9. Taśmoteka- ważna dla kontroli postępów dziecka , nagrania stanowią wartość dokumentu

1. Karta logopedyczna

2. Ankieta- wywiad

3. Karta diagnostyczna

4. Karta badania motoryki artykulacyjnej

5. Układanka do karty logopedycznej przeznaczona do dzieci dyslalicznych

6. układanka do karty logopedycznej dla dzieci z wadą słuchu.

7. teksty do pisania ze słuchu i badania technik czytania

8. karta wymowy

Pomoce do zajęć:

• lusterko indywidualne z podpórką

• lusterko laryngologiczne, dentystyczne

• szpatułki

Pomoce do ćwiczeń oddechowych

• wanienki plastykowe

• 2 piłki różnej wielkości

• 2 piłki lekarskie

• harmonijki ustne, trąbki, piszczałki

• balony i nadmuchiwane zwierzątka

• automaty do puszczania baniek mydlanych

• świeczki, znicze, pióra

• krążki

• piłeczki ping- pongowe

• ścinki folii

2. Mowa- jej składniki i mechanizmy. Wskaż różnice między mową a językiem.

Mówienie jako nadawanie i odbiór jako rozumienie uwarunkowane są pracą mózgu, narządów mownych, oddechowych, fonacyjnych, artykulacyjnych, narządu słuchu.

Mowa jest dźwiękowym porozumiewaniem się ludzi.

Wyodrębniamy:

• Czynność nadawania mowy

• Czynność odbioru mowy

• Wytwór rozumienia i mówienia- test

Ze stanowiska społecznego „mowa” jest aktem w procesie słownego porozumiewania się, w którym uczestniczą jednocześnie co najmniej 2 osoby ( nadawca i odbiorca)

Warunki porozumiewania się osób:

• Znajomość tego samego języka( kodu)

• Umiejętność mowy

• Odczuwanie potrzeby podjęcia takiej czynności

• Zainteresowanie podjęciem tematu

• Centralny i obwodowy układ nerwowy

• Prawidłowo funkcjonujące narządy mowy

Definicja mowy w ujęciu indywidualnym podaje, że jest to budowa i odbiór wypowiedzi( tekstu) na podstawie języka.

Istotne dla procesu mowy składniki:

• Mówienie

Mówienie- czynność wykonywana przez człowieka, w wyniku, której powstaje wypowiedź ( tekst słowny)

Cebracja- myślenie dla mowy. Polega na organizowaniu w obszarach myślowych, mózgu człowiekowi informacji - myślowej konstrukcji wypowiedzi, która może przybierać formę:

• zwerbalizowaną- komunikatywną

• myślową- a komunikatywną

• uzewnętrznioną konkretnym działaniem- operacyjną

• Wypowiedź(tekst)

Wypowiedź to wytwór indywidualny posiadający subst, foniczną zbudowaną z dwu płaszczyzn:

• niepodzielnej suprasegmentalnej ( melodia, akcent, rytm)

• segmentalnej ( głoski)

Odpowiedni układ głosek umożliwia budowanie sylab i wyrazów. W procesie mówienia informacji przekazywana jest kanałem artykulacyjno- słuchowym, a w procesie pisania kanałem ruchowo- optycznym. W efekcie sygnalizacji są palcami, dźwiękiem, światłem, powstaje tekst sygnalizacyjny.

• Rozumienie

Rozumienie odbiór wypowiedzi. Jest on możliwy, gdy słuchacz( rozmówca) usłyszy nasza wypowiedź: uświadomi sobie, co ona znaczy, jakie zawiera informacje. To uświadomienie oparte jest na podstawowych procesach myślowych: analizie i syntezie słuchowej

• Język

Jest wytworem społecz., jest systemem dwuklasoweym, na który składają cię

• stanowiące jedną klasę: symbole samodzielne( wyrazy i związki frazeologiczne): niesamodzielne( prozodemy, fonemy, monofonemy)

• stanowiący drugą klasę układ zasad i reguł gram.

Język jest zespołem znaków- KODEM- , którym posługuje się dana społeczność.

3. Aparat oddechowy, fonacyjny, artykulacyjne - budowa i funkcjonowanie. Jakie zaburzenia mowy powstają na tle wad zgryzu? Podaj przykłady ćwiczenia usprawniające narządy mowy.

W skład narządów uczestniczących w wytwarzaniu dźwięków mowy wchodzą:
1. układ oddechowy
2. układ fonacyjny
3. układ artykulacyjny

ad. 1. Narządy oddechowe przygotowujące surowiec, czyli powietrze oddechowe, z którego dopiero potem powstanie dźwięk [płuca, mięśnie oddechowe klatki piersiowej i brzucha, przepona]. Przepona to obszerny mięsień położony między klatką piersiową a jamą brzuszną, opadający ku dołowi podczas wdechu, a unoszący się ku górze podczas wydechu. Jest to mięsień szeroki, płasko położony, silny. Podczas wydechu ma postać kopuły skierowanej wypukłością ku górze. Podczas wdechu, [gdy przyjmuje wsączające się powietrze] wykonuje skurcz, obniżając swą środkową część, za nią podążają w dół podstawy płuc i dzięki temu zwiększa się ich objętość [przy głębokim wdechu ilość powietrza może wzrastać do dwóch i pół litra].

ad. 2. Krtań, w której tworzy się półfabrykat w postaci samego dźwięku jest ośrodkiem wydającym głos, warunkującym czynność głosotwórczą i odpowiedzialnym za prawidłowość wydawania głosu.

ad. 3. Nasada - zespół komór rezonacyjnych leżących ponad krtanią [gardło, jama ustna, nos, zatoki czołowe, sitowe]. Dzięki swoim akustycznym właściwościom formułuje ostateczny materiał dźwiękowy, nadaje barwę i ostateczny kształt głoski. Warunkiem prawidłowej mowy i śpiewu jest harmonijna współpraca wszystkich narządów i koordynacja poszczególnych czynności. Istotą mowy głośnej jest, więc wywoływanie fal powietrznych przekształcanych w dźwiękowe.

Oddychanie

Prawidłowe oddychanie jest podstawą dobrej wymowy i silnego, dobrze
postawionego głosu.
Niezbędnym warunkiem prawidłowej czynności oddechowej jest drożność i czystość dróg oddechowych, a przede wszystkim nosa. W czynności oddychania wyróżniamy fazę wdechu i wydechu. Przy wdechu przepona brzuszna obniża się i zwiększa się objętość klatki piersiowej. Przy wydechu przepona unosi się do góry, a żebra opadają [klatka piersiowa zmniejsza swoją objętość].

Wyróżniamy trzy typy oddychania:

1. szczytowy [obojczykowy] -rozszerzenie się górnych partii mięśni klatki

piersiowej, lekkie unoszenie się obojczyków i górnych żeber, przy względnym spokoju mięśni żeber i brzucha oraz przy ograniczonym ruchu przepony [ częściowe napełnianie się płuc i niedostateczna praca mięśni oddechowych -nie stosuje się w mowie zawodowej i śpiewie, nieekonomiczne].

2. piersiowy -rozsuwanie na boki żeber w środkowej części klatki piersiowej.

Możliwe jest oddychanie z przewagą sektora piersiowego [żebrowego] nad pracą mięsni brzucha lub z przewagą sektora brzusznego -w momencie wdechu ruch dolnych żeber jest minimalny, ściana brzuszna ku przodowi.

3. przeponowy lub żebrowo -brzuszny -pełny, uważany za najgłębszy, z wydatną pracą

mięsni żeber i silnym udziałem przepony. W tym oddechu klatka piersiowa unosi się również podczas wdechu ku górze, ale -i to jest niezmiernie ważne -rozszerza się na boki w swojej dolnej części, przez co zwiększa się obszar powietrzny. Jest to oddychanie racjonalne, nieodzowne w sztuce mówienia, gdyż daje możliwość spożytkowania największej ilości powietrza w jednym odetchnięciu i osiągnięcia maksymalnej pojemności głosu, łatwości operowania nim wreszcie -przeciwdziała zmęczeniu. Przez to, że umożliwia dostanie się do płuc większej porcji powietrza, lepiej zaopatruje organizm w tlen, poprawia krążenie, a więc tym samym lepiej pracuje serce, mózg, mniej się męczymy.
Samo oddychanie to czynność odruchowa, niezależna od naszej woli, lecz mięśnie oddechowe są podległe naszej woli, toteż możemy dowolnie wykonywać ruchy wdechowe i wydechowe o różnym nasileniu, zatrzymać oddech, wydłużać fazę wydechową, modyfikować tor oddechowy. W czasie spoczynku wdech jest prawie równy wydechowi, w czasie mówienia i śpiewania wdech jest szybki i głęboki, wydech długi, równomierny, płynny. W mowie i śpiewie pobieramy powietrze ustami, gdyż chodzi o jak najszybsze uzupełnienie go.

W toku ćwiczeń staramy się wypracować nawyk podparcia oddechowego. Jest to taki sposób oddychania, przy którym w czasie wdechu klatka piersiowa w pozycji ok. 6 -8 sekund, a przepona brzuszna traci swoje napięcie i powoli unosi się ku górze. Podparcie umożliwia przedłużanie fazy wydechowej, co z kolei umożliwia wypowiadanie dłuższych fraz bez specjalnego wysiłku, bez zmniejszenia wyrazistości wypowiedzi. W czasie podparcia ciśnienie powietrza znajdujące się poniżej wiązadeł głosowych zwiększa się, wiązadła są dobrze napięte, dzięki czemu głos staje się silniejszy, równiejszy, pełniejszy.
A oto kilka rad dotyczących sposobu wykonywania ćwiczeń oddechowych
i dysponowania oddechem w czasie mówienia:
1. Ćwiczenia oddechowe należy wykonywać rano i wieczorem w przewietrzonym pokoju lub przy otwartym oknie.
2. Ćwiczymy ok. 2 -3godzin po jedzeniu, gdyż bezpośrednio po jedzeniu praca narządów oddechowych jest utrudniona
3. W czasie milczenia oddychamy przez nos, podczas mówienia przez usta [ilość powietrza przez usta większa, droga jego krótsza]
4. Ćwiczymy oddychanie systematycznie, 1 lub 2 razy w ciągu dnia ok. 5 min.
5. Ćwiczymy w różnych pozycjach [leżącej, siedzącej, stojącej].
6. Mięśnie szyi, rąk, tułowia muszą być rozluźnione a postawa ciała swobodna.
7. We wszystkich ćwiczeniach oddechowych i w praktyce mówienia nie wolno dopuszczać, by z chwilą skończenia wydechu płuca zostały zbytnio opróżnione. Trzeba zawsze zostawiać trochę powietrza, stającego się niejako kapitałem zaczątkowym dla następnego wdechu. Zdarza się jednak, że dla osiągnięcia efektu dynamicznego i ekspresyjnego, zmuszeni jesteśmy do wypowiedzenia dłuższego tekstu na jednej fali wydechowej. Możemy sobie na to pozwolić wówczas, gdy rozporządzamy dostateczną wytrzymałością techniczną. Powinniśmy nauczyć się szybkiego odczuwania, że jeszcze taka a taka ilość tekstu pozostała do wypowiedzenia i wobec tego posiadane w tej chwili powietrze trzeba oszczędnie spożytkować, tak by odrobina zawsze jednak została w naszym aparacie oddechowym.
8. Dobre mówienie polega nie na długim i z rzadka zaczerpywanym wdechu, ale na oddychaniu możliwie częstym.
9. Następna zasada to oddychać często, ale tylko w tych momentach, kiedy odetchnąć trzeba. Nie zaczerpywać powietrza wtedy, gdy to przeszkadza ciągłości frazy. Częstotliwość oddechów musi być ściśle związana z potrzebami interpretacyjnymi.
10. Nie należy również rozpoczynać mowy zanim aparat oddechowy nie ukończy czynności wdechu, by nie mącić czystości zaczęcia. Widzialność i słyszalność wdychania jest rzeczą niedopuszczalną, a zaczęcie mowy nie może być poprzedzone przypadkowym dźwiękiem nieartykułowanym.
Celem ćwiczeń oddechowych jest:
1. wyrobienie prawidłowego oddechu przeponowego lub pełnego
2. wyrobienie szybkiego, głębokiego wdechu, a możliwie najdłużej trwającego wydechu, czyli wyrabianie długiej fazy wydechowej
3. wypowiadanie dłuższych fraz, [jeśli jest taka konieczność] bez wysiłku, bez zmniejszania wyrazistości, głośności elementów końcowych i bez zwiększania tempa mowy
4. wyćwiczenie równomierności siły oddechu
5. świadomego i oszczędnego gospodarowania zasobem powietrza, czyli ekonomicznego zużywania go [ćwiczenia wydechowe z pauzami]
6. umiejętności synchronizowania pauz oddechowych z treścią wypowiedzi, czyli odpowiednie frazowanie

Fonacja

Aparatem służącym do wytwarzania głosu jest krtań umiejscowiona w górnym
odcinku dróg oddechowych. Zbudowana jest z chrząstek, które połączone są stawami, błonami i wiązadłami. Od dołu krtań spoczywa na tchawicy, od góry łączy się z dolnym gardłem.

Głos powstaje w wyniku oporu stawianego powietrzu, które wydychamy, przez struny głosowe [wiązadła, fałdy]. Są to mięśnie [kobiety do 18 mm., mężczyźni do 23 mm.], leżące poziomo po obu stronach krtani. Między nimi jest szpara, zwana głośnią, która przez zbliżanie i oddalanie się strun zwiera się lub rozwiera. Powietrze przepływając przez głośnię wzbudza drganie strun, które przejmują zgęszczone cząstki powietrza i wytwarzają głośny ruch fal powietrznych [brzmienie]. Tutaj zdobywa ono swoje pierwsze wartości. Masyw tych cząstek brzmiących wpływa do jamy ustnej, a w pewnych sytuacjach także do nosowej. Ćwiczenia głosowe prowadzi się po przerobieniu ćwiczeń oddechowych i nie powinny trwać zbyt długo, żeby nie zmęczyć mięśni krtani.

Zwarcie wiązadeł głosowych podczas fonacji może być wykonane z różną siłą. Od siły Zwarcia uzależnione jest tzw. "atakowanie głosu". Wyróżniamy trzy sposoby atakowania:

1. atak twardy -całkowite zwarcie wiązadeł głosowych, np. przy nagłym krzyku,

zbliżenie wiązadeł głosowych następuje przed początkiem wydechu i powietrze natrafiając na zwarte wiązadła rozwiera je gwałtownie, wywołując szmer i ostrym strumieniem niszczy narząd głosu; może to być przyczyną różnych dolegliwości krtaniowych; częstych chrypek;

2. atak przydechowy [chuchający] -niepełne zwarcie wiązadeł głosowych podczas fonacji; powietrze wydechowe zaczyna się przedostawać przez szczelinę i dopiero potem wiązadła zaczynają drgać; początek fonacji poprzedzony jest szmerem przydechu; czasem to nastawienie jest zamierzone [np. u aktorów -dla wywołania na scenie odpowiedniego nastroju tajemniczości], często jednak występuje przy głosach źle szkolonych, przy zmęczeniu krtani;

3. atak miękki -strumień wydychanego powietrza nie napotykając na swej drodze zbyt mocnego zwarcia wiązadeł głosowych, delikatnie wprawia je w drgania nie uszkadzając ich; atak miękki jest uważany w mowie polskiej za prawidłowy; ćwiczenia można rozpocząć od wymawiania samogłoski a na jednym wydechu z przerwami [chuchanie].
   
   Szczególne znaczenie w śpiewie i mowie ma kierowanie głosu na "maskę’, tzn. na sklepienie podniebienia twardego, w celu uzyskania maksimum rezonansu. W ten sposób głos ma pełniejszą barwę, jest mocny i wydobywany bez wysiłku. Słowem fonacja nie powinna odbywać się w gardle, lecz jak najbardziej na przodzie, to w jamie ustnej a nie gardłowej powinniśmy wyczuwać efekt dźwięków. Doskonalenie tej umiejętności można zacząć od cichego mruczenia. Przy prawidłowym mruczeniu wyczuwa się palcem drgania na wargach i skrzydełkach nosa. Potem łączymy m z samogłoskami.
   Niedopuszczalne jest wszelkie odchrząkiwanie, albowiem jest to szkodliwe dla strun.
   
   Należy natomiast wziąć wdech i rozchyliwszy nieco wargi wydychać głos uderzając nim w górę. Jedną z zasad, którą należy sobie dobrze uzmysłowić polega na tym, że wszelkie natężanie, wysilanie głosu jest szkodliwe i może prowadzić nawet do bezgłosia. Trzeba, więc poznać granice siły swego głosu i tylko w tym swoim zakresie operować. Kiedy męczy się mówiący, męczy się i słuchający. Niezwykle szkodliwe dla krtani jest głośne, męczące mówienie, nagły krzyk, powodujący gwałtowne zwarcie wiązadeł głosowych. Efekt skutecznego mówienia polega na rozpiętości własnej głosu. Można więc stopniowo zwiększać siłę głosu, przede wszystkim przez ćwiczenia przepony i prawidłowego oddychania.
   
   Celem ćwiczeń głosowych jest:
   1. wyrobienie miękkiego nastawienia głosu
   2. kierowanie głosu na maskę
   3. wyrabianie umiejętności modulowania siły i wysokości głosu.
   
   Parametry mikroklimatu wpływające na komfort mówienia:

Artykulacja

Jest to przekształcanie dźwięku tworzonego w jamie krtaniowej na zrozumiałą mowę
-efekt przeszkód, jakie falom dźwięczącego powietrza idącego z krtani stawiają podniebienie, język, zęby i wargi. Tutaj dźwięk otrzymuje ostateczne ukształtowanie.
Ćwiczenia dykcji mają na celu osiągnięcie wyrazistej wymowy samogłosek i
spółgłosek oraz odpowiedniego tempa mowy. Należy dążyć do właściwej lokalizacji narządów mowy, szkoląc ich układy ruchowe i równocześnie ćwicząc słuchowe odczuwanie ich brzmienia. Charakter głoski różniący ją od innych uzyskuje się przez odpowiednie ukształtowanie naszego rezonatora, tj. stopień opuszczenia szczęki, położenie języka, właściwe ukształtowanie warg. Przed przystąpieniem do ćwiczeń dykcyjnych warto dobrze opanować mechanikę rozwijającą sprawność narządów mownych.
Przez mówienie wyraziste rozumiemy, ogólnie rzecz biorąc, taką mowę, która
przekazuje treść bez wątpliwości, potrafi budzić zainteresowanie przez swą formę dykcyjną i utrzymywać czynną uwagę słuchacza. (Z. H. Szeletyńscy 1975).
Warunki dobrej dykcji to:
1. właściwości fizyczne i fizjologiczne (naturalne właściwości aparatu mówienia)
2. postawa -ma związek z właściwym funkcjonowaniem przepony oraz mięśni brzusznych i żebrowych -fundament dobrego mówienia (prawidłowość procesu oddechowego)
3. posiadanie dobrego słuchu
4. brak wad organicznych
5. dobre wzorce w dzieciństwie
By osiągnąć czystość i wyraźność artykulacji przestrzegać należy kilku podstawowych zasad
1. Nie wprowadzać przydźwięków w rodzaju ee... lub yy... na początku frazy i między wyrazami.
2. Przeciwdziałać "połykaniu" głosek (w rodzaju se zamiast sobie, pedział
zamiast powiedział.
3. Przeciwdziałać "zjadaniu" końcówek słów i zdania (frazy). Nie opuszczać głoski:
a. w wygłosie np. blas (-k), przyjaź (-ń),
b. w śródgłosie: odaj (oddaj), mie (mnie), wszysko (wszystko),
4. Nie zastępować głosek t i d innymi: oczczytać, porząnny, powieczsze, oć cioci.
5. Nie spajać ze sobą sąsiadujących głosek:
a. identycznych: człowiek kradnie, przed domem, sklep podziemny,
b. sąsiadujących ze sobą w wyrazie samogłosek: oaza, aorta,
c. przyimków w i z z rzeczownikiem, któremu służą, kiedy rozpoczyna się on
od samogłoski: wagonii (w agonii), wistocie (w istocie), zuwagą (z uwagą),
Sumując, chciałabym zebrać wszystkie czynniki potrzebne do doskonalenia sposobu
wymowy, którym posługujemy się w życiu codziennym. Są to:
- prawidłowe oddychanie
- dobrze postawiony głos
- dobra dykcja, czyli wymowa
- odpowiednie tempo mówienia
- prawidłowe frazowanie
- odpowiednie akcentowanie (modulowanie siły głosu)
- odpowiednia intonacja (modulowanie wysokości głosu).

4. Klasyfikacja samogłosek i spółgłosek polskich

Określ cechy dystynktywne wybranych przez siebie glosek: wargowych/dwuwargowych i wargowo-zębowych/, przedniojęzykowych/ przedniojęzykowo-zebowych i przedniojęzykowo-dziąsłowych/, środkowqojęzykowych, tylnojęzykowych

Samogłoski, które są bardziej donieśniejsze niż spółgłoski, są wymawiane przy większym rozwarciu jamy ustnej oraz tworzą sylaby. Wszystkie samogłoski są dźwięczne.Dzielą się na:

wokaliczne - możliwy do wyartykułowania jako pojedynczy dźwięk

monoftongiczne - barwa nie ulega zmianie w czasie wymawiania (a , o )

dyftongiczne - barwa zmienia się przy wymawianiu (ą,ę)

Spółgłoski - występuje w wymowie wspólnie z samogłoską, dzielimy na dźwięczne i bezdźwięczne.

Podział spółgłosek ze względu na :

Sposób realizacji

Zwarto - wybuchowe : p- b- d- k- g- t i ich zmiękczenia

Szczelinowe - i ich zmiękczenia

Zwarto - szczelinowe -

Półotwarte - i ich zmiękczenia

Miejsce realizacji:

WARGOWE:

Dwuwargowe - p-b-m i ich zmiękczenia

Wargowo - zębowe - f -w i ich zmiękczenia

PRZEDNIOJĘZYKOWE

Przedniojęzykowe - zębowe -

Przedniojęzykowo - dziąsłowe -

ŚRODKOWOJĘZYKOWE -

TYLNOJĘZYKOWE-

Oraz :

Ustne i nosowe

Przykłady:

S - szczelinowa, przednio- językowo - zębowa, twarda, dwuwargowa, twarda

T - głoska zwarto-wybuchowa, przednio - językowo -zębowa, bezdźwięczna, ustna

M - półotwarta z otwarciem nosowym, dźwięczna,

K - głoska zwarto - wybuchowa, ustna, tylno -językowa, bezdźwięczna. Zwarcie następuje między tylną częścią języka a podniebieniem miękkim.

G - głoska zwarto - wybuchowa, tylno - językowa, dźwięczna.

D - zwarto - wybuchowa, ustna, dźwięczna, przednio - językowo - zębowa.

5.Sposoby badania słuchu fizykalnego. Słuch fonemowy i fonetyczny oraz możliwości badania, kształtowania i rozwijania.

BADANIE SUBIEKTYWNE

Słuch można badać dwoma sposobami. Pierwszy jest to badanie drogą kostną, drugi sposób to badanie powietrzne.

- Badanie droga kostną - słyszenie przez ucho wewnętrzne

- Badanie drogą powietrzną - jedno ucho zatykamy a na drugie ucho puszczamy różne dźwięki;

W celu wykrycia wad słuchu, w zależności od roku życia stosuje się różne metody badań:

- audiometrię płodową - zaraz po urodzeniu reakcja na bodziec akustyczny drogą obserwacji odruchów,

- badanie słuchu przy pomocy instrumentów muzycznych

- badanie reakcji na szept:

- audiometria zabawkowa lub obrączkowa,

- audiometria tonalna, słowna,

Po tych badaniach, stwierdzamy, czy to:

- Niedosłuch odbiorczy - czyli uszkodzenie pnia mózgu, kory , nerwu - i wtedy wystarczy aparat.

- Niedosłuch przewodzeniowy - młotek, kowadełko źle funkcjonuje, zrosty - wtedy aparat słuchowy jest pomocny, ale nie jedyny, trzeba zasięgnąć po inne metody korekcji słuchu.

BADANIE OBIEKTYWNE- niewymagających współpracy osoby badanej ( odpowoedź z pnia mózgu)

- audiometria impedancyjna - opiera się na badaniu analizy ciśnienia w jamie bębenkowej, podatności błony bębenkowej, kształtu tympanogramu ( kształtowanie się błony bębenkowej po podaniu dźwięku),

5a. Słuch fonemowy i fonetyczny oraz możliwości jego badania, kształtowania i rozwijania.

Do badania słuchu fonematycznego stosuje się:

- Próbę literową.

- Próbę sylabową

- Próbę wyrazową

Próba literowa - polega ona na pokazaniu dziecku tablicy z literami, których nazwy, czyli głoski wymawia badający w dowolnej kolejności. Metoda ta może być stosowana u dzieci i osób piszących. Bardzo ważne przy tej metodzie jest to, żeby badający bardzo wyraźnie wymawiał poszczególne głoski np. spółgłoski bezdźwięczne powinny być wymawiane bez dodatkowego elementu wokalicznego, a więc np. spółgłoska „s” to nie „es” czy „sy”. Można tutaj zastosować pewne utrudnienia, np. w postaci pogrupowania głosek na głoski podobne brzmieniowo: iauę, prtwm,…

Próba sylabowa - stosowana może być w trzech różnych wersjach tj.:

- dobieranie sylab grzmiąco podobnie : „ da - ba ga da”. Zadaniem badanego jest podniesienie ręki w momencie usłyszenia określonej uprzednio sylaby.

- Badanie przeprowadzają dwie osoby, ponieważ jedna wymawia daną sylabę, a druga powtarza ja prawidłowo lub nie. Zadaniem badanego jest sygnalizowanie, czy powtórzenie danej głoski było prawidłowe czy nie.

- Badanie to polega na tym samym, co wersja druga, tylko, ze tym razem sylaby nagrane są na kasecie magnetofonowej.

Próba wyrazowa - badanie to polega pokazywaniu przez badanego obrazka, którego nazwę wypowiada logopeda. W czasie badania powinien on znajdować się za badanym lub zasłaniać sobie twarz, aby badany nie mógł odczytać wyrazków z jego ust. Przed badaniem należy zorientować się czy desygnaty przedstawione na tablicy są mu znane. „Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego” - Irena Styczek

6.Sposoby badania mowy. Co oznacza i kiedy stosuje się termin „opóźnienie rozwoju mowy”?

