Skrypt 2, prawo UMK 1 rok, prawoznawstwo


Wstęp do prawoznawstwa:

I Charakterystyka nauk prawnych:

Nauka:

Klasyfikacja nauk:

Praktyczne - ich celem jest formułowanie uzasadnianie różnego rodzaju norm, dyrektyw, ocen i wzorów zachowania. Pyt. „jak być powinno?”, ściślej „jak powinniśmy się zachować?” Np. nauki inżynieryjne, medyczne, etyka normatywna, gramatyka. Nauki normatywne.

Formalne - brak odwołań do doświadczenia, uzasadnianie twierdzeń (dowodzenie) polega na wyprowadzaniu twierdz w oparciu o reguły inferencyjne (wnioskowania) z innych twierdzeń przy czym niektóre z ostatnich przyjmuje się bez dowodu (aksjomaty).

Np. matematyka, logika formalna

Nauki prawne należą do grupy nauk społecznych i podejmują zagadnienia charakterystyczne zarówno dla nauk teoretycznych, jak i praktycznych oraz jak dla empirycznych i formalnych.

Nauki prawne - grupa nauk społ., których przedmiotem badawczym jest analiza norm prawnych i szeroko rozumianych instytucji polityczno - prawnych.

Podział nauk prawnych:

Trzy podstawowe typy n. prawnych nauczane na uniwersytetach:

Metody analizy prawa:

Logika:

II Pojęcie prawa i jego funkcje:

Prawo (realizm prawniczy)

Prawo (pozytywistycznie, J. Austin - teoria imperatywu) - rozkaz suwerennej władzy państwowej skierowany do obywatela pod groźbą zastosowania przymusu. Prawo i moralność to dwa różne i niezależne od siebie porządki normatywne.

Wg tej teorii elementami konstytutywnymi prawa są:

Nieodłącznym elementem prawa jest fakt, że na straży jego norm stoi przymus państwowy.

Współczesny pozytywizm - H. L. A. Hart - prawo nie da się jednoznacznie zdefiniować, gdyż obejmuje normy różnego rodzaju (prawo stanowione i zwyczajowe, wewnętrzne i międzynarodowe publiczne, karne i cywilne).

Prawo - „ zbiór norm ogólnych pochodzących od organów państwa, na których straży stoi przymus państwowy. Prawo, państwo i przymus - nierozerwalny trójkąt dla pozytywistów.

Prawo natury - katolicka koncepcja, św. Augustyn i św. Tomasz. Koncepcja laicka L. Fuller.

Obok prawa pozytywnego, którego źródłem są akty władzy państwowej, istnieje jeszcze prawo natury, którego ostatecznym źródłem jest albo bóg (doktryna katolicka)albo właściwości natury człowieka (Grocjusz Hobes Locke) lub zasady współżycia w społeczeństwie L. Fuller.

Lex - normy zawarte w tekstach prawnych ( ustawach, aktach podstawowych i precedensach)

Ius - normy zawarte w tekstach prawnych, zasady sprawiedliwości czy moralności politycznej, które uważa za wiążące nawet wtedy gdy nie zostały zapisane w żadnym tekście prawnym.

Dla pozytywistów prawo = Lex

Dla nie pozytywistów prawo = Ius

Prawo przedmiotowe to prawo pozytywne - ogół aktów normatywnych obowiązujących w danym państwie.

Prawo podmiotowe to ogół uprawnień, które na różnych zasadach przypisujemy jednostce.

Pozytywiści - jednostka nie może mieć żadnych innych uprawnień poza tymi, które przyznało jej państwo.

Nie pozytywiści - kategoria prawa podmiotowego jest pierwotna wobec prawa przedmiotowego - jednostka ma pewne prawa bez względu na to czy państwo gotowe jest je uznać czy też nie.

Prawo wewnętrzne a międzynarodowe publiczne:

Prawo wewnętrzne - reguluje stosunki wew. na terytorium danego państwa,

Prawo międzynarodowe publiczne (prawo traktatowe) - normuje stosunki między państwami, mniejsza skuteczność,

Prawo wewnętrzne

Prawo międzynarodowe

Podmioty prawa

Osoby fizyczne, prawne, instytucje

Państwa, organizacje międzynarodowe (ONZ, NATO), w kontekście niektórych traktatów - osoby fizyczne

Źródła

Kreowane jednostronnie przez organy państwowe (ustawy, precedensy sądowe)

Powstają w drodze umów dwustronnych lub wielostronnych (konwencje lub traktaty)

Sankcje

Przymus

Dobrowolne i wzajemne wykonywanie przyjętych zobowiązań; w szczególnych przypadkach sankcje gosp., użycie sił zbrojnych

Pierwszeństwo prawa międzynarodowego nad prawem wewnętrznym - w razie konfliktu normy prawa wewnętrznego z normą prawa międzynarodowego ta ostatnia przeważa. Normy prawa międzynarodowego wywierają bezpośredni skutek w stosunkach wewnętrznych.

