Przewlekłe zapalenie oskrzeli i rozedma płuc zwykle współistnieją ze sobą i mają wspólną nazwę - przewlekła obturacyjna choroba płuc. Występuje u ok. 15% dorosłych mieszkańców Polski. Bardzo duże znaczenie w powstawaniu i przebiegu tych chorób ma palenie tytoniu, ponieważ w dymie tytoniowym znajdują się szkodliwe substancje, które drażnią oskrzela. Na występowanie i rozwój przewlekłego zapalenia oskrzeli i rozedmy mają wpływ również zanieczyszczenia powietrza związane z przemysłem oraz częste przeziębienia. Objawy choroby nasilają się stopniowo przez wiele lat i powodują coraz większe utrudnienia oddychania odczuwalne przez chorych jako duszność lub zmniejszenie możliwości wykonywania wysiłków fizycznych.

Przewlekłe zapalenie oskrzeli

Przewlekły kaszel i odksztuszanie białej lub żółto-zielonej plwociny oraz duszność spowodowana utrwalonym zwężeniem dróg oddechowych - to główne dolegliwości chorych na przewlekłe zapalenie oskrzeli. Na tę chorobę zapadają przede wszystkim osoby palące papierosy i często się przeziębiające. Choroba może się rozwinąć po nagłym początku, wywołanym zakażeniem wirusami lub bakteriami, przebiegającym z wysoką temperaturą ciała, atakami kaszlu i odksztuszaniem żółtej lub zielonej plwociny. W niektórych przypadkach, po ustąpieniu ostrych objawów, choroba nie wygasa całkowicie i przechodzi w stan przewlekły z okresowymi zaostrzeniami. Drażniące działanie zanieczyszczeń, znajdujących się w powietrzu i dymie tytoniowym ułatwia rozwój zakażeń i je podtrzymuje, a zakażenie nasila niekorzystne działanie szkodliwych substancji. Zwiększa się liczba gruczołów błony śluzowej, które zaczynają wytwarzać zwiększoną ilość gęstej, trudnej do wydzielenia wydzieliny. Gromadzi się ona na oskrzelach i tchawicy i nie może być usunięta przez rzęski. Zalegający śluz zwęża drogi oddechowe, co utrudnia swobodny przepływ powietrza. pojawia się kaszel i odksztuszanie. Utrudnienie oddychania, odczuwane jako duszność, zależy od stopnia zwężenia oskrzeli. Początkowo duszność występuje tylko w czasie wysiłku i jest tym większa, im większy jest wysiłek. U części chorych, w późniejszym okresie choroby, duszność pojawia się nawet we spoczynku.

Rozedma płuc

Rozedma jest chorobą płuc, polegającą na niszczeniu ścian pęcherzyków płucnych i utracie przez płuca sprężystości. Nadmiernie rozciągnięte pęcherzyki płucne, w czasie wydechu uciskają i zwężają oskrzela. Chorzy mają trudności z usunięciem wydzieliny gromadzącej się w zwężonych oskrzelach. Główną przyczyną rozedmy jest palenie tytoniu, inne zanieczyszczenia powietrza odgrywają mniejszą rolę. Tylko u 2 spośród 100 chorych na rozedmę, wystąpienie choroby zależy od czynników dziedzicznych, ale i u tych chorych palenie tytoniu jest bardzo ważnym czynnikiem przyspieszającym postęp choroby. Rozedma rozwija się skrycie, objawy nasilają się bardzo powoli i dlatego, mimo, że choroba może rozpocząć się już około 30 roku życia, rozpoznaje się ją wiele lat później. Najważniejszym objawem choroby jest utrudnienie oddychania, przejawiające się dusznością w czasie wysiłku lub stopniowo zmniejszającą się zdolnością do wykonywania wysiłków.

Rola palenia tytoniu w omawianych chorobach

Palenie tytoniu jest najpoważniejszym czynnikiem powodującym wystąpienie rozedmy płuc i przewlekłego zapalenia oskrzeli. Zwiększa również skłonności do występowania chorób serca i naczyń krwionośnych oraz raka. Główne składniki dymu - nikotyna, tlenek węgla, związki smołowate i pierwiastki promieniotwórcze powodują wiele chorób. Nikotyna wpływa na wszystkie narządy organizmu oraz czynności mózgu - myślenie, sprawność umysłową, nastrój. Głównym szkodliwym działaniem nikotyny jest zwężenie naczyń krwionośnych. Powstający w czasie palenia papierosów tlenek węgla uszkadza komórki nabłonka pokrywającego od wewnątrz oskrzela i naczynia krwionośne. Zwiększa się możliwość przenikania do ścian naczyń i oskrzeli szkodliwych substancji, między innymi rakotwórczych związków smołowatych zawartych w dymie tytoniowym. Tlenek węgla powoduje zmniejszenie ilości tlenu dostarczanego do narządów, przede wszystkim do mózgu. Stężenie tlenku węgla w dymie papierosowym jest podobne do jego stężenia w gazie koksowniczym lub spalinach. Popularne papierosy polskie zawierają szczególnie dużą ilość wszystkich szkodliwych składników, a filtry, które powinny zatrzymać substancje smołowate i nikotynę, są złej jakości i nie spełniają w dostatecznym stopniu swej roli ochronnej. Działanie dymu tytoniowego na powstawanie przewlekłego zapalenia oskrzeli polega na wywołaniu zmian anatomicznych w błonie śluzowej oskrzeli. Rozrastają się gruczoły wytwarzające śluz. Nabłonek oskrzeli traci rzęski, poza tym dym tytoniowy wywołuje w oskrzelach stan zapalny oraz powoduje wytwarzanie substancji kurczących oskrzela i nadmiernej ilości śluzu. Rola dymu tytoniowego w powstawaniu rozedmy jest bezsporna. Palenie powoduje trwałe zniszczenie pęcherzyków płucnych. Zmiany rozejmowe postępują powoli. Szybkość rozwoju choroby zależy od liczby wypalonych, ilości szkodliwych substancji zawartych w dymie tytoniowym oraz wrażliwości palącego. Palenie papierosów usposabia do częstych zaostrzeń stanu zapalnego w oskrzelach, przyspiesza rozwój zmian powodujących zwężenia oskrzeli, wpływa na wystąpienie niekorzystnego dla organizmu zagęszczenia krwi, a powstające niedotlenienie powoduje zmiany w naczyniach płuc prowadzące do wystąpienia niewydolności serca.

Postępowanie w przewlekłym zapaleniu oskrzeli i rozedmie

Podstawą postępowania jest zapewnienie jak najlepszej drożności oskrzeli przez usuwanie wydzieliny oraz stosowanie leków rozszerzających oskrzela i ilości plwociny (powyżej 30 ml = 2 łyżki stołowe w ciągu doby). Wskazane jest stosowanie drenażu ułożeniowego tzn. przyjmowanie przynajmniej dwa razy dziennie takiej pozycji, w której oczyszczenie oskrzeli z wydzieliny odbywa się dzięki działaniu siły ciężkości. Nie należy palić papierosów i przebywać wśród palących (palenie bierne) oraz w pomieszczeniach zakurzonych lub z dużą ilością płynów przemysłowych. Należy dbać o kondycję fizyczną stosując regularnie odpowiednie wysiłki fizyczne i prawidłowo się odżywiać. W celu uchronienia się przed zakażeniem układu oddechowego, należy unikać kontaktu z osobami przeziębionymi, ubierać się stosownie do warunków atmosferycznych - nie przegrzewać się i nie marznąć. Każde zaostrzenie choroby (najczęściej spowodowane przeziębieniem) powinno być bardzo wcześnie i dokładnie leczone. Zaostrzenie procesu zapalnego w oskrzelach (przeziębienie) należy podejrzewać, gdy wystąpi:

1. Zwiększenie duszności.
2. Nasilenie kaszlu.
3. Zmiana koloru plwociny z przeźroczystego lub białego na żółty lub zielony.
4. Zagęszczenie plwociny i zwiększenie jej ilości.
5. Gorączka (nie zawsze).

Leczenie:

Leczenie farmakologiczne

Objawy przewlekłego zapalenie oskrzeli i rozedmy płuc oraz ogólne zasady postępowania i leczenia tych chorób są podobne. Opierają się one na następujących podstawach:
1. Zapobieganie i leczenie stanów zapalnych wirusowych, bakteryjnych i alergicznych w oskrzelach.
2. Poprawa drożności oskrzeli i utrzymanie tego stanu przez całą dobę.
Skuteczność leczenia zależy od regularnego przyjmowania leków. Z uwagi na to, że choroba ma charakter przewlekły i postępujący, leki powinny być przyjmowane stale, bez przerw, nawet jeśli wydaje się, że stan zdrowia jest zadowalający. Przerwa w przyjmowaniu leków zwykle powoduje nawrót lub nasilenie dolegliwości. Podstawowe leki stosowane w przewlekłym zapaleniu oskrzeli i rozedmie płuc działają na oskrzela rozkurczająco, zmniejszają ilość wytwarzanej wydzieliny i ułatwiają jej wykrztuszanie. Leki mogą być stosowane w różny sposób:

- w inhalacjach,
- doustnie,
- w okresie nasilenia objawów w zastrzykach lub jako czopki doodbytnicze.

Sposób oraz dawki i częstotliwość przyjmowania leków ustala indywidualnie opiekujący się lekarz. Zaleconego przez lekarza leczenia nie należy samemu zmieniać ani przerwać. Wśród leków stosowanych w leczeniu należy wymienić:

1. Leki rozszerzające oskrzela.
2. Kortykosteroidy w postaci wziewnej, doustnej lub dożylnej.
3. Leki ułatwiające wykrztuszanie plwociny.
4. Antybiotyki.
5. Inne leki.
6. Leki zwiększające odporność.

Drenaż ułożeniowy

Stosowany jest w celu oczyszczenia oskrzeli z zalegającej wydzieliny przy zastosowaniu siły ciężkości. Powinien być wykonywany 2 razy dziennie.

Leczenie tlenem

Chorzy na przewlekłe zapalenie oskrzeli i rozedmę płuc są często leczeni tlenem podczas pobytu w szpitalu z powodu zaostrzenia choroby. U nielicznych chorych płuca nie przyswajają dostatecznej ilości tlenu w okresie najlepszego samopoczucia. Chorzy ci powinni otrzymywać tlen w domu. Służy do tego aparat zwany koncentratorem tlenu. Koncentrator tlenu zagęszcza tlen z otaczającego powietrza i produkuje kilka litrów tlenu na minutę. Chory wzbogaca wdychane powietrze tlenem z koncentratora. Kwalifikacji do domowego leczenia tlenem dokonują wyspecjalizowane ośrodki przy wybranych szpitalach chorób płuc. Chorzy korzystający z tlenu w domu powinni oddychać nim przez maksymalną możliwą liczbę godzin na dobę.

Życie z chorobą

W miarę upływu czasu, chorzy na przewlekłe zapalenie oskrzeli, a zwłaszcza na rozedmę płuc, stają się mniej sprawni fizycznie. Podczas aktywności fizycznej odczuwają duszność. czasem tak silną, że powoduje paniczny lęk oraz obawę przed jej wystąpieniem w czasie następnych wysiłków fizycznych. Konieczne jest nauczenie się panowania nad dusznością i lękiem oraz dostosowanie tempa i natężenia aktywności fizycznej do własnych możliwości. W opanowaniu duszności związanej z lękiem pomaga spokojne, wolne oddychanie, z wydłużonym wydechem przez ściągnięte usta (ułożone tak, jak do gwizdania). Każdy pacjent musi zdać sobie sprawę, że samopoczucie, w dużej mierze, zależy od umiejętności dostosowania się do ograniczeń spowodowanych chorobą. Poruszanie się i wszystkie inne wysiłki fizyczne powinny odbywać się powoli, szczególnie na początku (rozruch). Przed rozpoczęciem należy wciągnąć powietrze głęboko do płuc, a prace wykonywać podczas wydechu (przez ściągnięte usta). Nie należy wykonywać gwałtownych, szybkich ruchów ani zbyt męczących czynności powodujących wyczerpanie, gwałtowną duszność, szybkie bicie serca. Przeciwwskazana jest ciężka praca fizyczna, np. kopanie ziemi. Nie należy dźwigać ani przenosić ciężkich przedmiotów. Nie zaleca się wykonywania pracy z rękami uniesionymi do góry, stwarza to bowiem niekorzystne warunki do oddychania. Wraz z postępem choroby pojawiają się kłopoty z wykonywaniem codziennych czynności związanych z dojazdem do pracy, pracą domową lub innymi zajęciami, które do tej pory nie były męczące. Konieczne jest uświadomienie sobie faktu, że trzeba przeznaczyć więcej czasu na ich wykonywanie i pamiętać o odpowiedniej organizacji czasu oraz miejsca pracy. Należy dokładnie zaplanować sposób wykonywania czynności, tak aby zużyć jak najmniej energii. Przestrzeń do pracy powinna być niewielka i tak zorganizowana, aby potrzebne przedmioty były w łatwym zasięgu. Zawsze kiedy to możliwe należy pracować na siedząco, wykonywać powolne, płynne ruchy i pozostawiać sobie dużo czasu na zaplanowanie czynności. Pośpiech zwiększa zmęczenie i dezorganizuje pracę. Wielu chorych źle znosi wysiłek fizyczny z powodu duszności, ale nie powinni zaniechać go całkowicie, ponieważ brak jakiejkolwiek aktywności fizycznej dodatkowo zmniejsza sprawność i nasila duszność. Brak ruchu lub ćwiczeń powoduje utratę ogólnej kondycji, osłabienie i zanik mięśni. Wtedy nawet najłatwiejsza praca staje się bardzo trudna do wykonania. Wysiłek o niewielkim natężeniu - dostosowany do możliwości każdego pacjenta - jest bardzo wskazany, wpływa na poprawę kondycji ogólnej i poprawę czynności płuc. Stosowany w racjonalny sposób jest ważnym czynnikiem ułatwiającym prowadzeniem normalnego życia. Zalecane rodzaje wysiłku dla wszystkich chorych to spacer, a dla lżej chorych bieganie, jazda na rowerze, pływanie. Powinny być one wykonywane w takim tempie, żeby nie powodowały nadmiernego zmęczenia. Nie należy wykonywać wysiłku bezpośrednio po posiłku. Między większym posiłkiem, a wysiłkiem powinno upłynąć przynajmniej dwie godziny. Dieta chorych na przewlekłe zapalenia oskrzeli i rozedm płuc powinna być lekkostrawna, posiłki powinno się jadać częściej, ale o mniejszej jednorazowej objętości. Należy unikać potraw wzdymających, gdyż wzdęcie brzucha powoduje niekorzystne warunki dla oddychania. W przypadku nadwagi trzeba stosować dietę o zmniejszonej ilości kalorii, tzn. z wyłączeniem pokarmów tłustych, mącznych i słodyczy, aby pozbyć się nadmiernych kilogramów. Część chorych ma niedobór wagi i ogranicza pokarmy z powodu znacznej duszności występującej również podczas jedzenia. W tym przypadku jest szczególnie ważne, aby posiłki były małe, ale częste i wysokokaloryczne, z dużą zawartością pokarmów białkowych i tłuszczów roślinnych (o niskiej zawartości cholesterolu), a z ograniczeniem węglowodanów.