Badanie mowy:

Badanie mowy rozpoczynamy zawsze od swobodnej rozmowy. Można zapytać gdzie dziecko mieszka, jakie ma zabawki itp. Następnie przystępujemy do badania systematycznego. Powinniśmy przebadać każdą głoskę w nagłosie, śródgłosie, wygłosie. Obok umiejętności różnicowanie głosek ważne jest rozumienie znaczenia wyrazów i zwrotów. Sprawdzamy zasób słownictwa, oddychanie, fonację ( głos), tempo mowy , formy gramatyczne.

Badanie rozumienia wyrazów prowadzi się w formie pokazywania przez dziecko rysunków lub przedmiotów, które wymienia badający ( np. pokaż szafę, sowę itp.,). Przy różnicowaniu głosek polecamy dziecku aby pokazało odpowiedni obrazek np. bułka, półka, góra, kura, koza, kosa. Sprawdzamy czy dziecko potrafi powtórzyć sekwencje złożone z dwóch, trzech wyrazów.

Badając sprawność narządów artykulacyjnych polecamy dziecku wysunąć język do przodu, unieść go na górną wargę, skierować w kącik ust, unieść za górne zęby. Badamy też sprawność języka i warg.

Karta badania mowy

Mowa spontaniczna: powtarzanie wyrazów i zdań ( czy dziecko umie powtórzyć wyraz, zdanie z zachowaniem podanej kolejności czy różnicuje wyrazy)

Formy gramatyczne: ( prawidłowe czy nieprawidłowe)

Głos: cichy, głośny

Oddech: krótki, przerywany, prawidłowy

Słuch: normalny, osłabiony

Sprawność narządów artykulacyjnych:

1. język: sprawny , ruchy ograniczone, gruby

2. wargi: sprawne, ruchy ograniczone, blizny

3. podniebienie: wysoko wysklepione, niskie, rozszczep

4. zgryz: prawidłowy, nieprawidłowy

G. Jastrzębowska: Podstawy logopedii

Opóźnienie rozwoju mowy:

• To powolny rozwój mowy, gdy nie występują zmiany anatomiczno- fizjologiczne i do 3 roku życia mowa nie rozwinie się . wyróżnia się:

• opóźnienie mowy czynnej ( eksprsywnej)

• opóźnienie mowy biernej ( impersywnej) tj. rozumienie mowy

• występuje wówczas, gdy proces kształtowania i rozwoju mowy we wszystkich bądź w niektórych jej aspektach ( fonetycznym, gramatycznym, syntaktycznym, leksykalnym czy ekspresyjnym) ulega opóźnieniu i przebiega niezgodnie z normą przewidzianą dla danej grupy wiekowej.

Pojęcie „opóźniony rozwój mowy” jest mało precyzyjne. Często różnice indywidualne w tempie i rytmie rozwoju mowy poszczególnych dzieci są przejawem dysharmonii rozwoju ( mówimy wtedy o nierównomiernym rozwoju mowy) a nie patologii czyli opóźnionego rozwoju mowy.

Z lingwistycznego punktu widzenia w opóźnionym rozwoju mowy- w różnym stopniu- zaburzeniu ulegają 4 poziomy mowy:

1. fonetyczno- fonologiczny (dyslalie)

2. syntaktyczno- morfologiczny (dysgramatyzm)

3. semantyczno- leksykalny ( ograniczony słownik bierny i czynny)

4. zdaniowo- semantyczny

W ujęciu medycznym opóźnienie rozwoju mowy obejmuje różne niejednolite zaburzenia, w których stwierdza się albo zupełny brak rozwoju mowy albo rozwój bardzo wolny, ubogi, opóźniony lub nieprawidłowy.

O opóźnionym rozwoju mowy świadczą:

1. Późniejsze pojawienie się gaworzenia

2. Późniejsze pojawienie się pierwszych słów

3. Ubóstwo czynnego i biernego słownika, a także brak niektórych części mowy

4. Późniejsze pojawienie się zdań prostych i złożonych

5. Zbyt długo utrzymujące się w wypowiedziach dziecka nieprawidłowe struktury gramatyczne

6. Zbyt długo utrzymująca się wadliwa wymowa różnych dźwięków mowy

H.Spionek wyróżnia 3 grupy dzieci, u których rozwój mowy przebiega nieprawidłowo:

I grupa dzieci, które zaczęły mówić z opóźnieniem, ale ich wymowa od razu była prawidłowa

II grupa dzieci, które zaczęły mówić we właściwym czasie, ale ich wymowa długo była nieprawidłowa

III grupa dzieci, które zaczęły mówić z opóźnieniem i długo wymawiały różne dźwięki nieprawidłowo.

Wg. H.Spionek o poważnym opóźnieniu rozwoju mowy można mówić wówczas, gdy mowa dziecka 2 letniego jest na poziomie mowy dziecka rocznego, lub gdy dziecko 7 letnie wykazuje poziom rozwoju mowy charakterystyczny dla 3,6 latka.

O lekkim opóźnieniu mowy mówimy wtedy, gdy mowa dziecka 2 letniego jest na poziomie rozwoju dziecka półtorarocznego lub gdy u 7-8 latka stwierdzimy rozwój mowy charakterystyczny dla dzieci 5-6 letnich.

Charakterystyczne cechy mowy opóźnionej:

Ograniczenie zasobu dźwięków:

• Większość głosek jest zastępowana przez t oraz a

• Samogłoski e oraz o są zastępowane przez a

• Spółgłoski dźwięczne są zastępowane przez ich odpowiedniki bezdźwięczne

• Do 5-6 roku życia może wystąpić ograniczony zasób spółgłosek miękkich

• K, g, mogą być zastępowane przez t i d lub opuszczane

• Spółgłoski dentalizowane mogą być zastępowane przez t lub d

• Głoska ch może być zastępowana przez f lub k

• głoska f przez h

• głoska r przez l lub j

• głoska l przez j

• głoska ł przez w

• głoska w może być wymawiana jak ł lub ch

• zdarza się również, ze prawie wszystkie spółgłoski są opuszczane a mowa opiera się jedynie na samogłoskach

zniekształcenia fonetycznej budowy wyrazów:

• metatezy- przestawki głoskowe lub sylabowe np. ławka- wałka

• elizje- opuszczanie głosek

• opuszczanie sylab

• redukcja grup spółgłoskowych

Przyczyny opóźnionego rozwoju mowy

Egzogenne:

• brak podniet do mówienia ( brak kontaktów z ludźmi)

• nadmiar bodźców słownych- może wywołać niechęć do kontaktów werbalnych

• nieprawidłowe wzorce i postawy językowe dorosłych

• niewłaściwa reakcja otoczenia na pierwsze wypowiedzi dziecka

Endogenne:

• uszkodzenia OUN ( uszkodzenie struktur korowych, ukł. Pozapiramidowego, zaburzenia metabolizmu)

• uszkodzenia obwodowego narządu mowy ( wady narządów głosowo - artykulacyjnych, uszkodzenia mięśniowo- nerwowe w mózgowym porażeniu dziecięcym)

• uszkodzenia narządu słuchu

• niedorozwój umysłowy

• autyzm dziecięcy

• zaburzenia wzroku

W oparciu o kryterium etiologiczne wyróżnia się:

1. proste opóźnienie rozwoju mowy- przy którym nie stwierdza się zmian anatomiczno- fizjologicznych mogących wywołać to zjawisko. Wyklucza się również działanie czynników środowiskowych. Jest ono przejawem dysharmonii rozwojowej. Mowa pojawia się z opóźnieniem, dalszy jej rozwój przebiega prawidłowo.

2. zespół opóźnienia mowy czynnej - efekt niedojrzałości aparatu artykulacyjnego

3. opóźnienie rozwoju mowy będące następstwem zaburzeń o określonej etiologii- np. zaburzeń słuchu, upośledzenia umysłowego

w oparciu o rozległość

1. globalny- obejmuje mówienie i rozumienie

2. parcjalny- dotyczy tylko niektórych aspektów mówienia i rozumienia

Ze względu na głębokość

1. równomierne

2. nierównomierne

7.Zaburzenia rozwoju mowy i wady wymowy - omów kryteria klasyfikacji zaburzeń mowy. Wskaż różnice miedzy klasyfikacją symptomatologiczną a etiologiczną.

Istnieją rozmaite podziały zaburzeń mowy- można to tłumaczyć niezwykłą trudnością stworzenia jedną, uniwersalną- uwzględniającą wszystkie aspekty zaburzeń i wszelkie kryteria podziałów- kategoryzację.

B.Sawa twierdzi że na złożoność podziału zaburzeń mowy wpływają różne sposoby ujęcia tych zjawisk oraz skomplikowany układ wywołujących je czynników zarówno biologicznych jaki i społecznych. Uważa że kategoryzacji dokonuje się częściej na podstawie objawów. Uważa, że łatwiej uchwycić jest czynnik syptomatologiczny niż etiologiczny.

I.Styczek uważa że te klasyfikacje, które uwzględniają jedynie objawy, są mało konsekwentne gdy chodzi o przyczyny i odwrotnie- podziały stworzone w oparciu o przyczyny niezbyt logicznie porządkują zaburzenia mowy ze względu na ich objawy. Jej zdaniem wskazane nieścisłości w poszczególnych typach klasyfikacji utrudniają działania diagnostyczne. I.Styczek uważa, że najlepsza byłaby klasyfikacja, w której uwzględniałoby obok objawów przyczyny wywołujące dane zaburzenie. Nie jest to jednak możliwe, gdyż nie zawsze są one w pełni rozpoznane oraz dlatego, że jedna przyczyna może wywołać różne objawy, a ten sam objaw może być następstwem wielu przyczyn.

Zaburzenia mowy w oparciu o kryterium przyczynowe.

Kategorie oparte na kryterium etiologicznym i mechanizmach prowadzących do zaburzeń mowy mają na celu ustalenie, jakie jest źródło powstałych nieprawidłowości.

A) Wg. I. Styczek- wyróżnia zaburzenia pochodzenia:

• egzogennego( zewnątrzpochodne, środowiskowe, wywołane przez czynniki społeczne)

• endogennego ( wewnątrzpochodne)

Przy zaburzeniach mowy pochodzenia egzogennego nie stwierdza się defektów anatomicznych czy psychoneurologicznych, które można by uznać za ich przyczynę. Podłożem zaburzęń są ujemne wpływy środowiska w postaci: złych wzorców językowych, nieprawidłowych postaw, niewłaściwej atmosfery i stylu wychowawczego.

1. Postawy. Mogą być:

• stymulujące- akceptacja kochająca związana z ciepłem uczuciowym. Są najbardziej sprzyjające procesowi rozwojowemu, wyrażające się zainteresowaniem mową dziecka, inspirowaniem i wyzwalaniem chęci powiadamiania, budzeniem tak zwanej radości mówienia.

• obojętne- obojętność zaniedbywanie, przejawiające się brakiem świadomych oddziaływań

• hamujące- nadmierna opiekuńczość- czyli mowa nianiek, tolerancję, akceptację przypadkową, niechęć, odrzucanie, unikanie, nadmierne wymagania ( B.Sawa). Są niekorzystne, gdyż wywołują u dziecka reakcję obronną w formie niechęci do mówienia, a w krańcowych wypadkach mogą prowadzić do poważnego opóźnienia rozwoju mowy.

2. Styl wychowawczy. Jednolity styl wychowawczy korzystnie wpływa na rozwój dziecka ( w tym i jego mowy). Brak jednomyślności może spowodować zachwianie równowagi emocjonalnej, objawy nadpobudliwości lub zahamowania.

• wychowanie zbyt surowe- przyczynia się do powstawania lęku, buntu, czy agresji, co może prowadzić do jąkania.

• Wychowanie zbyt troskliwe- sprzyja postawie lekceważącej wobec otoczenia. U tych dzieci obserwuje się mowę niestaranną, niedbałą, bywa przedłużony okres swoistej wymowy dziecięcej, czyli opóźnia się proces rozwoju mowy.

• Wychowanie niekonsekwentne- wytwarza niepewność, zmienność nastrojów, czego rezultatem mogą być zaburzenia tempa i rytmu mowy sprzyjające powstawaniu jąkania.

3. Atmosfera wychowawcza. Cierpliwość i zainteresowanie rodziców osiągnięciami dziecka aktywizuje je do mówienia, zachęca do relacjonowania swoich przeżyć, inspiruje do formułowania myśli i przekazywania ich, stanowiąc cenne ćwiczenia językowe.

4. Wzorzec językowy. Najważniejsze jest otoczenie i to ono wpływa na język dziecka. Niedobory dziecka mogą być spwodowane niedbałą, bądź wadliwą wymową dorosłych, które z czasem- przy braku odpowiedniej opieki mogą się utrwalić.

Do zaburzeń mowy pochodzenia endogennego I.Styczek zalicza się:

• Dysglosję- to jest zniekształcenie dźwięków mowy lub niemożność ich wytwarzania na skutek nieprawidłowej budowy narządów mowy bądź obniżenia słyszalności.

• Afazję- czyli częściową lub całkowitą utratę znajomości języka bądź jego rozumienia na skutek uszkodzenia struktur korowych.

• Dyslalię ( alalię)- rozumiane jako opóźnienie w przyswajaniu sobie języka, wynikające z uszkodzenia struktur korowych lub wolniejszego wykształcania się funkcji pewnych struktur mózgowych.

• Dysartrię ( anartrię)- polegające na zniekształceniu dźwięków mowy lub niemożności ich wytwarzania w wyniku uszkodzenia ośrodków i dróg unerwiających narządy mowne ( artykulacyjne, fonacyjne, oddechowe)

• Oligofazję, dysglosję- wynikające z niedokształcenia mowy na skutek upośledzenia umysłowego

• Jąkanie- czyli zaburzenia płynności mowy ( rytmu i tempa), przejawiające się skurczami mięśni artykulacyjnych, fonacyjnych, oddechowych. Przyczyny są nieznane. Zaliczane do nerwic mowy.

• Logonurozy - ( nerwice mowy: mutyzm, afonia) polegające na zaburzeniach tempa mowy, modulacji, siły czy wysokości głosu charakterystyczne u osób cierpiących na nerwice.

• Schizofazję- mowę osób, u których występują zaburzenia myślenia wynikające z zaburzeń psychicznych.

• Dysfemię- wady mowy u osób z zaburzeniami sfery emocjonalnej

• Dysfrazję- wady mowy wywołane zaburzeniami osobowości.

B) W klasyfikacji przyczynowej może być również uwzględnione, czy występujące zaburzenie wynika z uszkodzeń obwodowych czy ośrodkowych.

1. Zaburzenia obwodowe- ich przyczyna leży na obwodzie- w obrębie analizatora słuchowego, w narządach, które wykonują ruchy mowne i odbierają czucie tych ruchów ( nieprawidłowa budowa aparatu artykulacyjnego: wadliwy zgryz, rozległe ubytki w uzębieniu, rozszczep podniebienia, wargi, niedrożność nosa). Powstałe niezależnie od przyczyn mózgowych.

2. Zaburzenia pochodzenia ośrodkowego- ich przyczyna tkwi w nieprawidłowej strukturze i funkcji ośrodkowego układu nerwowego, to jest ośrodkach mowy w mózgu: odbiorczych ( czuciowych), nadawczych ( ruchowych). Nieprawidłowa budowa bądź dysfunkcja OUN może prowadzić do zaburzeń analizy i syntezy zarówno w sferze odbioru(percepcji mowy) jak i jej przetwarzania(aktu mowy). Mogą być również utrudnione: różnicowanie dźwięków mowy i kinestetyczne różnicowanie wykonanych ruchów artykulacyjnych.

Zaburzenia mowy pochodzenia organicznego i czynnościowego.

1. Organicznego- gdy stwierdza się brak anatomicznych warunków do poprawnej wymowy( np. wady zgryzu, rozszczepu podniebienia czy wadliwej budowy podniebienia oraz defektów słuchu lub zmian organicznych w mózgu).

2. Czynnościowego- wystęują, gdy narządy mowy są zbudowane prawidłowo, a mimo to wymowa odbiega od normy ( np. na skutek porażeń, obniżonego napięcia mięśni realizujących akt mowy) bądź przy zaburzeniach rozwoju emocjonalnego.

Zaburzenia mowy w oparciu o kryterium objawowe.

• I. Styczek( 1980) rozróżnia:

• Zakłócenia znajomości języka- polegające na opóźnionym przyswajaniu go sobie bądź na jego utracie ( całkowitej lub częściowej)- występujące w zakresie systemu leksykalnego, gramatycznego i fonologicznego( tzn. w zakresie wzorców słuchowych lub kinestetyczno- ruchowych głosek i cech prozodycznych mowy)

• Zakłócenia w realizacji głosek i cech prozodycznych mowy występujące przy prawidłowej znajomości języka.

• Zakłócenia treści wypowiedzi

• Zakłócenia mieszane

Zaburzenia te mogą być spowodowane uszkodzeniem różnych mechanizmów mowy.

• według L.Kaczmarka ( 1973) trzy części składowe, jakie można wyróżnić w każdej wypowiedzi, to jest: treść, formę językową, substancję- determinują trzy rodzaje zaburzeń mowy:

• Zaburzenie treści- charakterystyczne dla osób chorych psychicznie

• Zaburzenie języka- będące skutkiem ogniskowych uszkodzeń mózgu ( jak afazja, dysfazja) czy mikrouszkodzeń mózgu (alalia).

• Zaburzenia substancji ( formy dźwiękowej) w dwóch płaszczyznach:

• w płaszczyźnie suprasegmentalnej( prozodycznej), zaburzenia te występują w następstwie: odziedziczenia niepełnowartościowego systemu nerwowego: chronicznych sytuacji konfliktowych, błędów wychowawczych itd.( jąkanie)., organicznego zaburzenia centralnego mechanizmu mowy ( giełkot), przeciążenia narządu głosowego ( afonia), zbyt słabej lub zbyt intensywnej pracy wiązadeł głosowych ( dysfonia).

• W płaszczyźnie segmentalnej ( głoskowej, fonicznej) zaburzenia formy dźwiękowej mogą być spowodowane: uszkodzeniem słuchu, uszkodzeniem obwodowych narządów mowy, uszkodzeniem ośrodków korowych i dróg nerwowych ( ruchowych i czuciowych), wpływami środowiska.

Każda z wymienionych przyczyn może wywołać dyslalię.

8.Różnica między zaburzeniami mowy, wadą mowy i wadą wymowy. Na czym polega różnica między wadą wymowy a błędem wymowy a przejęzyczeniem?

Mowa jest nieprawidłowa wówczas, gdy różni się od tej, która jest w użyciu danej grupy społecznej- u ludzi dorosłych, gdy mowa jest ukształtowana. Natomiast u dzieci 7 letnich do wad nie zalicza się okresowo występujących nieprawidłowości w rozwoju ich mowy.

Rozwój wskazuje na fakt, że zaburzenia rozwoju mowy i języka nie występują jedynie u dzieci, gdyż proces nabywania językowej sprawności systemowej trwa do 6-7 roku życia.

Zniekształcenia wynikające z nieukończonego rozwoju mowy nie są wadami wymowy. Dziecko stopniowo uczy się form gramatycznych, przyswaja słownictwo i wymowę poszczególnych głosek- i zanim je opanuje- jego wymowa przechodzi przez różne stadia.

W zakresie wymowy do wadliwych zalicza się tylko te dźwięki, które należą do zasobu fonetycznego języka polskiego. Przypadki zastępowania jednych głosek przez inne (substytucja), nie wymawianie głosek w ogóle (elizja) czy mylenie głosek brzmiących podobnie, występujące do 7 roku życia, mogą być przejawem nieukończonego rozwoju mowy a nie jej wadą.

Zaburzenia rozwoju mowy i języka to-zaburzenia rozwoju sprawności językowych ( systemowej lub/ i komunikacyjnej). Są to rozmaite zaburzenia zachowania językowego u dzieci w okresie kształtowania i rozwoju mowy ( występujące do 6-7 roku życia), o różnej etiologii.

Zaburzenia rozwoju komunikacji językowej mogą wystąpić jako:

• Pierwotne zaburzenia zachowania językowego ( specyficzne zaburzenia rozw. mowy i języka)

• Zaburzenia wtórne w stosunku do innych zaburzeń rozwojowych ( głuchoty, upośledzenia umysłowego, defektów strukturalnych) ściśle związane z tymi zaburzeniami.

• Jedne z wielu objawów rozległych zespołów zaburzeń tj. całościowych zaburzeń rozwojowych ( autyzmu dziecięcego, zaburzeń dezintegracyjnych itp.)

W zależności od przyczyny i wieku dziecka mogą się one przejawiać w postaci długotrwałego braku rozwoju mowy, jego zahamowania czy regresu do wcześniejszych etapów rozwojowych, lub w postaci częściowej lub całkowitej utraty wykształconych zdolności ekspresyjno- percepcyjnych. Jeżeli stany te się utrzymują może dojść do opóźnienia rozwoju mowy. Zjawisko to wyprzedza pojawienie się różnych form zaburzeń mowy.

Zaburzenia języka-wynikają z braku kompetencji językowej ( fonologicznej, semantycznej, syntaktycznej). W wyniku uszkodzenia obszarów w korze mózgowej, które są odpowiedzialne z językową organizację informacji, czyli z programowanie mowy, za właściwe ukształtowanie treści i formy wypowiedzi, zaburzenia języka powstają w wyniku rozpadu systemu komunikacyjnego, a u małych dzieci są następstwem opóźnienia lub braku możliwości wykształcenia się kompetencji językowej.

Zaburzenia mowy- obejmują swoim zasięgiem wszelkie nieprawidłowości mowy- bez względu na ich stopień, objawy i etiologię- które prowadzą do zaburzeń komunikacji językowej. Tego terminu używa się do określenia wszystkich patologicznych zaburzeń zachowań językowych, począwszy od prostych wad wymowy kończąc na całkowitej niemożności mówienia i rozumienia wyłącznie.

Przejawiają się w różny sposób. Mogą dotyczyć artykulacji niektórych głosek ( reranie, seplenienie itp.) lub całkowitej niemożności mówienia ( afazja, głuchoniemota).

Zaburzenia mowy u dzieci mogą mieć postać zaburzeń rozwojowych lub nabytych, u dorosłych są nabyte, ale mogą być konsekwencją zaburzeń rozwojowych powstałych w dzieciństwie.

L. Kaczmarek twierdzi że, zaburzenia mowy polegają na tym, że nie potrafimy właściwie zbudować wypowiedzi lub też jej percypować. Wypowiedź w różnym stopniu ulega zniekształceniu.

Określenia zaburzenie, zakłócenie mowy odnoszą się do czynności, a zniekształcenie, wada do wytworu.

I. Styczek twierdzi że zniekształcenie mowy jest konsekwencją zaburzeń mowy.

Wada mowy- jest spowodowana czynnikiem biologicznym. Wada mowy stanowi odchylenie od normy językowej, spowodowane zmianami w budowie narządów mowy ( nadawczych, odbiorczych) lub dysfunkcją mechanizmów mowy na poziomie centralnym i obwodowym (I. Styczek)

Wada wymowy- występuje w przypadku zaburzeń mowy polegających na niemożności prawidłowego wymawiania jednego lub kilku czy nawet kilkunastu dźwięków tj. gdy zaburzona jest dźwiękowa strona języka.

Przejęzyczenie-

1. przypadkowa, doraźna deformacja wyrazu, niezamierzone odstępstwo od normy wymawianej, powstałe niezależnie od stopnia opanowania mowy.

2. pomyłka, doraźny błąd, jest jednym z objawów zniekształceń syntagmatycznych formy wyrazu, występujących jako:

• asmymilacja,

• metateza,

• elizja,

• epentaza( wstawka),

• antycypacja ( przedwczesne użycie jakiegoś członu wypowiedzi)

• perseweracja( powtarzanie któregoś członu wypowiedzi),

• mutylacja ( skrócenie wyrazu na skutek redukcji fonemów), kontaminacja ( tworzenie jednego wyrazu z dwóch innych wyrazów), redukcja grup spółgłoskowych.

Na czym polega różnica między wadą wymowy a błędem wymowy?

Przy wadzie wymowy najczęściej nie ma warunków do prawidłowej wymowy

( nieprawidłowa budowa bądź niepełna sprawności narządów owy czy słuchu)

i zazwyczaj człowiek ma świadomość zaburzenia. Przy błędzie wymowy istnieją wszelkie podstawy, by mówić prawidłowo, jednakże na skutek braku świadomości popełnianych błędów wymowa odbiega od normy

Na czym polega różnica między błędem wymowy a przejęzyczeniem?

Błędy wymowy są zjawiskiem powtarzającym się, natomiast przejęzyczenie jest jednorazowe. Przejęzyczenie jest natychmiast korygowane.

Jaka jest różnica pomiędzy zaburzeniem mowy, wadą mowy i wadą wymowy?

Zaburzeniami mowy są wszelkie nieprawidłowości mowy, wywołane czynnikami endogennymi( od prostej wady wymowy do niemożności mówienia włącznie) i egzogennymi( środowiskowymi) natomiast wada wymowy określa tylko zniekształcenia wywołane czynnikami endogennymi. Różnicuje je więc czynnik etiologiczny. Ponieważ u podłoża wad leżą różne defekty anatomiczne lub psychoneurologiczne, natomiast zaburzenia mowy mogą być również wywołane przez przyczyny zewnętrzne, takie jak: niewłaściwe postawy, wzorce językowe, styl wychowawczy. Zaburzenia mogą dotyczyć wszystkich aspektów mowy tj, leksykalnego, gramatycznego, syntaktycznego, fonetycznego i ekspersyjnego, natomiast wad wymowy odnosi się do aspekty fonetycznego.

Zaburzenia i wady mowy mogą się manifestować zarówno zaburzeniami w treści wypowiedzi, formy, jak i jej substancji, natomiast wady wymowy- jedynie zaburzeniami poziomu organizacji wypowiedzi- czyli substancji.

9.Prawidłowe kształtowanie się i rozwój mowy dziecka. Porównaj stan mowy dziecka trzy-, cztero- lub pięcioletniego prawidłowo słyszącego. W normie intelektualnej oraz wybranego dzeicka z przedszkola specjalnego lub przedszkola dla dzieci z wadą słuchu.

Kształtowanie się i rozwój mowy dziecka.

Rozwój mowy uwarunkowany jest genetycznie, ale zależy nie tylko od wrodzonych właściwości organizmu, ale także od warunków społecznych.

