I. Zagadnienia ogólne

1.POJĘCIE PRAWA KARNEGO

Zespół stanowiący system norm określający:

 jakie czyny człowieka są przestępstwami

 na jakich zasadach człowiek ponosi odpowiedzialność za popełnienie tych przestępstw

 jakie kary i inne środki odpowiedzialności karnej stosuje się wobec sprawców przestępstw

Zostaje powołane do życia przez państwo (jego instytucje). Państwo ma obowiązek wobec obywateli, aby zachować porządek w funkcjonowaniu życia społecznego, na nim spoczywa obowiązek karania za czyny sprzeczne z normami prawa karnego (ius utendi).

Prawo karne wkracza we wszystkie dziedziny życia, nawet takie. Które nie są przez państwo normowane (np. zwyczaje, religie).

Dwa kryteria wyodrębnienia prawa karnego :

— formalne - wyodrębnienie z ogółu norm jakie czyny są przestępstwamii jakie środki prawne stosuje się wobec ich sprawców;

— funkcjonalne - zadaniem prawa karnego jest zwalczanie czynów przestępnych za pomocą kar i innych środków przewidzianych w tym prawie ( środki karne )

Cechy charakterystyczne prawa karnego :

— nie reguluje jednej ściśle określonej sfery stosunków społecznych, nie ustala praw i obowiązków uczestników tych stosunków ani nie pełni funkcji organizatorskiej

— jest to zespół norm powinnościowych - zakazów i nakazów, których przekroczenie jest zagrożone sankcją karną

— wprowadza sankcje za najpoważniejsze naruszenia stosunków społecznych regulowanych przez inne dziedziny prawa - pełni funkcję subsydiarną w stosunku do różnych dziedzin prawa

— chroni dobra społeczne i jednostkowe przed zamachami na nie niezależnie od tego, czy ich ochrona bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego Państwa , wynika z innych przepisów czy też wprost z prawa karnego - zawiera normy sankcjonowane ( nie zabieraj ) jak i normy sankcjonujące ( określają rozmiar sankcji )

Wkraczanie prawa karnego następuje, gdy mamy do czynienia z poważnym niebezpieczeństwem naruszenia dobra stosunków społecznych lub, gdy doszło do ich naruszenia.

 prawo karne ma charakter imperatywny - nakazujący - zespół norm bezwzględnie obowiązujący adresatów

 realizacja p.k. zawiązana jest z tzw. Dyspozycyjnością - nie jest zależna od czyjeś woli, decyzji

 nakazujący lub zakazujący charakter norm wynika z tego, że czyny, które naruszają p.k. są społecznie szkodliwe

 jest to prawo o charakterze oceniającym, wartościującym ludzkie zachowania

 prawo autonomiczne - nie służy do wymuszania posłuchu w drodze zagrożenia karami dla reguł zawartych w innych dziedzinach prawa

 posiada duży stopień ingerencyjności w dobra ludzkie (osobiste)

 Pojęcia wstępne

Prawo karne to ogół norm prawnych, które za pomocą kary jako zasadniczego środka przymusu, zawartego w tych normach chronią pewnych wartości społecznych, przed czynami społecznie niebezpiecznymi, zwanymi przestępstwami.

Wartość społeczna w rozumieniu prawa karnego to zdrowie, życie, majątek, godność jednostki.

Czyn społecznie niebezpieczny to zachowanie pozostające w ujemnej relacji do wartości publicznych.

Przestępstwem jest czyn człowieka zabroniony przez ustawę pod groźbą kary, jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy.

Przestępstwa dzielą się na zbrodnie i występki. Wykroczenia stoją obok przestępstwa, są poza działami prawa karnego.

 Cechy prawa karnego:

1. Zasada równości wobec prawa

2. Zasada praworządności

3. Zasada humanitaryzmu - prawo karne powinno być ludzkie humanitarne w tym znaczeniu, że wymagania przezeń stawiane powinny być na miarę możliwości ludzi, a stosowane kary i środki zabezpieczające nie powinny być okrutne, nie powinny poniżać karanego ani wyrządzać mu zbędnych dolegliwości.

4. Zasada odpowiedzialności karnej za czyn - niezbędną przesłanka odpowiedzialności karnej jest czyn sprawcy, kara jest konsekwencją popełnienia czynu zabronionego przez ustawy karne (działania lub zaniechania). Nie mogą być podstawą odpowiedzialności karnej myśli, poglądy, zamiary człowieka, jego właściwości fizyczne lub psychiczne.

5. Zasada winy - oznacza to, że sprawca czynu zabronionego ponosi odpowiedzialność karną tylko wtedy, gdy z popełnienia czynu można zrobić mu zarzut. Podstawowym warunkiem osobistej zarzucalności czynu (czyli winy) jest współcześnie przede wszystkim występowanie określonej więzi pomiędzy sprawcą a jego czynem. Np. w odniesieniu do przestępstw umyślnych więź ta polega na tym, że sprawca ma zamiar popełnienia czynu. W obowiązującym polskim prawie karnym zasada winy wyrażona została w art. 1 § 3 KK(„nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu). Czyn wypełniający znamiona określone w ustawie karnej nie jest przestępstwem, jeżeli nie został przez sprawcę zawiniony. Określa się go wówczas jako „czyn zabroniony”. Ilekroć więc KK używa określenia „czyn zabroniony” oznacza to, że chodzi o czyn zabroniony przez ustawę ale niekoniecznie przestępny.

6. Zasada odpowiedzialności indywidualnej i osobistej

7. Nullum crimen sine lege, poenali anteriori - “nie ma przestępstwa bez ustawy” , zasada ta jest najważniejszą zasadą prawa karnego, chronią jednostkę przed arbitralnym posługiwaniem się represja karną przez organy państwowe. W prawie polskim zasada ta sformułowana jest w art. 42 Konstytucji RP („odpowiedzialności karnej podlega ten, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia”) i w art. 1 § 1 KK w analogicznym brzmieniu. Z zasady tej wynikają pewne reguły bardziej szczegółowe, mianowicie:

- Prawo karne musi być prawem pisanym i zawartym w ustawie (Nullum crimen sine lege scripta)

- Przepisy karne muszą opisywać przestępstwo w sposób maksymalnie dokładny (Nullum crimen sine lege scripta)

- niedopuszczalne jest stosowanie analogii na niekorzyść oskarżonego

- ustawa karna wprowadzająca odpowiedzialność karną lub ją zaostrzająca nie może działać wstecz (Nullum crimen sine lege praevia , lex retro non agit)

- kara za przestępstwo musi być określona i przewidziana we wcześniej wydanej ustawie (Nulla poena sine lege)

ZASADA NULLUM CRIMEN SINE LEGE

Nie ma przestępstwa bez zakazu ustawowego lub czyn zabroniony musi być określony w ustawie.

Zasada ta zrodziła się w szkole klasycznej prawa karnego. Była to jedna z podstawowych cech modelu francuskiego. Podkreślana był tez przez ruch nowej ochrony społecznej po II wojnie światowej, gdy wykształcił się nowy kierunek zwany neoklasycyzmem.

Zasada ta w polskim prawie karnym została określona w art. 42 ust. 1 Konstytucji, gdy ustawodawca wskazał, iż tylko ustawa może zabronić, pod groźbą kary, określonych czynów. Wykluczyła ona zatem inne akty prawne i wskazała, że źródłem prawa karnego materialnego jest ustawa w zakresie w jakim określa ona co to jest przestępstwo i jakie są za nie przewidywane sankcje.

Zasada ta stanowi również podstawę funkcji gwarancyjnej prawa karnego.

Ponadto wskazuje też, iż normy prawa karnego muszą być określone bardzo dokładnie oraz wskazuje na brak możliwości stosowania analogii w prawie karnym.

ZASADA LEX RETRO NON AGIT

Zasada ta jest gwarancją stanu pewności prawnej co do czynów, które mogą powodować odpowiedzialność karną. Zasadę te wyraża art. 1 § 1 kk. Oznacza ona, że nikt nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej za czyn, który nie został zabroniony pod groźbą kary przed jego popełnieniem przez należycie uchwaloną i ogłoszoną ustawę (w DZ. U.).

Odstępstwem od tej zasady jest dekret z 31.08.1944 r. o wymiarze kary dla zbrodniarzy faszystowsko - hitlerowskich. Zgodnie z dekretem i ustawą z dn. 22.04.1964 r. zbrodnie ludobójstwa nie ulegają przedawnieniu.

Ustawa karna z reguły określa datę wejścia jej w życie, z tym że nie może być to data wcześniejsza od daty ogłoszenia tej ustawy w Dz. U. Okres między ogłoszeniem ustawy a wejściem jej w życie nosi nazwę vacatio legis.

Nullum crimen sine periculo sorieli

Nullum crimen sine culpa

Nullum poena sine lege poenali anteriori

2. Funkcje prawa karnego

 ochronna - ma chronić system stosunków społecznych, ekonomicznych, politycznych, interesy indywidualne, wartości grupowe, ogólne przed zamachami, atakami, destrukcją, szkodami wywołanymi przez ludzkie zachowania poprzez powiązania z funkcją afirmacyjno - motywacyjną - określa podstawowe standardy postępowania w społeczeństwie, wskazuje jakie dobra i w jakim zakresie podlegają ochronie ( f. a. ), a poprzez stosowanie sankcji zmierza do wzmocnienia motywacji do przestrzegania norm; jest tym skuteczniejsze im powszechniejsza jest świadomość prawna społeczeństwa.

 prewencyjno - wychowawcza (zapobiegawcza )- ograniczająca popełnianie przestępstw - wyraża się przez zagrożenie karą czynów uznanych za przestępstwo, zastosowanie kary, gdy ktoś popełnił przestępstwo, wykonanie, realizacja kary; celem kary i innych środków karnych ( zwłaszcza probacyjnych ) jest zapobiegawcze i wychowawcze oddziaływanie na sprawcę;

 poszukiwania osiągania sprawiedliwości - sprawiedliwościowa konieczność rozliczenia sprawcy z popełnionego przestępstwa wobec społeczeństwa, odbywa się w ramach działalności zwanej wymiarem sprawiedliwości, proporcjonalne do winy sprawcy i szkodliwości jego czynu, stosowanie norm prawa karnego, a w szczegolności kar i inych środków karnych

 gwarancyjna - mechanizmy zabezpieczające obywateli przed zbyt daleko idącymi konsekwencjami kary, a zwłaszcza, gdy trzeba chronić przed niesłusznym lub niepotrzebnym postawieniem człowieka w stan oskarżenia, zakres czynów zabronionych powinien być dla obywatela jasny i aby sądy mogły stosować tylko takie kary, jakie zostały określone w ustawie; zasady : nulum crimen sine lege, nulla poena sine lege, lex retro non agit;

 humanitaryzm stosowania prawa karnego - poszanowanie człowieka, jego godności, oszczędzanie cierpień.

 Restytucyjna - wpływ wiktymologii poprzez odpowiedni system śroków karnych umożliwienie sprawcy starania o naprawienie szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu nawet jako samoistny środek karny.

Między funkcjami gwarancyjną i ochronną zachowana musi być równowaga - nie można realizować funkcji ochronnej za wszelką cenę, ale z drugiej strony nie można tak rozwijać funkcji gwarancyjnej , aby podważyć skuteczność walki z przestępczością ( zasada humanizmu prawa współczesnego - miarkowanie stosowanych środków represji mając na uwadze godność ludzką sprawcy.

 Funkcje prawa karnego:

1. Funkcja ochronna - ochrona systemu wartości społecznych

2. Funkcja wychowawcza - oddziaływanie na świadomość społeczną w kierunku zaakceptowania wartości kodeksu karnego

3. Funkcja gwarancyjna - wiąże się z nią kilka zasad nastawionych na to, aby chronić człowieka od ryzyka konfliktu z normą karną

4. Funkcja sprawiedliwościowa - historycznie pierwotna funkcja prawa karnego; zaspokajanie poczucia sprawiedliwości osoby pokrzywdzonej przestępstwem, a także rodziny ofiary i jej grupy społecznej leży u genezy prawa karnego

3. Podział prawa karnego

 Działy prawa karnego

1. Prawo karne materialne ( prawo karne ) to zespół norm prawnych, zawierających zakazy i nakazy określonego zachowania się oraz przewidujących konsekwencje w razie ich naruszenia.

Prawo karne materialne jest dziedziną prawa określającą czyny społecznie szkodliwe będące przestępstwami , ustanawiające zasady odpowiedzialności za te czyny oraz kary i inne środki ( karne i środki zabezpieczające ) stosowane wobec sprawców w związku z naruszeniem prawa karnego.

W całokształcie norm pk wyodrębniamy:

1. prawo karne procesowe (inaczej postępowanie karne lub procedura karna) zespół norm prawnych regulujących postępowanie w sprawach o przestępstwa, które zabezpieczają realizację normy prawa karnego materialnego, zmierzających do realizacji norm prawa materialnego, określają status sprawy. Prawo karne procesowe określa:

naczelne zasady

warunki dopuszczalności ( przesłanki )postępowania karnego

uprawnienia jego uczestników

stadia procesu

rodzaje rozstrzygnięć ( wyroki, postanowienia )

środki kontroli tych rozstrzygnięć ( apelacja, zażalenie, kasacja )

2.Prawo karne wykonawcze określa organy powołane do wykonywania kar, tryb i sposób ich wykonywania. Reguluje tryb wykonywania kar, środków karnych i zabezpieczających orzeczonych za przestępstwo w postępowaniu karnym na podstawie norm prawa karnego materialnego oraz uprawnienia osób skazanych. W ramach prawa karnego wykonawczego wyróżnia się część zwaną prawem penitencjarnym, która normuje celowe wykonywanie kary pozbawienia wolności, zmierzające do resocjalizacji sprawcy.

Między przepisami kodeksów karnych zachodzą liczne związki:

1. przepisy kpk są tak ukształtowane aby zapewniały realizację norm prawa materialnego,

2. w kk występują przepisy o charakterze proceduralnym - tryb ścigania przestępstw na wniosek pokrzywdzonego, albo z oskarżenia prywatnego,

3. w kk zawarto najistotniejsze przepisy dotyczące dziedziny wykonania kary - art. 77 - 84

4. mieszany materialno - procesowy charakter instytucji warunkowego umorzenia postępowania karnego

W całokształcie norm prawa karnego wyróżnia się pewne jego części charakteryzujące się odmiennością przedmiotu i sposobu regulacji. Są to wyspecjalizowane ( szczególne ) dziedziny prawa karnego :

- Prawo karne skarbowe ( materialne i procesowe ):jest wyodrębnione ze względów przedmiotowych reguluje problematykę odpowiedzialności za przestępstwa i wykroczenia skarbowe, tzn. czyny naruszające interesy Skarbu Państwa w zakresie podatków, ceł, obrotu dewizowego oraz gier losowych i totalizatorów. Prawo karne skarbowe zawarte jest w kodeksie karnym skarbowym z 1999r. (KKS) normuje odpowiedzialność za przestępstwa i wykroczenia skarbowe oraz postępowanie w tych sprawach, które należy do finansowych organów orzekających i - w pewnym zakresie - sądów .

- Prawo karne wojskowe: wyspecjalizowane ze względów podmiotowych określa przestępstwa wojskowe i ogranicza do nich krąg osób mogących ponosić odpowiedzialność na podstawie tego prawa , jak i przedmiotowych; łączące się z celem tych przepisów - obowiązkiem służby wojskowej, zapewnieniem dyscypliny wojskowej i gotowości obronnej sił zbrojnych (np. dezercja) zawarte ono jest w kodeksie karnym jako „część wojskowa”. Odpowiedzialność żołnierzy unormowana jest w kk i opiera się na tych samych zasadach, co odpowiedzialność osób cywilnych, jednakże z licznymi odrębnościami wynikającymi z dyscypliny wojskowej.

- prawo wykroczeń, dziedzina prawa bliska prawu karnemu zwana też prawem

karno administracyjnym. Prawo o wykroczeniach określa czyny stanowiące wykroczenia, normuje zasady odpowiedzialności za te czyny, kary i inne środki. Przepisy prawa wykroczeń zawarte są w Kodeksie Wykroczeń z 1971 roku. KW nie nazywa odpowiedzialności za wykroczenia odpowiedzialnością karną, niemniej istota tych dwóch rodzajów odpowiedzialności jest taka sama, skoro chodzi o wymierzenie kary za czyny zabronione przez ustawę. Prawo o wykroczeniach różni się od prawa karnego głównie wagą czynów. Wykroczenia są czynami karalnymi o niższym stopniu społecznej szkodliwości niż przestępstwa i w związku tym zagrożone są łagodniejszymi karami. Całość orzecznictwa w sprawach o wykroczenia przejęły sądy powszechne.

- Postępowanie z nieletnimi - jest dziedziną prawa ściśle związaną z prawem

karnym, uregulowaną w „ustawie z dnia 26.X 1982r. O postępowaniu w sprawach nieletnich (do tego czasu obowiązywały przepisy k.k. z 1932 roku). Nie jest to część prawa karnego ponieważ wobec nieletnich w zasadzie nie stosuje się kar, lecz środki wychowawcze i poprawcze orzekane przez sad rodzinny w odrębnym trybie postępowania wobec osob które nie ukończyły 17 lat w chwili popełnienia przestępstwa..

Na gruncie prawa karnego procesowego analogia jest w zasadzie dopuszczalna, ale pod warunkiem, że nie będzie powodować ograniczenia lub zniesienia praw obywatelskich.

4. Prawo karne a nauki pokrewne

 Nauki pomocnicze i nauki pokrewne prawa karnego

Ścisły związek z prawem karnym mają:

Kryminologia, nauka o przestępczości i przestępcy, bada przyczyny przestępczości

- fenomenologia kryminalna

- statystyka kryminalna

- etiologia kryminalna

Kryminalistyka, jest nauka o metodach i środkach wykrywania przestępstw, wykrywania i ścigania ich sprawców oraz uzyskiwania i utrwalania środków dowodowych dla celów procesu karnego. W ramach kryminalistyki wyróżnia się

- Taktykę kryminalistyczną (np. taktykę przesłuchania lub taktykę pościgu)

- Technikę kryminalistyczną

Wiktymologia jest nauka o ofierze przestępstwa.

Nauki o polityce kryminalnej ich przedmiotem jest działalność organów państwowych w zakresie wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych. Obejmuje ona politykę ustawodawczą państwa w zakresie tworzenia prawa karnego, politykę ścigania przestępstw, politykę wpływania na stosowanie przez sądy kar za poszczególne rodzaje przestępstw (tzw. polityka karna) i politykę w zakresie wykonywania kar pozbawienia wolności (polityka penitencjarna).

Nauki penitencjarne zajmują się różnymi aspektami wykonywania kary pozbawienia wolności.

Psychiatria sądowa - bada odchylenia od normy życia psychicznego (niepoczytalność, poczytalność ograniczona)

Psychologia kryminalna - analizująca elementy życia psychicznego, sferę motywacyjną i emocjonalną zachowań przestępczych

Medycyna sądowa

5. Historia prawa karnego - rozwój historyczny

Do II połowy XVIII w. panowała obiektywna ocena przy dochodzeniu do odpowiedzialności za popełnione przestępstwa. Do tego czasu sprawca odpowiadał za każde przyczynienie się do przestępstwa, karano za popełnieni przestępstwa a także za nie doniesienie o jego popełnieniu. Karano także zastępczo tzn. np. burmistrz miasta dawał głowę za rozruchy w mieście, karano też śmiercią zwierzęta. Wymiar sprawiedliwości w tym czasie miał charakter stanowy, rodzaje kar zależały od pozycji w społeczeństwie. W Polsce, jak i w większości państw, osobnemu prawu podlegała szlachta, odrębnemu mieszczanie a jeszcze innemu chłopi.

Od II poł. XIII w. pod wpływem postanowień IV Soboru Laterańskiego rozpowszechniły się tortury, jednakże znaczna krytyka spowodowała iż od XVI w. powoli ich się zakazywało. W Polsce zakaz tortur wszedł w roku 1776 r.

Prawo karne wówczas funkcjonujące charakteryzowała niejasność i chaotyczność uregulowań, okrucieństwo kar i arbitralność stosowania tego prawa przez władców i ich urzędników.

Pod wpływem filozofii Oświecenia w wieku XVIII rozpoczyna się okres przeobrażeń systemu prawa karnego materialnego i procesowego. Na gruncie idei filozofów: Montesquieu (Monteskiusz), Beccarii powstaje nowy model prawa i procesu karnego zapoczątkowany Deklaracją Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r. i kodeksem karnym francuskim z 1791 r.

Postulaty Oświecenia w prawie karnym - kierunek postępowo - humanitarny. Ruch ten domagał się ścisłego określenia czynów zabronionych i kar za nie grożących, ograniczenia katalogu przestępstw do tych naprawdę szkodliwych, poszanowania człowieka w czasie postępowania karnego, zniesienia tortur. Postulaty formalnej równości wobec prawa i laicyzacji prawa karnego (rozróżnienie sfer: grzech - naruszenie praw Boga, przestępstwo - naruszenie prawa) Wybitni ideolodzy Oświecenia: Voltaire, Rousseau, Montesquieu, Diderot, Marat, Beccaria, w Polsce: Ostrowski, Kołłątaj, Szymanowski.

W Oświeceniu nawoływania do reformy państwa i prawa najdobitniej odzwierciedlał się w kierunku postępowo - humanitarnym, który zakładał za Beccarią :

— wyznawał zasadę równości wszystkich obywateli wobec prawa ;

— przeciwstawiał się okrucieństwu i bezmyślności kar; w szczególności ostro zwalczał kary cielesne i był przeciwnikiem kary śmierci ;

— wysuwał tezę, że kara powinna być wprost proporcjonalna do ciężkości przestępstwa, gdyż tylko wtedy będzie sprawiedliwa ;

— kara nie powinna stanowić ślepego odwetu, lecz być celowa - dostosowana do potrzeb zwalczania przestępczości ;

— niedopuszczalne jest karanie za samą myśl, jak to miało miejsce w prawie feudalnym ( herezja, czary ), lecz tylko za czyn człowieka polegający na zewnętrznym zachowaniu się ;

— miarą ciężkości jest szkoda społeczna, a nie sam zamiar sprawcy ;

— ustawa powinna ściśle określać przestępstwa i grożące za nie kary, aby zapobiec samowoli sądów. Pogląd ten stał się podstawą sformułowania zasad : nullum crimen sine lege i nulla poena sine lege.

Model francuski nazwano modelem klasycznym prawa karnego materialnego. Cechy tego modelu to:

a) zasada nullum crimen sine lege et nulla poena sine lege (odpowiedzialność tylko za czyn zabroniony w ustawie, kara za czyn musi być przewidziana w ustawie);

b) zasada równości wszystkich wobec prawa;

c) zasada odpowiedzialności tylko za czyn zawiniony;

d) zasada odpowiedzialności za czyn, nie za myśli;

e) podział przestępstw na zbrodnie, występki i wykroczenia.

Za sprawą zwłaszcza Cesare Beccarii, autora książki „O przestępstwach i karach” 1764) powstała seria kodeksów : kodeks toskański ( tzw. Leopoldina ), KK austriacki z 1787r. tzw. Józefina, kodeks Napoleona.

6. Szkoły i kierunki w nauce prawa karnego.

Szkoła klasyczna prawa karnego - wyrasta z Oświecenia i wyznaje jej podstawowe zasady (nullum crimen, nulla poena sine lege). Szkoła klasyczna opiera się na analizie formalno - dogmatycznej, charakteryzuje się czysto jurydycznym podejściem do przestępstwa. Zasady odpowiedzialności karnej opierają się na: czynie, winie, karze jako sprawiedliwej odpłacie za czyn przestępczy.

Wpływ poglądów filozoficznych Comte'a i Hegla:

- odwet sprawiedliwy jest celem kary (K)

- kara jest odwetem dialektycznym, jest negacją negacji(H)

Pisarze szkoły klasycznej: Rossi, Bentham, Feuerbach, Krzymuski, Brodziński

Szkoła klasyczna kładła nacisk na zwalczanie przestępstw przy pomocy prewencji generalnej, stworzenie efektu społecznego odstraszania od dokonywania przestępstw ( kierunek formalno - dogmatyczny ) :

— każdy czyn człowieka jest wyrazem wolnej woli ( indeterminizm ), przestępstwo jako przejaw złej

woli zasługuje na moralną naganę;

— odpowiedzialność należy oprzeć na subiektywnej winie, przy czym kara powinna być

proporcjonalna do stopnia i ciężkości czynu i winy;

— kara jest sprawiedliwą odpłatą za popełniony czyn ;

— do istotnych funkcji kary należy także prewencyjne oddziaływanie , decydujące znaczenie wg

Feurebacha ma tu prewencja ogólna, stwarzające przymus psychologiczny wobec ogółu w

kierunku nie popełniania przestępstw, podczas gdy Bentham za użyteczniejszą uznawał

szczególnie - prewencyjną funkcję kary

— prawo karne powinno opierać się na ścisłym przestrzeganiu zasad nullum crimen sine lege i

nulla poena sine lege, a przpisy dokładnie powinny określać czyny zabronione i grożące za nie

kary.

Odegrała wielką rolę tworząc podstawy praworządności karania, wada - abstrakcyjne traktowanie czynu i jego sprawcy, pomijanie przyczyn przestępczości.

W II poł. XIX w. pod wpływem filozofii Augusta Comte`a i Johna Stuarta Milla powstała SZKOŁA POZYTYWNA ( antropologiczna ). Szkoła ta opierała się na postulacie włączenia wiedzy, nauki i samego człowieka do nauki prawa karnego. Przedmiotem badań powinny być tylko te zjawiska, które dają się postrzegać, a najlepszą metodą naukową jest empiryzm.

1. najbardziej radykalny wyraz - szkoła antropologiczna ( Cesare Lombroso - ojciec kryminologii ) - teza o istnieniu typu urodzonego przestępcy jako morfologicznego odchylenia od normalnego człowieka, zachowującej atawistyczne cechy człowieka pierwotnego, o braku uczuć moralnych, jest skazana na popełnianie przestępstw ( skrajny determinizm ); nawoływał do zastąpienia klasycznych zasad odpowiedzialności karnej środkami zabezpieczenia społecznego. Sprawców należy izolować, a w skrajnych wypadkach uśmiercać

2. teoria przestępstwa naturalnego - występuje w każdych warunkach i czasie, stanowi naruszenie wrodzonych człowiekowi uczuć i uczciwości.

3. drugi uczeń Labrosa - Ferri bronił tezy o istnieniu przestępcy z urodzenia. Przyczyny przestępczości tłumaczył jednak działaniem trzech czynników

— antropologicznego - z tym, że odrzucał tezę o atawiźmie urodzonego przestępcy i akcentował dziedziczenie skłonności przestępczych ;

— fizycznego - w ten sposób tłumaczył większe nasilenie przestępczości gwałtownej w lecie niż w zimie, w krajach południowych niż północnych ;

— środowiska społecznego - w szczególności warunków życia, nędzy, złego funkcjonowania systemu oświaty i instytucji publicznych.

Koncepcja Ferriego miała charakter wieloczynnikowy, uważa się że był on eklektykiem - łącznikiem między szkołą antropologiczną a późniejszą socjologiczną. Odrzucał zasady odpowiedzialności opartej na winie, propagując wprowadzenie w ich miejsce środków zabezpieczających, opartych na stanie niebezpieczeństwa społecznego sprawcy.

Ustalenia nauk biologicznych i społecznych podważyły założenia o swobodnym wyborze postępowania ( indeterminizm ) ; okazało się, że zachowanie człowieka jest rezultatem wpływu różnych czynników - nie jest ono zupełnie wolne, lecz w określony sposób uwarunkowane ( determinizm ).

TEORIA PETRARZECKIEGO - Społeczeństwo w swojej ewolucji winno zmierzać do wzajemnego szacunku.

Szkoła socjologiczna: twórcą tej szkoły był Franz von Liszt. Wyrosła na gruncie sporu między szkołą klasyczną a pozytywną. Społeczno-ekonomiczne uwarunkowania przestępczości, potrzeba prowadzenia odpowiedniej polityki społecznej, teza - człowiek na skutek niebezpieczeństw socjologicznych, społecznych staje się nośnikiem przestępstw (środowiska kryminalne). Nacisk na środki karne i ich racjonalizację, nie kara - odpłata, ale kara celowa, która służy ochronie społeczeństwa przez prewencję indywidualną. Wprowadziła typologię przestępców i w związku z tym wysuwała koncepcję kodeksów dwutorowych, tj. operujących karami i środkami zabezpieczającymi. Stanowiła kompromis między gwarancyjnymi zasadami rawa, eksponowanymi przez szkołę klasyczną , a potrzebą poszukiwania środków skuteczniejszego zwalczania recydywy i przestępczości zawodowej. Liszt podkreślał nie czyn, lecz jego sprawca podlega ukaraniu.. środki reakcji karnej należy dostosować do osobowości i stanu niebezpieczeństwa sprawcy. Akcentował potrzebę zachowania gwarancyjnych zasad prawa. Za konieczną uznana może być jedynie kara sprawiedliwa, powinna ona być zorientowana na odpowiednie do osobowości sprawcy oddziaływanie prewencyjne ( prymat prewencji indywidualnej ).

Są przestępcy zawodowi, nadający się do poprawy oraz przestępcy przypadkowi. Potrzeba oceny osobowości człowieka przy wymiarze kary a nie ocena czynu. Celem kary jest poprawa, odstraszenie, unieszkodliwienie sprawcy. Przedstawiciele : Liszt, Prins, Hacel, Makarewicz, Makowski,

Kierunek klasyczny a naturalistyczny

1. Przesunięcie akcentu z czynu na osobę sprawcy

2. Przesunięcie akcentu z winy na stan niebezpieczeństwa ze strony człowieka

3. Przesunięcie akcentu kary na środki zabezpieczające

Kierunek dogmatyczno - normatywny (pozytywizm prawniczy) kierunek równoległy z kierunkiem naturalistycznym. Stanowił reakcję na skrajne tezy pozytywizmu kryminologicznego ( szkoły antropologicznej ). Analiza tekstu prawnego od strony jurydycznej. Przedstawiciele: Beling „Nauka o przestępstwie” autor rozwiniętej nauki o ustawowych znamionach przestępstwa , Binding - teoria norm „Normy i ich przekroczenie” norma a przepis prawny. Kierunek ma zasługi w rozwoju nauki o normach prawnych i ich wykładni, kształtowaniu znamion ustawowych przestępstwa, bezprawności i okolicznościach ją uchylających, winie.

Ruch obrony społecznej obrona podstawowych gwarancji jednostki, humanizacja prawa karnego, postulaty zniesienia kary śmierci, zapewnienia sądowi wszechstronnych danych o sprawcy czynu i jego środowisku, rozdzielenie postępowania na dwie fazy: czy sprawca popełnił zarzucany mu czyn i czy ponosi winę oraz jaki środek należy zastosować. Ruch dąży do zespolenia ochrony społeczeństwa i resocjalizacji przestępcy, operowanie karą i środkami zabezpieczającymi.

Dwa kierunki:

1. włoski skrajny radykalny ( Grammatica) - człowiek jako jednostka antyspołeczna, zmierzał do zerwania z tradycyjnymi zasadami odpowiedzialności karnej i oparcia programów resocjalizacyjnych oraz ochrony społecznej na antyspołeczności sprawcy. Jej wyrazem może być nie tylko czyn zabroniony, lecz także tryb życia manifestujący antysocjalne nastawienie.

2. francuski, umiarkowany zwany nową obroną społeczną (Ancel) - potrzeba badań poznawczych sprawcy, program reformy prawa karnego i polityki karnej oparty na przestrzeganiu zasad legalizmu ( w tym nullum crimen, nulla poena sine lege ).

Cechą nurtu jest humanizm, dążenie do ograniczenia zakresu penalizacji, a przede wszystkim oparcia oddziaływania na sprawców przestępstw na programach resocjalizacji. Warunkiem tych programów jest gruntowne badanie osobowości sprawców przestępstw, a więc zerwanie z abstrakcją proporcjonalności winy i kary na rzecz realnego oddziaływania resocjalizacyjnego.

Idea resocjalizacji - resocjalizacja przestępcy, a nie cierpienie i odpłata, jest celem kary. Deklaracja Zasad Amerykańskiego Stowarzyszenia Więziennictwa z 1870r. podstawą orzekania stała się diagnoza osobowości sprawcy i warunków jego życia, a celem kary - zapobiegawcze i wychowawcze oddziaływanie na sprawcę oparte na wskazaniach wiedzy kryminologicznej, psychologii i pedagogiki. Nie zdała egzaminu w praktyce bowiem prowadziła do desocjalizacji sprawców, a w efekcie wzrostu recydywy penitencjarnej. Upadek związany też z kryzysem kary pozbawienia wolności oraz faktu, że w oparciu o zróżnicowane prognozy prowadziła do rozpiętości w orzekaniu kar za podobne przestępstwa ( naruszenie zasady równości i sprawiedliwości ). Ruch ochrony praw człowieka kwestionował prawo państwa do przymusowej interwencji w osobowość człowieka, której integralność należy do niezbywalnych praw.

Neoklasycyzm - powrót do zasad sprawiedliwego karania. Akcentowanie wolności człoweika i jego odpowiedzialności. Sprawiedliwe karanie oznaczać ma przede wszystkim przywrócenie naruszonego porządku prawnego i dążenie do naprawienia wyrządzonej szkody. Zracjonalizowanie i złagodzenie represji karnej. W USA do zaostrzenia przez ograniczenie probacji i warunkowych zwolnień oraz wprowadzenie za cięższe przestępstwa sztywnych sankcji. Nurt zmierzający do ograniczenia zakresu penalizacji, abolicji tradycyjnego prawa karnego i zastępowania kar środkami prowadzącymi do rozwiązywania konfliktów społecznych. Dążność do ograniczenia represji i humanizację prawa karnego.

II. USTAWA KARNA

1. ŹRÓDŁA PRAWA KARNEGO

W sensie materialnym jest to wola społeczna, którą reprezentują ciała przedstawicielskie.

W sensie formalnym: zwyczaj, orzecznictwo sądowe, ustawa, nauka. Tylko ustawa jest pełnym źródłem prawa, inne źródła są czynnikami twórczymi, kształtują prawo.

Źródłem prawa, w znaczeniu formalnym, jest akt organu państwowego zawierający normy prawne. W przypadku prawa karnego osobno rozpatruje się jednak źródła prawa karnego materialnego i procesowego. Źródłem prawa karnego w Polsce może być tylko ustawa

ŹRÓDŁA PRAWA KARNEGO MATERIALNEGO

a. Konstytucja - nie określa jakie konkretne typy zachowań człowieka są przestępstwami i jaki za nie grożą kary. Zawiera przepisy regulujące zasady odpowiedzialności karnej zawarte w części ogólnej prawa karnego, np. w art. 42 ust. 1 wskazuje. iż tylko akt rangi ustawy może zabronić określonych czynów pod groźbą kary.

b. Ustawa - jest w Polsce źródłem prawa, w takim zakresie, w jakim oznacza ona co jest przestępstwem i jakie sankcje są za nie przewidziane.

Podst. ustawą jest kodeks karny z 1997 r., który składa się z 3 części:

1. ogólnej - która określa podstawowe zasady odpowiedzialności za przestępstwo, formy jego popełnienia, okoliczności wyłączające odpowiedzialność, system kar i środków karnych itd.,

2. szczególnej - zawiera typy przestępstw i karę grożącą za nie,

3. wojskowej - wskazuje na odrębności zastosowania zasad odpowiedzialności, kar i środków karnych w stosunku do żołnierzy oraz opisuje najważniejsze przestępstwa wojskowe.

c. Umowa międzynarodowa - jeśli zostanie ratyfikowana i ogłoszona w Dz. U. RP to jest ona częścią krajowego porządku prawnego i stosuje się ją bezpośrednio. Ma ona pierwszeństwo przed ustawą o ile została ratyfikowana za zgodą wyrażoną w ustawie (art. 91 ust.2 Konstytucji). Najważniejszymi umowami są: Europejska Konwencja Praw Człowieka z 1950 r., oraz Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r.

ŹRÓDŁA PRAWA KARNEGO PROCESOWEGO

a. Konstytucja - zawiera wiele przepisów normujących proces karny, np. zapewnia nietykalność i wolność osobistą, statuuje zasadę domniemania niewinności, wskazuje na prawo do sprawiedliwego, bezstronnego i jawnego procesu sądowego. Gwarantuje też dwuinstancyjność postępowania sądowego.

b. Ustawa - stanowi podstawowe źródło prawa karnego procesowego, zwłaszcza kodeks postępowania karnego.

c. Umowa międzynarodowa - ma pierwszeństwo przed ustawą. Szczególne znaczenie ma tu orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, które może doprowadzić nawet do nowej interpretacji przepisów ustawy lub ich zmiany.

d. Zarządzenia wykonawcze - w prawie karnym procesowym nie ma zakazu regulowania jego materii przy pomocy tych rozporządzeń (jak w prawie karnym materialnym) Kodeks postępowania karnego z 1997 r. przewiduje ok. 17 rozporządzeń, zaś karny wykonawczy - ok. 25. Wydawane są one w celu wykonania delegacji ustawowej.

NIE SĄ ŹRÓDŁEM PRAWA KARNEGO:

a. orzecznictwo sądów w Polsce za wyjątkiem orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego - zgodnie z art. 190 ust. 1 Konstytucji mają one moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne,

b. zwyczaje - mają znaczenie normatywne wówczas, gdy przepisy ustawy karnej zawierają znamiona ocenne, których wykładnia opiera się na istniejących w społeczeństwie obyczajach ( stosowanie prawa a niekiedy i na ocenę stopnia szkodliwości społecznej warunkującej w konkretnej sytuacji odpowiedzialność karną).

c. poglądy przedstawicieli nauki - mają natomiast duży wpływ na tworzenie i stosowanie prawa.

2. Przepisy karne - struktura

Kodeks karny z 1997 roku dzieli się na:

1. Część ogólna - określa : zasady odpowiedzialności karnej za przestępstwa, formy ich popełnienia, system kar i zasady ich wymierzania, stosowania innych środków karnych ( środki probacyjne, zabezpieczające ), przedawnienie karalności i zatarcie skazania, węzłowe zasady wykonywania kar, zasady odpowiedzialności za przestępstwa popełnione za granicą, wykładnię autentyczną wyrażeń ustawowych

2. Część szczególna - zawiera przepisy o poszczególnych typach przestępstw przez podanie zespołu ich ustawowych znamion ( dyspozycja ) np. szpiegostwa, rozboju, zgwałcenia itd. oraz kar grożących za ich popełnienie. Przepis części szczególnej składa się z: dyspozycji (np. „kto pozbawia człowieka wolności...) i sankcji (... podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”)

3. Część wojskowa - zawiera te odmienności w zasadach odpowiedzialności i karach, które dotyczą żołnierzy, jak również typy przestępstw wojskowych. Są to zarówno przepisy ogólne, jak i przepisy opisujące specyficzne przestępstwa wojskowe.

Praworządność.

Stan w państwie, kiedy wszystkie stosunki społeczne (np. stosunki gospodarcze, cywilne) są regulowane przez prawo. Nawet organy państwowe działać muszą przestrzegać prawa (nie mogą robić tego, czego im prawo nie nakazuje).

Norma prawna i jej budowa.

Norma prawna jest to zasada postępowania uregulowana przez prawo. Jej przestrzeganie zagrożone jest sankcją. Składa się z trzech części:

- hipoteza - adresat i okoliczności, w których stosuje się daną normę,

- dyspozycja - sposób zachowania się, czyli nakaz lub zakaz,

- sankcja - skutki niezastosowania się do dyspozycji (np. popełnienie kradzieży, mimo że istnieje zakaz kradzieży).

Przepis to pewien zespół znaków graficznych, który wyraża pewną normę.

Norma to pewna reguła postępowania. Normy mogą być sankcjonujące i sankcjonowane. Budowa normy prawnej: hipoteza, dyspozycja i sankcja.

Rodzaje dyspozycji:

1. dyspozycje:

- nazwowe - ogranicza się do określeń zawierających nazwę przestępstwa nie zdefiniowane pojęcia - szerokie pole interpretacji

- opisowe - opis zabronionego zachowania się i jego cech ( znamion ) wyraźnie zakreślają sferę penalizacji

- mieszane - nazwowo - opisowe

2. dyspozycje:

- kazuistyczne - zawierają szczegółowy opis zmierzający do wyczerpania wszystkich możliwych wariantów ( odmian ) zabronionego zachowania się (wielość przepisów na temat jednego przestępstwa)

- syntetyczne (zwięzłe)

3. dyspozycje :

- proste - zawierają tylko jeden zespół znamion wyrażający jedną odmianę ( typ ) zabronionego zachowania się;

- złożone - kilka zespołów, tworzących niekiedy kilka odmian przestępstwa; występują wówczas, gdy na zabronione zachowanie się składają się co najmniej dwa zespoły znamion

- alternatywne - odmiana dyspozycji złożonej - do dokonania przestępstwa wystarczy tu wypełnienie znamion jednej z alternatyw przez tę samą osobę i w tym samym celu też nie tworzy dwóch przestępstw lecz jedno.

4. dyspozycje :

- zupełne - w sposób samoistny i wyczerpujący ujmuje zespół znamion zabronionego zachowania się

- niezupełne - nie opisują do końca danego czynu i mogą występować jako : ● dyspozycje zależne - występuje wówczas gdy ustalenie istoty zabronionego zachowania się jest uzależnione od zastosowania innych przepisów KK , które tę dyspozycję dopełniają

● dyspozycje blankietowe - nie zawierają opisu zabronionego zachowania się, lecz tylko ogólną ramę, której treść wypełniają przepisy innych ustaw.

Sankcje ( kary grożące za bezprawny i zawiniony czyn wypełniający znamiona określone w dyspozycji przepisu prawnokarnego ):

- bezwzględnie nieokreślone - pozostawiały wyłącznie uznaniu sędziego określenie rodzaju i wysokości kary

- bezwzględnie określone - sędzia ma być tylko wykonawcą woli ustaw - nie dają sędziemu żadnej możliwości wyboru, określając zarówno rodzaj, jak i wysokość kary za przestępstwo.

- względnie nieoznaczone - polegające na wymiarze kary „od-do” lub „co najmniej”

- względnie oznaczone - operują granicami minimum i maksimum kary, ale są to granice ustawowe, w ramach których sąd wymierza karę ściśle oznaczoną.

Sankcja może zawierać : minimum i maksimum, tylko minimum, tylko maksimum.

Sankcja prosta : operuje jednym rodzajem kary zasadniczej.

Sankcja złożona : przewiduje dwa lub więcej rodzajów kary.

Sankcja alternatywna : operuje z reguły niską karą pozbawienia wolności, ograniczenia wolności lub grzywny.

Struktura przepisów prawa karnego jest złożona. Przepisy części ogólnej zawierają :

- definicje podstawowych pojęć i instytucji prawa karnego

- dyrektywy stosowania prawa

- określają sytuacje, z którymi wiążą się odpowiednie konsekwencje prawne.

Przepisy części szczególnej składają się z :

- dyspozycji - określenia zespołu znamion danego typu czynu zabronionego, czyli cech charakteryzujących dany typ rodzajowy przestępstwa;

- sankcji - wskazania na karę grożącą w wypadku, gdy czyn wyczerpuje znamiona dyspozycji.

3.Wykładnia przepisów

Wykładnia prawa i jej rodzaje.

Wykładnia to wyjaśnianie przepisów prawnych, ustalenie treści i zakresu obowiązywania.

Podziała ze względu na podmiot:

- autentyczna - dokonywana przez organ, który wydała przepis - polega na wiążącym wyjaśnieniu w samej ustawie karnej pojęć przez nią używanych ( tzw. Definicja ustawowe), poświęcony jest jej specjalny rozdział KK, ma charakter powszechnie obowiązujący, nie dopuszcza do nadawania przepisom innego znaczenia w drodze innych rodzajów wykładni ( taką moc ma wykładnia Trybunału Konstytucyjnego ).

- legalna - przez organ państwowy (np. Trybunał Konstytucyjny),

- praktyczna lub sądowa - przez organ państwowy w toku stosowania prawa (np. przez sąd w czasie rozstrzygania jakiejś sprawy), szczególne znaczenie wykładni Sądu Najwyższego, którego zadaniem jest kształtowanie jednolitej praktyki w stosowaniu prawa; podejmuje on też uchwały - największe znaczeniu dla wykładni prawa

- doktrynalna lub naukowa - przez przedstawicieli nauki (jako jedyna jest nieobowiązująca), nie wiąże sądów i innych organów stosujących prawo.

Podział ze względu na metodę ( sposoby ):

- językowa ( semantyczna ) - wyjaśnianie treści wyrażeń użytych w ustawie na podstawie znaczenia, jakie nadaje się im w powszechnym języku polskim, na podstawie słów i reguł gramatycznych, metoda ta ma charakter priorytetowy;

- celowościowa ( teleologiczna ) - bierze się pod uwagę cel, któremu ma służyć przepis, pomocne są motywy ustawodawcze;

- logiczna - za pomocą logiki formalnej, a w szczególności metod wnioskowania tzw. logiki prawniczej, operuje się określonymi schematami wnioskowania

● wnioskowanie a maiori ad minus ( dedukcyjne )

● wnioskowanie a minore ad maius ( indukcyjne )

● wnioskowanie a contrario ( z przeciwieństwa pojęć )

- historyczna - znaczenie pomocnicze - lepsze wyjaśnienie treści przepisu lub instytucji przez prześledzenie genezy i ewolucji w unormowaniu prawnym danej kwestii;

- systemowa - poszukuje wyjaśnienia przepisu na podstawie jego miejsca i funkcji w systemie prawa karnego.

- prawno - porównawcza - bazuje na wnioskach wynikających z porównania danego przepisu lub instytucji z analogicznymi unormowaniami w innych systemach prawnych.

Wykładnia to czynność myślowa zmierzająca do wyjaśnienia treści przepisu.

Wykładnie:

1. przedmiotowa (dynamiczna)

2. podmiotowa (statyczna)

- autentyczna (w k.k. art. 120 wyjaśnienie wyrażeń)

- legalna (wydaje organ upoważniony - Trybunał Konstytucyjny)

- doktrynalna (nie mocy wiążącej)

- sądowa (nie mocy wiążącej, wyrok ma moc wiążącą dla uczestników sprawy) Typy orzeczeń sądowych o mocy wiążącej: art. 390 kpk - pytania prawne do SN, odpowiedź ma moc wiążącą dla pytającego

-zapytania prawne sądu II instancji dotyczące sprawy do powtórnego rozpatrzenia przez sąd I instancji maja moc wiążącą

-zapytania prawne do SN od prezesa SN, RPO to odpowiedzi na nie wpisane do Księgi Zasad Prawnych maja moc wiążącą dla SN

3. wykładnia wg zakresu: stwierdzająca, ścieśniająca, rozszerzająca ( nie mogą pogarszać sytuacji prawnej sprawcy)

Analogia to wnioskowanie o przypadku nieuregulowanym na podstawie przypadku uregulowanego, przez podobieństwo

- na korzyść sprawcy

- na niekorzyść sprawcy, jest sprzeczna z nullum crimen sine lege

1. analogia z ustawy - analogia legis (obecnie tylko w prawie duńskim)

2. analogia z prawa - analogia iuris (wnioskowanie o przypadku nieuregulowanym z ducha prawa a nie na podstawie innego przepisu)

ANALOGIA W PRAWIE KARNYM

W przypadku braku normy prawnej regulującej daną kwestię, odnoszącej się do danej sytuacji powstaje problem prawny.

W przypadku norm prawa karnego można wówczas zastosować analogię, ale tylko gdy weźmie się pod uwagę dwa zakazy, dotyczące

a) zakresu przedmiotowego - niedopuszczalne jest stosowanie w drodze analogii środków przymusu procesowego,

b) zakresu podmiotowego - niedopuszczalna jest analogia na niekorzyść sprawcy i innych stron procesowych.

Rozróżnia się:

1. ANALOGIĘ LEGIS - polega na wypełnianiu luki prawnej przez stosowanie normy prawnej najbardziej zbliżonej do danej sytuacji (chodzi tu o lukę prawną, a nie o zamierzony brak uregulowania prawnego),

2. ANALOGIĘ IURIS - polega na tworzeniu nowej normy prawnej poprzez wysuwanie jej z całokształtu systemu prawnego.

Stosowanie analogii narusza gwarancyjną funkcję prawa karnego.

III. Zakres obowiązywania ustawy karnej

Łączniki między czynem a ustawą:

Ustawa karna może sama określać datę wejścia jej w życie - z tym że nie może to być data wcześniejsza od daty ogłoszenia ustawy. Jeżeli jest nią data późniejsza, to mamy vacatio legis ( okres umożliwiający społeczeństwu zapoznanie się z ustawą, zaś organom ścigania i wymiaru sprawiedliwości - przygotowanie się do właściwego jej stosowania ).

Ustanie mocy obowiązującej :

- w wyniku uchylenia ( derogacji ) przez późniejszą ustawę bądź expressis verbis bądź poprzez formułę o uchyleniu poprzednich przepisów w kwestiach uregulowanych przez nową ustawę ( zasada lex posterior derogat legi priori )

- ustawy czasowe ( epizodyczne ) - same określają z góry datę początkową i końcową ich obowiązywania.

1. Czas obowiązywania ustawy karnej

Żeby ustalić czas trzeba najpierw ustalić ramy czasowe obowiązywania ustawy.

Ustawa karna zaczyna obowiązywać:

 kiedy sama określa początek swojego obowiązywania

 kiedy nie określa swego początku, ale występują inne przepisy określające go

Termin końcowy:

 kiedy sama ustawa uchyla poprzednio obowiązującą (może polegać na wyraźnej derogacji, w sposób dorozumiany - lex posteriori derogat legi priori)

 upływ czasu - kiedy ustawa sama wyznaczała termin końcowy swego obowiązywania

 niestosowanie ustawy

Kolizje ustaw karnych w czasie

Dotyczą sytuacji, gdy czyn przestaje być przestępstwem lub, gdy staje się przestępstwem

a. kolizja między czasem popełnienia czynu (dzień) i czasem wyrokowania (dzień) - w międzyczasie zmieniają się przepisy

czas popełnienia czas wyrokowania

1. czyn nie jest przestępstwem jest przestępstwem

2. czyn jest przestępstwem nie jest przestępstwem ( depenalizacja ) - sprawca nie ponosi odpowiedzialności, gdy prawomocnie osądzony czyn przestaje być zabroniony - skazanie ulega zatarciu z mocy prawa tzn. niezwłocznie przerywa się wykonanie kary i usuwa karty karne z rejestru skazanych

3. czyn był przestępny jest przestępny nadal i ta sama sankcja

4. czyn był przestępny sankcja łagodniejsza jest przestępstwem sankcja surowsza

5. czyn był przestępstwem surowsza sankcja jest przestępny sankcja łagodniejsza

Art. 4 § 1. Jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy.

Reguły wykładni ustawy względniejszej :

— nie jest istotne, która z ustaw „w ogóle” jest względniejsza lecz to, która jest względniejsza w konkretnej sytuacji sprawcy z uwzględnieniem istotnych okoliczności czynu;

— nie można opierać się wyłącznie na kryterium rodzaju i wysokości sankcji, lecz należy uwzględniać konkretne warunki wymiaru kary, środka karnego i nawiązki, możliwości nadzwyczajnego złagodzenia kary lub warunkowego zawieszenia jej wykonania, obowiązków, jakie mogą być nałożone na sprawcę;

— nie jest dopuszczalne częściowe stosowania przepisów jednej i drugiej ustawy, lecz na podstawie wskazanego wyżej kryterium należy dokonać wyboru jednej z konkurencyjnych ustaw.

Lex ceberior retro non agit - nie działa wstecz ustawa surowsza

Lex unitar retro agit - ustawa korzystniejsza dla sprawcy działa wstecz

Koncepcja doktrynalna - jest za literalnym brzmieniem - porównywaniem go w tekstach ustaw. Dopuszczalna jest możliwość zastosowania ustawy pośredniej, jeżeli jest ona względniejsza.

Koncepcja SN - należy tłumaczyć pojęcie względniejszej ustawy w wyniku konkretnej sytuacji sprawcy - i wybrać tę, która daje łagodniejsze sankcje dla sprawcy.

Należy stosować tylko jedną ustawę, nie wolno mieszać.

Kolizje między czasem wyrokowania a czasem wykonania.

Jeżeli chodzi o zmianę ustawy już po prawomocnym osądzeniu sprawcy, to zasadniczo nie powoduje ona zmiany wyroku w myśl zasady powagi rzeczy osądzonej ( res iudicata ), jednak istnieją wyjątki :

— jeżeli orzeczona kara nie jest przewidziana w tym kodeksie, następuje jej zamiana na odpowiednią karę przewidzianą w KK ( przepisy wprowadzające kodeks karny z 1969 r. )

— art. 4 § 2 i 3 k.k. nowego :

§ 2. Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem zagrożony jest karą, której górna granica jest niższa od kary orzeczonej, wymierzoną karę obniża się do górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za taki czyn w nowej ustawie.