Choroby układu oddechowego

Najczęstszymi objawami, z którymi chory zgłasza się do lekarza to: duszność, kaszel i bóle w klatce piersiowej. Płuca są narządem wymiany gazowej pomiędzy atmosferą otaczającą organizm, a organizmem. W wymianie gazowej jak i w metabolizmie uczestniczą dwa gazy, tj. tlen i dwutlenek węgla.
Wymiana gazów między krwią a powietrzem wypełniającym pęcherzyki płucne, odbywa się przez naczynia włosowate krążenia małego. Jest to proces dyfuzyjny. Dyfuzja zachodzi tak długo, jak długo utrzymuje się różnica ciśnienia parcjalnego (O2 i CO2) tlenu i dwutlenku węgla między krwią w naczyniach włosowatych a powietrzem pęcherzykowym. Różnica ta jest stale uzupełniana napływem krwi żylnej z serca prawego oraz odnawianie składu gazu przez wentylację płuc.

Zaburzenia wymiany gazowej i regulacji oddychania występuje w:

1. Przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc (POChP).
   
   Termin ten obejmuje dwie od dawna znane choroby:

1. przewlekłe zapalenie oskrzeli (PZO),

2. rozedma płuc.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc jest najczęstszą chorobą płuc. Badania epidemiologiczne reprezentatywnych grup w Polsce wykazały, że około 15% dorosłych po ukończeniu 30 roku życia ma już objawy Przewlekłej Obturacyjnej Choroby Płuc (POChP). Prawdopodobnie ogólna ilość chorych na POChP w Polsce wynosi ponad 2 miliony. Około 5% wszystkich hospitalizacji szpitalnych spowodowana jest POChP oraz około 25 - 30% hospitalizacji z powodu chorób płuc w kraju.Liczba zgonów z powodu przewlekłego zapalenia oskrzeli, rozedmy płuc, serca płucnego i POChP wynosi rocznie około 15 tyś. Zgony z powodu POChP są trzykrotnie częstsze wśród mężczyzn niż wśród kobiet. Dane epidemiologiczne dotyczące zgonów w Polsce z powodu POChP są podobne do statystyk dotyczących POChP w krajach wysoko rozwiniętych.

Czynniki powodujące POChP.

1. Głównym czynnikiem patogenetycznym jest palenie tytoniu. Związki między paleniem tytoniu a POChP zostały wielokrotnie nie potwierdzane. Prawie u wszystkich wieloletnich palaczy papierosów występują objawy POChP: przewlekły poranny kaszel z odksztuszaniem niewielkiej ilości śluzowej wydzieliny, upośledzeniem drożności oskrzeli. Są to główne cechy POChP. Reakcję obronną płuc na ogromną liczbę zanieczyszczeń zawartych w dymie tytoniowym jest odczyn zapalny błony śluzowej, przerost gruczołów śluzowych i zwiększeniu wytwarzania śluzu. Lekarze nie są uodpornieni na działanie dymu tytoniowego. Badania palących lekarzy trwały 40 lat i dotyczyły przyczyn zgonów lekarzy brytyjskich. Wykazały one że ryzyko zgonów wśród palących papierosy było 14 - krotnie większe niż niepalących. Porzucanie nałogu palenia przed 35 roku życia redukowało ryzyko zgonu do poziomu obserwowanego u niepalących. W dymie jednego wypalanego papierosa znajduje się 1017 cząsteczek szkodliwych dla zdrowia. Płuca, mimo że pozornie dobrze chroni je klatka piersiowa, są bezpośrednio wystawione na szkodliwe działanie lotnych dymów i pyłów, które znajdują się we wdychanym powietrzu. Płuca są jednak dobrze przygotowane do oczyszczania się. Błona śluzowa oskrzeli pokryta jest dwoma warstwami śluzu, w którym osadzają się wnikające do dróg oddechowych zanieczyszczenia. Rytmiczny ruch rzęsek przesuwa górną warstwę śluzu wraz z zanieczyszczeniem w kierunku gardła.

2. Następnym czynnikiem powodującym POChP - to nawracające infekcje oskrzelowo płucne.

3. Uwarunkowania genetyczne. Rozedma płuc może być uwarunkowana genetycznie.

4. Czynniki klimatyczne i środowiskowe. Zmienny chłodny klimat sprzyja zapadaniu na infekcje górnych dróg oddechowych. Rozpoznanie POChP we wczesnym okresie jest pozornie trudne ze względu na skąpość objawów i brak odchyleń od stanu prawidłowego. Najczęściej duszność pojawia się po raz pierwszy podczas infekcji i nasila się wraz z postępem choroby

1. duszność może występować tylko w czasie znacznego wysiłku,

2. duszność występuje podczas wchodzenia pod górę lub szybkiego marszu,

3. duszność występuje podczas dotrzymywania kroku podczas marszu, osobie zdrowej w tym samym wieku,

4. duszność występuje podczas marszu po terenie płaskim.

2. Astma oskrzelowa
   
   Powstaje na skutek skurczu oskrzeli. Są to chorzy, często charakteryzujący się nawrotami stanu astmatycznego z niewydolnością oddychania. Jedną z istotnych przyczyn ciężkiego przebiegu astmy jest późne wdrożenie leczenia wskutek opóźnionego odczuwania duszności przez chorego

3. Zaburzenia czynności układu oddechowego w śródmiąższowych chorobach płuc
   
   W przebiegu zmian śródmiąższowych dochodzi do lokalnego lub rozlanego zwiększenia sprężystości tkanki płucnej. Miąższ płucny staje się bardziej sprężysty („sztywny”) a więc mniej podatny a odkształcenie. W wyniku znacznych zaburzeń czynności układu oddechowego w tym głównie zwiększenia sprężystości płuc, dochodzi do spłycenia oddechu i zwiększenie częstości. Zmiany te, spowodowane odruchowym wzrostem napędu oddechowego u tych chorych jest wywołany pobudzeniem mechanoreceptorów płucnych mięśni oddechowych.
   Wzrost napędu oddechowego u tych chorych jest wywołany pobudzeniem mechanoreceptorów płucnych i prioprioreceptorów mięśni oddechowych.
   Niewydolność oddechowa, hipoksemia najczęściej połączona z hiperkapnią, pojawia się zwykle po raz pierwszy podczas infekcyjnego zaostrzenia choroby, co może być zagrożeniem życia i wskazaniem do hospitalizacji. Najłatwiejszym sposobem stwierdzenia niewydolności oddychania jest wykonanie pulsoksymetrii, dostępnego badania w każdym gabinecie lekarskim.

4. Rozstrzenia oskrzeli
   
   Rozstrzenia oskrzeli są to przewlekłe, nieprawidłowe rozszerzenia i zniekształcenia oskrzeli, spowodowane przez destrukcję elastycznych i mięśniowych składowych jak ściany.
   Częstość występowania rozstrzenia oskrzeli zmniejszyła się w związku ze stosowaniem szczepień ochronnych przeciwko krzuścowi i odrze oraz dzięki wczesnemu leczeniu zakażeń dróg oddechowych.
   Główną przyczyną rozstrzeni oskrzeli są zakażenia układu oddechowego (wirusy i bakterie).
   Rozstrzenie oskrzeli stwierdza się często u chorych na mukowiscydozę (choroba uwarunkowana genetycznie, nieuleczalna). Charakterystyczne dla tej choroby, to ciągły kaszel i odpluwanie dużej ilości ropnej plwociny.

5. Śródmiąższowe choroby płuc
   
   Śródmiąższowe choroby płuc cechują się podostrym lub przewlekłym przebiegiem, postępującą dusznością wysiłkową, obustronnymi zmianami w płucach w badaniach rtg, zaburzeniami wentylacji płuc. Aktualnie sklasyfikowano ponad 100 jednostek zaliczanych do chorób śródmiąższowych.
   Jedna z nich to:

1. Sarkoidoza,

2. Choroby powstające w następstwie wdychania pyłów organicznych - alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych.

Rokowanie w tych chorobach zależy od tego, czy choroba przebiega z objawem ostrym, czy ma charakter przewlekły.
Etiologia sarkoidozy jest nieznana, wobec tego nie można mówić o leczeniu przyczynowym w systemie medycyny konwencjonalnej. W niektórych przypadkach stosuje się leczenie objawowe (najczęściej sterydami), których dawka optymalna nie jest do końca ustalona.

6. Zwłóknienie płuc
   
   Jest to najczęstsza postać polekowej śródmiąższowej choroby płuc. Mają ją wywołać: leki cytostatyczne stosowne w onkologii, nitrofurantoina, amiodaron, sole złota.
   Typowe objawy to postępująca duszność wysiłkowa, złe samopoczucie, brak apetytu i suchy kaszel.

7. Kolagenozy
   
   Jak np. toczeń rumieniowaty układowy, reumatoidalne zapalenie stawów, twardzinę (sklerodermię) Zespół Sjögrena i zapalenie skórno mięśniowe, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK) oraz kolagenozę mieszaną.
   Istotą chorób tkanki łącznej jest powstawanie przeciwciał skierowanych przeciw składnikom tkanek gospodarza w odpowiedzi na nieznany …………
   We wszystkich zapaleniach tkanki łącznej, proces dotyczy też układu oddechowego. Często zaczyna przebywać na początku podstępnie.
   Również należą do tego grona rzadkie choroby śródmiąższowe:

1. Zespół goodpasture'a

2. Samoistna hemosyderoza

3. Proteinoza płuc

4. Histiocytowa X

Nie sposób wymienić wszystkich chorób płuc.

Metoda bioenergo elektomagneto fotono termodynamiczna (BEFT) stosowana w gliwickim Instytucie „PIOKAL”, jest jedyną konkretną metodą, która w większości schorzeń płucnych poprawia komfort życia, poprzez poprawę wentylacji, ustępowania duszności, ustępowanie sinicy, oczyszczanie oskrzeli.
U palaczy papierosów, zwycięża zapotrzebowanie na nikotynę. Poprawia i usprawnia krążenia płucne poprzez lepsze utlenowanie. Tym samym w bardzo znacznym stopniu poprawia i usprawnia się przepływ informacji międzykomórkowej. Poprawia się tym samym komfort życia ludzi cierpiących na wiele schorzeń płucnych i wymagających wiecznego pobierania leków sterydowych.
W ponad 80 % w Międzynarodowym Instytucie Zdrowia w Gliwicach kuracjusze cierpiący na schorzenia płucne, doznają poprawy wydolności oddechowej.

ASTMA

DUSZNOŚĆ POŁĄCZONA ZE ŚWISZCZĄCYM ODDECHEM

Astma jest częstą chorobą o podłożu alergicznym. Polega na nadwrażliwości oskrzeli na działanie szkodliwych czynników zewnętrznych. Oskrzela reagują na nie zwężeniem się, co powoduje zatrzymanie powietrza wewnątrz pęcherzyków płucnych.

Objawy:

Przede wszystkim trudności przy wydechu, tzn. opróżnianiu płuc z powietrza, a nie przy ich napełnianiu. Wydechowi towarzyszą świsty, oraz duszność. Chorzy na astmę duszą się w pozycji leżącej, więc sypiają w pozycji siedzącej. Potrzebują powietrza i otwierają okna.

Przyczyny:

Najczęściej u chorego na astmę istnieje "obszar alergiczny", który ujawnił się już w dzieciństwie w postaci wyprysku. Przyczyny napadów są bardzo różne, mogą je powodować: kurz, pyłek kwiatowy, roztocze lub czynniki drażniące.

Istnieje również astma wysiłkowa: napady występujące tylko wtedy, gdy osoby chore długo biegną lub wykonują znaczący wysiłek fizyczny. Objawy znikają w spoczynku.

Leczenie:

Obecnie są bardzo skuteczne leki zarówno leczące astmę, jak i zapobiegające. Można je podawać albo bezpośrednio w postaci aerozolu z dozownikiem, lub przez specjalne urządzenia przeznaczone dla dzieci, co pozwala na łatwiejsze zażycie lekarstwa.

