OSOBOWOŚĆ Z POGRANICZA - TEORIA
Wzorce behawioralne:
Emocjonalna podatność na zranienie - problemy w regulowaniu negatywnych emocji. Duża wrażliwość na negatywne bodźce emocjonalne, duża intensywność emocjonalna i powolny powrót do emocjonalnego poziomu wyjściowego, jak i świadomość oraz przeżywanie emocjonalnej podatności na zranienie. Może obejmować tendencję do obwiniania środowiska społecznego o nierealistyczne oczekiwania i żądania.
Samounieważnienie - tendencja do unieważniania lub niedostrzegania własnych reakcji emocjonalnych, myśli, przekonań i zachowań. Nierealistycznie wysokie standardy lub oczekiwania wobec siebie. Może obejmować silny wstyd, skierowane do siebie nienawiść lub złość.
Nieuniknione kryzysy - wzorzec częstego występowania stresujących, negatywnych zdarzeń, perturbacji i przeszkód w środowisku, przy czym niektóre spowodowane są dysfunkcjonalnym stylem życia jednostki, inne - nieadekwatnym środowiskiem społecznym, a wiele ma charakter losowy lub przypadkowy.
Powstrzymywana żałoba - tendencja do powstrzymywania lub nadmiernego kontrolowania negatywnych reakcji emocjonalnych, zwłaszcza związanych z żalem i stratą, w tym smutku, złości, poczucia winy, wstydu, lęku, paniki.
Aktywna bierność - tendencja do rozwiązywania problemów interpersonalnych w sposób bierny, obejmująca nieumiejętność aktywnego zaangażowania się w rozwiązywanie własnych problemów życiowych, której często towarzyszą aktywne próby uzyskania pomocy od innych osób w środowisku, wyuczoną bezradność i poczucie beznadziejności.
Pozorna kompetencja - tendencja do stwarzania pozorów, że się jest bardziej kompetentnym niż w rzeczywistości, zazwyczaj spowodowana nieumiejętnością generalizacji kompetencji na spodziewane nastroje, sytuacje i czas oraz nieumiejętnością pokazania adekwatnych niewerbalnych oznak cierpienia emocjonalnego.
- jednostki z osobowością z pogranicza często dążą do poczucia jedności i integracji przez stłumienie lub nierozwijanie własnej tożsamości
- mają skłonność do poszukiwania u innych adekwatnego odzwierciedlenia rzeczywistości zewnętrznej i przeceniania łatwości rozwiązywania problemów życiowych
- unieważniające środowisko - wmawia emocje lub im zaprzecza
- natomiast wszelki entuzjazm jest uważany za naiwny, niedojrzały
- w takim środowisku trzeba sobie zawsze radzić samemu, mieć dobrą minę do złej gry
- ujawnianie emocji kończy się zawstydzeniem, krytyką lub karą
należy zmieniać lub powstrzymywać zachowanie związane z daną emocją negatywną (np. ruminacje)
cele terapii to nauczenie modulacji emocji oraz uczenie ufania własnym emocjom, myślom i działaniom
nigdy nie obwiniać osoby z borderline o jej problemy!
trzeba ją wypośrodkować pomiędzy
doświadczaniem gwałtownych emocji a zaprzeczaniem im
pomiędzy
bezradnością a stwarzaniem wrażenia silnej, niedostępnej
stresujące wydarzenia to zazwyczaj łańcuchy - należy analizować tylko początek takiego łańcucha
cel terapii: konfrontacja pacjentki z doświadczanymi obecnymi i dawnymi kryzysami
OGÓLNY PLAN I CELE LECZENIA
Hierarchia celów leczenia:
Zachowania samobójcze, parasamobójcze, zagrażające życiu
krytyczne zachowania samobójcze
akty parasamobójcze
myśli i komunikaty samobójcze
oczekiwania i przekonania związane z samobójstwem
afekt związany z samobójstwem
Zachowania zagrażające procesowi terapii
nieuczęszczanie na terapię
kłamanie, uporczywe milczenie podczas sesji, bezustanne kwestionowanie wszystkiego, co mówi terapeuta, odwracanie uwagi od celów o wysokim priorytecie, odpowiadanie na wszystkie pytania „Nie wiem”, „Nie pamiętam”
niewypełnienie kart samoobserwacji, niewykonanie behawioralnych zadań domowych, odmowa pracy nad redukcją zachowań samobójczych
zachowania kolidujące z terapią innych pacjentek
zachowania powodujące wypalenie terapeuty - napieranie na osobiste granice terapeuty, żądanie od niego bezwarunkowej akceptacji i oddania
Problemy, które uniemożliwiają osiągnięcie rozsądnej jakości życia - uwaga: łatwe problemy powinny być rozwiązywane przed trudnymi problemami!