§ 3. Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zagrożony karą pozbawienia wolności, wymierzoną karę pozbawienia wolności podlegającą wykonaniu zamienia się na grzywnę albo karę ograniczenia wolności, przyjmując że jeden miesiąc pozbawienia wolności równa się 60 stawkom dziennym grzywny albo 2 miesiącom ograniczenia wolności.

§ 4. Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zabroniony pod groźbą kary, skazanie ulega zatarciu z mocy prawa.

Czas popełnienia przestępstwa - jego ustalenie jest niezbędne do :

— stwierdzenia czy czyn był zabroniony przez ustawę karną w czasie jego popełnienia;

— jaką ustawę karną zastosować w razie zmiany ustawodawstwa ( tzw. prawo międzyczasowe )

— dal rozstrzygnięcia, czy sprawca czynu zabronionego jest odpowiedzialny karnie tzn. czy osiągnął wiek odpowiedzialności karnej oraz czy był poczytalny.

Art. 6.

§ 1. Czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany.

Nie stanowi wyjątku art. 101 §1 k.k. :

§ 1. Karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło lat:

1)˙30 - gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa,

2)˙20 - gdy czyn stanowi inną zbrodnię,

3)˙10 - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata,

4)˙5 - gdy czyn jest zagrożony karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lat,

5)˙3 - gdy czyn jest zagrożony karą ograniczenia wolności lub grzywną.

§ 2. Karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia.

§ 3. W wypadkach przewidzianych w § 1 lub 2, jeżeli dokonanie przestępstwa zależy od nastąpienia określonego w ustawie skutku, bieg przedawnienia rozpoczyna się od czasu, gdy skutek nastąpił.

CZAS PRZESTĘPSTWA

Kodeks karny w art. 6§ 1 określa, że przestępstwo uważa się za popełnione w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był zobowiązany. Czasem popełnienia przestępstw skutkowych jest czas zabronionego działania lub zaniechania niezależnie od tego, czy ich dokonanie następuje z chwilą zaistnienia skutku spowodowanego tym działaniem lub zaniechaniem czy też nie.

Ustalenie czasu przestępstwa ma znaczenie przy ustalaniu czy czyn był zabroniony przez ustawę w czasie jego popełnienia i jaką ustawę karną zastosować w przypadku zmiany ustawodawstwa, a także ma znaczenie przy ustaleniu czy sprawca czynu osiągnął wiek odpowiedzialności karnej (17 lat, bądź w niektórych przypadkach wykazanych w art. 10§2 kk - 15 lat). Ponadto ważne jest określ. kwestii poczytalności sprawcy, która warunkuje jego odpowiedzialność.

Zgodnie z art. 31 § 1 nie popełnia przestępstwa, kto z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego, przejściowego zakłócenia czynności psychicznych nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swym postępowaniem - nie dotyczy to jednak upojenia alkoholowego lub odurzenia środkami odurzającymi.

Nietypowe formy czynów zabronionych :

— przy przestępstwach wieloczynowych - za czas popełnienia przestępstwa przyjmuje się ostatni ze składających się na przestępstwo ciągu czynów należących do jego istoty.

— w przestępstwach ciągłych - tu również za czas popełnienia przestępstwa uważa się ostatnie zachowanie wchodzące w jego skład - zmiana sytuacji prawnej sprawcy np. gdy część czynów popełnił przed ukończeniem 17 roku życia : podstawą skazania sprawcy mogą być jedynie wchodzące w skład przestępstwa ciągłego czyny popełnione po ukończeniu 17 roku życia, przy czym za czas popełnienia przestępstwa - zgodnie z zasadą - przyjmiemy ostatni z tych czynów.

— powyższa zasada odnosi się także do tzw. przestępstw trwałych, które polegają na wywołaniu i utrzymaniu przez pewien dłuższy czas stanu bezprawnego;

— przestępstwa z zaniechania - za czas popełnienia przyjmuje się ostatni moment, w którym sprawca mógł zrealizować obowiązek.

Jeśli ustawodawstwo zmieni się już po prawomocnym osądzeniu sprawcy a czyn wg nowej ustawy jest objęty prawomocnym wyrokiem zagrożonym karą niższą od orzeczonej - to obniża się ją do wysokości górnej granicy zagrożenia przewidzianego za taki czyn w nowej ustawie.

W przypadku zaś, gdy sprawca został skazany na karę pozbawienia wolności, która nie została jeszcze wykonana a nowa ustawa przewiduje za dany czyn jedynie karę grzywny lub karę ograniczenia wolności, to wówczas orzeczoną karę pozbaw. wolności zamienia się na wymienione kary wolnościowe. 9wówczas zastosowanie ma przelicznik 1 m-c pozbaw. wolności = 60 stawkom dziennym grzywny lub 2 m-com ogranicz. wolności).

Inaczej sytuacja kształtuje się, gdy w chwili popełnienia czynu zabronionego, był on zabroniony pod groźbą kary, ale przed prawomocnym osądzeniem sprawcy nastąpiła depenalizacja. Wówczas w zależności od etapu postępowania karnego - jeżeli zostało wszczęte - należy je umorz. lub wydać wyrok uniewinniający.

Jeśli zaś depenalizacja nastąpiła po prawomocnym skazaniu za czyn i gdy jest ona całkowita, to skazanie sprawcy ulega zatarciu z mocy prawa (art. 4 § 4), czyli zostaje umorz. postęp. wykonawcze, usuwa się notowanie o skazaniu z Centralnego Rej. Skazanych, zaś wyroki już wykonanie nie podlegają restytucji (np. zapł. grzywny)

Jeśli wg nowej ustawy dany czyn nie jest już występkiem, lecz wykroczeniem nie dokonuje się depenalizacji, lecz obejmuje to dekryminalizacja, która polega na przekształceniu się przestępstwa w wykroczenie i tak też osądzane.

Wyjątki od stosowania ustawy łagodniejszej:

 ściganie zbrodni hitlerowskich - lex retro non agit na niekorzyść sprawców

 przedawnienie niektórych przestępstw popełnionych przez funkcjonariuszy publicznych w okresie 01.01.1944-31.12.1981 (podlegają przedawnieniu dopiero od 01.01.1990), (nie ma stosowania Art. 4 §1 k.k.) - stosuje się Art. 9 §1 przepisów wprowadzających k.k.

2. Miejsce obowiązywania ustawy:

Rozstrzygnięcie kryterium miejsca - Art. 5 k.k.

Ustawę karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej.

Miejsce popełnienia czynu - Art. 6 §2 k.k.

§ 2. Czyn zabroniony uważa się za popełniony w miejscu, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany, albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub według zamiaru sprawcy miał nastąpić.

a. przestępstwo dystansowe - Art. 6 §2 k.k. - zastosowanie odnosi się do skutków

b. przestępstwo tranzytowe - Art. 6 §2

Prawo karne przewiduje wiele zasad, które wiążą się stosowanie polskiej ustawy karnej z miejscem popełnienia przestępstwa, obywatelstwem sprawcy i charakterem popełnionego czynu. Zasady te maja zarówno charakter prawa krajowego, jak i są związane z międzynarodową współpracą w dziedzinie ścigania i karania sprawców przestępstw.

Z punktu widzenia prawa polskiego najistotniejsze są zasady określające stosowanie jurysdykcji krajowej.

Punktem wyjścia w kontekście powyższych zasad jest ustalenie miejsce popełnienia przestępstwa. Chodzi tu o to, czy przestępstwo zostało popełnione na terytorium RP czy tez zagranicą i jaką ustawę karną zastosować - czy sprawca podlega jurysdykcji polskiej , czy też nie, czy ustawie polskiej , czy obcej. Ustalenie miejsca rozstrzyga kwestię właściwości miejscowej sądu.

Wg art. 6 § 2 przestępstwo uważa się za popełnione w miejscu:

a) gdzie sprawca działa, lub zaniechał działania do którego był zobowiązany,

b) gdzie skutek przestępny nastąpił (w przestępstwie skutkowym),

c) gdzie wg sprawcy skutek miał nastąpić (usiłowanie dokonania przestępstwa skutkowego).

Z powyższego wynika, że przestępstwo może być popełnione w różnych miejscach, tzw. teoria „wszędobylstwa”. Może więc dojść do problemu ustalenia właściwości miejscowej sądu. W takim przypadku sprawę rozpatruje sąd, w którego okręgu najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze ( zasada wyprzedzania ). W przypadku, gdy problem ten dotyczy przestępstw popełnionych zarówno w Polsce, jak i zagranicą to kolizje takie rozstrzygają je reguły tzw. międzynarodowego prawa karnego, a przede wszystkim umowy dwustronne międzynarodowe między zainteresowanymi państwami.

W związku z miejscem popełnienia przestępstwa dominujące znaczenie ma zasada terytorialności, iż „ustawę polską stosuje się do sprawcy, który popełnił przestępstwo na terytorium RP, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym”. Dopuszczalne są odstępstwa od tej reguły na podstawie umowy międzynarodowej, w której RP jest stroną (art. 5 kk).

Zgodnie z zasadą terytorialności - odpowiedzialności na podstawie pr. polskiego podlega sprawca, który popełnił przestępstwo na terenie RP bez względu na to czy jest obywatelem polskim czy też cudzoziemcem ( obywatelem innego państwa, bezpaństwowcem ).

Wyjątkiem są jedynie immunitety dyplomatyczne i konsularne, które w granicach określonych przez przepisy prawa wyłączają możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności karnej osób korzystających z immunitetu, chyba że państwo wysyłające taki immunitet uchyli.

Ponadto istnieją także immunitety krajowe, które wykraczają poza problematykę zasady terytorialności.

Przy zastosowaniu tej zasady podstawowe znaczenie ma określ. pojęcia „terytorium RP”. Określa je dekret z 23.II.1956 r. o ochronie granic państwowych oraz ustawa z 21.III.1991 r. o obszarach morskich i administracji morskiej. Zgodnie z ustawą terytorium RP obejmuje obszar oddzielony granicami państwa, głąb ziemi (bez ograniczeń) i słup powietrzny nad obszarem (90 km) oraz morskie wody terytorialne, które obejmują pas 12 mil morskich od linii brzegowej. Zasada ta rozciąga się też na polskie statki wodne i powietrzne bez względu na jakim obszarze się znajdują ( o przynależności statku decyduje rejestracja w porcie macierzystym ). Statek taki nie jest częścią RP, lecz jurysdykcja polska rozciąga się na niego.

3. Obywatelstwo sprawcy i charakter przestępstwa a

obowiązywanie ustawy karnej

1. Obowiązywanie ustawy w czasie

- odpowiedzialności karnej podlega tylko ten, kto dopuszcza się czynu zabronionego przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia

- początek obowiązywania ustawy ma miejsce z dniem wejścia jej życie (vacatio legis 14 dni)

- koniec obowiązywania ustawy ma miejsce gdy zostanie ona uchylona inna ustawą

2. Kolizja ustaw w czasie

- jeżeli sprawca popełnił przestępstwo pod rządem jednej ustawy a w czasie orzekania obowiązuje inna ustawa stosuje się nową ustawę, ale gdy poprzednia jest względniejsza dla sprawcy należy ja stosować, a także gdy nie znała karalności czynu

- ustawa nowa obowiązuje gdy niczego nie zmienia w sytuacji prawnej sprawcy, a tym bardziej gdy jest dla sprawcy względniejsza lub znosi karalność czynu (nawet po skazaniu)

3. Obowiązywanie ustawy co do miejsca, osób, charakteru czynu i prawa międzynarodowego

- polska ustawa karna ma zastosowanie do tego, kto dopuścił się przestępstwa na terytorium RP, na polskim statku wodnym lub powietrznym, niezależnie od charakteru popełnionego czynu i od tego, czy jest obywatelem polskim czy cudzoziemcem

obywateli polskich dotyczy zasada narodowości podmiotowej określona w art. 113 k.k.

Niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia przestępstwa, ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego oraz cudzoziemca, którego nie postanowiono wydać, w razie popełnienia przez niego za granicą przestępstwa, do którego ścigania Rzeczpospolita Polska jest zobowiązana na mocy umów międzynarodowych.

- obywatel polski znajdujący się za granica powinien stosować się do przepisów polskiego prawa karnego stosuje się do niego ustawę polską .

Jeżeli czyn popełniony za granica nie stanowi przestępstwa w miejscu popełnienia, ściganie następuje, gdy zarządzi je prokurator RP

Jeżeli czyn narusza nie tylko polski przepis karny, ale także przepis karny obowiązujący w miejscu jego popełnienia istnieje obowiązek wszczęcia postępowania przeciwko sprawcy i jest to warunek odpowiedzialności sprawcy przed sądem polskim

Art. 111.

§ 1. Warunkiem odpowiedzialności za czyn popełniony za granicą jest uznanie takiego czynu za przestępstwo również przez ustawę obowiązującą w miejscu jego popełnienia.

Nie odnosi się on jedynie do polskich funkcjonariuszy publicznych, którzy pełniąc służbę za granicą popełnili tam przestępstwo w związku z wykonywaniem swoich funkcji, ani do osób które popełniły przestępstwo w miejscu nie podlegającym żadnej władzy państwowej

§ 3. Warunek przewidziany w § 1 nie ma zastosowania do polskiego funkcjonariusza publicznego, który pełniąc służbę za granicą popełnił tam przestępstwo w związku z wykonywaniem swoich funkcji, ani do osoby, która popełniła przestępstwo w miejscu nie podlegającym żadnej władzy państwowej.

- do cudzoziemców, którzy popełnili przestępstwo za granica ma zastosowanie zasada narodowości przedmiotowej i ustawa polska karna:

względna zasada narodowości( zasada przedmiotowa w postaci zwykłej ) gdy czyn jest karalny w miejscu popełnienia przestępstwa i w Polsce - aby cudzoziemiec nie uniknął odpowiedzialności karnej, jeżeli znajduje się na terytorium Państwa Polskiego i nie postanowiono go wydać - sąd polski stosując polska ustawę karna może uwzględnić na jego korzyść różnice miedzy polską ustawą a ustawa obowiązującą w miejscu popełnienia czynu - przy czym zakres jurysdykjci polskiej jest ograniczony dwoma dalszymi warunkami :

► czyn cudzoziemca skierowany był przeciwko dobrom lub interesom Państwa Polskiego, obywatela polskiego lub polskiej osoby prawnej,

► czyn ten jest zagrożony w prawie polskim karą przekraczającą 2 lata pozbawienia wolności, a więc ma charakter poważny

Art. 110.

§ 1. Ustawę karną polską stosuje się do cudzoziemca, który popełnił za granicą przestępstwo skierowane przeciwko interesom Rzeczypospolitej Polskiej, obywatela polskiego, polskiej osoby prawnej lub polskiej jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej.

§ 2. Ustawę karną polską stosuje się w razie popełnienia przez cudzoziemca za granicą przestępstwa innego niż wymienione w § 1, jeżeli przestępstwo jest w ustawie karnej polskiej zagrożone karą przekraczającą 2 lata pozbawienia wolności, a sprawca przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i nie postanowiono go wydać.

bezwzględna zasada narodowości (zasada przedmiotowa obostrzona - ochronna ) stanowi, że niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia, polską ustawę karna stosuje się gdy:

► cudzoziemiec popełnił przestępstwo przeciwko istotnym interesom politycznym lub gospodarczym RP

► popełnił przestępstwo ścigane z mocy umów międzynarodowych

► rozciąga jej działanie również na obywateli polskich za :

przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu zewnętrznemu i wewnętrznemu RP,

przestępstwa przeciwko polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym za

granicą,

przestępstwa przeciwko istotnym polskim interesom gospodarczym,

przestępstwa fałszywych zeznań złożonych wobec osoby sprawującej urząd

polski

Sprawca osadzony już za granica odpowiada przed sadem polskim na podstawie zasady narodowości podmiotowej, ale może mieć zaliczoną w poczet kary, karę lub jej część wykonaną za granicą

§ 2. Sąd zalicza na poczet orzeczonej kary okres rzeczywistego pozbawienia wolności za granicą oraz wykonywaną tam karę, uwzględniając różnice zachodzące między tymi k

- obywatela polskiego nie można wydać innemu państwu

Art. 109.

Ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego, który popełnił przestępstwo za granicą.

Jest zasadą, że polska ustawa karna ma zastosowanie do obywatela polskiego, za przestępstwo musi być ten czyn uznawany w miejscu popełnienia przestępstwa (bez tego warunku ściga się funkcjonariuszy publicznych popełniających przestępstwo w związku z pełnioną funkcją, osoby popełniające przestępstwo w miejscu nie podlegającym żadnej władzy, przestępstwa ścigane na mocy umów międzynarodowych).

PRAWO KARNE MIĘDZYNARODOWE JAKO CZĘŚĆ PRAWA POLSKIEGO I JEGO ZASADY

Prawo karne międzynar. to zbiór norm prawnych określających:

a) zasady odpowiedzialności za przestępstwo popełnione za granicą oraz w Polsce przez cudzoziemca (pr. karne międzynarod. mater.)

b) zakres immunitetu konsularnego i dyplomatycznego, czynności procesowe, ekstradycję, ściganie i wykonywanie wyroków zagranicznych oraz przekazywanie wyroków skazujących cudzoziemców do wykonania zagranicą (pr. karne międzynar. proces.)

Prawo karne międzynarodowe materialne składa się z kilku zasad:

a) zasada terytorialności - za czyn zabroniony, popełniony na teryt. RP, na polskim statku wodnym lub powietrznym odpowiada każdy sprawca, bez względu na to czy jest obywatelem polskim czy cudzoziemcem,

b) zasada obywatelstwa - zasada narodowości podmiotowej - ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego, który popełnił przestępstwo za granicą, tzn. niezależnie od odpowiedzialności karnej w danym państwie zostanie on po powrocie do Polski również pociągnięty do takiej odpowiedzialności. Obowiązuje tu zasada - warunek podwójnej karalności (art. 111 § 3),

c) zasada narodowości przedmiotowej ograniczonej (przedmiotowa zwykła, realna, narodowości biernej) - stosuje się ustawę karną polska do cudzoziemca, który popełnił przestępstwo za granicą skierowane przeciwko interesom RP, obywatela polskiego, polskiej os. prawnej, polskiej jedn. organizac. nie posiadającej osobowości prawnej. Obowiązuje tu zasada - warunek podwójnej karalności (art. 111 § 3),

d) zasada narodowości przedmiotowej obostrzonej albo nieograniczonej (ochronna) - ustawa polska ma zastosowanie bez wzgl. na obywatelstwo. Nie obowiązuje tu warunek podwójnej karalności - wystarczy zakaz karny obowiązujący tylko w Polsce. Odpowiada się na jego podstawie w razie popełnienia przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu lub zewnętrznemu RP, polskim urzędom lub funkcjonariuszom publ., istotnym polskim interesom gospodarczym oraz za składanie fałszywych zeznań złożonych wobec urzędu polskiego.

e) Zasada uniwersalna - odpowiedzialności konwencyjnej - represji wszechświatowej - odnosi się do obywateli polskich i cudzoziemców, nie wymaga warunku podwójnej karalności. Ustawę polską stosuje się do osób, które postanowiono nie wydawać, w związku z popełn. przestępstwa za granicą, a RP jest zobowiązana do ich ścigania na podstawie umów międzynarodowych. Istotą jest, aby przestępstwa wymierzone w całą społeczność międzynarodową nie były bezkarne. Polska jest zobowiązana umowami do wprowadzenia do prawa karnego zakazu niektórych czynów i ścigania ich bez względu na miejsce ich popełnienia - np. ludobójstwo.

f) zasada suwerenności (art. 114 § 1) - orzeczenie zapadłe za granicą nie stanowi przeszkody do wszczęcia postępowania karnego o to samo przestępstwo w kraju. Sąd jednak ma obowiązek zaliczyć na poczet orzeczonej kary rzeczywistego pozbaw. wolności za granicą oraz wykonywaną tam karę, uwzględniając różnice zachodzące między tymi karami.

Prawo karne międzynarodowe procesowe obejmuje m.in.:

1) EKSTRADYCJĘ: a) czynną - żądanie RP i związane z tym postępowanie, aby państwo obce wydało wskazaną w żądaniu osobę lub rzecz; b) bierną - postępowanie na terenie państwa polskiego w wyniku żądania obcego państwa, aby wydano mu osobę lub rzecz.

W przypadku ekstradycji biernej istnieją dwa rozwiązania:

a) jeżeli sąd wyda postanowienie o niedopuszczalności wydania obywatela lub przeczy - wydanie nie może nastąpić,

b) gdy sąd wyda postanowienie, że wydanie jest dopuszczalne wówczas ostateczna decyzja należy do Min. Sprawiedliwości.

2) PRZEJĘCIE I PRZEKAZANIE DO ŚCIGANIA KARNEGO:

a) przejęcie ścigania - polega na złożeniu wniosku do właściwego organu państwa obcego o przekazanie do Polski ścigania karnego obywatela polskiego, który w tymże państwie popełnił przestępstwo. Można też przyjąć wniosek o przejęcie ścigania obywatela polskiego od organu obcego państwa,

b) przekazanie ścigania karnego - te zrezygnowanie z postępowania karnego przeciwko cudzoziemcowi, który popełnił przestępstwo w Polsce i wystąpienie z wnioskiem do właściwego organu państwa obcego (lub akceptacja skierowania do Polski wniosku organu obcego) o przeprowadzenie w tymże państwie postępowania karnego,

3) PRZEJĘCIE I PRZEKAZANIE OSÓB DO WYKONANIA WYROKU (podobnie jak w pkt 2) - osoba ukarana w obcym państwie może na swój wniosek odbywać karę w Polsce. wyrok powinien być wykonywany w zasadzie w państwie, w którym skazany ma stałe miejsce zamieszkania (nie ma trudności w porozumiewaniu się ze skazanym i ma on możliwość utrzymania kontaktu z rodziną).

Zasada represji wszechświatowej - wyraz międzynarodowej solidarności - ściganie przestępstw objętych międzynarodowymi konwencjami, niezależne od miejsca popełnienia przestępstwa i obywatelstwa sprawcy. Warunkiem realizacji ścigania jest ratyfikowanie przez państwo odpowiednich norm konwencyjnych - art. 113 KK.

Najważniejsze konwencje :

— zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa - Konwencja Londyńska z 1948 r.

— zwalczanie niewolnictwa - Konwencja Genewska z 1926 r.

— zwalczanie handlu kobietami i dziećmi - Konwencja Paryska z 1910 r.

— zwalczania fałszowania pieniędzy - Konwencja Genewska z 1929 r.

— zwalczania handlu narkotykami i szerzenia narkomanii - tzw. konwencja jednolita zawarta w Tokio w 1961r. oraz konwencja z 1988 r. o zwalczaniu nielegalnego obrotu narkotykami i substancjami psychotropowymi

— ochrony transportu morskiego - Konwencja o pełnym morzu z 1958 r.

IV. POJĘCIE PRZESTĘPSTWA

1. DEFINICJA PRZESTĘPSTWA

Przestępstwem jest czyn człowieka zabroniony pod groźbą kary przez obowiązującą ustawę, określającą jego znamiona, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu więcej niż znikomym.

Zabronienie czynu przez ustawę - element formalny - wskazanie w ustawie jego znamion i kary grożącej za jego popełnienie. Zabronienie czynu pod groźbą kary nadana mu zostaje cecha bezprawności karnej.

Bezprawność czynu - sprzeczność czynu z normami prawa.

Bezprawność karna - sprzeczność z normami prawa karnego, naruszenie zakazu lub nakazu zawartego w tym prawie i oznacza zabronienie czynu pod groźbą kary czyli karalność.

Karalność - kary grożące ( zagrożenie karne ) .

Pojęcie czynu zabronionego w ustawie karnej nie jest równoznaczne z przestępstwem.

§ 1. Czynem zabronionym jest zachowanie o znamionach określonych w ustawie karnej.

Aby taki czyn stał się przestępstwem musi on być zawiniony.

Element winy stanowi więc niezbędną cechę przestępstwa ( zasada nullum crimen sine culpa )

Przestępstwo:

 to określenie faktu zewnętrznego, postrzeganego przez nas zachowania się kogoś (kradzież, naruszenie praw, rozbój)

 to pewne zdarzenie społecznie niepożądane

 to pewna instytucja prawa karnego, nie powiązana z faktycznymi zdarzeniami i typami. Przestępstwa stwierdzone i przestępstwa faktycznie popełnione, mogą być rozbieżne. Oznaczenie kodeksowego typu przestępstwa - kradzież jako typ zachowania zakazanego, jako typ przestępstwa określony znamionami przestępstwa.

 to czyn społecznie niebezpieczny, zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia i o ustawowo określonych znamionach

 to sprzeczność zachowania człowieka z jakąś norma karną

 to w sensie materialnym (cecha merytoryczna) czyn społecznie niebezpieczny. Niektóre czyny stanowią bezprawie cywilne i nie są przestępstwami, inne zaś są bezprawiem cywilnym i karnym, i są przestępstwami

 to w sensie formalnym bezprawność, niezgodność czynu z ustawą karną, czyn zagrożony karą. Czyn zawiniony (nie ma odpowiedzialności karnej bez winy) - znamiona przestępstwa.

1. definicja formalna ( rozwinięta przez szkołę klasyczną )- przestępstwo jako czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia, którego znamiona zostały określone w ustawie - określanie przestępstwa opiera się na jego cechach prawnych

2. definicja materialna ( kierunek postępowo - humanitarny ) - przestępstwo to czyn charakteryzujący się ujemną społecznie zawartością; społecznym niebezpieczeństwem.

2. PODMIOT PRZESTĘPSTWA

1. Znamiona podmiotu popełniającego przestępstwo

Zaimek „kto” oznacza, że odpowiadać za popełnienie przestępstwa może każdy człowiek, jeśli nie istnieją inne okoliczności wyłączające

 Podmiot przestępstwa

Podmiotem przestępstwa może być tylko człowiek (osoba fizyczna ), który jest zdolny do ponoszenia odpowiedzialności karnej i która w chwili popełnienia przestępstwa ukończył 17 lat (art. 10 § 1 KK)

Ogólne cechy podmiotu :

— osiągnięcie określonego etapu rozwoju umysłowego i moralnego - granica wieku odpowiedzialności karnej - ukończenie 17 lat przed popełnieniem czynu zabronionego, przy czym za szczególnie niebezpieczne przestępstwa ustawa przewiduje odpowiedzialność nieletniego, który ukończył 15 lat w chwili popełnienia czynu jeżeli :

► jeżeli przemawiają za tym właściwości i warunki osobiste sprawcy

► gdy poprzednio stosowane środki wychowawcze okazały się bezskuteczne

► winna zostać dokonana wszechstronna ocena osobowości sprawcy dla

stwierdzenia, czy może on ponosić odpowiedzialność karną

► ograniczona zostaje surowość kar - do 2/3 górnej granicy zagrożenia

przewidzianego za popełnione przestępstwo

► przy orzekaniu kary kierowanie się celami wychowawczymi

— znajdowanie się w stanie psychicznym, w którym człowiek jest zdolny do rozumienia znaczenia przedsiębranego czynu i kierowania swoim postępowaniem

Podmiotem przestępstwa nie może być:

 osoba niepoczytalna

 osoba nieletnia, czyli osoba do 17 roku życia (wyjątkowo do 16 lat). Czynów popełnionych przez nieletnich nie nazywa się przestępstwami. Nieletni nie podlegają odpowiedzialności karnej, lecz stosuje się wobec nich środki przewidziane w ustawie z 1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich.

Odpowiedzialność młodocianych :

— modyfikacja odpowiedzialności - akcent na wychowawcze oddziaływanie kary,

— preferencja celu wychowawczego przy orzekaniu kary, jak i wykonywaniu.

— młodociani - w chwili popełnienia czynu nie ukończyli 21 lat, a w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat.

Odpowiedzialność nieletnich - regulacja wyjątkowa - stosuje się przede wszystkim środki poprawcze lub wychowawcze, orzekane przez sądy rodzinne.

Podział przestępstw ze względu na podmiot :

1. Przestępstwa powszechne ( ogólnosprawcze delicta communia ) - („kto.....”) - podmiotem może być każda osoba odpowiadająca ogólnym cechom podmiotu przestępstwa, tzn. osoba fizyczna, która osiągnęła określony wiek.

2. Przestępstwa indywidualne ( delicta propria ) - zindywidualizowany podmiot, określenie przez ustawę cechy, którą powinien posiadać podmiot powoduje to, że sprawcami takich przestępstw mogą być tylko osoby posiadające określone w ustawie właściwości

intraneus („matka, która......., żołnierz, który.........”) wyróżniające je z kręgu innych osób

extraneus

- przestępstwa indywidualne właściwe, przy których szczególna cecha podmiotu decyduje o bycie przestępstwa. Przestępstwem indywidualnym właściwym jest np. odmowa wykonania rozkazu (art. 343 KK), łapownictwo bierne (art. 228 KK)

indywidualne cechy podmiotu są warunkiem przestępności czynu w ogóle

- przestępstwa indywidualne niewłaściwe szczególna cecha podmiotu nie decyduje o bycie przestępstwa, lecz o stworzeniu jego typu kwalifikowanego lub uprzywilejowanego, o jego wyższej bądź niższej karalności, zaostrzenie lub złagodzenie odpowiedzialności, a brak tej cechy kwalifikuje przestępstwo w typie podstawowym ( powszechne );

- przestępstwa indywidualne co do czynu tzw. własnoręczne - może je popełnić każdy podmiot ( ze względu na podmiot - powszechne ) , ale tylko w określonej sytuacji, ich wyodrębnienie nie ma jednak większego praktycznego znaczenia.

W kręgu przestępstw indywidualnych największe znaczenie mają przestępstwa funkcjonariuszy publicznych.

§ 13. Funkcjonariuszem publicznym jest:

1)˙Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej,

2)˙poseł, senator, radny,

3)˙sędzia, ławnik, prokurator, notariusz, komornik, kurator sądowy, osoba orzekająca w sprawach o wykroczenia lub w organach dyscyplinarnych działających na podstawie ustawy,

4)˙osoba będąca pracownikiem administracji rządowej, innego organu państwowego lub samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba w zakresie, w którym uprawniona jest do wydawania decyzji administracyjnych,

5)˙osoba będąca pracownikiem organu kontroli państwowej lub organu kontroli samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe,

6)˙osoba zajmująca kierownicze stanowisko w innej instytucji państwowej,

7)˙funkcjonariusz organu powołanego do ochrony bezpieczeństwa publicznego albo funkcjonariusz Służby Więziennej,

8)˙osoba pełniąca czynną służbę wojskową.

Funkcjonariusze publiczni korzystają ze szczególnej ochrony prawnej, której odpowiadać powinna ich wzmożona odpowiedzialność za przestępstwa, w szczególności za łapownictwo, nadużycie władzy i niedopełnienie obowiązków.

2. Znamiona strony podmiotowej przestępstwa

a) Umyślność lub nieumyślność

b) Inne elementy przeżyć sprawcy, które mogą być uwzględnione w ustawie (stany emocjonalne)

Strona podmiotowa przestępstwa (inaczej strona subiektywna) obejmuje zjawiska psychiczne, które towarzyszą stronie przedmiotowej, czyli zewnętrznemu zachowaniu się sprawcy, i które wyrażają stosunek psychiczny sprawcy do czynu.

Strona podmiotowa jest najważniejszą przesłanką winy. Określona postać strony podmiotowej (tzw. forma winy) decyduje o stopniu winy i stopniu społecznej szkodliwości czynu.

Osoba prawna ani inny podmiot zbiorowy nie może być podmiotem przestępstwa w polskim prawie karnym.

Sankcje nakładane na podmioty gospodarcze nie stanowią środków odpowiedzialności karnej, lecz środki typu administracyjnego. Jednakże ze względu iż są niewystarczające, wydawałoby się słuszne wprowadzenie odpowiedzialności karnej przedsiębiorstw, jednakże jej wprowadzenie naruszałoby fundamentalne zasady prawa karnego, zwłaszcza zasadę winy.

3. CZYN W PRAWIE KARNYM

Przestępstwem może być tylko czyn człowieka.

Czyn to zewnętrzne zachowanie się człowieka dotykające w sposób ujemny stosunków społecznych. Przestępstwo może być popełnione tylko przez człowieka jako osobę fizyczną - zbiorowość jako osoba prawna nie może popełnić przestępstwa.

Czyn w znaczeniu naturalistycznym - kompleks zewnętrznych ruchów fizycznych.

Czyn w znaczeniu prawnym - uwzględniona jest subiektywna strona czynu, podział na działanie i zaniechanie oraz inne formy, które nasuwały potrzeby prawa karnego.

Obecnie mamy jednolitą koncepcję czynu, który jest rezultatem skomplikowanego procesu reakcji na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne ( procesy życia psychicznego ) jest wyrazem osobowości kształtującej postępowanie.

Zachowanie się człowieka tylko wtedy jest czynem, gdy stanowi rezultat decyzji woli, na którą składa się bogata motywacja.

Z punktu widzenia społecznego każdy czyn ma jakąś wartość społeczną (dodatnią, ujemną ).

Czyn przestępny to zawsze czyn o ujemnym ładunku treści społecznej ( szkodliwość ).

Czyn to świadome zachowanie się człowieka, będące przejawem jego woli. Występują więc zachowania traktowane jako okoliczności „uchylające” czyn i czyn człowieka nie zachodzi :

Przymus fizyczny absolutny, tzw. nieodporny (vis absoluta) znosi wolę człowieka - to nie tylko przymus na podstawie siły fizycznej - decyzja woli jest wyłączona

Przymus względny (vis compulsiva) - oddziaływanie środkami fizycznymi lub psychicznymi na decyzję woli człowieka - może być osiągany przez groźbę lub może być wywierany przez przemoc fizyczną. Wola wymuszona jest jednak wolą, przymus psychiczny nie kasuje woli człowieka - decyzja woli osoby jest podjęta, ale ponieważ znajdowała się w bezpośrednim niebezpieczeństwie jej czyn może być rozpatrywany w ramach stanu wyższej konieczności.

Zachowanie się mimowolne - wynikające z fizjologicznej lub psychicznej niemożności podjęcia lub realizacji decyzji woli albo też będące przypadkowym odruchem.

Czyn to ruch lub zespół ruchów (działanie) lub powstrzymywanie się od działania (zachowanie), które posiadają określone znaczenie społeczne (stwarzają lub potęgują stan niebezpieczeństwa, wyrządzają uszczerbek)

Czyn to działanie lub zaniechanie działania posiadające określone znaczenie społeczne, a także skutek (jak i dalsze następstwo) wywołany zachowaniem się sprawcy.

Posiadanie nie jest wprost ani działaniem ani zaniechaniem (np. posiadanie broni).

Czyn zabroniony to czyn człowieka, który w jakimś przepisie karnym został zabroniony, gdy zostały wypełnione warunki podmiotowe.

Opis czynu ludzkiego jako zabronionego może przybrać różne kształty:

1. przestępstwa materialne, formalne, ścięte

2. przestępstwa z działania, z zaniechania, z narażenia na niebezpieczeństwo

3. przestępstwa z naruszenia dobra

4. przestępstwa złożone

5. przestępstwa trwałe

6. przestępstwa jednorazowe z trwałym skutkiem

7. przestępstwa o zbiorowo oznaczonym czynie

8. przestępstwa ciągłe

 przestępstwa materialne - to skutek, zmiana w świecie zewnętrznym (zniszczenie mienia, uszkodzenie ciała)

 przestępstwa formalne - to te gdzie skutek nie jest objęty znamionami (nieudzielanie pomocy art. 162 KK)

 przestępstwa materialne ścięte - charakteryzują się dążeniem sprawcy do osiągnięcia skutku, ale skutek ten nie musi nastąpić

 przestępstwa z działania - kto niszczy cudze mienie, przełamanie zakazu - nie niszcz

 przestępstwa z zaniechania - polegają na niespełnieniu pewnego obowiązku o charakterze prawnym - ustawa i umowa to źródła obowiązku

 przestępstwa z narażenia na niebezpieczeństwo, gdy powstaje sytuacja zagrażająca jakiemuś dobru:

 niebezpieczeństwo indywidualne - narażenie zdrowia lub życia jednej określonej jednostki

 niebezpieczeństwo powszechne - narażenie większej, nieokreślonej liczby osób lub mienia dużej wartości

 niebezpieczeństwo bezpośrednie konkretne - niemalże doprowadzenie do wywołania szkody

 niebezpieczeństwo abstrakcyjne - podmiot hipotetycznie może utworzyć stan niebezpieczeństwa

 przestępstwa z naruszenia dobra to wszystkie te sytuacje, gdzie jakieś dobro doznaje uszczerbku (życie, mienie, dobra idealne - zniewaga)

 przestępstwa złożone - podwójny zamach na dobro lub mienie za pomocą gwałt, bezpośredniej przemocy na człowieku lub doprowadzenia go do nieprzytomności, groźby. Dualizm zamachu - na mienie i na osobę

 przestępstwa trwałe -sprawca wywołuje jakiś stan sprzeczny z prawem, może go przerwać ale tego nie czyni

 przestępstwa jednorazowe z trwałym skutkiem - art. 206 KK bigamia (sąd unieważnia jedno z małżeństw)

 przestępstwa o zbiorowo oznaczonym czynie - sprawca wielokrotnie powtarza dany czyn, dopiero wtedy ten czyn jest trwały (znęcanie się)

 przestępstwa ciągłe - to dwa lub więcej czynów, z których każdy podlegałby odrębnej ocenie jako wyczerpujący znamiona przestępstwa, gdyby nie to, że zazębiają się ze sobą i tworzą całość

4. SPOŁECZNA SZKODLIWOŚĆ CZYNU

Społeczne niebezpieczeństwo jest konstytutywnym elementem przestępstwa. Domniemanie społecznego niebezpieczeństwa czynu służy budowie sankcji karnej. Jest jedną z podstawowych dyrektyw wymiaru kary.

1. elementy przedmiotowe - to szkoda jaką człowiek wyrządza swoim czynem (szkody kwotowe, zdrowotne, uszczerbek duchowy). Tło popełnienia czynu.

2. elementy podmiotowe - to motywacja popełnienia czynu, pobudki. Podział przestępstw na nieumyślne i umyślne.

W kodeksie z 1969 r społeczne niebezpieczeństwo czynu występowało jako kryterium definicji przestępstwa i miernik odpowiedzialności karnej. Znikomy stopień - pozbawia czyn cech przestępności. Nie znaczny stopień - jedna z przesłanek stosowania instytucji warunkowego umorzenia postępowania karnego. Współmierność kary do społecznego niebezpieczeństwa czynu było jedną z dyrektyw sądowego wymiaru kary. Występował problem mierników ( kwantyfikatorów ) społecznego niebezpieczeństwa czynu. Przedmiotowo - podmiotowa interpretacja - na stopień ujemnej treści wpływają jedynie :

— elementy przedmiotowe : rodzaj i charakter dobra w które godzi czyn, sposób jego popełnienia, wysokość powstałej szkody lub rozmiar jej niebezpieczeństwa, a niekiedy okoliczności czynu

— elementy podmiotowe : okoliczności wpływające na stopień winy, w tym formę zamiaru, motywy czynu, stopień nieostrożności ( lekkomyślności ) lub niedbalstwa.

Szersze ujęcie tzw. całościowe : oprócz okoliczności przedmiotowych i podmiotowych czynu należy uwzględnić także właściwości i warunki osobiste sprawcy, gdyż czyn jest projekcją osobowości człowieka.

Praktyka wykorzystywała, a często nadużywała szeroką interpretację społecznego niebezpieczeństwa czynu czyniąc z niego wygodny instrument polityki karnej.

W nowym KK skreślono społeczne niebezpieczeństwo jako kryterium definicji przestępstwa.

Przy orzekaniu przestępstwa liczy się społeczne niebezpieczeństwo czynu a nie sprawcy.

Czynem jest zdarzenie, które bądź wyczerpuje się w samym zachowaniu człowieka, bądź też obejmuje określone następstwa tego zachowania.

Przyczyny nie karalności wszystkich czynów społecznie niepożądanych:

1. nie wszystkie czyny przestępcze pokrywają się z typami społecznie niebezpiecznymi, ustawodawca nie karze wszystkich zachowań antyspołecznych (np. pijaństwa, rozbicia rodziny)

2. ustawodawca nie dostrzega w porę czynu społecznie niebezpiecznego i nie umieszcza go na liście czynów karanych

3. rozbieżność poglądów co do karalności zachowań społecznie niepożądanych

karygodne są takie czyny, które osiągnęły wyższy niż znikomy stopień społecznej szkodliwości.

Postulat aby czynami zabronionymi pod groźbą kary były czyny społecznie szkodliwe jest adresowany do ustawodawcy, który w aktach prawnych ustala katalog przestępstw i ich znamiona oraz definiuje stopień społecznej szkodliwości :

§ 2. Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.

Czyny społecznie niebezpieczne w stopniu znikomym to wykroczenia, czyny o wyższym poziomie niebezpieczeństwa to przestępstwa czyli zbrodnie i występki.

kontratyp pozaustawowy: obrona konieczna - czyn formalnie karany ustawą, ale nie stanowi przestępstwa (okoliczności wyłączające społeczne niebezpieczeństwo czynu - pobicie napastnika, polecenie przełożonego)

Art. 1 § 2 k.k. umorzenie postępowania przy znikomym niebezpieczeństwie czynu, sąd może nie przyjąć przestępstwa (nie ma też w tym przypadku wykroczenia które karane jest z kodeksu wykroczeń)

Art. 1 § 2 k.k. - nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma.

Art. 59 k.k. - jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lat albo alternatywnie karami wymienionymi w art. 32 § 1 - 3 i społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna, sąd może odstąpić od wymierzenia kary, jeżeli orzeka równocześnie środek karny, a cele kary zostaną przez ten środek spełnione.

5. Bezprawność czynu

Bezprawność , czyli sprzeczność z normą prawa karnego, jest zależna od treści obowiązujących przepisów. Formalizują one cechę społecznej szkodliwości czynu w postaci ustawowych znamion tworzących typy przestępstw. Znamiona przestępstwa są opisem zdarzeń typowych, uogólnionych na użytek danego typu przestępstwa. Z reguły wyłączenie bezprawności wiąże się z brakiem ujemnej wartości czynu, to jednak nie jest tak zawsze i w grę może wchodzić również argument niecelowości karania.

Okoliczności uchylające bezprawność noszą nazwę kontratypów przestępstwa i nazwa ta ma charakter umowny odnoszący się do okoliczności uchylających bezprawność

Uchylenie bezprawności dezaktualizuje problem badania szkodliwości czynu i winy. Natomiast w wypadku znikomej szkodliwości czynu, jest on bezprawny i możliwa jest - w pewnych warunkach - odpowiedzialność sprawcy za wykroczenie.

6. WINA

Przestępstwem jest tylko czyn zawiniony.

Cechy przestępstwa:

1. Możliwość przypisania przestępcy winy (czyn musi być zawiniony )

Przestępstwem jest tylko czyn zawiniony. Jak stwierdza art. 1 § 3 KK:

„nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w chwili czynu”

Wina zachodzi wtedy, gdy możemy sprawcy postawić zarzut z popełnienia danego czynu zabronionego.

Okoliczności wyłączające winę:

- niepoczytalność sprawcy (art. 31 KK)

- błąd (art. 28 - 30 KK)

- działanie na rozkaz (art. 318 KK)

- stan wyższej konieczności (art. 26 § 2 KK)

Wina jest sumą przesłanek , które muszą być spełnione, by sprawca mógł ponieść odpowiedzialność karną. Ustalając, że oskarżony jest winien stwierdzamy, że to właśnie on jest sprawcą danego czynu, że czyn jest bezprawny, że między zachowaniem się sprawcy a skutkiem zachodzi związek przyczynowy, że sprawca działał umyślnie lub nieumyślnie, że sprawca w chwili czynu był poczytalny.

Wina w procesie karnym materialnym jest personalną (a więc zaadresowaną do konkretnej osoby) zarzucalnością popełnionego czynu. Granice tej zarzucalności określa ustawa, ustanawiając przesłanki winy i wskazując okoliczności wyłączające winę.

Podstawą przypisania winy jest stwierdzenie umyślności bądź nieumyślności popełnienia czynu (art. 9 kk) tzw. Strona podmiotowa przestępstwa - zamiar popełnienia przestępstwa ( przy przestępstwach umyślnych) albo lekkomyślność lub niedbalstwo ( przy przestępstwach nieumyślnych ). Wskazane w art. 9 KK postacie strony podmiotowej przestępstwa nazywa się często „formami winy”.

Umyślność i nieumyślność nie są obecnie samodzielnymi aktami zawinienia.

Konieczne jest ustalenie, że chodzi o osobę zdolną do ponoszenia winy, tzn. osobę, która osiągnęła określony wiek.

Istnieją też przesłanki negatywne, czyli okoliczności wyłączające winę : niepoczytalność sprawcy, błąd, działanie na rozkaz, stan wyższej konieczności.

Brak którejkolwiek z przesłanek pozytywnych lub występowania przesłanki negatywnej powoduje, że osobie, która popełniła dany czyn, nie można zrobić z jego popełnienia zarzutu.

Wina w prawie karnym jest personalną ( a więc zaadresowaną do konkretnej osoby ) zarzucalnością popełnionego czynu. Granice tej zarzucalności określa ustawa, ustanawiając przesłanki winy i wskazując okoliczności wyłączające winę.

Art. 9.

§ 1. Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi.

§ 2. Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.

§ 3. Sprawca ponosi surowszą odpowiedzialność, którą ustawa uzależnia od określonego następstwa czynu zabronionego, jeżeli następstwo to przewidywał albo mógł przewidzieć.

Wina - zarzucalny z punktu widzenia wymogów prawa karnego stosunek sprawcy do realizacji czynu zabronionego ( tj. odcinka rzeczywistości objętego znamionami popełnionego przez niego czynu zabronionego ). Stosunek ten może wyrażać się w zamiarze popełnienia czynu albo w lekceważeniu przez sprawcę obowiązku ostrożności, którego zachowanie zabezpieczyć go miało przed popełnieniem takiego czynu.

Ogólne warunki, od których zależy możliwość postawienia zarzutu i przypisania winy :

1. podmiotowa zdolność do wymaganego przez prawo zachowania się - zdolność do

ponoszenia winy uzależniona od odpowiedniego poziomu rozwoju i stanu umysłowego -

nieletniość i niepoczytalność - okoliczności wyłączające winę;

2. możliwość rozpoznania bezprawności przedsiębranego konkretnego czynu, której brak

wyłącza przypisanie sprawcy winy w odniesieniu do tego czynu ;

3. wymagalność zachowania zgodnego z prawem, która uzależniona jest od sytuacji

motywacyjnej człowieka, szczególnie w obliczu bezpośredniego zagrożenia czy ostrego

konfliktu interesów.

Winę relatywizujemy do określonego zachowania się, w tym wypadku do czynu zabronionego ( wina prawna ) - zasada odpowiedzialności za konkretny czyn zabroniony.

Art. 9 § 1

Treścią winy umyślnej jest zamiar popełnienia czynu zabronionego, występującyw dwóch formach. Dwie formy umyślności:

- zamiar bezpośredni - dolus directus

- zamiar ewentualny ( zwany też wynikowym ) - dolus eventualis

Art. 9 § 2

Formy nieumyślności:

Brak zamiaru > nie ma odniesienia do przeżyć intelektualnych i emocjonalnych.

Musi zachodzić:

- niezachowanie ostrożności

- przewidywania możliwości popełnienia czynu

- możliwość przewidywania popełnienia czynu/przestępstwa

dwie formy:

- nieostrożność świadoma

- nieostrożność nieświadoma

Formy winy umyślnej

Według art. 9 § 1 KK umyślne popełnienie czynu zabronionego zachodzi wtedy, gdy sprawca miał zamiar jego popełnienia. Zamiar ten może wystąpić w dwóch odmianach jako:

 Zamiar bezpośredni (dolus directus) - sprawca chce popełnić czyn zabroniony; ( zrealizować rzeczywistość objętą znamionami jego strony przedmiotowej ) zamiar bezpośredni relatywizujemy do czynu zabronionego, gdyż dopiero istnienie zamiaru i innych warunków winy przekształca czyn zabroniony w przestępstwo. Jest aktem woli, którego istnienie uwarunkowane jest świadomością. Zachodzi wtedy, gdy sprawca uświadamiając sobie, że wypełnia znamiona czynu zabronionego albo że jego zachowanie się może wypełnić te znamiona - chce jego popełnienia. W wypadku przestępstw formalnych ( bezskutkowych ) świadomością i wolą muszą być objęte znamiona zabronionego zachowania się, w wypadku przestępstw materialnych - także określony w ustawie skutek. Nieświadomość znamienia czynu zabronionego wyłącza winę umyślną ( błąd istotny ), jeżeli jest wynikiem zarzucalnej lekkomyślności lub niedbalstwa może powodować odpowiedzialność za występek nieumyślny. Zamiaru nie należy mylić z pragnieniem popełnienia czynu ani uzależniać jego zaistnienia od określonej motywacji. Zamiar bezpośredni zachodzi bowiem niezależnie od motywów działania, byleby tylko sprawca przejawił akt woli w postaci chęci popełnienia czynu zabronionego. Do niektórych typów przestępstw ustawa wprowadza dodatkowe znamię nastawienia psychicznego sprawcy ( motywacji ), najczęściej dotyczące celu działania - przestępstwa kierunkowe - cechujące się zamiarem o szczególnym zabarwieniu ( dolus coloratus ). W ramach zamiaru bezpośredniego wyróżnia się:

- zamiar bezpośredni nagły - cięższa postać winy - ( dolus repentinus ),podjęty pod wpływem określonego bodźca i cechujący się nagłością postanowienia oraz jego realizacji, decyzja o zamiarze popełnienia czynu zabronionego podejmowana jest w krótkim czasie, bez szczegółowych przemyśleń, zabójstwo pod wpływem silnego wzburzenia, zachowanie się na skutek nagłych przeżyć psychicznych

- zamiar bezpośredni przemyślany ( dolus preameditatus ), powstaje w wyniku trwającego jakiś czas kształtowania się decyzji, często połączonego że stworzeniem dokładnego planu popełnienia przestępstwa podjęty po głębszym namyśle obejmującym zarówno cel, jak i sposób jego realizacji.

 Zamiar ewentualny (dolus eventualis) zachodzi wtedy, gdy sprawca wprawdzie nie chce popełnić czynu zabronionego, ale przewiduje realną możliwość popełnienia czynu zabronionego i na to się godzi (art. 9 § 1 KK). Proces godzenia się nie ma charakteru samoistnego, człowiek bowiem nie działa dlatego tylko, że się z czymś godzi. Godzenie się musi wystąpić w związku z jakimś innym działaniem celowym, np. w sytuacji gdy sprawca zmierzając do jakiegoś celu, który chce osiągnąć, uświadamia sobie możliwość popełnienia czynu zabronionego lub spowodowania skutku przestępnego i godzi się z tą możliwością. Tak więc godzenie się dotyczy ubocznego, ale w rozumieniu sprawcy realnego ( prawdopodobnego ) skutku w stosunku do podstawowego celu działania. Zarzut - świadomość spowodowania ujemnego skutku ( zrealizowania znamion czynu zabronionego ), z którą się, liczył, nie powstrzymała go od podjęcia czynu. Proces godzenia się może wystąpić zarówno w stosunku do następstw czynu przestępnego, jak i samej możliwości zrealizowania znamion przestępstwa podjętym czynem.

 Koncepcja zamiaru quasi - ewentualnego - I. Andrejew - sprawca chce dokonać czynu zabronionego, ale nie ma pewności co do wystąpienia któregoś z jego znamion i godzi się na jego zaistnienie. Jest to w istocie odmiana zamiaru bezpośredniego, gdyż sprawca chce zrealizować czynność wykonawczą dyspozycji, a godzenie się dotyczy tylko jednego ze znamion czynu zabronionego.

W praktyce odróżnienie zamiaru ewentualnego od winy nieumyślnej w postaci lekkomyślności często jest trudne do przeprowadzenia. W obu wypadkach bowiem występuje świadomość możliwości popełnienia czynu zabronionego, różnica zaś dotyczy godzenia się na taki czyn lub jego skutek ( zamiar ewentualny ), albo przypuszczenia, że się go uniknie ( lekkomyślność ).

Dodatkowe cechy umyślności:

 Cel, którym kieruję się sprawca, np. cel przywłaszczenia (art. 278 KK), cel zmuszenia (224 § 2 KK)

 Motyw, przez motyw rozumie się przeżycie psychiczne o charakterze intelektualnym skłaniające sprawcę do popełnienia czynu zabronionego

 Pobudka, jest przeżyciem o charakterze emocjonalnym

Motywacja - jest to kompleks przeżyć psychicznych, który uruchamia dążenia określonego zachowania. Motywacja zasługująca na szczególne potępienie to np. nieusprawiedliwiona chęć zemsty lub chęć poniżenia innej osoby.