Leczenie alergii, sezonowe czy też stałe, w zależności od przyczyny wywołującej astmę, również jest skuteczne. Istnieją także specjalistyczne metody leczenia astmy wysiłkowej.

Rokowanie:

Dzięki leczeniu jest na ogół dobre. U dzieci choroba może w bardzo znaczący sposób ustąpić po osiągnięciu dojrzałości płciowej. Jednak niektórzy dorośli chorzy na astmę muszą stale stosować leki przeciwzapalne, aby uniknąć nawrotów.

Objęcie chorego opieką szpitalną jest uzasadnione w jednym, rzadkim, lecz ciężkim przypadku - stanu astmatycznego. Chodzi o stan, w którym świszczący oddech i duszność leczone przy wykorzystaniu zwykłych metod nie ustępują lub ustępują jedynie częściowo. Chory poci się, blednie, jego serce pracuje bardzo szybko. Ogólnie bardzo źle się czuje. Jeśli nie następuje poprawa stanu pod wpływem dostępnych środków leczenia, powinno się chorego przewieźć do szpitala, gdzie leki zostaną mu podane dożylnie.

U chorych na astmę cierpiących na zapalenie oskrzeli, aerozole są również mniej skuteczne, ponieważ oskrzela są niedrożne, a rozpylane cząsteczki nie mogą dosięgnąć pęcherzyków płucnych. Także i w tym przypadku leki muszą być podawane doustnie, dożylnie po przewiezieniu chorego do szpitala.

Obecnie leki w postaci do wziewów stosuje się "na żądanie", tzn. wtedy, gdy zwiększa się np. duszność. Okazało się bowiem, że taki sposób podawania np. sympatykomimetyków jest skuteczniejszy od stosowania ich regularnie.

PRZEWLEKŁY SUCHY KASZEL

Chociaż astma często rozpoczyna się w dzieciństwie, może się również objawić ok. 30. lub 40. roku życia. Niekiedy jedynym objawem może być kaszel.

Objawy:

Kaszel, który utrzymuje się długo, przez kilka tygodni, z okresami uspokojenia, a następnie obostrzeń, i który przede wszystkim jest suchy, bez temperatury, może być objawem częstej choroby układu oddechowego - astmy. Kaszel często występuje przed napadem astmy i trwa kilka dni. W chwili napadu pozostaje suchy, z utrudnionym i świszczącym oddechem. Kaszel staje się mokry dopiero po napadzie, a plwocina jest zbita i półprzezroczysta.

Leczenie:

Astmę można rozpoznać na podstawie różnych badań układu oddechowego. Podejmowane wówczas leczenie jest leczeniem astmy. Poza działaniem w czasie napadu, leczenie astmy ma na celu zapobieganie występowaniu napadów. Wskazane są leki w aerozolu, leki przeciwastmatyczne i kinezyterapia.

Astma cechuje się napadami skurczu oskrzeli wskutek skurczu mięśni otaczających oskrzela, obrzękiem błon śluzowych w wyniku zapalenia oraz obecnością nagromadzonego śluzu w oskrzelach.

ASTMA ZAWODOWA

Objawy:

Napady astmy pojawiające się po powtarzającym się narażeniu na różne pyły.

Przyczyny:

Pył drzewny w przypadku stolarzy, lakiery do włosów w przypadku fryzjerów, środki owadobójcze, tworzywa sztuczny, żywice syntetyczne w przemyśle stoczniowym, enzymy zawarte w proszkach do prania wywołują skurcz oskrzeli.

Leczenie:

Wyeliminowanie kontaktu z pyłem przez noszenie maski. Ale często wyzdrowienie następuje dopiero po zmianie zawodu.

ZAPALENIE OSKRZELI

OSTRE ZAPALENIE OSKRZELI

KASZEL, CIEKNĄCY KATAR, GORĄCZKA

Objawy:

Pierwsze objawy są podobne do objawów przy przeziębieniu; wyciek z nosa, ogólne złe samopoczucie, podwyższona temperatura i dreszcze. Mogą pojawić się bóle pleców, bóle zamostkowe i bóle mięśni. Występuje suchy i wyczerpujący kaszel, który nasila się w nocy; świadczy to o podrażnieniu gardła. Podczas kaszlu następuje odkrztuszanie plwociny, która najpierw jest biała, a następnie żółtawa, a ponadto jest ropna i obfita. Temperatura ciała wzrasta.

Leczenie:

Leżenie w łóżku, w dobrze ogrzanym pokoju i picie dużych ilości płynów. W miarę możliwości należy zwiększyć wilgotność powietrza otoczenia, co zmniejszy kaszel. Do obniżenia gorączki konieczne może okazać się podawanie kwasu acetylosalicylowego. Skuteczne leki przeciwkaszlowe są wydawane na receptę. Krótkotrwała gorączka zniknie szybciej od kaszlu, który może utrzymywać się przez kilka tygodni. Antybiotyki można przepisać po zbadaniu plwociny, co ma na celu wykrycie drobnoustroju wywołującego chorobę.

OSTRE ZAPALENIE OSKRZELI

KASZEL Z ODKRZTUSZANIEM

Ostre zapalenie oskrzeli jest stanem zapalnym dróg, przez które powietrze z przełyku przemieszcza się do płuc. Stan zapalny komórek wyściełających oskrzela powoduje wydzielanie się lepkiego śluzu, który jest przyczyną trudności w oddychaniu i kaszlu. Organizm próbuje usunąć śluz poprzez kaszel, na skutek czego powstaje plwocina.

Objawy:

Często obserwuje się kaszel połączony z wydzielaniem gęstej, lepkiej, szarawej lub żółtawej wydzieliny. Obserwuje się również duszność, gorączkę, bóle w klatce piersiowej, co dodatkowo nasila kaszel.

Przyczyny:

Zapalenie oskrzeli może mieć podłoże wirusowe lub bakteryjne. Na ogół jego przyczyną są te same drobnoustroje, które wywołują ostry nieżyt nosa i inne choroby dróg oddechowych. Często jest konsekwencją zwykłego kataru, który ostatecznie opanowuje oskrzela. Zimno, wilgoć, podrażnienie tytoniem, wdychanie środków chemicznych i kurzu mogą wywołać lub nasilić zapalenie oskrzeli. Na zapalenie oskrzeli najbardziej narażone są osoby palące oraz te, które często przebywają w zanieczyszczonym środowisku. Czynnikiem zwiększającym ryzyko zachorowania na zapalenie oskrzeli jest również obecność przewlekłych chorób serca lub płuc.

Leczenie:

Ostre zapalenie oskrzeli ustępuje na ogół po tygodniu leczenia.

Ostre zapalenie oskrzeli wywoływane jest przez infekcję bakteryjną lub wirusowa, która zwiększa wydzielanie śluzu do wnętrza oskrzeli.

PRZEWLEKŁE ZAPALENIE OSKRZELI

UTRZYMUJĄCY SIĘ KASZEL Z ODKRZTUSZANIEM

Choroba objawia się stałym podrażnieniem błony śluzowej oskrzeli i tchawicy. W błonie śluzowej oskrzeli są małe rzęski, które znajdują się w nieustannym ruchu i "wymiatają" kurz oraz ciała obce z płuc. Jeżeli ruchomość rzęsek jest upośledzona z powodu obecności śluzu, mechanizm nie funkcjonuje już tak dobrze i wpływa na proces oddychania.

Objawy:

Obserwuje się trwający tygodniami i miesiącami kaszel przy wstawaniu z łóżka i kładzeniu się spać; towarzyszy mu odkrztuszanie plwociny i ewentualne bóle w klatce piersiowej.

Przyczyny:

Podstawową przyczyną jest palenie tytoniu. Przyczyną przewlekłego zapalenia oskrzeli może być również zanieczyszczenie środowiska i wykonywany zawód.

Leczenie:

Z chwilą pojawienia się pierwszych objawów należy udać się do lekarza, który ustali rozpoznanie przewlekłego zapalenia oskrzeli, spowodowanego długotrwałymi lub powtarzającymi się epizodami zapalenia oskrzeli. Leczenie obejmuje wiele elementów: wyeliminowanie tytoniu i substancji toksycznych, ochronę przed zakażeniami, jak również seanse kinezyterapii mające na celu usunięcie wydzieliny zalegającej oskrzela.

Astma oskrzelowa i jej leczenie

Astma jest chorobą oskrzeli, którą charakteryzują trzy podstawowe cechy:

1. skurcz oskrzeli, odwracalny spontanicznie lub na skutek leczenia,

2. zapalenie błony śluzowej oskrzeli,

3. nadreaktywność oskrzeli w odpowiedzi na różne czynniki.

Astma oskrzelowa jest przewlekłą chorobą zapalną dróg oddechowych, w której wiodącą rolę pełnią komórki zapalne podtrzymujące w błonie śluzowej proces zapalenia poprzez wyzwalane mediatory (przekaźniki). Uszkodzenie nabłonka oskrzeli oraz elastycznych włókien błony podstawnej oskrzeli powoduje przebudowę ścian oskrzeli. Zapalenie dróg oddechowych powoduje: obrzęk błony śluzowej, tworzenie czopów śluzowych, zmiany strukturalne ścian oskrzeli. U osób podatnych (z predyspozycją genetyczną do atopii) zapalenie to jest przyczyną nawracających świstów, duszności, kaszlu, szczególnie w nocy i nad ranem. Objawom tym towarzyszy często zmienne ograniczenie przepływu powietrza przez drogi oddechowe, cofające się całkowicie lub częściowo, spontanicznie lub pod wpływem leków. Zapalenie dróg oddechowych powoduje wzrost reaktywności oskrzeli na różnorodne bodźce.

Astma występuje u około 10-15% dzieci oraz u 5-10% dorosłych. Częściej pojawia się w krajach wysoko uprzemysłowionych, a wzrost liczby przypadków zachorowań na astmę jest problemem ogólnoświatowym. Astma jest chorobą, która w znacznym stopniu wpływa na jakość życia chorych i wymaga dość dużych nakładów finansowych na diagnostykę i leczenie. Przewlekły charakter choroby powoduje znaczne obciążenie dla chorych, ich rodzin i społeczeństwa, tym bardziej, że choroba często rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie. Na astmę można zachorować w każdym wieku, ale najczęściej pomiędzy 3-5 rokiem życia.

Pierwotne przyczyny astmy nie są znane. Pojawienie się astmy jest wynikiem współdziałania czynników środowiskowych oraz warunków genetycznych usposabiających do rozwoju choroby. Większość przypadków astmy rozwija się na podłożu alergii atopowej, którą dziedziczy się w mechanizmie wielogenowym. Czynnikami wywołującymi astmę (zapoczątkowującymi proces chorobowy) są alergeny: roztocza kurzu domowego, pyłków roślin, zwierząt, pleśni. Musi zaistnieć wydarzenie wyzwalające, czyli początkowe uczulenie organizmu na alergeny. Reakcja ta wiąże się z wnikaniem antygenu do tkanek. Często następuje w trakcie infekcji dróg oddechowych, na przykład w czasie wirusowego zapalenia oskrzeli, kiedy zniszczona zostaje ochronna warstwa nabłonka dróg oddechowych. Podobnie niektóre substancje chemiczne, szczególnie spaliny z silników dieslowskich, dym papierosowy, kleje, farby, rozpuszczalniki organiczne ułatwiają wnikanie antygenu i alergizację.

Głównymi objawami astmy są: duszność, kaszel, świszczący oddech. Duszność, czyli uczucie braku tchu, cechuje napadowość, to znaczy pojawia się ona w określonych sytuacjach i dość szybko ustępuje. Napad duszności, czyli atak astmy, może być wywołany:

• kontaktem z alergenem (np. przebywanie osób uczulonych w jednym pokoju ze zwierzętami- kotem czy psem ),

• wysiłkiem fizycznym (bieg, wchodzenie po schodach),

• emocjami (stres, śmiech, płacz),

• wdychaniem zimnego powietrza,

• zakażeniami układu oddechowego,

• pyłem ulicznym,

• ostrymi zapachami,

• niektórymi lekami - np. beta-blokerami (stosowanymi w leczeniu nadciśnienia tętniczego), przeciwzapalnymi i przeciwbólowymi,

• refluksem przełykowym.

U części chorych szczególnie dokuczliwe są duszności pojawiające się w czasie snu. W przebiegu napadu astmy chory może odkrztusić gęstą, lepką wydzielinę, co przynosi mu wyraźną ulgę.

Kaszel występuje u około 20% chorych, czasami z towarzyszącym uczuciem ciężaru w piersiach. Niekiedy kaszel jest jedynym objawem astmy. Jest wtedy suchy, męczący, występuje w dzień i w nocy. Podczas kaszlu mogą pojawić się wymioty. Czasami kaszel wyprzedza pełnoobjawową astmę o kilka lat.

Świsty - typowe, są słyszalne nawet z pewnej odległości, podczas fazy wydechowej. W łagodnych przypadkach ujawniane są przy osłuchiwaniu stetoskopem.

Napad duszności astmatycznej pojawia się zwykle nagle, może być poprzedzony okresem niepokoju, dyskomfortu w klatce piersiowej, surowiczym wyciekiem z nosa, kichaniem. Następnie pojawia się utrudniony wydłużony wydech i stopniowo nasila się duszność. Na odległość słyszalne są zwykle świsty, furczenia oraz głośny oddech. Duszność nasila męczący, nieproduktywny kaszel. Ulgę przynosi odkrztuszenie lepkiej, szklistej wydzieliny. W okresie międzynapadowym najczęściej nie stwierdza się żadnych odchyleń od stanu prawidłowego.