na przykład nadużywanie alkoholu, narkotyków, leków, ryzykowne zachowania seksualne
rozwinięcie umiejętności związanych z zasadniczą ważnością
uczenie tolerancji na dolegliwości psychiczne
uczenie umiejętności związanych z regulacją emocji, np. identyfikowanie i nazywanie afektu, identyfikacja czynników przeszkadzających w zmianie emocji, zwiększanie liczby pozytywnych zdarzeń emocjonalnych, rozwijanie uważnego nastawienia do bieżącej emocji
uczenie umiejętności związanych ze skutecznością w relacjach interpersonalnych
umiejętności samokierowania, np. wyznaczanie realistycznych celów, znajomość zasad zmiany i podtrzymywania zachowania, zdolność do tolerowania ograniczonego postępu
redukowanie zachowań związanych ze stresem pourazowym
Cele behawioralne w ramach leczenia: zachowania do rozwinięcia.
Zachowania kolidujące z jakością życia
Nadużywanie substancji psychoaktywnych (przykłady: picie alkoholu, nadużywanie narkotyków lub przepisanych leków)
Zachowania seksualne wysokiego ryzyka lub bez zabezpieczenia (przykłady: niebezpieczne zwyczaje seksualne, molestowanie seksualne innych osób, nadmierny promiskuityzm, uprawianie seksu z nieodpowiednimi osobami)
Skrajne trudności finansowe (przykłady: bardzo wysokie niezapłacone rachunki, trudności ze zrównoważeniem budżetu, nadmierne wydatki lub uprawianie hazardu, niezdolność do poradzenia sobie z instytucjami pomocy społecznej)
Zachowania kryminalne, które mogą doprowadzić do uwięzienia, jeśli nie zostaną zmienione (przykłady: kradzieże sklepowe, podpalenia)
Poważne dysfunkcjonalne zachowania interpersonalne (przykłady: wybieranie lub trzymanie się partnerów znęcających się fizycznie, seksualnie lub emocjonalnie, nadmierne kontakty ze znęcającymi się krewnymi, przedwczesne kończenie relacji, wywoływanie u innych ludzi poczucia takiego dyskomfortu, że zawiązywanie przyjaźni jest bardzo trudne, paraliżująca nieśmiałość lub strach przed społeczną dezaprobatą)
Dysfunkcjonalne zachowania związane z pracą lub szkołą (przykłady: porzucanie pracy lub szkoły, niezdolność do szukania lub znalezienia pracy, strach przed pójściem do szkoły lub odbyciem potrzebnego szkolenia zawodowego, trudności w wykonywaniu pracy lub zadań szkolnych, niewłaściwe decyzje dotyczące kariery, zwolnienia z pracy lub częste niepowodzenia szkolne)
Dysfunkcjonalne zachowania związane z chorobą (przykłady: niezdolność do uzyskania właściwej opieki medycznej, nieprzyjmowanie potrzebnych leków, przedawkowanie leków, strach przed Lekarzami, odmowa podjęcia leczenia)
Dysfunkcjonalne zachowania związane z domem (przykłady: mieszkanie w przytułkach, samochodach lub zatłoczonych domach, mieszkanie ze znęcającymi się lub niezgodnymi ludźmi, niemożność znalezienia stabilnego domu, angażowanie się w zachowania, które powodują eksmisję lub odrzucenie w potencjalnym miejscu zamieszkania)
Dysfunkcjonalne zachowania związane ze zdrowiem psychicznym (przykłady: zgłaszanie się do szpitali psychiatrycznych, częste zmiany farmakoterapeutów, niemożność znalezienia potrzebnych terapii pomocniczych)
Dysfunkcjonalne wzorce związane z zaburzeniem psychicznym (przykłady: wzorce behawioralne spełniające kryteria innych ciężkich lub upośledzających funkcjonowanie zaburzeń psychicznych z osi I lub II)
Poniżej karta samoobserwacji zachowań obniżających jakość życia dla pacjentek.