Przestępstwa znamienne celem, motywem lub pobudką określa się w nauce prawa karnego jako przestępstwa kierunkowe.

Przy umyślności zarzut dotyczy samej treści woli (sprawca chce źle, godzi się na zło), przy nieumyślności - sposobu powzięcia decyzji woli (należytej oceny sytuacji, nie zastanawia się nad sytuacją)

Wina nieumyślna

Formy winy nieumyślnej :

1. lekkomyślność - luxuria - istotą jej jest to, że sprawca uświadamia sobie możliwość popełnienia czynu zabronionego, ale przypuszcza - bezpodstawnie - że popełnienia tego czynu uniknie - postać świadomej winy nieumyślnej, sprawca bowiem przewiduje możliwość popełnienia czynu, jednakże nie ma zamiaru popełnienia takiego czynu ( ani nie chce, ani nie godzi się z jego popełnieniem ), przeciwnie - przypuszcza, że czynu zabronionego uniknie. Podstawowym elementem lekkomyślności jest bezpodstawność przypuszczenia sprawcy, że czynu uniknie, którą należy wiązać z brakiem ostrożności lub staranności w działaniu, jaka obowiązywała sprawcę w danej sytuacji, przy czym miara tego obowiązku jest obiektywna i wypływa z wiedzy oraz doświadczenia życiowego.

2. niedbalstwo - negligentia - sprawca nie przewiduje możliwości popełnienia czynu, choć powinien i mógł tę możliwość przewidzieć - nieświadoma wina nieumyślna, w której popełnienia czynu można było uniknąć, gdyby sprawca wykazał niezbędną ostrożność i postępował zgodnie z wymogami prawa.

Przesłanka niedbalstwa, które różni się od lekkomyślności brakiem świadomości sprawcy co do możliwości zaistnienia czynu zabronionego, to to , że zarzut spotyka go z tego powodu, że możliwość popełnienia czynu zabronionego powinien i mógł przewidzieć.

Powinność przewidywania warunkuje przypisanie winy, ma charakter obiektywny, a konkretyzują ją okoliczności dotyczące zakresu obowiązków na danym stanowisku, charakteru wykonywanej funkcji. Możność przewidywania natomiast oceniana musi być indywidualnie, w zależności od poziomu wiedzy, inteligencji i cech osobowości.

Wg KK czyn zabroniony jest popełniony nieumyślnie, jeżeli sprawca, nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach...” - art. 9 § 2 KK

Podstawą przypisania skutku będzie więc naruszenie tej reguły postępowania, która miała chronić przed wystąpieniem danego skutku właśnie na tej drodze, na której on rzeczywiście wystąpił

Przestępstwa nieumyślne charakteryzują się niezachowaniem ostrożności. Nie ma zbrodni nieumyślnej, może wchodzić w rachubę nieumyślny występek (wina nieumyślna)

Wina kombinowana ( culpa dolo exorta ) polega na takim połączeniu umyślności z nieumyślnością, w którym znamiona przestępstwa typu podstawowego objęte są winą umyślną (zamiarem bezpośrednim lub ewentualnym) natomiast następstwa czynu, od których zależy wyższa karalność - winą nieumyślną. Przestępstwa z winy kombinowanej traktujemy jako przestępstwa umyślne; są to przestępstwa kwalifikowane przez następstwa czynu. Sprawca ponosi w omawianej sytuacji zaostrzoną odpowiedzialność, jeżeli następstwo przewidywał albo mógł przewidzieć, tzn. gdy w grę wchodzi lekkomyślność lub niedbalstwo.

W kodeksie występują także typy przestępstw kwalifikowanych przez okoliczności, jak : sposób działania sprawcy, przedmiot czynu, wartość, ale konstrukcja winy kombinowanej nie dotyczy tych typów przestępstw, przeto okoliczności kwalifikujące muszą również być objęte zamiarem sprawcy.

Konstrukcja przestępstw kwalifikowanych przez następstwo została rozszerzona i obejmuje nie tylko tradycyjną kombinację umyślności i nieumyślności, lecz również przestępstwa z winy nieumyślnej kwalifikowane przez następstwo objęte zarzucalną nieumyślnością.

Kwestia stopniowania winy.

Psychologiczne elementy winy są stopniowalne ze względu na różny stopień uświadomienia sobie przez sprawcę szkodliwości czynu. Poszczególnych elementów stosunku psychicznego sprawcy do czynu zabronionego, ujętych przez ustawę w schematy form winy, nie można rozpatrywać w izolacji od motywów działania, czy szerzej - od procesu motywacyjnego.

Zamiar bezpośredni jest z reguły bardziej naganny niż zamiar ewentualny, a w obrębie zamiaru bezpośredniego - premedytacja uzasadnia zarzut cięższy. Przy lekkomyślności i niedbalstwu stopniowaniu podlegają nie tylko normatywne elementy tkwiące w tych formach winy ( rozmiary naruszenia zasad ostrożności, liczba naruszonych zasad ), ale również elementy psychologiczne ( świadomość sprawcy, jego wiedza i przygotowanie, z którymi wiąże się możliwość przewidywania ). Można więc mówić o stopniach lekkomyślności i niedbalstwa.

Konieczność stopniowania winy wyraźnie wskazuje też kodeks, wymagając do zastosowania warunkowego umorzenia postępowania, aby społeczna szkodliwość czynu i wina sprawcy nie były znaczne ( art. 66 ), a jeszcze wyraźniej w art. 53 § 1, gdzie ustawodawca uznaje za ogólną dyrektywę wymiaru kary jej współmierność do szkodliwości czynu i winy.

Na stopień winy wpływają :

— motywacja sprawcy - niezależnie od tego, czy należy do znamion popełnionego czynu, bowiem nie można sztucznie oddzielać procesów intelektualnych i emocjonalnych, gdyż współczesna psychologia to kwestionuje i należy mówić o procesie motywacyjnym, prowadzącym do podjęcia decyzji popełnienia czynu i jej realizacji. W praktyce prawniczej wypracowane zostały kryteria oceny motywów popełnienia przestępstwa. Mamy więc motywy ujemne ( np. chęć zemsty ) - niskie - zasługujące na potępienie oraz motywy dodatnie ( np. dążenie do obrony interesu publicznego ), zasługujące na uwzględnienie ;

— sposób popełnienia przestępstwa - większa jest wina sprawcy działającego brutalnie - należy on też niekiedy do jego znamion ustawowych, w pozostałych wypadkach, jako okoliczność wpływająca na zarzucalność ( stopień winy ) i rozmiar społecznej szkodliwości czynu, jest brany pod uwagę przy wymiarze kary.

Teorie winy

- psychologiczna teoria winy utożsamia winę że stroną podmiotową (umyślnością lub nieumyślnością) przestępstwa. Wina jest więc, według tej teorii, określonym w ustawie stosunkiem psychicznym sprawcy do realizacji czynu zabronionego. Stosunek ten może polegać na zamiarze popełnienia czynu zabronionego ( stosunek woli ) bądź wiązać się ze świadomością ( wyobrażeniem ) popełnienia takiego czynu. Wykształtowały się dwie koncepcje z uwagi na znaczenie przywiązania komponentów psychicznego stosunku sprawcy do czynu :

► teoria woli - wina polega na złym zamiarze ( dolus malus ) sprawcy tj. na tym że

chce on popełnić czyn zabroniony, rozszerzono tę koncepcję przez odróżnienie tzw. Zamiaru bezwarunkowego ( bezpośredniego ) i warunkowego ( ewentualnego ), którego treścią ma być „godzenie się” na czyn zabroniony.

► teoria wyobrażenia - wina polega na tym, iż wyobrażenie ( świadomość ) sprawcy o możliwości popełnienia czynu zabronionego nie powstrzymuje go przed jego podjęciem.

Teoria psychologiczna zawodzi w odniesieniu do winy nieumyślnej w postaci niedbalstwa, w której brak jest elementu stosunku psychicznego sprawcy do czynu zabronionego.

- normatywna teoria winy, wypracowana w niemieckiej nauce prawa karnego, za istotę winy uważa osobistą zarzucalność popełnionego czynu. Nie polega na określonym przeżyciu psychicznym sprawcy, lecz na możliwości postawienia mu zarzutu z powodu podjęcia wadliwej decyzji woli i niewłaściwego postępowania.

Podstawą zarzutu jest naruszenie przez sprawcę obowiązującej normy postępowania, wymagalność postępowania zgodnie z prawem. Warunkiem przypisania winy jest znajdowanie się sprawcy w normalnej sytuacji motywacyjnej.

We współczesnej nauce występują dwie koncepcje winy :

► teoria kompleksowa - akcentuje element normatywny zarzucalności, ale zarazem uwzględnia komponenty psychicznego stosunku sprawcy do czynu zabronionego - zarzucalna umyślność lub nieumyślność.

► „czysta” teoria normatywna - istota winy wyczerpuje się w zarzucalności ( naganności ) postępowania z punktu widzenia określonych norm ( wartości ). Teoria ta wiąże się z tzw. finalną koncepcją czynu. Umyślność lub nieumyślność nie są składnikami winy, gdyż integralnie wchodzą w zakres pojęcia czynu. Wina polega na samym zarzucie stawianym sprawcy, że jego działanie było sprzeczne z normą prawną, naturalnie, jeżeli zachowanie sprawcy zgodnie z prawem było wymagalne, gdyż był on poczytalny, osiągnął wiek odpowiedzialności i miał możliwość uświadomienia sobie bezprawności czynu ( ogołocenie winy z elementów psychologicznych )

Generalnie - pojęcie winy powinno uwzględniać zarówno ujemną ocenę ( zarzucalność ), jak i przedmiot tej oceny, czyli stosunek sprawcy do realizacji czynu zabronionego.

Teorie winy:

 Psychologiczne - akcentują związek przeżyć psychicznych człowieka z popełnionym czynem:

 Teoria woli - winien był ten, jeżeli stwierdzono w jego przeżyciach psychicznych przeżycia wolicjonalne

 Teoria wyobrażenia - nacisk na elementy przeżyć intelektualnych

 Teoria motywacji - analiza motywów działania

 Teoria prawdopodobieństwa - najważniejsza jest wola wywołania skutku

 Normatywne - podstawa powstania: zarzuty pod adresem teorii psychologicznych - nie uzasadniały one tych form winy, w których brak przeżyć psychicznych, istnieją trudności dowodowe w odtwarzaniu przeżyć ludzkich po fakcie (ex post)

Teorie normatywne - powstały w Niemczech XIX/XX wieku - cechą charakterystyczną jest to, że negują winę jako stosunek psychiczny sprawcy do czynu, nie jest istotne, że sprawca chciał, przewidywał, godził się itd., lecz, że nie powinien był chcieć, godzić się, dążyć itd. Jeżeli jednak do tego doszło, to z tego powodu należy sprawcy uczynić zarzut, albo ujemnie ocenić decyzję woli. Winą jest więc zarzucalność oparta na uznaniu za naganny czyn popełniony przez sprawcę.

Normatywiści sformułowali jednak warunki uznania czynu za naganny:

 Sprawca jest poczytalny

 Działa umyślnie albo nieumyślnie

 Czyn popełniony został w normalnej sytuacji motywacyjnej (im sytuacja motywacyjna jest mniej normalna tym mniejszy powód do zarzucalności i przypisania winy)

Kryteria oceny sytuacji motywacyjnej (jej normalności):

 Stwierdzenie, czy sprawca starał się dochować norm obowiązku, normy obowiązku są wyznacznikiem normalności sytuacji, wśród tych norm granicę stanowią normy słuszności (sytuacja motywacyjna nie jest normalna jeżeli sprawca działa pod naciskiem obowiązku)

 Zachowanie norm prawa (badać trzeba, czy norma indywidualna zezwala na podjęcie decyzji czynu)

 Normy samozachowawcze (badać trzeba, czy w grę wchodzą obciążenia samozachowawcze człowieka w określonych okolicznościach działania)

Odmianą teorii normatywnej jest tzw. czysta teoria normatywna, która charakteryzuje zwolenników finalnej teorii czynu. Finaliści twierdzili, że czyn stanowi kategorię ontologiczną i z tej racji w jego skład, a nie w skład winy wchodzą fakty psychiczne. Czyn stanowi nierozerwalną całość psychofizyczną. Winę stanowi tu sam ujemny osąd wartościujący, jednorazowe ujemne nastawienie do porządku prawnego, które legło u podstaw decyzji sprzecznego zachowania. Jeśli taki czyn jest bezprawny to staje się zarzucalny, jednak pod warunkiem, że występuje dojrzałość biologiczna sprawcy, występuje normalna sytuacja motywacyjna, występuje co najmniej możliwość rozpoznania przez sprawcę bezprawnego charakteru czynu. Winą jest sama zarzucalność - czysta zarzucalność.

Wina polega na zarzucie, który czyni się sprawcy, dlatego, że dopuścił się bezprawia, choć zdolny był do opowiedzenia się po stronie prawa.

Wina jest węzłem psychologicznym, który należy każdorazowo rozsupłać.

Teorie winy

 Teorie psychologiczne - wina jest nagannym stosunkiem psychiki człowieka do zrealizowanego przezeń czynu zabronionego.

Teorie psychologiczne bazowały na przestępstwach umyślnych.

 Teorie normatywne - normatywizm ograniczony. Wina to zarzucalność aktu woli sprawcy, który popełnił czyn umyślnie lub nieumyślnie w sytuacji, gdy nie nastąpiły okoliczności, które ustawa uważa za usprawiedliwiające

 Teorie finalne -winą jest zarzucalność, zarzut spotykający sprawcę w związku z popełnieniem czynu. Zarzut ten dotyczy decyzji woli czyli celu zachowania się lub sposobu zachowania się przy realizacji celu

7.USTAWOWA OKREŚLONOŚĆ CZYNU ( USTAWOWE ZNAMIONA )

 Ustawowe znamiona przestępstwa

Znamiona przestępstwa to zespół cech charakterystycznych tworzących zarys typu danego przestępstwa. Ustawowe znamiona przestępstwa zawarte są w przepisach części szczególnej kodeksu oraz w ustawach szczególnych, pozostając w łączności z tymi przepisami części ogólnej k.k., które dopełniają dodatkowymi znamionami dyspozycje poszczególnych przestępstw przez wskazanie np. kto może być sprawcą przestępstwa (wiek, poczytalność) przestępstwo może być popełnione. W toku postępowania karnego zaistnienie w czynie zarzucanym oskarżonemu ustawowych znamion określonego typu przestępstwa podlega udowodnieniu.

Ustawowe znamiona wyznaczają pole penalizacji. Brak jednego ze znamion, określonych w przepisie, w konkretnym czynie zmienia jego charakter.

Ustawowe znamiona przestępstwa dotyczą :

— cech podmiotu, np. art. 228 - sprzedajność, której podmiotem może być tylko osoba pełniąca funkcję publiczną

— cech strony podmiotowej np. art. 278 kradzież - wymaga nie tylko umyślności, ale i specjalnego jej zabarwienia w postaci „celu przywłaszczenia” tzw. dolus directus coloratus

— cech przedmiotu ochrony ( zamachu ) przestępnego np. przedmiotem zamachu w art. 148 - życie człowieka

Każdy konkretny czyn, który wyczerpuje znamiona przepisu, charakteryzują również inne znaczenia - poza ustawowe, które nie są istotne dla popełnienia przestępstwa, ale mogą mieć znaczenie dla wymiaru kary.

Podział ustawowych znamion przestępstwa z uwagi na ich różny charakter:

1. znamiona opisowe - dają opis zabronionego zachowania się np. opis kradzieży,

2. znamiona nazwowe - to te, których stwierdzenie nie wymaga stosowania ocen, a ich zakres znaczeniowy jest stosunkowo wyraźny. Można tu wymienić przykładowo takie znamiona jak „pieniądz” (art. 310 KK), „uderza” (art. 217KK), „w postępowaniu sądowym” (art. 233 KK)

3. znamiona wartościujące - posługują się nazwami, których interpretacja zależy od podmiotu stosującego prawo, np. kto „znieważa” inną osobę

4. znamiona normatywne - posługują się pojęciami języka prawnego, np. „funkcjonariusz publiczny”)

znamiona opisowe i normatywne mają charakter bardziej jednoznaczny ( ostry ), natomiast znamiona nazwowe i wartościujące pozostawiają szerokie pole dla interpretacji ( jednak nie dotyczy to sytuacji, gdy nazwy mają określenie normatywne ).

Wymogi jednolitego, a więc praworządnego stosowania prawa nasuwają więc postulat posługiwania się przez ustawodawcę znamionami ostrymi, tj. przede wszystkim znamionami opisowymi, zaś wartościującymi o tyle tylko, o ile istnieją możliwości ustalenia jasnych kryteriów wartościowania.

Podział ustawowych znamion przestępstwa na grupy charakteryzujące:

1. przedmiot przestępstwa

2. stronę przedmiotową przestępstwa

3. podmiot przestępstwa

4. stronę podmiotową przestępstwa

Rodzaje przedmiotu przestępstwa wg stopnia konkretyzacji:

1. ogólny przedmiot przestępstwa - to system wartości społecznych, którego ochrona jest zadaniem KK

2. rodzajowy (grupowy) przedmiot przestępstwa - to dobro prawne chronione przez grupę przepisów , zawartych zwykle w jednym rozdziale KK, są to różne dziedziny stosunków międzyludzkich, np. stosunki dotyczące sfery majątkowej, obyczajowości, sumienia, wyznania. Ustawa mówi o różnych rodzajowych dobrach prawnych, takich jak mienie, wolność sumienia i wyznania, życie, zdrowie, bezpieczeństwo powszechne, bezpieczeństwo ruchu (dobro rodzajowe)

3. indywidualny przedmiot przestępstwa - dobro prawne będące przedmiotem ochrony pojedynczego przepisu karnego

3. Znamiona strony przedmiotowej przestępstwa

a) sposób zachowania się sprawcy - sposób popełnienia znamiona przestępstwa - zwane są także znamionami czasownikowymi

b) znamiona przedmiotu czynu zwanego też przedmiotem wykonawczym - bywają nimi przedmioty materialne, ale także dobra niematerialne

c) znamiona użytych środków - np. broń palna, nóż

d) znamiona okoliczności - znamiona czasu popełnienia przestępstwa, miejsca i sytuacji - spełniają one rolę bądź konstytutywną (warunek sine qua non), bądź wpływają na podwyższenie lub obniżenie karalności

e) znamiona skutku - są z reguły powiązane z przedmiotem wykonawczym - dotyczy tylko części przestępstw

Nie wszystkie z wymienionych grup znamion występują w każdym przestępstwie - chodzi o punkty b, c, d - zmieniają się; zawsze występuje a, w większości także e.

 Przedmiotowa strona przestępstwa



Przedmiotowa strona przestępstwa obejmuje takie problemy jak:

1. czyn (zachowanie się) podmiotu

2. okoliczności czynu

3. zespół okoliczności wyłączających odpowiedzialność (bezprawność)

4. związek przyczynowy

4. Znamiona przedmiotu ochrony

a) ogólny przedmiot ochrony - wartości społeczne, które zasługują na objęcie ochroną prawa karnego - interes państwa, dobro ogółu

b) rodzajowy przedmiot ochrony - pogrupowanie przestępstw - bliskość rodzajowa decyduje o tym, gdzie w kk znajduje się przepis (np. ochrona życia i zdrowia)

Rozdziałów chroniących rodzajowo pogrupowane dobra jest w kk 23, ale rozdział 22 zawiera przepisy, które nie znalazły miejsca gdzie indziej, a 23 dotyczy wojska

Niektóre dobra są chronione w różnych rozdziałach - nie występuje pełna rozłączność

c) bezpośredni przedmiot ochrony - jest zazwyczaj określany przez przepisy kształtujące dany typ przestępstwa

8. ZAGROŻENIE KARĄ

 Typizacja przestępstw

Typizacja to formułowanie ustawowych typów przestępstw, które musza być opisane. W wyniku typizacji uzyskujemy ogólne schematy zachowania zabronionego.

 Ustawowy schemat zachowania, któremu odpowiadają konkretne przypadki.

 Subsumcja czyli podciąganie, dopasowywanie zachowania pod ustawowy obraz typu przestępstwa. Dokonujemy kwalifikację prawną czynu z typem przestępstwa. Opis typu przestępstw odbywa się przez dopasowanie cech charakterystycznych dla danego typu (znamiona przestępstwa).

 W polskim k.k. nie ma nazw typów przestępstw, są tylko artykuły. Nazwy typów są z języka prawniczego a nie z ustawowego.

 Dzięki typizacji ustala się pole dla penalizacji, ustala się granice działań prawa karnego.

 Funkcja gwarancyjna typizacji - nie ma odpowiedzialności karnej poza typami przestępstw.

Ze względu na ich ciężar społeczny i przewidziane kary art. 7 KK dzieli przestępstwa na:

 Zbrodnie -są to czyny zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat lub karą surowszą (art. 7 § 2 KK), zbrodnią jest morderstwo (art. 148 § 2 KK), rozbój z użyciem broni lub innego niebezpiecznego przedmiotu (art. 280 § 2 KK), fałszowanie pieniędzy (art. 310 § 1 KK)

 Występki - są czyny zagrożone karą (ustawa ma tu na myśli górną granicę zagrożenia) przekraczającą 1 miesiąc pozbawienia wolności, 1 miesiąc ograniczenia wolności lub grzywny powyżej 30 stawek dziennych (art. 7 § 3 KK)

 Wykroczenia - czyny, przy których górne zagrożenie karą nie przekracza granic o których mowa wyżej. Wykroczenia są czynami karalnymi, ale nie są przestępstwami.

Zbrodnie można popełnić umyślnie, występki także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi.

V. ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY

Obiektywnym warunkiem odpowiedzialności za przestępstwo skutkowe jest ustalenie związku przyczynowego między zachowaniem się sprawcy a określonym w ustawie skutkiem. Można mówić o związku przyczynowym tylko wówczas, gdy jest on istotnym elementem warunkującym następstwo czynu, zaś skutek musi być normalnym, typowym następstwem tego działania.

Rozróżnia się 3 teorie związku przyczynowego:

a) teoria ekwiwalencyjna - równorzędności warunków - zakłada obiektywny charakter związku przyczynowego, wg niej skutek składa się z wielu warunków, a ustalenie, że zachowanie człowieka jest przyczynowe wystarczy określić na jednym z tych warunków, bez którego zaistnienia skutek by nie nastąpił.

b) teoria przeciętnej przyczynowości - (adekwatna) - istnienie związku przyczynowego ze skutkiem jest wówczas, gdy skutek jest „typowym” następstwem czynu. Typowy charakter określa się na podstawie obserwacji życia.

c) teoria relewancji - istotną przyczyną jest tylko takie zachowanie się człowieka, które jest warunkiem skutku, a ponadto realizuje znamiona wykonawcze czynu zabronionego, stwarzając niebezpieczeństwo dla chronionego w danym zespole znamion - dobra prawnego. Kryterium pełni tu funkcja czasownikowa, np. kto „zabija”, „zabiera”, „pozbawia”.

VI. PODZIAŁ PRZESTĘPSTW

Z uwagi na formę winy:

 Umyślne - zbrodnię można popełnić tylko umyślnie

 Nieumyślne - występek natomiast może być popełniony również nieumyślnie, jeśli ustawa tak stanowi

Z uwagi na formę czynu:

 Przestępstwa z działania - pewne typy przestępstw mogą być popełnione tylko przez działanie np. zgwałcenie (art. 197 KK), czynna napaść na funkcjonariusza (art. 223 KK)

 Przestępstwa z zaniechania - obejmuje przestępstwa, które mogą być popełnione tylko przez zaniechanie, np. niezawiadomienie o przestępstwie (art. 240 KK), nieudzielenie pomocy (art. 162 KK)

Z uwagi na osobę sprawcy (podmiot przestępstwa):

 Powszechne - podmiotem może być każdy człowiek, który osiągnął odpowiedni wiek i jest poczytalny

 Indywidualne - podmiotem przestępstwa może być szczegółowe określona osoba („żołnierz, który.....”), inne osoby niż wskazane w wymienionych przepisach nie mogą ponosić odpowiedzialności za ich sprawstwo , nie mają bowiem wymaganej przez ustawę właściwości (nie są żołnierzami)

 indywidualne właściwe, to te, których w ogóle nie może popełnić, jako sprawca, podmiot nie posiadający określonej, wymaganej przez ustawę właściwości (np.: ten, kto nie jest żołnierzem nie może samowolnie opuścić swej jednostki)

 indywidualne niewłaściwe, to takie, które w swym typie podstawowym mogą być popełnione przez każdy podmiot (np.: zagarnięcie mienia), natomiast w swym typie przewidującym obostrzoną odpowiedzialność tylko przez osobę posiadającą określoną właściwość (np.: zagarnięcie mienia przez osobę zarządzającą nim lub za nie odpowiedzialną)

Z punktu wzajemnego stosunku do siebie przestępstw:

 podstawowe, przestępstwo to stanowi zasadniczą postać odpowiedzialności

 kwalifikowane, przewiduje ze względu na pewne okoliczności obostrzoną odpowiedzialność

 uprzywilejowane, przewiduje ze względu na okoliczności złagodzoną odpowiedzialność

Ze względu na znamię skutku:

 materialne(skutkowe) tzn. takie, których dokonanie, w myśl ustawy, następuje wtedy, gdy nastąpił skutek opisany w przepisie

 formalne(bezskutkowe) tzn. takie, które są dokonane z chwilą określonego, opisanego w przepisie, zachowania się sprawcy

Rozróżnienie przestępstw ze względu na przedmiot ochrony:

 naruszaniu dobra prawnego - zalicza się tu typy przestępstw, do znamion których należy uszczerbek wyrządzony określonemu dobru prawnemu (np.: zabójstwo, zgwałcenie, przywłaszczenie cudzego mienia ruchomego)

 narażeniu dobra prawnego na niebezpieczeństwo - (np.: narażanie na zarażenie chorobą weneryczną)

 narażenie indywidualne, gdy naraża się na niebezpieczeństwo życie lub zdrowie jednego człowieka albo kilku osób

 narażenie powszechne, gdy narażenie na niebezpieczeństwo dotyczy większej liczby osób lub mienia w znacznych rozmiarach

 konkretne narażenie na niebezpieczeństwo - w wypadkach, gdy powstaje realne zagrożenie dla dobra czy dóbr pozostających pod ochroną prawa (przestępstwa materialne)

 abstrakcyjne narażenie na niebezpieczeństwo - przestępstwo polega na samym zachowaniu się podmiotu; ma charakter formalny (np. rozpijanie nieletniego)

Podział przestępstw ze względu na sposób (tryb) ścigania:

 z urzędu

 z oskarżenia publicznego

 Podział przestępstw

1. kryterium podziału ze względu na stopień społecznego niebezpieczeństwa czynu i przewidzianych kar:

- zbrodnie (od 3 lat i więcej)

- występki (od 3 miesięcy)

2. kryterium podmiotu przestępstwa (sprawcy)

- przestępstwa indywidualne (właściwe, niewłaściwe)

- przestępstwa powszechne

3. kryterium odpowiedzialności

- przestępstwa podstawowe; odpowiedzialność zasadnicza

- przestępstwa kwalifikowane; obostrzona odpowiedzialność

- przestępstwa uprzywilejowane; złagodzona odpowiedzialność

4. kryterium ze względu na kształt czynu zabronionego

- przestępstwa materialne

- przestępstwa formalne

- przestępstwa materialne ścięte

- przestępstwa z działania

- przestępstwa z zaniechania

- przestępstwa z naruszenia dobra

- przestępstwa z narażenia dobra na niebezpieczeństwo

- przestępstwa złożone

- przestępstwa trwałe

- przestępstwa jednorazowe z trwałym skutkiem

- przestępstwa o zbiorowo oznaczonym czynie

- przestępstwa ciągłe

5. kryterium ze względu na tryb ścigania

- przestępstwa publiczno - skargowe; ścigane z urzędu

- przestępstwa prywatno - skargowe; ścigane z oskarżenia prywatnego

6. kryterium winy

- przestępstwa umyślne

- przestępstwa nieumyślne

VII. WYŁĄCZENIE PRZESTĘPNOŚCI CZYNU

Okoliczności wyłączające przestępność czynu:

a) Okoliczności wyłączające bezprawność

b) Okoliczności wyłączające winę

1. OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE I ZMNIEJSZAJĄCE

WINĘ

Ad a) To takie okoliczności które włączają się niekiedy do zdarzenia i które w normalnych warunkach uznajemy za zdarzenia bezprawne

Okoliczności wyłączające winę

1. Nieletniość - nieletni może ponosić odpowiedzialność karną od 17 roku życia (w pewnych przypadkach od ukończenia 16 roku życia). Człowiek w pewnym wieku nie jest zdolny do przewinienia ponieważ nie osiągnął dostatecznego rozwoju intelektualnego (brak właściwego wartościowania dobra i zła). Nieletnimi zajmują się sądy rodzinne, które wszczynają postępowanie w sprawie nieletniego a nie przeciwko niemu. Czasami zostaje przeprowadzone tylko postępowanie wyjaśniające. Przyczyny wszczęcia postępowania:

popełnienie przestępstwa przeciwko mieniu, porządkowi i bezpieczeństwu publicznemu, demoralizacja

postępowanie opiekuńczo - wychowawcze dotyczy nieletnich przed 13 rokiem życia aż do 18 roku życia, stosuje się tu:

środki doraźne: dozór, kaucja, umieszczenie w pogotowiu opiekuńczym, w schronisku dla nieletnich na czas postępowania

środki wychowawcze: upomnienie, dozór kuratora lub rodziców, zakład wychowawczy, nałożenie rożnych obowiązków (nauka, naprawienie szkody), umieszczenie w rodzinie zastępczej, przepadek rzeczy

postępowanie poprawcze jest stosowane, gdy popełniony czyn był czynem karalnym w postaci przestępstwa, któremu towarzyszy wysoki stopień demoralizacji. Do postępowania poprawczego sięga się gdy wobec nieletniego były już wcześniej stosowane środki wychowawcze. W zakładzie poprawczym można przebywać do 21 roku życia. Można stosować postępowanie poprawcze bezwzględne w zakładzie poprawczym lub w zawieszeniu.

Postępowanie z zastosowaniem środków leczniczych jest rzadko wykorzystywane w wyjątkowych wypadkach ma miejsce leczenie psychiatryczne lub neurologiczne (gdy choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy)

Wobec nieletnich nie stosuje się kary z wyjątkiem:

- sprawcy, który w czasie był nieletni, ale wyrok zapada gdy jest już pełnoletni

- gdy nie rozpoczęto wykonywania postępowania poprawczego w zakładzie poprawczym przed 18 rokiem życia

2. Niepoczytalność i poczytalność ograniczenia

Art. 31.

§ 1. Nie popełnia przestępstwa, kto z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem.

§ 2. Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

§ 3. Przepisów § 1 i 2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć.

Jest okolicznością wyłączającą winę, a jej ustalenie oparte być musi każdorazowo na opiniach biegłych psychiatrów za pomocą :

— metody biologiczno - psychiatrycznej - podającej przyczyny tego stanu,

— metody psychologicznej - wskazującej na jego skutki w psychice sprawcy czynu

— metody mieszanej - wskazującej jedno i drugie.

Przyczyny niepoczytalności :

— upośledzenie umysłowe - może mieć różne stopnie nasilenia i nie wszystkie z nich prowadzą do uznania niepoczytalności sprawcy :

Niedorozwój umysłowy jest to zatrzymanie się rozwoju człowieka, wg WHO :

► niedorozwój głęboki (IQ do 20)

► niedorozwój znaczny (IQ do 30) \tzw. Idiotyzm - całkowite wyłączenie

poczytalności po opinii biegłych psychiatrów

► niedorozwój umiarkowany (IQ 35 - 60)\tzw. imbecylizm -

poczytalność ograniczona w stopniu znacznym

► niedorozwój lekki (IQ 50 - 67)\tzw. tępota - poczytalność ograniczona

głęboki niedorozwój - przyczyna niepoczytalności,

ograniczenie umysłowe - nie stanowi wystarczającej racji dla jej przyjęcia

obejmuje swym zakresem również stany, w których na skutek doznanych

urazów ( np. w wypadku ) doszło do zaniku niektórych części mózgu

— choroba psychiczna - najszersza grupa przyczyn niepoczytalności lub ograniczenia poczytalności sprawcy i występować mogą jako :

► psychozy o podkładzie organicznym ( różne otępienia )

► psychozy o podkładzie nieorganicznym ( psychozy czynnościowe )

zasadnicza grupa chorób psychicznych :

► schizofrenia - rozpad osobowości w różnych jej

postaciach

► paranoja - obłęd

► cyklofrenia - psychoza maniakalno - depresyjna -

przebiega w formach maniakalnych i depresyjnych i

problemem prawnym może być kwestia popełnienia

czynu w okresach remisji

— inne zakłócenia czynności psychicznych - są grupą niejednorodną i obejmują te przypadki które nie mogą być zakwalifikowane do grup poprzednich, a mające źródła patologiczne albo niepatologiczne i zalicza się do nich :

► afekt patologiczny

► upojenie patologiczne

► zaburzenia na tle zatruć

► odurzenie narkotykiem

► stany śpiączkowe

► zapalenie opon mózgowych

► w pewnych warunkach hipnozę

Skutki niepoczytalności dotykają :

— sfery intelektu ( brak elementu świadomości )

— sfery woli ( niezdolność do kierowania swoim postępowaniem )

— obu sfer łącznie,

i muszą wystąpić w czasie popełnienia czynu zabronionego..

Niepoczytalność oznacza brak możliwości rozpoznawania znaczenia swego czynu lub pokierowania swym postępowaniem, który zachodzi w chwili czynu i spowodowany jest upośledzeniem umysłowym, chorobą psychiczną lub innym zakłóceniem czynności psychicznych.

Niepoczytalność jest to instytucja prawno - karna i oznacza głębokie odchylenie od normy życia psychicznego, nie pozwalające na przypisanie winy sprawcy czynu zabronionego i wymierzenie kary, stosuje się jedynie środki zabezpieczające, gdy jego pozostawanie na wolności grozi poważnym niebezpieczeństwem dla porządku prawnego.

Między pełną poczytalnością sprawcy a jego niepoczytalnością występują stany pośrednie, w których poczytalność nie jest wyłączona, lecz ograniczona.

Poczytalność ograniczona - nie wyłącza odpowiedzialności winy stan poczytalności w znacznym stopniu ograniczonej. Sprawca działający w takim stanie popełnia więc przestępstwo i ponosi odpowiedzialność karną. Ograniczenie poczytalności wpływa jednak na stopień winy, powodując jego obniżenie ma wpływ na karalność - z możliwością nadzwyczajnego złagodzenia kary, gdy występuje w stopniu znacznym..

0durzenie - powoduje istotne zakłócenia czynności psychicznych, mogące wyłączyć lub istotnie ograniczyć zarówno możliwość rozpoznawania znaczenia czynu, jak i kierowania swym postępowaniem.

Ze względu na funkcję ochronną nie sposób uznawać za nieodpowiedzialne lub też nadzwyczajnie łagodzić odpowiedzialność osób dopuszczających się czynów zabronionych w stanie odurzenia lub upojenia alkoholowego.

Tzw. actio libera in causa ( działanie wolne w przyczynie ) polegająca na wyłączeniu możliwości uznania za niepoczytalnego sprawcy, który wprawił się w stan odurzenia po to, aby w tym stanie popełnić przestępstwo.

Orzecznictwo poszło po linii domniemania powinności przewidywania ujemnych następstw wprawienia się w stan upojenia, z wyjątkiem odurzenia sprawcy przemocą lub podstępem.

Wprowadzenie się w stan odurzenia w szczególny sposób uregulowane zostały sytuacje (art. 31 § 3 KK), w których mamy do czynienia z niepoczytalnością sprawcy w chwili czynu lub znacznym ograniczeniem poczytalności, ale wynikają one z wprawienia się sprawcy w stan nietrzeźwości lub odurzenia innym środkiem. W takim przypadku sprawca ponosi odpowiedzialność według ogólnych zasad, tak jakby był w pełni poczytalny w chwili czynu. Muszą tu być spełnione łącznie dwa warunki:

- sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia i

- sprawca przewidywał lub mógł przewidzieć, że wprawiając się w taki stan wywoła u siebie niepoczytalność lub znaczne ograniczenie poczytalności

3. Błąd - jest klasyczną okolicznością wyłączającą winę, jest on zniekształceniem rzeczywistości, odwróceniem umyślności, wyłącza winę szczególnie umyślną.

Błąd jest to rozbieżność między obiektywną rzeczywistością a wyobrażeniem o niej lub jej odbiciem w świadomości podmiotu.

Może on polegać na :

— urojeniu sobie istnienia okoliczności albo cech pewnego stanu rzeczy, które nie występują w obiektywnej rzeczywistości;

— nieświadomości istniejących okoliczności lub cech.

Wynika zawsze z nieadekwatności rozpoznania zjawisk otaczającej człowieka rzeczywistości, co powoduje, że podejmowane przez niego procesy decyzyjne są wadliwe.

Błąd co do okoliczności należących do znamion czynu zabronionego ( error facti ) powoduje, iż sprawcy nie można przypisać przestępstwa umyślnego objętego tymi znamionami, co w konsekwencji wyłącza winę umyślną. Zwraca się uwagę na genezę błędu :

— błąd sprawcy był zawiniony - był wynikiem lekkomyślności lub niedbalstwa - w grę wchodzi kwestia odpowiedzialności za przestępstwo nieumyślne - art. 8 - odpowiedzialność za występek z winy nieumyślnej zachodzi wtedy gdy ustawa tak stanowi;

— błąd niezawiniony nie można przypisać przestępstwa.

Błąd co do osoby lub co do innego przedmiotu, na który dokonano zamachu, nie ma wpływu na odpowiedzialność karną wtedy, gdy prawo udziela tym dobrom prawnym jednolitej ochrony. W innym wypadku wchodzić może w grę kumulatywna kwalifikacja prawna z usiłowaniem i dokonanym przestępstwem, albo realny zbieg przestępstw, gdy mamy do czynienia z realizacją nie jednego, lecz dwóch lub więcej czynów przestępnych.

Błąd sprawcy może też być :

— statyczny

— dynamiczny - w grę może wchodzić zboczenie działania lub błąd co do przebiegu związku przyczynowego.

Interpretacja akcentująca zasadę subiektywizmu uzależnia kwalifikację prawną od zamiaru sprawcy. Brak przewidywania i godzenia się może prowadzić do konstrukcji przestępstwa umyślno - nieumyślnego.

Błąd sprawcy co do następstw kwalifikujących odpowiedzialność karną wyłącza odpowiedzialność za przestępstwo kwalifikowane, nie wyłącza odpowiedzialności za te następstwa, jeżeli był wynikiem lekkomyślności lub niedbalstwa. Gdy typ kwalifikowany tworzą nie następstwa, lecz okoliczności czynu, to muszą one być objęte umyślnością, podobnie jak znamiona podstawowe. Ich bowiem nie dotyczy konstrukcja winy kombinowanej.

Gdy chodzi o uprzywilejowane typy przestępstw to nieświadomość sprawcy co do istnienia takiej okoliczności, albo przeciwnie, urojenie sobie jej istnienia jest podstawą łagodniejszej odpowiedzialności gdy błąd jest usprawiedliwiony okolicznościami wg oceny sądu.

Błąd co do faktu to błąd co do pewnych zdarzeń faktycznych, czyli sytuacja gdy zachodzi rozbieżność pomiędzy jakimś fragmentem rzeczywistości a wyobrażeniem o nim sprawcy. Błąd co do faktu może dotyczyć zarówno przedmiotu jak i przedmiotowej strony czynu, a także samego podmiotu ale nigdy podmiotowej strony przestępstwa. Może to być błąd co rzeczy, ale nie może mieć miejsca błąd co do osoby.

Błąd co do faktu wyłącza odpowiedzialność za przestępstwo umyślne, czasem nieumyślne.

Błąd co do sposobu, użycia środka - nieostrożność, niestaranność popełnienia czynu.

Nieświadomość bezprawności czynu - jego oceny prawnej (błąd co do prawa - error iuris ) to nieznajomość przepisów prawa. Nie ma problemu w sytuacji, gdy błąd polega na urojeniu sobie bezprawności czynu, który w istocie nie jest sprzeczny z prawem ( przestępstwo urojone ).

Inaczej jest gdy sprawca nie uświadamia sobie, że przedsiębrany przez niego czyn jest zabroniony przez prawo karne, a więc gdy ma miejsce nieświadomość bezprawności czynu. Gdy błąd sprawcy ( nieświadomość ) był usprawiedliwiony albo nie można go było uniknąć, wpływa to na wyłączenie lub umniejszenie winy. Konsekwencją koncepcji złego zamiaru w wypadku nieświadomości bezprawności jest wyłączenie winy umyślnej, a więc możliwość odpowiedzialności jedynie za przestępstwo nieumyślne, jeżeli nieświadomość bezprawności jest przez sprawcę zawiniona, tzn. była wynikiem lekkomyślności lub niedbalstwa. Nie tylko nieuniknioność błędu, lecz także błąd usprawiedliwiony uchyla winę - art. 30 KK.

Art. 30.

Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości jego bezprawności; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Świadomość bezprawności czynu nie jest elementem składowym zamiaru. Do jego przypisania wystarczy, że sprawca swoją świadomością i wolą obejmował realizację wszystkich przedmiotowych znamion czynu zabronionego. Usprawiedliwiona nieświadomość bezprawności uchyla winę, zaś nieświadomość nieusprawiedliwiona daje jedynie podstawę do nadzwyczajnego złagodzenia kary.

Błąd co do okoliczności uchylających odpowiedzialność ( przestępność ), w szczególności co do kontratypu - trzy stanowiska :

— błąd co do kontratypu, a ściślej - urojenie sobie przez sprawcę, iż działa w warunkach okoliczności uchylających bezprawność jest domeną błedu co do prawa.

— Błąd dotyczy istnienia bezprawnego zamachu, a więc okoliczności faktycznej, która w rzeczywistości nie wystąpiła - jeżeli błąd był zawiniony, sprawca powinien ponieść odpowiedzialność jak za przestępstwo nieumyślne, błąd niezawiniony spowoduje uchylenie odpowiedzialności ze względu na brak winy. ;

— Błąd co do okoliczności uchylających bezprawność nie jest jednolity - może się on wiązać z prawidłowym rozpoznaniem wszystkich okoliczności faktycznych i wynikać jedynie z błędnego przekonania o przysługującym w danej sytuacji prawie - ma wszystkie cechy błędu prawnego, gdyż sprawca nie myli się co do żadnej okoliczności przedsiębranego czynu, lecz co do jego oceny prawnej. Inna jest sytuacja, gdy sprawca podejmuje działanie w błędnym przekonaniu, że odpiera bezprawny zamach, który w rzeczywistości nie ma miejsca - sytuacje trzeba rozstrzygać na gruncie błędu faktycznego, stosując w drodze analogii przepis o błędzie co do znamion.

Wg obecnego kodeksu i art. 29 problem został rozwiązany na płaszczyźnie winy, tzn. że w wypadku błędu usprawiedliwionego wyłączona zostaje wina, natomiast w wypadku gdy błąd nie jest usprawiedliwiony, ma miejsce okoliczność, która obniża zawinienie, co prowadzi do możliwości nadzwyczajnego złagodzenia kary.

Art. 29.

Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Nieświadomość bezprawności czynu nie wyłącza odpowiedzialności jeżeli sprawca mógł błędu uniknąć, ale ustawa w konkretnych wypadkach pozwala na nadzwyczajne złagodzenie kary.

ANORMALNA SYTUACJA MOTYWACYJNA

Jednym z warunków przypisania sprawcy czynu winy jest wymagalność zgodnego z prawem zachowania się, którą uchylać może znalezienie się człowieka w obliczu niebezpieczeństwa lub ostrego konfliktu interesów, a więc a anormalnej sytuacji motywacyjnej.

Obowiązek wykonania rozkazu wiąże się z panującą w wojsku zasadą dyscypliny i podporządkowania. Związanie żołnierzy rozkazami przełożonych służy utrzymaniu dyscypliny w wojsku, z drugiej zaś strony stwarza sytuację silnego nacisku psychologicznego na podwładnych, który należy uwzględnić, gdy w wykonaniu rozkazu naruszyli oni prawo.

Kolizja między rozkazem a ochroną dóbr objętych ochroną prawa karnego

● Teoria bezwzględnego posłuszeństwa - „ślepych bagnetów” - żołnierz ma obowiązek wykonać każdy rozkaz bez względu na ocenę prawną tego rozkazu. Ten, kto wykonuje rozkaz nie ponosi żadnej odpowiedzialności za jego wykonanie. U podstaw tej teorii leży domniemanie, że przełożony nie może wydać rozkazu naruszającego normy prawne. Odrzucona przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy, tzw. Trybunał Norymberski art.. 8 - podstawowa zasada prawa narodów.

Okoliczność że żołnierz otrzymał rozkaz zabijania lub znęcania się z pogwałceniem prawa, nie może ekskulpować od dokonanych zbrodni zarówno rozkazodawcy, jak i wykonawcy rozkazu. Miernikiem odpowiedzialności jest nie samo istnienie rozkazu, lecz możliwość dokonania faktycznego wyboru przy powziętej decyzji..

● Teoria „myślących bagnetów” - najważniejsza jest ochrona porządku prawnego. Rozkazobiorca upoważniony jest do wykonania tylko rozkazów nie stanowiących naruszenia prawa, rozkazobiorca powinien sam dokonać oceny, czy rozkaz jest bezprawny, jeżeli wykona rozkaz bezprawny - ponosi za to odpowiedzialność.

● Teoria umiarkowanego posłuszeństwa

ٱ Rozkazobiorca odpowiada wtedy, kiedy fakt bezprawności czynu opartego na rozkazie obejmował świadomością

ٱ Okoliczność „rozkaz jest bezprawny” obejmował nieświadomością/ nieumyślnością - co najmniej mógł przewidzieć, że rozkaz jest bezprawny

Kodeks karny wojskowy z 1944 r. - zasada bezwzględnego posłuszeństwa

Kodeks karny z 1969 r. - część wojskowa - teoria umiarkowanego posłuszeństwa - art. 290.

Kodeks karny z 1997 r. - art. 6 przepisy wprowadzające ujednoliciły przepisy dotyczące działania na rozkaz. Art. 318, 334 k.k. -

Art. 318.

Nie popełnia przestępstwa żołnierz, który dopuszcza się czynu zabronionego będącego wykonaniem rozkazu, chyba że wykonując rozkaz umyślnie popełnia przestępstwo.

Art. 334.

§ 1. Nakładając na żołnierza obowiązki lub stosując środki przewidziane w art. 67 lub 72, uwzględnia się warunki służby wojskowej.

§ 2. Orzekając dozór wobec żołnierza, sąd może powierzyć wykonywanie czynności dozoru kuratorowi wojskowemu, przełożonemu lub żołnierzowi wskazanemu przez przełożonego.

Sprawca działający na rozkaz przestępstwa nie popełnia jeżeli jego czyn jest wykonaniem rozkazu, ale nie ma uchylenia przestępności czynu jeżeli wykonując rozkaz popełnia czyn zabroniony, chce go popełnić albo przewidując możliwość popełnienia czynu zabronionego na to się godzi, natomiast zachowanie się nieumyślne wykonawcy rozkazu wyłącza przestępczość czynu.

W przypadku wyraźnego przestępczego rozkazu, gdy żołnierz ma świadomość jego charakteru, może on odmówić jego wykonania bądź nie wykonać. Nie ponosi on wtedy konsekwencji niewykonania rozkazu z art. 343 k.k. Rozkaz przestępczy żołnierz może wykonać, ale np. niezgodnie z jego treścią - tak, aby złagodzić skutki rozkazu. Wtedy popełnia przestępstwo, ale no okoliczność złagodzenia skutków rozkazu może nastąpić złagodzenie kary lub odstąpienie od wymierzenia kary.

Za wykonanie rozkazu sprzecznego z przepisami prawa rozkazujący odpowiada w pełni na zasadzie tzw. sprawstwa polecającego.

Za wyłączeniem winy opowiadają się zwolennicy normatywnego ujmowania winy, inni opowiadają się za wyłączeniem bezprawności.

Normatywiści - wypełnienie rozkazu obwarowane jest pociągnięciem sprawcy do odpowiedzialności za popełnienie odrębnego przestępstwa niewykonania rozkazu. Ta presja odpowiedzialności karnej sprawia, że mamy do czynienia z tzw. anormalną sytuacją motywacyjną. Skoro ta sytuacja występuje, nie można postawić sprawcy zarzutu, że naruszył prawo, w związku z tym nie ma winy.

Inni - w grę wchodzi wyłączenie bezprawności czynu. Normy wynikające z art. 318, 343 k.k. wchodzą w skład systemu norm wyraźnie deklarujących ustawowe zezwolenie na określone zachowania.

Normatywiści uważają, że przeciwko czynowi wynikającemu z rozkazu dopuszczalna jest np. obrona konieczna, ponieważ jest to zachowanie bezprawne ale niezawinione (wyłączające winę).

Rozkazodawca ponosi odpowiedzialność niezależnie od tego, czy rozkazobiorca odpowiada za wykonanie rozkazu, czy nie.

Art. 343.

§ 1. Żołnierz, który nie wykonuje lub odmawia wykonania rozkazu albo wykonuje rozkaz niezgodnie z jego treścią,

podlega karze aresztu wojskowego albo pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 działa wspólnie z innymi żołnierzami lub w obecności zebranych żołnierzy albo następstwem czynu określonego w § 1 jest znaczna szkoda majątkowa lub inna poważna szkoda, sprawca

podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 3. Żołnierz, który wchodzi w porozumienie z innymi żołnierzami w celu popełnienia czynu zabronionego określonego w § 1 lub 2,

podlega karze ograniczenia wolności, aresztu wojskowego albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 3 następuje na wniosek dowódcy jednostki.

Granice związania rozkazem określa ściśle interpretacja pojęcia rozkazu ART. 115

§ 18. Rozkazem jest polecenie określonego działania lub zaniechania wydane służbowo żołnierzowi przez przełożonego lub uprawnionego żołnierza starszego stopniem.

Reżim prawny rozkazu dotyczy stosunków w wojsku, jednakże na podobnych zasadach kształtuje się kwestia odpowiedzialności podwładnych w innych służbach opartych na zasadach rozkazu i dyscypliny.

Zgodnie z regulacją zawartą w art. 18 § 1 KK odpowiada jako sprawca ten ( przełożony ), kto wykorzystując uzależnienie innej osoby poleca jej wykonanie czynu zabronionego.

STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI

art. 26.

§ 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego.

§ 2. Nie popełnia przestępstwa także ten, kto, ratując dobro chronione prawem w warunkach określonych w § 1, poświęca dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego.

gdy dobru chronionemu prawem zagraża bezpośrednie niebezpieczeństwo, którego uchylenie możliwe jest jedynie przez poświęcenie innego dobra, które również korzysta z ochrony prawnej. klasyczna sytuacja kolizji dóbr, stwarzająca silny nacisk psychiczny na podejmującego działanie, z którym liczyć się musi ustawodawca. Przyjęto, że w obliczu niebezpieczeństwa trudno wymagać od człowieka prawidłowej oceny i porównywania wartości dóbr.

Jednoznaczne rozwiązania kodeksu :

— ratowanie dobra o wartości wyższej od dobra poświęconego - podstawa do uchylenia karnej bezprawności czynu ( kontratyp )

— ratowanie dobra o wartości równej lub mniejszej - zachodzi jedynie sytuacja usprawiedliwiająca sprawcę, a więc uchylająca winę.

Na stan wyższej konieczności uchylający winę nie mogą się powoływać osoby, które mają szczególny obowiązek ochrony dobra, nawet z narażeniem życia i na niebezpieczeństwo osobiste. Ograniczenie to nie powinno dotyczyć stanu wyższej konieczności uchylającego bezprawność, gdyż poświęcenie dobra o mniejszej wartości, nawet stojącego pod ochroną sprawcy, jest społecznie opłacalne, skoro uratowane zostanie zostaje przez to dobro wyższej wartości. Spośród ciążących na sprawcy obowiązków tylko jeden może być spełniony. Kolizję obowiązków ustawodawca zrównuje ze stanem wyższej konieczności, co oznacza, że przy ocenie działań sprawcy będą miały zastosowanie warunki związane ze stanem wyższej konieczności.