Prawo międzynarodowe prywatne - gałąź prawa wewnętrznego, ma charakter kolizyjny, normuje stosunki prawne ( gł. cywilno - prawne, w których występuje element obcy), określenie jakie prawo będzie właściwe dla wszelkich roszczeń wynikających ze stosunków tego typu.

Funkcje prawa:

Podstawowa funkcja normy - takie wpływanie na zachowanie by podejmowane działanie było pożądane przez normodawce powstrzymywanie się od działań niepożądanych

Sankcja - dolegliwość, która poniesie adresat normy na wypadek niestosowania się do normy.

Gratyfikacja - nagroda, która otrzyma w sytuacji zachowania się zgodnie z normą.

N. Bobbio - podział systemów:

Sprawiedliwość (wg J. Rawls) - podstawowa cnota instytucji społecznych, najważniejsza cnota prawa.

Zasada sprawiedliwości formalnej (reguła równej miary) - osoby, sytuacje, stany rzeczy, które są pod istotnymi względami podobne powinny byś traktowane podobnie.

Reguły sprawiedliwości materialnej:

Żaden system prawa nie może się bez tych reguł obejść.

Standardy sprawiedliwości proceduralnej (reguły):

Konflikt - sytuacja w której jedna ze stron występuje z żądaniami, roszczeniami, twierdzeniami, które druga strona kwestionuje.

Rodzaje konfliktów:

  1. ze wzgl. na strony:

  1. ze wzgl. na rodzaj strony:

Metody rozwiązywania konfliktów:

III Prawo a moralność:

Innymi systemami normatywnymi, za pomocą których poddaje się kontroli zachowanie człowieka jest:

Etos - ogół norm społecznych, regulujących zachowania członków danego społeczeństwa; skomplikowany układ relacji między różnymi systemami normatywnymi.

Moralność - obejmuje te normy społeczne, które kwalifikują zachowania jako dobre lub złe, słuszne lub niesłuszne.

PRAWO (norma prawna)

MORALNŚĆ (norma moralna)

Stopień formalizacji i instytucjonalizacji

b. sformalizowane i zinstytucjonalizowane; specjale procedury tworzenia i stosowania norm, skomplikowane układy instytucji i procedur (parlament, administracja, sądy, więzienia); może być tworzone, zmieniane i uchylane; Normy p są bardziej precyzyjne i określone.

System niesformalizowany i niezinstytucjonalizowany; brak możliwości zmian; proces powstawania norm moralnych - spontaniczny; nie podlega dekretowaniu; bardzo ogólne wskazania;

Obowiązywanie norm

Uzasadnienie tetyczne - źródłem jest akt władzy kompetentnego organu państwowego (ustawa-sejm, rozporządzenie - rada ministrów);

Uzasadnienie aksjologiczne; zaczyna obowiązywać, gdy upowszechni się przekonanie, że określone zachowanie jest dobre (złe), słuszne (niesłuszne), w związku z tym norma moralna określa sposób zachowania; źródło - spontanicznie rozwijające się oceny, oparte o aprobatę społeczną;

Sankcje

sformalizowane i zinstytucjonalizowane, wymierzane przez specjalne organy sądy, w specjalnym trybie (proces), po zastosowaniu procedury;

sankcje skupione

Niesproceduralizowane i wyczerpują się w różnego rodzaju aktach społ. potępienia i dezaprobaty; sankcje rozsiane

Przedmiot regulacji

Zewnętrzne zachowania ludzi;

wina - podstawowa forma odpowiedzialności prawnej;

Odpowiedzialność doxatyczna - odpowiedzialność za motywy, intencje i przekonania (nie życz bliźniemu co tobie nie miłe)

Podmioty

Osoby fizyczne; organizacje, instytucje (osoby prawne)

Osoby fizyczne

Stosunek do państwa

Strukturalnie powiązane z państwem; organy państw. tworzą, zmieniają i uchylają normy prawne;

Nie jest strukturalnie powiązana z państwem;

Relacje między prawem a moralnością:

Sfera regulacji wspólna dla prawa i moralności obejmująca sytuację:

Pozytywiści - rozdział prawa i moralności, dwa różne i niezależne systemy normatywne; niesprawiedliwość prawa nie ma wpływu na jego obowiązywanie - (Dura Lex sed Lex) jeśli prawidłowo je ustanowiono i nie uchylono. Prawo jest stanowione zgodnie z wolą społeczną, formuła pozytywistyczna gwarantuje poczucie pewności i bezpieczeństwa.