Napady ze względu na stopień ciężkości dzieli się na :

• lekkie - ustępujące samoistnie lub po lekach rozszerzających oskrzela, nie zaburzające normalnej aktywności życiowej,

• średniociężkie - okresowo zaburzające działalność życiową,

• ciężkie - niepoddające się rutynowemu leczeniu, uniemożliwiające normalną aktywność życiową pacjenta.

Stan astmatyczny jest najcięższą formą klinicznego przebiegu astmy oskrzelowej, w której zaburzenie obturacji (skurczu) oskrzeli nie ustępuje mimo prawidłowo stosowanego leczenia (betamimetyki, tlenoterapia, kortykosteroidy, aminofilina) w ciągu 30 - 60 minut. Chory jest niespokojny, odczuwa lęk przed śmiercią, pojawiają się obfite poty oraz sinica warg, koniuszka nosa i małżowin usznych. Chory uruchamia dodatkowe mięśnie oddechowe, z trudem odpowiada na pytania, staje się senny. Dochodzi do ciężkich zaburzeń gazometrycznych, czyli spadku tlenu, a wzrostu dwutlenku węgla. Konieczne jest leczenie w ośrodku intensywnej opieki medycznej.

Wyróżnia się astmę oskrzelową atopową (uczuleniową) i nieatopową (nie związaną z uczuleniami). Biorąc pod uwagę przebieg kliniczny i stopień zaawansowania choroby, astmę dzieli się na :

• epizodyczną (sporadyczną);

• przewlekłą:

• łagodną,

• umiarkowaną,

• ciężką;

• ostrą, ciężką, zagrażającą życiu.

Aspirynową astmę oskrzelową obserwuje się u pewnej grupy chorych, u których po zażyciu kwasu acetylosalicylowego (polopiryny) lub innego przeciwzapalnego leku niesteroidowego pojawiają się objawy obturacji dróg oddechowych pod postacią napadów duszności w ciągu 1 - 2 godzin. Astmie tego typu towarzyszy zwykle całoroczne zapalenie błony śluzowej nosa i polipy nosa.

Dane z wywiadu mają kluczowe znaczenie - napadowy przebieg choroby: duszności, kaszel to klasyczne objawy astmy.

Potwierdzenie odwracalności obturacji oskrzeli określa się w badaniu spirometrycznym - po podaniu betamimetyku. Udokumentowanie występowania nadreaktywności oskrzeli wymaga wykonania próby prowokacyjnej np. z metacholiną.

Wykazanie tła atopowego ma istotne znaczenie. Wykonanie testów skórnych na najczęściej występujące alergeny oraz określenie stężenia całkowitego i alergenowo - swoistego IgE w surowicy umożliwia potwierdzenie rozpoznania atopii.

Badania dodatkowe obejmują wykonanie zdjęcia rentgenowskiego klatki piersiowej oraz badanie krwi (morfologia z rozmazem).

Monitorowanie astmy oskrzelowej prowadzi się oceniając różne parametry w spirometrii, a dodatkowo na podstawie codziennego pomiaru PEF - szczytowego przepływu wydechowego.

Zasadniczym celem leczenia chorych na astmę oskrzelową, nie jest zwalczanie objawów choroby - napadów duszności, ale usunięcie stanu zapalnego oraz zapobieganie utrwalaniu i progresji zmian. Można to osiągnąć zarówno eliminując czynniki odpowiedzialne za rozwój zapalenia, m.in. poprzez leczenie farmakologiczne ukierunkowane na hamowanie procesów zapalnych w oskrzelach.

Niezwykle ważna jest identyfikacja czynników środowiskowych wywołujących lub nasilających proces zapalny w oskrzelach. U ponad połowy chorych na astmę podłoże choroby stanowi alergia atopowa, dlatego dokładne wywiady i badania alergologiczne pozwalają na ustalenie istotnych czynników immunologicznych rozpoczynających proces zapalny w oskrzelach, takich jak: alergeny kurzu domowego, alergeny odzwierzęce, zarodniki grzybów pleśniowych czy pyłki roślin. W takiej sytuacji możliwe jest i konieczne wdrożenie postępowania profilaktycznego, np. w postaci programu walki z kurzem domowym, albo immunoterapię swoistą (odczulanie), które polega na podawaniu alergenu, np. pyłku traw we wzrastających dawkach w celu zmniejszenia wrażliwości chorego na dany alergen. Równie ważna jest eliminacja z otoczenia chorego nieswoistych czynników drażniących, takich jak dym tytoniowy, aerozole używane w gospodarstwie domowym i zanieczyszczenia w środowisku pracy.

Farmakoterapia w astmie prowadzona jest lekami, które można podzielić na dwie grupy: kontrolujące chorobę (czyli przeciwzapalne) oraz leki objawowe (rozkurczające oskrzela). Do przeciwzapalnych zalicza się: kortykosteroidy, kromoglikan dwusodowy i nedokromil. Leki objawowe to: betamimetyki, cholinolityki i metyloksantyny. Jedne z najnowszych leków - antyleukotrienowe cechuje działanie zarówno przeciwzapalne jak i rozkurczające.

Grupę najbardziej skutecznych leków przeciwzapalnych stanowią kortykosteroidy wziewne. Działanie ich nie jest natychmiastowe (dla uzyskania efektu potrzebne są dni, a nawet tygodnie), to jednak prowadzi ono do długotrwałego ustąpienia objawów choroby. Leki przeciwzapalne muszą być stosowane systematycznie przez dłuższy czas, mimo ustąpienia objawów, aż do wygaszenia toczącego się procesu zapalnego. Dzięki temu uzyskuje się poprawę wentylacji, spadek reaktywności oskrzeli i ogólną poprawę jakości życia. Dla utrzymania efektu klinicznego wymagane jest ich ciągłe stosowanie, a w większości przypadków mimo ustąpienia wszelkich oznak schorzenia, przerwanie podawania kortykosteroidów prowadzi już po kilku tygodniach do nawrotu objawów choroby.

Leki objawowe - betamimetyki długo działające podaje się wraz z lekami przeciwzapalnymi w celu pełnej i długotrwałej kontroli objawów choroby, a także zapobiegawczo przed wysiłkiem fizycznym.

Betamimetyki krótko działające służą do leczenia zaostrzeń objawów choroby. Przestrzega się przed nadmiernie częstym stosowaniem tych leków ze względu na ich działanie uboczne m.in. wpływają na pracę serce i układu krążenia.

Zasadą leczenia astmy jest stosowanie terapii stopniowanej, dostosowanej do aktualnego nasilenia aktywności choroby - pod kontrolą specjalisty - lekarza alergologa lub pulmonologa.

W przypadku astmy atopowej objawy choroby są wynikiem reakcji alergicznej typu natychmiastowego. W procesie tym biorą udział trzy zasadnicze składniki: alergen, swoiste przeciwciała IgE, komórki układu odpornościowego.

Najczęstszymi alergenami w astmie oskrzelowej są: roztocza kurzu domowego (Dermatophagoides pteronyssinus), sierść i naskórek zwierząt, pióra ptaków domowych, pyłki traw, drzew i chwastów, zarodniki grzybów i inne.

Jednym z najsilniejszych czynników ryzyka wystąpienia astmy oskrzelowej jest atopia.

Komórki układu odpornościowego biorące udział w procesie reakcji alergicznej to mastocyty,

bazofile, eozynofile, [limfocyty]], monocyty, makrofagi pęcherzyków płucnych, komórki nabłonka oskrzeli.

[Edytuj]

Podział

Typowe objawy to:

• napady duszności spowodowane skurczem oskrzeli

• świszczący oddech

• kaszel

Napady astmy pojawiają się w wyniku kontaktu z alergenem (kurz, pyłki roślin, sierść zwierząt, pierze, niektóre pokarmy i.in.), w trakcie wysiłku fizycznego, podczas oddychania mroźnym powietrzem, w trakcie infekcji (bakteryjnych, wirusowych) układu oddechowego.

Chorzy na astmę oskrzelową skarżą się często na ucisk w klatce piersiowej, nadmierną produkcję plwociny, zaburzenia snu i częste napady duszności w godzinach nocnych.

Rozpoznanie

Rozpoznanie można często ustalić na podstawie dolegliwośc zgłaszanych przez chorego. Najistotniejsze badania dodatkowe to spirometria z próbą rozkurczową, prowokacyjne testy wziewne, testy skórne (prick testy), poziom swoistych przeciwciał w surowicy krwi (całkowite i swoiste IgE).

[Edytuj]

Leczenie

Leczenie w astmie oskrzelowej jest ściśle warunkowane stopniem ciężkości choroby.

Zasadnicze znaczenie w procesie leczenia astmy ma unikanie kontaktu z czynnikami wywołującymi napad astmy u chorego (unikanie alergenów, unikanie ekspozycji na mroźne powietrze). W niektórych przypadkach możliwe jest leczenie odczulające (desenstyzacja), jedna z metod immunoterapii.

Obecnie dominującą metodą podawania leków są metody wziewne bezpośrednio do układu oddechowego. Ma to istotną zaletę, że w ten sposób minimalizuje się negatywne ogólne działania niepożądane. Stosowane są inhalatory dozowane, turbuhalery, a niektórzy chorzy wykorzystują metodę podawania leków w nebulizacji. W ciężkich postaciach choroby niezbędne jest także zastosowanie leków o działaniu ogólnoustrojowym podawanych w postaci tabletek, injekcji (zastrzyków) lub kroplówek.

Główne grupy leków, o udowodnionym działaniu, mające zastosowanie w astmie oskrzelowej to:

• kortykosterydy podawana w postaci wziewnej, rzadzej w innej postaci

• leki rozkurczające oskrzela

• leki betamimetyczne

• salbutamol

• fenoterol

• salmeterol

• formeterol)

• teofilina, aminofilina

• leki o działaniu antyhistaminowym

• leki o działaniu antyleukotrienowym

• leki wykrztuśne i mukolityczne

Poza tym stosuje się niekiedy metody fizykoterapeutyczne, psychoterapię i gimmastykę oddechową.

W skranie zaawansowanych przypadkach napadów astmatycznych zachodzi czasem potrzeba stosowanie oddechu wspomaganego respiratorem.

Specyficzne postacie astmy oskrzelowej

Astma wysiłkowa: napady duszności występują przede wszystkim lub wyłącznie po wysiłku, lub po kilku minutach jego trwania i ustepuja wkrótce po jego zaprzestaniu.

Astma aspirynowa: postać astmy, w której ciężkie napady duszności rozwijają się po zażyciu kwasu acetylosalicylowego (aspiryna, polopiryna) lub innego niesterydowego leku przeciwzapalnego.

Astma zawodowa: postać astmy ujawniająca się w wyniku zadziałania szkodliwego czynnika zawodowego u pracownika, który do tej pory był zdrowy. U tych chorych objawy choroby mogą ustepować w dni wolne od pracy, w trakcie urlopu.

Aktywność fizyczna a astma oskrzelowa

Ruch i aktywność fizyczna są konieczne dla prawidłowego rozwoju dziecka. Szczególnie ważna jest aktywność fizyczna u dzieci astmatycznych - powinny mieć lepszą kondycję i większą wydolność fizyczną niż ich zdrowi rówieśnicy. Rezerwa ta przyda im się w czasie napadu duszności.

Obawa, że wysiłek fizyczny może prowokować zaostrzenie przebiegu choroby, zwykle powoduje ograniczenie aktywności ruchowej, niechęć dziecka do ćwiczeń i bardzo często, zwalnianie go z lekcji wychowania fizycznego. Tego typu ograniczenia są niejednokrotnie stwarzane przez rodziców prezentujących negatywną i pełną lęku postawę wobec aktywności fizycznej dziecka chorego na astmę.
Wysiłek, w zależności od czasu trwania, może powodować rozkurcz lub skurcz oskrzeli. Rozkurcz oskrzeli często występuje po wysiłku 1-2 minutowym. Wzmacnia go podawany wcześniej lek z grupy B2-mimetyków (np. Ventolin). Skurcz oskrzeli pojawia się po wysiłku dłuższym, 6-15 minutowym - może rozpocząć się w czasie ćwiczeń, najbardziej nasilony jest w 5-10 minucie odpoczynku.
U około 40% astmatyków w 4-6 godzin po ćwiczeniach występuje opóźniona faza reakcji powysiłkowej w postaci skurczu oskrzeli. Częstość występowania powysiłkowego skurczu oskrzeli zależy między innymi od stanu klinicznego, rodzaju wysiłku fizycznego, wielkości obciążenia i czasu jego trwania. Najbardziej astmogennym wysiłkiem jest bieg, najmniej pływanie.
U około 50% chorych powysiłkowy skurcz oskrzeli nie występuje jeżeli przerwa pomiędzy kolejnymi wysiłkami jest krótsza niż 60 minut. Wynika z tego, że u części chorych wcześniejszy wysiłek może działać zapobiegawczo na skurcz oskrzeli wywołany następnym obciążeniem, ale tylko w określonym przedziale czasu.
Ćwiczenia fizyczne mogą być prowadzone w sposób bezpieczny, umożliwiający uniknięcie napadu duszności. Muszą być jednak spełnione pewne warunki dotyczące charakteru wysiłku, leków zabezpieczających i - przede wszystkim - kompetencji osób prowadzących tego typu zajęcia. Ćwiczenia muszą być dla dzieci atrakcyjne, wybierane przez nie dobrowolnie i dostosowane do ich możliwości fizycznych. Trzeba zrezygnować z biegów na rzecz pływania, narciarstwa, gimnastyki, kajakarstwa. Wskazana jest też jazda na rowerze. Dzieci, zwłaszcza uczulone na pyłki, powinny jednak unikać wysiłku fizycznego na świeżym powietrzu (szczególnie jazdy na rowerze) w okresie intensywnego pylenia roślin. Zajęcia nie powinny być też prowadzone w niesprzątanych salach gimnastycznych, na zakurzonych, długo składowanych materacach, na których mogą rozwijać się pleśnie.
Przed każdym wysiłkiem dziecka, u którego występuje duszność powysiłkowa, konieczne jest podanie kromoglikanu dwusodowego w formie wziewnej (Intal, Cromogen, Cromolin itp.), zaś bezpośrednio przed wysiłkiem leku z grupy B2-mimetyków (np. Salbutamol, Ventolin).
Każde ćwiczenie powinna poprzedzać 10-15 minutowa rozgrzewka z kontrolowaną w tym czasie przez dziecko tolerancją wysiłku. Właściwe zajęcia w formie gier i zabaw muszą być tak prowadzone, aby czas wysiłku nie przekraczał 3 minut, a okresy intensywniejszych ćwiczeń przeplatane były okresami wypoczynku, przede wszystkim w postaci zajęć o niewielkim stopniu obciążenia. Obciążenie wysiłkiem fizycznym powinno być stopniowane, a czas i charakter ćwiczeń uzależniony od możliwości dziecka.