Warunki działania w stanie wyższej konieczności:

 musi wystąpić jakieś niebezpieczeństwo dla dobra chronionego prawem

 trzeba zachować zasadę subsydiarności tzn., że niebezpieczeństwa nie dało się inaczej uniknąć jak przez poświęcenie jakiegoś dobra

 należy zachować zasadę proporcjonalności dóbr między dobrem poświęconym a ratowanym

 należy uwzględnić zasadę wyłączenia osób mających szczególny obowiązek chronić określone dobra i narażając się na niebezpieczeństwo

2. OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE BEZPRAWNOŚĆ

Bezprawność , czyli sprzeczność z normą prawa karnego, jest zależna od treści obowiązujących przepisów. Formalizują one cechę społecznej szkodliwości czynu w postaci ustawowych znamion tworzących typy przestępstw. Znamiona przestępstwa są opisem zdarzeń typowych, uogólnionych na użytek danego typu przestępstwa. Z reguły wyłączenie bezprawności wiąże się z brakiem ujemnej wartości czynu, to jednak nie jest tak zawsze i w grę może wchodzić również argument niecelowości karania.

Okoliczności uchylające bezprawność noszą nazwę kontratypów przestępstwa i nazwa ta ma charakter umowny odnoszący się do okoliczności uchylających bezprawność

Uchylenie bezprawności dezaktualizuje problem badania szkodliwości czynu i winy. Natomiast w wypadku znikomej szkodliwości czynu, jest on bezprawny i możliwa jest - w pewnych warunkach - odpowiedzialność sprawcy za wykroczenie.

To takie, przy których czyn wypełniający znamiona przestępstwa nie jest jednak w rzeczywistości przestępstwem, ponieważ na mocy przepisu prawnego lub utartej praktyki działania takie uważane są za zgodne z prawem. W literaturze prawnokarnej używana jest często w stosunku do tych okoliczności nazwa „kontratypy”. Kontratypy to okoliczności wyłączające odpowiedzialność, są one przestępstwem ale mało szkodliwym, o minimalnym ładunku ujemnym.

Do kontratypów zaliczamy następujące okoliczności:

a) instytucja obrony koniecznej - art. 25 k.k.

Art. 25.

§ 1. Nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem.

§ 2. W razie przekroczenia granic obrony koniecznej, w szczególności gdy sprawca zastosował sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

§ 3. Sąd odstępuje od wymierzenia kary, jeżeli przekroczenie granic obrony koniecznej było wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu.

Opiera się na założeniu, że każdemu wolno bronić prawa przed bezprawiem i jest jednym z podmiotowych praw człowieka.

Na instytucję obrony koniecznej składają się następujące warunki :

— zamach i jego odparcie ( obrona ),

— konieczność obrony,

— współmierność jej sposobu do niebezpieczeństwa zamachu.

Zamach - zachowanie się człowieka, które stwarza bezpośrednie zagrożenie dobra korzystającego z ochrony prawnej ( działanie lub zaniechanie ). Szerokie rozumienie pojęcia zamachu pozwala na rozwiązanie problemu dopuszczalności obrony koniecznej wobec przestępstw trwałych, tzn. wywołujących trwający dłuższy czas stan bezprawny.

Bezprawność - cecha zamachu - przesądza kwestię źródła jego pochodzenia. Może pochodzić tylko od człowieka. Dopuszcza się również bezprawnego zamachu osoba, której nie można przypisać winy.

Prawo do obrony przysługuje wobec bezprawnego i rzeczywistego zamachu. Urojenie istnienia bądź bezprawności muszą być rozpatrywane w kategoriach błędu.

Zamach bezpośredni - natychmiastowe niebezpieczeństwo grożące dobru prawnemu.

Granica początkowa - moment powstania niebezpieczeństwa, końcowa - chwila jego ustania.

Bezpośredniość zagrożenia - istnienie wysokiego stopnia prawdopodobieństwa, że zagrożone dobro zostanie zaatakowane niezwłocznie.

Konstrukcja:

— występuje 2-częściowość - zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem i z drugiej strony obrona przed zamachem

— cechy zamachu - bezpośredniość, bezprawność, rzeczywistość, skierowany na jakiekolwiek dobro prawnie chronione - można go dokonać przez działanie lub przez zaniechanie

— musi istnieć związek czasu pomiędzy działaniem napastnika a obroną

— obrona konieczna musi być odpieraniem zamachu, musi nosić cechę konieczności, musi być skierowana wyłącznie przeciwko napastnikowi.

Pojecie obrony jest prawem samoistnym, toteż jest ona dopuszczalna również wtedy, gdy można było uniknąć zamachu w inny sposób niż czynne jego odparcie.

Obrona musi być konieczna, co oznacza jej niezbędność dla odparcia zamachu, aby zwłoka albo powstrzymywanie się od podjęcia akcji obronnej nie prowadziły do zwiększenia zagrożenia lub unicestwienia dobra.

Odpierający zamach musi działać w celu jego odparcia, co zakłada świadomość zamachu i wolę obrony zaatakowanego dobra.

Obrona może dotyczyć ataku na dobro własne ( obrona własna ) jak i dobro innej osoby ( tzw. pomoc konieczna ). Działanie musi być skierowane przeciwko napastnikowi, a nie osobie trzeciej, gdyż traci ono wtedy charakter obrony koniecznej.

Zasada umiarkowania obrony wynika z regulacji dotyczącej przekroczenia jej granic, gdy sposób obrony jest niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu art. 25 § 2 KK. Niebezpieczeństwo zamachu determinuje zarówno charakter i wartość dobra, intensywność zamachu i używane przez napastnika środki, jego przewaga nad napadniętym, element zaskoczenia, okoliczności zamachu i dynamika przebiegu.

Osoba napadnięta ma prawo do skutecznej obrony i wolno jej użyć wszelkich dostępnych środków niezbędnych do odparcia zamachu, w tym także niebezpiecznego narzędzia.

Niebezpieczeństwo należy oceniać w chwili jego wystąpienia i w związku z jego przebiegiem. Nie należy się sugerować skutkami obrony.

Prawo do obrony przysługuje każdemu, kto odpiera bezpośredni, bezprawny zamach.

Za przekroczenie należy uznać użycie nadmiernych środków lub sposobów obrony w sytuacji, gdy można było odeprzeć zamach za pomocą równie skutecznych, ale mniej niebezpiecznych środków czy sposobów - eksces intensywny.

Przekroczenie granic polegać może na niewspółczesności tzn. na podjęciu działań obronnych w momencie, gdy zamach nie wszedł jeszcze w stadium bezpośredniego zagrożenia ( defensio antecedens ) albo zagrożenie takie już ustąpiło (defensio subsequens).

Czyn będący rezultatem przekroczenia granic w postaci niewspółmierności lub niewspółczesności obrony jest przestępstwem uprzywilejowanym, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. Obligatoryjnie jeżeli przekroczenie było wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami zamachu i pozostającymi w związku z okolicznościami, które je wywołały.

Konieczna jest wówczas gdy użyte środki obronne mieszczą się w granicach rzeczywistej potrzeby, nie musi być zachowana proporcja dóbr, ale musi być zachowana proporcja sposobu obrony do niebezpieczeństwa zamachu, proporcja środków. W stosunku do obrony koniecznej nie stosuje się zasady subsydiarności.

W razie przekroczenia granic obrony koniecznej mamy do czynienia z zachowaniem przestępnym - 2 przypadki - eksces intensywny i ekstensywny - to popełnienie przestępstwa musi spełniać cechy przestępstwa - zamiar, świadomość wystąpienia skutków

Intensywny - sposób, środki zastosowane w obronie są zbyt niewspółmierne do intensywności zamachu

Ekstensywny - prowadzi do braku synchronizacji w czasie między zamachem a obroną

b) stan wyższej konieczności

art. 26.

§ 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego.

§ 2. Nie popełnia przestępstwa także ten, kto, ratując dobro chronione prawem w warunkach określonych w § 1, poświęca dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego.

gdy dobru chronionemu prawem zagraża bezpośrednie niebezpieczeństwo, którego uchylenie możliwe jest jedynie przez poświęcenie innego dobra, które również korzysta z ochrony prawnej. klasyczna sytuacja kolizji dóbr, stwarzająca silny nacisk psychiczny na podejmującego działanie, z którym liczyć się musi ustawodawca. Przyjęto, że w obliczu niebezpieczeństwa trudno wymagać od człowieka prawidłowej oceny i porównywania wartości dóbr.

Jednoznaczne rozwiązania kodeksu :

— ratowanie dobra o wartości wyższej od dobra poświęconego - podstawa do uchylenia karnej bezprawności czynu ( kontratyp )

— ratowanie dobra o wartości równej lub mniejszej - zachodzi jedynie sytuacja usprawiedliwiająca sprawcę, a więc uchylająca winę.

Na stan wyższej konieczności uchylający winę nie mogą się powoływać osoby, które mają szczególny obowiązek ochrony dobra, nawet z narażeniem życia i na niebezpieczeństwo osobiste. Ograniczenie to nie powinno dotyczyć stanu wyższej konieczności uchylającego bezprawność, gdyż poświęcenie dobra o mniejszej wartości, nawet stojącego pod ochroną sprawcy, jest społecznie opłacalne, skoro uratowane zostanie zostaje przez to dobro wyższej wartości. Spośród ciążących na sprawcy obowiązków tylko jeden może być spełniony. Kolizję obowiązków ustawodawca zrównuje ze stanem wyższej konieczności, co oznacza, że przy ocenie działań sprawcy będą miały zastosowanie warunki związane ze stanem wyższej konieczności.

Warunki działania w stanie wyższej konieczności:

 musi wystąpić jakieś niebezpieczeństwo dla dobra chronionego prawem

 trzeba zachować zasadę subsydiarności tzn., że niebezpieczeństwa nie dało się inaczej uniknąć jak przez poświęcenie jakiegoś dobra

 należy zachować zasadę proporcjonalności dóbr między dobrem poświęconym a ratowanym

 należy uwzględnić zasadę wyłączenia osób mających szczególny obowiązek chronić określone dobra i narażając się na niebezpieczeństwo

c) ryzyko nowatorstwa - dopuszczalne ryzyko

rt. 27.

§ 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu przeprowadzenia eksperymentu poznawczego, medycznego, technicznego lub ekonomicznego, jeżeli spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze, medyczne lub gospodarcze, a oczekiwanie jej osiągnięcia, celowość oraz sposób przeprowadzenia eksperymentu są zasadne w świetle aktualnego stanu wiedzy.

§ 2. Eksperyment jest niedopuszczalny bez zgody uczestnika, na którym jest przeprowadzany, należycie poinformowanego o spodziewanych korzyściach i grożących mu ujemnych skutkach oraz prawdopodobieństwie ich powstania, jak również o możliwości odstąpienia od udziału w eksperymencie na każdym jego etapie.

§ 3. Zasady i warunki dopuszczalności eksperymentu medycznego określa ustawa.

Bez ryzyka nowatorstwa postęp byłby niemożliwy.

Podmiotowym warunkiem dopuszczalności eksperymentu jest działanie w celu uzyskania korzyści poznawczych, medycznych lub gospodarczych.

Działanie musi być zgodne z aktualnym stanem wiedzy ( lege artis ):

— informacje związane z planowanym przedsięwzięciem;

— warunki przeprowadzenia;

— kwestia wyboru optymalnego rozwiązania

— realizacja przedsięwzięcia zgodnie z zasadami ostrożności.

Społeczna opłacalność ryzyka - spodziewana korzyść musi być istotna.

Bezwzględnym podmiotowym warunkiem legalności eksperymentu jest zgoda uczestnika, na którym eksperyment jest przeprowadzany lub którego skutki mogą dotknąć. Zgoda musi być wyrażona w sposób dobrowolny i świadomy.

Nie popełnia przestępstwa ten, kto w celu przysporzenia korzyści gospodarce albo w celu przeprowadzenia eksperymentów badawczych, leczniczych, technicznych lub ekonomicznych, działając w granicach ryzyka, które wg aktualnego stanu wiedzy jest dopuszczalne, sprowadza niebezpieczeństwo szkody lub doprowadza do jej powstania jeżeli spodziewana korzyść ma istotne znaczenie gospodarcze, poznawcze lub lecznicze, oczekiwanie jej osiągnięcia jest uzasadnione, przy czym zostały zachowane zasady ostrożnego postępowania, a prawdopodobieństwo korzyści poważnie przekracza prawdopodobieństwo mogącej wyniknąć szkody.

d) legalne powodowanie przerywania ciąży

Aborcja - spowodowanie przerwania ciąży za zgodą kobiety ciężarnej, lecz wbrew warunkom ustawy. Surowszej karalności podlega ten , kto dopuszcza się przestępstwa gdy dziecko poczęte osiągnęło zdolność do samodzielnego życia poza organizmem matki.

Dalsze obostrzenia dotyczą stosowania przemocy, groźby bezprawnej lub podstępu wobec kobiety ciężarnej albo doprowadzenia kobiety ciężarnej do przerwania ciąży przy zastosowaniu wobec niej wymienionych środków - art. 152 KK.

Uchwalona 07.01.1993 r. Ustawa, legalizuje dokonanie aborcji, gdy :

— utrzymanie ciąży zagraża poważnym niebezpieczeństwem dla życia lub zdrowia kobiety ;

— stwierdzono ciężkie i nieodwracalne uszkodzenie płodu albo nieuleczalną chorobę zagrażającą jego życiu ;

— ciąż jest wynikiem przestępstwa.

Wprowadzono liczne ograniczenia :

— wymagane jest stwierdzenie przesłanek medycznych orzeczeniem dwóch lekarzy innych ni

e) wyłączenie niesienia pomocy w niebezpieczeństwie

f) rozkaz

Kolizja między rozkazem a ochroną dóbr objętych ochroną prawa karnego

● Teoria bezwzględnego posłuszeństwa - „ślepych bagnetów” - żołnierz ma obowiązek wykonać każdy rozkaz bez względu na ocenę prawną tego rozkazu. Ten, kto wykonuje rozkaz nie ponosi żadnej odpowiedzialności za jego wykonanie. U podstaw tej teorii leży domniemanie, że przełożony nie może wydać rozkazu naruszającego normy prawne.

● Teoria „myślących bagnetów” - najważniejsza jest ochrona porządku prawnego. Rozkazobiorca upoważniony jest do wykonania tylko rozkazów nie stanowiących naruszenia prawa, rozkazobiorca powinien sam dokonać oceny, czy rozkaz jest bezprawny, jeżeli wykona rozkaz bezprawny - ponosi za to odpowiedzialność.

● Teoria umiarkowanego posłuszeństwa

ٱ Rozkazobiorca odpowiada wtedy, kiedy fakt bezprawności czynu opartego na rozkazie obejmował świadomością

ٱ Okoliczność „rozkaz jest bezprawny” obejmował nieświadomością/ nieumyślnością - co najmniej mógł przewidzieć, że rozkaz jest bezprawny

Kodeks karny wojskowy z 1944 r. - zasada bezwzględnego posłuszeństwa

Kodeks karny z 1969 r. - część wojskowa - teoria umiarkowanego posłuszeństwa - art. 290.

Kodeks karny z 1997 r. - art. 6 przepisy wprowadzające ujednoliciły przepisy dotyczące działania na rozkaz. Art. 318, 334 k.k. - sprawca działający na rozkaz przestępstwa nie popełnia jeżeli jego czyn jest wykonaniem rozkazu, ale nie ma uchylenia przestępności czynu jeżeli wykonując rozkaz popełnia czyn zabroniony, chce go popełnić albo przewidując możliwość popełnienia czynu zabronionego na to się godzi, natomiast zachowanie się nieumyślne wykonawcy rozkazu wyłącza przestępczość czynu.

W przypadku wyraźnego przestępczego rozkazu, gdy żołnierz ma świadomość jego charakteru, może on odmówić jego wykonania bądź nie wykonać. Nie ponosi on wtedy konsekwencji niewykonania rozkazu z art. 343 k.k. Rozkaz przestępczy żołnierz może wykonać, ale np. niezgodnie z jego treścią - tak, aby złagodzić skutki rozkazu. Wtedy popełnia przestępstwo, ale no okoliczność złagodzenia skutków rozkazu może nastąpić złagodzenie kary lub odstąpienie od wymierzenia kary.

Za wykonanie rozkazu sprzecznego z przepisami prawa rozkazujący odpowiada w pełni na zasadzie tzw. sprawstwa polecającego.

Za wyłączeniem winy opowiadają się zwolennicy normatywnego ujmowania winy, inni opowiadają się za wyłączeniem bezprawności.

Normatywiści - wypełnienie rozkazu obwarowane jest pociągnięciem sprawcy do odpowiedzialności za popełnienie odrębnego przestępstwa niewykonania rozkazu. Ta presja odpowiedzialności karnej sprawia, że mamy do czynienia z tzw. anormalną sytuacją motywacyjną. Skoro ta sytuacja występuje, nie można postawić sprawcy zarzutu, że naruszył prawo, w związku z tym nie ma winy.

Inni - w grę wchodzi wyłączenie bezprawności czynu. Normy wynikające z art. 318, 343 k.k. wchodzą w skład systemu norm wyraźnie deklarujących ustawowe zezwolenie na określone zachowania.

Normatywiści uważają, że przeciwko czynowi wynikającemu z rozkazu dopuszczalna jest np. obrona konieczna, ponieważ jest to zachowanie bezprawne ale niezawinione (wyłączające winę).

Rozkazodawca ponosi odpowiedzialność niezależnie od tego, czy rozkazobiorca odpowiada za wykonanie rozkazu, czy nie.

g) działanie w ostatecznej potrzebie

● Art. 319 k.k.

● Uprawnienie przełożonego do wymuszenia posłuchu dla wydanego rozkazu

● Instytucja ta występuje wyłącznie w stosunkach wojskowych, nie ma w policyjnych itd.

● Przełożonemu wolno stosować środki dla wymuszenia posłuchu dla wykonania jego rozkazu pod warunkami:

ٱ Stosować środki przełamania oporu może przełożony lub wyższy stopniem (taki, który ma prawo wydawania rozkazów),

ٱ Okoliczności wskazują na to, że istnieje potrzeba natychmiastowego przeciwdziałania niewykonaniu rozkazu,

ٱ Środki stosowane do przełamania oporu są niezbędne,

ٱ Osiągnięcie posłuchu dla rozkazu nie może być zrealizowane w inny sposób (sposób mniej drastyczny).

● Może nastąpić także tzw. przekroczenie granic ostatecznej potrzeby, może się pojawić np. w zastosowaniu środka, który nie był niezbędny, wówczas sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

.

ma miejsce w stosunkach wojskowych i uzasadnia naruszenie dobra prawnego żołnierza w celu wymuszenia posłuchu dla dyscypliny wojskowej. Jest to zastosowanie przymusu w celu wymuszenia posłuchu dla rozkazu i zastosowanie przymusu w sytuacji bojowej

h) wykonywanie czynności operacyjno - rozpoznawczych

Dopuszczalność stosowania prowokacji w trakcie czynności operacyjno - rozpoznawczych w sprawach o wyliczone w ustawie przestępstwa.

— wymuszenie rozbójnicze

— handel bronią

— handel środkami odurzającymi i psychotropowymi,

— poważne przestępstwa skarbowe, gospodarcze i przeciwko mieniu,

— przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu,

— przeciwko państwu,

— kwalifikowane postacie łapownictwa.

Czynności te muszą zmierzać do sprawdzenia uzyskanych wcześniej, wiarygodnych informacji o przestępstwie oraz wykrycia sprawców i uzyskania dowodów.

Przy spełnieniu tych warunków zachowanie się polegające na nabyciu w sposób niejawny lub przejęciu przedmiotów pochodzących z przestępstwa, ulegających przepadkowi, albo których wytwarzania, posiadanie, przewożenie lub którymi obrót są zabronione, a także polegające na przyjęciu lub wręczeniu korzyści majątkowej - nie jest traktowane jako przestępstwo. Ustawa dodatkowo zastrzega, że czynności, o których mowa, nie mogą polegać na kierowaniu działaniami wypełniającymi znamiona czynu zabronionego, a w odniesieniu do czynów dotyczących przyjęcia lub wręczenia korzyści majątkowej - nie mogą również polegać na nakłanianiu do udzielenia lub przyjęcia takiej korzyści.

● Ustawa o policji z 06.041990 - art. 144a i o UOP z 06.04.1990 - art. 127a

● Cele czynności operacyjno - rozpoznawczych:

ٱ Sprawdzenie wiarygodności informacji o przestępstwie

ٱ Wykrycie sprawców

ٱ Uzyskanie dowodów

● Czynności operacyjno - rozpoznawcze:

ٱ Zakup kontrolowany

ٱ Wręczanie lub przyjmowanie korzyści majątkowych

ٱ Niejawne nadzorowanie przemieszczania, nadzorowania i obrotu przedmiotami przestępstwa

Tego rodzaju zachowania nie prowadzą do odpowiedzialności karnej.

● Spod tego kontratypu wyłączone są zachowania, które by polegały na kierowaniu przestępstwem oraz takie, które wiążą się z podżeganiem do udzielenia lub przyjęcia korzyści majątkowej.

● Dopuszczalne są także inne niektóre czynności operacyjne, które polegają na kontroli korespondencji, stosowaniu środków technicznych po to by uzyskać informacje w sposób tajny bądź też w innej formie utrwalanie dowodów. Są wpisane do ustawy w sposób dorozumiany, uzależnione są od warunków i mają na celu wykrycie określonych rodzajów przestępstw, zapobieganie im i utrwalenie dowodów w sprawie. Zakres tych czynności jest zwiększony - dochodzą jeszcze przestępstwa przeciwko życiu, spowodowanie ciężkiego uszkodzenia ciała, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, muszą być spełnione dalsze warunki proceduralne - decyzję musi wydać MSW po wyrażeniu zgody przez Prokuratora Generalnego na określony czas i kiedy zawiodły inne środki.

● Kontratyp wynikający z ustawy z 25.06.1997 r. o świadku koronnym - sporządzenie i posługiwanie się nieprawdziwymi dokumentami; wyłączeni są przestępcy z art. 148 § 1 - 3, osoby organizujące lub kierujące zorganizowaną grupą lub związkiem przestępczym, a także prowokatorzy.

i) podwójne obywatelstwo w przypadku służby w obcym wojsku

- art. 141 § 3 k.k.

Polskiemu obywatelowi nie wolno przyjmować służby w obcym wojsku.

Warunki służące ustaleniu, czy można przypisać przestępstwo:

ٱ Typ podstawowy:

 Obywatelstwo polskie

 Trzeba przyjąć na siebie wojskowe służbowe obowiązki obcych wojsk lub obcej organizacji wojskowej

 Brak zgody na to ze strony właściwego organu

ٱ Typ kwalifikowany:

 Przyjęcie obowiązków w zakazanej przez prawo międzynarodowe wojskowej służbie najemnej.

W takiej sytuacji kontratypem staje się sytuacja, w której sprawca przyjmuje obowiązki wojskowe, jeśli jest obywatelem tego państwa (ma podwójne obywatelstwo) i warunkiem koniecznym jest zamieszkiwanie na terytorium danego państwa (kontratyp ten obejmuje tylko typ podstawowy).

j) krytyka w obronie interesu społecznego

Możliwość prowadzenia krytyki działalności, określonych postaw, zachowań, jeśli u jej podstaw leży potrzeba obrony interesu społecznego. Może się znaleźć w kolizji z ochroną szacunku, dobrego imienia.

Prawo karne chroni cześć człowieka, ale dopuszcza też do takich sytuacji, gdy następuje mówienie, rozpowszechnianie informacji, które uwłaczają dobremu imieniu człowieka, ale musi istnieć potrzeba ochrony interesu społecznego.

Art. 212 § 1 - przestępstwo podstawowe zniesławienia

Art. 212 § 2 - przestępstwo kwalifikowane zniesławienia (ze względu na sposób pomówienia)

Przedmiotem ochrony w obu przypadkach jest cześć zewnętrzna obiektywna - szacunek, jakim się człowiek cieszy w społeczeństwie.

Cześć wewnętrzna - subiektywna - składają się na nią pewne przeżycia człowieka, jego poczucie wartości, poczucie godności = godność = podlega ochronie w art. 216 k.k. - dotyczy przestępstwa zniewagi.

Zniesławienie jest przestępstwem formalnym - wystarczy sam fakt pomówienia.

Art. 212 - dotyczy okoliczności sfery życia publicznego i prywatnego człowieka.

Sfera prywatna wprowadza ograniczenia, np. prawo prasowe - zakaz podawania do publicznej wiadomości informacji, które dotyczą prywatnej sfery życia bez zgody osoby zainteresowanej.

Bez zgody mogą być publikowane takie informacje, które łączą się z działalnością publiczną danej osoby lub, które dotyczą obrony interesu publicznego.

Istotne znaczenie dla uznania czynu za zniesławiający ma fakt publicznego bądź niepublicznego zgłaszania zarzutów pod adresem osoby pomawianej.

Czy mamy do czynienia ze zniesławieniem, czy nie zależy od tego, czy zarzuty są prawdziwe, czy nie. Miejsce - bierze się pod uwagę według OSN, gdy zarzut był uczyniony w takim miejscu, gdzie mogła się z nim zapoznać nieograniczona liczba osób. Warunkiem jest, że taka nieograniczona liczba osób mogła się zapoznać z treścią wypowiedzi, brak cechy publiczności, kiedy wprawdzie w miejscu publicznym, ale brak możliwości zakomunikowania treści nieograniczonej liczbie osób (np. pusta restauracja)

Sposób - dotyczy możliwości odebrania informacji przez nieograniczoną liczbę osób, chodzi tu o radio, telewizję, prasę - jest to publiczne działanie sprawcy.

Znamię publiczności działania występuje w szeregu przestępstw w kodeksie. Nie ma ustawowej definicji okoliczności, znamienia publicznego działania, w związku z tym posługujemy się Orzecznictwem Sądu Najwyższego - dwa kryteria - zarzut może być uznany za uczyniony publicznie ze względu na miejsce i ze względu na sposób postawienia zarzutu.

k) zaniechanie zawiadomienia o przestępstwie

l) działanie w granicach swoich praw i obowiązków

Każda czynność służbowa ( przysługujące uprawnienia i realizacja obowiązków służbowych) podjęta w celu wykonywania nałożonego przez ustawę obowiązku lub przyznanego uprawnienia jest pozbawiona przedmiotowych cech przestępstwa (celnik dokonuje rewizji, policjant zatrzymuje podejrzanego). Wynika z zasady, że to co jest dozwolone przez prawo, nie może być zarazem bezprawiem.

Szczególne uprawnienia i obowiązki wynikają z różnorodnych przepisów prawa - kontratypy pozakodeksowe.

Warunkami legalności są :

— kompetencja rzeczowa i miejscowa podmiotu ( właściwość )

— istnienie w danej sprawie podstawy prawnej lub faktycznej dla dokonania przedsięwziętej czynności

— sposób realizacji czynności musi być zgodny z warunkami określonymi przez odpowiednie przepisy prawa.

Naruszenie warunków legalności opartych na uprawnieniach lub obowiązkach powoduje, że czynności te z prawnych przekształcają się w bezprawne; w wypadku gdy czynność jest nadużyciem prawa i stanowi bezpośredni zamach na istotne dobro , dopuszczalna staje się obrona konieczna.

Jeżeli nadużycie przez funkcjonariusza w sposób zawiniony, działając na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, to stanowi ono przestępstwo nadużycia władzy. Szczególne uprawnienia nie ograniczają się do funkcjonariuszy publicznych.

ł ) zgoda pokrzywdzonego

Zgoda pokrzywdzonego lub zezwolenie osoby uprawnionej pełni w prawie karnym różne funkcje. Jest ona jednym z istotnych elementów kontratypów : zabiegu leczniczego, aborcji i dozwolonego ryzyka.

Zgoda pokrzywdzonego może stanowić znamię tworzące uprzywilejowany typ przestępstwa. Ustawowym znamieniem czynu zabronionego może być brak zgody, co oznacza, że jej istnienie dekompletuje typ przestępstwa. Brak zgody może stanowić znamię wyraźne lub dorozumiane, wynikające z istoty danego typu przestępstwa.

Zgoda pokrzywdzonego w odniesieniu do czynu, który wypełnia znamiona, tylko w pewnych warunkach może stanowić samoistny kontratyp tzn okoliczność uchylającą bezprawność. Zależy to od charakteru dobra prawnego chronionego przez przepis prawa karnego. Istnieją : — dobra którymi jednostka może swobodnie dysponować - zgoda pokrzywdzonego na

pozbawienie lub umniejszenie danego dobra legalizuje zachowanie się sprawcy, jednakże

zakres tych dóbr jest trudny do ustalenia - kryterium pomocnicze - okoliczność, że dane

przestępstwo jest ścigane z oskarżenia prywatnego lub na wniosek pokrzywdzonego,

domniemywać wtedy należy, że dysponowanie danym dobrem zależy od woli jednostki,

bowiem ze względu na charakter czynów objętych prywatnym oskarżeniem, często od

stanowiska osoby zainteresowanej jej odczucia, zależy ocena, czy materialne warunki

przestępstwa zostały spełnione. Zgoda, aby być skuteczną musi odpowiadać pewnym

warunkom :

► uprawnioną może być osoba pełnoletnia i poczytalna ;

► zgoda powinna obejmować określone dobro i być wyrażona dobrowolnie ;

► forma zgody jest dowolna

► skuteczność zależy od czasu jej wyrażenia - musi nastąpić to przed lub w chwili

czynu ( ex ante ), wyrażona ex post nie powoduje wyłączenia bezprawności

► sprawca musi mieć świadomość tego, że działa za wyraźną lub dorozumianą

zgodą pokrzywdzonego.

— dobra indywidualne które podlegają ochronie bez względu na wolę pokrzywdzonego.

m) zabiegi lecznicze i nie lecznicze

Czynności lecznicze - wszelka działalność mająca na celu leczenie chorego, a więc diagnostykę, terapię i profilaktykę.

Podstawowymi warunkami legalności zabiegów leczniczych są :

— działanie w celu leczniczym ;

— wykonanie zabiegu zgodnie ze wskazaniami wiedzy i sztuki lekarskiej ( lege artis )

— wykonanie zabiegu przez osobę uprawnioną - w zasadzie lekarz, a w wypadku zabiegów prostych - także inna uprawniona osoba z personelu służby zdrowia ;

— należyte poinformowanie pacjenta o istocie zabiegów leczniczych oraz uzyskanie zgody na poddanie się zabiegowi.

Czynności przez osobę nieuprawnioną - odpowiedzialność karna.

Czynności bez zgody pacjenta - przestępstwo z art. 192 KK.

Uchylenie bezprawności zabiegu operacyjnego następuje pod dalszymi warunkami :

— wymaga pisemnej zgody chorego

— w wypadku małoletnich lub chorych psychicznie - zgoda opiekuna faktycznego lub przedstawiciela ustawowego ;

— gdy brak w/w i chory jest nieprzytomny lub nie wyraża zgody na zabieg - zgoda właściwego sądu opiekuńczego ;

— gdy narażenie życia - obowiązek zasięgnięcia opinii drugiego lekarza ;

— gdy i to jest niemożliwe - lekarz może dokonać zabiegu sam, czyniąc odpowiednią wzmiankę w karcie operacyjnej.

Lekarz może dokonać zabiegu w zarejestrowanym zakładzie leczniczym. Wyjątki :zabiegi proste i wypadki.

Inne odstępstwa dotyczą osób skazanych na karę pozbawienia wolności, na których - w określonych sytuacjach - można dokonać zabiegu nawet wbrew ich woli, co dotyczy w szczególności zagrożenia życia. W wypadku sprzeciwu skazanego, zgodę wyraża sąd penitencjarny, a gdy zagrożenie życia - decyduje lekarz.

Błąd w sztuce lekarskiej - rozstrzygnięcie musi opierać się na opiniach biegłych w danej dziedzinie. Błąd taki traktowany jest w prawie cywilnym jako obiektywny element winy, który nie przesądza odpowiedzialności bez ustalenia subiektywnej winy lekarza.

Podobnie jak zabiegi lecznicze zwykło się w prawie karnym traktować zabiegi kosmetyczne, z tym że formułuje się ponadto wymóg nieszkodliwości zabiegu dla zdrowia oraz małego prawdopodobieństwa ujemnych następstw.

Eksperymenty leczniczy opiera się na określonych wyżej warunkach, w których szczególny akcent kładzie się na dobrowolną zgodę i należyte informowanie pacjenta o ryzyku zabiegu.

Eksperymentów takich nie dotyczą ograniczenia i zakazy, które formułuje się w związku z medycznym eksperymentem poznawczym ( nieleczniczym ) .

Czynność lecznicza, niezależnie od jej wyniku, wyłącza przestępczość czynu przeciwko życiu i zdrowiu, jeżeli była dokonana zgodnie ze współczesnym stanem wiedzy i nauki lekarskiej oraz podjęto ją w celu zapobieżenia chorobie, rozpoznania choroby lub jej zwalczania. Czynność ta powinna być podjęta za zgodą osoby zainteresowanej. Ustawa o zawodzie lekarza z 1997 roku mówi, że dla pobrania organu z organizmu żywego człowieka konieczna jest droga sądowa za wyjątkiem pobrania tkanek, które się regenerują, mówi też że organy ludzkie nie mogą być przedmiotem handlu.

n) karcenie małoletnich - wychowawcze

uprawnienie do karcenia ma wielowiekową tradycję, ale zakres, w jakim karcenie wyłącza karną odpowiedzialność czynu ulega stałemu ograniczeniu uprawnienie do karcenia dzieci tradycja przyznaje rodzicom .

Przesłanką legalizacji takich czynności są wychowawcze uprawnienia rodziców lub opiekunów - art. 95 KRO

Art. 95.

§˙1. Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka.

§˙2. Dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo.

§˙3. Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny.

Zachowane muszą być określone warunki, których naruszenie powoduje przestępność czynu:

— cel wychowawczy karcenia ;

— proporcjonalność użytych środków do wagi przewinienia dziecka lub podopiecznego ;

— miarkowanie użytych środków, które nie mogą w żadnym wypadku zagrażać fizycznemu lub psychicznemu rozwojowi ani też wyrządzać szkód fizycznych lub duchowych osobie karconej

nadużycie prawa karcenia powoduje odpowiedzialność karną za przestępstwo znęcania się nad osobą zależną.

Inny jest zakres uprawnień do karcenia wychowawczego rodziców lub opiekunów, a inny nauczycieli i wychowawców ( nie mają ).

Ma to być karcenie słowne a nie fizyczne. Karcenie jest dopuszczalne gdy nie zagraża rozwojowi fizycznemu i psychicznemu wychowanka, ma związek z konkretnym przejawem zachowania się karconego a karcący działa w celu wychowawczym

o ) ryzyko sportowe - uprawianie sportu

Pozakodeksowy kontratyp, ze względu na liczne wypadki, w których zarówno uczestnicy zawodów sportowych, jak i widzowie doznają obrażeń, a nawet ponoszą śmierć. Wypadki sportowe wiążą się z odpowiedzialnością uczestników zawodów za skutki naruszenia reguł gry, zaś organizatorów zawodów - za niezapewnienie bezpieczeństwa widzów.

Ryzyko sportowe stwarza pozakodeksowy kontratyp, jeżeli spełniono warunki:

— dopuszczalność ( legalność ) danej dyscypliny sportu, którą regulują przepisy tzw. prawa sportowego.

— zgodność zawodów z regułami określonymi przez te przepisy;

— działanie ich uczestników w celu sportowym

— dobrowolny udział uczestników

p) samopomoc legalna

W zasadzie samopomoc zakazana przez prawo, jednostka nie może wykonywać czynności zastrzeżonych dal organ organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości.

Znajduje oparcie w przepisach prawa cywilnego.

Polega na samodzielnym zabezpieczeniu roszczenia przez jednostkę, której interes został naruszony. Kodeks cywilny określa ściśle wypadki , gdy dopuszczalne jest zastosowanie samopomocy :

— posiadacz nieruchomości niezwłocznie po samowolnym naruszeniu posiadania, aby przywrócić stan poprzedni;

— posiadacz gruntu może zająć cudze zwierzę, które wyrządza szkodę na gruncie, jeżeli zajęcie potrzebne jest do zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody ;

— wynajmujący może sprzeciwić się usunięciu rzeczy obciążonych zastawem i zatrzymać je, dopóki zaległy czynsz nie będzie zapłacony.

Zachowania są dopuszczalne, bo są dozwolone przez inne przepisy prawa. Za formę samopomocy uznaje się uprawnienie do ujęcia osoby na gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa, gdy zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości. Jest to jednak uprawnienie ograniczone, gdyż osobę ujętą należy natychmiast przekazać policji lub innym organom.

3. Okoliczności wyłączające społeczną szkodliwość czynu

Do tej kategorii należy tylko jedna okoliczność, mianowicie tzw.

Znikoma społeczna szkodliwość czynu (art. 1 § 2 KK) według tego artykułu nie stanowi przestępstwa czyn, którego społeczna szkodliwość jest znikoma.

Specyficzna okoliczność wyłączająca odpowiedzialność karną, której nie można zaliczyć ani do okoliczności wyłączających winę ani do wyłączających bezprawność.

Czyn wypełniający znamiona przestępstwa, ale przez swą nietypowość merytorycznie nie zasługuje na to, by potraktować go jako przestępstwo.

Znikoma szkodliwość nie oznacza że jest on czynem społecznie pozytywnym. Znikoma szkodliwość to kategoria ocenna i nie da się określić w ustawie, kiedy taka znikomość zachodzi. Jest to sytuacja kiedy pewna nieunikniona dowolność oceny organów stosujących prawo nie może doprowadzić do rozszerzenia zakresu odpowiedzialności karnej w sposób niebezpieczny dla jednostki, a jedynie prowadzi do jej zawężenia w porównaniu z formalnym zakresem przepisu.

Kryteria oceny stopnia społecznej szkodliwości art. 115 § 2 KK.

Katalog wymienionych kryteriów jest zamknięty - w szczególności. Występują kryteria podmiotowe ( postać zamiaru, motywacja sprawcy ) i przedmiotowe. Niektóre z kryteriów odnoszą się do przestępstw umyślnych ( postać zamiaru, motywacja ), inne tylko do nieumyślnych ( rodzaj naruszonych reguł ostrożności ), a pozostałe mają charakter uniwersalny.

Nieprzypadkowa jest kolejność wyliczenia:

1. przedmiotowe składniki społecznej szkodliwości, dotyczące dobra prawnego ( za względu na zainteresowanie społeczeństwa jego ochroną przepisem karnym ) oraz szkody - głowny punkt orientacyjny ;

2. względy czysto podmiotowe;

3. względy łącznego wystąpienia obu czynników.

Stosowanie art. 1 § 2 KK przez organy prokuratury i sądy powinno opierać się na ocenie czynu konkretnego. Nie może ono natomiast polegać na kwestionowaniu generalnej oceny danej kategorii czynów, dokonywanej przez ustawodawcę.

VIII. FORMY POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA

1.Formy stadialne

Formy stadialne - etapy realizacji przestępstwa. Punktem wyjścia jest zamiar popełnienia przestępstwa. Może nim być jedynie czyn, a więc zachowanie się zewnętrzne zabronione przez ustawę.

Stanowią roszczenie odpowiedzialności karnej w sensie przedmiotowym. Są to: zamiar, przygotowanie, usiłowanie i dokonanie. Karalne jest więc nie tylko dokonanie, ale wszystko co jest przed nim z wyjątkiem zamiaru (za myśli się nie karze)

Karalność czynności przygotowawczych i usiłowania wiąże się zarówno z prewencyjną funkcją prawa karnego, jak i ujemną zawartością podmiotowej i przedmiotowej szkodliwości czynów prowadzących do dokonania przestępstwa ( zagrożenie ).

Formy zjawiskowe - formy współdziałania w przestępstwie.

Formy zjawiskowe - stanowią roszczenie odpowiedzialności karnej w sensie podmiotowym z bezpośredniego wykonawcy na inne osoby z nim współpracujące. Karze się więc za podżeganie i pomoc.

Formy stadialne przestępstwa

Art. 16.

§ 1. Przygotowanie zachodzi tylko wtedy, gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania, w szczególności w tymże celu wchodzi w porozumienie z inną osobą, uzyskuje lub przysposabia środki, zbiera informacje lub sporządza plan działania.

§ 2. Przygotowanie jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi.

Art. 17.

§ 1. Nie podlega karze za przygotowanie, kto dobrowolnie od niego odstąpił, w szczególności zniszczył przygotowane środki lub zapobiegł skorzystaniu z nich w przyszłości; w razie wejścia w porozumienie z inną osobą w celu popełnienia czynu zabronionego, nie podlega karze ten, kto nadto podjął istotne starania zmierzające do zapobieżenia dokonaniu.

§ 2. Nie podlega karze za przygotowanie osoba, do której stosuje się art. 15 § 1.

1. Przygotowanie art. 16 KK - ma stworzyć warunki do działania bezpośrednio zmierzającego do dokonania, które może zakończyć się powodzeniem lub nie. zachodzi wtedy, gdy sprawca w celu popełnienia przestępstwa nabywa lub przysposabia środki, zbiera informacje lub sporządza plan działania lub też podejmuje inne podobne czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio ku dokonaniu, albo wchodzi w porozumienie z inną osobą celem popełnienia przestępstwa. Przygotowanie jest czynem umyślnym. Przygotowanie jest karalne jedynie wówczas, gdy tak stanowi ustawa, jest to nieliczna grupa przestępstw:

- zdrada Ojczyzny; zamach na niepodległość, ustrój RP, szpiegostwo

- przestępstwa godzące w bezpieczeństwo powszechne

- fałszowanie dokumentów i pieniędzy

- przestępstwa skierowane przeciwko zasadom dyscypliny wojskowej

Nie podlega karze za przygotowanie przestępstwa ten, kto dobrowolnie od niego odstąpił. Ustawa pewne rodzaje czynności przygotowawczych traktuje jako przestępstwo dokonane (art. ....... - ten, kto w celu rozpowszechnienia sporządza, przesyła pisma pornograficzne...)

Dwie formy przygotowania :

— przygotowanie w sensie ścisłym - polega na podjęciu czynności mających stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do dokonania czynu zabronionego, w szczególności na uzyskaniu lub przysposabianiu środków, zbieraniu informacji, lub sporządzaniu planu działania. Określone w przepisie czynności muszą, aby mogły być uznane za przygotowanie, być podjęte w celu popełnienia czynu zabronionego. Strona podmiotowa przygotowania polega więc na zamiarze bezpośrednim ukierunkowanym na osiągnięcie tego celu.

— wejście w porozumienie - porozumienie dwóch lub więcej osób, polegające na uzgodnieniu zamiaru popełnienia konkretnego przestępstwa.

Ogólną zasadą bezkarność przygotowania, karalne tylko wtedy gdy ustawa tak przewiduje.

Czynny żal - sprawca może się uwolnić od odpowiedzialności poprzez dobrowolne odstąpienie od przygotowania, w szczególności na zniszczeniu przygotowanych środków lub zapobieżeniu wykorzystaniu ich w przyszłości. Musi polegać na pewnym zewnętrznym zachowaniu się niweczącym stworzone uprzednio warunki dalszego działania. W razie przygotowania polegającego na wejściu w porozumienie, czynny żal polegać musi na podjęciu istotnych działań zmierzających do zapobieżenia dokonaniu, a więc nie wystarczy samo zerwanie porozumienia. W odniesieniu do karalnego przygotowania niektórych przestępstw, przepisy części szczególnej stawiają wyższe wymagania dla skorzystania z dobrodziejstwa czynnego żalu.

Art. 13.

§ 1. Odpowiada za usiłowanie, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonania, które jednak nie następuje.

§ 2. Usiłowanie zachodzi także wtedy, gdy sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe ze względu na brak przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim czynu zabronionego lub ze względu na użycie środka nie nadającego się do popełnienia czynu zabronionego.

Art. 14.

§ 1. Sąd wymierza karę za usiłowanie w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego przestępstwa.

§ 2. W wypadku określonym w art. 13 § 2 sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

Art. 15.

§ 1. Nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego.

§ 2. Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w stosunku do sprawcy, który dobrowolnie starał się zapobiec skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego.

2. Usiłowanie - ma miejsce gdy, ktoś w zamiarze popełnienia czynu zabronionego,, swoim zachowaniem zmierza bezpośrednio ku jego dokonaniu, które jednak nie następuje.

Charakteryzuje się występowaniem trzech elementów :

— zamiar popełnienia czynu zabronionego - może to być zamiar bezpośredni lub ewentualny. Zamiar ewentualny oznacza, że prawnokarne pojęcie usiłowania jest szersze od potocznego rozumienia tego pojęcia. Instytucja ta nie odnosi się do przestępstw nieumyślnych i do przestępstw popełnianych z winy mieszanej, w który co do następstwa wystarczy wina nieumyślna.

Usiłowanie dotyczy zarówno przestępstwa z działania jak i z zaniechania. Element bezpośredniości - zachowanie się sprawcy może być tylko wtedy uznane za usiłowanie, jeżeli zmierza bezpośrednio do dokonania czynu zabronionego. Pośrednie zmierzanie może być tylko co najwyżej przygotowaniem. Usiłowanie jest w zasadzie zawsze karalne natomiast przygotowanie jest w zasadzie bezkarne. Stwierdzenie, że działanie jest przygotowanie albo usiłowaniem najczęściej decyduje o tym, czy grozi za nie odpowiedzialność karna. Różne definicje usiłowania za względu na kryteria :

► subiektywne - kładą nacisk na zamiar sprawcy. Usiłowaniem jest zachowanie się sprawcy zmierzające do dokonania, które w sposób jednoznaczny ujawniają wolę popełnienia określonego przestępstwa ( wada znaczne rozszerzenie pojęcia usiłowania i zatarcie granicy między usiłowaniem i przygotowaniem.

► obiektywne - usiłowaniem jest zachowanie się zapoczątkowujące określoną w znamionach czynność czasownikową - początek dokonania.

► w prawie polskim - obiektywna - bezpośrednie zmierzania przez sprawcę ku dokonaniu.

Zachowanie się sprawcy zmierzające do dokonania przestępstwa ustawodawca uważa za zmierzanie bezpośrednio do dokonania, a więc musi być ono potraktowane jako usiłowanie, jeżeli jest ono na drodze do dokonania krokiem dalszym niż określone w art. 16 tworzenie warunków. Wg SN jest usiłowanie przyjście z narzędziami pod dom z zamiarem dokonania rozboju przeciwko osobie znajdującej się w tym domu.

— zachowanie zmierzające bezpośrednio ku dokonaniu ;

— brak dokonania - sprawca nie zrealizował wszystkich znamion przestępstwa , w szczególności nie osiągnął zamierzonego skutku. Można mówić o :

usiłowaniu chybionym

usiłowaniu zatamowanym - w realizacji skutku przeszkodziły osoby

trzecie

usiłowanie ukończone - sprawca wykonał wszystkie czynności, lecz

skutku nie osiągnął

usiłowanie nieukończone - zdołał zrealizować jedynie część działań

mających doprowadzić do skutku

usiłowanie kwalifikowane - sprawca skutku nie osiągnął, lecz

spowodował inny skutek, z którym co

najmniej się godził, jego czyn podlega

kumulatywnej kwalifikacji.

Zagrożone jest karą taką samą jak przestępstwo dokonane.

Elementy usiłowania:

 O charakterze pozytywnym

- zamiar popełnienia czynu zabronionego: nie ma usiłowania nieumyślnego lub o nastawieniu mieszanym. Może dopuścić się usiłowania w zamiarze bezpośrednim lub ewentualnym

- zachowanie zmierzające bezpośrednio ku dokonaniu: usiłowanie zawsze zmierza bezpośrednio ku dokonaniu czynu i może polegać na działaniu lub zaniechaniu. Można usiłować popełnić przestępstwo materialne lub formalne.

 O charakterze negatywnym

- nie dokonanie czynu: element ten rozgranicza usiłowanie od dokonania - zachowanie się sprawcy nie doprowadziło do zamierzonego rezultatu

usiłowanie zakończone

usiłowanie nie zakończone: formy usiłowania zaniechanego lub zupełnego

usiłowanie nieudolne (niemożliwe) gdy użyto niewłaściwego środka - usiłujący nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe. Zachowanie się sprawcy obiektywnie nie zagraża dobru prawnemu i nie prowadzi do dokonania, natomiast sprawca błędnie sądzi że jest inaczej. Karalne jest takie usiłowanie nieudolne, przy którym dokonanie niemożliwe jest ze względu na brak przedmiotu nadającego się do dokonania na nim czynu zabronionego lub użycie środka nie nadającego się do popełnienia czynu zabronionego.

Usiłowanie nieudolne z innego powodu nie podlega karze. Niebezpieczeństwo usiłowania nieudolnego polega tylko na tym, że następnym razem sprawca może podjąć usiłowanie w sposób skuteczny. Jest to jednak tylko niebezpieczeństwo przyszłe i hipotetyczne. Powodem karalności usiłowania nieudolnego jest niebezpieczeństwo sprawcy, a nie zarzucanego mu czynu. Czyn ten jest tylko zewnętrznym przejawem niebezpieczeństwa sprawcy. Karalność usiłowania nieudolnego jest w pewnym sensie wyjątkiem od zasady, że podstawą odpowiedzialności karnej jest tylko czyn sprawcy. Grozi za nie taka sama kara jak za usiłowania udolne, więc kara przewidziana w ustawie za dokonanie danego przestępstwa. Art. 14 § 2 przewiduje, że sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. Możliwości te są uzasadnione faktem, że nieudolność usiłowania może mieć różny charakter. Jest ono czasem nieudolne tak dalece, że pociąganie do odpowiedzialności byłoby nonsensowne.

usiłowanie kwalifikowane gdy sprawca zmierzając do naruszenia jednego dobra nie narusza go, ale narusza inne dobro

Usiłowanie popełnienia wszystkich przestępstw jest karalne.

Uzasadnienie karalności usiłowania:

- przedmiotowe (obiektywne) - karalność usiłowania jest uzasadniona, gdy powstało realne zagrożenie dla dobra prawnego

- podmiotowe (subiektywne) - karalność usiłowania jest uzasadniona, gdy podmiot ujawnił niebezpieczne nastawienie woli, nawet gdyby dokonanie przestępstwa było niemożliwe.

Nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od czynu, lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego. Społecznie opłacalne jest skłonienie usiłującego do zachowania wstrzymującego dokonanie, nawet jeśli to może być uznawane za niesprawiedliwe. W zależności od stopnia zaawansowania czynny żal może polegać na odstąpieniu od usiłowania albo na zapobieżeniu skutkowi przestępnemu. Czynny żal musi być dobrowolny bez względu na moralne pobudki czy motywy. Bezkarność zagwarantowana temu, kto przejawił czynny żal obejmuje jedynie odpowiedzialność za usiłowanie, od którego sprawca odstąpił, lub którego skutkom zapobiegł. Nie wyklucza odpowiedzialności za skutki „ po drodze”. Usiłujący, który przejawi czynny żal nie podlega odpowiedzialności za wcześniejsze przygotowanie usiłowanego czynu. Bezkarność wywołuje tylko skuteczny czynny żal. Gdy tylko ( bezskutecznie ) sprawca starał się zapobiec skutkowi - podlega karze za usiłowanie przy możliwości nadzwyczajnego złagodzenia kary.

Dokonanie - zrealizowanie wszystkich jego znamion ustawowych ( w wypadku przestępstw, do których znamion należy skutek - także spowodowanie tego skutku ).

2. FORMY ZJAWISKOWE

Sprawstwo art. 18 § 1 KK.

Art. 18.

§ 1. Odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, ale także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu.

§ 2. Odpowiada za podżeganie, kto chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania ją do tego.

§ 3. Odpowiada za pomocnictwo, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzie, środek przewozu, udzielając rady lub informacji; odpowiada za pomocnictwo także ten, kto wbrew prawnemu, szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego swoim zaniechaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie.

Zwykłe sprawstwo ( zwane jednosprawstwem ) - odpowiada za nie ten kto wykonuje czyn zabroniony sam. Z jednej strony osobiste wypełnienie znamion, z drugiej strony określa się przez to sformułowanie, że chodzi o działanie pojedynczej osoby .

Współsprawstwo to dokonanie czynu zabronionego przez co najmniej dwie osoby, których działania mogą się pokrywać lub wzajemnie dopełniać. Współsprawstwo zakłada porozumienie osób współdziałających, a działania tych osób objęte są ich porozumieniem ( element subiektywny ) i są pewnym działaniem wspólnym, składają się na pewną całość wypełniającą znamiona określonego przestępstwa ( element obiektywny ). Mogą dokonywać wspólnie działań jednorodnych, mogą to też być zachowania różnorodne - sens konstrukcji współsprawstwa jest tu najlepiej widoczny, ponieważ każdemu ze współsprawców przypisujemy popełnienie przestępstwa, chociaż żaden z nich swoim działaniem własnym nie wypełnił całości znamion tego przestępstwa.