Na rozwój mowy wpływają 3 grupy czynników:

• Biologiczne

• Społeczne

• Psychologiczne

Etapy kształtowania się mowy:

OKRES PRZYGOTOWAWCZY- okres życia płodowego. Wykształcają się narządy mowne, rozpoczyna się ich funkcjonowanie.

OKRES MELODII- od urodzenia do 1 roku życia ( sygnału apelu)

Natychmiast po urodzeniu dziecko wydaje krzyk spowodowany pierwszym oddechem. Krzyk i płacz to symptomy diagnostyczne ( reakcja na ból, zimno, głód, zadowolenie, niezadowolenie) (Dźwięki nieartykułowane zbliżone do a, o, u) i ćwiczenie narządu odechowego( rytm oddechu jest kierowany pracą mózgu i impulsami mózgowymi). Jest to etap prewokaliczny- zaczątek mowy.

W 2-3 miesiącu dziecko zaczyna głużyć tzn. wytwarza dźwięki najczęściej gardłowe, tylnojęzykowe i pojedyncze lub w połączeniu z samogłoską. Głużenie jest odruchem bezwarunkowym i treningiem narządów artykulacyjnych. Głużą także dzieci głuche.

OK. 6 miesiąca głużenie przekształca się w gawożenie, które charakteryzuje się powtarzaniem przez dziecko dźwięków wydawanych przez nie przypadkowo lub posłyszanych od otoczenia. Dziecko, bawiąc się wytwarzaniem dźwięków, wymawia prawie wszystkie samogłoski i wiele spółgłosek najczęściej : p, b, t, d, z, g, n, l, ł oraz dźwięki nie należące do systemu języka polskiego jak mlaski, dźwięki wymawiane na wdechu lub na wydechu.

OK. 7 - 8 miesiąca dziecko zaczyna reagować na mowę. Początkowo główną rolę odgrywa melodia, znaczenie wyrazu nie jest rozumiane. Na ton ostry dziecko reaguje płaczem, uśmiecha się zaś, gdy przemawia się do niego pieszczotliwie.

W 3 kwartale- naśladownictwo sylab- echolalia

W 4 kwartale rozwija się rozumienie, które znacznie wyprzedza mowę samodzielną. Dziecko jest w stanie zidentyfikować kilka wyrazów tzn. skojarzyć posłyszane nazwy z odpowiednimi przedmiotami. Rozumie swoje imię oraz proste polecenie związane z sytuacją.

Pod koniec 1 roku życia dziecko zaczyna wymawiać pierwsze wyrazy, jak da, na, mama

OKRES WYRAZU- od 1 do 2 roku życia. ( sygnału jednoklasowego)

Dziecko w tym czasie wymawia wszystkie samogłoski za wyjątkiem nosowych, a ze spółgłosek: p, b, m, t, d, n, ś, ć, dź. Pierwsze wyrazy nie są początkowo kojarzone z żadnym desygnatem, ale w następnym etapie rozwoju mowy wyraz tata może oznaczać każdego mężczyznę podobnie jak hau- hau każde zwierzę.

Echolalia - powtarzanie za dorosłymi prostych wyrazów.

Substytucje- głoski trudniejsze dziecko zastępuje łatwiejszymi, upraszcza grupy spółgłoskowe.

Początkowo każde słowo kojarzy się ściśle z konkretnym przedmiotem. Nowe zastosowanie danego wyrazu dla oznaczenia innego przedmiotu wymaga wytworzenia się pojęcia, które wykształca się u dziecka dosyć szybko. Większość dzieci półtorarocznych potrafi już spełniać proste polecenia, a także można zaobserwować u niech początki mowy spontanicznej. Wyrazy zaczynają zastępować gesty, którymi dziecko posługiwało się dotychczas, wyrażając swoje życzenia. Wyraz pełni funkcje całej wypowiedzi. Dziecko zaczyna używać słów dla oznaczenia przedmiotów, które są nieobecne. Przy końcu 2 r.ż dziecko próbuje wypowiadać swoje doznania.

W 24 miesiącu dziecko wypowiada 300 słów, w 28 miesiącu 900 słów. Większość z nich stanowią rzeczowniki, używane w mianowniku i będące nazwami przedmiotów z najbliższego otoczenia dziecka.

OKRES ZDANIA- od 2 do 3 roku życia ( sygnał dwuklasowy)

Dziecko wymawia wszystkie samogłoski oprócz nosowych oraz spółgłoski: p, b, m, pi, bi, mi, wi, fi, w, f, k, g, h, ki, gi, hi, ś, ź, ć, dź, ń, t, d, n, l, mogą pojawić się głoski s, z, c, dz, rzadko sz, rz, cz, dż- zamieniane na ś, ź, ć, dź. Trudniejsze głoski są nadal zastępowane łatwiejszymi. Zdarza się, ze dziecko w izolacji głoskę wypowie, ale w wyrazie nie.

Pojawia się świadomość wymawianiowa, dziecko zauważa, że ktoś powiedział źle: nie mówi się jowej tylko jowej.

Dziecko zaczyna rozumieć rozmowę rodziców dotyczącą członków rodziny, przedmiotów interesujących je lub aktualnych wydarzeń.

Dziecko wymawia już 800-1500 wyrazów. Pierwsze zdania są dwuwyrazowe i wyłącznie twierdzące. Dosyć szybko jednak pojawiają się proste zdania pytające i rozkazujące. Z części mowy najczęściej używane są rzeczowniki będące nazwami konkretnych przedmiotów występujących w otoczeniu dziecka. Czasowniki, oznaczające czynności fizjologiczne, ruch, pozycje używane są początkowo w formie bezokolicznika ale wkrótce pojawiają się w czasie teraźniejszym, przeszłym , przyszłym w formie strony czynnej, biernej, zwrotnej, ale nie zawsze poprawnie. Użycie przypadków często jest także niewłaściwe. Dzieci 2 letnie używają kilkunastu przymiotników i zaczynają posługiwać się spójnikami.

Dzieko mówi o sobie „ja”

OKRES SWOISTEJ MOWY DZIECIĘCEJ- od 3 do 7 roku życia.

Trzylatek potrafi się porozumieć z otoczeniem, artykulacja coraz bardziej zbliża się do prawidłowej. Głoski s, z, c, dz, sz, rz, cz, dż są zastępowane łatwiejszymi lub mylone, r- w ogóle nie wymawiane, upraszcza grupy spółgłoskowe

4 latek powinien wypowiadać głosko s, z, c, dz, głoski sz, rz, cz, dż zamieniane są na s, z, c, dz, lub ś, ź, ć, dź. Czasami pojawia się prawidłowa głoska r. Czasami upraszcza grupy spółgłoskowe.

U 5 latka pojawia się głoska r, pojawiają i utrwalają się głoski sz, rz, cz, dż. Bardzo rzadko upraszcza grupy spółgłoskowe.

6 latek powinien już wymawiać wszystkie głoski.

7 latek powinien mieć już mowę w pełni ukształtowaną, dysponować dużym zasobem słownictwa, poprawnie budować zdania pod względem składniowym.

W tym okresie występują zjawiska:
metateza- przestawianie głosek i sylab'

Asymilacja- upodobnienie np. chlebek- bebek

Kontaminacja- połączenie dwóch

Rozwój mowy nie u wszystkich dzieci przebiega jednakowo. Stopień rozwoju mowy zależy od wpływów środowiska, zdolności pedagogicznych rodziców i psychofizycznego rozwoju dziecka.

Wstęp. Swoiste formy językowe u dzieci od 1-go do 7-go roku życia, które nie słyszy wad wymowy.

Według badań przeprowadzonych w Polsce (T. Bartkowska) zaledwie 2,9% dzieci 5-letnich mówi poprawnie w stosunku do właściwej formy mowy dorosłych, a 37% dzieci 5-letnich nie wymawia jeszcze głosek najtrudniejszych: sz, ż, cz, dż oraz r. Jest to właściwy moment, aby wspomóc rozwój mowy poprzez ćwiczenia artykulacyjne.

I.Przełom pierwszego i drugiego roku życia dziecka to okres mowy bezfleksyjnej.

Dziecko posługuje się kilkoma wyrazami z natury nieodmiennymi. Zalążki fleksji zaczynają się około półtora roku. Rozwój fleksji zaczyna się, gdy następuje przeciwstawienie trybu rozkazującego oznajmującemu. Druga droga to dystynkcja czasów teraźniejszy - przeszły. Jedną z najtrudniejszych opozycji fleksyjnych jest dystynkcja osób jako kategorii gramatycznej. Zdanie kształtuje się od początku rozwoju językowego, ponieważ dziecko ma wzorce zdania, gdyż otoczenie posługuje się tymi formami wypowiedzi.

II.Dziecko w wieku 3 lat mając już spory zasób głoskowy powinno posługiwać się rozbudowanymi sygnałami dwuklasowymi. Jednak układ zasad ich budowania nie jest jeszcze w pełni utrwalony, stąd dziecko kształtuje drogą analogii, kontaminacji, przestawek głoskowych liczne twory językowe. W tym okresie utrwalają się jeszcze przedniojęzykowe zębowe s, z, c, dz.

III.Dziecko 4-letnie powinno już wymawiać w mowie potocznej s, z, c, dz. Często między 4 a 5 rokiem życia pojawia się głoska r, a jej opanowanie jest dla dziecka takim sukcesem, że nadużywa jej zamieniając l w r np. lalka = rarka, korale = korare. Jest to typowy objaw hiperpoprawności, który samoczynnie zanika gdy nastąpi pełna automatyzacja tego dźwięku w mowie dziecka. Głoski sz, ź, cz, dż są zastępowane przez s, z, c, dz lub ś, ź, ć, dź i jest to seplenienie fizjologiczne. Tylko 5% dzieci w tym wieku mówi całkiem poprawnie.

IV.Mowa dziecka 5-letniego jest już właściwie zrozumiała. Pojawiają się głoski sz, ż, cz, dż, chociaż w mowie potocznej mogą być jeszcze zamieniane na: s, z, c, dz. Głoska r powinna być już wymawiana, ale często pojawia się dopiero w tym okresie.

    Ważnym czynnikiem komunikatywności żywej mowy jest płynność wypowiedzi, regulowana prawidłowym, szybkim wdechem i długim, możliwie równomiernym wydechem, po którym odbywa się proces udźwiękowienia całości myślowej. Dzieci w wieku przedszkolnym (3-4- letnie) najczęściej nie wykazują jeszcze w dłuższych wypowiedziach całkowitego zautomatyzowania tego procesu, stąd obserwujemy jak "zachłystują się powietrzem" podczas recytacji wierszy lub w czasie wypowiadania dłuższych zdań, zanikają końcówki wyrazów lub sylaby początkowe. U dzieci starszych, nawet 7-letnich, widoczne są błędy i zniekształcenia w tym zakresie, jak np.:

1.opuszczanie sylaby początkowej lub końcowej (zupa pomidorowa = zupa midolowa, lokomotywa = komotywa, parasol = palas);

2.przestawianie głosek (elementarz = emelemtasz, ławka = wałka);

3.tworzenie nowych wyrazów na podstawie dwóch, tzw. neologizmy dziecięce (zadzwonić + telefonować = zatelefonić),

4. tworzenie nowych wyrazów na podstawie ich funkcji (żelazko = prasowaczka, fontanna = tryskawica, nabiorę na widelec = zawidelcuję, pracownicy na budowie = budowniki)

Jeżeli dziecko do 5 r. ż. nie przejawia zainteresowania poprawnym sposobem mówienia , a widoczne są jakieś wady wymowy, należy zgłosić się do logopedy.

V.Dzieci 6 - 7-letnie powinny wymawiać wszystkie poszczególne dźwięki mowy prawidłowo. Jednak duży procent dzieci nie wymawia prawidłowo w wyrazach spółgłosek: s, z, c, dz , sz, ż, cz, dż, r. Różnice w poziomie poprawności wymowy dzieci powodowane sątakże wpływami środowiska (gwary środowiskowe). Błędy wymowy charakterystyczne dla tego wieku i środowiska dziecka są dowodem jego normalnego rozwoju, a dają się usunąć w toku nauczania w przedszkolu i szkole przez rozwijanie wrażliwości słuchowej i odpowiednie ćwiczenia oddechowe, artykulacyjne lub zabawy ortofoniczne. Jeśli więc rozwój mowy jest opóźniony należy niezwłocznie skontaktować się z logopedą.

Porównanie dziecka 5-letniego prawidłowo słyszącego z dzieckiem z zespołem Downa.

Istnieje wielka zależność rozwoju mowy od rozwoju czynności umysłowych i odwrotnie. Mowa wywiera wpływ na powstawanie i kształtowanie się takich czynności umysłowych jak: -spostrzeganie,

-wyobrażanie, porównywanie,

- wnioskowanie.

Mowę słusznie nazywa się -narzędziem myślenia”, gdyż właśnie w słowach krystalizują się myśli.

Mowa , jako jeden z procesów istotnych dla rozwoju człoweka, odgrywa ważną rolę w komunikacji międzyludzkiej.

Stan mowy dziecka 5-letniego prawidłowo słyszącego, w normie intelektualnej.     Od dziecka 6-letniego możemy oczekiwać

Stan mowy dziecka z przedszkola specjalnego- zespół Downa

•poprawnej wymowy wszystkich głosek i grup spółgłoskowych, ( ale z  praktyki wynika, że duża grupa dzieci ma jeszcze problemy z głoskami pojawiającymi się najpóźniej - sz, ż, cz, dż, r; •dość bogatego słownictwa, poprawnego budowania zdań, wyrażania swoich myśli; •umiejętności samorzutnego wypowiedzenia się na temat obrazka (co i kogo przedstawia, co tam się dzieje - nazywanie czynności); •sprawnego rozróżniania i nazywania kształtów (np. przedmiotów z otoczenia), znajomości figur geometrycznych, takich jak: kwadrat, prostokąt, trójkąt, koło; •umiejętności porównywania (odnajdywania różnic i podobieństw) oraz klasyfikowania przedmiotów pod względem: wielkości, koloru, kształtu, czy funkcji użytkowej wskazanego przedmiotu; •umiejętności analizy i syntezy słuchowej wyrazów o prostej budowie fonetycznej (tzw. głoskowania); •umiejętnego wyodrębniania głosek na początku, na końcu i w środku wyrazu , oraz samodzielnego wymyślania wyrazów rozpoczynających się daną głoską, wyklaskiwania wyrazu sylabami; •umiejętności określania i nazywania: położenia przedmiotu w stosunku do innych przedmiotów: blisko, daleko, między, wewnątrz, na zewnątrz, na brzegu, obok, nad i pod; •kierunku: w tył, do przodu, do góry, w dół, przed siebie, w bok, na wprost •wielkości przedmiotu: mały - większy - największy, taki sam, gruby - chudy, długi, dłuższy, najdłuższy, krótki, •ciężaru: ciężki, lekki, lżejszy, taki sam •czasu i jego upływu: rano, południe, wieczór, długo, dłużej, krótko, teraz, przedtem, potem, najpierw dzisiaj, wczoraj, jutro; •umiejętności rozpoznawania wielkich i małych liter drukowanych (ale bez dwuznaków: sz, cz, rz, ch, bez -±” i -ę”, -j”, bez zmiękczeń) oraz cyfr; •umiejętności czytania wyrazów, zdań, krótkich tekstów; •umiejętności uważnego słuchania opowiadania, śpiewu; •umiejętnego używania podstawowych zwrotów grzecznościowych (przepraszam, do widzenia...).

*mowa często niewyraźna, bełkotliwa, zamazana. *głos często bywa chrypiący, zniekształcony. *niektóre dzieci z tym zespołem nie potrafią mówić, wykorzystują wtedy sygnały mimiczne, pokazują ruchem. *okresy kształtowania się mowy nie przebiegają równolegle z wiekiem i nie nadążają za nim. I. Okres melodii(sygnału-apelu) -głużenie - 4-13m.ż. -gaworzenie-7m.z. - 6 r. ż. II. Okres wyrazu(sygnału jednoklasowego) W ten okres wchodzą między 18m.ż-10r.ż. Pierwsze wyrazy przez nich wypowiedziane to: nazwy osób(mama, tata, baba, dada, dzidzi, itd.),przedmiotów lub części ciała (oko, kot, lala, mi, miś, itd.),czynności(je, pije, śpi, daj, ma, itd.) III. Okres zdania(sygnału dwuklasowego) i okres swoistej mowy dziecięcej(swoistych form językowych) Dzieci te w ten okres wchodzą z bardzo dużym opóźnieniem, czasem nawet kilkunastoletnim, a niektórym z nich nigdy prawdopodobnie nie uda się dojść do tego etapu rozwoju. *Dzwięki: s, z, c, ,r ; - ich wymowa jest opanowana. Dzieci te czasem niepoprawnie artykułują poszczególne dźwięki, stąd zbudowane z nich wyrazy ( wypowiedzenia) są niewyraźne, bełkotliwe, nieczytelne. Czasem pojedyńcze dźwięki wypowiadają prawidłowo, natomiast w potoku fonicznym ( wypowiadanym wyrazie, zdaniu) bywają one zniekształcone. Często statyczne, mało elastyczne wargi uniemożliwiają artykulację głosek wargowych (p,b,m) i wargowo - zębowych(w,f).Wymawiane dźwięki, a w ślad za tym wyrazy mogą być również zniekształcone przez dziecko na skutek nieprawidłowo funkcjonującego aparatu słuchowego( dysfunkcje narządu słuchu, obniżenie progu słyszenia,...) *Forma wypowiedzi: Pełna umiejętność budowania wypowiedzi i posługiwanie się formami, które obowiązują. Wypowiedzi na ogół mało komunikatywne, nie zrozumiałe dla osób spoza kręgu najbliższej rodziny *Słownictwo: 3500-7000 wyrazów ( w zależności od środowiska wychowawczego) *Najczęściej wystąpić mogą trudności w czasie : -głoskowania (dzielenia wyrazu na głoski i scalania wyrazów z wypowiadanych głosek), -dzielenia wyrazów na sylaby, - rozpoznawaniu liter o podobnym wzorze graficznym i w pisaniu. *Wadliwej wymowie dość często towarzyszą również zaburzenia słuchu fonematycznego, tzn., że dziecko słyszy dobrze (ma sprawny narząd słuchu), ale wykazuje trudności w identyfikowaniu głosek w niektórych opozycjach (np. myli wyrazy mające głoski dźwięczne z bezdźwięcznymi: półka bułka, buty - budy).

10.Metodyka logoterapii- diagnostyka i dydaktyka. Przedstaw zasady oraz etapy badania i postępowania logopedycznego.

Terapia logopedyczna- ( postępowanie logopedyczne)

1. indywidualna

2. grupowa

3. ćwiczenia ortofoniczne- kultura żywego słowa np. ćwiczenia wyrazistej artykulacji, akcentu, płynności mowy, rozwijania słownictwa biernego i czynnego, prawidłowego kształtowania zdań, rozwijające słuch- fonetyczno- fonemowy.

Ćwiczenia prawidłowego oddychania i poczucia rytmu.

W terapii logopedycznej duże znaczenie ma zabawa- realizowane są tutaj sytuacje werbalno- dydaktyczne i rozhamowujące ( relaksacyjne). W tym logorytmika ( elementy gimnastyki- usprawnianie motoryki ogólnej i koordynacji ruchowo- przestrzennej oraz rytmiki i żywego słowa, uwrażliwianie na czynniki prozodyczne i pośrednie usprawnianie narządów mowy).

Ćwieczenia logorytmiczne przyczyniają się do obniżenia napięcia mięśniowego.

Działania logorytmiczne to:

1. kompensacja - zastępowanie uszkodzonego elementu innymi zachowanymi anatomicznie i funkcjonalnie

2. korekcja- typ działań wykorzystujących różnych technik w celu usunięcia logopatii.

3. rytmizowanie-

4. usprawnianie- zastosowanie działań logopedycznych mających na celu kształtowanie pozytywnych zjawisk paralingwistycznych.

Dydaktyka logopedyczna - metody

Materiał do analizowania zaburzeń może być lingwistyczny i obejmuje płaszczyznę gramatyczną i literacką)

1. materiał fonetyczny

2. materiał leksykalny

3. materiał syntaktyczny

4. płaszczyzna literacka

5. materiał paralingwistyczny

Materiał paralingwistyczny

1. zaburzenia oddychania

2. zaburzenia głosu

Usprawnia się te zaburzenia przez:

ćwiczenia oddechowe

ćwiczenia fonacyjne

ćwiczenia logorytmiczne

ćwiczenia motoryki oralnej

środki dydaktyczne: naturalne

techniczne

symboliczne

Echokorektor, urządzenia elektroakustyczne dla dzieci z wadami słuchu

1. Analizator mowy

2. wzmacniacz korekcyjny z analizatorem

3. indywidualny trener słuchu

4. korektor mowy- w jąkaniu korekcji zaburzeń dźwięczności, w korygowaniu mowy nosowej

5. stymulator logopedyczny ( w korekcji mowy w stanach niedosłuchu i głuchoty, w reedukacji chorych z afazją)

6. relaksator ( badanie napięcia mięśniowego)

7. zeszyty logopedyczne

Funkcja rysunku: emocjonalna

relaksacyjna

aktywizująca

System kontroli i oceny:

Logopeda obserwuje postępy dziecka, oraz swoją pracę, którą następnie ocenia obserwacja dziecka musi dotyczyć dodatkowych potrzeb odnośnie jego innych zmysłów.

Metody pracy

1. Werbalno- słowno- lingiwstyczne na materiale

2. Filologiczne- na materiale literackim

3. Psychologiczne- oparte na empatii

4. Pedagogiczne

Badania mowy

Reedukacja powinna być poprzedzona przeprowadzeniem:

1. anamneza

2. badania słuchu

3. Badaniem budowy sprawności narządów mowy

4. badaniem mowy ( mówienia i rozumienia)

5. innych badań w zależności od potrzeby.

Zarówno wywiad, jak badanie mowy zostały tak opracowane, aby można było je dostosować do osób w różnym wieku i zaburzeń różnego typu.

Badanie mowy nie powinno męczyć badanego: prowadzi się je z przerwami( czasami kilkudniowymi)

Badanie należy rozpocząć do rzeczy najłatwiejszych, każdą instrukcję można powtarzać dwa razy.

Reakcje badanego należy dokładnie zapisywać, zwracając uwagę na ich czas.

Materiał uznawany do badania powinien być stały co umożliwia porównanie wyników różnych osób lub u jednej osoby w różnym czasie.

Badania rozumienia mowy

Nie można zbadać rozumienia wszystkich słów danego języka, czy wyeliminować czynnika zgadywania.

Badanie to prowadzi się w czasie wszystkich kontaktów słownych z badanymi. Jego reakcje na stawiane mu pytania powinny być notowane- jest to materiał informujący o stopniu rozumienia mowy i o umiejętności mówienia. Badający powinien zasłaniać swoja twarz, aby wykluczyć możliwość czytania z ust. Badając dzieci należy ustalić stopień rozumienia mowy i stwierdzić czy odpowiada on wiekowi dziecka, jego rozwojowi umysłowemu.

Badanie rozumienia znaczenia wyrazów.

Należy zwrócić uwagę czy występuje dysocjacja niemożności przypomnienia sobie co dany zespół dźwięków oznacza

Poleca się pokazywać konkretne przedmioty lub obrazki,. Nazwy wymienia się pojedynczo, potem po dwie, trzy. Niemożność utrzymania w pamięci słuchowo kilku elementów świadczy o nietrwałości śladów słuchowych.( nietrwałość pamięci- amnezja słuchowa).

Oko zapałki- okulary

Ucho wazon- książka

Nos

Zapałki okno- drzwi- dywan

Gazeta- klucz- ściana

Poleca się pokazywać na tablicy z barwami te, które wymienia badający.

Poleca się pokazywać u siebie i na tablicy części ciała, wymieniane przez badającego.

Badanie rozumienia zdań

1. krótkich zdań- podawanych w formie poleceń:

1. proszę wstać

2. zapal światło

3. spójrz na sufit

Dając tablicę z rysunkami tego samego desygnatu w różnych sytuacjach, wydaje się polecenia: proszę pokazać dziewczynkę stojącą z lewej strony, dziewczynkę, która skacze, która siedzi i trzyma książkę itd.,

2. dłuższych zdań - podawanych w formie poleceń

1. proszę otworzyć drzwi i zapalić światło,

2. proszę położyć pudełko zapałek na stole, a książkę na krześle itp.

3. Dając tablicę z rycinami tego samego przedmiotu w kilku różnych sytuacjach, wydaje się polecenia:

4. proszę pokazać psa uwiązanego na łańcuchu i siedzącego przed budą.

5. Psa, który leży na ulicy pod drzewem

3. Umiejętności rozpoznawania zdań nielogicznych. Prosi się o podniesienie ręki, gdy usłyszane zdanie jest nielogiczne.

Drzewa rosną w lesie

Podłoga stoi na stole

Czy konie piją wodę?

Czy sól jest słodka?

4. Rozróżnianie zdań podobnych

Wybrać spośród trzech zdań jedno, które wyraża podobną myśl co zdanie wzorcowe

Nie mogę się uczyć, bo jestem zmęczony

Nie chcę się dłużej uczyć, chociaż nie jestem zmęczony. Zmęczenie nie pozwala mi się dłużej uczyć.

Nie wiem dlaczego zmęczyłem się

Badanie rozumienia form fleksyjnych

Można je przeprowadzać w różnej formie np., opisuje się pewne czynności, badany pokazuje odpowiednie rysunki lub wykonuje te czynności, posługując się dwiema kukiełkami.

Jest ojciec i syn. Na ojca patrzy syn. Syn bierze kapelusz ojcu. Ojciec z synem idą ulicą.

Badanie rozumienia form wyrażających stosunki przestrzenne.

Badany pokazuje odpowiedni obrazek lub wykonuje daną czynność.

Książka leży obok teczki

Książka leży pod teczką

Książka leży przed teczką\

Badanie rozumienia treści opowiadania

Badający opowiada jakąś historię, następnie prosi o powtórzenie jej.

Badanie rozumienia przysłów

Badany wyjaśnia znacznie przysłów:

„ co nagle to po diable”

„ nie wszystko złoto, co się świeci”

Badanie słuchu fonematycznego

Pokazywać na tablicy przedstawiającej 2-5 rysunków , którego nazwę wypowiada badający.

1. nazwy zbliżone są pod względem brzmienia np. wrota, broda.