Drugorzędne cele behawioralne: praca z emocjami. Głównie redukowanie zależności zachowań od nastroju, rozwijanie realistycznego podejmowania decyzji i zdolności sądzenia
Zasadnicze strategie:
Uprawomocnianie
Rozwiązywanie problemów
Strukturyzacja leczenia:
Jeśli określony cel został już osiągnięty albo jeśli problemy w obszarze docelowym nigdy się u pacjentki nie pojawiły, nie są wyraźnie widoczne w jej aktualnym zachowaniu lub były już przedmiotem pracy w bieżącej sesji, to zasadnicza uwaga w terapii skupia się na następnych celach z listy.
Sposób wykorzystania sesji terapii indywidualnej determinują zachowania pacjentki w czasie danego tygodnia poprzedzającego sesję i w czasie samej sesji.
W odniesieniu do każdego celu głównym zadaniem w rozwiązywaniu problemów jest uzyskanie zobowiązania pacjentki do pracy nad zachowaniem docelowym.
Rozmowy telefoniczne z terapeutą: uczą pacjentkę bezpośredniego proszenia o pomoc zamiast prób samobójczych. Pomagają w generalizacji umiejętności na różne sytuacje życia codziennego. Ułatwiają przezwyciężenie kryzysów w relacji między pacjentką a terapeutą.
PODSTAWOWE STRATEGIE LECZENIA
Dialektyczne strategie leczenia
- wprowadzanie paradoksu
„Pacjentka słyszy, że jest doskonała taka jaka jest, że nie jest dobra ani zła i całkowicie można ją zrozumieć, a jednak musi zmienić swoje wzorce zachowania”
- wykorzystanie metafory: historyjki mogą być szczególnie pomocne, kiedy terapeuta próbuje zakomunikować szkodliwe działanie zachowania pacjentki na inne osoby
bierne zachowanie i emocjonalne unikanie: bohaterka ukrywa się w kącie pokoju ogarniętego pożarem, podczas gdy jedyna droga ucieczki prowadzi przez płonące drzwi
uczenie się tolerancji na dolegliwości psychiczne: bycie kocem rozłożonym na ziemi w jesienny dzień i pozwalanie, aby liście swobodnie na nas opadały, bez przeciwstawiania się im
- technika adwokata diabła: terapeuta wysuwa argumenty przeciwko zmianie i zaangażowaniu w terapię, ponieważ zmiana jest bolesna i trudna, a pacjentka udowadnia, że ona jednak chce się zaangażować
- rozszerzanie: traktowanie pacjentki poważniej, niż ona sama siebie traktuje. Terapeuta bierze dosłownie różne przesadne komunikaty pacjentki
- aktywacja „mądrego umysłu”: uzupełnia emocjonalne przeżywanie i logiczną analizę poznaniem intuicyjnym. Porzucamy logikę, która potrafi być więzieniem (myślenie nierealistyczne, stereotypowe) i skrajne emocje, którymi za bardzo pacjentka się ponosi.
UPRAWOMOCNIANIE
Zachowanie jest adaptacyjne w kontekście, w którym występuje i terapeuta musi znaleźć mądrość tej adaptacji
- rozumienie i akceptacja dla uczuć pacjentki
- należy pomagać w opisywaniu i nazywaniu myśli, pragnień, impulsów do działania
- postawa nieosądzająca i rozumiejąca
- terapeuta powinien jak najczęściej komunikować, że reakcja emocjonalna pacjentki jest rozsądna, mądra lub sensowna w kontekście danej sytuacji
- wszystkie zachowania pacjentki i emocje mają swoją przyczynę
Jak rozmawiać o emocjach?
Pomóż w opisie wyzwalających emocje zdarzeń, czy to wewnętrznych czy zewnętrznych.
Dowiedz się, jakie były myśli i interpretacje związane z danym zdarzeniem.