Również przestępstwa nieumyślne mogą być popełnione w formie współsprawstwa, jeżeli dwie lub więcej osób wspólnie i w porozumieniu zachowuje się w sposób nieostrożny i wywołuje określony skutek.

Współsprawstwo przy popełnieniu przestępstwa indywidualnego właściwego jest możliwe pod warunkiem, że wszyscy współsprawcy mają wymaganą cechę podmiotu oraz również wtedy gdy tylko jeden współsprawca ma wymaganą cechę podmiotu, a pozostali współsprawcy zaś tylko o występowaniu tej cechy wiedzą ( art. 21 § 2 ) jednak potraktowanie ich jako współsprawców przestępstwa indywidualnego nie zawsze będzie jednak możliwe. Przy przestępstwach indywidualnych niewłaściwych współsprawstwa jest również możliwe, z tym, że jeżeli to niewłaściwe przestępstwo indywidualne stanowi uprzywilejowany typ przestępstwa, to współsprawca, który cechy indywidualnej nie ma - odpowiada za przestępstwo typu podstawowego. Gdy przestępstwo indywidualne niewłaściwe typu kwalifikowanego, to współsprawca nie mający cechy indywidualizującej będzie mimo to odpowiadał za typ kwalifikowany jeżeli o istnieniu tej cechy u drugiego współsprawcy wiedział. W odniesieniu do przestępstw indywidualnych niewłaściwych konsekwencje występowania cechy indywidualizującej przenoszą się na drugiego współsprawcę tylko przy typie kwalifikowanym. Współsprawstwo nie zachodzi, jeżeli dwie osoby popełniają przestępstwa w tym samym czasie i miejscu, ale niezależnie od siebie. Taką sytuację nazywamy sprawstwem równoległym.

- element podmiotowy: porozumienie czyli szczegółowe uzgodnienie działania, plan działania, podział ról co stanowi czynnik wiążący sprawców. Czasem jest to tylko porozumienie dorozumiane (gestami, znakami)

- element przedmiotowy: wspólne wykonanie czynu zabronionego. Jest to każdy udział w czynie zabronionym, nie ważne mniejszy czy większy. Jest to na ogół przestępstwo umyślne, rzadko nieumyślne.

Sprawstwo kierownicze - kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystuje uzależnienie innej osoby, polecając jej wykonanie czynu. Umożliwia potraktowanie jako sprawcy również takiej osoby, która własnym działaniem nie wypełnia znamion przestępstwa, ale jej zachowanie jest czymś więcej niż tylko podżeganiem lub pomocnictwem. Występuje w dwóch postaciach :

1. sprawstwo kierownicze sensu stricto - nie musi łączyć się z zapoczątkowaniem akcji przestępczej przez wydanie polecenia. Istotą jest pewne podporządkowanie wykonawców sprawcy kierowniczemu, które może wprawdzie wynikać z formalnego podporządkowania, ale może też łączyć się po prostu z uznaniem autorytetu osoby kierującej lub jej przewagi intelektualnej albo też faktycznej władzy w ramach organizacji przestępczej. Umożliwia to sprawcy wydawanie poleceń co do sposobu prowadzenia akcji przestępczej, ewentualnie jej przerwania.

2. sprawstwo kierownicze w formie polecenia wykonania czynu zabronionego -

przez wykorzystanie uzależnienia wykonawcy od polecającego. Może to być :

● zależność urzędowa ( polecenie służbowe ),

● zależność z podporządkowania w wojsku ( rozkaz ),

● uzależnienie czysto faktyczne.

Występuje w teorii prawa pojęcie sprawstwa pośredniego - popełnienie przestępstwa za pośrednictwem innej osoby - co w Polsce jego odpowiednikiem jest - jako szczególna odmiana - sprawstwo kierownicze i sytuacja taka winna być traktowana jako podżeganie lub pomocnictwo. W orzecznictwie SN dopuszcza się możliwość zakwalifikowania czynu osoby, przyczyniającej się do nieumyślnego przestępstwa innej osoby, jako sprawstwa.

Odpowiedzialność osób popełniających czyn zabroniony w konfiguracji wieloosobowej określa art. 20 KK.

Art. 20.

Każdy ze współdziałających w popełnieniu czynu zabronionego odpowiada w granicach swojej umyślności lub nieumyślności niezależnie od odpowiedzialności pozostałych współdziałających.

Art. 21.

§ 1. Okoliczności osobiste, wyłączające lub łagodzące albo zaostrzające odpowiedzialność karną, uwzględnia się tylko co do osoby, której dotyczą.

§ 2. Jeżeli okoliczność osobista dotycząca sprawcy, wpływająca chociażby tylko na wyższą karalność, stanowi znamię czynu zabronionego, współdziałający podlega odpowiedzialności karnej przewidzianej za ten czyn zabroniony, gdy o tej okoliczności wiedział, chociażby go nie dotyczyła.

§ 3. Wobec współdziałającego, którego nie dotyczy okoliczność określona w § 2, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Art. 22.

§ 1. Jeżeli czynu zabronionego tylko usiłowano dokonać, podmiot określony w art. 18 § 2 i 3 odpowiada jak za usiłowanie.

§ 2. Jeżeli czynu zabronionego nie usiłowano dokonać, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

Art. 23.

§ 1. Nie podlega karze współdziałający, który dobrowolnie zapobiegł dokonaniu czynu zabronionego.

§ 2. Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w stosunku do współdziałającego, który dobrowolnie starał się zapobiec dokonaniu czynu zabronionego.

Art. 24.

Odpowiada jak za podżeganie, kto w celu skierowania przeciwko innej osobie postępowania karnego nakłania ją do popełnienia czynu zabronionego; w tym wypadku nie stosuje się art. 22 i 23.

Przepis ten zawiera zasadę, zgodnie z którą każdy ze współdziałających odpowiada w granicach swojej umyślności lub nieumyślności - zasada indywidualizacji winy. Zasada ta nie pozwala też karać za eksces współdziałającego. Wyłączenie odpowiedzialności za eksces drugiej osoby dotyczy też podżegacza i pomocnika. Do wszystkich współdziałających odnoszą się przepisy o czynnym żalu. Zarówno sprawca kierowniczy, jak i zwykły współsprawca nie podlegają karze, jeżeli dobrowolnie zapobiegli dokonaniu czynu zabronionego, zaś może być nadzwyczajnie złagodzona jeżeli dobrowolnie starali się mu zapobiec.

- dotyczy przestępczości zorganizowanej, a te kto kieruje przestępstwem, mimo że nie realizuje znamion czynu zabronionego odpowiada jako współsprawca, organizator przestępstwa

- może to być również zlecenie przestępstwa nieletniemu, wykonawca jest tylko jakby narzędziem w ręku osoby kierującej wykonaniem czynu. Nie jest to podżeganie ale sprawstwo lub współsprawstwo.

Art. 19.

§ 1. Sąd wymierza karę za podżeganie lub pomocnictwo w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo.

§ 2. Wymierzając karę za pomocnictwo sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Podżeganie : istota podżegania polega na oddziaływaniu na wolę drugiej osoby w kierunku popełnienia przez nią czynu zabronionego. Podżegaczem jest ten, kto chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania ją do tego. Nakłaniać można w różny sposób: prośbą, groźbą, poleceniem, obietnicą korzyści, posługując się słowem, pismem. Podżegać można tylko przez działanie w celu wzbudzenia u adresata woli do popełnienia czynu zabronionego. Wyróżniamy :

- element podmiotowy: zamiar bezpośredni, działanie umyślne - podżegacz musi nakłonić podżeganego i chcieć, by popełnił on czyn zabroniony. Nakłanianie osoby, która ma już zamiar popełnienia przestępstwa nie jest podżeganiem. Może być traktowane jako nieudolne usiłowanie nakłonienia, jeżeli nakłaniający o istnieniu zamiaru popełnienia przestępstwa u nakłanianego nie wie. Jeżeli jest to świadome podtrzymywanie istniejącego zamiaru, może ono, jeżeli ułatwia nakłanianemu popełnienie przestępstwa, być uznane za tzw. pomocnictwo psychiczne.

- element przedmiotowy: namawianie do czynu, działanie

Podżeganie musi być ściśle oznaczone, skierowane do zindywidualizowanej osoby i konkretnie sformułowane. Zwracanie się do osób indywidualnie nieoznaczonych, może wypełniać znamiona publicznego nawoływania do popełnienia przestępstwa.

Pomocnictwem jest zachowanie ułatwiające dokonanie przez sprawcę czynu zabronionego.

- pomocnictwo fizyczne: gdy pomocnik dostarcza środków, narzędzi

- pomocnictwo psychiczne: w zależności od charakteru przestępstwa ma różne nasilenie, ale polega udzieleniu rad i wsparcia psychicznego.

d) pomocnictwo: to z reguły działanie ale może też polegać na zaniechaniu. Pomocnictwo może mieć postać zamiaru bezpośredniego lub ewentualnego. Polega na ułatwianiu innej osobie popełnienia czynu zabronionego przez dostarczanie jej narzędzi, środka przewozu, udzielenie rady lub informacji. Wyliczenie ma charakter przykładowy.

Ogólnie można podzielić pomocnictwo na :

— fizyczne - dostarczanie narzędzi

— psychiczne - udzielanie rady.

Pomocnictwo może być również popełnione przez zaniechanie. Tylko umyślnie z zamiarem bezpośrednim lub ewentualnym.

Musi ono mieć miejsce przed lub w trakcie popełniania czynu. Po popełnieniu przestępstwa - poplecznictwo, zaś pewne zachowania się, związane z ułatwieniem sprawcy korzystania z owoców przestępstwa, mogą być zakwalifikowane jako paserstwo.

Poplecznictwo lub paserstwo przyrzeczone sprawcy przed popełnieniem czynu może mu ułatwić jego popełnienie, a więc być potraktowane jako rodzaj pomocnictwa psychicznego.

Problem rozgraniczenia pomocnictwa od współsprawstwa :

— teoria formalno - obiektywna - wg kryterium, czy czyn polega na realizacji znamion danego przestępstwa, jeżeli tak jest to mamy do czynienia ze współsprawstwem;

— teoria subiektywna - za współsprawcę uznana może być również osoba nie wypełniająca własnym działaniem znamion przestępstwa, jeżeli tylko działała z nastawieniem psychicznym charakterystycznym dla sprawcy;

— teoria materialno - obiektywna - decydujące dla ustalenia, czy mamy do czynienia ze współsprawstwem czy pomocnictwem powinno być to, czy zachowanie się danej osoby było istotnym wkładem w popełnienie przestępstwa.

Jeżeli wymóg istotności wkładu został spełniony, mamy do czynienia ze współsprawstwem, zaś w polskiej nauce przeważają poglądy teorii formalno - obiektywnej oraz teorie mieszane.

Orzecznictwo SN jest niejednolite i odwołuje się do kryteriów zaczerpniętych z różnych teorii współsprawstwa. Ogólnie winno się opierać na kryterium wypełniania znamion przestępstwa.

Jeżeli takiego wypełniania nie ma, należy zastosować kryterium subiektywne sprawdzając, czy dana osoba działała z zamiarem właściwym dla współsprawcy czy dla pomocnika.

Zarówno podżeganie jak i pomocnictwo mogą być popełnione w formie usiłowania. Jest kwestią sporną, czy w świetle art. 18 możliwe jest ( twierdząco ) tzw. łańcuszkowe podżeganie i pomocnictwo tj. podżeganie do podżegania, podżeganie do pomocnictwa. Podżeganie i pomocnictwo do przestępstw nieumyślnych mogą być w pewnych przypadkach traktowane jako sprawstwo pośrednie.

Podżeganie i pomocnictwo odnoszą się również do przestępstw indywidualnych :

— właściwych - cechy występującej u sprawcy nie wymagamy u podżegacza lub pomocnika, wystarczy jeśli wiedzą o występowaniu takiej cechy u sprawcy;

— niewłaściwych - szczególna cecha sprawcy decyduje o istnieniu typu kwalifikowanego.

Uczestnictwo konieczne - dla popełnienia niektórych przestępstw konieczne jest występowanie lub współdziałanie w zdarzeniu więcej niż jednej osoby. Szczególną kategorię uczestników koniecznych stanowią osoby, które uczestniczą w zdarzeniu mającym znamiona przestępstwa, ale są jednocześnie jego ofiarami. Tego rodzaju uczestnicy konieczni nie ponoszą odpowiedzialności za podżeganie lub pomocnictwo, nawet jeżeli ułatwiają sprawcy popełnienie przestępstwa lub do niego nakłaniają.

Odpowiedzialność podżegacza, pomocnika:

- odpowiedzialność samoistna: podżegacz, pomocnik odpowiada samodzielnie za swój czyn (podżeganie, pomoc) a nie za udział w cudzym przestępstwie

- odpowiedzialność na zasadzie indywidualizacji winy: podżegacz, pomocnik odpowiadają w granicach swych zamiarów ( swej umyślności ), nie odpowiadają za tzw. eksces osoby, którą podżegają, za to co popełnił podżegany szczególnie jeśli popełnił więcej (podżegacz namawiał do kradzieży zwykłej a podżegany popełnił rozbój) ale jeśli podżegacz namawiał do kradzieży z włamaniem a podżegany popełnił kradzież zwykłą to podżegacz ponosi cięższą karę.

- Odpowiedzialność niezależna, w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo. Mamy dwa wymiary :

Podżeganie może być nieskuteczne, ale mimo to podżegacz ponosi odpowiedzialność za swój czyn (sąd może dokonać nadzwyczajnego złagodzenia kary)

Podżegany może być osobą nieletnią lub niepoczytalną w związku z czym nie ponosi odpowiedzialności. Podżegacz jednak zawsze ponosi odpowiedzialność.

Podżeganie, pomocnictwo do przestępstwa nieumyślnego rzadko brane jest pod uwagę, na ogół jest traktowane jako sprawstwo lub współsprawstwo.

Podżeganie, pomocnictwo do przestępstwa indywidualnego:

- Zasada indywidualizacji odpowiedzialności: przestępstwo indywidualne może popełnić tylko osoba posiadająca pewną właściwość, cechę indywidualizującą, która jest nieprzenoszalna i zaostrza lub łagodzi odpowiedzialność za czyn. Podżegacz, pomocnik ponoszą odpowiedzialność za podżeganie, pomocnictwo mimo, że tej cechy nie posiadają.

- Przy przestępstwach indywidualnych właściwych sprawca ponosi większą odpowiedzialność niż podżegacz (podżeganie do podstawowego typu przestępstwa)

- Przy przestępstwach indywidualnych niewłaściwych, gdy posiadanie przez sprawcę wymaganej właściwości jest warunkiem odpowiedzialności za przestępstwo kwalifikowane, a podżegacz, pomocnik zdawał sobie sprawę z posiadania przez podżeganego cechy indywidualizującej. Podżegacz, pomocnik ponosi większą odpowiedzialność (podżeganie do przestępstwa kwalifikowanego).

Podżegacz i pomocnik popełniają przestępstwa, nakłaniając lub wspierając osobę, która ma być lub jest wykonawcą czynu. Odpowiedzialność podżegacza i pomocnika jest, w zasadzie , niezależna od odpowiedzialności sprawcy, choć czasami istnieje tu pewna ograniczona zależność (konstrukcja akcesoryjna - uzależnienie odpowiedzialności podżegacza i pomocnika od odpowiedzialności sprawcy).

Nie odpowiadają jeżeli przejawili skuteczny czynny żal, czyli dobrowolnie zapobiegli popełnieniu czynu zabronionego, do którego uprzednio nakłaniali lub pomagali. Jeżeli czynny żal był nieskuteczny, nie udało się zapobiec popełnieniu przestępstwa, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Przepis o czynnym żalu nie ma zastosowania do prowokatora, czyli do osoby, która nakłania inną osobę do popełnienia czynu zabronionego w celu skierowania przeciwko niej postępowania karnego.

IX. ZBIEG PRZEPISÓW USTAWY I ZBIEG

PRZESTĘPSTW

Czyn człowieka to ruch lub zespół ruchów albo powstrzymanie się od działania, posiadające określone znaczenie społeczne. Ramy czynu ograniczone są do pewnego zdarzenia, które rozgrywa się w warunkach zawartości czasowej i miejscowej.

Jedność czynu - jeden czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo.

O zbiegu przestępstw mówimy wtedy, gdy ten sam sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw. KK traktuje zbieg przestępstw jako tylko taką sytuację, w której sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw w określonym czasie, tzn. przed wydaniem pierwszego z wyroków, nawet nieprawomocnego, za którekolwiek z tych przestępstw.

W sytuacji zbiegu przestępstw możliwe są systemy wymierzania kary łącznej :

1. system kumulacji - zwykłe zsumowanie kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa

2. system absorpcji - najsurowsza kara pochłania pozostałe,

3. system asperacji - zaostrzenie najsurowszej z wymierzonych kar;

4. systemy mieszane - łączenie kar tego samego rodzaju ( w prawie polskim system wymiaru kary łącznej ) .

Artykuł 86 KK przewiduje dwie górne i jedną dolną granicę kary łącznej.

Przy ciągu przestępstw nie podzielnych wyrokiem może być orzekana kara łączna.

Kryteria kary łącznej:

- nie może być niższa od najsurowszej z kar ( minimum )

- nie może być wyższa od sumy kar wymierzonych ( I maksimum )

- nie może być wyższa niż 15 lat (15-lat granica rodzajowa kary pozbawienia wolności), 18 miesięcy dla kary ograniczenia wolności, 540 stawek dziennych dla kary grzywny ( II maksimum ).

Od zasady, że łączeniu podlegają tylko kary tego samego rodzaju, przewidziano w art. 87 KK wyjątek polegający na tym, że można łączyć karę pozbawienia wolności z karą ograniczenia wolności, wg przelicznika 1 miesiąc ograniczenia wolności = 15 dni pozbawienia wolności, i wymierza łączną karę pozbawienia wolności wg ogólnych zasad.

Zasady wymiaru kary łącznej stosuje się również w odniesieniu do środków karnych wymiernych w czasie tj. pkt 1 - 3 art. 39 KK.

Gdy za jedno z przestępstw kara dożywotniego pozbawienia wolności, stosuje się zasadę absorpcji, tzn. ta kara jest karą łączną - art. 88 KK.

Ta sama zasada gdy jedną z kar jest kara 25 lat pozbawienia wolności.

W odniesieniu do grzywny orzekanej obok kary pozbawienia wolności lub kary ograniczenia wolności z warunkowym zawieszeniem ich wykonania art. 71 § 1 KK obowiązują inne granice maksymalne - art. 86 § 1 zd. 2 KK. Przy wymierzaniu łącznej kary grzywny, sąd określa na nowo wysokość stawki dziennej, która nie może jednak przekraczać najwyższej ustalonej poprzednio.

Jeżeli sprawca skazany został za zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności, ograniczenia wolności albo grzywny z warunkowym zawieszeniem i bez warunkowego zawieszenia - sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary łącznej, jeżeli zachodzą przesłanki warunkowego zawieszenia - art. 89 § 1 KK.

Jeżeli kara łączna jest karą pozbawienia wolności lub karą ograniczenia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, sąd może orzec obok tej kary grzywnę, chociażby jej nie orzeczono za zbiegające się przestępstwa - art. 89 § 2 KK

W razie zbiegu orzeczeń o okresach próby, sąd orzeka o okresie próby na nowo.

Przy karze łącznej praktycznie nie stosuje się warunkowego zawieszenia. Jeżeli sprawca jest sądzony w różnych sądach jednocześnie lub po sobie to karę orzeka sąd ostatni i najwyższy na podstawie wydanych wyroków i wydaniu wyroku łącznego nie stoi na przeszkodzie, że kary za zbiegające się przestępstwa zastały już w całości lub w części wykonane.

Ciąg przestępstw

Stanowi odmianę realnego zbiegu przestępstw

Zasad wymierzania kary łącznej nie stosuje się do tzw. ciągu przestępstw, który polega na tym, że :

1. sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw,

2. popełniane są w krótkich odstępach czasu,

3. popełniane są w podobny sposób,

4. są popełnione zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, za którekolwiek z tych przestępstw

5. jednorodność wyrażająca się w kwalifikacji poszczególnych czynów na podstawie tego samego przepisu ustawy.

od zwykłego zbiegu różni się sposobem popełnienia i krótkimi odstępami czasu między nimi.

Podobny sposób - ta sama czynność czasownikowa, tożsamość kwalifikacji, podobieństwo faktycznego sposobu popełnienia.

Krótkie odstępy czasu - postuluje się odstęp nie dłuższy niż 6 miesięcy.

Gdy zachodzi sąd orzeka jedną karę na podstawie przepisu, którego znamiona każde z przestępstw wyczerpuje, w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę - art. 91 § 1 KK.

Kara łączna orzekana jest natomiast w razie zbiegu ciągów przestępstw lub zbiegu ciągu przestępstw z innymi przestępstwami - art. 91 § 2.

Zbieg kar - gdy pewne kary nie podlegają łączeniu. Wykonywane są wówczas kolejno, co sprowadza się do ich zsumowania.

Realny zbieg przestępstw - ten sam sprawca popełnił dwa lub więcej czynów , traktowanych jako odrębne przestępstwa, które rozpoznawane są w jednym postępowaniu.

Może być :

1. jednorodzajowy - w jednym postępowaniu podlegają osądzeniu dotąd nieukarane czyny tego samego rodzaju

2. wielorodzajowy - gdy są to przestępstwa różnego rodzaju.

Pozorny zbieg przestępstw - sytuacje, które mają pewne podobieństwo do zbiegu przestępstw, ale przy bliższej analizie okazuje się że tego zbiegu nie ma oraz sytuacje gdy zbieg wprawdzie zachodzi, ale w drodze decyzji ustawodawcy lub pewnej utartej praktyki traktuje się je jako przypadki występowania jednego tylko czynu :

3. przestępstwa wieloczynowe - działalność sprawcy, wyrażająca się w wielu zachowaniach,

4. przestępstwa wieloodmianowe - gdy w dyspozycji przepisu przewiduje się dwie lub więcej odmian przestępnego zachowania się.

Jako jeden czyn a nie zbieg przestępstw traktujemy sytuację, gdy sprawca jednym zachowaniem powoduje kilka skutków.

Wielość czynów to powtarzające się zachowania sprawcy, to dopuszczenie się sprawcy wielu czynów. Może to być jedno przestępstwo, na ogół jednak wielość czynów prowadzi do wielości przestępstw.

Przestępstwo ciągłe to dwa lub więcej czynów, z których każdy podlegałby odrębnej ocenie jako wyczerpujący znamiona przestępstwa, gdyby nie to, że zazębiają się one ze sobą, tworzą wspólną całość.

Ciągłość przestępstwa ma miejsce, gdy zachowania sprawcy godzą w to samo lub zbliżone dobro prawne, gdy pomiędzy poszczególnymi czynami istnieje pewna bliskość czasowa, bliskość miejscowa, bliskość sposobu i skutków popełnienia czynów.

Przestępstwo ciągłe - nie ma zbiegu w tym przypadku.

Mamy z nim do czynienia gdy sprawca dopuścił się :

1. w krótkich odstępach czasu,

2. dwóch lub więcej zachowań,

3. w wykonaniu z góry powziętego zamiaru.

Przesłanki konstytuujące przestępstwo ciągłe :

1. tożsamość dobra prawnego w które godzi sprawca - poszczególne czyny

podpadają pod ten sam przepis ;

2. jednorodność sposobu atakowania dobra ;

3. więź czasowa i sytuacyjna między poszczególnymi czynami ;

4. zamiar obejmujący całość akcji przestępnej oraz składające się na nią

poszczególne czyny albo swoistą gotowość do wykorzystywania powtarzającej

się sposobności ( zamiar odnawia się )

W razie zamachu na dobro osobiste warunkiem ciągłości przestępstwa jest ponadto tożsamość pokrzywdzonego. Przy spełnieniu przesłanek takie dwa lub więcej zachowań uważa się za jeden czyn zabroniony.

Karę wymierza się z przepisu naruszonego przez tak zdefiniowane przestępstwo ciągłe, bez możliwości jej zaostrzenia powyżej ustawowego zagrożenia.

Sens instytucji przestępstwa ciągłego :

— ujęcie pewnego łańcucha działań jako przestępstwa ma lepiej oddawać wagę tego, czego sprawca się dopuścił ;

— praktyczno - procesowy, ułatwiający pracę organów ścigania i sądów. Rezygnacja oznacza konieczność wymierzenia kary za poszczególne czyny składające się na przestępstwo ciągłe, a następnie wymierzanie kary łącznej, co przy większej ilości czynów jest w praktyce uciążliwe.

Za czas popełnienia uważa się odcinek czasowy zapoczątkowany pierwszym czynem i zakończony ostatnim czynem, składającym się na przestępstwo ciągłe. Od tego ostatniego fragmentu liczy się przedawnienie.

Przestępstwo ciągłe a ciąg przestępstw. W konkretnej sprawie mogą być spełnione przesłanki obu tych konstrukcji prawnych. Dla stwierdzenia przestępstwa ciągłego wymaga się bowiem z jednej strony więcej niż przy ciągu przestępstw, z drugiej jednak wymaga się mniej, bo nie jest konieczne popełnienie czynów w podobny sposób, a nadto poszczególne czyny nie muszą wypełniać znamion przestępstwa, wystarczy jeżeli są np. wykroczeniami.

Pierwszeństwo powinna mieć konstrukcja przestępstwa ciągłego, jako stwarzająca dla sprawcy korzystniejszą sytuację. Nie będzie to jednak oczywiste, w sytuacjach, w których konstrukcja przestępstwa ciągłego prowadzić będzie to surowszej kwalifikacji prawnej albo do innych negatywnych konsekwencji.

Czynności współukarane - nie traktuje się jako zbiegu przestępstw.

Czyny pozostają współukarane, jeżeli z przestępstwem głównym łączy je więź sytuacyjna i bliskość czasowa.

Nie są zdefiniowane, wykształciły się w toku praktyki.

Mogą mieć postać :

— współukaranych czynności uprzednich - zachodzą np. gdy po przygotowaniu się występuje próba i bezskuteczne usiłowanie, aż udaje się doprowadzić do dokonania - współukarane z dokonaniem będą usiłowanie i przygotowanie

— współukaranych czynności następczych np. zniszczenie rzeczy skradzionej.

Nie uważa się za czynność współukaraną stosowanie przez sprawce przemocy lub groźby w celu wywarcia wpływu na świadka czy też podpalenia w celu zatarcia śladów zabójstwa.

Przestępstwo trwałe charakteryzuje się tym, że czyn sprawcy polega na utrzymaniu przez jakiś czas, wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi, stanu karnie bezprawnego. Przestępstwa trwałe można podzielić na dwie grupy:

- przestępstwa polegające na zaniechaniu wykonania obowiązku do działania (nie udzielenie pomocy człowiekowi, któremu grozi niebezpieczeństwo)

- wytworzenie określonej, zabronionej przez prawo sytuacji (pozbawienie człowieka wolności) oraz nie dokonanie czynności odwracającej tą sytuację

Zbieg przepisów ustawy polega na tym, że jeden czyn wypełnia znamiona określone w dwóch lub więcej przepisach. Sąd skazuje za przestępstwo (złożone) na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów (art. ......). Jeden czyn może naruszać kilka przepisów.

Zbieg przepisów ma miejsce jeśli sprawca narusza jednym czynem kilka przepisów i wywołuje wielość ocen prawnych.

Idealny zbieg przepisów - tyle przestępstw ile naruszonych norm prawnych. Jeden czyn może stanowić wielość przestępstw przez naruszenie kilku norm prawnych; jedno przestępstwo wg kodeksu karnego inne wg kodeksu wykroczeń lub kodeksu karnego skarbowego. W tym wypadku są prowadzone równocześnie dwa postępowania, forma ta ma zastosowanie tylko na styku norm.

Nie przyjęty w polskim prawie.

Art. 11 - ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestepstwo.

Skazanie następuje tylko za jedno przestępstwo, ale w kwalifikacji prawnej czynu wymienia się wszystkie naruszone przepisy ( tzw. kumulatywna kwalifikacja czynu ). Karę wymierza się na podstawie przepisu przewidującego karę najsurowszą. Nie stoi to na przeszkodzie orzeczeniu innych środków prawnych.

Pozorny zbieg przepisów zachodzi, gdy:

- wyłączenie przepisu ogólnego przez przepis szczególny czyn wypełnia znamiona przepisu ogólnego i przepisu szczególnego; nie jest to zbieg przepisów gdyż obowiązuje zasada, że przepis szczególny wyłącza zastosowanie przepisu ogólnego

- wyłączenie przepisu posiłkowego ( subsydiarnego ) przez przepis główny czyn sprawcy wypełnia znamiona przepisu podstawowego i przepisu posiłkowego (subsydiarnego); przepis posiłkowy nie ma zastosowania, zostaje wyłączony przez przepis podstawowy

- wyłączenie przepisu pochłoniętego przez przepis pochłaniający przestępstwo popełnione przez sprawcę obejmuje swoimi ramami czynności poprzedzające je lub następujące po nich (kto zabija człowieka często niszczy jego ubranie); nie jest to zbieg przepisów, czyn ten jest częścią przestępstwa - konsumpcja

Techniki rozwiązywania zbiegu przepisów:

- zbieg przepisów wyższego rzędu (eliminacyjny zbieg przepisów) wg kodeksu wykroczeń kwalifikacji prawnej czynu dokonuje się z najsurowszego przepisu, kara zasadnicza jest orzekana z tego przepisu, zaś kary dodatkowe mogą być stosowane ze wszystkich zbiegających się przepisów. W wyroku ujęty jest tylko przepis najsurowszy jako podstawa wymiaru kary

- kumulatywny zbieg przepisów jeżeli sprawca narusza kilka przepisów to wszystkie one muszą wystąpić przy kwalifikacji prawnej czynu, jednak karę orzeka się wg przepisu najsurowszego. Różnica polega na tym, że w eliminacyjnym zbiegu nie jest zapisany w wyroku fakt zbiegu przepisów, zaś w kumulatywnym zbiegu, w wyroku zapisane są wszystkie przestępstwa i wszystkie przepisy wg których była podjęta kwalifikacja

Reguły redukcji wielości ocen w prawie karnym:

- reguła specjalności: przepis szczególny wyłącza ogólny

- reguła konsumpcji: przepis pochłaniający uchyla pochłaniany

- reguła subsydiarności: przepis zasadniczy uchyla przepis posiłkowy.

Rzeczywisty zbieg przepisów i problemy jego kwalifikacji.

Część II

Nauka o karze i innych środkach reakcji w

związku z popełnieniem czynu zabronionego

I. Pojęcie kary i jej uzasadnienie

„Nikt rozsądny nie karze tylko dlatego, że popełniono przestępstwo ale także po to aby ich nie popełniać” - Seneka

Kara jest prawną i społeczną konsekwencją popełnienia przestępstwa. Ma charakter osobisty.

Kara jest środkiem przymusu stosowanego przez państwo, jest reakcją ze strony uprawnionego organu państwowego za czyn zabroniony, zawiniony przez sprawcę.

Wymierzana jest w imieniu państwa przez specjalnie do tego powołane organy - sądy, w specjalnym postępowaniu, przy gwarancji praw i bezstronności rozstrzygnięć.

Kara ma sprawiać dolegliwość sprawcy przestępstwa. Wymierzanie ich stanowi realizację wymiaru sprawiedliwości.

Dolegliwość stanowi istotę kary a jej stopień może być różny, od pozbawienia życia do ograniczenia wolności lub grzywny.

W prawie karnym mówiąc o karze mamy na myśli tzw. karę kryminalną.

Kara kryminalna to osobista dolegliwość ponoszona przez sprawcę jako odpłata za popełnione przestępstwo, wyrażająca potępienie popełnionego przez niego czynu, i wymierzana w imieniu państwa przez sąd. Treścią kary kryminalnej jest pozbawienie lub umniejszenie dóbr osobistych skazanego, takich jak wolność, cześć, prawa obywatelskie, własność. Wyłączną podstawą stosowania kar kryminalnych jest wina ustalona i przypisana sprawcy w określonym przez prawo trybie. Wymiar miarkowany jest stopniem zawinienia i społecznej szkodliwości czynu.

 Teorie kary:

1. Bezwzględne (absolutne, odpłatne, odwetowe) teorie kary - celem kary jest odpłata za przestępstwo, kara jako zaspokojenie społecznego poczucia sprawiedliwości, kara jest współmierna do czynu sprawcy.

2. Względne (utylitarne, porzytkowe) teorie kary - celem kary jest przeszkodzenie winnemu w popełnieniu przestępstw i odstraszenie innych. Kara nie tylko jako odpłatą ale służy także jako działanie poprawcze, wychowawcze i odstraszające.

3. Mieszane teorie kary - kara jako odwet za czyn sprawcy, współmierność kary do ciężaru czynu, ale kara ma również realizować cele zapobiegawcze, szczególno i ogólno prewencyjne, kara jako działanie poprawcze i wychowawcze.

 Ogólne dyrektywy wymiaru kary

1. Dyrektywa prewencji ogólnej - która ma na celu aby wymierzana kara przyczyniła się do umocnienia właściwej postawy społeczeństwa, wytworzyła w nim przekonanie, że popełnienie przestępstw spotyka się z odpowiednia reakcją (odstraszanie) oraz pogłębiła ujemną ocenę dla zachowania sprawców

2. Dyrektywa prewencji szczególnej - ma na celu zachowanie zapobiegawcze i wychowawcze w stosunku do sprawcy, zastosowanie takiego środka, który powstrzyma skazanego od powrotu do przestępstwa oraz zapewni jego poprawę.

- przesłanka dotycząca czynu, charakterystyka czynu, następstwa i wszystko to co z czynem się łączy

- określenia dotyczące podmiotu, sprawcy, jego osobowość zachowanie się

- zakres strony podmiotowej, motywy którymi sprawca się kierował, elementy istotne wpływające na wymiar kary

Dyrektywa stopnia winy - współmierność kary do stopnia ciężaru naruszenia prawa

Kara wywodzi się z zemsty rodowej, której udoskonaloną i zracjonalizowaną formą stała się zasada talionu - sprawiedliwej odpłaty.

Prawo karania w toku rozwoju historycznego skoncentrowane zostało w rękach panującego, a następnie stało się państwowym prawem karania.

Kara kryminalna jest to przewidziana ustawą ujemna reakcja na przestępstwo ze strony organów państwa. Uzasadnienie i cel, dla którego grupa społeczna reaguje w określony sposób nazywamy racjonalizacją kary.

Tą racjonalizację można podzielić na:

1. racjonalizację sakralną - ma charakter historyczny - kara miała zapobiegać gniewowi bogów ;

2. racjonalizację sprawiedliwościową - teorie absolutne, albo teorie odwetowe - celem kary jest odpłata za popełniony czyn. Najbardziej jaskrawy charakter przybrał ten typ racjonalizacji u filozofów niemieckich - Kanta i Hegla. „Kto czyni źle drugiemu - takie samo zło wyrządza sobie” - Kant - kara za przestępstwo wynika z imperatywu kategorycznego ( nakazu moralnego ), który człowiekowi dyktuje rozum praktyczny. Sprawiedliwa kara usuwa zło moralne, jej miarą winna być wina przestępcy.

3. celowościowa ( teleowalkowa ) - odwołuje się do społecznie użytecznych celów kary, jej zapobiegawczego i wychowawczego oddziaływania teorie względne - przyjmują, że celem kary powinno być zapobieżenie przestępstwu w przyszłości. Prekursorem tej racjonalizacji był Seneka - „Nikt rozsądny nie karze, dlatego, że popełniono przestępstwo, lecz po to, żeby nie popełniono przestępstw”. Karę odwetową z celową łączył Arystoteles - dopiero Becaria w II połowie XVIII wieku ( postępowo - humanitarno nurt Oświecenia ) sformułował dwa podstawowe kierunki oddziaływania kary, dziś nazywane prewencją szczególną i prewencją ogólną. Szkoła socjologiczna wyeksponowała prewencję indywidualną w postaci zapobiegawczego i wychowawczego oddziaływania kary na sprawcę przestepstwa. F. Liszt - skuteczność ochrony zależy od prawidłowego doboru środków karnych do indywidualnych cech sprawców.

4. szczególno - prewencyjną racjonalizację kary prezentują współczesne nurty ochrony

społecznej i teorie resocjalizacji;

5. teorie mieszane - akcentują względną równorzędność sprawiedliwego karania (

odpłaty ) i ogólno- oraz szczególno - prewencyjnego oddziaływania kary.

Prewencja szczególna ma na uwadze wpływ na przestępcę, którego się karze. Ogólna upatruje wpływ kary na inne osoby.

Kara, która realizuje prewencję szczególną ma zapobiegać popełnianiu przestępstw w przyszłości przez sprawcę, którego będzie się karać. To zapobieżenie można osiągać za pomocą jednego z trzech kierunków oddziaływania kary:

1. poprawy

2. zastraszenia

3. unieszkodliwienia - np. długoletnie pozbawienie wolności, kara śmierci

Kara realizująca prewencję ogólną ma oddziaływać na ogół, chodzi wiec o społeczne oddziaływanie kary, jak i oddziaływanie na przyszłych sprawców przez wzbudzenie u nich obawy przed karą.

Istota kary - dolegliwość wymierzana sprawcy w reakcji na czyn przestępny ze względu na cele o charakterze retrybutywnym ( sprawiedliwościowym ) lub utylitarnym ( celowościowym).

Cele kary - określone stany, które za pomocą kary zamierza się osiągnąć.

1. sprawiedliwościowy - kara powinna być współmierna do ciężkości przestępstwa, gdyż tylko wtedy jest sprawiedliwa;

2. prewencji indywidualnej - zapobiegawcze i wychowawcze oddziaływanie na sprawcę, zmierzające do zapobieżenia jego powrotowi do przestępstwa. Zostanie spełniony, jeżeli wytworzy odpowiednie „powściągi”, aby sprawca nie powrócił na drogę przestępstwa ( tzw. poprawa jurydyczna ) ;

3. prewencja ogólna - zapobiegawcze oddziaływanie na społeczeństwo (odstraszające oddziaływanie kary ) ;

4. naprawienie szkody wyrządzonej i danie satysfakcji pokrzywdzonemu ;

5. prewencja pozytywna - opiera się kształtowaniu zgodnych z wymogami prawa postaw i ocen prawnych, w szczególności utwierdzania społeczeństwa w przekonaniu, że prawo jest egzekwowane, a sprawcy są sprawiedliwie karani..

Funkcje kary - faktyczne skutki ( efekty ) wywoływane przez karę :

1. rzeczywiste - faktyczne następstwa kary,

2. postulatywne - zamierzone następstwa - treściowo tożsame z celami kary.

Cele kary są realizowane przez :

— zabronienie określonych czynów pod groźbą kary ( ustawowy wymiar kary )

— orzekanie kar przez sądy wobec sprawców ( sądowy wymiar kary )

— wykonanie orzeczonych kar.

II. KATALOG KAR

1. kara grzywny

2. ograniczenie wolności

3. kara pozbawienia wolności

4. kara 25 lat pozbawienie wolności

5. dożywotnie pozbawienie wolności

a ponadto w stosunku do żołnierzy kara aresztu wojskowego art. 329 kk

1. GRZYWNA

Art. 33.

§ 1. Grzywnę wymierza się w stawkach dziennych, określając liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki; jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, najniższa liczba stawek wynosi 10, zaś najwyższa 360.

§ 2. Sąd może wymierzyć grzywnę także obok kary pozbawienia wolności wymienionej w art. 32 pkt 3, jeżeli sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub gdy korzyść majątkową osiągnął.

§ 3. Ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe; stawka dzienna nie może być niższa od 10 złotych, ani też przekraczać 2 000 złotych.

Zalety grzywny : wymierność, łatwość w orzekaniu, taniość wykonania. Kara ta nie odrywa skazanego od jego naturalnego środowiska i nie powoduje zagrożenia demoralizacją. Zalety indywidualno- i ogólnoprewencyjne : pozbawia sprawcę bezprawnej korzyści, uświadamia sens odpowiedzialności, daje zadośćuczynienie społeczeństwu, może służyć tworzeniu funduszów na kompensację szkód ponoszonych przez ofiary.

Wady : nie sam sprawca, ale i najbliżsi ponoszą koszt grzywny, nadmierne grzywny mogą rujnować rodziny skazanych, w przypadku nieściągalności - wykonywanie kar zastepczych pozbawienia wolności.

Treścią tej kary jest dolegliwości ekonomiczna. Kodeks z 1997 według wzorów skandynawskich wprowadza system stawek dziennych. System ten polega na orzekaniu kary grzywny w dwóch etapach. I - orzeka się liczbę tzw. stawek dziennych, zgodnie z art. 33 § 1 najniższa liczba stawek wynosi 10, a najwyższa 360; liczbę tych stawek orzeka się stosownie do szkodliwości czynu i winy sprawcy w oderwaniu od położenia majątkowego sprawcy. II - ustala się wysokość jednej stawki według indywidualnych możliwości uiszczenia grzywny przez skazanego, zgodnie z art. 33 § 3 wysokość jednej stawki dziennej nie może być niższa od 10 zł, nie może też przekraczać 2000 zł. Określając tą wysokość bierze się pod uwagę dochody sprawcy, jego właściwości osobiste i rodzinne, możliwości zarobkowe w czasie wyrokowania oraz stan majątkowy.

Wyróżniamy grzywnę :

— kara samoistna - orzekana za przestępstwa o niewielkiej społecznej szkodliwości czynu

— kara kumulatywna - można wymierzyć obok kary pozbawienia wolności za przestępstwa popełnione w celu osiągnięcia korzyści majatkowej:

 gdy jest ona przewidziana w ramach zagrożenia ustawowego - art. 217 § 1

 na podstawie art. 58 § 3 - czyli wtedy, gdy dane przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności, przy czym górna granica nie jest wyzsza niż 5 lat, w szczególności, gdy orzeka się środek karny. Tego przepisu nie stosuje się do sprawcy występku umyślnego, który był poprzednio skazany na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 6 miesięcy bez warunkowego zawieszenia jej stosowania.

Nie stosuje się przepisu do osób popełniających występek umyślny i które uprzednio były skazane na karę pobawienia wolności na czas nie krótszy niż 6 miesięcy bez warunkowego zawieszenia wykonania.

Występek art. 7 §3

Art. 7.

§ 1. Przestępstwo jest zbrodnią albo występkiem.

§ 2. Zbrodnią jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą.

§ 3. Występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.

Art. 9.

§ 1. Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi.

§ 2. Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.

§ 3. Sprawca ponosi surowszą odpowiedzialność, którą ustawa uzależnia od określonego następstwa czynu zabronionego, jeżeli następstwo to przewidywał albo mógł przewidzieć.

Umyślność art. 9 § 1

2. element intelektualny

3. element wolicjonalny

Przy dolus directus - wie czego chce

Przy dolus eventualis - obojętność

Grzywnę kumulatywna, czyli orzekaną obok terminowej kary pozbawienia wolności, gdy sprawca działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub taką korzyść osiągnął.

Co rozumiemy przez korzyść majątkową. Według wykładni autentycznej art. 115 § 4 majątkowa jest, kiedy dla siebie, dla innej osoby fizycznej i osoby prawnej, dla jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej dla grupy osób prowadzących zorganizowaną działalność przestępczą.

Nie jest dopuszczalne orzeczenie kary grzywny przy karze 25 lat pozbawienia wolności czy dożywotniego pozbawienia wolności.

Orzeczenie grzywny jest fakultatywne „sąd może...”. Nie orzeka się kary grzywny, gdy dochody sprawcy są niewystarczające sprawca grzywny nie uiści i nie będzie można ściągnąć jej w drodze egzekucji.

Na poczet tej kary zalicza się okres rzeczywistego pozbawienia wolności i przyjmuje się 1 dzień pozbawienia wolności za równoważność 2 dziennych stawek grzywny

Ad. 1 Kara grzywny występuje współcześnie w dwóch zasadniczych formach. Może mianowicie być:

- grzywną kwotową, polega ona na tym, że sąd wskazuje w wyroku wysokość kwoty pieniężnej, którą skazany ma obowiązek uiścić na rzecz Skarbu Państwa

- grzywną orzekaną w stawkach dziennych, można wyróżnić dwa etapy jej orzekania. W pierwszym sąd określa liczbę stawek dziennych (np. 150), na którą skazuje oskarżonego, w drugim określa w jednostkach pieniężnych wysokość stawki dziennej. By obliczyć wysokość wymierzonej w ten sposób grzywny, należy pomnożyć liczbę stawek dziennych przez wysokość stawki

KK z 1997 roku zrezygnował z tradycyjnej grzywny kwotowej na rzecz grzywny w stawkach dziennych. Wg art. 33 § 1 KK, grzywnę wymierza się w granicach od 10 do 360 stawek dziennych. Natomiast wysokość pojedynczej stawki dziennej ustala się w granicach od 10 zł do 2000 zł, przy czym ustalając jej wysokość sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste i rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe.

Możliwość pracy na rachunek grzywny, możliwość zawieszenia warunkowego wykonania grzywny orzeczonej, rozłożenie na raty, umorzenia grzywny.

2. OGRANICZENIE WOLNOŚCI

Art. 34.

§ 1. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, kara ograniczenia wolności trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 12 miesięcy; wymierza się ją w miesiącach.

§ 2. W czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany:

1)˙nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu,

2)˙jest obowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd,

3)˙ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.

Art. 35.

§ 1. Obowiązek określony w art. 34 § 2 pkt 2 polega na wykonywaniu nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne wskazanej przez sąd w odpowiednim zakładzie pracy, placówce służby zdrowia, opieki społecznej, organizacji lub instytucji niosącej pomoc charytatywną lub na rzecz społeczności lokalnej, w wymiarze od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym.

§ 2. W stosunku do osoby zatrudnionej sąd, zamiast obowiązku określonego w § 1, może orzec potrącenie od 10 do 25% wynagrodzenia za pracę na rzecz Skarbu Państwa albo na cel społeczny wskazany przez sąd; w okresie odbywania kary skazany nie może rozwiązać bez zgody sądu stosunku pracy.

§ 3. Miejsce, czas, rodzaj lub sposób wykonywania obowiązku pracy, o którym mowa w § 1, sąd określa po wysłuchaniu skazanego.

Art. 36.

§ 1. Wymierzając karę ograniczenia wolności, sąd może oddać skazanego pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.

§ 2. Wymierzając karę ograniczenia wolności, sąd może orzec wobec skazanego obowiązki wymienione w art. 72 § 1 pkt 2, 3 lub 5 oraz § 2.

§ 3. Przepis art. 74 stosuje się odpowiednio.

Konieczność utrzymania kary pośredniej między pozbawieniem wolności a grzywną, jednakże gruntownie zmienionej.

Chodzi o ograniczenie prawa skazanego w zakresie wolności osobistej. Obok tego jest dolegliwość natury materialnej, karę można orzec w wymiarze od 1 do 12 miesięcy. Ograniczenie polega na tym, że w czasie odbywania kary skazany:

1 nie może bez zgody sadu zmieniać miejsca stałego pobytu

2 jest zobowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd

3 ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania tej kary

Zasadniczą treścią tej kary jest obowiązek wykonywania nieodpłatnej kontrolowanej pracy społecznie użytecznej we wskazanym przez sąd zakładzie, placówce służby zdrowia, opieki społecznej lub na rzecz organizacji niosącej pomoc charytatywną. Polega on na nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cel publiczny w wymiarze od 20 do 40 godzin miesięcznie. Praca ta ma być wykonywana w odpowiednim zakładzie pracy, placówce służby zdrowia, placówce opieki społecznej, organizacji i instytucji charytatywnej albo na rzecz społeczności lokalnej.

Zamiast tej nieodpłatnej kontrolowanej pracy wobec osoby zatrudnionej sąd może orzec potracenie od 10 do 25% wynagrodzenia na rzecz SP lub na cel społeczny.

Karę tę można połączyć z:

— oddaniem skazanego pod dozór np. kuratora

— obowiązkiem przeproszenia pokrzywdzonego

— wykonywaniem obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby ;

— powstrzymywania się od nadużywania alkoholu lub innych środków odurzających ;

— naprawienia w całości lub w części wyrządzonej szkody.

Przed nałożeniem w/w obowiązków należy wysłuchać skazanego.

Sytuacja zmienia się w tzw. drobnych sprawach karnych np. kobiety, które nie chcą iść na ugodę

Kara ta może być stosowana wtedy, gdy:

— jest przewidziana za dane przestępstwo w sankcji art. 217

— w przypadku 58 § 3 i § 4

Na poczet tej kary sąd zalicza karę rzeczywistego pozbawienia wolności 1 dzień pozbawienia wolności to 2 dni ograniczenia wolności.

Możliwość warunkowego zawieszenia wykonania tej kary na okres próby od roku do 3 lat.

Po odbyciu połowy orzeczonej kary sad może zwolnić skazanego od reszty kary uznając za odbytą, jeśli skazany odbył połowę kary, w tym czasie przestrzegał porządku prawnego i wyróżniał się pracą oraz wykonał nałożone na niego obowiązki art. 83

Kara ograniczenia wolności trwa najkrócej 1 miesiąc, najdłużej 12 miesięcy (art. 34 § 1 KK). Ograniczenia wolności osoby skazanej na tę karę wylicza art. 34 § 2 KK. Skazany w czasie odbywania kary:

- nie może bez zgody sądu zamienić miejsca stałego pobytu

- jest obowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd

- ma obowiązek udzielenia wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary

3. KARA POZBAWIENIA WOLNOŚCI

Art. 37.

Kara pozbawienia wolności wymieniona w art. 32 pkt 3 trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 15 lat; wymierza się ją w miesiącach i latach.

Art. 38.

§ 1. Jeżeli ustawa przewiduje obniżenie albo nadzwyczajne obostrzenie górnej granicy ustawowego zagrożenia, w wypadku alternatywnego zagrożenia karami wymienionymi w art. 32 pkt 1-3 obniżenie albo obostrzenie odnosi się do każdej z tych kar.

§ 2. Kara nadzwyczajnie obostrzona nie może przekroczyć 540 stawek dziennych grzywny, 18 miesięcy ograniczenia wolności albo 15 lat pozbawienia wolności.

§ 3. Jeżeli ustawa przewiduje obniżenie górnej granicy ustawowego zagrożenia, kara wymierzona za przestępstwo zagrożone karą dożywotniego pozbawienia wolności nie może przekroczyć 25 lat pozbawienia wolności, a za przestępstwo zagrożone karą 25 lat pozbawienia wolności nie może przekroczyć 15 lat pozbawienia wolności.

może być orzeczona od 1 miesiąca do 15 lat.

Zasada prymatu kar wolnościowych - zagrożenie karą nie przekraczającą 5 lat . Pozbawienie wolności jako środek ostateczny dla spraw o drobne i średnie przestępstwa, dla zbrodni i ciężkich występków kara pozostaje nadal podstawowym i niezbędnym środkiem reakcji prawnokarnej. Resocjalizacyjno - zapobiegawczy cel wykonania kary poprzez środki w postaci : pracy skazanych, kształcenia, zajęcia kulturalno - oświatowe i sportowe, stosowanie środków terapeutycznych i podtrzymywanie kontaktów skazanych z rodziną i światem zewnętrznym. Akcent na indywidualizację oddziaływania na skazanych.

Wymierza się ją w miesiącach i latach. Wykonuje się ją w zakładach karnych o zróżnicowanych warunkach jej wykonania. Według art. 69 kkw zakłady karne dzielą się na zakłady karne dla młodocianych art. 115 §10, zakłady dla odbywających karę po raz pierwszy, zakłady dla recydywistów penitencjarnych

Wyróżniamy:

1. recydywę ustawową - regulowana w przepisach prawnych

2. recydywę penitencjarną - gdy ta sama osoba, co najmniej po raz drugi zostaje

pozbawiona wolności

3. recydywę kryminologiczną - następuje z chwilą popełnienia, co najmniej drugiego

przestępstwa uzależnione od tego czy był karany

Także zakłady dla odbywających karę aresztu wojskowego.

Wszystkie wymienione zakłady mogą być organizowane jako:

1) zakłady karne typu zamkniętego

2) zakłady karne typu półotwartego

3) zakłady karne typu otwartego.

O zakładzie i systemie odbywania decyduje komisja penitencjarna.