2. Nazwy różnią się tylko głoskami ( dźwięczną i bezdźwięczną)

Bułka - pułka nosze- noże

Kosa- koza biruko- piórko

3. Ustną i nosową

Kosa- kąsa

4. o różnym miejscu artykulacji

fala- sala

ryje- wije

wór- wiór

5. o różnym stopniu zbliżenia narządów mowy

pieje- pije

kot- koc

kora- kura

noc- nos

Podnieś rękę gdy usłyszysz sylabę

Da- ba, ga, da

Pa- ba, da , pa

Ta- da, ta, da

Cza- ca, cza, cia

6. pokazywać na tablicy litery odczytywane przez badającego w różnej kolejności.

I, a, u, p, r, t, w, m itd.

Małe dzieci można badać za pomocą obrazków, przedstawiających np. pociąg, traktor, oraz nagranych na taśmie magnetofonowej dźwięków przez nie wydawanych.

Badanie analizy słuchowej wyrazów

1. podać liczbę głosek w wyrazie : rak, lato, lampa

2. określić pierwszą głoskę w wyrazie: dam, sala ....

3. określić ostatnią głoskę w wyrazie: kot, stolik.....

4. określić trzecią głoskę w wyrazie: luka, masło...

5. podać liczbę sylab w wyrazie: kawa, stolica.....

Badanie umiejętności odczytywania mowy z ust

Poleca się pokazywać konkretne przedmioty lub ich obrazki, nazwy „wprowadza się” wykonując ruchy narządami mownymi bez wytwarznia głosu

Umiejętność tę sprawdza się u źle słyszących i głuchych.

Badanie czynności nadawania mowy

Powtarzanie.

1. samogłosek, ich grup oraz spółgłosek a, o, u, e, y, i, ą, ę - ao, ei, aou,

s, z, cz, dź, ś, ź, f, w, ch, m, n, l, r

2. sylab, połączeń sylabowych nie mających znaczenia:

da, dza, mada, kadapu, ba- bi- bo

3. wyrazów, trudnych w znaczeniu fonetycznie abstrakcyjnym:

las, kura, ołówek, kaloryfer, umiejętności

4. dwóch i trzech wyrazów

nos- rak sól- but- dym

woda- ręka zegar- las- dom

5. zestawień wyrazowych i krótkich zdań

przynieś kawy kobieta- pierze- bieliznę

gorąca zupa kwiaty stoją w wazonie.

6. długich zdań

Wczoraj byłam w teatrze na dobrej sztuce.

7. cyfr

4-7, 6-8, 10-9, itp.

2-7-9, 4-5-3-6, 3-2-1-4-10

Mowa samodzielna- ( spontaniczna)

do jej badania może być wykorzystana każda rozmowa z badanym, którego należy prowokować do mówienia, stwarzając łatwe pytania na bliski mu temat ( nazwiska, adres, szkoła, rodzeństwo itp.) początkowo pytanie formułuje się tak aby można było odpowiedzieć na nie jednym tak - nie.

Notuje się pytania z odpowiedzi ( fonetycznie)

Sprawdza się umiejętność nazywania desygnatów rzeczywistych lub przedstawionych na obrazkach,. W wypadku trudności podpowiada się pierwszą sylabę nazwy:

1. przedmiotów i ich cech

2. czynności

3. kolorów

4. części ciała ( np., u siebie)

1. Podawanie wyrazów o przeciwnym znaczeniu

ciepło-

dobroć-

gruby-

tępy-

2. kończenie zaczętego wyrazu: ołó......

para.......

szcza..........

3. układanie zdań na podane wyrazy: dom, las, silny

wymienianie ( jak najwięcej) nazw zwierząt, mebli, wyrazów, zaczynających się od głoski „p”

sprawdza się umiejętność budowania zdań. Poleca się opisywać obrazki, historyjki obrazkowe. W wypadku trudności pomaga się pytaniami.

Sprawdza się umiejętności opowiadania. Poleca się opowiedzieć film, bajkę, książkę itp.

Należy opisać nieprawidłową artykulację samogłosek, spółgłosek, sylab, wyrazów, zwrócić uwagę na akcentowanie , intonację, płynność mowy, tempo, oddychanie, fonację.

Badanie kinastezji - umiejętności artykułowania poszczególnych głosek w wyrazach.

Kinastezja- zaburzona jest wówczas gdy głoski mylone są w mowie, w piśmie,( zaburzone jest czucie narządów mowy właściwe poszczególnym głokom)

Badanie przeprowadza się podobnie jak badanie słuchu fonematycznego.

11. Dyslalia. Omów objawy, przyczyny i rodzaje postępowania logoterapeutycznego w poszczególnych przypadkach.

Dyslalia- to nieprawidłowość w wymawianiu jednej głoski, wielu głosek, a nawet wszystkich lub niemal wszystkich głosek od razu ( bełkot). Zachowane są rytm, melodia i akcent, sama wymowa jest jednak zatarta, mało zrozumiała lub zupełnie niezrozumiała. W obrębie dyslalii wyróżniamy wszelkiego rodzaju seplenienia, rerania, nieprawidłową wymowę głosek k, g, bezdźwięczność i inne odchylenia od normalnej artykulacji. ( G. Demelowa)

Dyslalia - opóźnienie w przyswajaniu sobie języka na skutek opóźnionego wykształcenia się pewnych struktur mózgowych (I. Styczek)

1. Podział dyslalii w oparciu o kryterium przyczynowe.

• Dyslalia funkcjonalna ( bełkotanie czynnościowe, dyslalia czynnościowa, dyslalia eksperesywna, środowiskowa)- rozumiana jako wadliwa wymowa głosek przy braku uszkodzeń organicznych w budowie aparatu artykulacyjnego.

• Dyslalia organiczna ( dyslalia dentalna, mechaniczna)- uwarunkowana obwodowymi uszkodzeniami: niedosłuchem, anomaliami jamy ustnej i uzębienia, a także anomaliami języka i podniebienia- czyli podstawę zaburzenia stanowią defekty anatomiczne peryferyjnego narządu artykulacyjnego utrudniające prawidłową reprodukcję głosek.

• Dyslalie motoryczne- powstające w wyniku zaburzeń przewodnictwa ośrodkowego, tj. od mózgowej do nerwów obwodowych. Zalicza się je do dyslalii ekspresywnej,

• Dyslalie sensoryczne, których przyczyną są zaburzenia przewodnictwa występującego- od obwodu do kory mózgowej. Zalicza się je do dyslalii impresywnej.

• Dyslalie pochodzenia ośrodkowego- wynikające z nieprawidłowej funkcji centralnej- tj. z nieprawidłowego funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego,

• Dyslalie pochodzenia obwodowego- powstające w wyniku nieprawidłowej budowy receptora słuchowego lub obwodowych narządu artykulacyjnego.

W oparciu o powyższe rozróżnienia powstała klasyfikacja B.Sawy ( dyslalie motoryczne, sensoryczne, pochodzenia ośrodkowego i obwodowego).

Klasyfikacja dyslalii według E.Minczakiewicz- wyróżnia ona sześć grup czynników wywołujących dyslalię:

1. Czynniki środowiskowe ( społeczne), takie jak: nieodpowiednie wzorce wymowy, brak tych wzorców, brak zainteresowania otoczenia mową dziecka, czyli brak świadomego stymulowania i kierowania procesem rozwojowym- dyslalia funkcjonalna

2. uszkodzenia struktur korowych wywołujące dyslalię centralną

3. uszkodzenia struktur obwodowych prowadzące do dyslalii mechanicznej

4. uszkodzenia narządów mowy

5. zaburzenia i wady słuchu- powodujące dyslalię audiogenną , uwarunkowana jest ona zaburzeniami słuchu fonemowego, bełkotanie z powodu upośledzenia słuchu. To brak umiejętności wyodrębniania z otaczających zjawisk akustycznych wypowiedzi słownych i rozróżniania w wypowiedziach cudzych i własnych poszczególnych głosek oraz ich poprawnego wymawiania.

6. Przyczyny wywołujące dyslalię sprzężoną- dyslalia sprzężona- to wadliwa wymowa sprzężona z innymi defektami rozwojowymi, np. upośledzeniem umysłowym, głuchotą.

Podział dyslalii w oparciu o kryterium objawowe.

Podział J.T. Kani:

• Dyslalia głoskowa- badany nie potrafi wypowiedzieć prawidłowo niektórych głosek ( np. sz→s, ż→z, cz→c)

Wymowa głosek zbliżona do właściwej, zastępowanie ich innymi, opuszczane.

• Dyslalia sylabowa- ma miejsce, gdy badany opuszcza lub wstawia sylaby np. zamiast lokomotywa- komotywa

• Dyslalia wyrazowa- badany nie wymawia poprawnie określonego wyrazu, pomimo, że wymawia prawidłowo wszystkie głoski w tym wyrazie. To wadliwa realizacja wyrazów wynikająca z opuszczeń ( elizji) i przestawień głosek, sylab (metatezy głoskowe, sylabowe), przekręceń, zniekształceń wyrazu.

• Dyslalia zdaniowa- badany nie potrafi ze znanych mu wyrazów zbudować zdania. To brak umiejętności budowania wypowiedzi słownej w wyniku wykolejeń składniowych, przestawek.

L. Kaczmarek wyróżnia trzy rodzaje dyslalii:

• Dyslalię jednoraką- gdy tylko jeden fonem jest realizowany odmiennie. Dyslalia jednoraka może być:

• prosta- zniekształcenie dotyczy tylko jednej cechy dystynktywnej fonemu ( np. dźwięczności czy miejsca artykulacji lub też jest realizowana cecha , której on nie posiada s→sz)

• złożona- zniekształcenie kilku cech dystynktywnych fonemu naraz (np. miejsca artykulacji, miękkość i dźwięczność jak w wypadku zamiany ż→sz)

• Dyslalię wieloraką- wadliwa realizacja fonemów w obrębie dwu i więcej stref artykulacyjnych, kiedy kilka lub kilkanaście fonemów realizuje się niezgodnie z tradycyjną normą. Dyslalia wieloraka może być:

• prosta- wadliwa realizacja fonemów w obrębie jednej strefy artykulacyjnej, zniekształceniu ulega jedna cecha dystynktywna fonemów (np. dźwięczność g zamienne na k)

• złożona- zniekształcenie kilku cech dystynktywnych równocześnie (np. g zamieniane na t)

• Dyslalię całkowitą- ( syn.: alalia motoryczna, bełkot, słuchoniemota motoryczna, słychoniemota ruchowa, tetyzm, hotentotyzm, dyslalia tonalna, anartia i dysatria). To wadliwa wymowa w obrębie kilku stref artykulacyjnych.

Przyczyny Dyslalii

Zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego, czyli:

1. nieprawidłowa budowa języka ( język zbyt długi , za krótki, krótkie wędzidełko podjęzykowe)

2. nieprawidłowa budowa podniebienia ( zbyt mocno wysklepione podniebienie twarde tzw” gotyckie podniebienie”, rozszczepy

3. zniekształcenia zgryzu ( zgryz otwarty, przodozgryz, tyłozgryz)

4. anomalie zębowe ( trwałe i przejściowe)

5. przerost trzeciego migdałka

6. polipy

7. skrzywienie przegrody nosowej

8. przerost śluzówki nosa.

Nieprawidłowe funkcjonowanie narządów mowy:

1. niska sprawność języka, warg

2. zakłócona praca mięśni napinających i przywodzących wiązadła głosowe

3. trudności koordynacji pracy wiązadeł głosowych z artykulacją nasady

4. nieprawidłowa praca zwierającego pierścienia gardłowego

5. brak pionizacji języka, co prowadzi do tzw. „infantylnego połykania” i w efekcie do wysuwania języka między zęby

Nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu:

6. zaburzenie analizy i syntezy słuchowej

7. wybiórcze upośledzenie słuchu

8. obniżenie słyszalności ( niedosłuch, głuchota)

9. zaburzenia słuchu fonematycznego

Niesprzyjające warunki do uczenia się mowy związane z czynnikiem społecznym ( uwarunkowania środowiskowe)

nieprawidłowa atmosfera, styl wychowania i postawy rodziców

Uszkodzenia ośrodków i dróg nerwowych unerwiających narżdy mowne ( dyslalia centralna, anartria, dysartria.)

Nieprawidłowe funkcjonowanie OUN ( dyslalia ośrodkowa)

Istnieją także psychiczne przyczyny dyslalii ( brak zainteresowań mową innych, własne wypowiedzi odczuwane są jako coś trudnego, męczącego i dlatego są ograniczane- dyslalia asocjacyjna).

Na powstawanie dyslalii może mieć również wpływ opóźniony rozwój psychomotoryczny i emocjonalny dziecka.

Dyslalia jako zespół objawowy, przejawiający się zniekształceniem tylko jednego aspektu mowy- aspektu artykulacyjnego często towarzyszy innym poważnym zaburzeniom mowy, takim jak dysartria, przy której obok zaburzeń oddechowo - fonacyjnych obserwuje się również zaburzenia artykulacji. Jest jednym z symptomów wyróżnionych w afazji, jąkaniu, mowie niedosłyszących, upośledzonych umysłowo. Może ona być zjawiskiem występującym samoistnie ( dyslalia uwarunkowana ograniczonymi, obwodowymi uszkodzeniami narządów mowy i słuchu) i niesamoistnie będąc następstwem innych zaburzeń o określonej etiologii.

Do dyslalii zalicza się następujące wady wymowy:

1. Sygmatyzm, czyli nieprawidłową realizację głosek dentalizowanych ( ś, ź, ć, dź, s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż).

2. Rotacyzm, czyli nieprawidłową realizację głoski r

3. kappacyzm, nieprawidłowa realizacja głoski k.

4. Gammacyzm , głoska g

5. Lambdacyzm, głoska l

6. betacyzm- głoska b

7. mowę bezdźwięczną- wymawianie głosek dźwięcznych bezdźwięcznie

8. inne odchylenia od normalnej artykulacji

9. Z dyslalii wyodrębniły się oddzielnie jednostki: rynolalia- nosowanie, dysartria.

Formy realizacji dźwięków wyraóżniane w dyslalii.

Podział wad wymowy, uwzględniający podstawowe sposoby realizacji dźwięków: są to:

1. mogilalia- elizja

2. paralalia- substytucja

3. deformacja- zniekształcenie dźwięku

Elizja

Elizja- forma wadliwej wymowy, przy której brak realizacji jakiegoś fonemu w postaci osobnego segmentu ( głoski). Forma ta występuje przede wszystkim przy zniekształeniach fonemów spółgłoskowych.

Elizja pełna- gdy brak realizacji jakiegoś fonemu jest we wszystkich pozycjach w nagłosie, śródgłosie i wygłosie.

Elizja ograniczona- gdy dotyczy tylko niektórych pozycji.

Elizja całkowita- gdy fonem spółgłoskowy realizowany jest jako „zero fonetyczne”

Elizja częściowa- gdy zmianie ulega sąsiedni segment wokaliczny lub, gdy w miejsce fonemu pojawi się segment bezszmerowy.

Substytucja

Substytucja- występuje wówczas, gdy realizacja jakiegoś fonemu mieści się w polu realizacji innego fonemu. Występuje ona częściej od elizjii i: charakteryzuje się większym bogactwem form.

Deformacja

Deformacja- zachodzi wówczas, gdy realizacja jakiegoś fonemu wykracza poza właściwe pole realizacji tego fonemu, a zarazem nie mieści się w polu realizacji innych fonemów. Należy do nich zaliczać głoski nietypowe dla danego systemu fonetycznego, na przykład głoski międzyzębowe, boczne, spiranty, różnie zlokalizowane dźwięki wibracyjne itp.

Wady wymowy zaliczane do dyslalii

1. Sygmatyzm- seplenienie

To nieprawidłowa realizacja głosek dentalizowanych, jednego, dwóch lub wszystkich trzech szeregów ( tj. s, z, c, dz, ś, ź, ć, dź, sz, ,rz, cz, dż). Zaburzona może być artykulacja jednej, kilku lub nawet kilkunastu głosek.

W sygmatyźmie można wyróżnić następujące sposoby realizacji dźwięków:

1. Deformacje( mówimy wtedy o sygmatyzmie właściwym). Polegające na nieprawidłowej wymowie spółgłosek: zębowych( s, z, c, dz,), dziąsłowych ( sz, rz, cz, dż), palatalnych (ś, ź, ć, dź).

Deformacje są wynikiem zmiany miejsca artykulacji głosek, co powoduje zniekształcenie ich brzmienia. W zależności od miejsca, w którym powstaje wadliwa artykulacja, można wyróżnić różne typy seplenienia np. międzyzębowe, przyzębowe, boczne, wargowo- zębowe)

2. Substytucje ( parasygmatyzm), czyli zastępowanie jednych głosek dentalizowanych innymi, realizowanymi prawidłowo. Jest to zjawisko rozwojowe w okresie kształtowania i rozwoju mowy, jednakże gdy utrzymuje się dłużej , należy je uznać za patologię. Najczęściej:

• spółgłoski: sz, rz, cz, dż są zastępowane szeregiem łatwiejszych s, z, c, dz,

• oba szeregi: s, z, c, dz, i sz, ż, cz, dż, są zastęowane przez szereg ś, ź, ć, dź.

• Zastępowane mogą też być spółgłoski dentalizowane, szczelinowe: s, z, ś, ź sz, rz, przez zwarto- szczelinowe: c, dz, ć, dź, cz, dż

• Spółgłoski dentalizowane dźwięczne mogą być zastępowane przez odpowiednie bezdźwięczne ( np. koza→ kosa)

• Pewne głoski dentalizowane dźwięczne mogą być mylone z innymi, zazwyczaj z tymi, przez które były zastępowane we wcześniejszej fazie rozwoju mowy. Są to objawy sygmatyzmu fizjologicznego, rozwojowego.

Substytucja występuje przy zaburzeniu słuchu fonematycznego i niepełnosprawności narządów artykulacyjnych ( za krótkie wędzidełko), zaburzona kinestezja artykulacyjna.

3. Elizje ( mogisygmatyzm),czyli opuszczanie dźwięku. Głoski dentalizowane mogą być opuszczane bądź w ogóle nie realizowane. Podobnie jak w wypadku substytucji: jest to zjawisko rozwojowe do pewnego momentu, gdy utrzymuje się dłużej- należy je uznać za patologię. Np. maszyna- mayna.

Rodzaje sygmatyzmu właściwego:

Seplenienie międzyzębowe- jest to forma występująca najczęściej. Charakteryzuje się tym, że język znajdujący się w linii środkowej lub z boku jamy ustnej wysuwa się między zęby. Jest spłaszczony, brak rowka i dlatego powietrze rozprasza się po całej jego powierzchni. Dolna szczęka jest mniej lub bardziej opuszczona, co powoduje brak dentalizacji ( zbliżenia dolnych i górnych zębów). Brzmienie jest tępe, podobne do angielskiego th. Obejmuje jeden lub kilka szeregów. W wymowie osób sepleniących międzyzębowa pozycja języka może pojawiać się również przy artykulacji innych głosek bocznych takich jak, t, d, n.

Czasem spotyka się:

Seplenienie międzyzębowe boczne: charakteryzuje się tym, że brzeg języka jednostronnie wsuwa się pomiędzy zęby trzonowe. Spelenienie międzyzębowe pojawia się często u małych dzieci w okresie wypadania mlecznych siekaczy jako zjawisko przejściowe. Należy dbać wtedy o to, aby nie utrwaliło się i nie pozostało po wyrośnięciu nowych zębów.

Korektę zaczynamy od głosek sz, rz, cz, dż- żeby utrwalić trzymanie języka u góry.

Seplenienie przyzębowe. Charakteryzuje się płaskim ułożeniem przodu języka, który zbyt mocna przylega do wewnętrznej strony siekaczy. Nie tworzy się rowek i dlatego powietrze przechodzi szerokim strumieniem. W efekcie brzmienie głosek jest przytępione, szmer powstający na krawędziach dolnych siekaczy jest osłabiony lub w ogóle się nie pojawia.

Najczęstszą przyczyną seplenienia przyzębowego jest utrwalenie nieprawidłowych wzorców. Są to bardzo uporczywe przypadki-zwłaszcza u dorosłych. Korekta polega na odsunięciu języka od zębów.

Seplenienie wargowo- zębowe. Bardzo wąska szczelina tworzy się między dolną wargą a górnymi siekaczami lub między górną wargą a dolnymi siekaczami. Język nie bierze udziału w artykulacji( jest bierny). Wytworzony dźwięk podobny jest do ostro brzmiącego f. Warga zbliżając się do zębów powoduje zniekształcenie głosek dentalizowanych, gdyż układ narządów artykulacyjnych charakterystyczny jest dla wymowy głosek: s, f. Korekta tej wady wymaga wielu ćwiczeń i powtórzeń, gdyż bardzo trudno zlikwidować ten nawyk.

Seplenienie boczne. Artykulacja polega na niesymetrycznym ułożeniu całego języka, szczelina nie tworzy się w linii środkowej, lecz z boku- przy kłach, zębach przedtrzonowych lub trzonowych. Szczelina może być poprzedzona zwarciem. Wargi rozchylają się w miejscu przechodzenia powietrza.

Rozróżnia się seplenienie boczne: prawostronne, lewostronne.

Można także wyróżnić seplenienie boczne:

• ze zwarciem przednim, język ułożony jak przy głosce l, a powietrze przechodzi bokiem

• ze zwarciem tylnym- środek języka unosi się ku podniebieniu i zwiera się z nim z jednej lub z dwóch stron.

Seplenienie nosowe. W zależności od stopnia przechodzenia powietrza przez nos rozróżnia się seplenienie nosowe częściowe i całkowite.

Przy seplenieniu nosowym częściowym układ języka jest prawidłowy, podniebienie miękkie nie jest zupełnie opuszczone, co powoduje, że w czasie artykulacji głosek dentalizowanych powietrze wydychane jednocześnie wydostaje przez nos i usta. Brzmienie głosek dodatkowo zniekształca rezonans nosowy.

Przy seplenieniu nosowym całkowitym układ języka jest nieprawidłowy, gdyż zwiera się z podniebieniem. Powietrze wydychane przedostaje się do jamy nosowej szczeliną powstałą przez zbliżenie obsady języka do tylnej ściany gardła, wytwarzając poszum nosowy.

Seplenienie krtaniowe- głoski dentalizowane zastępowane są przez szmer wytworzony w krtani ( tzw. Zwarcie krtaniowe). Pod naciskiem wydychanego powietrza głośnia zostaje rozsunięta i prąd powietrza, który się przez nią wydostaje, wytwarza szmer. Powstaje w przypadku rozszczepu podniebienia oraz wiotkości mięśni krtani i nagłośni.

Seplenienie świszczące- cechuje je bardzo ostre brzmienie głosek dentalizowanych, które powoduje silny prąd powietrza powstały w wyniku utworzenia się głębokiego rowka wzdłuż linii środkowej języka. Powstające głoski dentalizowane charakteryzują się ostrym, świszczącym brzmieniem.

Seplenienie wargowe- szczelina tworzy się między wargami, a język pozostaje bierny.

Seplenienie podniebienne- w wyniku zbliżenia czubka języka do podniebienia twardego powstaje trący, nieprzyjemny szmer. Wymowa głosek: sz, rz, cz, dż, zbliżona do wymowy miękkich: ś, ź, ć, dź.

Seplenienie szumiące- wymowa głosek dentalizowanych szmerowa i charcząca.

Seplenienie gardłowe- głoski dentalizowane są wymawiane gardłowo w wyniku rozszczepów podniebienia i nieaktywnego podniebienia.

Postępowanie Korekcyjne

Parasygmatyzm( subsytucja)

Mogisygmatyzm( elizja)

Sposoby nauczania wymowy spółgłosek: s, z, c, dz

1. Jeżeli spółgłoski s, z, c, dz, są zastępowane przez ś, ź, ć, dź z reguły wystarcza polecenie przyciśnięcia mocno czubka języka do dolnych siekaczy. Podobna wskazówka pozwala osiągnąć dobre rezultaty, jeżeli s, z, c, dz, zastępowane są przez spółgłoski: sz, rz, cz, dż.

Przy seplenieniu międzyzębowym czy wargowo- zębowym, poleca się zbliżyć dolne siekacze do siekaczy górnych. Przy usuwaniu seplenienia wargowo- zębowego, należy jednocześnie odciągnąć dolną wargę w dół.

2. głoskę c można otrzymać przez odpowiednie modyfikacje artykulacji t. Poleca się zbliżyć siekacze i wymawiać t nieco dłużej. Kąciki ust można palcami rozciągnąć do tyłu lub polecić wyszczerzyć zęby. Głoska t, wymawiana mocno, przeciągle i z dentalizacją przekształca się w c. Wytworzony dźwięk ćwiczy się w sylabach et, yt, it, at, ot, ut, a następnie te, ty, ta, to, tu.

Spółgłoskę dz łatwo jest otrzymać, wymawiając c z udziałem wiązadeł głosowych. Ćwiczenia słuchu fonematycznego polegające na uczeniu rozróżniania obydwu głosek, są konieczne. Głoskę dz utrwala się następnie w sylabach z obustronnym sąsiedztwem samogłosek, gdyż ułatwia to wytwarzanie drgań wiązadeł głosowych również w czasie artykulacji spółgłoski.

Głoskę dz można uzyskać również przez modyfikację artykulacji spółgłoski d ( postępując analogicznie, jak w czasie nauczania artykulacji spółgłoski c. Przedłużając z kolei utrwaloną wymowę spółgłoski c, uzyskuje się łatwo s.

Głoskę z uzyskuje się, wymawiając s z udziałem wiązadeł głosowych, a w wypadku trudności- przedłużając artykulację dz.

3. INNy sposób korekcji głoske s, z, c, dz, polega na rozpoczynaniu ćwiczeń od spółgłoski s. Poleca się ćwiczącemu wyciągnąć język i dmuchać przeciągle w linii środkowej. W czasie dmuchania język powinien być cofany stopniowo za zęby, a siekacze zbliżone do siebie.

4. odpowiednia modyfikacja artykulacji f i v pozwala osiągnąć artykulację spółgłosek s i z. Poleca się wymawiać przeciągle f stopniowo zbliżając siekacze i wyszczerzając zęby.

Sposoby nauczania wymowy spółgłosek: sz, rz, cz, dż

1. do nauczenia artykulacji głosek: sz, rz, cz, dż wystarczające są niekiedy polecenia: zbliżyć zęby, wysunąć i zaokrąglić wargi, podnieść czubek języka do dziąseł górnych i dmuchać przez zęby.

