Sławomir Nahotko

Kompleksowy system analizy finansowej

według standardów unijnych

Analizy finansowe przeprowadzane w przedsiębiorstwach na potrzeby zarządzania obarczone są wieloma wadami i w pewnej mierze posiadają dysfunkcjonalny charakter. Podstawowe wady wyrażają się w tym, że:

• stosuje się w sposób dość swobodny różne zestawy wskaźników oceny,

• nie zawsze treść wskaźników jest jednoznacznie określona. W konsekwencji na ich podstawie wypowiada się zwykle nie oceny prakseologiczne, które mówią o przydatności danego środka czy sposobu działania, lecz oceny właściwe (typu dobrze- źle).

• nie zawsze określone są wartości wzorcowe (modelowe) wskaźników. Sprzyja to ferowaniu różnych ocen, mających w pewnej mierze subiektywny charakter. Sprawia to także, że porównania wskaźników z wartościami wzorcowymi (modelowymi) są rzadko przeprowadzane i dotyczą zwykle tylko niektórych dziedzin działalności przedsiębiorstwa. Zwykle dokonuje się porównań w czasie, a częściowo także, w ograniczonym zakresie w przestrzeni (między przedsiębiorstwami).

W określonej powyżej sytuacji analizy finansowe zazwyczaj przeprowadza się sporadycznie. Nie są one permanentnym, normalnym działaniem w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Często zakres ich użyteczności ogranicza się do weryfikacji bilansu przedsiębiorstwa, czy uzasadnienia wniosku o przyznanie kredytu bankowego, opracowania danych wyjściowych do planowania rocznego. Wydaje się, że analizy finansowe powinny być narzędziem wspomagającym zarządzanie przedsiębiorstwem i posiadać charakter kompleksowy. Należy w nich uwzględniać ograniczenia w stosowaniu wskaźników. Analizy powinny umożliwiać ocenę stanu finansowego, podejmowanie decyzji korygujących dotychczasowy przebieg realizacji procesów w przedsiębiorstwie, przeprowadzanie eksperymentów symulacyjnych użytecznych do wypracowania decyzji, prognozowanie kondycji finansowej. Powinny być one przeprowadzane zgodnie ze standardami unijnymi. Tak pojmowana użyteczność analiz finansowych nie powinna ograniczać się do wąskiego grona specjalistów przedsiębiorstwa, w szczególności głównego księgowego, czy dyrektora ekonomicznego. Powinno być to zagadnienie interesujące wielu menedżerów w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Przy tak sformułowanym zagadnienie celowym wydaje się podjęcie próby:

• określenia ograniczeń w stosowaniu wskaźników w zarządzaniu,

• ustalenia finansowych norm sterowniczych,

• zbudowania kompleksowego systemu analizy finansowej przedsiębiorstwa, uwzględniającego określone powyżej oczekiwania.

1. Ograniczenia w stosowaniu wskaźników w zarządzaniu

W stosowaniu wskaźników ekonomicznych na potrzeby zarządzania występuje wiele ograniczeń. Niektóre z nich dotyczą możliwości porównań w czasie, inne w przestrzeni, jeszcze inne odniesienia do planów, czy przewidywań. Ich źródłem są następujące czynniki:

• inflacja. „Łamie” ona miary ekonomiczne. Z różną siłą może ona oddziaływać na środki trwałe i środki obrotowe, na materiały i wyroby gotowe.

• dyskretność informacji. Wiele wielkości finansowych zawartych w nośnikach informacji dotyczy stanów na określoną datę. Są to więc wielkości chwilowe w odróżnieniu od wielkości dotyczących określonych odcinków czasu w działalności przedsiębiorstwa, zwanych wielkościami okresowymi. Do wielkości chwilowych zalicza się na przykład wielkości określone w bilansie, z wyjątkiem wyniku finansowego . Wielkościami okresowymi są przykładowo wielkości ujęte w rachunku wyników. Jeśli wskaźnik jest pewną formułą algebraiczną (np. ilorazem) wielkości chwilowej i wielkości okresowej przy czym ten stan chwilowy nie jest charakterystyczny dla okresu, to znaczy różni się istotnie od innych stanów chwilowych w ciągu danego okresu, to taki wskaźnik dostarcza zniekształconych informacji.

• nieadekwatność wskaźnika do przyszłej działalności w zamierzonym zakresie,

• sezonowość produkcji. Zniekształcić może ona analizę szybkości obrotu środków,

• uwarunkowanie wartości wskaźnika strategią realizowaną w przedsiębiorstwie. I tak np. wskaźnik rotacji należności zależy od strategii w zakresie kredytowania odbiorców. W jednym przedsiębiorstwie wzrost udziału należności w sprzedaży może być spowodowany realizowaną strategią zmierzającą do stymulowania wielkości sprzedaży, w drugim może wynikać z opóźnień w windykacji należności.

• odmienność rozwiązań księgowych (alternatywy księgowe) w poszczególnych przedsiębiorstwach i zmiany ich w czasie. Dotyczą one tworzenia rezerw, wyceny aktywów, wyceny majątku, wyceny zapasów oraz przychodów i kosztów, w tym metod amortyzowania.

• tworzenie rezerw. Utworzone rezerwy na należności wpływają na obniżenie zysku w roku ich tworzenia. Z kolei ich rozwiązanie w okresach następnych powiększa odpowiednio zysk z przeszłej działalności przedsiębiorstwa.