Jakie były reakcje zmysłowe i somatyczne towarzyszące przeżyciu emocjonalnemu?
Pragnienia i życzenia związane z tą emocją
Co w danej chwili pacjentka miała ochotę zrobić (tendencje do działania)
Jaka była mimika i gestykulacja, użyte słowa, treść wypowiedzi, działania
W jakie poczucie zamieniła się ta emocja (opóźnione skutki emocji)
- czytanie w emocjach: dopowiadanie emocji za pacjentkę
- zadawanie pytań wielokrotnego wyboru dotyczących emocji: pacjentki z osobowością borderline często nie potrafią odpowiedzieć na pytania otwarte dotyczące emocji
- nie należy niecierpliwie usiłować natychmiast poprawić samopoczucie pacjentki: jest to unieważniające
- uprawomocnianie behawioralne: uzyskanie jasnego opisu danych zachowań, a następnie zakomunikowanie, że zasadniczo są one zrozumiałe
- nauczanie umiejętności obserwowania i nazywania zachowania
-identyfikowanie „powinności” i przeciwstawianie się im. Ani pragnienie innego postępowania ani nie zgadzanie się na to, co się zrobiło nie zmienią rzeczywistości
- przejście do rozczarowania: mimo że zachowania są zrozumiałe, to pacjentka ma prawo być nimi rozczarowana
- strategie uprawomocniania poznawczego - wydobywanie i odzwierciedlanie myśli i założeń, staramy się doszukać ziarna prawdy w sposobie ujmowania zdarzeń przez pacjentkę
- strategie mobilizowania: okazywanie wiary w pacjentkę. „Poradziłaś sobie najlepiej jak mogłaś”, skupianie uwagi na możliwościach pacjentki: „Dasz sobie radę”., udzielanie zachęt do działania. Pacjentka ma wszystko, czego potrzebuje, aby uporać się z problemami.
ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW
Zrozumienie i zaakceptowanie omawianego problemu.
analiza behawioralna
- zdefiniowanie zachowania problemowego: częstotliwość, czas trwania, intensywność, zewnętrzne cechy
- analiza łańcuchowa uwzględniająca emocje, doznania cielesne, myśli i wyobrażenia, jawne zachowania, czynniki środowiskowe
strategie wglądu - pomoc pacjentce w uzyskaniu wglądu we wzajemne powiązania. Terapeuta może stosować „interpretacje”, ale jako hipotezy do przetestowania. Terapeuta uwydatnia pewne aspekty, powiązania. Wglądy powinny się koncentrować na obserwowalnych, publicznych zachowaniach, a nie prywatnych. Terapeuta identyfikuje np. powtarzające się sekwencje behawioralne. Najskuteczniejsze wglądy dotyczą zachowań przejawianych przez pacjentkę w interakcjach z terapeutą.
strategie dydaktyczne - udzielanie informacji na temat teorii psychologicznych, które mogą rzucić światło na określone wzorce zachowania
Próba sformułowania, oceny i wdrożenia różnych rozwiązań.
analiza rozwiązań - przeprowadzenie analizy zachowania i uzyskanie wglądu rzadko jest wystarczające do uzyskania trwałej zmiany behawioralnej. Burza mózgów: „Czy możesz sobie wyobrazić jakiekolwiek inne sposoby rozwiązania tego problemu?”. Należy uzyskać jak najwięcej rozwiązań, ilość przechodzi w jakość. Następnie należy wybrać jedno z rozwiązań. Strategia „usuwania usterek”: omawiamy wszystkie sytuacje, w jakich może pójść źle i co wtedy robić.
strategie orientujące - jest to wyjaśnianie zasad leczenia, istoty terapii dialektycznej, modelu pojęciowego, z którego korzystamy. Ma to korzyści terapeutyczne. Omawiamy także cele konkretnych interwencji i ich związek z całością leczenia. Należy wyjaśnić, czego można się spodziewać po terapeucie, a czego po pacjentce (często ma ona nierealistyczne oczekiwania w stosunku do nas).
strategie zaangażowania - jak najczęściej przypominamy o tym, jakie zobowiązania pacjentka podjęła, często rozmawiamy też o celach. Podkreślamy, że chociaż wybór sposobów osiągnięcia celów może nie być duży, pacjentka sama może wpływać na swoje cele życiowe.