OPIS: choroba drzewa tchawiczo-oskrzelowego charakteryzująca się zwężeniem dróg oddechowych, powodująca łagodne lub znaczne utrudnienie przepływu powietrza; dolegliwości są różne - od kaszlu do duszności - i zwykle występują sporadycznie lub napadowo; mogą też utrzymywać się stale; głównym klinicznym objawem rozpoznawczym są świsty, a główną dolegliwością może być kaszel; często jest mylnie rozpoznawana jako "nawracające zapalenie płuc" lub "przewlekłe zapalenie oskrzeli",

• ostre objawy są spowodowane zwężeniem dróg oddechowych przez skurcz mięśni gładkich oskrzeli, obrzęk i zapalenie błony śluzowej oskrzeli oraz nadmierne wytwarzanie śluzu,

• astmę rozpoznaje się przy współistnieniu innych cech klinicznych i po wykluczeniu rzadszych chorób.

Uwarunkowania genetyczne: trwają poszukiwania genu astmy; u członków rodzin może występować nadwrażliwość oskrzeli, atopowe zapalenie skóry i alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa.

Częstość występowania:

• 7-19% dzieci,

• 7,8% mężczyzn i 4,9% kobiet (Kraków),

Wiek: 

• w 50% przypadków dzieci poniżej 10 roku życia,

• młodzi, dorośli (16-40 lat), ale może wystąpić w każdym wieku.

Płeć: 

• dzieci poniżej 10 roku życia (częściej u chłopców),

• okres dojrzewania: u mężczyzn i u kobiet jednakowo często,

• początek w wieku dorosłym: częściej u kobiet.

OBJAWY:  symptomatologia zmienna; dolegliwości występują stale lub napadowo, mogą też występować nieprawidłowe wyniki badań czynnościowych płuc bez dolegliwości;

• świsty,

• kaszel,

• okresowe pojawianie się dolegliwości,

• wydłużony wydech,

• ciche szmery oddechowe,

• napady nocne,

• sinica,

• przyspieszona akcja serca,

• praca dodatkowych mięśni oddechowych,

• spłaszczona przepona,

• polip nosa; może występować w zwłóknieniu torbielowatym i w nadwrażliwości na aspirynę,

• rozwój zwykle jest prawidłowy.

PRZYCZYNY: 

• czynniki alergiczne:

• pyłki roślin unoszące się w powietrzu,

• pleśnie,

• kurz domowy (roztocze),

• cząstki zwierzęce,

• poduszki z pierza;

• inne czynniki:

• dym i inne zanieczyszczenia,

• zakażenia, szczególnie wirusowe,

• aspiryna, winiany,

• wysiłek,

• zapalenie zatok,

• zarzucanie treści żołądkowej do przełyku.

CZYNNIKI RYZYKA: 

• dodatni wywiad rodzinny,

• wirusowe zapalenie dolnych dróg oddechowych przebyte w okresie dzieciństwa.

BADANIA POMOCNICZE: 

• monitorowanie w domu przepływu szczytowego,

• badania czynnościowe płuc,

• testy alergiczne,

• badanie odczynu tuberkulinowego (raz do roku),

• testy wysiłkowe.

TRYB LECZENIA: 

• ambulatoryjny,

• leczenie szpitalne, gdy skurcz oskrzeli nie ustępuje po podaniu leków beta-adrenergicznych i steroidów.

LECZENIE OGÓLNE: 

• usunięcie czynników drażniących,

• podstawowe znaczenie ma edukacja pacjenta,

• właściwe postępowanie profilaktyczne: leki przeciwzapalne, wziewne steroidy,

• zwiększenie dawki beta-adrenergików w odpowiedzi na nasilenie objawów,

• rozważenie odczulania,

• nie są polecane:

• aerozole,

• duże ilości płynów,

• ćwiczenia oddechowe,

• oddychanie przerywane pod dodatnim ciśnieniem.

ZAPOBIEGANIE: 

• wykrycie i usunięcie czynników wyzwalających (zanieczyszczenia atmosferyczne, wysięk, roztocze kurzu domowego, pleśnie, cząstki zwierzęce), jeżeli mają istotne znaczenie,

• coroczne szczepienia przeciw grypie,

• unikanie stosowania aspiryny,

• unikanie spożywania siarczanów i winianów (dodatki do żywności).

POWIKŁANIA: 

• niewydolność oddechowa; wentylacja mechaniczna,

• niedodma u 25% chorych leczonych szpitalnie,

• porażenie wiotkie po zaostrzeniu (samoustępujące),

• zgon.

PRZEBIEG CHOROBY I ROKOWANIE: 

• doskonałe w odniesieniu do dobrego ogólnego stanu zdrowia i przy stosowaniu leków usuwających objawy astmy,

• mniej niż 50% chorych dzieci "wyrasta z astmy".

Cztery typy astmy oskrzelowej




Astma jest przewlekłą chorobą zapalną dróg oddechowych - oskrzeli,
o zmiennym przebiegu.

Większość osób chorujących na astmę - jeśli są prawidłowo leczone - może prowadzić zupełnie normalne, aktywne życie.


Objawy astmy mogą się pojawiać i zanikać; można doświadczać niektórych z nich okresowo w różnym nasileniu.

Najczęstsze z nich to:

• duszność i (lub) utrudniony oddech

• brak tchu

• świsty w płucach

• uczucie ucisku w klatce piersiowej

• przewlekły kaszel.

Prawidłowe leczenie powoduje zwykle zmniejszenie lub nawet całkowite ustąpienie objawów. Nie należy przerywać zaleconego leczenia, nawet kiedy objawy nie występują.


- Unikać czynników wyzwalających zaostrzenia przebiegu astmy, wywołujących duszności.

- Kontrolować przebieg astmy - przez obserwację częstości występujących epizodów duszności, stopnia nasilenia objawów i codzienny pomiar drożności oskrzeli przy użyciu pikflometru.

- Stosować leki zgodnie z zaleceniami lekarza.

- Nauczyć się prawidłowo przyjmować leki wziewne.


Należy unikać czynników, które wywołują napady astmy.

Napad astmy mogą wywołać:

• alergeny, np: sierść zwierząt, roztocza kurzu domowego, pyłki roślin

• infekcje

• zanieczyszczone powietrze, dym tytoniowy
  i spaliny.

Czasem napady astmy są też wyzwalane przez:

• wysiłek fizyczny

• śmiech

• zimne powietrze

• silnie pachnące substancje (perfumy, przyprawy), lakiery

• silne emocje.

Rozpoznanie astmy




Edukacja dla samokontroli




Astma - co to za choroba?




Chorego cierpiącego na ciężką astmę można zakwalifikować do jednej z czterech grup, w zależności od wieku w których choroba pojawiła się i od stopnia nasilenia procesu zapalnego w drzewie oskrzelowym.

Astma jest określeniem stosowanym do opisu choroby dającej szereg objawów.

Aktualnie wiemy niewiele na temat różnic pomiędzy poszczególnymi fenotypami choroby charakteryzującymi się określonym zespołem dolegliwości.

Najnowsze badania amerykańskie przeprowadzone w Denver

wykorzystały kryterium wieku w których choroba pojawiła się i stopnia nasilenia procesu zapalnego w drzewie oskrzelowym dla określenia różnych fenotypów astmy.

Christina Miranda i współpracownicy przebadali grupę 80 chorych z ciężką astmą.

Grupa badana podzielona została na dwie podgrupy; chorych z wczesnym i późnym początkiem astmy ( diagnoza postawiona przed i po 12 roku życia) obejmujące odpowiednio 50 i 30 osób. Chorzy byli również ocenieni wg kryterium procesu zapalnego w drogach oddechowych. W tym celu oceniono poziom eozynofilii.

Wyniki wykazały, że wszyscy badani chorzy demonstrowali silne objawy astmy oskrzelowej.

Jednakże chorzy z nasilonym procesem zapalnym w drogach oddechowych zgłaszali najbardziej nasilone dolegliwości. W chorych z astmą rozpoznaną we wczesnym okresie życia wykazano częstsze objawy alergiczne.

Zarówno w podgrupie chorych z wczesnym, jak i późnym początkiem choroby wykazano obniżoną sprawność czynnościową układu oddechowego.

Jednakże u chorych z astmą rozpoznaną w wieku późniejszym, pomimo krótszego czasu trwania choroby, stwierdzono wskaźników sprawności czynnościowej układu oddechowego.

Badacze wnioskują, że istnieją cztery różne fenotypy astmy, które można wyodrębić opierając się na kryterium wieku w którym choroba się rozpoczęła oraz na obecności procesu zapalnego w drogach oddechowych.

Uważają oni iż rozróżnienie astmy na podstawie początku wystąpienia choroby i obecności eozynofilii zwiększy możliwości wyodrębnienia różnic genetycznych, zrozumienia patofizjologii i ostatecznie poprawi działania terapeutyczne.

Jakie są objawy astmy?

Kto choruje na astmę?

Astma jest jedną z najczęstszych chorób przewlekłych. Choruje na nią coraz więcej osób. W Polsce na astmę choruje co dziesiąte dziecko i co dwudziesty dorosły. Astma może rozpocząć się w każdym wieku, często we wczesnym dzieciństwie. Przyczyny powstawania astmy nie są do końca poznane. Pojawienie się astmy zależy od wielu czynników. Astma pojawia się częściej w rodzinach, w których występowały choroby alergiczne (katar sienny, uczulenia, astma), oraz u osób narażonych na pewne czynniki środowiska. Astma nie jest chorobą zakaźną. Choć lekarze nie zawsze są w stanie określić przyczyny zachorowania, mogą zaproponować odpowiednią opiekę i skuteczne leczenie.

Co chory może zrobić sam?

- Ustalić z lekarzem plan leczenia, aby wiedzieć: które leki należy przyjmować długotrwale, tzn. codziennie jak zmienić leczenie w razie nasilania się objawów lub ich częstości jak postępować w razie duszności.

1. Unikaj napadów astmy.

W rozpoznaniu choroby kluczowym jest wywiad lekarski, stanowiący tzw. badanie podmiotowe. Relacja chorego opisująca dolegliwości pozwala zidentyfikować chorobę. Jednocześnie lekarz stara się obiektywizować wyniki wywiadu lekarskiego, przy pomocy badania fizykalnego chorego tzw. badania przedmiotowego. Pomocne w rozpoznaniu choroby są także badania dodatkowe, w tym spirometria, pikflometria i inne. WYWIAD I BADANIE LEKARSKIE TESTY ODDECHOWE - PEF TESTY ODDECHOWE - SPIROMETRIA INNE TESTY ODDECHOWE

Przypomnijmy: Typowy napad astmy zaczyna się zazwyczaj:

? uczuciem ciężaru w klatce piersiowej; następnie pojawiają się ? świsty przy oddychaniu i ? duszność. Ostry napad astmy kończy się zazwyczaj samoistnie w ciągu kilku godzin. Charakterystyczne jest ? odkrztuszanie gęstej, lepkiej plwociny. Napadowi astmy bardzo często towarzyszy lub też wyprzedza go ? silny suchy kaszel.

WYWIAD I BADANIE LEKARSKIE Co w wywiadzie ustala lekarz?

Zwykle jest to standardowa lista pytań, na które odpowiedzi powinny być rzetelne i dokładne, gdyż od tego zależy rozpoznanie astmy. Na przykład: Jak często pojawiają się napady duszności? W jakich porach doby objawy mają miejsce? Czy chory odczuwa duszność, jako ucisk w klatce piersiowej? Czy i w jakich okolicznościach zdarza się świszczący oddech (można go odbierać jako „granie w piersiach”) Jak często występuje suchy kaszel oraz czy ma charakter napadowy? Lekarz zapyta także o to, kiedy wystąpiły pierwsze objawy oraz o okoliczności, w których do tego doszło: Czy w czasie pierwszego ataku astmy nie doszło do kontaktu z jakimś typowym alergenem - sierścią psa lub kota, pylącymi w maju trawami lub wprowadzeniem do diety nowego produktu. Istotnym jest również pytanie o występowanie podobnej choroby wśród najbliższych oraz o narażenie na czynniki środowiskowe i zawodowe (zapylenie, gazy przemysłowe, promieniowanie jonizujące, itp.)