2. Głoska t wymawiana nieco wyżej, tzn. przy dziąsłach górnych, przekształca się w spółgłoskę cz. Ćwiczenia rozpoczyna się od sylaby tu wymawianej szeptem z zębami zbliżonymi i wargami zaokrąglonymi. Następnie ćwiczy się sylaby oraz wyrazy oraz wyrazy z tą spółgłoską i dopiero przy tych ostatnich wyjaśnia się osobie ćwiczącej, że tworzony dźwięk jest spółgłoską cz.

3. głoskę dż uzyskuje się już łatwo wymawiając cz z udziałem wiązadeł głosowych.

4. Przedłużona artykulacja spółgłosek cz przekształca się w sz. Sz plus drgania wiązadeł głosowych = rz.

5. Stopniowe unoszenie czubka języka do dziąseł podczas długiego s przekształca ją w spółgłoskę sz.

6. W celu uzyskania spółgłoski sz , szpatułką lub płaskim końcem łyżeczki unosi się przednią część języka do góry, palcami przyciska się policzki i poleca się dmuchać na czubek języka.

Sposoby nauczania wymowy spółgłoski: ś, ź, ć, dź.

1. Artykulację głoski: ś można wywołać modyfikując wymowę głoskę środkowojęzykowo- palatalnych szczelinowych, tzn. j lub ch. Poleca się wymawiać szeptem i długo spółgłoskę j i stopniowo zbliżać szczęki, nie zmieniając pozycji języka.

2. Ćwiczenia wymowy głosek ś, ź, ć, dź można rozpocząć od spółgłoski ń. Zaciska się osobie reedukowanej nos i poleca się wymawiać mocne i długie ń. Otrzymuje się dź wymówione szeptem przekształca się w ć.

3. poleca się podczas wymawiania długiego s czubek języka cofnąć jak najdalej od zębów i umieścić na dole jamy ustnej. ( przekształca się w ś).

4. Przyciska się czubek języka do dołu jamy ustnej szpatułką lub końcem łyżeczki, poleca się zbliżyć zęby oraz dmuchać przez nie. Środek języka wznosi się do podniebienia.

Wymowę głosek dentalizowanych można ćwiczyć w wypadku seplenienia międzyzębowego i przyzębowego z zapałką zagryzioną między siekaczami.

Niektórzy logopedzi przekształcają seplenienie boczne w międzyzębowe, a następnie uczą chować język za zęby w czasie artykulacji spółgłosek dentalizowanych. Prawidłową artykulację przy seplenieniu nosowym uzyskuje się stosując w początkowej fazie ćwiczenia z zaciśniętym nosem.

Przyczyny sygmatyzmu

1. Nieprawidłowa budowa narządów artykulacyjnych( głównie język zniekształcenie zgryzu: anomalie zębowe)

2. Niska sprawność narządów artykulacyjnych ( mięśnie słabo lub zbyt mocno napięte)

3. Upośledzenie słuchu w zakresie tonów wysokich czyli tych które stanowią o barwie głosek dentalizowanych.

4. Częste choroby górnych dróg oddechowych

5. Naśladowanie nieprawidłowych wzorców

6. Zbyt długie karmienie dziecka smoczkiem.

Rotacyzm

To nieprawidłowa wymowa głoski r.

1. Deformacja ( rotacyzm właściwy)- to tworzenie dźwięku, nie występującego w systemie fonetycznym danego języka. Na skutek zmiany miejsca artykulacji jej brzmienie jest zdeformowane.

2. Substytucja- zastępowanie głoski r innymi głoskami, prawidłowo wymawianymi. Jeżeli to zjawisko trwa dłużej niż 6-7 r.ż. staje się patologią.

3. Elizja- opuszczanie głoski r. Może być rozwojowe lub gdy przedłuża się - patologią.

Rodzaje rotacyzmu właściwego.

Reranie języczkowe- najczęstsza forma. Drgania wykonywane są przez języczek znajdujący się na końcu podniebienia miękkiego. Język nie bierze udziału w artykulacji. Terapia polega na usprawnianiu czubka języka.

Reranie wargowe:

7. dwuwargowe- drgają obie wargi

8. wargowo- zębowe- dźwięk powstaje w wyniku drgań dolnej wargi zbliżonej do górnych siekaczy lub górnej wargi zbliżonej do dolnych siekaczy.

Reranie międzyzębowe- polega na drganiu czubka języka wsuniętego między zęby.

Reranie policzkowe lub boczne- prąd powietrza skierowany jest w bok wprawiając w drgania policzki.

Reranie podniebienne- podczas artykulacji wibruje całe podniebienie miękkie

Reranie gardłowe- z wibracją języczka i podniebienia miękkiego- „r” francuskie

Reranie nosowe- nosowa artykulacja głoski r swoim brzmieniem zbliżona jest do ng

Reranie krtaniowe:

1. językowo- wargowe

2. boczne

3. świszczące

Przyczyny rotacyzmu:

1. Nieprawidłowa budowa narządów artykulacyjnych ( język, krótkie wędzidełko podjęzykowe, anomalie podniebienia twardego, anomalie zgryzowe)

2. Niska sprawność języka

3. Naśladowanie nieprawidłowych wzorców

4. Niedostateczne słuchowe różnicowanie dźwięków.

Korekcja

Z dzieckiem, które w ogóle nie wymawia r lub zastępuje je inną głoską, ćwiczenia rozpoczyna się ok. 6 r.ż. jeżeli dziecko zniekształca r w sposób opisany wyżej, to świadczy o wadzie mowy r. Reedukację rozpoczynamy jak najwcześniej.

1. Poleca się powtarzać wolno i jak najciszej, bez napięcia mięśni języka, wymawiane przez logopedę ćwiczenia. Logopeda wymawia początkowo sylaby te- de, przy czym d powinna mieć zwarcie delikatne. Korzystne jest wymawianie początkowo sylab z samogłoską U. Ponieważ drgania wiązadeł głosowych przy r pojawiają się jeszcze przed dotknięciem języka do dziąseł, należy przed d wymawiać bardzo krótką głoskę brzmieniem zbliżonego do e, coraz krócej i delikatniej. Po przećwiczeniu różnych sylab, wyrazów, zawierających r w grupach spółgłoskowych, uzyskuje się najczęściej prawidłowe.

2. Inny sposób- to szybka potrącanie palcem wędzidełka języka w czasie wymawiania spółgłosek. Rz przy rozchylonych szczękach.

3. Wibracje języka można wywołać- wsuwając czubek języka między wargi w czasie parskania wargami: pru, pru. Jeżeli zacznie drgać czubek języka można przytrzymać palcami wargi, aby drgał tylko czubek języka, następnie należy go stopniowo przesuwać do górnych dziąseł.

4. Zdmuchiwanie skrawka papieru położonego na czubku wysuniętego języka.

5. Rozłożyć szeroko język i unieść do dziąseł, jego boki powinny się znajdować przy górnych dziąsłach i mocny strumień powietrza skierować na czubek języka.

Mowa bezdźwięczna

To:

• nieumiejętność realizowania głosek dźwięcznych, zanik lub brak dźwięczności w danym fonemie

• zaburzenia w realizacji dźwięczności, które polegają na nie wymawianiu głosek dźwięcznych ( wyjątek stanowią samogłoski oraz spółgłoski sonorne: r, l, m, n ,l , j, mi, ni) zastępowaniu ich odpowiednimi głoskami bezdźwięcznymi lub myleniu obu szeregów.

Mowa bezdźwięczna może występować w dwu postaciach:

1. Mowa bezdźwięczna całkowita- zaburzeniu podlega cała korelacja dźwięczności ( wszystkie spółgłoski zwarte, zwarto- szczelinowe, szczelinowe są wymawiane bezdźwięcznie.

2. Mowa bezdźwięczna częściowa- w niektórych parach opozycyjnych obserwuje się rozróżnienie głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych. Zazwyczaj jest to stan przejściowy pomiędzy mową bezdźwięczną całkowitą a wymową prawidłową.

Mowa bezdźwięczna występuje przeważnie w postaci:

1. Paralalii ( substytucji dźwięku)- zamiast spółgłosek dźwięcznych wymawiane są odpowiednie bezdźwięczne, lecz może przejawiać się też jako:

2. Mogilalia ( elizja dźwięku)- opuszczanie odpowiednich głosek dźwięcznych

3. Deformacja- polegająca na realizowaniu spółgłosek dźwięcznych w postaci głosek półdźwięcznych- z dźwięczną fazą początkową i bezdźwięczną końcową ( bądź odwrotnie).

Przyczyny mowy bezdźwięcznej:

• niedokształcenie słuchu fonematycznego

• zaburzenia słuchu

• trudności koordynacji pracy wiązadeł głosowych z artykulacją nasady

• niedokształcenie kinestezji mowy

• uszkodzenie centralnego systemu nerwowego

• z reguły występuje obniżenie napięcia mięśniowego, wargi i policzki są wklęsłe, głos cichy, monotonny.

Postępowanie logopedyczne

1. Polega na ćwiczeniu słuchu fonematycznego w zakresie ubezdźwięcznianych głosek i ćwiczeniach artykulacji mających na celu wykształcenie kinestezji. Często udaje się wywołać dźwięczność w czasie prób wymawiania głoski przy jednoczesnym masowaniu klatki piersiowej wibratorem lub lekkim uderzeniem w nią dłonią.

2. INNy sposób polega na przekształcaniu odpowiednich głosek dźwięcznych mających to samo miejsce artykulacji. Łatwo jest uzyskać dźwięczność spółgłosek szczelinowych, ponieważ można je przedłużać

3. Spółgłoskę W można uzyskać przez modyfikację samogłosek U. Przyciska się lekko dolną wargę .....................do brzegu górnych siekaczy w czasie wymowy samogłoski U aż do wytworzenia szczeliny charakterystycznej dla spółgłoski W.

4. spółgłoskę zi można otrzymać z J przez zbliżenie zębów bez zmiany pozycji języka

5. Dotykając nos przy spółgłoskę nosowych: mi, m, ni , n , rzymamay: b, bi, d, dź.

Kappacyzm i gammacyzm

To wady wymowy polegajace na nieprawidłowej realizacji głosek tylnojęzykowych zwartych: k, g, ki, gi.

Kappacyzm- zaburzona wymowa głoski K, KI.

Deformacja tych głosek polega na zamianie językowo- podniebiennego zwarcia- zwarciem wiązadeł głosowych, co powoduje powstanie brzmienia przypominającego spółgłoski K. Wyraża się również zamianą K głoską t lub jego opuszczaniem.

Formy wadliwej realizacji tych głosek:

1. Kappacyzm właściwy ( gammacyzm właściwy)- deformacja tych głosek jest wynikiem zwarcia krtaniowego, w rezultacie którego powstają brzmienia zbliżone do k, g, ki, gi.

2. Parakappacyzm ( paragammacyzm)- polega na zamianie zwartych welarnych k, g, ki, gi na zwarte zębowe: t, d, ti, fi lub h.

3. Mogikappacyzm ( mogigammacyzm)- to opuszczanie głosek tylnojzykowych zwartych, realizacja w postaci tzw. Zera dźwięku.

Przyczyny tych wad:

• niska sprawność ruchowa języka

• zła praca języka- zwłaszcza tylnej jego części.

Korekcja

• Prawidłową artykulację można uzyskać demonstrując układ języka właściwy spółgłosce K przy szeroko otwartych ustach.

• Popchnięcie szpatułką czubka języka w głąb jamy ustnej w czasie prób wymowy tej głoski.

• Przysunięcie szpatułką przedniej części języka do dołu jamy ustnej podczas głośnego powtarzania sylaby ta....ta....

• Zaleca się ułożenie dziecka na wznak z głową odchyloną nieco do tyłu. Język przesuwa się do tyłu ku podniebieniu miękkiemu i przesuwamy po szpatułką bardziej do tyłu.

• wymowę G można sprowokować jak K tzn. przyciskać przód języka, ale w czasie wymowy sylaby da, da

• wymowę spółgłoski g można też uzyskać przekształcając n - zatykamy przy jej wymowie nos ( jest to tzw N tylnojęzykowe)

• Miękkie spółgłoski Ki, Gi można uzyskać w połączeniach k, g z ija, ijo, iie wymawianych powoli a potem prędzej.

Rynolalia

Głoski nosowe wymawiane są jak głoski ustne i jest to wtedy nosowanie zamknięte lub odwrotnie, gdy głoski ustne są wymawiane jak nosowe, co określamy mianem- nosowanie otwarte

Nosowanie mieszane: polegające na braku lub osłabieniu rezonansu nosowego przy wymowie głosek nosowych z jednoczesną nasalizacją głosek ustnych.

Nosowanie funkcjonalne: może być spowodowane brakiem kontroli słuchowej.

Nosowanie organiczne- bo wymowa nosowa spowodowana rozszczepem podniebienia, zbyt krótkim podniebieniem miękkim lub jego wrodzonym niedorozwojem.

Przyczyny

Przy nosowaniu zamkniętym- przejścia do jamy nosowej jest zamknięta( niedrożne)na skutek: przerostu śluzówki nosa, obrzęku przy ostrych stronach kataralnych, przerostu trzeciego migdałka. Wszystkie głoski są wymawiane z rezonansem ustnym. Konieczny jest zabieg operacyjny lub leczenie stanów kataralnych.

Przy nosowaniu otwartym - przejście do jamy nosowej cały czas jest otwarte z powodu: rozszczepów podniebienia, krótkiego podniebienia. Nosowanie otwrate powstaje w wyniku niedostatecznego oddzielenia jamy ustnej od jamy nosowej. Przy nosowaniu otwartym największemu zniekształceniu ulegają spółgłoski szczelinowe i zwartoszczelinowe.

Nosowanie mieszane- spowodowane jest niedostateczną drożnością jamy nosowej przy równoczesnej niedoczynności podniebienia miękkiego.

Przy nosowaniu otwartym nie należy usuwać 3 migdałka, ponieważ pojemność gardła powiększy się i nosowanie się nasili.

Jeżeli po zlikwidowaniu przyczyny nosowania zamkniętego głoski nosowe są nadal wymawiane wadliwie, na skutek dawnych przyzwyczajeń, potrzebne są ćwiczenia. Stosuje się je także przy funkcjonalnym nosowaniu zamkniętym.

Mają one na celu nauczenie kierowania powietrza przez nos w czasie wymawiania głosek nosowych. Ćwiczenia rozpoczyna się od swobodnych wdechów, wykonywanych nosem przy zamkniętych ustach.

O dyslalii całkowitej czyli bełkocie, mówimy wtedy, gdy wszystkie lub prawie wszystkie głoski są zniekształcone lub realizowane zastępczo. Wyrazy są zniekształcone, charakterystyczne są przestawienia sylabowe i głoskowe, brak końcówek lub sylab początkowych.

12.Jąkanie, giełkot- przyczyny i objawy przedstaw metody pracy logopedycznej z dziećmi jąkającymi się.

Definicje jąkania:

Jąkanie: to jedna z najbardziej przykrych wad mowy, której częstość występowania ocenia się na 1- 1,5% ogólnej populacji.

Jąkanie: ( wg. Styczek) jest wadą mowy przejawiającą się zaburzeniem płynności mowy na skutek występowania skurczów mięśni biorących udział w mowie. W przypadku jąkania ważne są towarzyszące mu pewne zmiany psychiczne takie jak: lęk przed mówieniem i unikanie kontaktów werbalnych

Jąkanie : (wg. Andrws) jest przerwą w normalnym rytmie mowy, podczas której jąkający się wie dokładnie, co chce powiedzieć, ale w tym momencie nie jest zdolny do wypowiedzenia tego w łatwy sposób z powodu mimowolnych powtórzeń, przeciągania lub przerywania wypowiadanej głoski lub sylaby.

Jąkanie(wg.Ch. van Riper ) to niezgodność równoczesnego i stopniowanego programowania ruchów mięśniowych potrzebnych do wytwarzania dźwięków mowy lub ich połączeń z następnymi dźwiękami w wyrazie. Przewidywanie trudności tego programowania może z kolei powodować walkę i reakcje unikania, które są wtórne, niestałe, i wyuczone.

W mowie jąkającego się występują zaburzenia koordynacji pracy mięśni: narządu oddechowego, artykulacyjnego, fonacyjnego. Ponadto występuje wzmożone napięcie mięśni biorących bezpośredni lub pośredni udział w akcie mowy. Prowadzi do powstawania skurczów trwających od 0,2 do 15 sekund.

Skurcze maja charakter spazmatyczny, spastyczny- uniemożliwiający wypowiadanie się lub powtarzający się- pozwalający na rozpoczęcie i kontynuowanie wypowiedzi.

Do najczęstszych należą: skurcze mięśni oddechowych.- pacjent mówi na wdechu- prowadzi to do zaburzenia rytmu mowy, arytmii oddechowej lub do zatrzymywania oddechu.

Skurcze mięśni krtani: powodują utrudnienie pracy wiązadeł głosowych.

Skurcze mięśni artykulacyjnych: powodują przerwy w mowie, trudności w artykulacji pewnych głosek, wielokrotne powtarzanie tych głosek: głoski zwarto wybuchowe takie jak: p, b, t, d, k, g, zwłaszcza na początku wypowiedzi. Natomiast inne głoski są najczęściej wydłużane, przeciągane. Trudności w wymawianiu tych dźwięków nie mają charakteru stałego.

Stadia rozwoju jąkania:

Lekki - jąkanie pasywne: jąkający nie przeciwdziała trudnościom w mówieniu, jąkanie występuje w stanach podniecenia emocjonalnego i w mowie szybkiej.( najczęściej występuje jąkanie typu klonicznego i zaleca się bardziej terapię rodziców niż dzieci)

Średni- jąkanie tłumione: jąkający usiłuje przezwyciężać trudności w mowie- tym samym je pogłębiać. Występują już współruchy. Wzmaga się w stanach emocjonalnych ( występuje jąkanie kloniczno- toniczne)

Ciężki- jąkanie złożone: występują skurcze i ruchy towarzyszące utrwalają się i przechodzą w nawyk, a jąkanie występuje w każdej sytuacji i z dużym natężeniem( jąkanie toniczne ze współruchami i tikami)

Stopień II i III wymaga leczenia , występują tendencje do pogłębiania się.

Diagnoza: np. kwestionariusz Z.Tarkowskiego.

W części A osoba badana musi wybrać „ nie jąkam się”. „trochę......”, „często.....”

„ prawie zawsze”, odpowiednio do różnych sytuacji życiowych.

W części B badana jest logofobia w 10 sytuacjach. Osoba ma w nich określić „ nie boję się mówić”. „trochę się boje”, „ boję się”, „bardzo się boję”

W części C logopeda podsumowuje występujące objawy wegetatywne, neuromięśniowe, psychologiczne (unikanie wzroku).

Rodzaje terapii

1. Echokorekcja- mówienie z echokorektorem opóźniającym mowę

2. rytmizacja mówienia- rytmiczne mówienie sylabami wyrazów i całych zdań.

3. terapia oddechowa- celem jest poszerzenie pojemności płuc wypracowanie oddechu przeponowego, zwiększenie fazy wydechowej

4. technika przedłużonego powolnego mówienia- przeciąganie samogłosek i sylab w czasie

5. technika jąkania się bardziej płynnego- pozbawienie lęków, naśladowania swojego jąkania się

6. technika przepływu powietrza- bierze się delikatne westchnienie, potem zaczyna się mówić

7. metody kompleksowe ( socjoterapia, psychoterapia, relaksacja, psychodramy, ćwiczenia podparcia oddechowego)

Etiologia

1. Teoria rozwojowa- jąkanie powstaje w okresie kształtowania się mowy w skutek wielu czynników działających na dziecko np.stres, nadmierne wymania rodziców

2. teoria organiczna- schorzenie anatomiczne na poziomie mózgowym w następstwie różnych chorób,

3. teoria neurotyczna- jąknie jako objaw nerwicy

4. teoria psychologiczna-jąknie jest reakcją nabytą. W wyniku zaburzeń emocjonalnych oraz zmian w osobowości dziecka. To poczucie niepewności dziecka oraz zmian w osobowości dziecka powoduje nadmierną kontrolę mówienia co jest niekorzystne.

kwestionariusz jąkania się dzieci i młodzieży E.C Cooper

Rozwojowa niepłynność mówienia- ( zdaniem A. Grzybowskiej, Z.Tarkowskiego)- jest trudna do zdefiniowania. Dlatego też mówi się że płynność mówienia jest „rezultatem synchronizacji trzech poziomów organizacji wypowiedzi: treści, formy językowej i substancji fonicznej. Możemy zatem wyróżnić:

• płynność semantyczną

• płynność syntaktyczną

• płynność fizjologiczną

Synchronizacja tych trzech aspektów jest wskaźnikiem stopnia automatyzacji procesu budowania wypowiedzi słownej. Wg, Tarkowskiego płynność mówienia jest zmienną umiejscowioną między dwiema formami jej zaburzeń: brandylalią ( zbyt wolne, nieregularne, nierytmiczne mówienie) i tachylalią ( zbyt szybkie, nieregularne i nierytmiczne mówienie).

Niepłynność mówienia to zaburznie swobodnego przechodzenia od jednego elementu wypowiedzi do drugiego oraz zakłócanie jej tempa i rytmu w następstwie desynchronizacji formowanie trzech poziomów wypowiedzi: treści, formy językowej, substancji fonicznej.

Objawy: powtarzanie głosek, powtarzanie sylab, powtarzanie wyrazów, powtarzanie części frazy, powtarzanie całej frazy, przedłużanie głosek, pauzy, dysrytmie oddechowe, fonacyjne, nieumotywowane wykrzykniki, rewizje, pauzy, embołofrazje. Objawy te towarzyszą:

• Niepłynności sematycznej- polega na chwilowej trudności w swobodnym przechodzeniu od jednej informacji( myśli) do drugiej. Przeciągamy głoski ( yyyy), powtarzamy głoskę (i-i-i-i-) lub powtarzamy sylabę ( bo- bo- bo) najczęściej po to, aby zyskać czas do namysłu.

• Niepłynności syntaktycznej, polega na na chwilowej trudności w swogodnym przechodzeniu od jednej struktury gramatycznej do następnej. Jej objawem jest powtarzanie wyrazów mających znaczenie tylko gramatyczne ( głównie przyimków i spójników), które służą oznaczaniu stosunków zachodzących między morfemami w wyrazie, wyrazami w zdaniu oraz między zdaniami w wypowiedziach. Inny objaw- rewizja ( poprawka).

• Niepłynności fizjologiczna- trudności w swobodnym przechodzeniu od jednej artykulacji do następnej. Występuje ona przed wszystkim podczas artykułowania wyrazów fonetycznie skomplikowanych. Związana jest także z występowaniem skurczów tonicznych( towarzyszy temu napięcie) i klonicznych ( bez napięcia , bez bloków) lub toniczno- klonicznych.

Zgodnie z kryterium ilościowym z normalną niepłynnością mówienia mamy do czynienia wówczas, gdy jej obajwy występują rzadko, tak że mogą być niezauważone. Są one natomiast dostrzegane w patologicznej niepłynności mówienia

U podstaw jakościowego kryterium podziału niepłynności mówienia leżą jej przyczyny. Normalna niepłynność mówienia jest kombinacją niepłynności semantycznej i syntaktycznej. Mają więc podłoże psycholingwistyczne. Za kolei patologiczna niepłynność jest równoznaczna z niepłynnością fizjologiczną.

Rozwojową normalną niepłynnością mówienia mamy do czynienia, gdy:

• występuje ona w okresie intensywnego rozwoju systemu językowego dziecka, wiek- 6-7 lat

• zmniejsza się ona z wiekiem, wraz z doskonaleniem się systemu językowego.

Technika relaksacji wg Jacobsona

Korzystne działanie relaksacji polega na tym, że zmniejsza się nadmierną aktywność nerwową i związane z nią emocje towarzyszące tej fizjologicznej aktywności organizmu. Relaksacja jest więc drogą wyciszania, łagodzenia uczuć negatywnych.

Dzieci leżą wygodnie na kocykach lub dywanie. Nogi wyciągnięte swobodnie. Głowa złożona na małej poduszce. Ramiona wyciągnięte wzdłuż tułowia tak, aby się nie dotykały. Następnie wykonuje się serie ćwiczeń; takich jak:

1. naprężanie bicepsów i rozluźnianie

2. naciskanie ręką na klocki i rozluźnianie najpierw prawą potem lewą ręką.

3. Odpoczywanie i oddychanie spokojnie

4. Ściskanie klocka między kolanem a łydką prawą i lewą nogą

5. Napełnianie powietrzem brzucha- napinanie i wypuszczanie powietrza

6. Naciskanie głową poduszki i odciskanie.

7. Ćwiczenia mimiki twarzy- napinanie mięśni twarzy- marszczenie czoła, i rozluźnianie.

8. Zaciskanie i rozluźnianie szczęki

9. Napinanie i rozluźnianie mięśni ust.

Terapia giełkotu i jąkania:

giełkot

jąkanie

Zwracać uwagę na błędy Ćwiczenia rytmiczne- uformowanie tempa mowy( nagrywanie na magnetofonową taśmę mowy z giełkotem i poprawnej, sylabizowanie lub sylabizowanie z rytmicznym wystukiwaniem sylab, równoczesne głośne czytanie przez pacjenta i terapeutę,) osoba musi być skoncentrowana na tym co robi i lepiej czyta tekst nieznany. Zaburzenia głosu należy usuwać dopiero po przezwyciężeniu jego głównych symptomów. Zajęcia z logorytmiki- pozwalają na naukę tempa i rytmu mowy- poprawiają mowę dziecka z giełkotem.

Nie wolno zwracać uwagi Mówienie rytmiczne- pobieranie spontanicznej mowy i nagrywanie jej na taśmie magnetofonowej. Pobieranie jej przed terapią i po terapii - terapia indywidualna dostosowana do każdego dziecka.( wymawianie wyrazów wielosylabowych zgodnie z tempem metronomu od 80 do 120 uderzeń, ćwiczenia z trzysylabowymi wyrażeniami i zdaniami przedstawianymi na obrazkach albo za pomocą list słów, ćwiczenia ze zdaniami liczącymi od 4 do 6 sylab, ćwiczenia konwersacji wprowadzane za pomocą pytań, stopniowe odstawianie metronu podczas ostatnich spotkać terapeutycznych) Ważne jest aby osoba nie koncetrowała się na tym co robi i lepiej czyta tekst znany. Metoda cienia- polega na tym, że terapeuta czyta lub mówi tekst liczący od 100- 300 wyrazów, a jąkający się niezwłocznie go powtarza z maksymalnym opóźnieniem ( 1-2 wyrazy). Początkowo ich tempo mówienia jest wolne później przyśpieszone przy zmieniającej się intonacji. Do tego metoda ta jest w formie teatrzyku kukiełkowego.( teatralne scenki były powtarzane w domu, w czasie zabawy matki ( suflera) z dzieckiem( aktorem). W ten sposób prowadzone były codziennie po 15-30 minut ćwiczenia.