• techniki „upiększania” informacji stosowane przez zarządy by ich sprawozdania prezentowały się lepiej,

• stosowane praktyki księgowe, mające na celu wypaczenie rzeczywistego stanu przedsiębiorstwa przez manipulowanie wartościami liczbowymi związanymi z gospodarką zapasami, amortyzacją, dzierżawą majątku, czy leasingiem.

2. Finansowe normy sterownicze

Finansowe normy sterownicze opisują równania (1-12):

1. wynik finansowy > 0;

2. ROE = zysk netto / kapitał własny > stopa procentowa;

3. cash flow = wpływy - wydatki > 0;

4. wskaźnik CR = aktywa bieżące / zobowiązania bieżące = (środki pieniężne + krótkoterminowe papiery wartościowe + należności +zapasy) / zobowiązania bieżące = 2

5. wskaźnik QR = płynne środki obrotowe / zobowiązania bieżące = (aktywa - zapasy - rozliczenia międzyokresowe czynne) / zobowiązania bieżące = 1

6. kapitał obcy / kapitał własny ≈ 2;

7. majątek trwały / długookresowy kapitał <= 1,

8. majątek obrotowy / krótkoterminowy kapitał >=1

9. majątek obrotowy = (gotówka + materiały + produkcja w toku + wyroby gotowe + należności) > zobowiązania;

10. operacje produkcyjne powinny wytwarzać stopę zysku brutto w wysokości co najmniej 35%, by można było pokryć nakłady na badania i rozwój wyrobów oraz rynków;

11. aktywa ogółem / dochody ze sprzedaży ≤ 0,6, z pewnym zróżnicowaniem w zależności od rodzaju przedsiębiorstwa;

12. kapitał obrotowy ≤ 60% wartości sprzedaży⁾.

Oprócz określonych powyżej finansowych norm sterowniczych w zarządzaniu powinny być stosowane normy ustalane w przedsiębiorstwie dotyczące rotacji środków, zwane dalej normami zakładowymi.

3. Uzasadnienie finansowych norm sterowniczych

Podstawę finansowych norm sterowniczych stanowi z jednej strony teoria finansów, z drugiej zaś wynika on z doświadczenia zarządzających przedsiębiorstwem. Przyjęcie zysku jako normy (relacja 1) przedsiębiorstwa uzasadnia się tym, że zysk jest:

• miernikiem efektywności gospodarowania;

• podstawą oceny. Ta syntetyczna wielkość stanowi podstawę decyzji mene­dżerów przedsiębiorstwa, udziałowców, bankowców i innych.

• podstawą rozliczeń z budżetem oraz akcjonariuszami i udziałowcami;

• czynnikiem określającym zwrotność poniesionych nakładów oraz poten­cjalne korzyści właścicieli;

• źródłem zasilania w kapitał własny, co umożliwia dalszy rozwój przed­siębior­stwa dzięki zwiększeniu zaangażo­wa­nych w nim środków trwałych i obro­to­wych;

• warunkiem reprodukcji rozszerzonej i rozwoju przed­się­bior­stwa;

• środkiem realizacji innych celów, np. społecznych, etycznych. Jeśli przed­się­biorstwo nie osiąga zysków, to rea­lizacja innych ce­lów , które wyma­gają nakładów finan­sowych, nie jest możliwa. Zysk umożliwia także pomnażanie kapitałów i wzrost wartości firmy;

• związany bezpośrednio z istotnymi funkcjami działalności przed­się­biorstwa przez to, że:

- stwarza on możliwości inwestowania,

- wielkość i podział zysku wpływają na możliwości samofinansowania przed­sięwzięć rozwojowych,

Relacja 2 wynika z teorii ekonomicznej. Z kolei relację 3 uzasadnia się tym, że jeśli w przedsiębiorstwie występuje chroniczny brak płynności finansowej (cash flow < 0) to:

• kapitałodawcy mogą wycofać swe wkłady,

• dostawcy mogą zażądać wprowadzenia gotówkowego systemu rozliczeń,

• pozyskanie kredytu stanie się możliwe pod warunkiem wzmocnienia jego zabez­pieczenia i podwyższenia jego oprocentowania, co spowoduje wzrost kosztów finansowych,

• kapitałodawcy będą mieli większe możliwości wywierania wpływu na decyzje podejmowane w firmie.

Brak płynności może stanowić podstawę do wszczęcia przeciwko przedsiębiorstwu postępowania sądowego.

Relacja 4 dotyczy stosunku między kapitałem obcym, a kapitałem własnym. Wynika z doświadczenia. Dawniej uważano, że stosunek kapitału własnego do obcego powinien kształtować się przynajmniej jak 1:1. Takie podejście wynikało z wymogów bezpieczeństwa. Uważano bowiem, że kredyto­biorca powinien posiadać na tyle kapitału włas­nego, żeby mógł spłacić kredyt ze środków własnych. Zwróćmy jednakże uwagę, że nawet zastoso­wanie relacji 1:1 nie stwarza wierzycielom gwarancji, że zostanie w ten sposób wyeliminowane ryzyko utraty zwrot­ności kapitału obcego.

Relacja 5 dotyczy zagadnienia płynności finansowej. Wynika ona z doświadczenia.

Relacja 6 uwarunkowana jest:

• ruchem okrężnym środków obrotowych,

• rozkładem chronologicznym zdarzeń w gospodarce czynnikami produkcji.