Karę pozbawienia wolności wykonuje się w następujących warunkach:

1. programowego oddziaływania - ustala się rodzaj zatrudnienia i nauczania skazanego

2. terapeutycznym - odbywają karę np. skazani z zaburzeniami psychicznymi lub

uzależnieni od środków odurzających lub psychotropowych

3. zwykłym - skazany może korzystać z dostępnego zatrudnienia w zakładzie karnym

Prawa i obowiązki skazanego reguluje kkw

4. 25 LAT POZBAWIENIA WOLNOŚCI

Kara 25 lat pozbawienia wolności karę tą wprowadził KK z 1969 roku zastępując nią karę dożywotniego pozbawienia wolności. Jest ona rodzajem kary tzw. terminowego pozbawienia wolności, ma ona głównie charakter izolacyjny, zabezpieczający społeczeństwo przed niebezpiecznymi sprawcami poważnych przestępstw. Występuje alternatywnie z dożywociem. Ustawodawca przewiduje w każdym wypadku zagrożenia karą 25 lat alternatywę w postaci zwykłej kary pozbawienia wolności w wymiarze do 15 lat - możliwość wyboru przez sąd wg stopnia społecznej szkodliwości, winy i innych okoliczności. Skazany może być warunkowo zwolniony po odbyciu 15 lat, przy czym okres próby ustalany jest wg ogólnej reguły - wymiarze od 2 do 5 lat.

5. DOŻYWOTNIE POZBAWIENIE WOLNOŚCI

Kara dożywotniego pozbawienia wolności ponownie ją wprowadzono w 1995 roku, kara ta może trwać, zgodnie z jej nazwą do końca życia skazanego. Skazanie na dożywocie nie wyklucza jednak starań o ułaskawienie, możliwe jest też przedterminowe warunkowe zwolnienie po odbyciu 25 lat kary (art. 78 § 3 KK). Kary dożywotniego pozbawienia wolności nie stosuje się wobec sprawcy, który w czasie popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat.

W 1985 roku postanowiono oficjalnie znieść karę śmierci.

Zarówno pierwsza i druga pełnią przede wszystkim funkcje ochronne izolując od społeczeństwa szczególnie niebezpiecznych przestępców.

Dożywotniego pozbawienia nie stosuje się w stosunku do osoby, która w chwili popełnienia czynu nie ukończyła 18 lat. Celowe jest przewidzenie wobec skazanych możliwości warunkowego zwolnienia, chociażby wyjątkowej w celu pozytywnego przebiegu wykonania kary i przeciwdziałania poczuciu beznadziejności, a także bezkarności za czyny popełnione w toku odbywania kary. Skazanego na dożywocie można zwolnić po odbyciu 25 lat, przy czym okres próby wynosi 10 lat, dozór kuratora jest obowiązkowy.

KARA ŚMIERCI

Argumenty przeciwko:

1. kara ta obraza uczucia humanitarne człowieka

2. nieodwracalność kary uniemożliwia naprawienie pomyłki sądowej

3. kara ta jest nieskuteczna bo nie odstrasza innych na co wskazują badania

4. kara i jej wykonanie skłania ludzi do okrucieństwa

Argumenty za:

1. kara ta pozwala eliminować niepoprawę

2. odstrasza od popełnienia zbrodni

3. wskazuje się, że kara ta zaspokaja społeczne poczucie sprawiedliwości

III. ŚRODKI KARNE

Katalog tych środków jest zawarty w art. 39 kk. Środki karne stosowane do żołnierzy są następujące: degradacja i obniżenie stopnia wojskowego art. 327, 328 kk.

Kodeks nie zna, przewidzianego w poprzednio obowiązujących przepisach, podziału na kary zasadnicze i dodatkowe. Miejsce tych ostatnich zajęły natomiast tzw. środki karne, wyliczone w art. 39 KK.

Środkami karnymi są:

1. Pozbawienie praw publicznych

2. Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej

3. Zakaz prowadzenia pojazdów

4. Przepadek przedmiotów

5. Obowiązek naprawienia szkody

6. Nawiązka

7. Świadczenie pieniężne

8. Podanie wyroku do publicznej wiadomości

Środki karne można podzielić na wymierne w czasie (pozbawienie praw i zakazy wymienione w art. 39 § 1-3 KK) i środki karne jednorazowe (art. 39 § 4-8 KK). Środki karne wymierne w czasie orzeka się na okres od roku do 10 lat (art. 43 § 1 KK). Okres ten biegnie od uprawomocnienia się wyroku, z tym że nie biegnie on w czasie odbywania kary pozbawienia wolności, chociażby orzeczonej za inne przestępstwo (art. 43 § 2 KK). W przypadku orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów okres, na który orzeczono zakaz, nie biegnie do chwili zwrotu przez skazanego dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdu (art. 43 § 3 KK). Inny możliwy podział to :

— takie w których przeważa element represyjny: pozbawienie praw publicznych i przepadek przedmiotów pochodzących z przestępstwa ;

— takie w których przeważa element prewencyjny : zakaz prowadzenia określonej działalności, zakaz prowadzenia pojazdów, przepadek narzędzi przestępstwa.

Środek karny zamiast kary - art. 59

Warunki takiego orzeczenia:

jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 3 albo alternatywnie karami grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności

Sąd może odstąpić od wymierzenia kary i ograniczyć się do orzeczenia środka karnego, jeżeli jego (sądu) orzeczenie wystarczy do spełnienia celów kary. Szczególną przesłanką jest tu nieznaczna społeczna szkodliwość czynu, ustalenie stopnia szkodliwości następuje w oparciu o podmiotowe i przedmiotowe kryteria (art. 115 § 2), znaczny, nieznaczny, lub znikomy. Znamiona ocenne - człowiek dokonuje oceny byle była taka ocena, która by odpowiadała społecznemu poczuciu sprawiedliwości.

1. Pozbawienie praw publicznych

Art. 40.

§ 1. Pozbawienie praw publicznych obejmuje utratę czynnego i biernego prawa wyborczego do organu władzy publicznej, organu samorządu zawodowego lub gospodarczego, utratę prawa do udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości oraz do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego lub zawodowego, jak również utratę posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego; pozbawienie praw publicznych obejmuje ponadto utratę orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz utratę zdolności do ich uzyskania w okresie trwania pozbawienia praw.

§ 2. Sąd może orzec pozbawienie praw publicznych w razie skazania na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie.

Środek o wyraźnie represyjnym charakterze, orzekany za szczególnie ciężkie przestępstwa. Polega na pozbawieniu lub uszczupleniu określonych praw politycznych i obywatelskich.

Obejmuje:

1.utratę czynnego i biernego prawa wyborczego do organów władzy publicznej,

organów samorządu zawodowego lub gospodarczego

2.Utratę prawa do udziału w wymiarze sprawiedliwości, czyli wykonywania funkcji np.

ławnika, obrońcy

3.Utratę prawa do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i

samorządu terytorialnego lub zawodowego

4.Utratę posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego

5.Utratę orderów, odznaczeń i tytułów honorowych (chodzi o tytuł np. honorowego

obywatela miasta a nie o tytuły naukowe) nie wpływa na ordery wojskowe uzyskane

za granicą

6.Utratę zdolności do uzyskania tych odznaczeń i stopni w okresie trwania pozbawienia

praw.

Nie pozbawia skazanego czynnego prawa wyborczego, ogranicza bierne prawo wyborcze.

Pozbawienie praw publicznych sad może orzec zgodnie z art. 40 § 2 KK

Orzeczenie tego środka jest fakultatywne w razie skazania na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie. Pozbawienie nie obejmuje tytułów naukowych, skutkuje utratę tytułów honorowych. Obejmuje utratę praw i niemożność ich nabycia w okresie trwania kary. Jej upływ nie powoduje automatycznie odzyskania utraconych praw i odznaczeń, a jedynie przywraca zdolność do ich uzyskania.

2. Zakaz zajmowania stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej

Art. 41.

§ 1. Sąd może orzec zakaz zajmowania określonego stanowiska albo wykonywania określonego zawodu, jeżeli sprawca nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu albo okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.

§ 2. Sąd może orzec zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej w razie skazania za przestępstwo popełnione w związku z prowadzeniem takiej działalności, jeżeli dalsze jej prowadzenie zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.

Orzeczenie jest fakultatywne, może nastąpić wtedy, gdy sprawca przy popełnieniu określonego przestępstwa nadużył stanowiska lub uprawnień zawodowych do popełnienia przestępstwa albo okazał, że dalsze sprawowanie funkcji związanej z zajmowanym stanowiskiem, wykonywanie zawodu lub prowadzenie działalności zagraża istotnym dobrom chronionym prawem

Nadużycie - oznacza przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązku

Zawód to zajęcie zarobkowe wymagające szczególnego, specjalnego upoważnienia, wiadomości i umiejętności, najczęściej potwierdzonych urzędowo

Stanowisko - wiąże się z wykonywaną funkcją, przy czym może to być funkcja kierownicza, ale nie tylko; powinna wiązać się z określonym zakresem obowiązków i wynikającą z tego odpowiedzialnością.

Działalność nie wymaga urzędowo potwierdzonych kwalifikacji.

Zakaz wiąże się z ochroną interesu społecznego - sprawca nadużywał uprawnień albo okazał rażący brak kwalifikacji.

Orzeczenie zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej również jest fakultatywne. Orzeczenie tego zakazu może nastąpić w razie skazania za przestępstwo popełnione w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej jeżeli dalsze jej prowadzenie zagraża istotnym dobrom chronionym prawem - funkcja prewencyjna.

Wymiar w/w środków reguluje art. 43 §1 i2. Oba w/w orzekane są w latach na okres od 1 do lat 10, obowiązują od dnia uprawomocnienia, okres, na który jest orzeczony nie biegnie w czasie odbywania kary chociażby za inne przestępstwo. Skrócenie - art. 84 kk.

Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej według art. 41 KK sąd może orzec zakaz zajmowania określonego stanowiska lub wykonywania określonego zawodu, jeżeli:

- sprawca przy popełnieniu przestępstwa nadużył stanowiska lub zawodu

- okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem

3. Zakaz prowadzenia pojazdów

Art. 42.

§ 1. Sąd może orzec zakaz prowadzenia pojazdów określonego rodzaju w razie skazania osoby uczestniczącej w ruchu za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, w szczególności jeżeli z okoliczności popełnionego przestępstwa wynika, że prowadzenie pojazdu przez tę osobę zagraża bezpieczeństwu w komunikacji.

§ 2. Sąd orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych albo pojazdów mechanicznych określonego rodzaju, jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa wymienionego w § 1 był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia określonego w art. 173, 174 lub 177.

§ 3. Sąd może orzec zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na zawsze, jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa określonego w art. 173 lub 174, którego następstwem jest śmierć innej osoby lub ciężki uszczerbek na jej zdrowiu, albo w czasie popełnienia przestępstwa określonego w art. 177 § 2 lub w art. 355 § 2 był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia.

§ 4. Sąd orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na zawsze w razie ponownego skazania osoby prowadzącej pojazd mechaniczny w warunkach określonych w § 3.

Obejmuje pojazdy mechaniczne jak i nie mechaniczne.

Pojazd mechaniczny - jest to pojazd poruszany za pomocą umieszczonego w nim silnika przeznaczonego lub przystosowanego do ruchu na lądzie, w wodzie lub w powietrzu.

Przeznaczony do ruchu - nie oznacza, że w konkretnej sytuacji pojazd musi być sprawny technicznie cecha przystosowania do ruchu wskazuje, że jest on sprawny technicznie

Pojazd niemechaniczny - to inny pojazd - np. rower

Uzbrojony pojazd mechaniczny to jest taki, w którym ze względem na typ lub zadania pojazdu broń stanowi trwały element jego wyposażenia

Zakaz może dotyczyć prowadzenia:

— pojazdów określonego rodzaju

— wszelkich pojazdów mechanicznych (drogowych, wodnych, powietrznych)

— pojazdów mechanicznych określonego rodzaju (np. tylko powietrznych)

Jest fakultatywny lub obligatoryjny, Jest orzekany na określony czas tj., od 1 do 10 lat lub na zawsze.

Obejmuje zarówno utratę prawa prowadzenia pojazdów jak i zakaz nadania sprawcy takiego uprawnienia w czasie orzeczonym w orzeczeniu.

Fakultatywny zakaz prowadzenia pojazdów określonego rodzaju na określony czas art. 42 § 1. Podstawa orzeczenia tego zakazu jest skazanie prowadzącego pojazd za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, w szczególności jeżeli z okoliczności popełnionego przestępstwa wynika że prowadzenie pojazdu przez te osobę zagraża bezpieczeństwu w komunikacji. Chodzi tu o skazanie za sprowadzenie katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym art. 173, sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy art. 174, spowodowanie wypadku komunikacyjnego art. 177, prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego art. 178a, spowodowanie wypadku przez żołnierza prowadzącego uzbrojony pojazd mechaniczny art. 355

Stan nietrzeźwości art. 115 §16

Środek odurzający - art. 6 pkt 2 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii z 24.04.1997r. - to każda substancja pochodzenia naturalnego lub syntetycznego działający na ośrodkowy układ nerwowy określa w wykazie środków odurzających, a wykaz to załącznik do ustawy.

Obligatoryjny zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych albo pojazdów mechanicznych określonego rodzaju - art. 42 §2

Orzeczenie tego zakazu następuje wtedy, gdy sprawca w czasie popełnienia przestępstwa w/w był:

— w stanie nietrzeźwości

— pod wpływem środka odurzającego

— albo wtedy, gdy zbiegł z miejsca katastrofy lub wypadku komunikacyjnego

Fakultatywny zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na zawsze art. 42 § 3

Orzeczenie tego zakazu wymaga ustalenia

— że sprawca w czasie sprowadzenia katastrofy art. 173 lub bezpośredniego jej

niebezpieczeństwa art. 174, którego następstwem jest śmierć innej osoby lub ciężki

uszczerbek na jej zdrowiu art. 156, był:

— że sprawca w czasie spowodowania ciężkiego wypadku komunikacyjnego art. 177 §

2 lub w czasie spowodowania ciężkiego wypadku przez żołnierza prowadzącego

uzbrojony pojazd mechaniczny art. 355 § 2, był:

w stanie nietrzeźwości

pod wpływem środka odurzającego

zbiegł z miejsca zdarzenia

Obligatoryjny zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na zawsze art. 42 § 4

Orzeczenie następuje w razie ponownego skazania osoby prowadzącej pojazd mechaniczny w warunkach wyżej przedstawionych, tj. warunkach określonych w § 3 art. 42

Bieg zakazu prowadzenia pojazdów - art. 43 § 1, 2, 3

Uznanie zakazu za wykonany - art. 84

Niestosowanie się do tego zakazu = odpowiedzialność z art. 244

Art. 43.

§ 1. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, pozbawienie praw publicznych oraz zakazy wymienione w art. 39 pkt 2 lub 3 orzeka się w latach, od roku do lat 10.

§ 2. Pozbawienie praw publicznych lub zakaz obowiązuje od uprawomocnienia się orzeczenia; okres, na który środek orzeczono, nie biegnie w czasie odbywania kary pozbawienia wolności, chociażby orzeczonej za inne przestępstwo.

§ 3. Orzekając zakaz określony w art. 42, sąd nakłada obowiązek zwrotu dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdu; do chwili wykonania obowiązku okres, na który orzeczono zakaz, nie biegnie.

Zakaz prowadzenia pojazdów przewiduje kodeks wykroczeń za wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu w ruchu, polegające na :

— spowodowanie zagrożenia przez niezachowanie należytej ostrożności,

— prowadzenie pojazdu po użyciu alkoholu lub innego działającego środka,

— niezastosowaniu się do sygnałów kontroli ruchu drogowego w celu uniknięcia kontroli,

— nieudzieleniu pomocy przez uczestnika wypadku innej ofierze wypadku.

4. Przepadek przedmiotów art. 44

Art. 44.

§ 1. Sąd orzeka przepadek przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa.

§ 2. Sąd może orzec, a w wypadkach wskazanych w ustawie orzeka, przepadek przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa.

§ 3. Jeżeli orzeczenie przepadku określonego w § 2 byłoby niewspółmierne do wagi popełnionego czynu, sąd zamiast przepadku może orzec nawiązkę na rzecz Skarbu Państwa.

§ 4. Jeżeli orzeczenie przepadku określonego w § 1 lub 2 nie jest możliwe, sąd może orzec przepadek równowartości przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa lub przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa.

§ 5. Przepadku przedmiotów określonych w § 1 lub 2 nie orzeka się, jeżeli podlegają one zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi.

§ 6. W razie skazania za przestępstwo polegające na naruszeniu zakazu wytwarzania, posiadania, obrotu, przesyłania, przenoszenia lub przewozu określonych przedmiotów, sąd może orzec, a w wypadkach przewidzianych w ustawie orzeka, ich przepadek.

§ 7. Jeżeli przedmioty wymienione w § 2 lub 6 nie stanowią własności sprawcy, ich przepadek można orzec tylko w wypadkach przewidzianych w ustawie; w razie współwłasności orzeka się przepadek udziału należącego do sprawcy lub przepadek równowartości tego udziału.

§ 8. Objęte przepadkiem przedmioty przechodzą na własność Skarbu Państwa z chwilą uprawomocnienia się wyroku.

Obejmuje trzy grupy przedmiotów:

— jako przepadek przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa § 1 to tzw.

producta sceleris - tzn. owoce przestępstwa, chodzi tu o np. rzeczy skradzione a nie

o pieniądze uzyskane z ich sprzedaży, chodzi o przedmioty, które nie podlegają

zwrotowi pokrzywdzonemu

— w postaci przepadku przedmiotów stanowiących mienie ruchome, które służyły lub

były przeznaczone do popełnienia przestępstwa § 2, przedmioty te to tzw. instrumenta

sceleris, chodzi tu o narzędzia przestępstwa, czyli o rzeczy wytworzone lub

przysposobione do popełnienia przestępstwa, chodzi też o przedmioty, czyli o rzeczy

ogólnego użytku przeznaczone do popełnienia przestępstwa. Nie można stawiać

znaku = narzędziem a przedmiotem;

— przedmioty, których wytwarzanie, obrót lub przewóz jest zabronione przez prawo.

Przesłanką orzeczenia przepadku narzędzi jest przestępstwo umyślne.

Podlegające przepadkowi przedmioty muszą pozostawać w proporcjonalności do wagi przestępstwa - wynika to w sposób jednoznaczny z art. 44 § 3

Pojazd może stanowić narzędzie gdy jest przystosowany lub wykorzystywany do przestępczego procederu, a nie gdy został użyty jedynie do transportu osób lub przedmiotów albo też jako miejsce, w którym przestępstwa dokonano. Przepadku nie stosuje się gdy jego orzeczenie byłoby niewspółmierne do wagi czynu. Można wtedy orzec nawiązkę.

Środek ten występuje w postaci:

w przepadku przedmiotów, których wytwarzanie, posiadanie lub przewóz jest zakazany - art. 44 § 5 np. nielegalne posiadanie broni

Przepadek określany w art. 44 § 1 jest obligatoryjny, natomiast ten z art. 44 § 2 i § 5 jest fakultatywny

Jeżeli przedmioty, które służyły albo były przeznaczone do popełnienia przestępstwa, lub których posiadanie lub obrót jest zakazany, nie stanowią własności sprawcy ich przepadek może nastąpić tylko w wypadkach wskazanych w ustawie. Tak stanowi art. 44 § 6

Przy współwłasności orzeka się przepadek udziału albo obowiązek uiszczenia równowartości.

Przepadek przedmiotów pochodzących z przestępstwa - środek ten jest uregulowany w art. 44, 45 KK, dotyczy:

- przedmiotów pochodzących bezpośredni z przestępstwa - obligatoryjny - nie może nastąpić kosztem praw pokrzywdzonego ;

- przepadek korzyści majątkowych pochodzących chociażby pośrednio z popełnienia przestępstwa, w przypadku niemożności obowiązek uiszczenia kwoty pieniężnej.

4. Zwrot korzyści majątkowej uzyskanej z przestępstwa

Art. 45.

§ 1. Jeżeli sprawca osiągnął z popełnienia przestępstwa, chociażby pośrednio, korzyść majątkową niepodlegającą przepadkowi przedmiotów wymienionych w art. 44 § 1 lub 6, sąd orzeka przepadek takiej korzyści albo jej równowartości. Przepadku nie orzeka się w całości lub w części, jeżeli korzyść lub jej równowartość podlega zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi.

§ 2. W razie skazania za przestępstwo, z którego popełnienia sprawca osiągnął, chociażby pośrednio, korzyść majątkową znacznej wartości, uważa się, że mienie, które sprawca objął we władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł w czasie popełnienia przestępstwa lub po jego popełnieniu, do chwili wydania chociażby nieprawomocnego wyroku, stanowi korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa, chyba że sprawca lub inna zainteresowana osoba przedstawi dowód przeciwny.

§ 3. Jeżeli okoliczności sprawy wskazują na duże prawdopodobieństwo, że sprawca, o którym mowa w § 2, przeniósł na osobę fizyczną, prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej, faktycznie lub pod jakimkolwiek tytułem prawnym, mienie stanowiące korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa, uważa się, że rzeczy będące w samoistnym posiadaniu tej osoby lub jednostki oraz przysługujące jej prawa majątkowe należą do sprawcy, chyba że zainteresowana osoba lub jednostka organizacyjna przedstawi dowód zgodnego z prawem ich uzyskania.

§ 4. Przepisy § 2 i 3 stosuje się także przy dokonaniu zajęcia stosownie do przepisu art. 292 § 2 Kodeksu postępowania karnego, przy zabezpieczeniu grożącego przepadku korzyści oraz przy egzekucji tego środka. Osoba lub jednostka, której dotyczy domniemanie ustanowione w § 3, może wystąpić z powództwem przeciwko Skarbowi Państwa o obalenie tego domniemania; do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy postępowanie egzekucyjne ulega zawieszeniu.

§ 5. W razie współwłasności orzeka się przepadek udziału należącego do sprawcy lub przepadek równowartości tego udziału.

§ 6. Objęta przepadkiem korzyść majątkowa lub jej równowartość przechodzi na własność Skarbu Państwa z chwilą uprawomocnienia się wyroku, a w wypadku, o którym mowa w § 4 zdanie drugie, z chwilą uprawomocnienia się wyroku oddalającego powództwo przeciwko Skarbowi Państwa.

Korzyści majątkowe - rzeczy stanowiące mienie ruchome lub nieruchome, środki płatnicze, dewizy i papiery wartościowe a także wierzytelności i inne prawa majątkowe.

Przepadkowi podlegają korzyści pochodzące bezpośrednio z przestępstwa, jak i pochodzące pośrednio, tzn. w wyniku obrotu korzyściami bezpośrednimi. W tym pojęciu mieszczą się rzeczy stanowiące mienie ruchome i nieruchome. Orzeczenie fakultatywne przepadku korzyści lub jej równowartości pochodzącej z jakiegokolwiek przestępstwa. W wypadku skazania sprawcy z art. 65 orzeczenie przepadku jest obligatoryjne.

Dotyczy innych podmiotów niż sprawca. W razie skazania za przestępstwo przynoszące korzyści majątkowe osobie fizycznej, osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej popełnione przez sprawcę działającego w imieniu lub interesie jednego z w/w podmiotów sąd zobowiązuje podmiot, który uzyskał korzyść do jej zwrotu na rzecz Skarbu Państwa jeżeli korzyść nie podlega zwrotowi innemu podmiotowi.

Przez osobę fizyczną należy rozumieć każdego człowieka od chwili jego urodzenia, będący podmiotem praw i obowiązków. Osoba prawna oznacza każda jednostkę organizacyjną której przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Jednostka organizacyjna bez osobowości prawnej - jednostka o wyodrębnionym majątku, mająca zorganizowaną strukturę wewnętrzną ujętą w ramy organizacyjne, tu zaliczyć można np. zewnętrzną spółkę cywilną, spółkę jawną, komandytową.

5. Obowiązek naprawienia szkody art. 46

Art. 46.

§ 1. W razie skazania za przestępstwo spowodowania śmierci, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji lub przestępstwo przeciwko środowisku, mieniu lub obrotowi gospodarczemu, sąd, na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej, orzeka obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody w całości albo w części; przepisów prawa cywilnego o przedawnieniu roszczenia oraz możliwości zasądzenia renty nie stosuje się.

§ 2. Zamiast obowiązku określonego w § 1 sąd może orzec na rzecz pokrzywdzonego nawiązkę w celu zadośćuczynienia za ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała, rozstrój zdrowia, a także za doznaną krzywdę.

W całości lub części orzekane na wniosek poszkodowanego lub innej osoby, gdy:

— w razie skazania za przestępstwo spowodowania śmierci

— w razie skazania za przestępstwo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszeniu

czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia

— w razie skazania za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji

— w razie skazania za przestępstwo przeciwko środowisku

— w razie skazania za przestępstwo przeciwko mieniu

— w razie skazania za przestępstwo przeciwko obrotowi gospodarczemu.

Podstawą orzeczenia jest skazanie sprawcy za jedno z w/w przestępstw popełnionych nie tylko umyślnie. Przy orzekaniu należy kierować się zasadami prawa cywilnego dotyczącymi ustalenia wielkości szkody majątkowej i doznanej krzywdy ( szkoda niemajątkowa ), biorąc pod uwagę stopień przyczynienia się pokrzywdzonego do jej powstania. Uwzględnia się te składniki lub elementy szkody, które wynikły bezpośrednio z zachowania się sprawcy lub ze skutków tego zachowania się. W wypadku skazania osób współdziałających w popełnieniu przestępstwa, sąd powinien orzec wobec każdego ze współdziałających obowiązek naprawienia szkody stosownie do udziału w wyrządzonej szkodzie. Dopuszczalne jest także solidarne zobowiązanie współsprawców do naprawienia szkody w całości lub części. Wykonanie prawomocnie orzeczonego obowiązku naprawienia następuje w trybie KPC.

Obowiązek naprawienia szkody z punktu widzenia pokrzywdzonego bardziej istotne od ukarania sprawcy jest naprawienie wyrządzonej przestępstwem szkody. Dlatego też np. art. 53 § 2 KK do istotnych czynników wpływających na sądowy wymiar kary zalicza staranie sprawcy o naprawienie wyrządzonej szkody. Podobnie art. 60 § 2 KK traktuje naprawienie szkody, starania o jej naprawienie lub zapobieżenie lub uzgodnienie z pokrzywdzonym sposobu naprawienia szkody - jako istotną przesłankę nadzwyczajnego złagodzenia kary.

6. Nawiązka art. 47

Art. 47.

§ 1. W razie skazania za umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu albo za inne przestępstwo umyślne, którego skutkiem jest śmierć człowieka, ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia, sąd może orzec nawiązkę na wskazany cel społeczny związany z ochroną zdrowia.

§ 2. W razie skazania za przestępstwo przeciwko środowisku, sąd może orzec nawiązkę na wskazany cel społeczny związany z ochroną środowiska.

Art. 47a.

W razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 173, 174, 177 lub 355, prowadzącego pojazd mechaniczny, jeżeli był w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo zbiegł z miejsca zdarzenia, sąd orzeka nawiązkę na rzecz instytucji lub organizacji społecznej, do której zadań lub statutowych celów należy świadczenie pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych.

Wywodzi się ze Statutów Litewskich, a S.L. to akty z XVI wieku.

Polega na obowiązku zapłacenia określonej kwoty na rzecz pokrzywdzonego lub inny cel. Jest to środek o charakterze karno-odszkodowawczym. Element karny wiąże się z dolegliwością ekonomiczną wymierzaną w związku z popełnieniem przestępstwa, z brakiem uzależnienia nawiązki od rozmiaru szkody. Gdy nawiązkę orzeczono na rzecz pokrzywdzonego, występuje element zryczałtowanego odszkodowania a jeżeli jest tylko zryczałtowane, to nie zamyka pokrzywdzonemu możliwości dochodzenia pełnej rekompensaty szkody (na drodze cywilnej).

W razie skazania:

— za umyślne przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu (rozdział XIX) albo za inne

przestępstwo umyślne, którego skutkiem jest śmierć człowieka, ciężki

uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządów ciała lub rozstrój

zdrowia (np. art. 280). Nawiązka ma być orzeczona na cel społeczny

związany z ochroną zdrowia (art. 47 § 1)

— w razie skazania za przestępstwo przeciwko środowisku. Ma być orzeczona

na cel społeczny związany z ochroną środowiska (art. 47 § 2)

— w razie skazania za przestępstwo zniesławienia lub zniewagi (art. 212 § 2, art.

216 § 4). Ma być orzeczona na rzecz pokrzywdzonego, PCK, albo na inny cel

społeczny, wskazany przez pokrzywdzonego. Można orzec tylko jedną

nawiązkę (np. jeżeli orzeczono na rzecz PCK to nie można już drugiej na rzecz

pokrzywdzonego)

— w razie skazania za kradzież lub wyrąb drzewa (art. 290). Ma być orzeczona

na rzecz pokrzywdzonego

— w razie skazania sprawcy za: sprowadzenie katastrofy w ruchu lądowym,

wodnym lub powietrznym; sprowadzenie bezpośredniego jej

niebezpieczeństwa (art. 173, 174)

— w razie skazania sprawcy za spowodowanie wypadku komunikacyjnego (art.

177)

— w razie skazania sprawcy za spowodowanie wypadku przez żołnierza

prowadzącego uzbrojony pojazd mechaniczny (art. 355) jeżeli był: w stanie

nietrzeźwości; pod wpływem środka odurzającego; zbiegł z miejsca zdarzenia

(art. 47 a). Ma być orzeczona na rzecz instytucji lub organizacji społecznej, do

której zadań lub statutowych celów należy świadczenie pomocy osobom

poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych.

Orzeczenie nawiązki, o której mowa w pkt 1-3 jest fakultatywne, a w pkt 4-7 jest obligatoryjne

Zamiast obowiązku naprawienia szkody można orzec nawiązkę jako zadośćuczynienie za ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała, rozstrój zdrowia doznaną krzywdę. W wypadku innych przestępstw tylko na podstawie szczególnego przepisu.

Wysokości nawiązki w wypadkach określonych w pkt 1 i 3 nie może przekraczać dziesięciokrotności najniższego miesięcznego wynagrodzenia. Nawiązka określona w pkt 2 może być orzeczona w wysokości od 3x do 20x najniższego wynagrodzenia (art. 48 § 1 i 2). Wysokość nawiązki za występek określony w pkt 4 wynosi podwójną wartość wyrąbanego lub skradzionego drzewa. Nawiązka określona 7w pkt 5-7 orzeka się w wysokości od 3x do 100x najniższego wynagrodzenia (art. 48 § 3)

Art. 48.

§ 1. Wysokość jednej nawiązki nie może przekraczać dziesięciokrotności najniższego miesięcznego wynagrodzenia w czasie orzekania w pierwszej instancji.

§ 2. Nawiązka określona w art. 47 § 2 może być orzeczona w wysokości od trzykrotnego do dwudziestokrotnego najniższego wynagrodzenia w czasie orzekania w pierwszej instancji.

§ 3. Nawiązkę określoną w art. 47a orzeka się w wysokości od trzykrotnego do stukrotnego najniższego wynagrodzenia w czasie orzekania w pierwszej instancji.

7. Świadczenie pieniężne art. 49

Art. 49.

Odstępując od wymierzenia kary, a także w wypadkach przewidzianych w ustawie, sąd może orzec świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt 7 na określony cel społeczny; nie może ono przekroczyć trzykrotności najniższego miesięcznego wynagrodzenia w czasie orzekania w pierwszej instancji.

Art. 49a.

§ 1. W razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 178a, sąd orzeka świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt 7 na rzecz instytucji lub organizacji społecznej określonej w art. 47a.

§ 2. Świadczenie pieniężne określone w § 1 nie może przekroczyć dziesięciokrotności najniższego wynagrodzenia w czasie orzekania w pierwszej instancji.

Świadczenie pieniężne, jest nowym środkiem karnym, wprowadzonym przez KK z 1997 roku. Polega ono na wpłaceniu określonej kwoty (nie wyższej jednak od trzykrotności najniższego miesięcznego wynagrodzenia w czasie orzekania w I instancji) na określony cel społeczny (art. 49 KK)

Nie jest formą naprawienia szkody i nie może go zastępować. Pełni funkcje wychowawcze i prewencyjne. Środek ten ma kształtować świadomość prawną. Jest zewnętrznym wyrazem tego, że sprawca popełnił czyn zabroniony. Polega na wpłaceniu określonej kwoty, nie wyższej niż 3x najniższe wynagrodzenie na określony cel społeczny. Środek ten można orzec w przypadku:

gdy sad odstępuje od wymierzenia kary (np. art. 25 § 3)

gdy ustawa przewiduje możliwość orzeczenia tego świadczenia (np. art. 67 § 3)

Orzeczenie świadczenia pieniężnego w trybie dodanego art. 49a - przepis ten przewiduje obligatoryjne orzeczenie świadczenia pieniężnego w razie orzeczenia sprawcy z przestępstwo prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości, lub pod wpływem środka odurzającego (art. 178a). Obligatoryjne świadczenie pieniężne ma być orzeczone na rzecz instytucji lub organizacji społecznej, do której zadań lub statutowych celów należy świadczenie pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych. Świadczenie to nie może przekroczyć 10x najniższego wynagrodzenia w czasie orzekania w I instancji

8. Podanie wyroku do publicznej wiadomości,

Art. 50.

Sąd może orzec w wypadkach przewidzianych w ustawie podanie wyroku do publicznej wiadomości w sposób przez siebie określony. Zwiększenie społecznego oddziaływania kary ( prewencja ogólna ) a także interes pokrzywdzonego.

Ma znaczenie ogólnoprewencyjne, tzn. przez rozpowszechnianie wiadomości o skazaniu powstrzymywać ma innych od popełniania przestępstw. Podanie wyroku do wiadomości publicznej może nastąpić tylko w wypadkach wskazanych w ustawie. W KK taki wypadek przewiduje w art. 215 oraz w art. 178 § 2 i 178a § 3 - na wniosek pokrzywdzonego - w sprawach o zniesławienie w razie skazania za spowodowanie katastrofy lub wypadku komunikacyjnego albo tylko prowadzenie pojazdu przez osobę nietrzeźwą lub będącą pod wpływem środka odurzającego. Przyjęta regulacja podważa sens wprowadzenia do KK tego środka karnego skoro go można użyć tylko na podstawie przepisu szczególnego. Postuluje się unikanie dodatkowo orzekania tego środka. Postulat zmiany tej regulacji.

IV. WYMIAR KARY

Wymiar kary

— ustawowy,

— sądowy.

1. Ustawowy wymiar kary - ustanawia granice kary, które ustawa określa dla danego sprawcy za popełnienie zarzucanego mu przestępstwa. Granice te wynikają głównie z sankcji przepisu określające to przestępstwo, ale wpływają na nie i inne przepisy, np. przepisy o recydywie. Najczęściej odpowiada sankcji przewidzianej za dany typ przestępstwa w części szczególnej KK lub innej ustawie karnej, ale pojęć tych nie należy utożsamiać, gdyż zagrożenia ustawowe modyfikować mogą także normy zawarte w przepisach części ogólnej KK. Chodzi tu jedynie o regulacje mające charakter obligatoryjny, które zmieniają granice sankcji za dane przestępstwo. Nie można zaliczać tu modyfikacji wynikających z nadzwyczajnego złagodzenia lub obostrzenia kary chociażby były one określone w ustawie jako obligatoryjne. Sposób ukształtowania ustawowego wymiaru kary określa granice swobody sędziowskiej. Zasada ograniczonej ( względnej ) swobody sądów w wymiarze kary.

2. Sądowy wymiar kary - nazywany niekiedy także sędziowskim wymiarem kary, rozumiemy orzeczenie kary przez sąd konkretnemu sprawcy w konkretnej sprawie karnej. Kara orzeczona za konkretny czyn. Określenie wymiaru kary, środka karnego albo środka związanego z poddaniem próbie ( probacyjnego ) wobec sprawcy przestępstwa, którego wina została udowodniona w postępowaniu karnym. Następuje on w granicach ustawowego zagrożenia, przy uwzględnieniu wskazanych w ustawie zasad i dyrektyw wymiaru kary i innych środków karnych, tj. w ramach ustawowego wymiaru tych kar i środków. Sądowym wymiarem kary rządzą określone zasady - idee kształtujące dany system, które mają znaczenie normatywne w tym sensie, iż regulują one sposób rozstrzygania kwestii związanych ze stosowaniem przepisów o orzekaniu kar i środków karnych. Wątpliwości należy rozstrzygać zgodnie z odpowiednią zasadą.

Do zasad sądowego wymiaru kary możemy zaliczyć:

- zasadę swobodnego uznania sędziowskiego w ramach ustawy, zasada ta wynika z treści początkowego fragmentu art. 53 § 1 KK „sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę...” wiąże się z konstytucyjnie gwarantowaną niezawisłością sądów, które podlegają tylko Konstytucji i ustawom. Oznacza to, że nikt nie ma prawa wywierać nacisku na sąd lub w inny sposób wpływać na wydawane wyroki. Swoboda sędziowska nie oznacza jednak dowolności, jej ramy zakreśla ustawowy wymiar kary za poszczególne typy przestępstw oraz obowiązek kierowania się przez sąd wskazanymi w ustawie zasadami czy dyrektywami wymiaru kary lub środków karnych.

- humanitaryzm kary, art. 3 KK kary oraz środki karne przewidziane w KK stosuje się z uwzględnieniem zasad humanitaryzmu, w szczególności z poszanowaniem godności człowieka. Przy wymiarze i wykonaniu kary oraz środków karnych nakazuje kierowanie się godnością człowieka, a w szczególności dążeniem do minimalizowania dolegliwości wynikających z kar i środków karnych, naturalnie w granicach określonych ich celami.

- zasadę indywidualizacji kary i środków karnych, zasada ta został wyrażona w art. 55 KK, stwierdzającym że : „okoliczności wpływające na wymiar kary uwzględnia się tylko co do osoby, której dotyczą”. Dostosowanie ich do indywidualnych właściwości i warunków osobistych sprawcy oraz możliwości i perspektyw zapobiegawczego i wychowawczego oddziaływania kary na niego.

- zasadę oznaczoności kary, kara wymierzana przez sąd musi być oznaczona co do rodzaju i wysokości;

- zasada preferencji kar i środków nieizolacyjnych znajduje wyraz zarówno w kolejności wymienienia kar w systemie kar, jak i normie zawartej a art. 58 wg której jeżeli ustawa przewiduje możliwość wyboru rodzaju kary, sąd orzeka karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko wtedy, gdy inna kara lub środek karny nie może spełnić celów kary. Akcentuje się prymat kar wolnościowych, dotyczy to szczególnie sankcji alternatywnych, gdzie orzeczenie kary pozbawienia wolności stanowi środek ostateczny. Zasada ta rozciąga się także na występki zagrożone karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 5 lat. W takich sprawach sąd może orzec zamiast kary pozbawienia wolności grzywnę lub karę ograniczenia wolności, w szczególności jeżeli orzeka równocześnie środek karny. Negatywną przesłanką zamiany kary pozbawienia wolności na grzywnę lub karę ograniczenia wolności jest uprzednie skazanie sprawcy na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 6 miesięcy bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo umyślne. Zasada nie dotyczy występków o dużej społecznej szkodliwości, a tym bardziej zbrodni, gdzie konieczne jest orzekanie bezwzględnej kary pozbawienia wolności ( w wypadku zbrodni najniższy wymiar wynosi 3 lata i nie podlega instytucji warunkowego zawieszenia wykonania kary ).

- zasada zaliczania faktycznego pozbawienia wolności na poczet orzeczonych kar - wynika z postulatu sprawiedliwości. Nakazuje by dolegliwość związana z tymczasowym aresztowaniem lub innym faktycznym pozbawieniem wolności została wyrównana przez zaliczenie jej na poczet orzeczonej kary art. 63 KK i przyjmuje się że jeden dzień pozbawienia wolności odpowiada dwóm dniom ograniczenia wolności lub dwóm dziennym stawkom grzywny przy wymierzeniu kary ograniczenia wolności lub grzywny jako kary samoistnej. W wypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności, obok którego orzeczono grzywnę, faktyczne pozbawienie wolności zalicza się na poczet grzywny. Zaliczalność okresu tymczasowego aresztowania zastosowanego w innej sprawie, w której postępowanie umorzono lub uniewinniono oskarzonego, na poczet orzeczonej kary - art. 417 KPK. Art. 63 rozstrzyga jednoznacznie, że na poczet orzeczonej kary zalicz się każde faktyczne pozbawienie wolności, a więc zarówno zatrzymanie przez policję o charakterze procesowym, jak i prewencyjnym, umieszczenie oskarżonego w szpitalu psychiatrycznym w celu przeprowadzenia obserwacji, umieszczenie w izbie wytrzeźwień czy przetrzymanie prze dłuższy okres czasu w jednostce policyjnej.

- zasada praworządności,

- zasada równości wobec prawa,

- zasada oszczędności czy ekonomii kary.

3. Zwykły wymiar kary: mieszczący się w granicach oznaczonych w ustawie

4. Nadzwyczajny wymiar kary: nadzwyczajne zaostrzenie wymiaru kary oraz nadzwyczajne złagodzenie wymiaru kary

Ustawowy wymiar kary

Przez ten wymiar rozumieć należy granice ustanowione przez ustawę. Nasze ustawodawstwo stosuje system sankcji względnie oznaczony tzn. polska ustawa nie określa kary w sposób ściśle oznaczony, tylko zakreśla granice.

Rodzaj kary za dane przestępstwo może wynikać nie tylko z przepisu z części szczególnej, ale także z zasad wymiaru kary zawartych w części ogólnej

Wysokość kary - kodeks karny w części ogólnej podaje granice art. 33, art. 34 § 1, art. 37, art. 322 § 2.

W sankcjach przewidzianych w części szczególnej odchylenie od ogólnych granic następuje najczęściej w stosunku do kary pozbawienia wolności. Ulegają zwężeniu przez podniesienie dolnego wymiaru kary np. 1287 § 1. przez obniżenie górnego wymiaru np. art. 284 § 2, bądź przez zwężenie zarówno dolnego i górnego wymiaru kary art. 278 § 1.

DYREKTYWY SĄDOWEGO WYMIARU KARY I ŚRODKÓW KARNYCH

DYREKTYWY - zawarte w ustawie wskazania, którymi sąd ma obowiązek kierować się przy wymierzaniu kary i środków karnych. Główna funkcja tych dyrektyw - zapewnienie realizacji celów kary i środków karnych przyjętych w danym systemie prawnym.

Sąd wymierzający karę powinien kierować się nie tylko omówionymi zasadami, ale również wskazówkami bardziej sprecyzowanymi, określanymi jako dyrektywy sądowego wymiaru kary.

Zalicza się do nich:

- stopień winy sprawcy, zgodnie z art. 53 § 1 KK, dolegliwość kary nie może przekraczać stopnia winy. Stopień winy wyznacza więc górny pułap kary. Wymierzana kara nie może go przekroczyć, ale inne dyrektywy mogą spowodować wymierzenie kary łagodniejszej.

- stopień społecznej szkodliwości czynu, drugim kryterium wymiaru kary, wymienionym w art. 53 § 1 KK jest stopień społecznej szkodliwości społecznej czynu. Ustalenie stopnia społecznej szkodliwości konkretnego przestępstwa następuje w oparciu o przedmiotowe i podmiotowe kryteria wymienione w art. 115 § 2 KK.

- cele zapobiegawcze i wychowawcze w stosunku do skazanego (prewencja indywidualna), cele zapobiegawcze i wychowawcze, które kara ma osiągnąć w stosunku do skazanego, chodzi o prewencyjne oddziaływanie wymierzonej kary na jednostkę, której tę karę się wymierza. Kara ma zapobiec popełnieniu w przyszłości przestępstw przez samego skazanego. Efekt taki może być osiągnięty przez odstraszanie sprawcy od popełnienia przestępstw, przez uniemożliwienie mu ich popełnienia lub jego wychowanie (resocjalizację).

Uniemożliwienie popełniania przestępstw związane jest głównie z karą pozbawienia wolności oraz niektórymi karami dodatkowymi, np. z karą zakazu prowadzenia pojazdów albo z karą zakazu wykonywania zawodu. Pozbawienie wolności i kary dodatkowe znacznie ograniczają możliwości popełniania przestępstw, ale ich całkowicie nie wykluczają.

Resocjalizacja (wychowanie) skazanego oznacza takie kształtowanie osobowości sprawcy, jego poglądów i postawy wobec porządku prawnego, by po odbyciu kary nie popełniał on przestępstw (podniesienie poziomu wykształcenia, nauczenie zawodu, wyrobienie pozytywnej postawy wobec pracy).

- potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa (prewencja ogólna, generalna), kształtowanie świadomości prawnej społeczeństwa przez określony wymiar kary, to wpływanie na postawy tych, do których informacja o karze dociera. Prewencja generalna polega na odstraszaniu od popełnienia przestępstw tych osób, których nie powstrzymują od tego inne czynniki, takie jak np. zasady moralne.

rt. 53.

§ 1. Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę, bacząc, by jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględniając stopień społecznej szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.

Dyrektywy te dzielimy na ogólne i szczególne.

1. Dyrektywy ogólne - kształtują wymiar kary wobec ogółu sprawców przestępstw. Wskazane są w art. 53 § 1 KK i dotyczą także środków karnych. Dotyczą zarówno wyboru rodzaju kary, jak i konkretnej jej wielkości ( wymiaru ). Kształtują one sędziowski wymiar kary, czyli jednostkowy wymiar w konkretnej sprawie.

a) współmierność kary do stopnia winy - stopień winy pełni funkcję limitującą wysokość kary. Dolegliwość kary musi być współmierna do stopnia winy. Dyrektywa ta oznacza zakaz przekraczania przez karę stopnia winy. Ten stopień wyznacza górną granicę kary. Zakaz przekraczania stopnia winy powinien zabezpieczać przed orzekaniem niesprawiedliwych kar. Na stopień winy wpływają wszystkie kryteria społecznej szkodliwości. Przy ustalaniu stopnia winy należy uwzględnić przesłanki zarzucalności, jak i stosunek sprawcy do popełnionego czynu. Dyrektywa ta znana jest pod nazwą dyrektywy sprawiedliwościowej

b) współmierność kary do stopnia szkodliwości społecznej czynu - uwzględnia się tutaj przedmiotowe i podmiotowe przesłanki określające ten stopień. Szkodliwość tę współokreślają : waga naruszonego dobra, rozmiar wyrządzonej lub grożącej szkody, podmiotowe przesłanki kierujące sprawcą , sposób popełnienia czynu. Przesłanki podmiotowe odgrywają tutaj podwójną rolę. Wpływają na ocenę szkodliwości, a w aspekcie podmiotowej zarzucalności na ocenę winy sprawcy, którą należy rozpatrywać na tle społecznej szkodliwości jego czynu.

a i b - dyrektywy sprawiedliwościowe

c) cele zapobiegawcze i wychowawcze oddziaływania kary na sprawcę

to tzw. prewencja szczególna lub indywidualna. W przypadku prewencji szczególnej chodzi o oddziaływanie kary na sprawcę. Kara ma zapobiegać popełnianiu przestępstw w przyszłości. Adresatem jest tu oskarżony. Dominacja idei resocjalizacji została zastąpiona potrzebą szerszego stosowania środków oddziaływania resocjalizacyjnego w warunkach wolności kontrolowanej, tj. w ramach kary ograniczenia wolności oraz probacji związanej z warunkowym umorzeniem postępowania i warunkowym zawieszeniem wykonania kary. Szczególnoprewencyjne oddziaływanie kar i środków karnych wiąże się również z ich zapobiegawczą funkcją, polegającą na ochronie społeczeństwa przed niebezpieczeństwem ponownego popełnienia przestępstwa lub przestępstw przez sprawcę. Długotrwałe pozbawienie wolności niebezpiecznych sprawców przestępstw, w tym przestępców zawodowych i recydywistów, realizuje funkcję ochronną kary.

d) kształtowanie świadomości prawnej społeczeństwa tzw. pozytywna prewencja ogólna, źródło II połowa XVIII wieku Beccaria. Zmierza do kształtowania właściwych ocen i postaw prawnych, w szczególności zaś do utwierdzenia w społeczeństwie przekonania, że sprawcy ponoszą odpowiedzialność za popełniony czyn. Konsekwencją tej dyrektywy jest publikowanie wyroków. Chodzi o społeczne oddziaływanie kary, w szczególności utwierdzanie społeczeństwa w przekonaniu, iż sprawcy przestępstw ponoszą odpowiedzialność adekwatną do popełnionych czynów. Dyrektywa pozytywnej ... ma ścisły związek z dyrektywą współmierności kary do szkodliwości i winy, gdyż tylko kary sprawiedliwe mogą wywierać pozytywny i kształtujący wpływ na zachowania społeczne, budząc aprobatę dla kar orzekanych przez sądy.

Priorytetowe znaczenie należy dać dyrektywie prewencji indywidualnej, zależnym jednak od surowości orzeczonej kary lub środka. Ponieważ chodzi o orzekanie kary lub środka, przeto celom zapobiegawczym i wychowawczym w stosunku do sprawcy przyznać trzeba pierwszeństwo, zaś potrzebom społecznego oddziaływania kary jedynie rolę uzupełniającą.

2. Dyrektywy szczególne

-modyfikują dyrektywy ogólne - dotyczą jedynie określonych kategorii sprawców lub poszczególnych kar i środków karnych

a) dyrektywą szczególną dotyczącą wymiaru kary dla nieletnich odpowiadających w trybie art. 10 §2 a także wobec sprawców młodocianych (art. 115 §10) jest prymat wychowawczego oddziaływania kary art. 54 §1; art. 10 §3 - w stosunku do tych nieletnich o których mowa a) - obniżenie kary do 2/3 górnej granicy lub możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary. Dążenie do wychowawczego oddziaływania na młodocianych w warunkach wolności kontrolowanej, przez szerokie stosowanie środków probacji połączonych z dozorem kuratorskim, gdy są spełnione ustawowe warunki orzeczenia środka probacyjnego. Wobec młodocianych, dopuszczających się ciężkich przestępstw zachodzi potrzeba orzekania często surowych kar pozbawienia wolności, co przesuwa problem wychowawczego oddziaływania na proces wykonania kary. Wymiar kary - w granicach jej współmierności do winy sprawcy i stopnia społecznej szkodliwości czynu. Nieletni - dyrektywa prymatu celów wychowawczych z art. 54 stoi w wyraźnej kolizji z wyjątkowością karania nieletnich za najcięższe przestępstwa. Kary dożywocia nie orzeka się wobec osób, które w czasie popełnienia przestępstwa nie ukończyły 18 roku życia.

b) dyrektywa wymiaru grzywny - nieorzekanie grzywny niecelowej, dotyczy każdej grzywny jako kary samoistnej jak i orzekanej obok pozbawienia wolności.

należy uwzględnić dochody sprawcy, jago warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe

art. 58 §2 zabrania orzekania grzywny jeżeli dochody sprawcy, jago stosunki majątkowe lub możliwości zarobkowe uzasadniają przekonanie, że sprawca grzywny nie uiści i nie będzie można jej ściągnąć w drodze egzekucji.

OKOLICZNOŚCI WPŁYWAJĄCE NA WYMIAR KARY art. 53 §2 i §3

§ 2. Wymierzając karę, sąd uwzględnia w szczególności motywację i sposób zachowania się sprawcy, popełnienie przestępstwa wspólnie z nieletnim, rodzaj i stopień naruszenia ciążących na sprawcy obowiązków, rodzaj i rozmiar ujemnych następstw przestępstwa, właściwości i warunki osobiste sprawcy, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa i zachowanie się po jego popełnieniu, a zwłaszcza staranie o naprawienie szkody lub zadośćuczynienie w innej formie społecznemu poczuciu sprawiedliwości, a także zachowanie się pokrzywdzonego.

§ 3. Wymierzając karę sąd bierze także pod uwagę pozytywne wyniki przeprowadzonej mediacji pomiędzy pokrzywdzonym a sprawcą albo ugodę pomiędzy nimi osiągniętą w postępowaniu przed sądem lub prokuratorem.

Dotyczą przedmiotowej i podmiotowej charakterystyki przestępstwa i osoby sprawcy.

Przedmiotowe okoliczności - rozwijają i konkretyzują dyrektywę współmierności kary do stopnia społecznej szkodliwości czynu i winy. Podmiotowe - dyrektywę prewencji indywidualnej.

Mają charakter ocenny i nie są łagodzące ani obciążające.

Jedynie współdziałanie z nieletnim i recydywę ogólną ( ze względu na sposób życia ) traktować należy jako okoliczności obciążające.

Art. 53 §2 i 3 - nakazuje uwzględnić w szczególności w ramach dyrektyw ogólnych i szczegółowych:

1. sposób zachowania się sprawcy - znaczenie przedmiotowe i podmiotowe - wiąże się z charakterystyką czynu sprawcy. Sposób zachowania się sprawcy należą do znamion przestępstwa to ustalenie tego nie może wpływać na sądowy wymiar kary, gdyż okoliczność ta została uwzględniona przez ustawodawcę przy ustalaniu ustawowego wymiaru kary.