Giełkot. Termin ten został zaproponowany przez L. Kaczmarka dla określenia mowy bezładnej. Giełkot jest zaburzeniem interesującym, gdyż jest podobny do rozwojowej niepłynności mówienia jak i do jąkania.

Giełkot to zaburzenie mowy charakteryzujące się nieświadomością, małym zakresem uwagi, zakłóceniem percepcji, artykułowania i formowania wypowiedzi. Jest to zaburzenie procesów myślowych programujących mowę, a bazujących na dziedzicznych predyspozycjach.

Giełkot to mowa manifestująca centralne zaburzenie mowy, które oddziałuje na wszystkie kanały komunikacji, to jest na czytanie, pisanie, rytm, muzykalność i zwykłe zachowanie.

Objawy giełkotu ( symptomatyka)-

Stanowi kombinację najczęściej występujących następujących objawów:

• podstawowych- szybkie lub nieregularne tempo mówienia, niepoprawna budowa zdań, dezorganizacja myślenia, powtarzanie głosek, sylab, wyrazów, fraz.

• dodatkowych- błędna artykulacja, uszkodzenia neurologiczne, rodzinny giełkot, opóźniony rozwój języka, zaburzenie koordynacji motorycznej, brak zdolności szkolnych.

Przyczyny:

Giełkot ma charakter dziedziczny, organiczny, neurotyczny, lub wieloczynnikowy.

1. Centralne zaburzenie mowy

2. Dziedziczność- (najczęściej u ojca)

3. dziedziczenie specyficzne- występuje w rodzinach, w których często pojawiały się giełkot lub jąkanie.

4. Dziedziczenie niespecyficzne- manifestuje się w postaci niskich zdolności językowych przekazywanych z pokolenia na pokolenie.

5. organiczne podłoże giełkotu- u podstaw tego zaburzenia leży brak dojrzałości centralnego systemu nerwowego. Minimalne uszkodzenia zlokalizowane w okolicy podkorowej.

6. Wieloczynnikowe podłoże giełkotu- częste zaburzenia lateralizacji i orientacji przestrzennej, wrodzona dyspraksja motoryczna, słaba pamięć słuchowa i jednostronna koncentracja na abstrakcyjnej nauce, słaba koordynacja oralna, nieprecyzyjność ruchów graficznych oraz impulsywnych, gwałtowny temperament.

7. Arnold uważa że obok

8. dziedziczności i wrodzonej niezdolności językowej należy postawić

• wrodzoną dyspraksję

• nieustaloną lateralizację

• zaburzenia w orientacji przestrzennej

• małe zdolności muzyczne

• wpływy środowiskowe

Rodzaje giełkotu:

• Giełkot motoryczny- dominującymi symptomami są przyśpieszone tempo mówienia, wady wymowy, zachowanie świadczące o zdenerwowaniu czy zniecierpliwieniu.

• Giełkot sensoryczny- objawy: trudności w odnajdywaniu potrzebnych słów, słabość percepcyjna, nieświadomość zaburzenia, dość poważne trudności w czytaniu i pisaniu

• Giełkot w którym dominują trudności w formułowaniu semantycznej struktury wypowiedzi wynikającej ze słabej integracji procesów myślowych

• Giełkot charakteryzujący się zwolnionym tempem mówienia i tendencją do wydłużania elementów wypowiedzi (mamaaa, domeeek)

• INNY podział

• czysta tychalalia- szybkie mówienie, brak zakłóceń między myśleniem a wypowiadaniem się.

• Giełkot ideogenetyczny- występuje na skutek dezintegracji procesów myślowych i werbalnych. Osoba myśli zbyt szybko w stosunku do swojego tempa wypowiadania się.

• Giełkot parafrazyjny- wyraźna trudność w doborze słów oraz zaburzenia w sferze rytmu, akcentu i tempa mówinia.

• Giełkot konduktywno- perceptywny- trudności w znajdowniu słów, powtarzaniu określonych dźwięków, sylab, wyrazów, przdłużanie głosek, monotonia mowy.

13.Dysartria- anartia- przyczyny i objawy. Podaj przykłady usprawniania mowy dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym.

Dysartria- 1. Zaburzenie mowy wynikające z uszkodzenia ośrodków i dróg unerwiających narządy mowy. W wyniku tych udzkodzeń powstają zakłócenia w napięciu mięśni biorących udział w akcie mowy, co powoduje zaburzenia kontroli i koordynacji czynności mięśni biorących udział w mowie (I. Styczek).

2 Zespół zaburzeń oddechowo- fonacyjno- artykulacyjnych spowodowanych uszkodzeniem ośrodków i dróg unerwiających aparat mówienia ( skutek porażenia mózgowego, udaru mózgu, choroby Parkinsona) ( Mitrinowicz- Modrzejewska)

Anartria- brak rozwoju mowy lub utrata wcześńiej nabytych umiejętności wytwarzania dźwięków mowy na skutek uszkodzenia układu pozapiramidowego, ośrodka pnia mózgu, dróg nerwowych unerwiających narządy mowy.

Uszkodzenie układu pozapiramidowego wywołujące dysartrię i anartrię u dorosłych- powoduje zaburzenia mowy już ukształtowanej u dzieci- wpływa hamująco na rozwój mowy.

Anartria może się utrzymywać przez kilka lat z czasem przechodzi w dysartrię.

Przy dysartrii ulega zaburzeniu dźwiękowa strona języka i ekspresja mowy, nie narusza mowy w aspekcie leksykalnym, gramatycznym i syntaktycznym.

Podział dysartrii pod względem przyczyn

1. korowa- uszkodzenie okolicy ruchliwej kory mózgowej powoduje zwiększone napięcie mięśniowe, zaburzenie artykulacji, fonacji, zmiany w tempie mowy, melodii i akcentowaniu. Problemy z dłuższymi wyrazami.

Obustronne porażenie pól ruchowych- porażenie narządów

Jednostronne porażenie pół ruchowych- porażenie sprawności motorycznej

2. Piramidowa ( rzekomoopuszkowa)- uszkodzenie drogi piramidowej prowadzącej do okolicy ruchowej kory do jąder nerwów w opuszce.

• Zwiększone napięcie mięśni aparatu mowy o charakterze spastycznym

• ( kurczowym), które maleje przy powtarzaniu ruchów. Ruchy artykulacyjne są nieskoordynowane, przesadne.

• Mowa wolna, niepłynna, głoski zniekształcone. Widoczne niedowłady mięśni i współruchy, zmiany tempa, melodii, zaburzenia oddechu, trudności w wytwarzniu głosu i artykulacji.

• Pozapiramidowa ( podkorowa)- uszkodzenie układu pozpiramidowego. Zwiększone napięcie mięśniowe.

• Hipertoniczna- mowa usztywniona, wolna, niewyraźna, mamrotliwa ( choroba Parkinsona).

• Hiperkinetyczna- narządy mowy nieprecyzyjne, niezorganizowane, artykulacja niedokładna. Mowa powolna. Zaburzenia wysokości głosu, melodii, rytmu, wypowiedzi, oddechu.

• Móżdżkowa- uszkodzenie móżdżku. Obniżone napięcie mięśniowe. Mowa skandowana, zaburzenia koordynacji ruchów artykulacyjnych. Nierówne temp mowy, zaburzenia równowagi.

• Opuszkowa- uszkodzenie nerwów jąder czaszkowych znajdujących się w opuszce lub nerwów z niej wychodzących unerwiający aparat artykulacyjny.

• wzmożone napięcie mięśniowe, przesadne ruchy artykulacyjne, nieskoordynowane, nieuporządkowane. Porażenie może być częściowe lub całkowite.

• Trudności w żuciu, połykaniu. Drżenie języka.

• Nieprawidłowa artykulacja głosek, zmiany tempa mówienia, melodii, akcentu, zaburzenia oddechu i fonacji.

PODZIAŁ DYSARTRII POD WZGLĘDEM OBJAWÓW:

1. Spastyczna- wzmożone napięcie mięśni fonacyjnych i oddechowych. Zaburzenia w płynności mówienia. Przypomina jąkanie.

2. Atetotyczna- zaburzenie oddechu, fonacji , artykulacji. Ruchy mimowolne w obrębie narządów artykulacyjnych, skurcze mięśni twarzy, gardła, krtani. Mowa z dużym opóźnieniem, przejściowy rezonans nosowy przy głoskach ustnych, mowa wolna. Zaburzenia wysokości głosu, melodii, rytmu. Często przy tym występuje upośledzenie umysłowe.

3. Móżdżkowa- ( ataktyczna)- ataksja- zaburzenie zgodności ruchów różnych grup mięśniowych. Mowa skandowana.

4. Dysartria z objawami mieszanymi.

W dysartrii zaburzone są - oddychanie- podczas mowy i spoczynku oddech krótki, powierzchowny, brak koordynacji z mówieniem.

Fonacja- głos słaby o zmiennym natężeniu. Nosowanie.

Artykulacja- zniekształcona, bełkotliwa, rozmazana.

Usprawnianie mowy dzieci z porażeniem mózgowym

1. Zmniejszanie wrażliwości stref jamy ustnej i jej śluzówek, przyzwyczajanie do bodźców dotykowych przez masaż - czoła, policzków, krtani, brody, warg, dziąseł, podniebienia, języka( głaskania, ugniatanie, oklepywanie, rozcieranie). Wrażliwość śluzówki zmniejsza się działając bodźcami smakowymi, termicznymi( od najsłabszych do najsilniejszych).

2. Nauka ssania - rozpoczyna się w pozycji półleżącej. Młodsze dzieci- butelka ze smoczkiem, starsze- butelka logopedyczna( z rurką). Przed każdym podaniem pokarmu drażni się wargi, koniec języka. Wargi dziecka przytrzymuje się do przodu by obejmowały rurkę( smoczek). Przesuwać po dnie jamy ustnej kciukiem lub na moment zacisnąć nozdrza- wywołanie ssania. Stopniowo zmniejsza się pomoc ( coraz mniejszy otwór smoczka, gęstsze pokarmy). Następnie ssanie w pozycji siedzącej ( starsze dzieci od razu) Ważne jest symetryczne ustawianie głowy. Gdy odruch ssanie przedłuża się należy go hamować ( drażnienie miejsc, w których się wyzwala przy jednoczesnym niedopuszczeniem do ułożenia warg jak do ssania).

3. nauka żucia- wraz z hamowaniem ssania rozpoczyna się nauka żucia- dziecko zaczyna się wówczas w sposób bardziej skoordynowany posługiwać się językiem. Małe ilości pokarmu stałego wkłada się do ust dziecka na powierzchniach żujących zębów trzonowych i prowadzi ruch żucia. Zachęca się do gryzienia między posiłkami ( jabłek, biszkoptów), nie podczas posiłków. Następnie pozwala się by dziecko obgryzało kawałki.................. umieszczało pokarm między szczękami ), żuły, przesuwało na język , połykało. Pokaz- przesadnych ruchów żucia. Potem kładzie się pokarm na powierzchnie żujące zębów trzonowych dziecka i prowadzi się ruchy żuchwą.

4. Połykanie- jego pobudzanie rozpoczyna się od nauki ssania i żucia, ćwiczeń zwiększających wydzielanie śliny i połykanie. Trudności w połykaniu wywołane mogą być: zachłystywaniem, wymiotami(nadwrażliwość śluzówki). Pomocne mogą być masaże.

5. Picie- bardzo ważna jest sprawność warg, kontrola ruchów mięśni ustno- twarzowych i języka. Duże znaczenie ma nauka ssania. 2 etapy: 1. picie przez grubą , krótką rurkę.

2. picie z kubka

W zależności od potrzeby kubek podtrzymuje się dziecku tak, by znajdował się między górną i dolną wargą. Język wciśnięty do jamy ustnej. Kolejny etap picie z kubka z dwoma uchwytami.

6. podawanie pokarmu łyżką- ręka z łyżką na poziomie ust dziecka, głowa dziecka nieco pochylona do przodu. Łyżka sama pobudza do samodzielnego przyjęcia pokarmu. Łyżkę pokarmu umieszcza się na przedniej części języka z naciskiem ku dołowi i tyłowi. Jeśli dziecko nie „ zbiera pokarmu” ślizgamy łyżką po dolnej wardze aby w tym czasie górna zsunęła pokarm. Szybko zamykamy usta i utrzymujemy zamknięte do połknięcia. Należy unikać dotykania górnych zębów podczas zbierania pokarmu. Podczas karmienia dziecko siedzi z głową w osi ciała.

7. Usprawnianie narządu artykulacyjnego- masaż warg i języka, czynności lizania, oblizywania warg, dziąseł, cmokania, przedłużanie samogłosek, mówienie szeptem, śpiewanie. Przy obniżonym napięci mięśniowym- ćwiczymy zwiększone napięcie.

Bezpośrednie uprawnianie funkcji mowy: ćwiczenia

1. oddechowe- pogłębianie oddechu, wydłużanie fazy wydechu, wzmacnianie siły strumienia wydychanego powietrza, wstrzymywanie oddechu i wydychanie na żądanie

( dmuchanie baniek mydlanych, dmuchanie piórek, kulek,)

2. fonacyjne- zwiększenie bądź zmniejszenie napięcia mięśni krtani i gardła. Wykształcenie umiejętności regularnego natężenia głosu, kształcenie miękkiego nastawienia głosu( przeciąganie samogłosek, głosek syczących, nosowych, zabawa w samolocik- nisko - wysoko.

3. Artykulacyjne- poprzedzone ćwiczeniami usprawniającymi narządy artykulacyjne ( w zależności od głosek jakie się ćwiczy).

14.Mowa dzieci upośledzonych umysłowo. Usprawnianie procesu komunikacji słownej u tych dzieci.

Ogólne zmniejszenie możliwości rozwoju spowodowane bardzo wczesnymi z jednocześnie nieodwracalnymi zmianami w CUN to niedorozwój umysłowy albo oligofrenia.

W populacji dzieci upośledzonych umysłowo występują zaburzenia mowy o zróżnicowanych patomechanizmach, etiologii i symptomatologii.

U osób o umiarkowanym i znacznym upośledzeniu mowę cechuje agramatyzm, ubogie słownictwo, nieprawidłowa wymowa często bełkotliwa i niewyraźna.

Przy głębokim upośledzeniu umysłowym mowa jest zupełnie niewykształcona, brak kontaktu z otoczeniem.

Zaburzenia mowy chrakterystyczne dla tej grupy etiologicznej to :

• oligofazja(bełkot)

• anartia

• dysartia

• alalia-brak mowy

Zaburzenia niespecyficzne to:

• dyslalia

• jąkanie

• mutyzm

Zaburzenia mowy występują w postaci wad. Mogą być pochodzenia centralnego, pozacentralnego, w skutek uszkodzenia dróg nerwowych, z uszkodzeniem narządów biorących udział w procesie mowy z uszkodzeniem słuchu zwłaszcza fonetyczno-fonematycznego, z wadami anatomicznymi- zaburzenia funkcjonalne.

Przyczyny powodujące zaburzenia mowy u dzieci upośledzonych umysłowo to:

• niedorozwój CUN

• urazy mózgu

• wady morfologiczne i dysfunkcje aparatu mownego

• upośledzenie słuchu

• zaburzenia emocjonalne

• zapalenie opon mózgowych

• epilepsje

• nerwice

• Zespół Downa

• Wady rozwojowe

Są pewne anatomiczne uwarunkowania powodujące podobieństwa dzieci z Zespołem Downa.

- Wszystkie mają podobną budowę aparatu oddechowego, artykulacyjnego i fonacyjnego,

która nie sprzyja prawidłowemu oddychaniu, fonacji i wymowie.

• Krótkie, zgrubiałe struny głosowe(głos niski, ochrypły),

• krótkie przegrody nosowe, częste wady zgryzu, trzeci migdał, podniebienie gotyckie.

• Przerost języka powoduje oddychanie przez usta. Katar może doprowadzić do niedosłuchu.

• Tempo mowy jest spowolnione lub przyśpieszone.

• Wymowa pozostaje niewyraźna, częste są zniekształcenia głosek, elizja, metatezy (przestawienie), skracanie wyrazów, uproszczenia w grupach spółgłoskowych, ubogi słownik czynny, w zadaniach agramatyzmy.

Pierwszym etapem pracy logopedycznej z dziećmi upośledzonymi umysłowo jest dokładne poznanie jego właściwości psychofizycznych, poziomu rozwoju intelektualnego, funkcjonowanie poszczególnych analizatorów, ogólnego stanu zdrowia i warunków domowych.

Diagnoza ma na celu ocenić stan rozwoju mowy dziecka. W związku z tym należy podjąć następujące działania:

1. Przeprowadzić dokładny wywiad( choroby w rodzinie, przebieg ciąży i porodu, rozwój motoryki)

2. Zapoznać się z badaniami lekarskimi

3. Wykonać orientacyjne badania słuchu

4. Przeprowadzić ocenę stanu narządów artykulacyjnych i ich sprawności motorycznej

5. wykonać dokładne badanie mowy dostosowując do jego możliwości

• powtarzanie słów

• rozumienie poleceń

• rozumienie form gramatycznych

• badanie rozumienia stosunków przestrzenno- czasowych

• tempo mowy

• płynność mowy

• czynne i bierne słownictwo

• słuch fonematyczny

Przy stawianiu diagnozy i ustalaniu przyczyny zaburzeń mowy nie można pominąć psychologicznej oceny stanu intelektualnego, emocjonalnego, procesów pamięciowych i myślowych

Terapia

Program postępowania logopedycznego winien uwzględniać kilka zasad:

1. Najwcześniejsze podjęcie stymulacji mowy

2. Nauczanie mowy trzeba wiązać z działaniem, pracą i czynnościami jakie wykonuje dziecko, zastosowanie w zabawie, życiu codziennym poprzez wszystkie zmysły.

Nauczenie słów - bez zrozumienia ich treści prowadzi do werbalizacji.

3. Opanowanie przez dziecko słowa należy utrwalać i wykorzystywać poprzez stwarzanie odpowiednich sytuacji komunikacyjnych.

4. Wszelkie formy aktywności słownej czy też bezsłownej powinny być zauważone i nagrodzone

5. Sprzyjające warunki emocjonalne- poczucie bezpieczeństwa, zrozumienia, zainteresowania.

6. Współpraca z rodziną dziecka

7. Zasada stopniowania trudności- przechodzenia od łatwiejszych do bardziej skomplikowanych treści

8. globalne usprawnianie wszystkich funkcji ze zwróceniem szczególnej uwagi na funkcje deficytowe w rozwoju mowy dziecka.

Terapię zaczynamy od najprostszych ćwiczeń słuchowych:

• różnicowanie dźwięków z próbą ich naśladowania

• próba naśladownictwa

• ćwiczenia rozumienia mowy

• próby budowania łatwych wyrazów

W programie ćwiczeń winny znaleźć się między innymi:

1. Usprawnianie motoryki dużych i małych grup mięśniowych. Szczególną uwagę przywiązywać należy do ćwiczeń manualnych, wyrobienia koordynacji i precyzji ruchów oraz do ćwiczeń narządów ustnych.

• ćwiczenia unoszenia języka do podniebienia, wałka dziąsłowego oraz nauka połykania z językiem uniesionym ku górze.

• Ćwiczenia wzmacniające napięcie warg: picie przez rurkę( udrażnia przewody nosowe), Zbieranie drobnych elementów wargami, dmuchanie baniek mydlanych, cmokanie.

Ćwiczenia czynne narządów artykulacyjnych mogą być uzupełnione przez bierny masaż w obrębie jamy ustnej.

2. Wydłużanie wydechu- wszelkiego rodzaju ćwiczenia oddechowe, ruchowo- oddechowe, śpiewanie, nucenie melodii.

3. Zajęcia logorytmiczne- ruch, słowo, piosenka przy muzyce wyzwalają u dzieci zdolności naśladowcze, spontaniczne reakcje słowne przyczyniają się do usprawnienia koordynacji ruchowej

4. Przy dominujących zaburzeniach rozumienia mowy należy nasilić ćwiczenia usprawniające odbiór i spełnianie przez dziecko poleceń słowno- gestowych oraz prostych słownych. Ćwiczyć trzeba nazywanie przedmiotów, rozpoznawanie osób z najbliższego otoczenia, znajomość nazw części ciała, czynności samoobsługowych i innych. Dla dzieci nieco lepiej rozumiejących mowę wprowadzić można zadania bardziej złożone np., rozumienie i wykonywanie poleceń rozwiniętych, klasyfikację przedmiotową, uogólnianie, rozwijanie orientacji przestrzennej i myślenia przyczynowo- skutkowego.

5. Przy zaburzeniach ekspresji słownej- ćwiczenia rozhamowujące mowę np. zestawy dźwiękonaśladowcze, wspólne nucenie, mruczenie, śpiewanie, powtarzanie.

6. Praca nad rozwojem słownictwa, w początkowej fazie biernego, następnie -czynnego. Przechodzimy stopniowo od poznania najbliższego otoczenia do doświadczeń poza spacery wycieczki. Zwracamy uwagę na strukturę i długość wyrazu, ilość sylab.

7. Przygotowanie dziecka do mówienia- zabiegi uczulająco- dotykowe i masaże narządów artykulacyjnych( dotykanie, uciskanie, masowanie).

• masaż policzków- okrężne ruchy od nosa do warg ku skroniom, kciukiem ręki podtrzymujemy usta tak, aby były zamknięte. Tu również obszczypywanie i oklepywanie policzków. Najpierw wykonujemy ruchy powolne, potem zwiększamy tępo i ucisk palców. Kończymy zawsze ruchami głaszczącymi.

• Masaż warg- złączone wargi masujemy kciukiem i palcem rozkazującym ruchem rozciągającym i ściągającym, obszczypujemy, ściągamy wargi w dzióbek. Używamy również miękkiej szczoteczki do zębów.

• Masaż języka- łapiemy język, obszyczypujemy przez gazik, dotykamy, uciskamy. Masaż grzbietowej strony języka: ruchy koliste od czubka do nasady języka palcem wskazującym, wzdłuż i w poprzek rozgniatanie języka, uciskanie punktowe palcem wskazującym. Oklepywanie języka po obu stronach bruzdy środkowej.

• Masaż podniebienia- zaczynając do przodu aż do podniebienia miękkiego po obu stronach bruzdy nadpodniebiennej, uaktywnia się cały mięsień zwierający gardło (tzw. Pierścień zwierający gardło)

• Masaż dziąseł- masujemy palcem lub miękką szczoteczką, podniebienie dolne od góry do dołu, a górne- od dołu do góry.

Poza zajęciami indywidualnymi, które dominują formą pracy rewalidacyjnej, wskazane jest prowadzenie zajęć grupowych, szczególnie logorytmicznych lub rozwijających słownik, spontaniczne reakcje słowne, dialogi itp.

Propozycje ćwiczeń logopedycznych winny być zróżnicowane i zawsze dla dziecka atrakcyjne. Postępowanie rewalidacyjne wobec dzieci upośledzonych jest niezmiernie żmudne, wymaga wielokrotnego powtarzania tych samych ćwiczeń, ustawicznego wzmacniania oddziaływań, utrwalania zdobytych przez dziecko umiejętności.

15.Alternatywne i wspomagające sposoby porozumienia się z dziećmi specjalnej troski.

Osoby, które przekazują jakiś komunikat nie mówiąc, nie używając słów (mowy dźwiękowej), ale demonstrują coś gestami (np. pokazują jakąś czynność), mimiką, wyrazem twarzy lub posługują się np. listą zakupów podawaną w sklepie, czy też pisemną notatką - posługują się właśnie komunikacją wspomagającą. Komunikacja wspomagająca określa, więc wszelkie sposoby, jakimi ludzie przekazują informacje, kiedy nie mogą mówić, lub, gdy mówią niewyraźnie na tyle, by otoczenie rozumiało ich komunikaty.

Komunikacja Alternatywna (tradycyjnie używa się skrótu AAC) jest metodą porozumiewania używaną zamiast mowy.

Do wspomagających i alternatywnych metod komunikacji zaliczamy:

System alternatywnej komunikacji Blissa - Symbole Blissa to nazwa systemu porozumiewania się, w którym słowa przedstawione są w postaci rysunku. Te rysunki (symbole) są graficzną ilustracją znaczenia (treści, sensu) danego słowa. Podstawowy słownik Blissa zawiera ok. 3000 symboli, które reprezentują ponad 6000 słów. Symbol Blissa umożliwia nazwanie konkretnego przedmiotu, ale również pojęcia abstrakcyjnego np. uczucia. Można, więc wskazywać pojedyncze symbole lub też budować z nich całe wypowiedzi zgodnie ze składnią języka ojczystego.

piktogramy;

System obrazkowy ALADIN (komputerowy słownik komunikacyjny); - Aladyn - to słownik obrazkowy, będący częścią komunikacyjnego programu komputerowego, który został opracowany w 1993 roku przez niemieckich informatyków i pedagogów specjalnych.  Słownik posiada ponad 1000 osobnych obrazków (symboli), których materiał słownikowy posegregowany jest w określonych obszarach poznawczo-językowych tj. : owoce, osoby, zwierzęta, czas wolny, artykuły spożywcze itp. Oprócz tego załączone są tablice z literami i cyframi z ich odpowiednikami obrazkowymi, tablice z zegarami określającymi czas, oraz inne przydatne w porozumiewaniu się znaki umowne.

Fonogesty to gesty uzupełniające mowę, a tym samym ułatwiające człowiekowi niesłyszącemu dźwięków językowych wzrokowe odbieranie wypowiedzi słownych, czyli odczytywanie z ust. Mówisz i jednocześnie dłonią pokazujesz to, co mówisz. Niesłyszący adresat Twojej wypowiedzi obserwuje, zatem nie tylko Twoje usta, ale i dłoń. Aby było to możliwe, dłoń musi znajdować się w pobliżu ust.

System Braille'a (dla osób niewidomych);

Alfabet punktowy do dłoni (dla osób głuchoniewidomych) - Alfabet przeznaczony jest głównie dla ludzi, którzy przed utratą słuchu zdążyli opanować język naturalny (np. mowę dźwiękową, sztukę pisania i czytania oraz liczenia). A zatem znają litery i cyfry, głoski i liczby, słowa, zdania, znaki interpunkcyjne, potrafią posługiwać się podstawowymi działaniami matematycznymi.