Relacje 7 i 8 oznaczają złotą zasadę finansową. Kolejne relacje - 9 - 12 wynikają z doświadczenia. Nie dają się one uzasadnić na bazie teorii ekonomicznej. Podkreślenia wymaga, że finansowe normy sterownicze powinny posiadać istotne, dualne znaczenie w zarządzaniu przedsiębiorstwem. W zarządzaniu powinny znaleźć zastosowanie nie tylko jako podstawa ocen, ale i także podstawa decyzji. Omawiane normy powinny być stosowane z pewną tolerancją. Należy je dostosowywać do specyfiki przedsiębiorstw jak i aktualnych warunków rynkowych. Niektóre normy wymagają weryfikacji w polskich przedsiębiorstwach.

4. Podstawowe założenia systemu

Pierwszym krokiem w budowie kompleksowego systemu analizy finansowej przedsiębiorstwa według standardów unijnych jest sformułowanie podstawowych założeń. Obejmują one następujące zagadnienia:

1) funkcją systemu jest:

• generowanie wskaźników finansowych,

• ocena stanu finansowego przedsiębiorstwa,

• interpretacja wskaźników finansowych,

• ustalanie zysku oczekiwanego (modelowego) i porównywanie go z zyskiem rzeczywistym,

• generowanie wykresów charakteryzujących stan finansowy przedsiębiorstwa

• generowanie projektów decyzji poprawiających stan finansowy przedsiębiorstwa,

• prognoza stanu finansowego (kosztów, wyników, kapitału obrotowego, bilansu),

• prognoza upadłości przedsiębiorstwa.

1. funkcje realizuje system w sposób automatyczny za pomocą funkcji i makropoleceń w języku visual basic.

2. system powinien być użyteczny w zarządzaniu dla menedżerów przedsiębiorstwa.

3. ocena stanu finansowego powinna być przeprowadzona za pomocą SWOT, jako tabeli czteropolowej, której elementami są: szanse, zagrożenia, mocne strony, słabe strony.

4. przedział oceny stanu finansowego przedsiębiorstwa wynosi 3 lata. Prognoza dotyczy rocznego odcinka czasu działalności przedsiębiorstwa.

5. rentowność przedsiębiorstwa określa się na podstawie:

wskaźnika NPM,

wskaźnika ROA,

wskaźnika ROE.

8) płynność finansową przedsiębiorstwa ustala się w oparciu o:

• wskaźnik CR,

• wskaźnik QR,

• wskaźnik cash flow,zysku

• rachunek płynności,

• bilans inwestycyjno - finansowy.

9) rzeczywisty zysk netto firmy porównuje się z wprowadzonymi tutaj pojęciami zysku oczekiwanego i zysku modelowego. Zysk oczekiwany jest to taka wielkość zysku, które umożliwia wypłatę realizację inwestycji, wypłatę premii dla pracowników oraz wypłatę dywidendy dla w łaścicieli przedsiębiorstwa. Oblicza się go jako sumę:

- wartości majątku trwałego netto * wskaźnik strategiczny A,

- kosztów sprzedanych towarów i produktów * 20% * wskaźnik strategiczny B

- kapitału własnego * wskaźnik strategiczny C.

Przy czym wskaźniki strategiczne 0 <=A, B, C <= 1. Są one ustalane przez menedżerów przedsiębiorstwa. Jeśli zysk rzeczywisty jest mniejszy od zysku oczekiwanego, to firma nie ma możliwości zaspokojenia swoich potrzeb. Zysk modelowy (wzorcowy) określa się jako iloczyn rzeczywistego kapitału własnego i stopy procentowej powiększonej o 2%. Jeśli zysk rzeczywisty jest mniejszy od tak ustalonego zysku modelowego, to oznacza, że w firmie występują rezerwy efektywnościowe.

10)..wskaźnik kapitałowy określa się jako stosunek kapitału obcego do kapitału własnego.

11) cash flow oblicza się metodą pośrednią.

12) przedsiębiorstwo ustala własne, zakładowe normy szybkości obrotu środków (gotówki, zapasów materiałów, produkcji w toku, wyrobów gotowych, należności, zobowiązań) w dniach.

13) prognozę kosztów buduje się na podstawie funkcji: K = ax + b ,

gdzie:

a - ustala się za pomocą funkcji statystycznej excela - REGLINP,

b - oznacza wielkość kosztów stałych.

Przyjmuje się, że udział kosztów stałych w kosztach ogółem kształtuje się na poziomie 30%.

14) syntetyczną ocenę stanu finansowego przedsiębiorstwa przeprowadza się na podstawie tabeli SWOT.

5. Dane wejściowe

Dane wejściowe do systemu stanowią:

• bilanse pro forma,

• rachunki wyników,

• finansowe normy sterownicze,

• zakładowe normy rotacji środków,

• dane uzupełniające.

Bilans należy do najlepszych rozwiązań z dziedziny rachunkowości. Jego walory na potrzeby zarządzania wyrażają się w tym, że:

• w sposób całościowy odwzorowuje stan finansowy przedsiębiorstwa. Każde zdarzenie gospodarcze, takie jak na przykład: zakup materiałów, sprzedaż wyrobów, zaciągnięcie kredytu znajduje swoje odwzorowanie w bilansie. Poza bilansem nie ma w przedsiębiorstwie innego nośnika, który miałby tak całościowy charakter.