ZARZĄDZANIE KONTYNGENCJAMI I PRZESTRZEGANIE GRANIC
- terapeuta ma stosować wzmocnienia pozytywnych zachowań pacjentki: te wzmocnienia to serdeczność, dobra wola, aprobata, pochwały
- wygaszanie: chodzi głównie o reakcje na różnego rodzaju wybuchy i zachowania skrajne. Nie rozczulamy się wtedy nad pacjentką, a kiedy się ona już uspokoi, stosujemy technikę rozwiązywania problemów, by szybko znaleźć alternatywne zachowanie
- „ugłaskiwanie” zachodzi zazwyczaj wtedy, gdy proces wygaszania prowadzi do większych oznak cierpienia, niż terapeuta może znieść
- jeśli wygaszamy jakieś nieodpowiednie zachowanie, to znajdźmy alternatywne, nawet malutkie zachowanie do wzmocnienia
- stosowanie konsekwencji awersyjnych: np. po parasamobójstwie robimy szczegółową analizę behawioralną albo gruntowna i troskliwa analiza, dlaczego pacjentka nie odrobiła pracy osobistej
- przerwa urlopowa w terapii to najpoważniejsza konsekwencja awersyjna
- pochwały: czasami pacjentki się ich boją, bo oznacza to dla nich podniesienie oczekiwań. Należy je zapewnić, że tak nie jest.
- kształtowanie: terapeuta dzieli pożądane zachowanie na małe kroki i uczy tych kroków po kolei
- przestrzeganie granic: przede wszystkim należy nieignorować zachowań przekraczających granice terapeuty. W przeciwnym razie terapeuta wcześniej czy później wypali się, zakończy terapię lub w inny sposób wyrządzi szkodę pacjentce. Terapeuta ma granice naturalne, a nie jakieś sztuczne. Terapeuta cały czas musi obserwować, czy nie czuje jakiegoś dyskomfortu, frustracji. Jeśli tak, to powinien szczerze porozmawiać o tym z pacjentką.
TRENING UMIEJĘTNOŚCI
Instrukcje i modelowanie.
Próby behawioralne, granie ról, informacje zwrotne.
Praca osobista, omówienie podobieństw i różnic między sytuacjami.
Umiejętności:
Uważność.
Interpersonalna skuteczność.
Regulacja emocji.
Tolerancja na dolegliwości psychiczne.
Samokierowanie.
Żadnej umiejętności nie można się nauczyć wyłącznie na podstawie teorii - czyli instrukcji i przykładów. Muszą być próby behawioralne na sesji i praca osobista poza poradnią.
- pacjentki powinny mieć możliwość uzyskania konsultacji telefonicznej między sesjami, żeby uzyskać instrukcje co do umiejętności
PROCEDURY EKSPOZYCYJNE
- technika stosowana do redukcji niechcianych, dysfunkcjonalnych emocji awersyjnych, np. przesadnego poczucia winy, wstydu, nieuzasadnionego strachu
PROCEDURY MODYFIKACJI POZNAWCZEJ
Wyjaśnianie kontyngencji - terapeuta uwydatnia naturalne reguły działające w życiu pacjentki
Strategie wglądu
STRATEGIE STYLISTYCZNE: RÓWNOWAŻENIE KOMUNIKACJI
Strategie komunikacji wzajemnej - terapeuta jest życzliwy, serdeczny, wrażliwy na pacjentkę, traktuje ją poważnie i szczerze - jak równego partnera, a nie dziecko.
Strategie komunikacji bezceremonialnej - np. jeśli pacjentka jest rzeczowa i beznamiętna, skuteczną komunikacją bezceremonialną może być wysoki poziom intensywności i emocjonalności lub formułowanie skrajnych wypowiedzi. Terapeuta nazywa rzeczy po imieniu i wykorzystuje humor, omawia dysfunkcjonalne zachowania w sposób rzeczowy. Na reakcje nieodpowiednie komunikuje, że jest to „wciskanie kitu”.
STRATEGIE PROWADZENIA PRZYPADKU: INTERAKCJE Z OTOCZENIEM SPOŁECZNYM
- jak terapeuta reaguje na środowisko pacjentki?