2. popełnienie przestępstwa wspólnie z nieletnim

3. motywacja sprawcy - może ona zasługiwać na uwzględnienie lub potępienie. Ma znaczenie zarówno w ocenie stopnia winy sprawcy, jak i dla ustalenia prognozy dotyczącej przyszłego zachowania się sprawcy, która jest istotnym składnikiem właściwego doboru i wymiaru kary lub innych środków;

4. rodzaj i rozmiar szkody wyrządzonej przestępstwem - szkoda majątkowa i niemajątkowa

5. rodzaj i stopień naruszenia ciążących na sprawcy obowiązków

6. rodzaj i rozmiar ujemnych następstw przestępstwa

7. właściwości i warunki osobiste sprawcy - cechy biologiczne, cechy charakteru w relacji z otoczeniem, sytuacja rodzinna, zatrudnienie, warunki materialne - nie mają wpływu na ocenę szkodliwości, mogą wpływać łagodząco lub obciążająco.

Do właściwości sprawcy należy to wszystko, co zawiera jego konstrukcja psychofizyczna (chodzi tu np. o stopień jego rozwoju psychicznego, cechy charakteru)

Do warunków osobistych sprawcy należą jego warunki materialne i rodzinne

8. sposób życia sprawcy przed popełnieniem przestępstwa i zachowanie się po jego popełnieniu (zwłaszcza czytać na jego korzyść starania o zadośćuczynienie społecznemu poczuciu sprawiedliwości)ale tylko pozytywny wynik mediacji albo ugody z pokrzywdzonym

9. przyznanie się do winy i złożenie szczerych wyjaśnień

10. zachowanie się pokrzywdzonego.

Okoliczności objęte ustawowymi znamionami czynu nie mogą stanowić podstawy do surowszego albo łagodniejszego wymiaru kary, gdyż uwzględnione zostały w procesie kryminalizacji czynu. Natomiast szczególne nasilenie tych okoliczności może być wzięte pod uwagę jako okoliczność obciążająca.

V. NADZWYCZAJNY WYMIAR KARY

Korektura ustawodawczego zagrożenia może polegać zarówno na obniżeniu jak i na podniesieniu granic zagrożenia, przewidzianego za przestępstwo przez nadzwyczajne złagodzenie kary lub nadzwyczajne jej obostrzenie.

1. NADZWYCZAJNE ZŁAGODZENIE KARY

Art. 60.

§ 1. Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w wypadkach przewidzianych w ustawie oraz w stosunku do młodocianego, jeżeli przemawiają za tym względy określone w art. 54 § 1.

§ 2. Sąd może również zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w szczególnie uzasadnionych wypadkach, kiedy nawet najniższa kara przewidziana za przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa, w szczególności:

1)˙jeżeli pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, szkoda została naprawiona albo pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody,

2)˙ze względu na postawę sprawcy, zwłaszcza gdy czynił starania o naprawienie szkody lub o jej zapobieżenie,

3)˙jeżeli sprawca przestępstwa nieumyślnego lub jego najbliższy poniósł poważny uszczerbek w związku z popełnionym przestępstwem.

§ 3. Sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet może warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli ujawni on wobec organu powołanego do ścigania przestępstw informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia.

§ 4. Na wniosek prokuratora sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy przestępstwa, który, niezależnie od wyjaśnień złożonych w swojej sprawie, ujawnił przed organem ścigania i przedstawił istotne okoliczności, nieznane dotychczas temu organowi, przestępstwa zagrożonego karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności.

§ 5. W wypadkach określonych w § 3 i 4 sąd wymierzając karę pozbawienia wolności do lat 5 może warunkowo zawiesić jej wykonanie na okres próby wynoszący do 10 lat, jeżeli uzna, że pomimo niewykonania kary sprawca nie popełni ponownie przestępstwa; przepisy art. 71-76 stosuje się odpowiednio.

§ 6. Nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia albo kary łagodniejszego rodzaju według następujących zasad:

1)˙jeżeli czyn stanowi zbrodnię, sąd wymierza karę pozbawienia wolności nie niższą od jednej trzeciej dolnej granicy ustawowego zagrożenia,

2)˙jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności nie niższa od roku, sąd wymierza grzywnę, karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności,

3)˙jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności niższa od roku, sąd wymierza grzywnę albo karę ograniczenia wolności.

§ 7. Jeżeli czyn zagrożony jest alternatywnie karami wymienionymi w art. 32 pkt 1-3, nadzwyczajne złagodzenie kary polega na odstąpieniu od wymierzenia kary i orzeczeniu środka karnego wymienionego w art. 39 pkt 2-8; przepisu art. 61 § 2 nie stosuje się.

Instytucja ta związana jest z zasadą indywidualizacji kary. Umożliwia wymierzenia kary celowej, pozwala też na uwzględnienie humanitarnych aspektów kary. Należy odróżnić nadzwyczajne złagodzenia kary od zwyczajnego złagodzenia kary.

Nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego w sankcji za dane przestępstwo albo na wymierzeniu kary łagodniejszej rodzajowo.

Zwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary w ramach zagrożenia lecz w jego dolnych granicach.

Nadzwyczajne złagodzenie kary może być albo fakultatywne albo obligatoryjne.

FAKULTATYWNE NADZWYCZJNE ZŁAGODZENIA

Podstawy wskazuje art. 60 z wyjątkiem § 3 gdzie jest orzekane obligatoryjnie.

Przesłanki stosowania:

1. w przypadkach przewidzianych w ustawie np. art. 14 §2 (por. art. 10 §3)

2. ze względu na osobę sprawcy, jego postawę albo sytuację

— w stosunku do młodocianego jeżeli przemawiają za tym względy

wychowawczego oddziaływania kary - art. 54 § 1 ;

— jeżeli pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, szkoda została naprawiona

albo pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób jej naprawienia ;

— jest to możliwe ze względu na postawę sprawcy, zwłaszcza jeżeli czynił

starania o naprawienie szkody lub o jej zapobieżenie, co powoduje, że

przewidziana w sankcji kara byłaby niewspółmiernie surowa ;

— jest to możliwe jeżeli sprawca przestępstwa nieumyślnego lub jego najbliższy

poniósł poważny uszczerbek w związku z popełnionym przestępstwem, co

powoduje, że nawet najniższa kara byłaby w tej sytuacji zbyt surowa ;

— gdy sprawca współdziałający z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa ujawnił wobec organu powołanego do ścigania przestępstw informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz inne okoliczności jego popełnienia

— na wniosek prokuratora - wobec sprawcy, który niezależnie od wyjaśnień złożonych w swojej sprawie ujawnił przed organem ścigania istotne okoliczności, nieznane temu organowi, przy czym przestępstwo to jest zagrożone karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności.

W wypadku zbiegu podstaw sąd tylko raz łagodzi karę, ale na podstawie wszystkich tych podstaw łącznie, które muszą być w orzeczeniu powołane.

Rodzaje motywów ustawodawczych złagodzenia kary :

— wiktymologiczny - wiąże się z uwzględnieniem interesów pokrzywdzonego i dążeniem do rozwiązywania konfliktów w drodze mediacji - art. 60 § 2 pkt 1 ;

— humanitarny - uwzględnienie poniesionego przez sprawcę lub osobę mu najbliższą uszczerbku - art. 60 § 2 pkt 3 ;

— polityczno - kryminalny - rozbijanie solidarności grup przestępczych - art. 60 § 3 .

Okoliczności, które mogą o tym decydować:

- zły stan zdrowia

- wiek

- prowokacyjne zachowanie się pokrzywdzonego

OBLIGATORYJNE NADZWYCZAJNE ZŁAGODZENIE:

1. w stosunku do nieletniego, który popełnił czyn zabroniony jako przestępstwo lub przestępstwo skarbowe lecz w czasie orzekania ukończył 18 lat, a orzeczenie zakładu poprawczego byłoby niecelowe, sąd wymierza mu karę stosując nadzwyczajne złagodzenie kary (art. 13 ustawy o post. w spr. nieletnich)

2. jeżeli nieletni, wobec którego orzeczono zakład poprawczy ukończył 18 lat przed rozpoczęciem wykonania tego orzeczenia, sąd może odstąpić od umieszczenia w zakładzie poprawczym i wymierzyć karę stosując nadzwyczajne złagodzenie kary (art. 94 ustawy o post. W sprawach nieletnich)

3. w razie swoistego czynnego żalu przy przestępstwie tzw. prania brudnych pieniędzy stosuje (art. 299 §8 KK)

4. w stosunku do współdziałającego z innymi jeżeli ujawni istotne informacje dotyczące współuczestników przestępstwa i okoliczności jego popełnienia

SPOSÓB NADZWYCZAJNEGO ZŁAGODZENIA KARY

Przy stosowaniu nadzwyczajnego złagodzenia kary przy karze zbrodni sąd wymierza karę pozbawienia wolności nie niższą od 1/3 dolnej granicy ustawowego zagrożenia

Np. art. 280 §2 - od roku do 2 lat i 11 miesięcy;

Stosując nadzwyczajne złagodzenie kary za występki zagrożone o dolnej granicy kary nie niższej od roku pozbawienia wolności sąd wymierza grzywnę, karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności

Np. w przypadku kradzieży z włamaniem art. 279 - zagrożenie pozbawienia wolności od 1 - 10 lat nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu grzywny, kary ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności od 1 - 11 miesięcy

Stosując nadzwyczajne złagodzenie kary za występki zagrożone o dolnej granicy niższej od roku karą pozbawienia wolności sąd wymierza grzywnę albo karę ograniczenia wolności

Za występki zagrożone sankcjami alternatywnymi : karami grzywny, ograniczenia wolności i pozbawienia wolności (porównaj np. art. 217) to wtedy NZK polega na odstąpieniu od wymierzenia kary i orzeczeniu jedynie środków karnych (art. 39) - z wyjątkiem pozbawienia praw publicznych.

SZCZEGÓLNE PODSTAWY I SPOSÓB ZŁAGODZENIA KARY (art. 60 §3 i §4)

Szczególne podstawy i sposób łagodzenia kary przewiduje art. 60 § 3-5 KK, mianowicie

- sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet może warunkowo zawiesić jej wykonywanie w stosunku do sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnianiu przestępstwa, jeżeli ujawni on wobec organu ścigania informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia

- na wniosek prokuratora sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet warunkowo zawiesić jej wykonywanie w stosunku do sprawcy przestępstwa, który niezależnie od wyjaśnień złożonych w sprawie, ujawnił przed organem ścigania i przedstawił istotne okoliczności, nieznane temu organowi, przestępstwa zagrożonego karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności.

Art. 58.

§ 1. Jeżeli ustawa przewiduje możliwość wyboru rodzaju kary, sąd orzeka karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko wtedy, gdy inna kara lub środek karny nie może spełnić celów kary.

§ 2. Grzywny nie orzeka się, jeżeli dochody sprawcy, jego stosunki majątkowe lub możliwości zarobkowe uzasadniają przekonanie, że sprawca grzywny nie uiści i nie będzie jej można ściągnąć w drodze egzekucji.

§ 3. Jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 5 lat, sąd może orzec zamiast kary pozbawienia wolności grzywnę albo karę ograniczenia wolności, w szczególności jeżeli orzeka równocześnie środek karny.

§ 4. Przepisu § 3 nie stosuje się do sprawcy występku umyślnego, który był uprzednio skazany na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 6 miesięcy bez warunkowego zawieszenia jej wykonania.

Zamiana rodzaju kary na łagodniejszy wg art. 58 § 3 KK, jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 5 lat, sąd może orzec zamiast kary pozbawienia wolności grzywnę albo karę ograniczenia wolności, w szczególności, jeżeli orzeka równocześnie środek karny. Przepisu tego nie stosuje się jednak do sprawcy występku umyślnego, który był uprzednio skazany na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 6 miesięcy bez warunkowego zawieszenia jej wykonywania.

- możliwość warunkowego zawieszenia wykonania kary orzeczonej w wymiarze do 5 lat wobec sprawcy, co do którego sąd zastosował w/w przepisy, przy czym okres próby wynosi 10 lat. Nie może być zastosowany do recydywisty wielokrotnego.

Art. 57.

§ 1. Jeżeli zachodzi kilka niezależnych od siebie podstaw do nadzwyczajnego złagodzenia albo obostrzenia kary, sąd może tylko jeden raz karę nadzwyczajnie złagodzić albo obostrzyć, biorąc pod uwagę łącznie zbiegające się podstawy łagodzenia albo obostrzenia.

§ 2. Jeżeli zbiegają się podstawy nadzwyczajnego złagodzenia i obostrzenia, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie albo obostrzenie kary.

art. 57 §1 - sąd może tylko raz nadzwyczajnie karę złagodzić lub obostrzyć na podstawie zbiegających się przepisów

art. 57 jest niepotrzebny, bo raz łagodząc karę nie jest to już ustawowe zagrożenie, które można złagodzić

ZBIEG PODSTAW NZK - porównaj art. 57 §1

Zbieg podstaw NZK jedynie ogranicza możliwość niezastosowania NZK

ODSTĄPIENIE OD WYMIERZENIA KARY - sędziowskie darowanie kary.

Art. 61

Art. 61.

§ 1. Sąd może odstąpić od wymierzenia kary w wypadkach przewidzianych w ustawie oraz w wypadku określonym w art. 60 § 3, zwłaszcza gdy rola sprawcy w popełnieniu przestępstwa była podrzędna, a przekazane informacje przyczyniły się do zapobieżenia popełnieniu innego przestępstwa.

§ 2. Odstępując od wymierzenia kary, sąd może również odstąpić od wymierzenia środka karnego, chociażby jego orzeczenie było obowiązkowe.

Instytucja ta oznacza, że sąd uważa za niecelowe ukaranie sprawcy i rezygnuje z wymierzenia kary i poprzestanie na orzeczeniu środka karnego, albo na odstąpieniu od ukarania w całości. Nie oznacza to natomiast braku odpowiedzialności karnej ponieważ stosuje się je w wypadkach stwierdzenia winy sprawcy i wydania wyroku skazującego. Odróżnia to odstąpienie od ustawowych klauzul niekaralności.

To nie jest uniewinnienie!

Sąd może odstąpić od wymierzenia kary w wypadkach wskazanych w ustawie (np. art. 14 §2 oraz art. 60 §3). Występuje alternatywnie z nadzwyczajnym złagodzeniem kary, a uzasadnione szczególnie wtedy gdy stopień winy i szkodliwość czynu są niewielkie, a nie zachodzi potrzeba orzeczenia kary, aby osiągnąć cele zapobiegawcze i wychowawcze .

Odstępując od wymierzenia kary można też odstąpić od wymierzenia środka karnego chociażby jego orzeczenie było obligatoryjne.

Odstąpienie od w. k. jest z reguły fakultatywne z wyjątkiem art. 25 § 3 - w wypadku przekroczenia przez sprawcę granic obrony koniecznej, w wyniku strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu.

Przepis art. 61 § 1 wprowadził szczególną podstawę odstąpienia od wymierzenia kary, wiążącą się z przewidzianym art. 60 § 3 nadzwyczajnym złagodzeniem kary wobec sprawcy współdziałającego z innymi osobami w przestępstwie, który ujawnił wspólników oraz istotne okoliczności popełnionego przestępstwa. Przesłankami są :

— nieznaczna rola sprawcy w popełnieniu przestępstwa ;

— istotna wartość informacji, których przekazanie przyczyniło się do zapobieżenia innego przestępstwa.

2. NADZWYCZAJNE OBOSTRZENIE KARY

Polega na możliwości orzeczenia kary w granicach szerszych od przewidzianych sankcji przepisu określającego dane przestępstwo. Podstawy do przekroczenia górnego zagrożenia, do zaostrzenia wymiaru kary:

- przestępstwo ciągłe, w sytuacji ciągu przestępstw art. 91 § 1 KK przewiduje, że sąd orzeka karę w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę

- wobec sprawców działających w zorganizowanej grupie przestępczej lub związku

- wobec przestępców zawodowych

- recydywa szczególna (specjalna) zwykła,

- recydywa szczególna wielokrotna, przy czwartym skazaniu zaostrzenie wyroku o 200%

RECYDYWA - bardzo często pytanie egzaminacyjne

Art. 64.

§ 1. Jeżeli sprawca skazany za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności popełnia w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary umyślne przestępstwo podobne do przestępstwa, za które był już skazany, sąd może wymierzyć karę przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

§ 2. Jeżeli sprawca uprzednio skazany w warunkach określonych w § 1, który odbył łącznie co najmniej rok kary pozbawienia wolności i w ciągu 5 lat po odbyciu w całości lub części ostatniej kary popełnia ponownie umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu, przestępstwo zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne przestępstwo przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia, sąd wymierza karę pozbawienia wolności przewidzianą za przypisane przestępstwo w wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a może ją wymierzyć do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

§ 3. Przewidziane w § 1 lub 2 podwyższenie górnego ustawowego zagrożenia nie dotyczy zbrodni.

Art. 65.

Przepisy dotyczące wymiaru kary, środków karnych oraz środków związanych z poddaniem sprawcy próbie, przewidziane wobec sprawcy określonego w art. 64 § 2, stosuje się także do sprawcy, który z popełniania przestępstw uczynił sobie stałe źródło dochodu lub popełnia przestępstwo działając w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw.

Art. 64 - jest to ponowne, lub wielokrotne popełnienie przestępstw przez tego samego sprawcę. Geneza - łac. recedere - ponownie wpadać, powtarzać.

W makroskali poważne zjawisko kryminalne - recydywiści są nośnikiem przestępczej podkultury, czynią z przestępstwa źródło dochodu, prowadzą profesjonalną działalność przestępczą wciągając do nie nowicjuszy. Jest wynikiem nieskuteczności polityki kryminalnej w wyniku :

— braku skutecznej pomocy postpenitencjarnej wobec osób zwalnianych z zakładów karnych ;

— zjawisku stygmatyzacji i odrzucania przez społeczeństwo takich osób ;

— zaburzeń osobowości i daleko posuniętego nieprzystosowania społecznego u recydywistów.

Rodzaje recydywy:

1. kryminologiczna - to fakt popełnienia drugiego przestępstwa, zjawisko przestępczości powrotnej, w jednostkowym zaś wymiarze - ponowne lub wielokrotne popełnianie przestępstw prze tę samą osobę ;

2. w sensie penitencjarnym - to fakt znalezienia się po raz drugi w więzieniu, ponownego odbywania kary pozbawienia wolności w wyniku skazania nie tylko za przestępstwa podobne ;

3. jurydyczna - prawna - to ta część zjawiska recydywy, która odpowiada ujętym w ustawie kryteriom. Ogólnym warunkiem jest uprzednie skazanie za przestępstwo, co odróżnia recydywę od konstrukcji realnego zbiegu przestępstw. Wyróżniamy :

- recydywa ogólna: to fakt ponownego skazania za jakiekolwiek przestępstwo

- recydywa szczególna to fakt popełnienia ponownie przestępstwa podobnego lub określonej kategorii przestępstw w ciągu 5 lat od odbycia przynajmniej części kary pozbawienia wolności ( zazębia się z recydywą penitencjarną )

 recydywa szczególna podstawowa ma miejsce, gdy sprawca skazany za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności, w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary umyślnie popełnia przestępstwo podobne do tego, za które był już skazany - art. 64 § 1 KK. Oba przestępstwa (uprzednie i aktualne) mają być przestępstwami umyślnymi i podobnymi. Warunek odbycia kary - 6 miesięcy - spełnia jej odbycie w sposób ciągły lub w kilku okresach.

Przestępstwo podobne - zgodnie z art. 115 § 3 KK - decyduje wystąpienie jednego z

trzech następujących kryteriów :

◙ tożsamość rodzajowa popełnionych przestępstw ;

◙ stosowanie przez sprawcę przemocy lub groźby jej użycia ;

◙ działanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

O tożsamości rodzajowej przestępstw ( jednorodzajowości ) przesądza analogiczny

przedmiot ochrony ( zamachu ), wskazuje też tytulacja odpowiednich rozdziałów

części szczególnej KK , różnić się mogą w zakresie indywidualnego przedmiotu

ochrony. Uznanie przemocy lub groźby wiąże się aksjologią kodeksu, polegającą na

wysunięciu na plan pierwszy ochrony jednostki przed bezprawną przemocą. Chodzi

o zastosowanie przemocy lub groźby wobec osoby lub przez oddziaływanie na

otoczenie pokrzywdzonego albo osobę mu najbliższą. Cel osiągnięcia korzyści

majątkowej :

◙ dla siebie ;

◙ innej osoby fizycznej lub prawnej ;

◙ jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej ;

◙ grupy osób prowadzących zorganizowaną działalność przestępczą.

! instytucje podobnego przestępstwa - często pytanie egzam.

! relacja przedmiotu ochrony do przedmiotu czynu i zamachu.

Sąd może wymierzyć karę przewidzianą za przypisane sprawcy

przestępstwo wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia

zwiększonego o połowę, jeżeli sprawca popełnia przestępstwo podobne (art.

115 § 3 KK) do umyślnego przestępstwa, za które był już poprzednio

skazany. Recydywa szczególna podstawowa nie obliguje do wymierzenia

sprawcy kary pozbawienia wolności, sąd może orzec karę ograniczenia

wolności i grzywny jeżeli jest przewidziana w ustawie za przypisane

przestępstwo. Kara nadzwyczajnie obostrzona nie może przekroczyć 540

stawek dziennych grzywny, 18 miesięcy ograniczenia wolności albo 15 lat

pozbawienia wolności.

 Recydywa szczególna wielokrotna przewiduje ją art. 64 § 2 KK zachodzi ona wtedy, gdy sprawca:

◙ był już uprzednio skazany w warunkach recydywy szczególnej podstawowej

◙ odbył łącznie co najmniej rok kary pozbawienia wolności, przy czym każda z

odbywanych kar musiała być nie krótsza niż 6 miesięcy ;

◙ ciągu 5 lat po odbyciu w całości lub części ostatniej kary popełnił

ponownie umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu,

przestępstwo zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne

przestępstwo przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą

jej użycia. Są to przestępstwa o charakterze agresywnym. Konstytuują one

recydywę wielokrotną. Przemoc fizyczna musi być skierowana na osobę

bezpośrednio lub chociażby pośrednio, tj. przez oddziaływanie na

człowieka za pośrednictwem rzeczy. Kryterium przedmiotowe spełnia

zarówno jednorodzajowość przestępstw, jak i przynależność przestępstw

do wymienionych w tym przepisie, czyli recydywa grupowa. Wyliczenie ma

charakter taksatywny i nie podlega wykładni.

5-letni okres przedawnienia liczy się od odbycia ostatniej kary.

Jeżeli przesłanki te są spełnione sąd wymierza karę pozbawienia wolności przewidzianą za przypisane przestępstwo w wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia za przypisane przestępstwo, a może ją wymierzyć do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę. Wymiar kary nie może przekroczyć 15 lat pozbawienia wolności, z czym wiąże się wyłączenie z przedstawionego zaostrzenia zbrodni. Większe znaczenie praktyczne mają inne obostrzenia przewidziane wobec recydywistów wielokrotnych, a w szczególności :

— ograniczenie do wypadków wyjątkowych możliwości warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności - art. 69 § 3 ;

— wymóg odbycia trzech czwartych kary do ubiegania się o warunkowe przedterminowe zwolnienie - art. 78 § 2 ;

— obligatoryjność stosowania dozoru wobec takich sprawców - art. 73 § 2 .

O ile więc do podstawowej recydywy wystarczą 2 przestępstwa, o tyle do recydywy wielokrotnej trzeba ustalić, że sprawca popełnił najmniej 3 przestępstwa, z których drugie spowodowało skazanie w warunkach recydywy.

PRZESTĘPSTWO KONWENCYJNE

- uznane na podstawie przepisów prawa międzynarodowego np. zbrodnie przeciwko ludzkości

W przypadku recydywy wielokrotnej sąd wymierza (obligatoryjnie) karę pozbawienia wolności przewidzianą za dane przestępstwo w wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a może ją wymierzyć do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o ½.

Podwyższenie górnego zagrożenia nie dotyczy w obydwu recydywach zbrodni

WYMIAR KARY ZA ZAWODOWE POPEŁNIENIE PRZESTĘPSTW LUB ZA POPEŁNIENIE PRZESTĘPSTWA W ZORGANIZOWANEJ GRUPIE PRZESTĘPCZEJ LUB ZWIĄZKU PRZETSĘPCZYM

Przestępczość zawodowa - polega na traktowaniu popełnianych przestępstw jako swoistego zawodu, na czynieniu z przestępstwa stałego źródła dochodu (jest to spełnione zarówno wtedy gdy działalność przestępcza stanowi dla sprawcy główne źródło dochodu jak i uboczne, byleby tylko dochody te były uzyskiwane regularnie)

Przez związek mający na celu popełnianie przestępstw rozumieć należy ugrupowanie co najmniej trzech osób, posiadających wspólny cel, które ma cechy stałej organizacji, czyli własne kierownictwo, ustalony program i formy działalności. Związek tworzony w celu popełnienia 1 przestępstwa nosi nazwę spisku, a w celu popełnienia wielu przestępstw - bandy.

Zorganizowana grupa to także porozumienie, porozumienie co najmniej 3 osób mające na celu działania przestępcze, tyle , że o uproszczonej i luźniejszej niż związek strukturze organizacyjnej - zasady członkostwa, nazwa i status grupy nie muszą być określone. Istnieć musi pewien stopień zorganizowania tj. element kierownictwa, podziału ról, dyscyplina.

Dyrektywa

Zgodnie z art. 65 przepisy dotyczące wymiaru kary, a dalej przepisy dotyczące wymiaru środków karnych, warunkowego zawieszenia wykonania kary i warunkowego przedterminowego zwolnienia i dalej dotyczących poddania sprawcy próbie przewidzianych wobec recydywy wielokrotnej stosuje się także do osób które z popełnienia przestępstw uczyniły sobie stałe źródło dochodów, lub popełniły przestępstwo w zorganizowanej grupie, lub związku przestępczym.

Jeżeli podlegające osądowi przestępstwo popełnione zostało w ramach działalności w związku lub zorganizowanej grupie , to do spełnienia warunków art. 65 wystarczy, że sprawcy udowodnione zostanie popełnienie chociażby tego jednego przestępstwa.

VI. WYMIAR KARY ZA CIĄG PRZESTĘPSTW art. 91

Ciąg przestępstw zachodzi gdy:

- sprawca popełnił 2 lub więcej przestępstw

- popełnił te przestępstwa w krótkich odstępach czasu

- popełnił w podobny sposób

- zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny

podobny sposób popełnienia oznacza, że przestępstwa podpadają pod ten sam przepis - stosowania tej samej kwalifikacji

sąd orzeka jedną karę na podstawie przepisu, którego znamiona każde z tych przestępstw wyczerpuje w wysokości górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę

Kara nadzwyczajnie obostrzona nie może przekroczyć 540 kary grzywny, 18 - mcy ograniczenia wolności albo 15 lat pozbawienia wolności.

Zbieg podstaw nadzwyczajnego obostrzenia - por. art. 57 §1

NADZWYCZAJNE ZŁAGODZENIA KARY Z NADZWYCZAJNYM OBOSTRZENIEM KARY

Art. 57 §2

Nie jest możliwe

Jeżeli zbiegają się podstawy nadzwyczajnego złagodzenia i nadzwyczajnego obostrzenia sąd może stosować tylko nadzwyczajne złagodzenia lub nadzwyczajne obostrzenie.

POJMOWANIE CZYNU

- naturalistyczne

- socjologiczne

- teologiczne

Zbieg czynów zachodzi gdy jeden czyn narusza dwa lub więcej przepisów i dochodzi do konkurencji.

ZBIEG PRZEPISÓW USTAWY

Zachodzi, gdy jednym czynem człowiek narusza kilka przepisów ustawy

a) rzeczywisty

b) pozorny

Ad b)

Gdy pozornie wydaje się, że jeden czyn naruszył kilka przepisów

- lex specialis derogat legi generali

np. 148 generalny, a szczególny - dzieciobójstwo

- zasada konsumpcji (jest teologiczna)

przepis konsumpcyjny wyłącza przepis konsumowany

włamanie i zabór

- lex primaria derogat legi subridiaria

pierwotny wyłącza przepis posiłkowy

subsydiarność ustawowa albo milcząca

np. subsydiarny jest art. 321 §4 - ustawowa

milcząca - przykład formy stadialne

Ad b)

Gdy redukcja do jednego przepisu nie jest możliwa. Gdy zdarzenie będzie w pełni opisane dopiero przez kilka przepisów.

- idealny zbieg przestępstw - tyle przestępstw ile ocen

- eliminacyjne zbieg przepisów ustawy - Makorewicz

- rozwiązanie współczesne

kumulatywny zbieg przepisów ustawy

na wzór KK z 1969 roku przyjmuje, że ten sam / jeden czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo.

Jeżeli jeden czyn narusza kilka przepisów, to sąd skazuje na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów, natomiast karę wymierza na podstawie najsurowszego, co nie stoi na przeszkodzie, żeby orzec środki karne przewidziane w innych zbiegających się przepisach - art. 11

ZBIEG PRZESTĘPSTW

Wielość czynów

Wielość czynów zazwyczaj prowadzi do wielości przestępstw. Są jednak sytuacje, że prawo traktuje wielość czynów jako jedno przestępstwo.

Wyróżniamy pozorny i rzeczywisty zbieg przestępstw.

POZORNY ZBIEG PRZESTĘPSTW

Określany też jako prawna jedność czynu / przestępstwa. Zachodzi wtedy, gdy właśnie tę wielość czynów uznajemy za jedno przestępstwo.

Zachodzi w przypadku

1. przestępstwa ciągłego

2. przestępstwa złożonego

3. przestępstwa wieloczynowego

4. współukaranych czynów uprzednich i następnych

Ad 1.

Przestępstwo ciągłe - art. 12 KK

Polega na tym, że sprawca powtarza zamach na to samo dobro.

Ta kontynuacja ma uzasadnienie materialno - prawne; lepiej pozwala ocenić działalność przestępczą i jej społeczną szkodliwość.

Ma uzasadnienie procesowe - zwalnia od drobiazgowego ustalania kolejnych czynów.

W KK z 1997 roku jednolita konstrukcja przestępstwa ciągłego została rozbita na:

- przestępstwo ciągłe (por. a. Marek - krytyka)

- ciąg przestępstw (por. L. Gardocki - krytyka)

Wg art. 12 KK czyn ciągły ma miejsce wtedy, gdy chodzi o dwa lub więcej zachowań, gdy chodzi o zachowania podjęte w krótkich odstępach czasu, gdy chodzi o wykonanie z góry powziętego zamiaru.

Konstytuuje przestępstwo ciągłe także tożsamość pokrzywdzonego, ale tylko wtedy, gdy przedmiotem zamachu jest dobro ściśle osobiste, np. życie i zdrowie.

KK z 1997 roku nie przewiduje konsekwencji w przypadku ustalenia że zachodzi przestępstwo ciągłe, nadzwyczajnego obostrzenia kary.

Od tego przestępstwa należy odróżnić przestępstwo trwałe - polega ono na wytworzeniu i utrzymywaniu stanu niezgodnego z prawem, np. art. 189 KK.

Ten stan bezprawia spowodowany jest jednym czynem.

Wyróżnić też należy przestępstwo o skutkach trwałych, np. art. 156 §1 pkt 1.

Ad 2.

Przestępstwo złożone

Składa się z dwóch lub więcej czynów mogących stanowić samodzielne przestępstwa, a które z woli ustawy zostały potraktowane jako jedno przestępstwo.

To jedno przestępstwo stanowi pozorny zbieg przestępstw np. art. 280 KK.

Ad 3.

Przestępstwo wieloczynowe

Zachodzi, gdy z woli ustawy wielokrotność czynu nie powoduje wielości przestępstw. Wskazanie na taki charakter przestępstwa następuje poprzez użycie czasownika, który stawia danemu zachowaniu się wymaganie powtarzalności, np. przestępstwo znęcania się, np. art. 202 §3

Odmianą tej konstrukcji jest przestępstwo wielo-odmianowe - inaczej chodzi o przestępstwo o alternatywnie określonej czynności wykonawczej. Przestępstwo to składa się z dwóch lub więcej odmian zachowania się i to przewidzianych przez przepis. W przypadku zrealizowania przez sprawcę dwóch lub więcej odmian przestępstwa można ocenić jako popełnienie jednego przestępstwa np. art. 270 KK

Ad 4.

Wspóukarane czyny uprzednie i następne

Są to czyny poprzedzające dokonanie przestępstwa lub następujące po nim, które ni podlegają odrębnemu ukaraniu ponieważ uważa się, że przy całościowej ocenie zdarzenia zostają one wystarczająco popełnione przez wymierzenie kary za czyn główny (oczywiście przestępczy), z którym one były związane.

Jako czyny uprzednie traktujemy formy stadialne i zjawiskowe przestępstwa, jeżeli sprawca dopuszcza się następnie przestępstwa w jego dalej idącej formie i zostaje ukarany np. usiłowanie - czyn uprzedni w stosunku do dokonania, podżeganie w stosunku do sprawstwa.

Jako czyny następne traktujemy skorzystanie z owoców przestępstwa - por. art. 278 §1 oraz art. 284 §1

Współkarane zostają także czynności towarzyszące przestępstwu, np. zużycie benzyny przy uprowadzeniu samochodu, jak i te, które wiążą się z przestępstwem jako jego nieuchronne skutki uboczne, np. zabicie.

Czyny pozostają współkarane jeżeli z przestępstwem głównym łączy je więź / bliskość czasowa i więź sytuacyjna.

RZECZYWISTY - REALNY ZBIEG PRZESTĘPSTW

Zachodzi wtedy, gdy sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw.

Zbieg ten wchodzi zatem w grę tylko wtedy, gdy czyny nie są podzielone wyrokiem skazującym.

Zbieg przestępstw może być jednorodny, tzn. gdy w zbiegu pozostają przestępstwa tego rodzaju, np. dwie lub trzy kradzieże, albo różnorodny, chodzi o przestępstwa różnego typu, np. kradzież z bójką, kradzież z uszkodzeniem ciała.

W razie skazania sprawcy za dwa lub więcej przestępstw pozostających w zbiegu rzeczywistym sąd po wymierzeniu kar jednostkowych za każde ze zbiegających się przestępstw zobowiązany jest do wymierzenia kary łącznej.

Na egzaminie:

- kara łączna

- zbieg przestępstw realny

- zbieg przestępstw pozorny

Istnieją różne systemy określania kary łącznej:

1. system kumulacji - stosowany w USA

2. system absorpcji - czyli pochłaniania - najsurowsza kara pochłania pozostałe

3. system asperacji - zaostrzenia - najsurowsza z wymienionych kar jednostkowych

4. system wymiaru kary łącznej - przyjęty w polskim KK

2 lata i 6 lat

1. 8 lat

2. 6 lat

3. 6 lat podwyższone wg kodeksu

GRANICE WYMIARU KARY ŁĄCZNEJ art. 86 KK

Dolną granicą kary łącznej jest najwyższa z kar wymierzonych, a górną suma kar wymierzonych, przy czym kara łączna nie może przekroczyć 15 lat pozbawienia wolności, 18 m-cy ograniczenia wolności, 540 stawek dziennych grzywny.

Wymiar kary łącznej wg w/w zasady ma zastosowanie wtedy, gdy za zbiegające się przestępstwa wymierzono kary tego samego rodzaju.

Od tej zasady przewidziano w art. 87 KK wyjątek, który polega na tym, że można łączyć karę pozbawienia wolności z karą ograniczenia wolności i w takiej sytuacji ograniczenie wolności przelicza się na karę pozbawienia wolności stosując przelicznik 1 m-c ograniczenia wolności = 15 dni pozbawienia wolności i wymierza się karę łączną pozbawienia wolności.

Za I czyn wymierzono 6 m-cy ograniczenia wolności

Za II czyn 6 m-cy pozbawienia wolności

Za III 3 lata pozbawienia wolności

Granice wymiaru kary łącznej - 3 lata - 3 lata i 9 miesięcy

ŁĄCZENIE KAR NAJSUROWSZYCH

Jeżeli za jedno z przestępstw wymierzono karę 25 lat pozbawienia wolności, albo karę dożywotniego pozbawienia wolności stosuje się zasadę absorpcji - tzn. ta kara, czyli 25 lat lub dożywotnie pozbawienie wolności jest karą łączną. Jeżeli zaś wymierzono dwie lub więcej kar 25 lat pozbawienia wolności to sąd może stosując zasadę asperacji orzec dożywotnie pozbawienie wolności jako karę łączną.

ŚRODKI KARNE ORAZ ŚRODKI ZABEZPIECZAJĄCE I DOZÓR

Te środki oraz dozór stosuje się chociażby je orzeczono tylko co do jednego ze zbiegających się przestępstw.

Do środków karnych wymiernych w czasie (art. 39 pkt 1-3) stosuje się przepisy o karze łącznej.

Bardziej szczegółowe uregulowania - por. art. 86 drugie zdanie w związku z art. 71, art. 86 §2 i §3 oraz art. 89 §1-3.

Czym innym jest kara łączna a czym innym jest wyrok łączny.

WYMIAR KARY ŁĄCZNEJ W OPARCIU O UPRZEDNIO WYDANE WYROKI CZYLI WYROK ŁĄCZNY

Wydanie wyroku łącznego ma miejsce w sytuacji, gdy sprawca w odrębnych postępowaniach został prawomocnie skazany wyrokami różnych sądów, a zachodzą podstawy orzeczenia kary łącznej. Wtedy sąd, który wydał ostatni wyrok skazujący w I instancji wydaje wyrok łączny, a regulatorem wydania tego wyroku jest art. 569 KPK.

a) 10 stycznia 2002 roku sprawca w Opolu dopuścił sę czynu A

15 stycznia w Poznaniu dopuścił się czynu B

15 lutego S.R. w Poznaniu za czyn B wymierzył mu karę 6 m-cy pozbawienia wolności

15 marca S.R. w Opolu za czyn A wymierzył mu 1 rok pozbawienia wolności.

Gdyby odpowiadał w jednym postępowaniu wymierzono by mu karę łączną

Wyrok łączny od 12 m-cy do 18 m-cy

b) jakby odbył już część np. 14 m-cy

art. 92 KK

Sąd może orzec:

„Wyrok łączny...

1. przy uwzględnieniu wyroków A i B wymierzam 1 rok i 2 miesiące

2. na poczet kary zaliczam odbytą karę 14 miesięcy

3. zarządzam natychmiastowe zwolnienie ...”

Kumulatywnemu zbiegowi wymierzonych kar zapobiega instytucja wyroku łącznego por. art. 85 i 92 KK

Wracając do przykładu należy stwierdzić, że kary wymierzone w obu wypadkach podlegają połączeniu (art. 85) poprzez wydanie wyroku łącznego w granicach od 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności.

ZBIEG PRZESTĘPSTW A CIĄG PRZESTĘPSTW

Od zwykłego zbiegu przestępstw różni ciąg przestępstw:

1. podobny sposób popełnienia przestępstw

2. krótkie odstępy czasu pomiędzy przestępstwami.

Podobny sposób popełnienia oznacza konieczność zastosowania tej samej kwalifikacji prawnej do tych samych przestępstw np. kradzież kradzież.

Obok tożsamości kwalifikacji prawnej musi istnieć podobieństwo faktycznego sposobu popełnienia.

Sposób nie jest faktycznie podobny jeżeli np. jedna kradzież jest kradzieżą kieszonkową, a druga kradzieżą towaru w sklepie.

W przypadku ciągu przestępstw sąd orzeka jedną karę na podstawie przepisu, którego ...... każdy z tych czynów wypełnia w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

Kara łączna orzekana jest w razie zbiegu ciągów przestępstw lub zbiegu jednego ciągu z innymi przestępstwami.

W razie skazania za pozostające z ciągu przestępstwa dwoma lub więcej wyrokami wymierzona wyrokiem łącznym kara nie może przekraczać granicy kary przewidzianej dla ciągu przestępstw, czyli górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

VIII. ŚRODKI PROBACYJNE

Instytucja probacji - w języku ang. probation = próba - powstała na gruncie praktyki sądów angielskich i amerykańskich. Ustawowo zostaje uregulowana na przełomie XIX i XX wieku. W klasycznym ujęciu probacja obejmuje:

1. uznanie sprawcy za winnego popełnienia przestępstwa,

2. zawieszenie orzeczenia o karze,

3. nałożenie na sprawcę obowiązku próby,

4. poddanie sprawcy dozorowi kuratora .

U podstaw tej instytucji tkwi przekonanie, że proces resocjalizacji przeprowadzić można bez pozbawienia człowieka wolności.

„Kamieniem węgielnym probacji jest dozór, sprawowany na ogół przez kuratorów zawodowych ( probation officers ), których zadaniem jest nadzorowanie probanta, udzielanie mu pomocy i oddziaływanie wychowawcze ” - A. Marek.

Charakteryzuje się dużą efektywnością.

1. SYSTEMY ZAWIESZEŃ UKARANIA SPRAWCY

Probacja wiąże się z różnymi systemami tzw. warunkowego skazania :

1. system anglo-amerykański - polega na warunkowym zawieszeniu orzeczenia o karze celem poddania sprawcy próbie i dozorowi kuratora.

2. system francusko-belgijski - polega na warunkowym zawieszeniu wykonania kary orzeczonej przez sąd. Sprawcę poddaje się próbie i dozorowi kuratora. System ten dominuje w ustawodawstwie europejskim, został też przyjęty w prawie polskim.

3. system norwesko-duńsko-holenderski - polega na warunkowym zawieszeniu ścigania przez prokuratora na okres próby, który połączony jest ze stosowaniem środków probacyjnych ;

4. system zawieszenia wykonania kary w drodze łaski - tradycyjny dla prawa niemieckiego - o szczątkowym obecnie znaczeniu, polegający na zawieszeniu wykonania części prawomocnie orzeczonej kary.

2. WARUNKOWE UMORZENIE POSTĘPOWANIA KARNEGO art. 66 -

68 KK

rt. 66.

§ 1. Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy nie karanego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.

§ 2. Warunkowego umorzenia nie stosuje się do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą przekraczającą 3 lata pozbawienia wolności.

§ 3. W wypadku gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sprawca naprawił szkodę lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody, warunkowe umorzenie może być zastosowane do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.

Art. 67.

§ 1. Warunkowe umorzenie następuje na okres próby, który wynosi od roku do 2 lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia.

§ 2. Umarzając warunkowo postępowanie karne, sąd może w okresie próby oddać sprawcę pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.

§ 3. Umarzając warunkowo postępowanie karne, sąd zobowiązuje sprawcę do naprawienia szkody w całości lub w części, a może na niego nałożyć obowiązki wymienione w art. 72 § 1 pkt 1-3 lub 5, a ponadto orzec świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt 7 oraz zakaz prowadzenia pojazdów, wymieniony w art. 39 pkt 3, do lat 2.

§ 4. Przepis art. 74 stosuje się odpowiednio.

Art. 68.

§ 1. Sąd podejmuje postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany.

§ 2. Sąd może podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne niż określone w § 1 przestępstwo, jeżeli uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody.

§ 3. Sąd może podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania, lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo.

§ 4. Warunkowo umorzonego postępowania nie można podjąć później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.

Istota warunkowego umorzenia postępowania polega na odstąpieniu od skazania i kary wobec sprawcy uznanego winnym popełnienia przestępstwa, w celu i zastosowaniu przewidzianych przez prawo karne środków o charakterze probacyjnym.

Nie jest to uwolnienie od odpowiedzialności karnej pod pewnymi warunkami, ani forma warunkowego skazania, lecz środek karny związany z poddaniem próbie.

PRZESŁANKI ZASTOSOWANIA WARUNKOWEGO UMORZENIA POSTĘPOWANIA KARNEGO które muszą wystąpić łącznie :

1. popełnione przestępstwo jest zagrożone karą nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności ;

2. wina i społeczna szkodliwość popełnionego czynu nie są znaczne ;

3. brak jest wątpliwości co do popełnienia przestępstwa i jego okoliczności ; nie wymaga się przyznania do winy, jej stwierdzenie może wynikać z okoliczności ustalonych w sprawie

4. sprawca nie był dotychczas karany za przestępstwo umyślne ;

5. występuje pozytywna prognoza, wyrażająca się w przekonaniu, że pomimo warunkowego umorzenia postępowania sprawca będzie przestrzegał porządku prawego, a w szczególności nie popełni nowego przestępstwa. Powinna opierać się na ocenie postawy sprawcy, jego właściwości i warunków osobistych oraz dotychczasowego trybu jego życia.

Warunkowe umorzenie może być zastosowane również do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sprawca naprawił szkodę, lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody.

Warunkowe umorzenie postępowania następuje na okres próby, który wynosi od 1 roku do 2 lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia. Gdy orzeczenie o warunkowym umorzeniu zapada na posiedzeniu przed rozprawą, oskarżonemu służy sprzeciw, który powoduje, że postanowienie w tym przedmiocie traci moc i sprawa podlega rozpoznaniu na rozprawie.

Prokurator może zamiast aktu oskarżenia skierować do sądu wniosek o warunkowe umorzenie postępowania, który sąd rozpatruje na posiedzeniu przed rozprawą.

Karny wyrok uprawomocnia się po 7 dniach.

Warunkowe umorzenie może być połączone z dozorem, może też być połączone ze zobowiązaniami, o których mowa w art. 72 §1 pkt 1-3. Katalog obowiązków jakie można nałożyć :

— informowanie sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby ;

— przeproszenie pokrzywdzonego ;

— wykonywanie ciążącego na sprawcy obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby.

Obligatoryjny obowiązek sprawcy do naprawienia szkody w całości lub w części.

Można też orzec świadczenie pieniężne (patrz art. 39 pkt 7)

Można też orzec zakaz prowadzenia pojazdów (art. 39 pkt 3) na okres od roku do 2 lat - art. 67 §3 .

Obowiązki nakłada się po wysłuchaniu oskarżonego.

Warunkowo umorzone postępowanie sąd musi obligatoryjnie podjąć jeżeli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany. Sąd może podjąć postępowanie jeżeli sprawca w okresie próby:

1. rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne, niż w/w przestępstwo ;

2. uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego;

3. nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody ;

4. po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania, lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności popełnił w tym czasie przestępstwo.

Podjęte postępowanie toczy się od nowa i na zasadach ogólnych.

Decyzji o podjęciu postępowania nie można podjąć później niż w okresie 6 miesięcy po upływie próby.

Warunkowe umorzenie stosuje tylko sąd.

Po upływie okresu próby i dodatkowych 6 miesięcy postępowania nie można już podjąć. Warunkowe umorzenie przekształca się z mocy prawa w umorzenie definitywne. Niewzruszalne domniemanie prawne, że próba przebiegła pomyślnie, a sprawca uchodzi za niekaranego.

Należy dodać, że według art. 57 ustawy z 1997 roku o przeciwdziałaniu narkomanii - jeżeli osoba uzależniona, której zarzucono popełnienie przestępstwa zagrożonego karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności podda się leczeniu odwykowemu, prokurator uwzględniając wyniki leczenia może wystąpić z wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania karnego.

3. WARUNOWE ZAWIESZENIE WYKONANIA KARY

Art. 69.

§ 1. Sąd może warunkowo zawiesić wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności nie przekraczającej 2 lat, kary ograniczenia wolności lub grzywny orzeczonej jako kara samoistna, jeżeli jest to wystarczające dla osiągnięcia wobec sprawcy celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa.

§ 2. Zawieszając wykonanie kary, sąd bierze pod uwagę przede wszystkim postawę sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste, dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie się po popełnieniu przestępstwa.

§ 3. Zawieszenia wykonania kary nie stosuje się do sprawcy określonego w art. 64 § 2, chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami; zawieszenia wykonania kary, o którym mowa w art. 60 § 3-5, nie stosuje się do sprawcy określonego w art. 64 § 2.

Art. 70.

§ 1. Zawieszenie wykonania kary następuje na okres próby, który biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia i wynosi:

1)˙od 2 do 5 lat - w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności,

2)˙od roku do 3 lat - w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania grzywny lub kary ograniczenia wolności.

§ 2. W wypadku zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności wobec sprawcy młodocianego lub określonego w art. 64 § 2, okres próby wynosi od 3 do 5 lat.

Art. 71.

§ 1. Zawieszając wykonanie kary pozbawienia wolności, sąd może orzec grzywnę w wysokości do 180 stawek dziennych, jeżeli jej wymierzenie na innej podstawie nie jest możliwe; zawieszając wykonanie kary ograniczenia wolności sąd może orzec grzywnę w wysokości do 90 stawek dziennych.

§ 2. W razie zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności, grzywna orzeczona na podstawie § 1 nie podlega wykonaniu; kara pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności ulega skróceniu o okres odpowiadający liczbie uiszczonych stawek dziennych z zaokrągleniem do pełnego dnia.

Art. 72.

§ 1. Zawieszając wykonanie kary, sąd może zobowiązać skazanego do:

1)˙informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,

2)˙przeproszenia pokrzywdzonego,

3)˙wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,

4)˙wykonywania pracy zarobkowej, do nauki lub przygotowania się do zawodu,

5)˙powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających,

6)˙poddania się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu,

7)˙powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,

8)˙innego stosownego postępowania w okresie próby, jeżeli może to zapobiec popełnieniu ponownie przestępstwa.

§ 2. Sąd może zobowiązać skazanego do naprawienia szkody w całości lub w części, chyba że orzekł środek karny wymieniony w art. 39 pkt 5, albo do uiszczenia świadczenia wymienionego w art. 39 pkt 7.

Art. 73.

§ 1. Zawieszając wykonanie kary pozbawienia wolności, sąd może w okresie próby oddać skazanego pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.

§ 2. Dozór jest obowiązkowy wobec młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego, a także wobec sprawcy określonego w art. 64 § 2.

Art. 74.

§ 1. Czas i sposób wykonania nałożonych obowiązków wymienionych w art. 72, sąd określa po wysłuchaniu skazanego; nałożenie obowiązku wymienionego w art. 72 § 1 pkt 6 wymaga nadto zgody skazanego.

§ 2. Jeżeli względy wychowawcze za tym przemawiają, sąd, wobec skazanego na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, może w okresie próby ustanawiać, rozszerzać lub zmieniać obowiązki wymienione w art. 72 § 1 pkt 3-8 albo od wykonania nałożonych obowiązków zwolnić, z wyjątkiem obowiązku wymienionego w art. 72 § 2, jak również oddać skazanego pod dozór albo od dozoru zwolnić.

Art. 75.

§ 1. Sąd zarządza wykonanie kary, jeżeli skazany w okresie próby popełnił podobne przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności.

§ 2. Sąd może zarządzić wykonanie kary, jeżeli skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne przestępstwo niż określone w § 1 albo jeżeli uchyla się od uiszczenia grzywny, od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych.

§ 3. Sąd może zarządzić wykonanie kary, jeżeli skazany po wydaniu wyroku, lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo.

§ 4. Zarządzenie wykonania kary nie może nastąpić później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.

Forma warunkowego skazania. Efekt może dać poddanie próbie w warunkach wolności kontrolowanej

Samodzielny środek karny o istotnych walorach prewencyjno - wychowawczych jest wyrazem racjonalizacji szczególno - prewencyjnej .

Oparte na indywidualno - prawnym rozumieniu celu kary. Jej zastosowanie jest fakultatywne, obejmuje karę pozbawienia wolności, której wymiar nie przekracza 2 lat, karę ograniczenia wolności lub karę grzywny samoistnej.

Przesłanką jest pozytywna prognoza, która wyraża się w przekonaniu sądu, że zastosowanie tej instytucji jest wystarczające dla osiągnięcia wobec sprawcy zapobieżenia powrotowi do przestępstwa.

Prognoza ma się opierać na ocenie postawy sprawcy, jego właściwości i warunków osobistych, dotychczasowego sposobu życia oraz zachowania się po popełnieniu przestępstwa.

Warunkowego zawieszenia nie stosuje się do sprawców działających w warunkach recydywy wielokrotnej, chyba, że zachodzi wyjątkowy wypadek uzasadniony szczególnymi okolicznościami. Do wielokrotnych recydywistów nie stosuje się też szczególnej postaci warunkowego zawieszenia, która to przewidziana jest w art. 60 §3-5 KK.

Można też stosować do zastępczej kary pozbawienia wolności orzekanej w miejsce grzywny. - warunki jej orzeczenia oraz okres próby - por. art. 45 i 46 KKW.

Warunkowe zawieszenie następuje na okres próby, który wynosi od 2 do 5 lat, w wypadku zawieszenia grzywny lub ograniczenia wolności, 3-5 lat - w wypadku zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności wobec młodocianego lub recydywisty wielokrotnego. Krótszy jest okres próby przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary ograniczenia wolności i grzywny, od roku do 3 lat.

Okres próby biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia o warunkowym zawieszeniu wykonania kary (po 7 dniach).