• składa się z niewielkiej liczby elementów. Występują one w dwóch grupach: aktywach i pasywach. W skład aktywów wchodzi majątek trwały i majątek obrotowy. Zaś pasywa obejmują kapitał własny i kapitał obcy. Wyróżnione elementy można rozpisać na bardziej szczegółowe w zależności od celów zarządzania.

• posiada standardowy charakter. Z podobnym układem bilansu, lecz identycznym w sensie koncepcyjnym można spotkać się w innych krajach, w tym w Unii Europejskiej, jak i w Stanach Zjednoczonych.

Mimo określonych powyżej walorów bilans jak dotychczas znajduje u nas tylko jednostronne zastosowanie w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Stosuje się go głównie dla potrzeb sprawozdawczości jak i kontroli. Jego użyteczność w planowaniu zasadniczo jest ograniczona do biznes planu, w którym stosuje się metodę UNIDO. Uznaje się, iż nie jest to wystarczające we współczesnych warunkach gospodarowania przedsiębiorstw, w tym zwłaszcza wzrostu złożoności struktur i procesów. Istnieje potrzeba wykorzystania danych w układzie bilansu na potrzeby zarządzania przedsiębiorstwem.

6. Menu systemu

Menu systemu składa się z następujących modułów:

• wprowadzanie danych,

• analiza rentowności,

• analiza płynności finansowej,

• oceny firmy,

• wykresy,

• symulacja,

• prognozy,

• projekty decyzji.

Powyższe menu w systemie komputerowym przedstawia rys.1.

Rys. 1.Menu kompleksowego systemu analizy finansowej przedsiębiorstwa według standardów unijnych

Źródło: opracowanie własne.

7. Zasady oceny stanu finansowego

Do oceny stanu finansowego przedsiębiorstwa w zakresie przestrzegania norm sterowniczych przyjmuje się określone zasady. Przedstawia się je w zapisie informatycznym: jeżeli(warunek;”prawda”; „fałsz”). Korzystając z tego zapisu zasady formułuje się następująco:

- zasada 1: jeżeli(wynik finansowy > norma 1;"przychód umożliwia odtworzenie zużytych czynników produkcji";"przychód nie umożliwia odtworzenie zużytych czynników produkcji"),

- zasada 2: jeżeli(ROE > norma 2 =stopa procentowa+2%;"nie występują rezerwy efektywnościowe";"występują rezerwy efektywnościowe"),

- zasada 3: jeżeli(cash flow > norma 3;"firma posiada płynność finansową";"firma nie posiada płynności finansowej"),

- zasada 4: jeżeli(cr < norma 4 = 1;"firma nie posiada zdolności do spłaty zadłużenia. Występuje napięcie finansowe";"firma posiada zdolność do spłaty zadłużenia"),

- zasada 5: jeżeli(qr < normy 5 = 2;"firma nie posiada zdolności do regulowania zobowiązań bieżących bez potrzeby zamiany zapasów w środki pieniężne";"firma posiada zdolność do regulowania zobowiązań bieżących bez potrzeby zamiany zapasów w środki pieniężne"),

- zasada 6: jeżeli(wskaźnik kapitałowy < norma 6 = 2;"firma nie wykorzystuje możliwości pozyskania kapitałów obcych";"firma wykorzystuje możliwości pozyskania kapitałów obcych"),

- zasada 7: jeżeli(majątek trwały / długookresowy kapitał <norma 7;"spełniona jest złota zasada finansowa - wariant A";"nie jest spełniona złota zasada finansowa - wariant A")

- zasada 8: jeżeli(majątek obrotowy/ krótkoterminowy kapitał< norma 8;"spełniona jest złota zasada finansowa - wariant B";"nie jest spełniona złota zasada finansowa - wariant B"),

- zasada 9: jeżeli(majątek obrotowy - zobowiązania > norma 9;"majątek obrotowy zabezpiecza spłatę zobowiązań";"majątek obrotowy nie zabezpiecza spłaty zobowiązań"),

- zasada 10: jeżeli(zysk brutto / dochody >norma 10;"firma jest w stanie pokryć nakłady na badania i rozwój wyrobów oraz rynków";"firma nie jest w stanie pokryć nakłady na badania i rozwój wyrobów oraz rynków"),

- zasada 11: jeżeli(aktywa ogółem / dochody ze sprzedaży< norma 11;"aktywa są produktywne";"aktywa nie są produktywne"),

- zasada 12: jeżeli(kapitał obrotowy / sprzedaż < norma 12;"kapitał obrotowy jest produktywny";"kapitał obrotowy nie jest produktywny").