Ważne znacznie diagnostyczne ma kaszel,

szczególnie nocny lub prowokowany wysiłkiem fizycznym, zimnym powietrzem, śmiechem, dymem tytoniowym, który można uznać w niektórych przypadkach za jedyny objaw łagodnej astmy oskrzelowej, oraz infekcje dróg oddechowych w okresie niemowlęcym i wczesnym dzieciństwie.

Jakie informacje o chorobie uzyskuje lekarz na podstawie badania fizykalnego?

Badanie fizykalne opiera się na: dokładnej obserwacji chorego, badaniu palpacyjnym (badanie drżenia głosowego i opukiwanie); oraz na osłuchaniu klatki piersiowej, z użyciem stetoskopu.

W ramach obserwacji chorego lekarz zwróci uwagę na:

budowę klatki piersiowej, tor oddychania, częstość oddechów; uwidoczniony wysiłek niezbędny dla oddychania oraz modyfikacje sylwetki (charakterystyczne jest rozdęcie klatki piersiowej i uniesienie ramion u dziecka z astmą). We wczesnych i łagodnych postaciach astmy badający zauważy także wydłużenie fazy wydechowej, a w cięższych przypadkach - wzrost częstości oddechów. Może też odnotować przyśpieszenie tętna i jego zaburzenia w czasie oddychania.

Przy palpacyjnym opukiwaniu klatki piersiowej

lekarz może usłyszeć tzw. wypuk nadmiernie jawny, wynikły z większego niż fizjologicznie wypełnienia płuc powietrzem.

Osłuchiwanie klatki piersiowej, z użyciem stetoskopu umożliwia osłuchiwanie szmerów oddechowych.

Do patologicznych szmerów oddechowych zalicza się charakterystyczne dla astmy oskrzelowej, a nie zawsze słyszalne bez stetoskopu świsty i furczenia, często występujące na wydechu. Są one objawem gwałtownego zwężenia oskrzeli. U niektórych chorych z łagodną postacią astmy zmiany osłuchowe są słyszalne tylko podczas forsownego wydechu lub po zakończeniu ćwiczeń fizycznych.

Jeśli diagnostyka jest przeprowadzana w fazie remisji choroby tj. w okresie cofnięcia się objawów można nie stwierdzać tak charakterystycznych dla astmy objawów osłuchowych (świstów, furczeń), a jedynie trudne do rozpoznania nieznaczne wydłużenie fazy wydechowej oddechu.

Również w przypadku ciężkiego napadu astmy świsty i furczenia powstające przy wydechu osoby chorej mogą być zbyt ciche, a zatem nierozpoznawalne. Taki stan jest określany mianem „cichej klatki piersiowej” - a wynika z faktu, że zbyt mało powietrza przepływa przez drogi oddechowe, aby wywołać odgłos akustyczny. Rozpoznanie choroby w takim przypadku ułatwi lekarzowi obraz pacjenta z wdechowym ustawieniem klatki piersiowej, wyraźnie „łapiącego oddech”, przyspieszenie rytmu serca i oddechu, uruchomienie dodatkowych mięśni oddechowych, tętno paradoksalne, a przede wszystkim testy oddechowe, o których poniżej.

W diagnozie astmy pomagają testy oddechowe - spirometria, pomiar PEF i inne.

Brak charakterystycznych odgłosów akustycznych nie zawsze świadczy o zdrowiu i poprawnym przepływie powietrza przez oskrzela. Co więcej, zarejestrowanie charakterystycznych świstów i furczeń jeszcze nie pozwala na ocenę stopnia zwężenia oskrzeli, a tym samym zaawansowania choroby. Do tego celu potrzebne są specjalistyczne urządzenia pomiarowo-testujące ( spirometry, pikfometry), test odwracalności obturacji, test nadreaktywności oskrzeli oraz testy alergologiczne.

TESTY ODDECHOWE - PEF: SZCZYTOWY PRZEPŁYW WYDECHOWY Powietrze przepływa przez drzewo oskrzelowe od oskrzeli głównych (2cm średnicy) do oskrzelików (ułamki milimetrów na obwodzie), kończąc się w pęcherzykach płucnych.

Oskrzela nie są sztywnymi rurkami, lecz wykazują dużą elastyczność, nieco rozszerzając się przy wdechu i zwężając przy wydechu, dzięki czemu w zdrowych płucach powietrze płynie szybko i łatwo. Inaczej dzieje się w astmie oskrzelowej, gdzie drogi oddechowe tracą swą elastyczność i ulegają zwężeniu pod wpływem alergenów, czynników drażniących i przewlekłych infekcji. Z tego powodu szybkość przepływu powietrza i jego objętość maleje proporcjonalnie do zwężenia światła oskrzeli.

Testy oddechowe mierzą zwężenie światła oskrzeli odnosząc pomiar do szybkości przepływu powietrza lub do objętości oddechu.

Zmniejszenie szybkości przepływu lub objętości oddechu wobec normy dla zdrowego człowieka pozwala rozpoznać, czy oskrzela są zdrowe, czy też już chorobliwie zwężone wskutek astmy. W diagnostyce astmy oskrzelowej wykorzystuje się ponadto test nadreaktywności oskrzeli, testy alergologiczne (skórne, pomiar całkowitego i swoistego IgE, pomiar eozynofilii we krwi obwodowej).

Co to jest PEF - szczytowy przepływ wydechowy?

Szczytowy przepływ wydechowy (z ang. peak expiratory flow - PEF) - to największa szybkość przepływu powietrza przez drogi oddechowe, którą można osiągnąć podczas natężonego wydechu.

Jak mierzymy PEF?

Idea pomiaru PEF sięga ubiegłego stulecia, kiedy to lekarze kończyli badanie płuc u osób z podejrzeniem astmy poleceniem, aby pacjent zdmuchnął świecę. Próba gaszenia świecy, chociaż była niedokładną oceną maksymalnej prędkości powierza wydechowego ułatwiała rozpoznanie astmy. Skłoniło to lekarzy do skonstruowania przyrządu - pikflometru, który umożliwia precyzyjny pomiar tej wartości. Współczesne badanie polega na maksymalnym i jak najkrótszym wydechu powietrza do specjalnego przyrządu (mierzy on tylko maksymalny przepływ wydychanego powietrza, a nie objętość). Pikflometry są obecnie powszechnie używane przez pacjentów chorych na astmę, dla codziennej oceny funkcji oskrzeli.

Jaka jest technika tego pomiaru?

Pomiar wykonuje się w pozycji stojącej, a usta powinny szczelnie obejmować ustnik. Przystępując do pomiaru napełniamy płuca powietrzem, wykonując jak najgłębszy wdech. Na “szczycie” wdechu, na chwilę zatrzymujemy oddech, a następnie wydmuchujemy powietrze tak szybko i tak mocno, jak tylko jest to możliwe. Tempo wydmuchiwania powietrza rośnie bardzo gwałtownie, i błyskawicznie osiąga swoją szczytową szybkość, po czym wolno opada. Pikflometr zawsze zatrzymuje i rejestruje pomiar w chwili osiągnięcia szczytowej wartości przepływu. Dzięki wskazówce, na specjalnej skali odczytujemy, jaka jest wartość najszybszego przepływu powietrza w drogach oddechowych.

Jakie są prawidłowe i „chorobowe” wyniki pomiaru pikflometrem?

Wartość szczytowego przepływu wydechowego jest podawana w litrach na minutę - nawet, jeśli czas badania trwa tylko ułamki sekund. Prawidłowa wartość PEF u zdrowej dorosłej osoby powinna wynosić od 400 do 600 litrów na minutę. U chorych na astmę częstym wynikiem pomiaru jest 200 - 400 litrów na minutę. W ciężkich atakach astmy wartość ta może spadać do 100 litrów na minutę lub poniżej. Jak pamiętamy w tych ostatnich przypadkach, pomimo jednoznacznego ciężkiego stanu chorego i widocznej niewydolności oddechowej, brak jest charakterystycznych objawów akustycznych astmy - świstów i furczeń?

Do czego jeszcze służy pomiar szczytowego przepływu wydechowego - PEF?

Największą zaletą pikflometru jest możliwość prostego i łatwego pomiaru w warunkach domowych prędkości wydychanego powietrza. Aparat ten to niezwykłe udogodnienie dla pacjentów chorujących na astmę oskrzelową, gdyż umożliwia obiektywną ocenę czynności drzewa oskrzelowego, samodzielne monitorowanie przebiegu choroby i samodzielny dobór dawek leku. Stanowi ona niezastąpioną pomoc w tak ważnej samokontroli choroby i leczenia. Pomiar PEF daje podobne informacje, jak badania czynnościowe płuc (spirometria) prowadzone przez lekarzy, choć należy zaznaczyć, iż ta druga metoda udziela więcej informacji o chorobie i jej przebiegu zwłaszcza lekarzowi prowadzącemu.

TESTY ODDECHOWE - SPIROMETRIA Na czym polega badanie spirometryczne?

Spirometry mają za zadanie zmierzenie zarówno objętości jak i szybkości wydmuchiwanego powietrza z płuc. Są tak skonstruowane, że pomiar jest przedstawiany jako wykres graficzny w przedziale czasowym. Taki wykres nazywa się spirogramem. Najważniejszą informacją uzyskiwaną ze spirometrii jest wartość przepływu oraz objętość powietrza wydmuchiwanego w pierwszej sekundzie forsownego wydechu w skrócie FEV1. Osoby zdrowe wydychają w tym czasie ponad 70% swej całkowitej pojemności życiowej płuc (VC), natomiast wartość ta dla pacjentów chorujących na astmę wynosi często 50%, a czasami nawet tylko 20% pojemności życiowej płuc. Tak, więc stopień zmniejszenia objętości powietrza wydmuchiwanej w pierwszej sekundzie forsownego wydechu (FEV1), (wobec normy dla zdrowego człowieka) określa skalę zwężenia dróg oddechowych. Wynik tego pomiaru, jako procent tzw. wartości należnej, obliczany jest automatycznie przez spirometr dla każdego pacjenta. Wykonując testy oddechowe należy pamiętać o fizjologicznej zależności parametrów mierzonych od płci, budowy i wieku pacjentów. Przykładowo, ludzie wysocy mają większe rozmiary płuc, a zatem i większą pojemność życiową (VC), niż osoby niskie. Mężczyźni mają większe płuca, niż kobiety. Wreszcie płuca osiągają największą pojemność we wczesnej dorosłości - późnej ich pojemność życiowa stale maleje. Wszystkie te cechy osoby badanej są odpowiednio uwzględnione przez lekarza interpretującego wyniki, jako ich korekta.

Co oznacza termin pojemność życiowa płuc?

Całkowitą objętość powietrza, jaką się wydmuchuje z płuc - po wzięciu maksymalnego oddechu - określamy mianem pojemności życiowej - VC (ang. vital capacity).

Jak inaczej nazywamy objętość powietrza wydmuchiwaną w pierwszej sekundzie forsownego wydechu?

Objętość powietrza wydmuchana w pierwszej sekundzie - to tzw. nasilona objętość wydechowa pierwszosekundowa - określana skrótem zaczerpniętym z języka angielskiego: FEV1.

Czy możemy zastąpić pomiar spirometryczny - pomiarem pikflometrem?

Wartości obu pomiarów są bardzo zbliżone. Jednak ocena pikflometrem - tj. wartość szczytowego przepływu wydechowego (PEF) nie jest równoważna wskaźnikowi FEV1, tj. natężonej pierwszosekundowej objętości wydechowej. Każda z tych ocen ma równie ważne miejsce w rozpoznaniu i ocenie przebiegu astmy. Spirometria wraz z pomiarem FEV1, ze względu na ograniczoną dostępność i wysoki koszt badania, służą głównie do wykrywania i okresowej, głównie lekarskiej, kontroli astmy. Natomiast pomiar PEF, oparty na użyciu prostego i względnie taniego pikflometru, doskonale nadaje się do przewlekłego domowego monitorowania przebiegu choroby, jak też do wstępnego rozpoznania astmy. Jednym słowem jest niezastąpionym urządzeniem w domowej samokontroli choroby.

INNE TESTY ODDECHOWE. Test odwracalności obturacji (skurczu) oskrzeli.

Test ten umożliwia wykrycie charakterystycznej dla astmy odwracalności obturacji (skurczu) oskrzeli i polega na porównaniu wskaźnika nasilonej pierwszosekundowej objętości wydechowej (FEV1) mierzonego przed podaniem choremu krótkodziałającego leku rozszerzającego oskrzela i 15 minut po inhalacji leku. Wzrost FEV1 o co najmniej 15% wobec wartości wyjściowej świadczy o odwracalności obturacji (skurczu) oskrzeli i jest podstawą rozpoznania astmy. Taki test może przeprowadzić przy pomocy spirometrii lekarz rodzinny.

Test nadreaktywności oskrzeli.

Badanie wykonywane jest w celu wykrycia nadreaktywności oskrzeli (drugiej istotnej cechy astmy). Test ten polega na inhalacji substancji mogących powodować skurcz oskrzeli we wzrastających stężeniach (najczęściej histamina lub metacholina). Wynik badania uznaje się za dodatni, jeśli przy kolejnym stężeniu dojdzie do spadku FEV1, o co najmniej 20% w porównaniu z wartością mierzoną po inhalacji substancji obojętnej. Badanie jest szczególnie przydatne wówczas, gdy pomimo utrzymywania się typowych objawów astmy nie można ustalić rozpoznania na podstawie wyników powtarzanego badania spirometrycznego i testu odwracalności. Test nadreaktywności oskrzeli wykonywany jest tylko w specjalistycznych ośrodkach.

Testy skórne.