Zawieszając karę pozbawienia wolności sąd może orzec grzywnę w wysokości do 180 stawek jeżeli jej wymierzenie na innej podstawie nie jest możliwe.

Zawieszając karę ograniczenia wolności sąd może orzec grzywnę do 90 stawek na tej samej zasadzie.

Grzywna ma stanowić instrument zwiększenia dolegliwości środka karnego, jakim jest warunkowe skazanie, a także kształtować przekonanie o nieopłacalności popełnienia przestępstwa.

Jeżeli nastąpiło zarządzenie wykonania zawieszonej kary pozbawienia wolności w/w grzywna nie podlega wykonaniu.

Art. 72 §1 i §2 - sąd może nałożyć na skazanego szereg obowiązków próby - art. 73, 74 §1 i §2 . jest to katalog otwarty, gdyż sąd może nałożyć inne stosowne obowiązki, ale nie o charakterze penalnym. I tak zawiera on miedzy innymi zobowiązania do :

— informowania sądu lub kuratora sądowego o przebiegu okresu próby ;

— przeproszenia pokrzywdzonego ;

— wykonywania ciążącego na sprawcy obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby ;

— wykonywania pracy zarobkowej, nauki lub przygotowania się do zawodu ;

— powstrzymywania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających ;

— poddania się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu ;

— powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach ;

— innego stosownego postępowania w okresie próby, jeżeli to może zapobiec popełnieniu ponownie przestępstwa.

Ponadto obowiązek naprawienia w całości lub części wyrządzonej szkody albo uiszczenia świadczenia pieniężnego, chyba że środek taki został orzeczony na podstawie odrębnych przepisów. Wymienione obowiązki sąd może zmieniać, rozszerzać albo też zwolnić sprawcę od ich wykonania, jeżeli przemawiają za tym względy wychowawcze. Czas i sposób wykonania nałożonych obowiązków próby sąd określa po wysłuchaniu skazanego.

Istotnym elementem probacji jest dozór kuratorski. Może sprawować kurator sądowy - zawodowy, społeczny, albo odpowiednia instytucja lub organizacja społeczna. Zadania dozoru :

— podjęcie starań aby sprawca w okresie próby przestrzegał porządku prawnego ;

— wykonywał nałożone obowiązki próby :

— by nie popełnił ponownie przestępstwa ;

— oddziaływanie wychowawcze ;

— pomoc w rozwiązywaniu problemów życiowych ;

— nadzór kontrolujący.

Młodociani i recydywiści wielokrotni - dozór obowiązkowy.

ODWOŁANIE WARUNKOWEGO ZAWIESZENIA WYKONANIA KARY (PRÓBA NIEUDANA)

Tutaj decydującym jest zachowanie się skazanego.

Zarządzenie wykonania kary zawieszonej jest obligatoryjne albo fakultatywne.

Obligatoryjne:

- jeżeli skazany w okresie próby popełnił podobne do poprzedniego przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności

Fakultatywne:

- jeżeli skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy

a) popełnił inne przestępstwo niż określone poprzednio ;

b) uchyla się od uiszczenia grzywny,

c) uchyla się od dozoru

d) uchyla się od wykonania nałożonych obowiązków próby lub orzeczonych środków karnych.

Ponadto sąd może zarządzić wykonanie kary, jeżeli skazany po wydaniu wyroku lecz przed jego uprawomocnieniem się rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo.

Rażące naruszenie - uporczywe, ewidentne, świadczące o złej woli.

Przesłanki negatywne wiąż się z zawinionym zachowaniem sprawcy, a nie samym niewykonaniem nałożonego obowiązku, którego sprawca z obiektywnych przyczyn może nie być w stanie wykonać.

Przed podjęciem postanowienia w przedmiocie zarządzenia wykonania zawieszonej kary sąd powinien wysłuchać skazanego lub jego obrońcy.

PRÓBA UDANA

Pozytywny wynik próby powoduje zatarcie skazania z mocy prawa. Przyjmuje się, że próba jest udana jeżeli w ciągu 6 miesięcy od jej upływu nie nastąpiło zarządzenie sądu o wykonaniu zawieszonej kary.

W przypadku gdy wobec skazanego orzeczono grzywnę lub środek karny zatarcie skazania następuje po ich wykonaniu, dozorowaniu albo przedawnieniu w postaci naprawienia szkody.

4. Warunkowe przedterminowe zwolnienie

Art. 77

Skazanego odbywającego karę pozbawienia wolności zwalnia się warunkowo na okres próby. Jeżeli skazany okres ten przejdzie pomyślnie uważa się, że odbył całą karę, pomimo, że w rzeczywistości odbył tylko jej część.

Warunkowe zwolnienie dotyczy tylko kary pozbawienia wolności.

Instytucja ta stosowana jest fakultatywnie i jest wyrazem indywidualizacji kary.

Przesłanką merytoryczną zastosowania warunkowego zwolnienia jest pozytywna prognoza dotycząca skazanego, uzasadniające przypuszczenie, że będzie on przestrzegał porządku prawnego, a w szczególności nie popełnił ponownie przestępstwa.

Prognoza powinna być oparta na ocenie właściwości i warunków osobistych skazanego, jego postawy, jago sposobu życia przed i po popełnieniu przestępstwa, jego zachowania się w toku odbywania kary. Prognozę tę należy też opierać na okolicznościach popełnionego przestępstwa.

Przesłanką formalną warunkowego zwolnienia jest odbycie przez skazanego określonej w ustawie części kary. O zwolnieniu orzeka sąd penitencjarny na wniosek skazanego lub jego obrońcy, dyrektora zakładu karnego albo kuratora sądowego. Posiedzenie winno odbyć się na terenie zakładu karnego. Na odmowę udzielenia warunkowego zwolnienia prokuratorowi, sądowemu kuratorowi zawodowemu, a także skazanemu przysługuje zażalenie.

Skazanego dotąd nie karanego można warunkowo zwolnić po odbyciu co najmniej połowy kary, nie wcześniej jednak niż po 6 miesiącach.

Skazanego w warunkach recydywy podstawowej można warunkowo zwolnić po odbyciu 2/3 kary, a skazanego w warunkach recydywy wielokrotnej po odbyciu ¾ kary. Wobec recydywisty podstawowego, jak i wielokrotnego zwolnienie nie może nastąpić wcześniej niż po roku.

Skazanego na 25 lat pozbawienia wolności można zwolnić po odbyciu 15 lat kary, a skazanego na dożywotnie pozbawienie wolności po odbyciu 25 lat kary.

Niezależnie od warunków określonych w art. 78 §1 i §2 skazanego można zwolnić po odbyciu kary 15 lat pozbawienia wolności i stosuje się je do sumy dwóch lub więcej nie podlegających łączeniu kar pozbawienia wolności, które skazany ma odbyć kolejno.

Z chwilą warunkowego zwolnienia rozpoczyna się okres próby i stanowi go czas jaki pozostał do odbycia kary, z tym, że nie może on być krótszy niż 2 lata, ani dłuższy niż 5 lat. Gdy skazany jest młodociany, okres próby nie może upłynąć przed ukończeniem przez niego 21 roku życia.

W przypadku recydywy wielokrotnej oraz skazanych, którzy z przestępstwa uczynili sobie stałe źródło dochodu albo popełnili je w ramach związku lub zorganizowanej grupy przestępczej okres ten nie może być krótszy niż 3 lata. W razie warunkowego zwolnienia skazanego na dożywotnie pozbawienie wolności okres próby wynosi 10 lat.

Warunkowo zwolniony może być poddany obowiązkom takim, jakie przy warunkowym zawieszeniu.

Sąd penitencjarny przed nałożeniem obowiązków próby powinien wysłuchać skazanego, a w wypadku poddania się leczeniu odwykowemu lub rehabilitacyjnemu.

Można go też poddać dozorowi np. kuratora sądowego. Wobec recydywisty podstawowego jak i wielokrotnego, młodocianego, który popełnił przestępstwo umyślne, a także wobec skazanego na dożywotnie pozbawienie wolności oddanie pod dozór kuratora sądowego jest obowiązkowe - art. 159 KKW.

Bardzo ważna jest rola kuratora sądowego. Do jego zadań należy :

— informowanie sądu o zachowaniu się warunkowo zwolnionego ;

— czy wykonuje nałożone obowiązki ;

— czy przestrzega porządku prawnego ;

a kurator zawodowy dodatkowo :

— składanie wniosków o zmianę okresu próby ;

— ustanowienie, rozszerzenie lub zmianę albo zwolnienie od ustanowionych obowiązków próby ;

— ustanowienie lub uchylenie dozoru ;

— odwołanie warunkowego zwolnienia.

Odwołanie warunkowego zwolnienia jest obligatoryjne, gdy zwolniony w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia.

Odwołanie jest fakultatywne gdy zwolniony w okresie próby :

— rażąco narusza porządek prawny,

— jeżeli popełnił inne przestępstwo lub jeżeli została orzeczona inna kara niż określona w § 1 art. 160 KKW ;

— gdy uchyla się od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych - art. 160 KKW.

W razie odwołania warunkowego zwolnienia nie zalicza się na poczet kary okresu spędzonego na wolności - art. 160 §3 KKW.

Sąd penitencjarny przed odwołaniem zwolnienia wysłuchuje skazanego lub jego obrońcę, oraz zasięga opinii kuratora sądowego, osoby lub instytucji sprawującej dozór dotyczącej zachowania się zwolnionego w okresie próby.

Ponowne zwolnienie nie może nastąpić przed upływem roku od osadzenia skazanego w zakładzie a w przypadku dożywotniego pozbawienia wolności prze upływem 5 lat. Jeżeli w okresie próby i w ciągu dalszych 6 miesięcy nie odwołano warunkowego zwolnienia, karę uważa się za odbytą z chwilą warunkowego zwolnienia.

Ta instytucja przyjęła nazwę trafnej prognozy co do sprawcy - art. 82 KK.

Art. 82.

Jeżeli w okresie próby i w ciągu dalszych 6 miesięcy nie odwołano warunkowego zwolnienia, karę uważa się za odbytą z chwilą warunkowego zwolnienia.

Art. 83 i art. 84 - nie ma na egzaminie

VIII. ŚRODKI ZABEZPIECZAJĄCE

Art. 93.

Sąd może orzec przewidziany w tym rozdziale środek zabezpieczający związany z umieszczeniem w zakładzie zamkniętym tylko wtedy, gdy jest to niezbędne, aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego związanego z jego chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym lub uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego; przed orzeczeniem tego środka sąd wysłuchuje lekarzy psychiatrów oraz psychologa.

KK z 1997 roku należy do grupy kodeksów dwutorowych, czyli do tych, które operują zarówno karą jaki i środkami zabezpieczającymi.

Środki te mają zabezpieczać społeczeństwo przed niebezpieczeństwem ze strony osób naruszających prawo karne.

W KK przewidziano dwa rodzaje środków zabezpieczających:

a) izolacyjno - lecznicze

b) administracyjne

Ad a)

Środkami zabezpieczającymi o tym charakterze są:

1. umieszczenie sprawcy w zakładzie psychiatrycznym

2. umieszczenie sprawcy w zakładzie karnym, w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne

3. umieszczenie sprawcy w zakładzie leczenia odwykowego

Ad 1.

Zastosowanie tego środka wymaga ustalenia:

- że sprawca popełnił czyn zabroniony o znacznej społecznej szkodliwości

- że w chwili tego czynu był niepoczytalny w rozumieniu art. 31 §1

- że zachodzi wysokie prawdopodobieństwo popełnienia takiego czynu podobnie

Stwierdzenie tych 3 warunków powoduje obligatoryjne umieszczenie sprawcy w zakładzie psychiatrycznym.

Czasu pobytu w tym zakładzie nie określa się z góry, a zwolnienie orzeka się jeżeli dalsze pozostawanie sprawcy w zakładzie nie jest konieczne.

Ad 2.

Zastosowanie tego środka wymaga ustalenia

- że sprawca popełnił przestępstwo

- że w chwili jego popełnienia był w stanie poczytalności znacznie ograniczonej w rozumieniu art. 31 §2

- że został skazany na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia

Stwierdzenie tych warunków oznacza możliwość umieszczenia sprawcy w zakładzie karnym, w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne.

Jeżeli wymierzono karę do 3 lat pozbawienia wolności może być przedterminowo zwolniony nawet wtedy jeśli nie odbył wymaganego w art. 78 ułamka kary. Dozór jest wtedy obowiązkowy.

Ad 3.

Wymaga się ustalenia:

- że sprawca popełnił przestępstwo w związku z uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego

- że został skazany na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia

- zachodzi wysokie prawdopodobieństwo ponownego popełnienia przestępstwa związanego z tym uzależnieniem

Stwierdzenie tych warunków oznacza możliwość umieszczenia sprawcy w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego.

Nie orzeka się tego środka jeżeli sprawcę skazano na karę pozbawienia wolności przekraczającą 2 lata.

Czasu pobytu w tym zakładzie nie określa się z góry, ale nie może być krótszy niż 3 miesiące i dłuższy niż 2 lata.

Może być zastąpiony skierowaniem sprawcy na okres próby na leczenie w warunkach wolnościowych.

Art. 94.

§ 1. Jeżeli sprawca, w stanie niepoczytalności określonej w art. 31 § 1, popełnił czyn zabroniony o znacznej społecznej szkodliwości i zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że popełni taki czyn ponownie, sąd orzeka umieszczenie sprawcy w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym.

§ 2. Czasu pobytu w zakładzie nie określa się z góry; sąd orzeka zwolnienie sprawcy, jeżeli jego dalsze pozostawanie w zakładzie nie jest konieczne.

§ 3. Sąd może zarządzić ponowne umieszczenie sprawcy określonego w § 1 w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym, jeżeli przemawiają za tym okoliczności wymienione w § 1 lub w art. 93; zarządzenie nie może być wydane po upływie 5 lat od zwolnienia z zakładu.

Art. 95.

§ 1. Skazując sprawcę na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo popełnione w stanie ograniczonej poczytalności określonej w art. 31 § 2, sąd może orzec umieszczenie sprawcy w zakładzie karnym, w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne.

§ 2. Jeżeli wyniki leczenia lub rehabilitacji za tym przemawiają, sąd może sprawcę określonego w § 1, skazanego na karę nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności, warunkowo zwolnić na zasadach określonych w art. 77-82, bez ograniczeń wynikających z art. 78 § 1 lub 2; dozór jest obowiązkowy.

Art. 96.

§ 1. Skazując sprawcę na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo popełnione w związku z uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego, sąd może orzec umieszczenie sprawcy w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego, jeżeli zachodzi wysokie prawdopodobieństwo ponownego popełnienia przestępstwa związanego z tym uzależnieniem.

§ 2. Środka określonego w § 1 nie orzeka się, jeżeli sprawcę skazano na karę pozbawienia wolności przekraczającą 2 lata.

§ 3. Czasu pobytu w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego nie określa się z góry; nie może on trwać krócej niż 3 miesiące i dłużej niż 2 lata. O zwolnieniu z zakładu rozstrzyga sąd na podstawie wyników leczenia, po zapoznaniu się z opinią prowadzącego leczenie.

§ 4. Na poczet kary sąd zalicza okres pobytu skazanego w zakładzie, o którym mowa w § 1.

Art. 97.

§ 1. W zależności od postępów leczenia sprawcy określonego w art. 96 § 1 sąd może go skierować, na okres próby od 6 miesięcy do lat 2, na leczenie ambulatoryjne lub rehabilitację w placówce leczniczo-rehabilitacyjnej, oddając go równocześnie pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.

§ 2. Sąd może zarządzić ponowne umieszczenie skazanego w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego albo w zakładzie karnym, jeżeli skazany w okresie próby uchyla się od poddania się leczeniu lub rehabilitacji albo popełnia przestępstwo lub rażąco narusza porządek prawny albo regulamin placówki leczniczo-rehabilitacyjnej.

§ 3. Jeżeli w okresie próby i w ciągu dalszych 6 miesięcy nie zarządzono ponownego umieszczenia skazanego w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego albo w zakładzie karnym, karę uważa się za odbytą z upływem okresu próby.

Art. 98.

Jeżeli wyniki leczenia, o których mowa w art. 96 § 3, za tym przemawiają, sąd warunkowo zwalnia skazanego z pozostałej do odbycia reszty kary na zasadach określonych w art. 77-82, bez ograniczeń wynikających z art. 78 § 1 lub 2; dozór jest obowiązkowy.

Szkoła pozytywna prawa karnego - zanegowała zasadność i skuteczność opartej na założeniach szkoły klasycznej karalności przestępców. Walkę z przestępczością należy oprzeć na realnej ocenie niebezpieczeństwa sprawcy dla porządku prawnego. System poglądów prowadził do tworzenia tzw kodeksów dwutorowych operujących zarówno karą, jak i środkami zabezpieczającymi. KK ogranicza możliwości stosowania leczniczych środków izolacyjnych i zwiększa kryteria gwarancyjności ich stosowania. Można go orzec tylko wtedy, gdy jest to niezbędne, aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcą czynu zabronionego związanego z jego chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym lub uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego. Sąd obowiązkowo wysłuchuje lekarzy psychiatrów oraz psychologa. Warunkiem umieszczenia w zakładzie jest dopuszczenie się przez sprawcę czynu o znacznej społecznej szkodliwości, a ponadto musi zachodzić wysokie prawdopodobieństwo ponowienia takiego czynu w wypadku niezastosowania tego środka. Zasada proporcjonalności.

Czasu trwania umieszczenia w zamkniętym zakładzie nie określa się z góry, gdyż jest on zależny od wyników leczenia. Powinien trwać tak długo jak długo to będzie konieczne tj. dopóki nie ustanie realna groźba popełniania przez umieszczonego czynów zabronionych o znacznej szkodliwości. Kontrola sądu nad wykonaniem tego środka nie rzadziej niż co 6 miesięcy. Kierownik zakładu ma obowiązek informowania sądu o stanie zdrowia umieszczonego i postępach w leczeniu lub terapii.

Stosowanie środków wobec sprawców o ograniczonej poczytalności. Sąd może orzec umieszczenie sprawcy w zakładzie karnym, w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne.

Skazanego na karę pozbawienia wolności za przestępstwo popełnione w stanie ograniczonej poczytalności sąd będzie mógł umieścić w zakładzie karnym, w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne. Gdy wyniki leczenia będą pomyślne, sąd może orzec jego warunkowe zwolnienie na zasadach określonych w art. 77 - 82 KK, bez ograniczeń co do okresu odbycia kary przy karach nie przekraczających 3 lat pozbawienia wolności. Oddanie pod dozór kuratora jest obowiązkowe. Przy karach surowszych warunkowe zwolnienie na ogólnych zasadach.

Ograniczenie stosowania środka w postaci leczenia odwykowego w razie skazania na karę pozbawienia wolności nie przekraczającą 2 lat - wymaganie aby zachodziło wysokie prawdopodobieństwo ponownego popełnienia przestępstwa związanego z uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego. Ogranicza się okres pobytu - 3 miesiące minimum oraz stanowi zasadę zaliczania na poczet kary okresu pobytu skazanego w zakładzie leczenia odwykowego. W razie postępów leczenia stacjonarnego sąd może je zamienić na leczenie ambulatoryjne lub rehabilitacyjne w placówce leczniczo - rehabilitacyjnej na okres próby od 6 miesięcy do lat 2 przy równoczesnym dozorze kuratora. Pozytywny wynik próby - uznanie kary za odbytą. Negatywny - ponowne umieszczenie w zakładzie karnym lub leczenia odwykowego. Priorytet leczenia i rehabilitacji przed stosowaniem środków karnych. Możliwość zobowiązania sprawcy - za jego zgodą - do poddania się leczeniu ambulatoryjnemu oraz rehabilitacji w ramach środków probacyjnych. Skazanie za przestępstwo do 2 lat w związku z uzależnieniem - sprawcę można umieścić w zamkniętym zakładzie leczniczym, a nie w zakładzie karnym, a po upływie 6 miesięcy pobytu skierowanie na leczenie ambulatoryjne. Gdy kara surowsza i umieszczenie sprawcy w zakładzie karnym prowadzącym oddział leczenia odwykowego, motywacją do poddania się procesowi leczenia i rehabilitacji jest możliwość warunkowego zwolnienia bez zachowania zwykłych rygorów.

Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii - stosowanie leczenia i readaptacji jest w zasadzie dobrowolne, chyba, że zostało orzeczone w trybie KK jako środek zabezpieczający. Przymusowe leczenie odwykowe niepełnoletnich, jeżeli sąd rodzinny o tym orzekł na wniosek przedstawiciela ustawowego, krewnych w linii prostej, rodzeństwa, faktycznego opiekuna albo nawet z urzędu.

Art. 97 §1-3 - nie będzie na egzaminie

Art. 98 - || -

USTAWA

24.04.1997 o przeciwdziałaniu narkomanii

Nr 75 poz 468

1. art. 56 pkt 3 i 4 - przepisy o umieszczeniu w odpowiednim zakładzie osób uzależnionych od środków odurzających lub psychotropowych.

Administracyjne środki zabezpieczające - nielecznicze środki zabezpieczające. Odpowiednie środki karne stosowane tytułem środka zabezpieczającego. Sąd może zastosować środek zabezpieczający o charakterze administracyjnym w razie stwierdzenia, że sprawca dopuścił się czynu zabronionego w stanie niepoczytalności (art. 31 §1) :

a) zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub wykonywania określonej działalności gospodarczej ;

b) zakaz prowadzenia pojazdów, pod warunkiem, że jest to konieczne ze względu na ochronę porządku prawnego ;

c) przepadek podmiotów.

Środek - pozbawienie praw i zakazy - orzeka się bez określenia terminu. Sąd go uchyla gdy ustaną przyczyny jego zastosowania. Przepadek przedmiotów może być orzeczony, jako środek zabezpieczający zarówno wobec niepoczytalnego sprawcy czynu, jak i w razie umorzenia postępowania z powodu znikomej społecznej szkodliwości czynu, warunkowego umorzenia postępowania, a także gdy zachodzi okoliczność wyłączająca karalność sprawcy.

IX. OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE KARALNOŚĆ

1. PRZEDAWNIENIE

Art. 101.

§ 1. Karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło lat:

1)˙30 - gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa,

2)˙20 - gdy czyn stanowi inną zbrodnię,

3)˙10 - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata,

4)˙5 - gdy czyn jest zagrożony karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lat,

5)˙3 - gdy czyn jest zagrożony karą ograniczenia wolności lub grzywną.

§ 2. Karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia.

§ 3. W wypadkach przewidzianych w § 1 lub 2, jeżeli dokonanie przestępstwa zależy od nastąpienia określonego w ustawie skutku, bieg przedawnienia rozpoczyna się od czasu, gdy skutek nastąpił.

Art. 102.

Jeżeli w okresie przewidzianym w art. 101 wszczęto postępowanie przeciwko osobie, karalność popełnionego przez nią przestępstwa ustaje z upływem 5 lat od zakończenia tego okresu.

Art. 103.

§ 1. Nie można wykonać kary, jeżeli od uprawomocnienia się wyroku skazującego upłynęło lat:

1)˙30 - w razie skazania na karę pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat albo karę surowszą,

2)˙15 - w razie skazania na karę pozbawienia wolności nie przekraczającą 5 lat,

3)˙10 - w razie skazania na inną karę.

§ 2. Przepis § 1 pkt 3 stosuje się odpowiednio do środków karnych wymienionych w art. 39 pkt 1-4 oraz 6 i 7; przepis § 1 pkt 2 stosuje się odpowiednio do środka karnego wymienionego w art. 39 pkt 5.

Art. 104.

§ 1. Przedawnienie nie biegnie, jeżeli przepis ustawy nie pozwala na wszczęcie lub dalsze prowadzenie postępowania karnego; nie dotyczy to jednak braku wniosku albo oskarżenia prywatnego.

§ 2. Przedawnienie w stosunku do przestępstw określonych w art. 144, art. 145 § 2 lub 3, art. 338 § 1 lub 2 oraz w art. 339 biegnie od chwili uczynienia zadość obowiązkowi albo od chwili, w której na sprawcy obowiązek przestał ciążyć.

Art. 105.

§ 1. Przepisów art. 101-103 nie stosuje się do zbrodni przeciwko pokojowi, ludzkości i przestępstw wojennych.

§ 2. Przepisów art. 101-103 nie stosuje się również do umyślnego przestępstwa: zabójstwa, ciężkiego uszkodzenia ciała, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub pozbawienia wolności łączonego ze szczególnym udręczeniem, popełnionego przez funkcjonariusza publicznego w związku z pełnieniem obowiązków służbowych.

Okoliczności uchylające karalność - sprawca przestępstwa nie podlega karze, pomimo faktu, że popełnia przestępstwo, jednakże z mocy prawa nie jest dopuszczalne wymierzenie mu kary lub jej dokonanie..

Należy je odróżnić od okoliczności uchylających karną bezprawność czynu ( kontratypy ) lub winę sprawcy, które powodują, że czyn nie jest przestępstwem oraz darowanie kary, które może być skutkiem amnestii, ułaskawienia lub odstąpienia sądu od wymierzenia kary ( nie chodzi tu o niepodleganie karze, lecz o odstąpienie od ukarania lub darowanie kary orzeczonej ).

Przedawnienie w prawie karnym polega na tym, że po upływie określonego czasu nie można zrealizować odpowiedzialności karnej za popełnione przestępstwo, tzn. w zależności od rodzaju przedawnienia nie można wszcząć postępowania, wydać wyroku skazującego lub wykonać orzeczonej kary.

Kodeks karny różnicuje terminy przedawnienia karalności w zależności od ciężaru przestępstwa ( zgeneralizowanej oceny społecznej szkodliwości )

Wg art. 101 KK nie można wszcząć postępowania karnego jeżeli od popełnionego czynu upłynęło:

- 30 lat - gdy czyn stanowił zbrodnię zabójstwa

- 20 lat - gdy czyn stanowi inną zbrodnię

- 10 lat - gdy czyn stanowił występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata

- 5 lat - gdy czyn jest zagrożony karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lat

- 3 lata - gdy czyn jest zagrożony karą ograniczenia wolności lub grzywną

- termin szczególny 1 rok dla ścigania przestępstw prywatnoskargowych - biegnie od czasu gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy, a ogólny termin przedawnienia karalności tych przestępstw - 3 lata.

Przedawnienie liczy się od dnia popełnienia ( działania lub zaniechania ) czynu lub dla przestępstw materialnych od momentu nastąpienia skutku.

Termin przedawnienia orzeczenia kary jest odpowiednio o 5 lat dłuższy od ustalonego dla przedawnienia ścigania jeżeli w okresie przedawnienia wszczęto postępowanie karne przeciwko osobie ( art. 102 KK ). Wszczęcie postępowania karnego , wydawanie w nim postanowień i innych decyzji nie przerywa biegu przedawnienia , a tylko przedłuża go o 5 lat.

Ustawa przewiduje także przerwę ( spoczywanie ) biegu przedawnienia w wypadku wystąpienia przeszkód prawnych do wszczęcia lub dalszego prowadzenia postępowania karnego ( art. 104 § 1 ) - np. immunitet formalny. Nie jest podstawą do zawieszenia biegu faktyczna przeszkoda w prowadzeniu postępowania karnego, która może jedynie spowodować zawieszenie postępowania..

1. Przedawnienie wykonywania kary biegnie od uprawomocnienia się wyroku skazującego i jest zależne od wysokości wymierzonej kary. Wynosi ono:

- 30 lat w razie skazania na karę pozbawienia wolności powyżej 5 lat

- 15 lat w razie skazania na karę pozbawienia wolności do 5 lat

- 10 lat w razie skazania na inną karę

- 10 lat - środki karne wymienione w art. 39 pkt 1 - 4 oraz pkt 6 - 7 ;

- 15 lat - dla obowiązku naprawienia szkody.

Instytucja przedawnienia nie ma zastosowania do zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości. Zasadą nieprzedawniania karalności objęto umyślne przestępstwa :

— zabójstwa;

— ciężkiego uszkodzenia ciała;

— ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub pozbawienia wolności połączonego ze szczególnym udręczeniem,

popełnione przez funkcjonariusza publicznego w związku z pełnieniem obowiązków służbowych.

Przedawnienie wykonania kary pozbawienia wolności nie biegnie w czasie odbywania tej kary. Terminy przedawnienia odnoszą się do kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa, a nie do kary łącznej, orzeczonej za zbiegające się przestępstwa lub w wyroku łącznym.

Śmierć oskarżonego lub skazanego powoduje wygaśnięcie karalności, jak i wykonania kary. Wyjątek stanowi jedynie przepadek rzeczy, który może być orzeczony tytułem środka zabezpieczającego także po śmierci oskarżonego.

2. IMMUNITETY

Immunitety :

- materialny - nie podleganie działaniu prawa karnego w ogóle, bezwarunkowe uchylenie

karalności - przysługuje adwokatowi w wypadku dopuszczenia się zniewagi strony

procesowej, jej pełnomocnika lub obrońcy, a także kuratora sądowego, biegłego,

tłumacza lub świadka. Jest on związany ze swobodą adwokacką przy korzystaniu z

wolności słowa i pisma w granicach określonych przez prawo. Immunitet ten jest trwały i

bezwzględny, uchyla w tym zakresie odpowiedzialność karnosądową ( ale nie

dyscyplinarną ). Korzystają też z niego radca prawny i prokurator.

- formalny procesowy - uzależnienie możliwości pociągnięcia sprawcy przestępstwa do

odpowiedzialności karnej od zgody odpowiedniego organu :

► najszerszy przysługuje Prezydentowi RP - za naruszenie Konstytucji, ustawy lub

popełnienie przestępstwa może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko przed

Trybunałem Stanu ( na podstawie uchwały Zgromadzenia Narodowego przy

większości 2/3 głosów )

► korzystają z niego posłowie, senatorowie ( zgoda Sejmu lub Senatu ), pracownicy NIK

( zgoda Kolegium NIK ), sędziowie ( zgoda sądu dyscyplinarnego ), prokuratorzy,

sędziowie TK, SN, TS i NSA służby dyplomatyczne. Za wykroczenia prokuratorzy i

sędziowie odpowiadają tylko dyscyplinarnie. Zezwolenie na uchylenie immunitetu

wydają komisje dyscyplinarne.

Ustawa o prokuraturze z 1985 roku, tekst jednolity Dz.U. nr 19 z 1994 roku

Ustawa o ustroju sądów powszechnych, tekst jednolity Dz.U.nr 7 z 1994 roku

Ustawa o sadzie najwyższym z 1984 roku, tekst jednolity Dz. U. nr 13 z 1994 roku

― immunitety dyplomatyczne i konsularne - przysługują przedstawicielom oraz

personelowi dyplomatycznemu obcych państw i organizacji międzynarodowych,

członkom ich rodzin pozostającym we wspólnocie domowej, i w ograniczonym

zakresie także personelowi konsularnemu państw obcych. Zakres immunitetu

określają umowy i powszechnie uznawane zwyczaje międzynarodowe. Traci moc,

jeżeli państwo wysyłające wyraźnie zrzeknie się go w stosunku do określonej osoby,

co umożliwia pociągnięcie jej do odpowiedzialności karnej w państwie, w którym

przebywa i dopuściła się przestępstwa.

3. NIE PODLEGANIE KARZE

Ustawowe klauzule niekaralności, wyraża je zwrot, iż sprawca „ nie podlega karze” i wiążą się z instytucją czynnego żalu sprawcy i mają na celu zachęcenie go do zejścia z drogi przestępstwa lub zapobieżenie jego popełnieniu albo skutkom.

Warunkiem stosowania tych klauzul jest dobrowolność zachowania się sprawcy przejawiającego czyny żal, ponadto przepisy mogą uzależniać niekaralność od dalszych warunków, jak np. zawiadomienie organu powołanego do ścigania w wszystkich znanych sprawcy okolicznościach przestępstwa oraz o osobach w przestępstwo zaangażowanych ( denuncjacja ). Politycznoprawny cel - zapobieżenie przestępstwu, względnie ułatwienie jego wykrycia. Klauzule występują przy :

— formach zjawiskowych i stadialnych przestępstwa,

— przepisach części szczególnej KK,

— w ustawach szczególnych - KKS.

Zapewniają bezkarność takiemu sprawcy .

X. ZATARCIE SKAZANIA I UŁASKAWIENIE

Art. 106.

Z chwilą zatarcia skazania uważa się je za niebyłe; wpis o skazaniu usuwa się z rejestru skazanych.

Art. 107.

§ 1. W razie skazania na karę pozbawienia wolności wymienioną w art. 32 pkt 3 lub karę 25 lat pozbawienia wolności, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 10 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania.

§ 2. Sąd może na wniosek skazanego zarządzić zatarcie skazania już po upływie 5 lat, jeżeli skazany w tym okresie przestrzegał porządku prawnego, a wymierzona kara pozbawienia wolności nie przekraczała 3 lat.

§ 3. W razie skazania na karę dożywotniego pozbawienia wolności, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 10 lat od uznania jej za wykonaną, od darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania.

§ 4. W razie skazania na grzywnę albo karę ograniczenia wolności, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 5 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania; na wniosek skazanego sąd może zarządzić zatarcie skazania już po upływie 3 lat.

§ 5. W razie odstąpienia od wymierzenia kary, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem roku od wydania prawomocnego orzeczenia.

§ 6. Jeżeli orzeczono środek karny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed jego wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem jego wykonania, z zastrzeżeniem art. 76 § 2.

Art. 108.

Jeżeli sprawcę skazano za dwa lub więcej nie pozostających w zbiegu przestępstw, jak również jeżeli skazany po rozpoczęciu, lecz przed upływem, okresu wymaganego do zatarcia skazania ponownie popełnił przestępstwo, dopuszczalne jest tylko jednoczesne zatarcie wszystkich skazań.

Zatarcie jest uznaniem skazania za niebyłe. Z tą chwilą skazany uważany jest w obliczu prawa za osobę dotąd nie karaną, a wpis o jego ukaraniu zostaje usunięty z rejestru skazanych.

Rodzaje zatarcia skazania:

1. z mocy prawa ( ipso iure )

— wskutek zmiany ustawodawstwa, gdy wg nowej ustawy, czyn nie jest już zabroniony pod grźbą kary

— w wypadku pozytywnego upływu okresu próby, na którą warunkowo zawieszono wykonanie kary, oraz dodatkowo 6 miesięcy;

— w wypadku upływu od daty wykonania, darowania lub przedawnienia wykonania kary : z upływem 10 lat w razie skazania na terminową karę pozbawienia wolności, 25 lat i dożywotniego pozbawienia wolności; 5 lat w razie skazania na karę grzywny lub ograniczenia wolności; 1 roku w razie odstąpienia od wymierzenia kary, z tym, że w wypadku gdy orzeczono środek karny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed wykonaniem, darowaniem lub przedawnieniem jego wykonania.

2. na wniosek skazanego :

— sąd może zarządzić zatarcie po upływie 5 lat jeżeli skazany w tym

czasie przestrzegał porządku prawnego, a wymierzona kara

pozbawienia wolności nie przekroczyła 3 lat

— po upływie 3 lat , gdy skazanie dotyczyło kary grzywny lub ograniczenia

wolności - jeżeli sprawcę skazano za dwa lub więcej pozostających w

zbiegu przestępstw, a także, gdy skazany przed upływem okresu

potrzebnego do zatarcia skazania ponownie popełnił przestępstwo,

dopuszczalne jest tylko jednoczesne zatarcie wszystkich skazań.

3. decyzji Prezydenta korzystającego z prawa łaski.

Właściwym do orzekania jest sąd, który wydał wyrok w I instancji, gdy wyroki wydało kilka sądów - ten który jako ostatni wydał wyrok skazujący, a gdy sądy różnego rzędu - sąd wyższego rzędu. Skazany może ponawiać wnioski o zatarcie skazania z tym, że gdy został złożony przed upływem roku od postanowienia odmawiającego zatarcia, sąd może pozostawić taki wniosek bez rozpoznania.

Amnestia

W odróżnieniu od abolicji, amnestia nie należy do okoliczności uchylających karalność.

Jest to zbiorowy akt łaski, który polega na darowaniu lub złagodzeniu kar prawomocnie orzeczonych za przestępstwa. Ustawy te były wydawane w formie ustawy sejmowej lub dekretu Rady Państwa i ograniczone są do określonych kategorii przestępstw (wyłączenie od amnestii przestępstw najcięższych, zwłaszcza zbrodni) oraz zawierają odmienne unormowania w zależności od wysokości kar orzeczonych (darowanie kar mniejszych np.: do 2 lat, złagodzenie kar surowszych) i sytuacji społecznej sprawców (dalej idąca amnestia wobec kobiet sprawujących opiekę nad dziećmi)

U podstaw wydawania aktów amnestyjnych leżą względy polityczno - kryminalne, a w szczególności dążenie do złagodzenia skutków zbyt surowych skazań ( rola pozytywna ) pozwalając na korektę wadliwości polityki karnej. Wywołuje też skutki ujemne, gdyż zakłóca pracę resocjalizacyjną nad skazanymi i podważa powagę prawomocnych wyroków.

 Ułaskawienie

Jest to akt odnoszący się do indywidualnie oznaczonych osób. Prawo łaski w różnych okresach stanowiło przywilej głowy państwa w Polsce przysługuje prezydentowi. Postępowanie o ułaskawienie uregulowane jest w KPK.

 Abolicja

Polega na zakazie wszczęcia postępowania karnego lub nakazie jego umorzenia wskutek uchylenia karalności pewnych czynów. Z reguły wyrażona jest zwrotem : „puszcza się w niepamięć i przebacza” a norma abolicyjna zawarta jest w ustawie amnestyjnej i oznacza przeszkodę w orzekaniu kary.

Ustawa o amnestii z 18.07.1974 r. Wprowadziła poprzednio nie stosowane uragulowanie, czyniąc abolicję warunkową - organ orzekający mógł zobowiązać osobę, do podjęcia pracy w terminie 3 miesięcy, w razie uchylania się orzeczenie o umorzeniu postępowania podlegało uchyleniu, podobnie jak w przypadku popełnienia przez sprawcę nowego przestępstwa w okresie 2 lat. Specjalnym aktem w całości abolicyjnym był dekret z 12.12.1981 r. O przebaczeniu i puszczeniu w niepamięć niektórych przestępstw i wykroczeń.

Wiele aktów abolicyjno - amnestyjnych zawiera klauzule denuncjacyjne, uzależniające umorzenie postępowania, darowanie lub złagodzenie kary od ujawnienia przez sprawcę w określonym czasie organom powołanym do ścigania faktu popełnienia przez siebie przestępstwa, jego okoliczności, jak też osób współdziałających.

Art. 115.

§ 1. Czynem zabronionym jest zachowanie o znamionach określonych w ustawie karnej.

§ 2. Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.

§ 3. Przestępstwami podobnymi są przestępstwa należące do tego samego rodzaju; przestępstwa z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia albo przestępstwa popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej uważa się za przestępstwa podobne.

§ 4. Korzyścią majątkową lub osobistą jest korzyść zarówno dla siebie, jak i dla kogo innego.

§ 5. Mieniem znacznej wartości jest mienie, którego wartość w chwili popełnienia czynu zabronionego przekracza dwustukrotną wysokość najniższego miesięcznego wynagrodzenia.

§ 6. Mieniem wielkiej wartości jest mienie, którego wartość w chwili popełnienia czynu zabronionego przekracza tysiąckrotną wysokość najniższego miesięcznego wynagrodzenia.

§ 7. Przepisy § 5 i 6 stosuje się do określenia “znaczna szkoda” oraz “szkoda w wielkich rozmiarach”.

§ 8. Najniższym wynagrodzeniem jest najniższe wynagrodzenie pracowników określone na podstawie Kodeksu pracy.

§ 9. Rzeczą ruchomą lub przedmiotem jest także polski albo obcy pieniądz lub inny środek płatniczy oraz dokument uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej albo zawierający obowiązek wypłaty kapitału, odsetek, udziału w zyskach albo stwierdzenie uczestnictwa w spółce.

§ 10. Młodocianym jest sprawca, który w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat i w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat.

§ 11. Osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.

§ 12. Groźbą bezprawną jest zarówno groźba, o której mowa w art. 190, jak i groźba spowodowania postępowania karnego lub rozgłoszenia wiadomości uwłaczającej czci zagrożonego lub jego osoby najbliższej; nie stanowi groźby zapowiedź spowodowania postępowania karnego, jeżeli ma ona jedynie na celu ochronę prawa naruszonego przestępstwem.

§ 13. Funkcjonariuszem publicznym jest:

1)˙Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej,

2)˙poseł, senator, radny,

3)˙sędzia, ławnik, prokurator, notariusz, komornik, kurator sądowy, osoba orzekająca w sprawach o wykroczenia lub w organach dyscyplinarnych działających na podstawie ustawy,

4)˙osoba będąca pracownikiem administracji rządowej, innego organu państwowego lub samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba w zakresie, w którym uprawniona jest do wydawania decyzji administracyjnych,

5)˙osoba będąca pracownikiem organu kontroli państwowej lub organu kontroli samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe,

6)˙osoba zajmująca kierownicze stanowisko w innej instytucji państwowej,

7)˙funkcjonariusz organu powołanego do ochrony bezpieczeństwa publicznego albo funkcjonariusz Służby Więziennej,

8)˙osoba pełniąca czynną służbę wojskową.

§ 14. Dokumentem jest każdy przedmiot lub zapis na komputerowym nośniku informacji, z którym jest związane określone prawo albo który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne.

§ 15. W rozumieniu tego kodeksu za statek wodny uważa się także stałą platformę umieszczoną na szelfie kontynentalnym.

§ 16. Stan nietrzeźwości w rozumieniu tego kodeksu zachodzi, gdy:

1)˙zawartość alkoholu we krwi przekracza 0,5 promila albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość lub

2)˙zawartość alkoholu w 1 dm3 wydychanego powietrza przekracza 0,25 mg albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość.

§ 17. Żołnierzem jest osoba pełniąca czynną służbę wojskową.

§ 18. Rozkazem jest polecenie określonego działania lub zaniechania wydane służbowo żołnierzowi przez przełożonego lub uprawnionego żołnierza starszego stopniem.

§ 19. Osobą pełniącą funkcję publiczną jest funkcjonariusz publiczny, członek organu samorządowego, osoba zatrudniona w jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi, chyba że wykonuje wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba, której uprawnienia i obowiązki w zakresie działalności publicznej są określone lub uznane przez ustawę lub wiążącą Rzeczpospolitą Polską umowę międzynarodową.

Środki stosowane wobec nieletnich

Wyodrębnienie odpowiedzialności pod wpływem kryminologii nastąpiło ze względu na odrębności psychospołeczne nieletnich i potrzebę stosowania wobec nich odrębnych środków.

Uchwalona 26.10.1982 r. Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich stanowi kompleksową regulację opartą na modelu sądów rodzinnych.

Naczelną zasadą postępowania jest ochrona nieletnich przed demoralizacją i przestępczością.

Sąd rodzinny powinien kierować się dobrem nieletniego oraz zmierzać do prawidłowego spełnienia przez rodziców lub opiekunów ich obowiązków wychowawczych.

Sąd może nałożyć na rodziców lub opiekunów określone zobowiązania :

— poprawy warunków wychowawczych, zdrowotnych i bytowych,

— współpracy ze szkołą lub poradnią psychologiczno - pedagogiczną lub inną poradnią specjalistyczną.

Uchylanie się od wykonywania tych zobowiązań zagrożone jest karą pieniężną, w wypadkach rażących naruszeń ustawa przewiduje umieszczenie małoletniego w placówce opiekuńczo - wychowawczej, a także w rodzinie zastępczej, w szczególności w związku z pozbawieniem rodziców władzy rodzicielskiej.

Podstawą interwencji sądu rodzinnego są objawy demoralizacji ( naruszania zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego, używanie alkoholu lub innych środków odurzających, uprawianie nierządu, włóczęgostwo i udział w grupach przestępnych ) lub dopuszczenie się przez nieletniego czynu karalnego przez który rozumie się czym zabroniony jako przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, a także wyliczone w ustawie najpoważniejsze wykroczenia.

Pojęcie nieletniego jest w ustawie niejednolite i zostało ono uzależnione od postawy postępowania i obejmuje :

— w zakresie zapobiegania i zwalczania demoralizacji - osoby, które nie ukończyły 18 lat

— w postępowaniu o czyny karalne - osoby, które w chwili popełnienia takiego czynu ukończyły lat 13, lecz nie osiągnęły lat 17 ;

— w zakresie wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych - osoby, które nie ukończyły lat 21.

W wypadku wystąpienia objawów demoralizacji lub podejrzenia popełnienia czynu zabronionego sędzia rodzinny wszczyna postępowanie wyjaśniające, w celu ustalenia , czy zachodzi potrzeba stosowania środków przewidzianych w ustawie. Przeprowadza postępowanie dowodowe i zleca policji przeprowadzenie czynności dowodowych w określonym zakresie, wysłuchuje nieletniego, jego rodziców lub opiekunów.

Umarza postępowanie - gdy nie ma potrzeby orzeczenia środków, przekazuje sprawę nieletniego szkole lub organizacji społecznej. Zasada celowości, a także ograniczenia interwencji sądowej na rzecz środków oddziaływania społecznego.

W razie stwierdzenia potrzeby orzeczenia środków przewidzianych w ustawie, sędzia kieruje sprawę do postępowania rozpoznawczego, w dwóch rodzajach :

— postępowanie opiekuńczo - wychowawcze - mogą byś orzeczone jedynie środki wychowawcze lub lecznicze, jest to postępowanie nieformalne, stosuje się w nim zasady nieprocesowego postępowania cywilnego ;

— postępowanie poprawcze - wszczyna się gdy nieletni po ukończeniu 13 lat popełnił czyn karalny określony jako przestępstwo, wykazuje wysoki stopień demoralizacji, a ponadto środki stosowane do tej pory okazały się nieskuteczne. W postępowaniu tym nieletni musi mieć obrońcę, przy czym sąd orzeka na rozprawie w składzie ławniczym - quasi - rozprawa karna, w której zresztą stosuje się posiłkowo przepisy KPK.

Podstawą decyzji sądu jest ocena osobowości nieletniego sprawcy i stopnia jego demoralizacji, a popełnienie czynu karalnego stało się jedynie wskaźnikiem zagrożenia, nie zaś podstawą sankcji karnej - art. 55 ustawy, gdzie pomimo wszczęcia postępowania poprawczego, sąd może odstąpić od orzeczenia środków poprawczych, uznając zastosowanie środków wychowawczych za bardziej celowe. Udział obrońcy w tym postępowaniu jest obowiązkowy - art. 49 ustawy. Ustawa pomija pokrzywdzonego czynem, który nie korzysta z praw strony, może jedynie być na rozprawie.

Katalog środków wychowawczych :

— upomnienie ;

— zobowiązanie do określonego postępowania ;

— nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna ;

— nadzór organizacji lub osoby udzielającej poręczenia za nieletniego ;

— nadzór kuratora ;

— skierowanie do kuratorskiego ośrodka pracy z młodzieżą ;

— zakaz prowadzenia pojazdów ;

— przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego ;

— umieszczenie w rodzinie zastępczej, odpowiedniej placówce opiekuńczo - wychowawczej albo ośrodku szkolno - wychowawczym .

Środki te można dzielić w zależności od ich charakteru i celu.

Podział wg kryterium zmiany lub braku zmiany środowiska wychowawczego, albo otwartego, półotwartego lub zamkniętego charakteru danego ośrodka. Kuratorski ma charakter półotwarty, ostatni środek jest najostrzejszy i ma charakter zamknięty.

Art. 6 pkt 2 ustawy - zobowiązania do naprawienia szkody, przeproszenia pokrzywdzonego, podjęcia nauki lub pracy, powstrzymania się od przebywania w określonych miejscach lub środowiskach, zaniechania używania alkoholu lub innego środka odurzającego. Są to środki o różnym charakterze i celu. Przede wszystkim wychowawczo - prewencyjnym, ale także kompensacyjnym. Podstawowe znaczenie w oddziaływaniu mają środki polegające na nadzorze sprawowanym przez rodziców lub

opiekuna oraz przez kuratora sądowego dla nieletnich. Ważną formą tego nadzoru są kuratorskie ośrodki pracy z młodzieżą - forma grupowego szkolenia i pracy wychowawczej.

Charakter zbliżony do występujących w prawie karnym środków karnych ma przepadek przedmiotów i zakaz prowadzenia pojazdów - mają charakter prewencyjny.

Do szczególnie intensywnych należą środki zmieniające środowisko wychowawcze.

Ustawa przewiduje możliwość zmiany lub uchylenia przez sąd orzekanych srodków wychowawczych w toku ich wykonywania, co dotyczy także decyzji o umieszczeniu nieletniego w odpowiednim zakładzie.

Środki poprawcze - orzekanie następuje w sytuacjach, gdy nieletni po ukończeniu 13 roku życia dopuścił się czynu karalnego i wykazuje objawy demoralizacji. Gdy orzeczono ten środek przebywa w zakładzie poprawczym do ukończenia 21 roku życia. Sąd rodzinny może orzec o jego warunkowym zwolnieniu po upływie 6 miesięcy od umieszczenia. Zwolnienie następuje na okres próby od roku do lat 3, w czasie którego sąd stosuje wobec nieletniego środki wychowawcze.

Zakład poprawczy - środek stosowany w najcięższych przypadkach gdy środki do tej pory stosowane okazały się bezskuteczne, a nieletni przedstawia sobą znaczne zagrożenie dla porządku prawnego.

Trzy rodzaje zakładów :

— resocjalizacyjne,

— resocjalizacyjno - rewalidacyjne

— terapeutyczne - dla nieletnich upośledzonych umysłowo, wykazujących zaburzenia psychiczne i osobowościowe oraz uzależnionych od środków odurzających i psychotropowych.

Formą środka poprawczego jest też warunkowe zawieszenie wykonania orzeczenia o umieszczeniu nieletniego w zakładzie poprawczym na okres próby od roku do lat 3. Gdy uchyla się od wykonania środków wychowawczych i nadzoru i wykazuje dalszą demoralizację, sąd może zarządzić umieszczenie go w zakładzie. Obligatoryjnie umieszcza, gdy popełnia ciężki czyn karalny. Jeżeli w ciągu próby i dalszych 3 miesięcy odwołanie warunkowego zawieszenia nie nastąpiło, orzeczenie uważa się za niebyłe z mocy prawa.

Ustawa przewiduje wyjątkowe możliwości orzekania kary wobec nieletniego, który :

— w chwili orzekania ukończył 18 lat, a zachodzą przesłanki do umieszczenia go w zakładzie poprawczym

— ukończył 18 lat przed rozpoczęciem wykonywania orzeczenia o umieszczeniu go w zakładzie poprawczym ;

— zachodzą podstawy do orzeczenia wobec nieletniego kary na podstawie art. 10 § 2 KK ;

— postępowanie wobec niego zostało wszczęte przez sąd rodzinny po ukończeniu 18 lat, z tym że czynu karalnego dopuścił się jako nieletni.

Niecelowość stosowania środka poprawczego wobec osoby, która jest już pełnoletnia. Z uwagi na różnice między zakładem poprawczym i karą, wymierzenie następuje z jej nadzwyczajnym złagodzeniem.

Możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności nieletniego już po ukończeniu 15 roku życia. Katalog :

— zamach na życie Prezydenta RP ;

— zabójstwo w trybie podstawowym lub kwalifikowanym ;

— umyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, w tym następstw kwalifikujących ;

— umyślne sprowadzenie zdarzenia powszechnie niebezpiecznego, w tym następstw kwalifikujących ;

— terrorystyczny zamach na statek wodny lub powietrzny ;

— umyślne spowodowanie katastrofy, w tym następstw kwalifikujących ;

— kwalifikowane zgwałcenie, tj. popełnione zbiorowo lub ze szczególnym okrucieństwem

— terrorystyczne porwanie zakładnika, w tym spowodowanie następstw kwalifikujących ;

— rozbój.

Podstawowy warunek odpowiedzialności - przypisani winy w czasie czynu. Za pociągnięciem do odpowiedzialności muszą też przemawiać :

— okoliczności sprawy ;

— stopień rozwoju sprawcy ;

— jego właściwości i warunki osobiste.

Ustalenie okoliczności świadczących o wysokim stopniu demoralizacji sprawcy i stopniu zagrożenia dla porządku prawnego z jego strony. Bezskuteczność dotychczasowych środków wychowawczych lub poprawczych.

Nie zezwala się na przekroczenie dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane nieletniemu przestępstwo.

Uzupełnieniem tego opracowania jest drugi dotyczące przestępstw. Źródła j/w.

Jeżeli są błędy to przepraszam - nie wszystkie byłem w stanie wyłapać.

Pozdrawiam wszystkich korzystających. Grzegorz Wołodkowicz.

---