Zasady określa się także do zbudowania tabeli SWOT. Przedstawmy je w odniesieniu do szans i mocnych stron. Zasady dotyczące szans:

- zasada 13: jeżeli(sprzedaż w roku t+1 > sprzedaż w roku t);"sprzedaż ma tendencję rosnącą";""),

- zasada 14: jeżeli(NPM w roku t+1 > NPM w roku t);"rentowność sprzedaży ma tendencję rosnącą";""),

- zasada 15: jeżeli(ROE w roku t+1 > ROE w roku t);"rentowność kapitału ma tendencję rosnącą";""),

- zasada 16: jeżeli(ROA w roku t+1 > ROA w roku t);"rentowność majątku ma tendencję rosnącą";""),

- zasada 17: jeżeli(zysk netto w roku t+1 > zysk netto w roku t;"zysk wykazuje tendencję rosnącą";""),

- zasada 18: jeżeli(zysk brutto / sprzedaż >= 35%"; „firma jest w stanie pokryć nakłady na badania i rozwój wyrobów oraz rynków"),

- zasada 19: jeżeli(zysk brutto>0);"przychód umożliwia odtworzenie zużytych czynników produkcji";””);

- zasada 20: jeżeli(zysk rzeczywisty > zysk oczekiwany;" zysk zaspokaja potrzeby firmy";””),

- zasada 21: jeżeli(ROE > stopa procentowa + 2%;"nie występują rezerwy efektywnościowe";""),

- zasada 22: jeżeli(cash flow >0);"firma posiada płynność finansową";""),

- zasada 23: jeżeli(cr >2);"firma posiada zdolność do spłaty zadłużenia";""),

- zasada 24: jeżeli(qr > 2);"firma posiada zdolność do regulowania zobowiązań bieżących bez potrzeby zamiany zapasów w środki pieniężne";""),

- zasada 25: jeżeli(wskaźnik Z >=3);"występuje niewielkie prawdopodobieństwo upadłości";""),

- zasada 26: jeżeli(wskaźnik Wilcoxa >0);"firmie nie grozi upadłość";""),

- zasada 27: jeżeli(wskaźnik DOL > 0);"wzrost sprzedaży powoduje wzrost EBIT";""),

- zasada 28: jeżeli(wskaźnik DFL >0);"wzrost EBIT powoduje wzrost ROE";""),

- zasada 29: jeżeli(wskaźnik DP >0);"występuje dodatni efekt dźwigni połączonej";""),

- zasada 30 jeżeli(rezerwa kosztów <0 );"firma jest konkurencyjna kosztowo";””).

Zasady dotyczące mocnych stron:

- zasada 31 : jeżeli(firma posiada płynność uwarunkowaną wpływami;"firma posiada wysoki stopień płynności";"")

- zasada 32: jeżeli(przyrost kapitału krótkoterminowego < przyrost środków obrotowych;"przyrost środków obrotowych ma pokrycie w kapitale”;””),

- zasada 33 : jeżeli(majątek trwały / długookresowy kapitał <norma 7;"spełniona jest złota zasada finansowa - wariant A";"nie jest spełniona złota zasada finansowa - wariant A")

- zasada 34 : jeżeli(majątek obrotowy/ krótkoterminowy kapitał< norma 8;"spełniona jest złota zasada finansowa - wariant B";"nie jest spełniona złota zasada finansowa - wariant B"),

- zasada 35 :jeżeli(rzeczywisty wskaźnik rotacji zapasów < zakładowa norma rotacji zapasów;"występuje szybka rotacja zapasów";""),

- zasada 36: jeżeli(rzeczywisty wskaźnik rotacji należności < zakładowa norma rotacji należności;"występuje szybka rotacja należności";""),

- zasada 37 : jeżeli(rzeczywisty wskaźnik rotacji zobowiązań < zakładowa norma rotacji zobowiązań;"firma terminowo reguluje zobowiązania";""),

- zasada 38: jeżeli(majątek obrotowy > zobowiązania);"majątek obrotowy zabezpiecza spłatę zobowiązań”;””)

Dodajmy, ze zasady dotyczące zagrożeń, jak i słabych stron określa się w sposób analogiczny. I tak na przykład zasada 13, lecz dotycząca zagrożeń wygląda następująco:

- zasada 13*: jeżeli(sprzedaż w roku t+1 < sprzedaż w roku t);"sprzedaż ma tendencję malejącą";""),

Kolejna grupa zasad dotyczy projektów decyzji.

- zasada 39: jeżeli(wskaźnik DOL > 1;"- dynamizować sprzedaż";" - zredukować koszty")

- zasada 40: jeżeli(płynność nie jest uwarunkowana wpływami;"- dążyć do zwiększenia płynności uwarunkowanej wpływami";"- utrzymać płynność uwarunkowaną wpływami"),

- zasada 41: jeżeli(przyrost środków obrotowych> przyrost kapitałów krótkoterminowych;"- dostosować poziom zapasów środków obrotowych do kapitału";"- przeznaczyć kapitał na inwestycje w majątek trwały"),

- zasada 42: jeżeli(przyrost kapitałów długoterminowych> przyrost majątku trwałego;"- uruchomić procesy inwestycyjne w majątek trwały";"- pozyskać kapitał na inwestycje w majątek trwały"),

- zasada 43: jeżeli(cr>2;"- wyeliminować bieżącą nadpłynność finansową";"- utrzymać płynność bieżącą"),

- zasada 44: jeżeli(qr>1,2;"- wyeliminować nadpłynność bieżącą";"- utrzymać płynność bieżącą"),

- zasada 45: jeżeli(rezerwa kosztów>0;"- ograniczyć koszty;"- utrzymać koszty na obecnym poziomie"),

- zasada 46: jeżeli(rzeczywisty wskaźnik rotacji należności > norma rotacji należności;"-skrócić odbiorcom terminy płatności ";"-można wydłużyć odbiorcom terminy płatności"),

- zasada 47: jeżeli(rzeczywisty wskaźnik rotacji zapasów > norma rotacji zapasów;"-przyspieszyć rotację zapasów ";"-można zwolnić rotację zapasów"),