Testy skórne są stosunkowo prostą i tanią metodą identyfikacji alergenów, lecz są to badania, które mogą wywołać atak astmy atopowej. Testy te polegają na badaniu reakcji skórnej (zależnej od występowania swoistych przeciwciał IgE) po podaniu ekstraktu alergenu wziewnego do skóry. Badanie wykonywane jest na ogół w specjalistycznych ośrodkach.

Eozynofilia we krwi obwodowej.

W przebiegu astmy dochodzi zwykle do zwiększenia liczby eozynofilów we krwi obwodowej. Badanie liczby eozynofilów we krwi może być jednym z parametrów rozpoznania choroby, jak też monitorowania skuteczności leczenia. Zastosowanie środków przeciwzapalnych (glikokortykosteroidy) prowadzi do zmniejszenia eozynofilii,. Liczba eozynofilów, podobnie jak stężenie całkowitego IgE, może ulegać podwyższeniu z innych przyczyn chorobowych (np. zakażenia pasożytnicze, schorzenia hematologiczne). Nie jest to, zatem badanie swoiste dla astmy.

Samokontrola to samodzielne, codzienne monitorowanie i leczenie zmiennego przebiegu choroby. Miarą poprawności samokontroli astmy jest skuteczne zapobieganie zaostrzeniom i niedopuszczanie do nasilenia się duszności, stanu zapalnego i innych objawów choroby. Samokontrolę umożliwia edukacja. Dzięki niej pacjent odpowiednio przeszkolony i przygotowany, sam racjonalnie reaguje na zaostrzenia objawów choroby i normalizuje stan zdrowia przyjmując odpowiednie leki, we właściwej dawce.

MOTTO SAMOKONTROLI: Dlaczego w zaostrzeniu astmy lepiej jest podjąć ryzyko samoleczenia, niż czekać na kontakt z lekarzem?

Samokontrola przebiegu choroby zmniejsza częstość i nasilenie objawów astmy. Nawet w zaostrzeniach astmy, kiedy chory odczuwa dotkliwe objawy choroby częstokroć bardziej ryzykownym dla zdrowia, kosztownym i niedorzecznym organizacyjnie jest każdorazowe czekanie na przyjazd pogotowia, lub dojazd do szpitala. W wielu przypadkach jest lepiej dla chorego, jeśli skorzysta z wcześniej przygotowanego na taką okoliczność przez lekarza schematu samodzielnego przyjęcia leków i natychmiast go zastosuje.

Co jest warunkiem samokontroli?

Umiejętność samokontroli zależy od posiadania przez chorego: dogłębnej wiedzy o chorobie i celach leczenia; umiejętności autodiagnozy, czyli monitoringu zmiennego przebiegu astmy; wiedzy - jak stosować leki, zwłaszcza w zaostrzeniach choroby; od dostępu do coraz bardziej skutecznych leków. Terapia skojarzona w astmie

Dlaczego wiedza o chorobie i jej samodzielnym codziennym leczeniu przez pacjenta zwanym samokontrolą - jest tak ważna?

Najlepszym przykładem niezwykłej rangi wiedzy w samokontroli pacjenta nad groźną, przewlekłą chorobą jest cukrzyca. „Osoba, która wie więcej - żyje dłużej!” - tak szacują uznane autorytety rolę wiedzy w leczeniu cukrzycy. Chociaż astma jest również niebezpieczną, przewlekłą chorobą - to wiedza o niej nie uzależnia, aż tak dramatycznie długości życia pacjenta. Jednak zagrożenie zgonem z powodu tej choroby, chociaż dość rzadkie: ok. 1-4 na 100 000 chorych - nie może być lekceważone!

„ Chory z astmą, który wie więcej - żyje lepiej, a system opieki zdrowotnej na tym oszczędza”

- tak formułuje rangę wiedzy w samokontroli astmy wybitny znawca prof. dr med.Wacław Droszcz. Dodajmy od siebie, że pacjent, który żyje lepiej - wydajniej pracuje, lepiej zarabia, mniej choruje i często mniej wydaje na leki. Wiedza na temat choroby i jej praktyczne zastosowanie przez pacjenta poprawia więc komfort życia, daje bezpieczeństwo choremu i samodzielność.

Gdy brak wiedzy - „chory żyje bardzo źle!”

Zacytujmy opis koszmaru, jakim może być życie źle leczonego astmatyka: „…Chory budzi się nagle wśród gwałtownych duszności, które zwykle tak narastają, że po prostu nie może złapać tchu…Odczuwając gwałtowny głód powietrza rzuca się zwykle do okna - otwiera je nawet zimą. Konieczność uruchomienia dodatkowych mięśni, biorących udział w procesie oddychania sprawia, iż pacjent przyjmuje charakterystyczną postawę opierając się rękoma o parapet, co zmniejsza wysiłek oddechowy. Na twarzy uwidacznia się lęk, olbrzymi niepokój i trwoga!...” Podany przykład sugestywnie opisuje, co to oznacza, że „chory żyje bardzo źle!”. Tymczasem, dzięki postępowi medycznemu i coraz większej wiedzy pacjentów takich sytuacji można uniknąć.

Wiedzy nie powinno się uczyć na swoich błędach, w trwodze i strachu...

Doświadczony chory, czyli leczący się od wielu lat na astmę ma już na ogół praktyczną wiedzę o chorobie. Dzięki temu lepiej sobie z nią radzi. Wie, kiedy, w jakich dawkach i postaci należy przyjąć dodatkowe leki, kiedy koniecznie zgłosić się do lekarza, a kiedy jechać prosto do szpitala. Chory rozpoczynający swoje doświadczenia z chorobą musi się wiele nauczyć. Nie powinien jednak uczyć się na błędach - w trwodze i strachu. Warto znaleźć lepszy sposób - szkolenia się, rozumienia i skrupulatnego analizowania objawów choroby. Wiedza jest jak lekarstwo - zmniejsza niepokój i strach, które zwykle nasilają duszność.

Jak zatem zdobywać wiedzę o chorobie?

Elementarną wiedzę o chorobie pacjent zdobywa od lekarza prowadzącego (w przypadku małych dzieci, lub osób niepełnosprawnych - taką wiedzę powinien zdobywać opiekun i rodzina). Już w czasie pierwszych wizyt lekarskich chory powinien zostać poinformowany, jaki jest mechanizm rozwoju choroby i do jakich celów leczenia powinien dążyć. Później rolę edukacyjną powinien podtrzymywać specjalnie przeszkolony pielęgniarz, jeśli ośrodek medyczny taką osobę zatrudnia i odpowiednio wyszkoli. Nie do przecenienia jest samodzielne uzupełnianie wiedzy z książek edukacyjnych, czasopism, czy internetu.

Edukacja jest procesem ciągły...

W edukacji nie wystarczają sporadyczne spotkania z lekarzem. Pacjent powinien możliwie szybko otrzymać materiały informacyjne omawiające zasady samokontroli i leczenia choroby, w postaci broszur, książek, jak też wskazówki, co do lektury, jaką powinien przeczytać. Choremu na astmę i jego rodzinie należy zapewnić też odpowiednie przeszkolenie, dzięki któremu będzie można wdrożyć samokontrolę choroby. W samokontroli, czyli w monitorowaniu choroby i dawkowaniu leków przez pacjenta chodzi o to, aby na bazie wspólnie opracowanych z lekarzem schematów postępowania w zaostrzeniach choroby - chory sam modyfikował leczenie w miarę potrzeby. Okazuje się, że stosowanie przez chorych pisemnych planów samodzielnego postępowania leczniczego zmniejsza częstotliwość interwencji lekarskich - zarówno u dorosłych, jak i u dzieci.

Jak podsumować cele edukacji?

Edukacja ma na celu dostarczenie pacjentowi wiedzy i umiejętności praktycznych na temat choroby, jej przewlekłego charakteru, czynników wyzwalających zaostrzenia i ataki astmy, lecz także wiedzę o sposobach ich unikania i rodzajach terapii. Należy uświadomić choremu potrzebę aktywnego uczestniczenia w procesie leczenia. Istotną rolę w edukacji odgrywają Szkoły dla Chorych na Astmę. Lekarz prowadzący powinien skontaktować pacjenta z najbliższą szkołą na danym terenie.

Cele edukacji a cele samokotroli

Edukacja dla samokontroli wymaga bezwzględnego uświadomienia sobie celu leczenia. Umiejętności, jakie chory ma posiąść nie mogą być sztuką dla sztuki. Z pomocą uzyskanych instrukcji, wiedzy i wskazówek od lekarza chory powinien samodzielnie normalizować przebieg choroby w długich odcinkach czasu. Pierwszoplanowym celem samokontroli jest codzienne zapobieganie zaostrzeniom astmy. Nie mniej ważne jest kontrolowanie przewlekłego stanu zapalnego, który towarzyszy astmie. Monitoring astmy przy pomocy pomiaru PEF

Dlaczego leczenie stanu zapalnego w astmie jest ważnym celem samokontroli?

W dłuższym okresie czasu, nie mniej niebezpiecznym dla zdrowia, od zaostrzeń astmy jest przewlekły stan zapalny. Pod jego wpływem mięśnie gładkie oskrzeli rozrastają się „do wewnątrz” pomniejszając ich drożność oddechową. Pod nabłonkiem oskrzeli odkłada się włóknisty kolagen, powodujący zarówno zmiany organiczne: przerost ściany oskrzeli i zmniejszenie ich światła, jak też zaburzenia czynności drzewa oskrzelowego: zmniejszenie elastyczności (podatności na napór powietrza) dróg oddechowych. Potęguje to objawy duszności, kaszlu, jak też zwiększa wrażliwość błony śluzowej na czynniki wywołujące ataki i zaostrzenia astmy. Stan zapalny niszczy nabłonek rzęskowy wyścielający wnętrze kanalików oskrzeli. Nabłonek ten jest odpowiedzialny za mechanizm samooczyszczania dróg oddechowych; dzięki ruchom licznych mikroskopijnych rzęsek usuwa na zewnątrz lepki śluz absorbujący zarazki i zanieczyszczenia z powietrza. Degradacji nabłonka towarzyszy rozrost liczby komórek kubkowych wytwarzających śluz. Zaburzenie mechanizmu samooczyszczania się zwiększa ryzyko infekcji zapalnych zaostrzających objawy astmy.

Jakie są zadania chorego w samokontroli?

Jest oczywistym, że aby się samemu leczyć trzeba opanować wiele umiejętności: Jedną z najważniejszych jest przyjmowanie leków w dawce odpowiedniej do nasilenia objawów. Aby przyjąć lek trzeba się więc najpierw nauczyć korzystać z urządzeń dawkujących - inhalatorów. Decydująca dla samokontroli jest umiejętność rozpoznania różnych stopni nasilenia choroby. Ta umiejętność to autodiagnoza - samodzielny monitoring przebiegu astmy. Nabycie umiejętności precyzyjnego monitoringu warunkuje obliczenie właściwej dawki i określenie odpowiedniego czasu przyjęcia przepisanych przez lekarza leków. Współczesny monitoring astmy oparty jest na pomiarach przepływu powietrza przez oskrzela przy pomocy specjalnych urządzeń pomiarowych - pikflometrów - będących na ogół osobistą własnością chorego. Od umiejętność zastosowania tych nowoczesnych urządzeń diagnostycznych zależy jakość monitoringu. Nie mniej ważnym celem i zdobywaną przez edukację umiejętnością chorego jest profilaktyka łagodząca objawy astmy - „lecząca bez leków”. Na koniec - dobrze jest mieć przed oczyma komplet ważnych kryteriów oceniających jakość codziennej samokontroli - czyli najważniejsze wskaźniki zdrowia charakterystyczne dla dobrze leczonej astmie.

Od czego należy zacząć edukację?

Chory powinien wspólnie z lekarzem opracować indywidualny plan leczenia i określić w nim swoje samodzielne zadania. Zadania te wynikają z ogólnych zasad leczenie astmy, jak też z indywidualnych różnic w stanie zdrowia.

Jakich praktycznych umiejętności powinien nauczyć się chory?

Samodzielnego monitoringu przebiegu choroby - czyli codziennego diagnozowania astmy, zwłaszcza jej zaostrzeń. Podstawą jest pomiar szybkości przepływu powietrza przez oskrzela przy pomocy pikflometru. W tym celu chory powinien opanować tę umiejętność, jak też wiedzę umożliwiającą interpretację wyników w jednostkach PEF, na podstawie tzw. należnych norm PEF. Chory powinien też umieć oceniać przebieg astmy przy pomocy samoobserwacji nasilenia i czasu trwania słyszanych i odczuwanych objawów (furczeń, świstów, kaszlu, duszności, itp.), sposobów przyjmowania leków , zwłaszcza przyjmowania leków w areozolotrapii przy pomocy inhalatorów; kontroli objawów astmy - jak najmniejszymi, skutecznymi dawkami leków, w tym zapobiegania zaostrzeniom i ciężkim napadom astmy, przez ich wczesne wykrywanie i leczenie; bieżącej profilaktyki, czyli unikania czynników środowiskowych wyzwalających zaostrzenia oraz sytuacji stresowych - alergenów, czynników drażniących oskrzela (papierosy, drażniące gazy i opary, niektóre leki (np. aspiryna), itp.), stresów.

Jak ocenić poprawność i skuteczność samokontroli?