- zasadniczo terapeuta nie powinien interweniować, a jeśli już, to pacjentka powinna być przy tym obecna.
- należy udzielać tylko tych informacji, które są niezbędne. Szczegóły terapii powinny być utrzymywane w tajemnicy.
- głównym zadaniem terapeuty prowadzącego DBT jest konsultowanie się z pacjentką w sprawie skutecznych interakcji z jej środowiskiem zamiast konsultowania się ze środowiskiem w sprawie skutecznych interakcji z pacjentką
- nie udzielaj informacji o pacjentce i jej leczeniu pod jej nieobecność!
- nie działaj w imieniu pacjentki w stosunku do innych specjalistów!
STRATEGIE STRUKTORALNE
STRATEGIE ZAWIERANIA KONTRAKTU
Terapeuta przeprowadza ocenę diagnostyczną, sprawdza, czy są spełnione kryteria borderline.
Przedstawia biospołeczne podejście do mechanizmu powstawania zaburzenia. (najlepiej poprzez dialog sokratejski, w tym funkcję zachowań samobójczych)
Przedstawia DBT
Przedstawia obowiązki pacjentki:
- że zobowiązuje się chodzić na terapię np. przez rok
- że sesje odbywają się x razy w tygodniu przez x minut
- że zobowiązuje się do pracy nad redukowaniem zachowań samobójczych
- że zobowiązuje się do redukowania zachowań kolidujących z terapią
5. Przedstawia obowiązki terapeuty:
- dostępność między sesjami (omawiamy kontakt telefoniczny)
- poufność
- szacunek dla pacjentki
6. Terapeuta zastanawia się, czy chce pracować właśnie z tą pacjentką, ma na to ok. 3 sesje.
7. Ustalenie celów terapii.
- redukcja zachowań samobójczych i parasamobójczych
- redukcja zachowań kolidujących z jakością życia
- nabycie umiejętności
STRATEGIE ROZPOCZYNANIA SESJI
Przywitanie: „Dobrze cię znowu widzieć!”
Rozpoznawanie aktualnego stanu emocjonalnego pacjentki (jakieś pilne sprawy, wydarzenia, nastrój)
Ew. naprawianie relacji
Karty samoobserwacji, prace osobiste sprawdzamy
Omawiamy zachowania samobójcze, kolidujące z terapią i z jakością życia
Jeśli ich nie ma, to przerabiamy sytuacje podane przez pacjentkę.
Zwrócenie uwagi, że sesja zbliża się do końca
Praca osobista na następny tydzień
Ew. podsumowanie sesji
Mobilizowanie, uspokajanie, „usuwanie usterek”
Żegnanie się - „Nie mogę się doczekać następnego spotkania”
STRATEGIE REAGOWANIA NA ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE
….. bardzo duży fragment
STRATEGIE REAGOWANIA NA ZACHOWANIA KOLIDUJĄCE Z TERAPIĄ
Terapeuta konkretnie definiuje zachowanie kolidujące z terapią
Przeprowadza analizę łańcuchową zachowania
Hipoteza na temat jego funkcji
Plan rozwiązania problemu
Jeśli pacjentka mimo to nie chce zmienić zachowania, omawiane są jeszcze raz cele terapii.
STRETEGIE TELEFONICZNE
- akceptowane są telefony przed zach. samobójczym, ale nie po
- czas trwania: 10-20 minut
- nie należy analizować problemu, a jedynie plan działania, umiejętności
STRATEGIE UKIERUNKOWANE NA RELACJĘ
- terapeuta akceptuje relację terapeutyczną taką, jaka ona jest w tej chwili. Czyli pacjentkę, jaka by ona nie była i siebie, ze wszystkimi swoimi niedociągnięciami. Akceptujemy poziom postępów, nawet jeśli jest wolny. Terapeuta ma być skłonny cierpieć razem z pacjentką.
- gdy pojawia się problem w relacji, staramy się go rozwiązać
- umiejętności wyuczone w kontakcie z terapeutą nie zostaną automatycznie przeniesione gdzie indziej, trzeba o to zadbać
„Jasne spostrzeganie relacji terapeutycznej, nieprzesłonięte czyimś pragnieniem, żeby była taka lub inna”