- zasada 48: jeżeli(rzeczywisty cykl środków pieniężnych > norma cyklu środków pieniężnych;"-przyśpieszyć płatność naszych zobowiązań ";"-można wydłużyć terminy płatności naszych zobowiązań")

8. Makropolecenia

W skład systemu wchodzą makropolecenia. Przedstawmy więc tylko wybrane przykłady makropoleceń. Wyjściowym jest makropolecenie auto_open o postaci:

Sub Auto_open()

Application.Caption = "Autor: Sławomir Nahotko"

MsgBox "Autor: Sławomir Nahotko", vbInformation + vbOKOnlyEnd, "Kompleksowy system analizy finansowej przedsiębiorstwa"

MenuBars(xlWorksheet).Menus("Okno").Delete

MenuBars(xlWorksheet).Menus("Edycja").Delete

MenuBars(xlWorksheet).Menus("Pomoc").Delete

MenuBars(xlWorksheet).Menus("Dane").Delete

MenuBars(xlWorksheet).Menus("Format").Delete

MenuBars(xlWorksheet).Menus.Add Caption:="Wprowadzanie danych"

With MenuBars(xlWorksheet).Menus("Wprowadzanie danych").MenuItems

.Add Caption:="Wprowadzanie bilansu", _

OnAction:="testBilansu"

.Add Caption:="Wprowadzanie rachunku wyników", _

OnAction:="rach"

.Add Caption:="Wprowadzanie norm", _

OnAction:="donor"

.Add Caption:="&Wprowadzanie danych uzupełniających", _

OnAction:="dodatki"

End With

MenuBars(xlWorksheet).Menus.Add Caption:="Analiza rentowności"

With MenuBars(xlWorksheet).Menus("Analiza rentowności").MenuItems

.Add Caption:="Zysk oczekiwany i modelowy", _

OnAction:="zo"

.Add Caption:="Wskaźniki rentowności", _

OnAction:="dor"

End With

MenuBars(xlWorksheet).Menus.Add Caption:="Analiza płynności"

With MenuBars(xlWorksheet).Menus("Analiza płynności").MenuItems

.Add Caption:="Rachunek przepływów", _

OnAction:="dopp"

.Add Caption:="Rachunek płynności", _

OnAction:="dorp"

.Add Caption:="Bilans inwestycyjno-finansowy", _

OnAction:="dobif"

End With

MenuBars(xlWorksheet).Menus.Add Caption:="Oceny finansowe"

With MenuBars(xlWorksheet).Menus("Oceny finansowe").MenuItems

.Add Caption:="Ocena normatywna", _

OnAction:="dooceny"

.Add Caption:="Ocena rezerw kosztowych", _

OnAction:="dorez"

.Add Caption:="Tabela SWOT", _

OnAction:="dosw"

End With

MenuBars(xlWorksheet).Menus.Add Caption:="Wykresy"

With MenuBars(xlWorksheet).Menus("Wykresy").MenuItems

.Add Caption:="Wykres 1", _

OnAction:="dowyk1"

.Add Caption:="Wykres 2", _

OnAction:="dowyk2"

End With

MenuBars(xlWorksheet).Menus.Add Caption:="Symulacja"

With MenuBars(xlWorksheet).Menus("Symulacja").MenuItems

.Add Caption:="Dźwignie", _

OnAction:="dodzw"

.Add Caption:="Model du Ponta", _

OnAction:="dopon"

.Add Caption:="Symulacja rotacji środków", _

OnAction:="dosym"

.Add Caption:="Symulacja wyników finansowych", _

OnAction:="doprz"

End With

MenuBars(xlWorksheet).Menus.Add Caption:="Prognozy"

With MenuBars(xlWorksheet).Menus("Prognozy").MenuItems

.Add Caption:="Prognoza kapitalu obrotowego", _

OnAction:="dopko"

.Add Caption:="Prognoza wyników", _

OnAction:="dowyn"

.Add Caption:="Prognoza bilansu", _

OnAction:="pbil"

.Add Caption:="Model Altmana", _

OnAction:="doal"

.Add Caption:="Model Wilcoxa", _

OnAction:="dowi"

End With

MenuBars(xlWorksheet).Menus.Add Caption:="Decyzje"

With MenuBars(xlWorksheet).Menus("Decyzje").MenuItems

.Add Caption:="Projekty decyzji", _

OnAction:="dodec"

End With

DataIGodzina

End Sub

Makropoleceniem o charakterze grzecznościowym przy powitaniu jest DataIGodzina o postaci:

Sub DataIGodzina()

DataAkt = Format(Date, "Long Date")

GodzinaAkt = Format(Time, "Medium Time")

' Ustalenie powitania na podstawie godziny

Select Case Time

Case Is < 0.5: Powitanie = "Miłego dnia, "

Case Is >= 0.7083: Powitanie = "Miłego wieczoru, "

Case Else: Powitanie = "Miłego popołudnia, "

End Select

' Dodanie do powitania imienia użytkownika

ImięNazwisko = Application.UserName

SpacjaWNazwie = InStr(1, ImięNazwisko, " ", 1)

' Sytuacja, gdy nie ma spacji w nazwie użytkownika

If SpacjaWNazwie = 0 Then SpacjaWNazwie = Len(ImięNazwisko)

Imię = Left(ImięNazwisko, SpacjaWNazwie)