O dobrej samokontroli świadczą następujące wskaźniki zdrowia: Przez większość czasu nie występują objawy choroby (duszność kaszel odkrztuszanie uczucie ucisku w klatce piersiowej, świszczący oddech). Objawy choroby występują rzadko - szybko przemijają po zastosowaniu leków Chory prowadzi normalny tryb życia. Wskaźnikiem zdrowia w długim dystansie czasowym: - 10 - 20 i więcej lat - jest brak powikłań spowodowanych przewlekłym stanem zapalnym, tj. objawów niekorzystnej przebudowy ścianek kanalików oskrzeli zawężającej ich światło. Astma nieleczona, albo leczona nieprawidłowo, po kilkudziesięciu latach trwania wywołuje rozedmę i włóknienie tkanki śródmiąższowej płuc, co może zmniejszyć około dwukrotnie pojemność życiową płuc. Dowodem prawidłowej samokontroli i zadawalającej drożności kanalików oskrzelowych oraz ich prawidłowej elastyczności (podatności ) jest prawidłowy wynik badania spirometrycznego, przekraczający 50% należnej normy).

Astma jest przewlekłą chorobą zapalną oskrzeli. Jej przebieg charakteryzuje się tym, że kolejno następują po sobie okresy zaostrzeń objawów oraz okresy pełnego zdrowia, stąd często mówi się o zmiennym jej przebiegu. Dolegliwości mogą mieć różne objawy i nasilenie. Charakterystyczne objawy to: duszność, utrudniony oddech lub brak tchu, świsty podczas oddychania, ucisk w klatce piersiowej, napady męczącego kaszlu. Podczas zaostrzenia objawy astmy mogą ulec takiemu nasileniu, że zagrażają życiu. Aby uniknąć takich niebezpiecznych sytuacji, konieczna jest jak najlepsza kontrola przebiegu choroby polegająca przede wszystkim na odpowiednim leczeniu farmakologicznym, unikaniu czynników wywołujących zaostrzenia choroby, ale także na samoobserwacji i samokontroli pacjenta. Ogromne znaczenie ma możliwość stosowania wygodnej i zarazem skutecznej formy leków, jaką są preparaty wziewne zawierające w jednym inhalatorze dwie substancje czynne (lek przeciw zapalny - glikokortykosteroid i lek rozszerzający oskrzela - b2 mimetyk), pozwalające opanować przewlekły stan zapalny w oskrzelach.

Kiedy lekarz informuje,

że przyczyną trudności w oddychaniu jest astma wywołana przewlekłym zapaleniem toczącym się w drogach oddechowych, to często ta definicja niewiele mówi choremu o przyczynach i mechanizmie powstawania objawów chorobowych. Warto jednak podkreślić, że pojawienie się astmy zależy od wielu czynników i że nie jest to choroba zakaźna.

Jak działają zdrowe oskrzela?

Nasze oskrzela przypominają kształtem „drzewo” złożone z coraz to cieńszych gałęzi-kanalików, którymi powietrze przepływa ku pęcherzykom płucnym. Stąd medyczna nazwa - drzewo oskrzelowe (Rys 1). Ściana oskrzelików zbudowana jest z ułożonych okrężnie kurczliwych włókien mięśniowych. U osoby zdrowej te mięśnie, zwane gładkimi, są zwykle rozkurczone i powietrze przepływa swobodnie kanalikami oskrzelowymi (Rys 2). Światło oskrzelików wysłane jest nabłonkiem rzęskowym. Dzięki ruchom licznych mikroskopijnych rzęsek nabłonka, przypominającym ruchy wioseł, usuwany jest na zewnątrz śluz i zawarte w nim zanieczyszczenia. rys.1 Drzewo oskrzelowe rys.2 Kanaliki oskrzelowe w przekroju

Jak zwężają się oskrzela i jakie są tego przyczyny?

Zwężenie światła oskrzeli i hamowanie przepływu powietrza jest wywołane czterema mechanizmami: Ostrym skurczem mięśni gładkich oskrzeli, w reakcji na alergeny lub inne bodźce drażniące, Obrzękiem ścian oskrzeli (tkanki łącznej i błony śluzowej), co zmniejsza do „wewnątrz” światło przepływu powietrza, Przebudową ścian oskrzeli, który to proces jest przewlekły i nieodwracalny, Zaleganiem w drogach oddechowych gęstego śluzu, który tworzy tzw. czopy śluzowe, zatykające całkowicie drobne rurkowate kanaliki oskrzelików (rys 2 powyżej). Ostry skurcz oskrzela powodowany jest najczęściej przez: Pospolite alergeny wziewne: roztocze kurzu domowego, pyłki roślin i grzyby, białka zwierzęce, zwierzęta futerkowe, Fizjologiczne substancje „drażniące” wydzielane przez organizm chorego podczas wysiłku fizycznego, kontaktu oskrzeli z zimnym powietrzem, oparami i lotnymi związkami chemicznymi oraz wskutek silnej reakcji emocjonalnej (płacz, śmiech).

JAK ZACZYNA SIĘ ASTMA? Jaki jest mechanizm reakcji alergicznej?

Alergen przenika do organizmu przez cienką warstwę śluzówki dróg oddechowych, gdzie napotyka komórki obronne (mastocyty), które wytwarzają specjalne przeciwciała- immunoglobuliny E (IgE), które od tego momentu stale dyżurują, aby błyskawicznie rozpoznać następnego intruza i wezwać pomoc. Rozpad komórek obronnych (mastocytów) powoduje natychmiastowy obfity napływ wczesnych (histamina) i dłużej działających mediatorów zapalenia (prostaglandyny, leukotrieny), które pogłębiają i utrwalają stan zapalny, w efekcie czego, skurcz oskrzeli daje charakterystyczne dla astmy objawy.

Kto choruje na astmę?

Astma jest jedną z najczęstszych chorób, stanowiąc w wielu krajach (rozwinięte kraje Europy, Stany Zjednoczone, Japonia) poważny problem społeczny, zdrowotny i ekonomiczny. W większości przypadków choroba ta ujawnia przed 6. rokiem życia. W Polsce choruje na nią, co dziesiąte dziecko i co dwudziesty dorosły. Gwałtowny wzrost zapadalności na astmę odnotowano w ostatnich 20 latach. Przyczyną tego zjawiska są czynniki genetyczne (wrodzona skłonność) oraz zmiany w środowisku naturalnym (urbanizacja, industrializacja, zmiana warunków i stylu życia).

Czy astma jest chorobą rodzinną?

Tak, występowanie astmy często jest genetycznie uwarunkowaną predyspozycją do napadowych skurczów oskrzeli. Związek ten zwany jest atopią. Tak więc atopia to genetycznie uwarunkowana predyspozycja do napadowych skurczów oskrzeli związana z reakcją alergiczną.

Jakie inne okoliczności mogą sprzyjać rozwojowi astmy?

Wśród nich należy wymienić: Dym tytoniowy, dym z palącego się drewna, chemiczne środki czystości, gazy (dwutlenek siarki, tlenek azotu, tlenek węgla), Wirusowe zakażenia dróg oddechowych, Uczulenie pokarmowe, Stosowanie antybiotyków oraz uczulenie na roztocze kurzu domowego w pierwszym lub drugim roku życia.

ASTMATYCZNY STAN ZAPALNY W OSKRZELACH JEGO PRZEBIEG I SKUTKI Jakie szkody powoduje przewlekłe zapalenie w oskrzelach?

Pod wpływem przewlekłego zapalenia w kanalikach oskrzelowych następuje przerost mięśni gładkich, które rozrastają się „do wewnątrz”, pomniejszając światło dróg oddechowych. Pod nabłonkiem oskrzeli odkłada się włóknisty kolagen, pogrubiający ścianki oraz zwiększa się liczba tzw. komórek kubkowych, które wytwarzają gęsty i lepki, tworzący czopy w oskrzelach śluz. Proces ten doprowadza do niszczenia (złuszczania) nabłonka rzęskowego, który jest odpowiedzialny za oczyszczanie dróg oddechowych.

Jak obiektywnie kontrolować przebieg astmy?

Dla obiektywnej kontroli przebiegu astmy konieczny jest pomiar drożności drzewa oskrzelowego przy pomocy niewielkiego urządzenia mierzącego szczytowy przepływ wydechowy (PEF). Odnotowywanie wartości PEF w różnych sytuacjach (np. po wysiłku, po posiłku) może pomóc lekarzowi w doborze leku i jego dawki dla skutecznego zapobiegania ostrym incydentom duszności.

Jak zapobiegać nieodwracalnym skutkom przewlekłego zapalenia oskrzeli?

Aby zahamować nieodwracalny proces niszczenia nabłonka rzęskowego konieczne jest zastosowanie leczenia przyczynowego (przeciwzapalnego) oraz samokontrola pacjenta. Polega ona na: Unikaniu czynników alergicznych i drażniących, zarówno oddechowych jak i pokarmowych, Nawilżaniu powietrza, którym oddycha pacjent, Obserwacji objawów astmy poprzez odnotowywanie epizodów duszności, kaszlu itp., Częstych konsultacji z lekarzem mających na celu stworzenie schematu leczenia, który pozwoli dopasować ilość dawek leków do stopnia nasilenia objawów choroby, Stosowanie leków zgodnie z zaleceniami lekarza.

Jak farmakologicznie kontrolować przebieg astmy?

W leczeniu astmy stosuje się obecnie dwa rodzaje leków w postaci wziewnej. Są to: Wziewne leki kontrolujące proces zapalny: glikokortykosteroidy i leki rozszerzajace drogi oddechowe (b2 mimetyk) lub wziewne leki zawierające w jednym specyfiku glikokortykosteroid i lek rozszerzajacy oskrzela (b2 mimetyk), Wziewne leki przerywające napad duszności : leki rozszerzajace oskrzela (b2 mimetyki).

Jaki jest schemat postępowania leczniczego w astmie?

Schemat postępowania musi być indywidualnie dobrany do pacjenta, w zależności od objawów. Wyróżnia się trzy poziomy kontroli astmy: Poziom 1: Astma jest dobrze kontrolowana - objawy są minimalne i nie zakłócają codziennej aktywności życiowej. Pacjent przyjmuje na stałe leki kontrolujące, a dodatkowy lek rozkurczający oskrzela stosowany jest nie częściej niż 3 razy w tygodniu, Poziom 2: Objawy astmy zakłócają sen i utrudniają normalną aktywność pacjenta. W tej sytuacji zachodzi konieczność zwiększenia ilości dawek leku przeciwzapalnego -glokokortykosteroidu lub wziewnego leku zawierającego w jednym inhalatorze glikokortykosteroid i lek rozszerzający oskrzela, Poziom 3: Ciągła duszność, uporczywy kaszel, głośne świsty. Może zachodzić konieczność rozpoczęcia podawania leków doustnych lub dożylnych. Tutaj konieczna jest pilna konsultacja lekarska.

Czy możliwe jest utrzymanie astmy na poziomie 1 lub 2?

Tak, do tego konieczna jest jednak pilna samokontrola pacjenta, polegająca na obserwacji objawów astmy i wykonywaniu pomiarów PEF oraz systematyczne stosowanie nowoczesnych leków wziewnych, najlepiej zawierających glikokortykosteroid i lek rozszerzający oskrzela (b2 mimetyk).

Jakie są cele leczenia astmy?

Podstawowe cele leczenia astmy (wg wytycznych Światowej Strategii Rozpoznawania, Leczenia i Prewencji Astmy - Gina 2002) to: Doprowadzenie do stabilizacji choroby, Brak nocnych duszności, Umożliwienie normalnej nauki i pracy zawodowej, Prawidłowe lub niemal prawidłowe wyniki badań spirometrycznych, Akceptacja stosowanego leczenia przez pacjenta.

Stosowanie powyższych zaleceń niefarmakologicznych, samoobserwacja i samokontrola pacjenta, przestrzeganie zaleceń lekarskich oraz dostosowywanie ilości dawek leków wziewnych do zmiennych objawów astmy, zwłaszcza leków w wygodnej formie, zawierających w jednym inhalatorze glikokortykosteroid i lek rozszerzający oskrzela (b2 mimetyk), umożliwiają pełną kontrolę nad tą przewlekłą chorobą oskrzeli.

Atopia (z greckiego atopos = niezwykły, dziwny) to pojęcie wprowadzone do medycyny dla oznaczenia występującej tylko u niektórych osób predyspozycji do reagowania w sposób chorobowy na doskonale tolerowane przez inne osoby substancje naturalne, wdychane lub spożywane.
Predyspozycja ta występuje często u członków tej samej rodziny, jest więc wyraźnie uwarunkowana czynnikami genetycznymi. Można powiedzieć najprościej, że atopia polega na skojarzeniu objawów nadwrażliwości na alergeny zewnątrzpochodne z nieprawidłowym, nadmiernym wytwarzaniem przeciwciał IgE. Przeciwciała IgE osadzone są zwykle na powierzchni pewnego typu komórek uczestniczących w reakcji alergicznej, noszących nazwę komórek tucznych. Przyłączenie cząsteczki alergenu do IgE związanego z powierzchnią takiej komórki jest sygnałem do gwałtownego uwolnienia z jej wnętrza substancji odpowiedzialnych za wystąpienie objawów klinicznych choroby atopowej.

Najczęstszymi objawami atopii są: obrzęk, zaczerwienienie, łzawienie, wodnisty wyciek z nosa, kichanie, kaszel, duszność, świąd, biegunka i inne. Nasilenie objawów zależy od stopnia uczulenia organizmu, czasu trwania choroby i ilości alergenu, z którym chory się kontaktował.


Antygen - przeciwciała

W codziennym monitorowaniu przebiegu astmy, badanie spirometryczne może zostać zastąpione badaniem PEF. Codzienne wykonywanie badania PEF przez pacjenta zapewnia wcześniejszą detekcję zaburzeń przepływów, wyprzedzającą pogorszenie choroby. W warunkach ambulatoryjnych zalecanym jest przeprowadzenie badania spirometrycznego, dokładniejszego od PEF, zwłaszcza u osób z zaawansowanymi zmianami czynnościowymi układu oddechowego.

---