Język migowy (dla osób z uszkodzeniami narządu słuchu);

16.Zaburzenia rozwoju mowy i cechy wymowy u dzieci z uszkodzonym słuchem. Przedstaw wybrane metody pracy surdologopedycznej.

Do zaburzeń rozwojowych, najczęściej uważanych za współwystępujące z zaburzeniami mowy należą:

• zaburzenia funkcji słuchowych

• zaburzenia funkcji kinestetyczno - ruchowych

• opóźnienia rozwoju umysłowego

• zaburzenia emocjonalne

konsekwencja zaburzeń funkcji słuchowych jest;
- mowa niewyraźna, zamazana, niemelodyjna

• wady wymowy,np. reranie, seplenienie( szczególnie gdy słuch jest upośledzony w zakresie wysokich dźwięków)

• zaburzenia słuchu fonematycznego

• trudności w czytaniu i pisaniu.

Mowa źle słyszących

Rodzaj zniekształceń mowy dziecka źle słyszącego i stopień ich nasilenia zależą od całego zespołu czynników.

1. od wieku w którym nastąpiło obniżenie słyszalności

2. od stopnia obniżenia słyszalności

3. od charakteru niedosłuchu ( percepcyjny, przewodzeniowy)

4. od tego, czy dziecko posługuje się aparatem słuchowym i od jak dawna

5. od środowiska, w którym dziecko żyje.

Charakterystyka mowy źle słyszących.

• ubezdźwięcznianie głosek dźwięcznych

• nieprawidłowa artykulacja głosek szczelinowych i zwartoszczelinowych

• nieprawidłowa artykulacja samogłosek

• dość dobra wymowa spółgłosek zwartych i

• bardzo duże zniekształcanie spółgłosek dentalizowanych ( bo tu wymagana jest duża precyzja

• zbyt małe różnicowanie artykulacyjne szeregów typu: „ s” , „ si”, „sz” spowodowane częściową patalalizacją głosek sz, rz, cz, dż. oraz niedostateczną patalalizacją spółgosek ś,ź,ć, dź.

Mowa głuchych

Głos głuchych

• zbyt silny lub zbyt słaby

• zazwyczaj piskliwy, rzadziej zbyt niski, chrapliwy, gardłowy

• „drewniany głos”( bo bez użycia rezonatorów)

• rezonans nosowy (nieprawidłowe funkcjonowanie podniebienia miękkiego)

POWÓD: BRAK RÓWNOWAGI W NAPIĘCIU MIĘŚNI KRTANI.

Nieprawidłowości w oddychaniu

• nieregularne, nieekonomiczne zużywanie powietrza

• nieumiejętność stopniowania siły wydechu przy poszczególnych dźwiękach

• brak rytmiczności w oddychaniu

• brak synchronizacji w pracy segmentu brzusznego i piersiowego

• nie jednoczesna czynność obu stron przepony

Artykulacja

Spółgłoski szczelinowe i zwarto- szczelinowe- zatarte lub zdeformowane

• r zastępowane przez l ( bo lepiej wyczuwalne- język na wałku dziąsłowym)

• ubezdźwięcznianie

• dobra artykulacja głosek zwartych, zwłaszcza wargowych p, b, i przedniojęzykowo- zębowych d, t

• nieprawidłowa wymowa samogłosek

• wymowa literowa, tzn. zgodna z pisownią................................zamiast...............

• nazalizacja głosek ustnych ( na skutek osłabienia mięśni zwierających pierścień gardłowy oraz unoszenia tylnej części języka ku górze i ku tyłowi)

• nieprawidłowe akcenty, melodia mowy i iloczas gosek ( prozodia mowy)

• nieprawidłowości gramatyczne, nieprawidłowo używane końcówki deklinacyjne, koniugacyjne oraz wyrazy relacyjne

• przeważają zdania pojedyncze, nierozwinięte

• ograniczony zasób słów

Styczek 1981 od str.375

Niektóre metody nauczania mowy:

1. metoda dźwiękowa

2. metoda analityczno- syntetyczna

3. metoda całości językowych

4. metoda naturalno- gramatyczna

metoda dźwiękowa

Samuel Heinicke- twórca metody ustnej, prowadził pracę według następujących zasad:

• nauka wymawiania wszystkich samogłosek, potem spółgłosek. W oparciu o pismo( pisanie, pokazywanie, wymawianie)

• łączenie samogłosek ze spółgłoskami w sylaby, sylab w wyrazy i wymawianie ich.

• Po opanowaniu artykulacji wszystkich dźwięków rozszerzenie ćwiczeń języka w powiązaniu z gramatyką.

Jakub Falkowski założyciel i rektor pierwszej szkoły dla głuchych w Polsce.

Etapy pracy - nauka wymawiania z jednoczesną nauką czytania i pisania.

1. Wymawianie samogłosek

2. Wymawianie spółgłosek oraz sylab

3. Wymawianie nazw przedmiotów z najbliższego otoczenia dziecka oraz nazw najprostszych czynności.

Słabe strony metody dźwiękowej:

• Położenie akcentu na naukę mowy, a nie na wszechstronny rozwój osobowości dziecka głuchego

• Uwarunkowanie kolejności poznania zagadnień języka

• Przechodzenie od techniki mówienia do tematu

• Rozpoczynanie od nauki wymawiania izolowanych dźwięków.

Metoda analityczno - syntetyczna

Etapy:

1. Pogadanka

2. Wyodrębnienie z pogadanki wyrazu podstawowego, umieszczenie napisanego wyrazu podstawowego pod obrazkiem

3. Wymawianie - czytanie wyrazu podstawowego.

4. Pisanie wyrazu podstawowego

5. Rozpoznawanie wyrazu podstawowego wśród innych wyrazów

6. Analiza literowa i dźwiękowa wyrazu podstawowego: wyodrębnienie nowej litery i głoski w wyrazie podstawowym.

7. Wymawianie, czytanie, pisanie nowej litery

8. Układanie z poznanych liter nowych wyrazów, zapisywanie, czytanie i wymawianie tych wyrazów.

Metoda ta opiera się na wyrazie- całości językowej. W stosowaniu tej metody należy być ostrożnym i nie dopuścić do „literowania”- głoskowania.

Metoda całości językowych.

Etapy pracy wskazane przez A.Herlina:

1. Ćwiczenia w identyfikowaniu przedmiotów, osób, zwierząt, zjawisk

2. Identyfikacja przedmiotów i ich obrazów

3. Nazywanie przedmiotów narysowanych na obrazkach

4. Czytanie ideo- wzrokowe, rozpoznawanie słów i zdań pisanych, kojarzenie ich z odpowiednimi przedmiotami i osobami.

5. Czytanie z ust, odczytywanie wyrazów ( o treści zrozumiałej dla dziecka). Wymawianie przez nauczyciela w sposób naturalny.

6. Ćwiczenia narządów artykulacyjnych zmierzające do nadania tym narządom odpowiedniej sprawności i giętkości

7. Mówienie, wymawianie wyrazów i zdań przez naśladowanie wymowy nauczyciela.

8. Pisanie poznanych wyrazów i zdań.

Metoda naturalno- gramatyczna

Przedstawiona przez I. Stawowy- Wojnarowską (1984)

Sposoby dobierania materiału językowego:

1. Wynikający z aktualnych potrzeb dziecka, z sytuacji życiowych ( naturalny dobór)

2. Wg kolejności narastania form językowych ( gramatyczny dobór)

3. ∗Dobór naturalno- gramatyczny- wszystko czego dziecko uczy się mówić, winno być od razu wykorzystywane do porozumiewania się w naturalnych sytuacjach życiowych.

Sposoby nauczania i rozumienia

1. ∗Bezpośredni- kojarzenie obserwowanych ruchów narządu mowy osoby mówiącej z nazwą przemiotu wskazywanego

2. Pośredni- wprowadzenie dodatkowych ułatwień w odczytywaniu wypowiedzi, np. znaków daktylograficznych

Sposoby nauczania mówienia i odczytywania mowy z ust.

1. ∗Łączny- jednoczesne uczenie odczytywania z ust oraz mówienia

2. Rozłączne- najpierw dziecko uczy się odczytywać wypowiedzi z ust, a potem dopiero uczy się mówić

Wykorzystywanie resztek słuchu

1. ∗Wykorzystywanie resztek słuchu

2. Niewykorzystywanie

∗Gwiazdką oznaczone są te sposoby, które wykorzystuje metoda naturalno- gramatyczna

17.Opieka nauczyciela- logopedy nad dziećmi z zaburzeniami mowy, wadami wymowy i specyficznymi trudnościami w opanowaniu czytania i pisania. Współpraca logopedy z rodzicami oraz jej znaczenie.

Pisanie : należy ustalić

• jaką metodą uczono dzieci czytać?

• Czy miało trudności w początkowym okresie nauki czytania i pisania?

• Czy regularnie uczęszczało do szkoły?

• Czy zmieniało klasę lub szkołę?

• Czy chętnie odrabia lekcje?

Jeżeli pisanie jest utrudnione z powodu niedowładu ręki daje się do układania rozmaite litery.

Ćwiczenia.

Polecenia można powtarzać dwa razy.

1. Przepisać możliwie jak najlepiej:

A, e, f, a, u, f, c, t, książka kalendarz

Sy, la , pa, da, na, wa, karta pocztowa

2. podpisać się.

3. odczytać litery i sylaby (sprawdzić znajomość wszystkich liter małych i dużych)

4. Pokazywać litery odczytywane przez logopedę- jest to jednocześnie badanie słuchu fonematycznego i jeżeli było już przeprowadzone nie należy go powtarzać.

5. napisać pod dyktando z możliwością odczytania z ust , bez tej możliwości.

6. Uzupełnić brakujące literu w wyrazach zesz...t, cyt...yna itp.

7. Uzupełnić brakujące litery z jakich składa się wyraz np.ucho

8. Napisać co przedstawia pokazany obrazek.

9. Napisać dowolną kompozycję- 3 zdania na dowolny temat. Oceania się pismo, ortografię, wartość tekstu.

10. napisać wyraz jedno, dwu, trzysylabowy uprzednio pokazany przez logopedę.

Badanie sprawności manualnej ( kinestetyczno- ruchowej)- sprawdza się wyrazistość pisma, szybkość ruchów ręki, precyzja ruchów, koordynacja.

Czytanie.

Logopedia notuje swoje obserwacje dotyczące płynność czytania:

• czy sylaby są związane ze sobą.

• Czy wyrazy są czytane oddzielnie- czy łącznie w obrębie frazy

• Notuje wyrazy, które dziecko opuszcza, źle czyta.

• Czy robi pauzy w odpowiednich miejscach

• Czy uczeń zdaje sobie sprawę z interpretacji i zgodnie z nią robi pauzy

• Uwagi o stopniu rozumienie tekstu przez ucznia

• Czy intonacja i akcenty logiczne są stosowane, czy czyta cicho i monotonnie.

Ćwiczenia.

1. Odczytać głośno podane wyrazy - wybrać ten, który jest napisany bez błędu:

pudeło- pudłko- pudełko

Warsawa- Warszawa- Warszwa

2. Odczytać podane zdanie o różnej długości. Aby sprawdzić, czy tekst został zrozumiany, daje się kilka obrazków wiążących treść, poleca się badaniem ułożyć je zgodnie z kolejnością zdarzeń. Następnie kładzie się przed badanym kartkę.

Z krótkim zdaniem, wyrażającym treść jednego z obrazków i poleca się położyć kartkę ze zdaniem pod odpowiednim obrazkiem.

3. Głośno odczytać tekst ( odpowiedni do wieku) bez pośpiechu.

4. Przeczytać po cichu podany fragment, a potem opowiedzieć go. Ocenia się stopień rozumienia, wyboru rzeczy ważnych.

Inne badania

Umiejętność leczenia

1. Pokazywanie na tablicy liczb odczytywanie przez badającego w zmienionej kolejności:

3,7,8, 4,9, 107, 5020

2. Odczytywanie liczb jednocyfrowych i wielocyfrowych

3. Pisanie liczb pod dyktando

4. Działania rachunkowe w pamięci, na piśmie. Rozpocząć należy od sprawności rozumienia znaczenia znaków.

Dodawanie, dodawać do 1 po 7

Odejmowanie, odejmowanie od 100 po7

Dzielenie, mnożenie.

5. Rozróżnianie, rozpoznawanie figur geometrycznych.

6. rozwiązywanie zadań tekstowych

Badanie zasadnicze

Wykonuje je logopeda, po stwierdzeniu nieprawidłowości kieruje do foniatry

1. Badanie słuchu orientacyjne- w wypadku jego upośledzenia- audiometrem pozwala stwierdzić niedosłuszalność, głuchotę.

2. Badanie budowy narządów mowy.

3. Badanie sprawności narządów mowy

Badania dodatkowe

1. Neurologiczne- wady spowodowane uszkodzeniem korowym lub układu pozapiramidowego ( afazja i dysartria)

2. Psychologiczne- wady będące skutkiem upośledzenia umysłowego

Badanie gnozji słuchowej awerbalnej

1. Odróżnianie szelestu papieru od dźwięku pieniędzy, różnicowanie tonów, ich wysokości i natężenia rozpoznawanie znanych melodii

Badanie orientacji przestrzennej

Znajomość schematu własnego ciała- ucha, oka, nosa. Rozróżnianie strony prawej, lewej- co po której stronie się znajduje.

Badanie orientacji w czasie.

Czy badany zna pojęcie godziny, czy umie odczytać godzinę na zegarze czy wie jaki jest rok, miesiąc, dzień.

Badanie praksji ręki.

1. Praksja statyczna( pozy)- umiejętność znajdowania właściwych ułożeń kończyn.

Np. ułóż pierwszy i drugi palec w kółko

Drugi i piąty palec w rogi

2. Praksja dynamiczna- wykonywanie ciągów ruchowych np. ruchy naprzemienne lewej i prawej dłoni.

3. Praksja konstruktywna- odtwarzanie wzoru z pamięci , odpiąć guziki, zawiązać supełek.

4. Praksja przestrzenna- rozmieszczenie kończyn w stosunku do własnego ciała.

Badany i badający siedzą naprzeciw siebie. Badany musi zrozumieć że jego lewa ręka to prawa ręka badającego itp. Należy najpierw sprawdzić czy badany rozróżnia strony.

Badanie perseweracji ruchowej:

• poleca się rysować kółko, krzyżyk, kółko, krzyżyk

• poleca się rysować wzór z 2 występujacymi po sobie elementów.

• Poleca się rysować rytm.

Badanie gnozji wzrokowej

• rozróżnianie barw, odległości, kształtów, wielkości.

Pod koniec wieku przedszkolnego dziecko powinno mieć dobrze opanowany język, przynajmniej w takim stopniu, by pozwolił na poprawne komunikowanie się z otoczeniem.

Młodszy wiek szkolny to wręcz alarmujący -dzwonek na reakcję rodziców oraz nauczycieli i pomoc wszędzie tam, gdzie potrzebna jest fachowa diagnoza i terapia logopedyczna.

Dziecko rozpoczynające naukę w szkole powinno dysponować określoną

bazą sprawności i umiejętności, takich jak:

- dobrze opanowaną i utrwaloną artykulację wszystkich głosek języka;

• rozwinięty właściwie słuch fonetyczny (identyfikowanie i słuchowe

różnicowanie usłyszanych dźwięków mowy);

- przyswojone podstawowe formy gramatyczne;

- odpowiedni zasób słownictwa czynnego i biernego;

• umiejętność poprawnego wyrażania swoich myśli w formie zdań.

praktyka pokazuje, że znaczna grupa dzieci rozpoczynających naukę w szkole ma mniejsze lub większe niedobory w zakresie mowy, a zatem:

• niską sprawność narządów mowy (często: brak pionizacji języka i utrwalona

tendencja do wysuwania języka pomiędzy zębami);

- niewłaściwy sposób oddychania;

- wadliwy zgryz;

- zaburzony słuch fonematyczny (często: mylenie głosek opozycyjnych dźwięczne-bezdźwięczne: p - b, k - g, f - w, itp.;

- zaburzenia analizy i syntezy słuchowej;

- słaba wyrazistość i zbyt szybkie tempo mowy (mowa niestaranna, mało zrozumiała), itd.

Rola nauczyciela - logopedy

A) Przed nauczycielem klas początkowych stoi zatem ważne zadanie

- Wczesnego rozpoznania takich uczniów, konieczność uświadomienia problemu rodzicom, skontaktowania z logopedą lub niekiedy z ortodontą.

• Ważne jest, by nauczyciel wspierał terapię zaplanowaną przez logopedę i stosował w swojej praktyce pedagogicznej działania usprawniające mowę, stosując właściwe ćwiczenia i zabawy.

• Nauczyciel powinien też posiadać odpowiednie cechy osobowe, które ułatwią mu pracę z uczniem z wadą wymowy. Jedną z najważniejszych jest wysoka sprawność mówienia, czyli:

1. właściwa artykulacja i wyrazistość mowy;

2. prawidłowy rytm i intonacja wypowiedzi;

3. jasne, zrozumiałe wyrażanie myśli i podawanie nowych wiadomości; (posługiwanie się słownictwem dostosowanym do wieku uczniów, obrazowość wypowiedzi, itd.).

B) .Ogromnym atutem jest umiejętność nawiązania kontaktów z dziećmi, humor, życzliwość, wyrozumiałość, umiejętność wczucia się w sytuację ucznia, takt i kultura osobista nauczyciela. Nauczyciel w klasach najmłodszych staje się osobą znaczącą dla dziecka, niekiedy zdobywa większe uznanie i autorytet od rodzica.

Podczas pogadanek, dialogu z uczniami nauczyciel powinien zwracać się do nich twarzą, aby umożliwiać obserwację prawidłowych układów artykulacyjnych głosek, mimikę twarzy. Uczniowie obserwując, naśladują prawidłowe wzory i zachowania komunikacyjne.

C).Istotnym problemem jest obiektywizm w ocenianiu uczniów z wadliwą wymowy, ale przecież jest możliwość eliminacji oceny wyrażanej stopniem (cyfrą) i zastosowanie oceny opisowej postępów w nauce, co w przypadku dzieci z wadami mowy nie naraża ich na otrzymywanie negatywnych not, a tym samym redukuje strach przed nimi.

 Jedną z ważniejszych ról nauczyciela jest ciągłe motywowanie uczniów do podejmowania aktywności werbalnej (słownej). W pracy z dzieckiem z wadliwą wymową na pewno korzystniejsza jest wypowiedź z ławki niż przy tablicy, zaś spontaniczne wypowiedzi takich uczniów nie powinny być przerywane czy nadmiernie poprawiane, korygowane pod względem poprawności. Warto taktownie powtarzać myśl dziecka, by inni uczniowie docenili jej walor. Nauczyciel musi być czujny, by dziecko z wadą wymowy nie było ośmieszane, przedrzeźniane, wyśmiewane przez innych, bowiem takie sytuacje mogą powodować wycofanie się ucznia z komunikacji i niechęć do podejmowania wysiłków nad popraw± wymowy. Nauczyciel powinien więc zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa oraz stworzyć warunki do realizacji potrzeby uznania, akceptacji i sukcesów.

    Dziecko z wadą wymowy nie jest inne od pozostałych uczniów, stąd powinno się uważać na zachowanie właściwych proporcji i umiaru we wszelkich działaniach. Nadmierna koncentracja uwagi na wadzie wymowy, na trudnościach takich uczniów może spowodować więcej szkody niż pożytku.

Warto również pamiętać o dość częstym pochwaleniu dziecka za podejmowany wysiłek i próby poprawnego wypowiadania się. Zastanówmy się przez chwilę, jak często używamy wobec naszych podopiecznych w swojej praktyce wychowawczej i dydaktycznej słowa dobrze, znakomicie, bardzo dobrze? Czy takie słowa to samo znaczą dla nas i dla naszego ucznia? Wydaje się oczywiste, że to określenia oceniające, które wyrażają naszą akceptację, stąd najczęściej definiujemy je jako wyrażenie pochwały skierowanej do dziecka. Mówimy -dobrze, -świetnie chcąc wyrazić zadowolenie po wykonaniu przez dziecko jakiegoś zadania (np. możliwie udana wypowiedź ucznia), lub wyrażając akceptację przejawianego przez dziecko pożądanego zachowania (nie udała się poprawna wypowiedź, ale uczeń się bardzo starał). Nikogo nie trzeba przekonywać, ile znaczy nawet niewielka pochwała dla każdego człowieka, a szczególnie dla dziecka. Komunikat wyrażający akceptację i uznanie, by mógł rzeczywiście stanowić nagrodę, musi być zgodny w swej treści werbalnej (słownej) i emocjonalnej. Jak słusznie zauważa Elliot Aronson w nagrodzonej przez Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne książce -Człowiek - istota społeczna, nawet niewielka zmiana kontekstu społecznego, w którym jest podawana nagroda, może zmienić nagrodę w karę. Wyrażona słowem akceptacja to najczęściej stosowany w praktyce wychowawczej rodzaj pozytywnego wzmocnienia i wsparcia emocjonalnego. Jednak jest niezmiernie ważne, by była ona czymś więcej niż tylko tą samą frazą powtarzaną w podobnej formie w wielu różnych sytuacjach, bowiem straci swoją wzmacniającą moc i przestanie przekazywać jakąkolwiek informację mogącą modyfikować w pożądanym kierunku zachowanie dziecka. Ocena zachowania wyrażana przez osoby znaczące w środowisku społecznym dziecka ma istotny wpływ nie tylko na doraźne samopoczucie dziecka, ale jest też ważnym czynnikiem kształtowania obrazu samego siebie u dziecka. Struktura ja ma bowiem dwa wymiary: wiedza o sobie oraz samoocena. Informacje przekazywane dziecku przez jego otoczenie społeczne, a mówiąc ściślej - wzajemna interakcja między tymi składnikami - są podstawą kształtowania struktury ja.

    Pochwał, wyrazów i zwrotów będących odpowiednikiem uznania, aprobaty można udzielać na różne sposoby:

1.To rzeczywiście wspaniałe.

2.Podoba mi się sposób, w jaki pracujesz.

3.Znacznie lepiej.

4.Cudownie! Masz u mnie wielkiego -plusa.

5.Taka praca bardzo mnie cieszy.

6.Rzeczywiście, dałeś z siebie wszystko.

7.Fantastycznie!

8.Jestem dumny ze sposobu, w jaki dziś pracujesz.

9.Właśnie, tak! Spisałaś się na medal.

Spośród wielu rodzajów wzmocnień pozytywnych, jakie mamy do dyspozycji w oddziaływaniach wychowawczych, najczęściej jest stosowana właśnie aprobata słowna i pochwała. Czasami komunikat ten wspieramy gestem: bijemy brawo, przytakujemy głową w wyrazie akceptacji, kołyszemy głową na znak uznania, mimiką twarzy (uśmiechamy się, spoglądamy przyjaźnie). Jeśli więc jest odpowiednia okazja, by wyrazić aprobatę i pochwałę dziecku - zróbmy to dobrze, najlepiej jak potrafimy, by -dobrze - oznaczało -dobrze, by sposób pochwały był dostosowany do indywidualnych cech ucznia, do typu zadania które wykonał, rodzaju sytuacji, a więc uwzględniający specyfikę naszego kontaktu z danym dzieckiem i z poszanowaniem jego indywidualności.

Funkcjonowanie dziecka z wadą wymowy w sytuacjach społecznych, a głównie w sytuacjach zadaniowych wiąże się bardzo często z wyraźnym stanem napięcia, które towarzyszy jego wypowiedziom lub wystąpieniom przed kolegami. Pokonanie tych trudności to sytuacje, które dzięki skutecznemu i zakończonemu powodzeniem rozwiązaniu prowadzą do redukcji lub też całkowitego usunięcia stanu przykrego napięcia. Taka sytuacja (poczucie sukcesu) już sama w sobie jest w zasadzie formą wzmocnienia - dostarcza dziecku poczucie wewnętrznego zadowolenia, buduje poczucie wpływu na zdarzenia, kształtuje poczucie sprawstwa, że oto samo dziecko jest zdolne pokonać trudności. Daję to niewątpliwie satysfakcję dziecku, jego rodzicom i nauczycielom, którzy potrafią wykreować takie sytuacje.

Słowna aprobata jest rodzajem wzmocnienia pozytywnego, ale też i formą wsparcia emocjonalnego. Ma ona szczególne znaczenie, gdy dziecko funkcjonuje w trudnej sytuacji. Jak wynika z badań Heleny Sęk (1988), ludzie najczęściej oczekują tego właśnie rodzaju wsparcia, mimo iż jego przeciętna skuteczność jest mniejsza od wsparcia instrumentalnego i rzeczowego. Pozytywna rola wsparcia jest tym większa, im bardziej jest ono oczekiwane i trafne. Równie ważnym czynnikiem kształtującym i modyfikującym obraz własnej osoby i poczucie własnej wartości u dziecka jest doświadczanie przezeń spójności (bądź jej braku) między ocenami kierowanymi ku niemu z otoczenia, ze strony osób znaczących a samoocenami, formułowanymi przez nie w każdej sytuacji. W miarę rozwoju dziecko staje się coraz bardziej niezależne od owych zewnętrznych opinii. Stopniowo coraz mniej potrzebuje informacji zwrotnych, by właściwie sterować swoimi zachowaniami komunikacyjnymi. Na pewno pochwała i aprobata są ważnymi czynnikami sprzyjającymi kształtowaniu pozytywnego obrazu siebie, zaś pozytywna, adekwatna samoocena jest zasadniczym czynnikiem warunkującym prawidłowe przystosowanie emocjonalne dziecka, nawet wówczas, gdy długi jeszcze czas będzie ono obciążone wadliwą wymową.

3.1. Ogólny zakres działań logopedy

3.1.1. Logopedzi

• Badają procesy komunikacji człowieka na różnych etapach rozwoju i w różnych sferach jego aktywności w celu promowania rozwoju komunikacyjnego, edukacyjnego, społecznego i zawodowego.

• Zajmują się korygowaniem wad wymowy i usprawnianiem motoryki aparatu mowy, profilaktyką, likwidowaniem objawów zaburzonej komunikacji językowej, uwarunkowanych środowiskowo lub organicznie, stymulacją mowy opóźnionej i rehabilitacją mowy po wypadkach lub incydentalnych urazach czy udarach mózgowych (w przypadku całkowitej lub częściowej utraty mowy lub rozumienia). Kiedy mowa nie rozwija się, lub prognozy rozwoju są mało optymistyczne, a także wtedy, gdy mowa jest niezrozumiała dla otoczenia, logopedzi poszukują wspomagających lub alternatywnych form i metod porozumiewania się.