Powitanie = Powitanie & Imię

' Wyświetlenie komunikatu

MsgBox DataAkt & vbCrLf & GodzinaAkt, vbOKOnly, Powitanie

End Sub

Jednym z makropopoleceń umożliwiającym ocenę wskaźników jest interpretacja o postaci:

Sub Interpretacja()

t1 = "W okresie trzech lat występowała tendencja "

t2 = " rosnąca wskaźnika NPM. "

t3 = " malejąca wskaźnika NPM. "

t4 = " mieszana wskaźnika NPM. "

t5 = " rosnąca wskaźnika ROA. "

t6 = " malejąca wskaźnika ROA. "

t7 = " mieszana wskaźnika ROA. "

u1 = " rosnąca wskaźnika ROE. "

u2 = " malejąca wskaźnika ROE. "

u3 = " mieszana wskaźnika ROE. "

t8 = " Ponadto przedsiębiorstwo "

Text = "Interpretacja tendencji"

A = ["rentowność"!i20]

B = ["rentowność"!j20]

C = ["rentowność"!k20]

d1 = ["rentowność"!i21]

d2 = ["rentowność"!j21]

d3 = ["rentowność"!k21]

e1 = ["rentowność"!i22]

e2 = ["rentowność"!j22]

e3 = ["rentowność"!k22]

If (A < B And B < C) Then napis1 = t1 & t2 Else

If (A > B And B > C) Then napis1 = t1 & t3 Else napis1 = t1 & t4

If (d1 < d2 And d2 < d3) Then napis2 = t1 & t5 Else

If (d1 > d2) And (d2 > d3) Then napis2 = t1 & t6 Else napis2 = t1 & t7

If (e1 < e2 And e2 < e3) Then napis3 = t1 & u1 Else

If (e1 > e2) And (e2 > e3) Then napis3 = t1 & u2 Else napis3 = t1 & u3

napis = napis1 + napis2 + napis3

MsgBox (napis), , Text

End Sub

System zawiera wiele makropoleceń umożliwiającym nawigację, to znaczy przejście do określonego arkusza. Takim makropoleceniem jest na przykład „dobil”:

Sub dobil()

Sheets("bilanse").Select

Range("A1").Select

End Sub

Nawigację w sposób warunkowy określa się za pomocą wielu makropoleceń. Jedno z nich ma postać:

Sub oceny()

If Range("c1") = 1 Then Application.Run ("dooceny")

If Range("c1") = 2 Then Application.Run ("dorez")

If Range("c1") = 3 Then Application.Run ("dosw")

End Sub

W systemie wykorzystuje się funkcję „jeżeli”, w szczególności do generowania ocen normatywnych oraz tablicy SWOT. Funkcja ta w odniesieniu do normy 1 ma postać:

=JEŻELI(D7>normy!E7;"W roku 1 przychód umożliwia odtworzenie zużytych czynników produkcji";"W roku 1 przychód nie umożliwia odtworzenie zużytych czynników produkcji").

W tablicy SWOT przykładowa funkcja wyraża się formułą:

=JEŻELI(ORAZ($D$1=2;bilanse!F23>0);"W roku 2 przychód umożliwia odtworzenie zużytych czynników produkcji";JEŻELI(ORAZ($D$1=3;bilanse!G23>0);"W roku 3 przychód umożliwia odtworzenie zużytych czynników produkcji";""))

9. Przykład wyników

Zbudowany system pełni funkcje określone w założeniach. Umożliwia on w szczególności generowanie w sposób automatyczny: ocen normatywnych, tabeli SWOT i projektów decyzji. Możliwości systemu w tym zakresie ilustruje się przykładami (punkty 9.1.-9.3.).

1. Ocena normatywna

Po wprowadzeniu danych wejściowych system dla kolejnych lat generuje oceny normatywne (rys.2).

Wynik finansowy	Wartość rzeczywista	445 593	W roku 1 przychód umożliwia odtworzenie zużytych czynników produkcji
		Norma 1		>0
	Wskaźnik ROE	Wartość rzeczywista		2%	W roku 1 występują rezerwy efektywnościowe
		Norma 2		7%
	Cash flow	Wartość rzeczywista		3 681 055	W roku 1 firma posiada płynność finansową
		Norma 3		>0
	Wskaźnik CR	Wartość rzeczywista		1,56	W roku 1 firma nie posiada zdolności do spłaty zadłużenia. Występuje napięcie finansowe
		Norma 4		2,00
Wskaźnik QR	Wartość rzeczywista	0,37		Firma nie posiada zdolności do regulowania zobowiązań bieżących bez potrzeby zamiany zapasów w środki pieniężne
	Norma 5	1
Kapitał obcy / kapitał własny	Wartość rzeczywista	0,49		W roku 1 firma nie wykorzystuje możliwości pozyskania kapitałów obcych
		Norma 6		2
	Majątek trwały/długookresowy kapitał	Wartość rzeczywista		0,84	Spełniona jest złota zasada finansowa - wariant A
		Norma 7		<=1
	Majątek obrotowy/krótkoterminowy kapitał	Wartość rzeczywista		1,33	Nie jest spełniona złota zasada finansowa - wariant B
		Norma 8		>=1
	Majątek obrotowy - zobowiązania	Wartość rzeczywista		6533000	Majątek obrotowy zabezpiecza spłatę zobowiązań
		Norma 9		>0
	Zysk brutto/dochody	Wartość rzeczywista		4%	Firma nie jest w stanie pokryć nakłady na badania i rozwój wyrobów oraz rynków
		Norma 10		35%
	Aktywa ogółem/dochody ze sprzedaży	Wartość rzeczywista		188%	Aktywa nie są produktywne
		Norma 11		<=0,6
	Kapitał obrotowy/sprzedaż	Wartość rzeczywista		38%	Kapitał obrotowy jest produktywny
		Norma 12		<=0,6

Rys. 2.Przykład oceny normatywnej dla roku 1

Źródło: opracowanie własne.

2. Tabela SWOT

Dane wejściowe umożliwiają wygenerowanie tabeli SWOT (rys.3).

Szanse	Zagrożenia
Sprzedaż ma tendencję rosnącą
	Rentowność sprzedaży ma tendencję malejącą
	Rentowność kapitału ma tendencję malejącą
	Rentowność majątku ma tendencję malejącą
	Zysk w roku 2 wykazuje tendencję malejącą
	Firma nie jest w stanie pokryć nakłady na badania i rozwój wyrobów oraz rynków
W roku 2 przychód umożliwia odtworzenie zużytych czynników produkcji
	W roku 2 zysk nie zaspokaja potrzeb firmy
	W roku 2 występują rezerwy efektywnościowe
Firma w roku 2 posiada płynność finansową
	Firma w roku 2 nie posiada zdolności do spłaty zadłużenia. Występuje napięcie finansowe
	Firma w roku 2 nie posiada zdolności do regulowania zobowiązań bieżących bez potrzeby zamiany zapasów w środki pieniężne
Firmie w roku 2 nie grozi upadłość
Wzrost sprzedaży w roku 2 powoduje wzrost EBIT
	W roku 2 wzrost EBIT powoduje spadek ROE
	W roku 2 nie występuje dodatni efekt dźwigni Połączonej
W roku 2 firma jest konkurencyjna kosztowo
Mocne strony	Slabe strony
	W roku 2 firma posiada niski stopień płynności
	W roku 2 przyrost środków obrotowych nie ma pokrycie w kapitale
W roku 2 jest spełniona złota zasada finansowa - wariant A
W roku 2 jest spełniona złota zasada finansowa - wariant B
W roku 2 występuje szybka rotacja zapasów
	W roku 2 występuje wolna rotacja należności
W roku 2 firma terminowo reguluje zobowiązania
W roku 2 majątek obrotowy zabezpiecza spłatę zobowiązań
	W roku 2 firma nie wykorzystuje możliwości pozyska- nia kapitałów obcych

Rys. 3.Przykład tabeli SWOT dla roku 2

Źródło: opracowanie własne.

3. Projekty decyzji

Finalną funkcją systemu jest automatyczne generowanie projektów decyzji (rys.4).

Rys. 4
.Przykład projektów decyzji generowanych przez system

Źródło: opracowanie własne.

2. Zbudowany system analizy finansowej przedsiębiorstwa posiada kompleksowy charakter. Umożliwia on bowiem dokonywanie ocen finansowych, przeprowadzanie eksperymentów symulacyjnych, prognozowanie, a także projektowanie decyzji. Jego podstawę stanowią finansowe normy sterownicze, a także zakładowe normy rotacji środków. Szczególne znaczenie mają tu wprowadzone pojęcia zysku oczekiwanego oraz zysku modelowego. W systemie uwzględniono standardy unijne. Dotyczą one:

• układu informacji wejściowych do systemu,

• zastosowanych wskaźników finansowych. Chodzi to o wskaźniki: NPM, ROA, ROE, CF, CR, QR,

• norm sterowania. Dotyczą one wartości wskaźników, złotej zasady finansowej, relacji między kapitałem obcym, a kapitałem własnym.

Powyższe względy przemawiają za stosowaniem proponowanego systemu w wielu przedsiębiorstwach, zwłaszcza zaś przedsiębiorstwach prowadzących działalność wytwórczą o seryjnym lub masowym typie produkcji, w których realizowane są procesy kontynuacji nie zaś nowo rozpoczynające się. Należy jednakże podkreślić, że pomiar zjawisk i procesów w przedsiębiorstwie za pomocą wskaźników ekonomicznych jest zagadnieniem złożonym w sensie teoretycznym. Bez wiedzy o ograniczeniach, specyfiki danego przedsiębiorstwa, znajomości zasad rachunkowości nie jest możliwa poprawna interpretacja wskaźników. W przeciwnym przypadku ich stosowanie może doprowadzić do błędnych ocen i decyzji w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Dołączony do opracowania system komputerowy będący nakładką na arkusz kalkulacyjny „excel” powinien wspomagać lecz bynajmniej nie wyręczać procesy zarządzania przedsiębiorstwem. Zarządzanie przedsiębiorstwem powinno bazować na wiedzy i kwalifikacjach menedżerów, nie powinno się sprowadzać do automatyzacji procedur działania i decyzji.

Literatura:

[1] Nahotko S., Analiza i decyzje finansowe w przedsiębiorstwie, OPO, Bydgoszcz 1998.

[2] Nahotko S., Diagnozowanie menedżerskie w zarządzaniu przedsiębiorstwem, OPO, Bydgoszcz 1996.

) Przegląd finansowych norm sterowniczych oraz dyskusję nad nimi w świetle literatury przedmiotu można spotkać w pracach [2], [1].

4

---