3.1.2. Ich zadania obejmują:

- utrzymywanie właściwych kontaktów z rodzinami dzieci i młodzieży objętych opieką logopedyczną, nauczycielami, oraz innymi terapeutami (psychologiem, rehabilitantem), by wspólne poszukiwać rozwiązań problemów wynikających z zaburzeń komunikacji;

• prowadzenie pracy profilaktycznej i terapeutycznej w celu likwidowania lub zmniejszania zaburzeń komunikacyjnych dzieci, młodzieży i dorosłych;

- prowadzenie doradztwa logopedycznego;

• ustalanie postępowania korekcyjno - terapeutycznego (np. na etapie diagnozy, prewencji i terapii logopedycznej);

- prowadzenie pracy profilaktycznej i terapeutycznej w zakresie czytania i pisania, a w wielu przypadkach w zakresie ogólnego rozwoju psychomotorycznego;

- prowadzenie badań logopedycznych, obejmujących studia teoretyczne, badania empiryczne i porównawcze, formułowanie definicji, hipotez i praw;

• opracowywanie, adaptowanie oraz weryfikowanie narzędzi badawczych do diagnozy

i terapii zaburzeń komunikacji;

- przeprowadzanie badań logopedycznych z wykorzystaniem różnych narzędzi badawczych w celu ustalenia stanu rozwoju mowy i zaburzeń komunikacyjnych;

- ocenianie i interpretowanie wyników badań oraz formułowanie wskazań;

przygotowywanie i wygłaszanie referatów, komunikatów i raportów naukowych lub popularnonaukowych oraz publikowanie wyników badań i eksperymentów;

- wykonywanie wspólnie z innymi specjalistami zadań pokrewnych.

3.1.3. Logopeda w swej codziennej praktyce ma do czynienia z osobą wykazującą mniejsze lub większe trudności w porozumiewaniu się. Mowa nie jest czym oderwanym od naszej osobowości, stąd i działania logopedy powinny mieć charakter polimodalny, wieloprofilowy, interdyscyplinarny, tj. ukierunkowane na wszystkie sfery rozwoju człowieka, z którymi mowa ma istotne powiązania.

3.1.4. Zakres oddziaływań logopedy stale się poszerza, stąd ważne jest, by nieustannie doskonalić swój warsztat pracy i pogłębiać wiedzę nie tylko logopedyczną, ale również z dziedzin pokrewnych, takich jak: pedagogika, psychologia, medycyna, rehabilitacja, itp. Tylko wtedy osoba z zaburzoną komunikacją, trafiająca do logopedy nie stanie się -przypadkiem logopedycznym do diagnozy i terapii, a logopeda nie będzie tylko tradycyjnym -nauczycielem mowy lecz wspaniałym i mądrym terapeutą.

4.Rola rodziców

4.1. Rodzice dość szybko przyzwyczajają się do tego jak wypowiada się ich dziecko i niekiedy sądzą, że wymowa jest zrozumiała, a więc poprawna. Zdarza się również, że rodzice mają wadliwą wymowę, stąd ich dziecko w drodze naśladowania nauczyło się złych wzorców artykulacyjnych i do logopedy trafia dość późno, z utrwalonymi nawykami wadliwych artykulacji.

Często rodzice nie uświadamiają sobie tego, że ich dziecko ma wadę wymowy; są tak osłuchani z wymową dziecka, że nawet jeśli mowę ono zniekształca, to uważają ja za normalną. Inni natomiast wiedzą, że ich dziecko źle wymawia, ale cierpliwie czekają, aż z tego wyrośnie. Jednak początkowo nieznaczne trudności, jeśli nie są usunięte w porę, utrwalają się i z czasem stają się wadami wymowy, z którymi szybko sobie poradzi logopeda, ale długo może trwać etap utrwalania i automatyzacji nowych dla dziecka wzorców mowy. Nie wszyscy rodzice zdają sobie sprawę, jak przykre dla dziecka bywają następstwa wadliwej wymowy. Dziecko wyśmiewane przez kolegów lub nawet przez rodziców, którzy sądzą, że w ten sposób zmuszą lub zmobilizują je przez działania na ambicje do dobrej wymowy dość szybko traci zaufanie do otoczenia, zaczyna unikać rówieśników, traci zainteresowanie rozmowami, nie lubi odpowiadać na pytania, staje się małomówne.

4.2. W którym więc momencie zdecydować się na wizytę u logopedy?

Tu zdania są podzielone. Bywają rodzice, którzy czekają aż problem samoistnie minie, co sprzyja utrwalaniu się wady i sprawia, że jej likwidacja będzie wymagała w przyszłości od nich samych i dziecka więcej czasu i pracy. Bywają też i tacy, którzy zgłaszają się po poradę już z 3-latkiem, gdyż zaniepokojeni są faktem, że jeszcze nie wymawia głosek sz, ż, cz, dż lub r. W tej drugiej sytuacji uzyskają rodzice poradę taką, że ich dziecko ma prawo w wieku 3 lat nie wymawiać głosek szumiących i syczących oraz -r i o ile nie ma innych wskazań, to z poprawą wymowy rzeczywiście można jakiś czas poczekać.

    Jeśli niepokój okaże się uzasadniony, wówczas warto skontaktować się z logopedą, np. w poradni psychologiczno-pedagogicznej, w przedszkolu lub w prywatnym gabinecie logopedycznym.

Logopeda oceni budowę narządów mowy, sprawdzi czy dziecko dobrze słyszy, czy prawidłowo oddycha i przełyka.

    Niekiedy wystarczy krótka rozmowa, by rozwiać wszelkie wątpliwości. W razie potrzeby można od logopedy oczekiwać wskazówek, instruktażu odnośnie stymulowania rozwoju mowy dziecka. Zlikwidowanie wad wymowy (szczególnie tych utrwalonych) wymaga czasu, rok może nie wystarczyć. Jeśli więc 3-latek jeszcze nie mówi - porozumiewacie się za pomoc± gestów i sylab, a jeśli 4-latek mówi znacznie mniej niż jego rówieśnicy, to powinno zaniepokoić.

    Nie powinno się zdarzyć, że zgłaszamy się z dzieckiem po poradę logopedyczną dopiero w wieku 6 lat, czyli w okresie gdy zaczyna już naukę czytania i pisania.

4.3.Należy szybko udać się do logopedy , gdy:

- dziecko podczas artykulacji wsuwa język między zęby lub ociera nim o wargę, bo na każdym etapie wiekowym jest to wada, która się nie wycofa samoistnie, a w przyszłości może spowodować seplenienie;

- niepokojące są zmiany anatomiczne w budowie narządów mowy;

- istnieją wątpliwości czy dziecko dobrze słyszy;

- dziecko nawykowo mówi przez nos;

- dziecko po ukończeniu 4 r. ż. zamienia głoski dźwięczna na bezdźwięczne: -d na -t (np. zamiast domek mówi tomek), -w na -f (zamiast woda mówi fota), -g na -k (zamiast głowa mówi kłowa), -b na -p (zamiast buda mówi puta);

- dziecko pod koniec 3 r. ż. nie wymawia którejkolwiek z samogłosek ustnych: a, o, u, e, i, y; •dziecko zniekształca głoski, np. wymawia -r gardłowo. Ale trzeba wiedzieć, że zastępowanie głosek trudniejszych łatwiejszymi nie jest wadą ale swoistą cechą rozwoju mowy. Jeżeli jednak podczas wymawiania głosek dziecko nie zastępuje jej inną znaną w języku polskim, ale używa -obcego dla nas dźwięku, wówczas warto zanotować sobie słowa, w których to ma miejsce i skonsultować to z logopedą;

- dziecko wyraźnie jąka się (miewa częste blokady i uporczywe powtarzanie jakiejś głoski lub utrudniony start mowy). Jednakże jeśli zauważymy u dziecka lekkie zacinanie, powtarzanie sylab nie wpadajmy w panikę - może to być typowa, fizjologiczna niepłynność mowy. Bierze się ona stąd, że w wieku przedszkolnym rozwój myślenia i zasób słownictwa biernego (co dziecko rozumie) rozwija się szybciej niż jego umiejętności wypowiadania swoich myśli, a to może powodować rozwojową niepłynność mowy. Jeśli jednak problem będzie się nasilał, potrzebna jest szybka konsultacja ze specjalistą.

4.4. Z  problemem warto udać się po poradę do logopedy, a potem systematyczne prowadzić ćwiczenia korekcyjne według wskazówek i zaleceń. Trudno oczekiwać od specjalisty szybkich efektów terapeutycznych, gdy zajęcia odbywają się raz w tygodniu, a przez pozostały czas dziecko używa swoich wadliwych, nawykowych wzorców mowy. Do stymulacji czy korekty wadliwej wymowy nie potrzeba aż tyle czasu, by nawet zapracowani rodzice nie mogli go sobie odpowiednio zagospodarować - to tylko kwestia chęci i umiejętnego zbudowania kontaktu z dzieckiem. Trzeba traktować je najzupełniej normalnie, a jeśli mamy pomagać- to dyskretnie i skutecznie. Opłaca się cierpliwość, łagodność i wyrozumiałość ze strony rodziców - to niezbędny warunek uzyskania oczekiwanych rezultatów. Kary, krzyki, wyśmiewanie dziecka i zmuszanie do ćwiczeń zniechęca do pracy nad wymową. Dzieci ćwiczą chętniej, gdy zabawy i gry, które im proponujemy trwają krótko, a każdy ich najdrobniejszy sukces jest nagradzany pochwałami.

    Zadaniem rodziców jest więc dostarczanie dziecku prawidłowych wzorców mowy i osłuchanie dziecka z poprawnym brzmieniem głosek, których ono jeszcze nie wymawia (wspólne oglądanie obrazków i nazywanie osób, przedmiotów i czynności, czytanie wierszy i opowiadań, układanie puzzli i nazywanie odnajdywanych szczegółów układanki). Często bywa tak, że, gdy dziecko dobrze osłucha się z brzmieniem głoski, podejmuje próby jej odtwarzania, ale nie należy tego momentu przyspieszać, ani przeceniać możliwości dziecka, bo przy wielu nieudanych próbach szybko się zniechęci. Zdarza się, że dziecko samo odkryje prawidłowe artykulacje mogąc obserwować aparat mowy swojej mamy lub taty, ale największą sztuką rodziców jest sprawienie, by dziecko naprawdę chciało podejmować wspólne ćwiczenia i związane z nimi zabawy. Jeżeli jednak to się nie udaje, to przyda się pomoc logopedy.

18.Logorytmika i możliwości jej wykorzystania w pracy z dziećmi z uszkodzonym słuchem i niepełnosprawnymi umysłowo.

Podstawą kształtowania programu logorytmiki była rytmika Emila Jaques Dalorze'a oraz metoda Carola Orffa. Wiodącym zadaniem rytmiki jest umuzykalnianie dzieci poprzez realizację ćwiczeń muzyczno- ruchowych. Zróżnicowana wyrazowo muzyka wywołuje u dzieci określone reakcje ruchowe, o których intensywności decydują:

• stopień wrodzonej muzykalności

• sprawność ruchowa, pozwalająca ujawnienie się w ruchu przeżyć emocjonalnych wywołanych muzyką.

Metodę Carola Orffa charakteryzuje synteza różnych rodzajów ekspresji. Ruch więc może być ściśle zintegrowany ze zrytmizowanym mówieniem, śpiewem oraz grą na dziecięcym instumencie,

Logorytmika to program ćwiczeń MUZYCZNO- RUCHOWYCH.

• Realizuje się je z dziećmi z zaburzeniami mowy oraz upośledzonym słuchem

• Zakres programu jest zróżnicowany- dla poszczególnych rodzajów zaburzeń mowy

• Cel ćwiczeń- zwrócenie uwagi dzieci na zjawiska wspólne dla muzyki i wypowiedzi (tj. rytm, tempo, wysokość dźwięku, melodię, głośność i barwę dźwięku, akcentację, frazowanie oraz artykulację).

Deficyt sprawności ruchowej u dzieci z zaburzeniami mowy i słuchu obejmuje różne sfery motoryki- obniżenie ogólnej sprawności ruchowej dzieci ( zaburzenia koordynacji, orientacji przestrzennej, kierunkowej i czasowej oraz napięcia neuromięśniowego).

MUZYKA

• organizuje przebieg ruchu w czasie, a swoją dynamiką reguluje napięcie mięśniowe.

• Jej charakter wyznacza rodzaj ekspresji ruchowej

• Wycisza napięcie psychiczne ( aktywizuje psychicznie dziecko)

Bardzo istotny jest udział muzyki na zajęciach. Dzieci z uszkodzonym słuchem sa bowiem pozbawione doświadczeń słuchowych, w związku z cyzm nei wykształca się u nich w sposób naturalny koordynacja słuchowo- ruchowa. W pracy z tymi dziećmi szczególnie przydane są instrumenty perkusyjne- wyczuwanie melodii.

Ćwiczenia usprawniające motorykę

Zaburzenia motoryki często współwystępują z zaburzeniami mowy. Najwyższy deficyt sprawności ruchowej stwierdza się u dzieci z alalią:

• ograniczony zasób ruchów

• nieprecyzyjne wykonywanie nawet elementarnych ruchów

• zakłócenia w łączeniu ruchów, w organizacji ruchu w przestrzeni

• niekiedy niechęć do poruszania się (alalia ekspresyjna)

U dzieci jąkających się występuje głównie zaburzenie napięcia mięśniowego, a czasami także dyskoordynacja ruchowa

Ćwiczenia kształcące poczucie rytmu

• uwrażliwiają dzieci na zróżnicowane struktury czasowe przebiegów rytmicznych muzyki i zwiększają wydolność rytmiczno- ruchową aparatu mięśniowo- ruchowego dziecka.

Dzieci mająca problemy percepcyjne lub ruchowe nie potrafią precyzyjnie odtworzyć danego rytmu.

U dzieci z zaburzeniami mowy oraz z upośledzonym słuchem mamy często do czynienia z zakłóconą rytmiką wypowiedzi.

Ćwiczenia kształcące inwencję twórczą tj.

• swobodne improwizacje ruchowe do muzyki dziecięcej

• inscenizacje ruchowe piosenek

• zabawy i ćwiczenia muzyczno- ruchowe eksponujące improwizację i tworzenie

Pojęcie logorytmika rozpatrywane bywa w trzech różnorodnych zakresach:

• pierwszy wynika z widzenia logorytmiki jako jednej z form terapii osób z zaburzeniami mowy,

• zakres drugi łączy się z percepcją logorytmiki w ramach metod pracy logoterapeutycznej,

• zakres trzeci - ujmowanie logorytmiki jako dyscypliny wiedzy zajmującej się metodyką działalności logorytmicznej z jednostkami posiadającymi zaburzenia rozwojowe, a szczególnie zaburzenia mowy,

Zdaniem A. Stadnickiego „ logorytmika, której głównym celem jest kształtowanie umiejętności prawidłowego operowania oddechem oraz głosem zróżnicowanym pod względem rytmicznym, dynamicznym, agogicznym i intonacyjnym, może pełnić doniosłą funkcję w kompleksowym programie pracy nad mową dziecka...”

W ujęciu E. Sachajskiej „ logorytmika jest dziedziną wiedzy stosującą elementy gimnastyczne (znacznie jednak odbiega od zajęć wychowania fizycznego), zajmującą się kształceniem piękna ruchu (wychowanie estetyczne), by na bazie ćwiczeń muzyczno-ruchowych stosować ćwiczenia słowno-ruchowe, których składnikiem wiodącym jest rytm...”

Ćwiczenia logorytmiczne wykorzystują elementy gimnastyczne oraz elementy muzyczne, szczególnie rytmiczne, ściśle wiążące się z ruchem, rytmem i muzyką.

Wpływ ruchu, rytmu i muzyki na funkcjonowanie człowieka, a przede wszystkim na jego psychikę i osobowość zauważono już w starożytności. Ze starożytnej Grecji wywodzi się pogląd, że „muzyka łagodzi obyczaje.” Twórcą nowoczesnego wychowania muzycznego opartego na połączeniu rytmu, ruchu i melodii jest Szwajcar Emil Jacques-Dalcroze (1865-1950). Istotną jego zasługą było teoretyczne i praktyczne opracowanie gimnastyki rytmicznej.

Oddziałując na sferę emocjonalną muzyka znajduje zastosowanie zarówno w terapii stanów obniżonego nastroju, zwolnionego napędu psychoruchowego, nadmiernego pobudzenia ruchowego, zbytniego przyspieszenia tempa życia psychicznego. Funkcja muzyki polega z jednej strony na podniesieniu nastroju, aktywizacji, pobudzeniu, z drugiej zaś strony na odprężeniu, uspokojeniu, złagodzeniu napięcia.

Muzyka umiejętnie skorelowana z rytmem i ruchem może okazać się ważnym elementem terapii dzieci opóźnionych w rozwoju psychospołecznym, dzieci doznających niepowodzeń szkolnych, sprawiających trudności wychowawcze, niedostosowanych społecznie oraz wykazujących mikro, czy makrodeficyty rozwojowe (upośledzenie umysłowe).

E Sachajska uważa, że „ćwiczenia muzyczno-ruchowe mają na celu kształcenie i sprawne wykonywanie ruchu, a co za tym idzie wyrabiają szybką orientację w czasie i przestrzeni, umiejętność koncentracji uwagi, zmuszają do sprawniejszego myślenia. Kształcą też takie cechy charakteru, jak: zdyscyplinowanie, karność, porządek, aktywność, poczucie odpowiedzialności, umiejętność współdziałania w grupie, samodzielność. Przede wszystkim jednak, kształcąc ruchy całego ciała (makroruchy), wpływają pośrednio na usprawnianie narządów mownych (mikroruchy), gdyż ułatwiają ich ćwiczenia. Celem ćwiczeń muzyczno-ruchowych jest także wyrabianie u dzieci wrażliwości na muzykę, kształcenie słuchu muzycznego, poczucia rytmu, itd..”

Zdaniem G. A. Wołkowej, autorki podręcznika z zakresu logorytmiki, na zajęciach logorytmicznych realizowane są zadania o charakterze poznawczym, wychowawczym i korekcyjnym.

Zadania poznawcze:

• zapoznanie z podstawowymi wiadomościami z teorii wychowania muzycznego,

• kształtowanie i pogłębianie wiedzy na temat przestrzeni oraz przedmiotów, ludzi i zjawisk w niej znajdujących się lub mających miejsce,

• rozwijanie umiejętności orientacji w schemacie własnego ciała,

Zadania wychowawcze:

• kształtowanie właściwego stosunku do muzyki oraz umiejętności jej percepcji,

• rozwijanie pożądanych cech osobowości i charakteru: odpowiedzialność za wykonywane czynności, umiejętność współdziałania i współpracy z innymi dziećmi, umiejętność podporządkowania się zaleceniom dorosłych,

• wyrabianie pozytywnych zachowań prospołecznych,

Zadania korekcyjne:

• stymulowanie rozwoju układu mięśniowego i kostnego,

• kształtowanie właściwego oddychania,

• wyrobienie prawidłowej postawy ciała, gracji i płynności ruchów,

• rozwijanie funkcji słuchu: słuchu fonematycznego, pamięci i uwagi słuchowej,

• stymulowanie rozwoju funkcji wzroku: analizy i syntezy wzrokowej, pamięci i uwagi wzrokowej,

• wspieranie procesu terapii wad i zaburzeń mowy,

Ćwiczenia logorytmiczne przeprowadza się w trzech grupach;

1. Ćwiczenia techniki ruchu.

2. Ćwiczenia metrorytmiczne.

3. Ćwiczenia w łączeniu tekstu z elementami ruchowymi i rytmicznymi.

Ad. 1 Ćwiczenia techniki ruchu.

Posiadają one charakter gimnastyczno-taneczny. Pełnia funkcję diagnostyczną i prognostyczną, bowiem pozwalają na dokonanie oceny ogólnego rozwoju fizycznego dziecka oraz sprawności ruchowej poszczególnych części narządów mownych. Mają też znaczenie wychowawcze, gdyż w znacznym stopniu likwidują zahamowania w przypadku silnych napięć ruchowych oraz emocjonalnych, a wykonywane grupowo wnoszą element współzawodnictwa. Przykłady ćwiczeń:

1. Chód na palcach (lekko i delikatnie).

2. Chodzenie na prostych nogach.

3. Podskoki na jednej nodze.

4. Inscenizowanie żołnierskiego marszu - odpowiednia sylwetka i postawa.

5. Naśladowanie dźwigania ciężkiego worka, który znajduje się na plecach.

6. Udawanie konia - wysoko kolana.

Korzysta się także z ćwiczeń zawartych w metodzie Weroniki Sherborne:

1. Dotykanie łokciami kolan.

2. Turlanie po podłodze.

3. Bieganie na sztywnych nogach.

4. Zabawa „walka kogutów” - w parach, skacząc na jednej nodze dzieci przepychają się wzajemnie.

5. Zabawa w „domek” - jedna osoba robi mostek, druga spaceruje wokół domku, chowa się w nim itp.

6. Tunel - dzieci tworzą tunel, pozostali czołgają się w tunelu na brzuchu, plecach, boku.

Ad. 2 Ćwiczenia metrorytmiczne.

Mają za zadanie ukształtowanie u dziecka:

• umiejętności słuchania muzyki,

• umiejętności właściwego łączenia ruchu z muzyką,

• wrażliwości na rytm oraz umiejętności szybkiego reagowania na jego zmiany,

• umiejętności panowania nad własnym ciałem, estetycznego poruszania się,

• pozytywnych cech charakteru - samodzielności, współdziałania,

• umiejętności słuchowego różnicowania i poprawnego wypowiadania ciągów słownych z uwzględnieniem prozodycznych elementów mowy (melodii, akcentu, rytmu),

Ćwiczenia te bazują na naturalnych ruchach dziecka. Wykonywane są jednak w określonym tempie, w sposób miarowy, stąd ich nazwa (łac. metrum - miara). Ćwiczenia metrorytmiczne wymagają akompaniamentu muzycznego lub zastępczego (klaskanie dłońmi, a nawet językiem - ćw. usprawniające narządy mowy). Jednym z ćwiczeń jest śpiewanie piosenek lub recytacja znanych tekstów z jednoczesnym wykonywaniem omówionych uprzednio przez nauczyciela ruchów np. rzucanie piłki do podanego rytmu, z zachowaniem kolejności i czasu podania piłki (dzieci stoją w dwóch rzędach naprzeciwko siebie).

Ad. 3 Ćwiczenia w łączeniu tekstu z elementami ruchowymi i rytmicznymi.

Kształcą wrażliwość słuchową, rozwijają prawidłowe oddychanie oraz układ mięśniowy narządów mownych. Najprostsze ćwiczenia wiążą się z wykorzystaniem wyrazów dźwiękonaśladowczych.

Na przykład dzieci dzielimy na 3 grupy: świerszcze, pszczoły i żaby. Każda grupa reaguje na inny akompaniament np. żaby mówią „kum, kum, kum” i skaczą, pszczoły mówią „bzz, bzz, bzz” i naśladują latanie pszczół, a świerszcze mówią „cyk ,cyk cyk” i biegają.

Ważną sprawą jest to, że testy zastępują liczenie. Do zabaw wykorzystywane są piosenki dziecięce lub ludowe oraz wyliczanki ( „Siała baba mak”, „Idzie raczek”, „ Stary niedźwiedź”, „Ojciec Wirgiliusz”, „Entliczek pentliczek”, „Ene, due, rabe”). Dużo możliwości daje metoda dobrego startu,

• usprawnia analizator wzrokowy,

• słuchowy, motorykę całego ciała,

• kształtowanie lateralizacji i orientacji przestrzennej.

Podczas śpiewania dzieci rysują na papierze znaki adekwatne do piosenki, ćwiczą nadgarstek i koordynację ruchową.

W pracy logorytmicznej można wyróżnić dwie podstawowe płaszczyzny:

• kształtowanie oraz korygowanie procesów, które w sposób pośredni wiążą się z funkcją mowy, (pamięć i uwaga słuchowa, orientacja w przestrzeni, analiza i synteza wzrokowa, koordynacja ruchowa, umiejętność wyczuwania tempa i rytmu poszczególnych ruchów, cechy osobowości i charakteru).

• procesy mowne: właściwe oddychanie, odpowiednia sprawność każdej części narządów mownych, słuchu fonematycznego oraz usuwanie wad wymowy przy uwzględnieniu ich etiologii, mechanizmów i metodyki pracy logopedycznej,

Ćwiczenia z rozwijaniem cech i sprawności znajdujących się w grupie tych pośrednio związanych z mową: dzieci maszerują w takt muzyki z woreczkami na głowie, na dany sygnał kładą woreczki na podłogę, potem muzyka zmienia się, dzieci skaczą wokół woreczków lub biegają po sali.

W ramach stymulacji rozwoju sprawności związanych bezpośrednio z mową należy prowadzić ćwiczenia kształcące prawidłowe oddychanie, słuch fonematyczny, ćwiczenia usprawniające narząd artykulacyjny oraz wyrabiające właściwe tempo i rytm wypowiedzi słownych. Dzieci maszerują w takt muzyki, potem w odpowiednim tempie klaszczą w dłonie, następnie na podany sygnał zaczynają mówić „pam, pam, pam” lub kląskać językiem.

Do podstawowych form działalności logorytmicznej zaliczamy:

• maszerowanie w różnych kierunkach,

• ćwiczenia kształtujące właściwe oddychanie,

• głos,

• sprawność narządów mowy,

• ćwiczenia regulujące napięcie mięśniowe,

• ćwiczenia aktywizujące uwagę,

• ćwiczenia rozwijające wrażliwość muzyczną,

• ćwiczenia kształcące umiejętność wyczuwania tempa muzyki,

• śpiew,

• Granie na instrumentach muzycznych,

• zabawy ruchowe w takt muzyki,

• tworzenie własnych kompozycji muzycznych,

• ćwiczenia kształcące twórczą inicjatywę i twórczą aktywność.

Dzisiaj widzimy potrzebę prowadzenia czynności logorytmicznych z dziećmi posiadającymi wady wymowy. Pod wpływem zorganizowanych, planowo prowadzonych zajęć logorytmicznych, dzieci upośledzone umysłowo nie tylko mają szansę na poprawę swoich umiejętności językowych i artykulacyjnych, ale też na lepszy rozwój ogólny i społeczny.

55

---