Nie pozytywiści - dowodzą, że też pozytywistów pozwala wprowadzać akty barbarzyństwa jeśli zatwierdzono je prawnie. Związek prawa i moralności - prawo powinno respektować wartości moralne, w razie braku szanowania prawo może przestać obowiązywać. Formuła Radbrucha - jeżeli norma prawna w sposób wyjątkowo rażący narusza elementarne normy moralne, to tym samym traci ona moc obowiązującą i ani organy państwowe nie są zobowiązane do jej stosowania, ani obywatele do jej przestrzegania.

Techniki włączania wartości moralnych:

np. zasada współżycia społecznego (stosunki międzyludzkie), powszechnie akceptowane reguły moralności publicznej,

inne klauzule generalne (przepisy) - do ustalonych zwyczajów, społeczno - gospodarczego przeznaczenia prawa, należytej staranności, interesu społ. - gosp.

Prawo - istotny czynnik aktywnie kształtujący przekonania moralne (walka z nietolerancją, dyskryminacją rasową, religijna, o równouprawnienie kobiet).

IV NORMY PRAWNE I PRZEPISY PRAWNE

Normy, zdania, oceny i performatywy

Zdanie - wypowiedź oznajmująca, której możemy przypisać wartość prawdy lub fałszu.

Zdaniami są tylko zdania oznajmujące, o których można orzec, iż są prawdziwe lub fałszywe.

Normy - należą do szerszej grupy wypowiedzi dyrektywnych obejmującej różnego rodzaju zalecenia, rady, życzenia, wskazówki itd. Normy nie mają charakteru opisowego (deskryptywnego), nie odpowiadają na pytanie „jak jest”, lecz na pytanie „jak być powinno” - jak ktoś powinien się zachować. Podstawową funkcją normy jest sformułowanie określonej dyrektywy postępowania. Normą nie można przypisać wartości logicznej, a zatem nie można o nich powiedzieć, że są prawdziwe lub fałszywe. Możemy o nich powiedzieć iż są słuszne lub nie słuszne, skuteczne lub nie skuteczne, obowiązujące lub nie obowiązujące. Pogląd odmawiający normą wartości logicznej nazywamy STANOWISKIEM NORM KOGNITYWISTYCZNYM.

Dyrektywy - nie można przypisać im wartości logicznej (lecz istnieje szczególna kategoria dyrektyw i ocen, którym można przypisać wartość prawdy lub fałszu np. dyrektywy (normy techniczne „jeżeli chcesz doprowadzić wodę do wrzenia to powinieneś ją podgrzać do temp. 100o”.

Wypowiedzi performatywne - służą do dokonywania różnego rodzaju czynności i aktów symbolicznych, wywołuje skutek nie istniejący przed ich użyciem. Np. wydanie ustawy, wyroku, zawarcie umowy, małżeństwa, mianowanie i odwołanie kogoś ze stanowiska.

Normy i przepisy prawne

Norma prawna - zrekonstruowana z tekstu prawnego dyrektywa postępowania, która w najprostszym przypadku musi odpowiadać wyczerpująco na przynajmniej dwa pytania:

Rekonstruuje się je z przepisów prawnych, przy czym zwykle do rekonstrukcji jednej normy potrzeba wielu przepisów.

Przepis prawny - elementarna jednostka systematyzacyjna danego tekstu prawnego. Jeśli tekst prawny będzie składał się z artykułów (paragrafów, ustępów, punktów, liter) to każdy artykuł (paragraf, ustęp itd.) będzie stanowił przepis prawny. Jeden przepis prawny jest elementem wielu różnych norm prawnych (przepisy o obronie koniecznej i stanie najwyższej konieczności stosują się do wielu różnych przestępstw o których mówi k.k.)

Przepis prawny może pokrywać się z normą prawną jeśli znajdziemy w nim wszystkie elementy normy prawnej.

Koncepcje budowy normy prawnej (strony 58, 59 i 60)

Wszystkie koncepcje budowy normy prawnej posiadają te same elementy:

Podziały przepisów prawnych:

  1. Normy ogólne i indywidualne (ze względu na sposób określenia adresata):

(każdy człowiek, funkcjonariusz publiczny, żołnierz, instytucja państwowa, prezydent Rzeczypospolitej)

Ze względu na sposób określenia czynu:

Normy, które są jednocześnie generalne i abstrakcyjne to normy ogólne.

Akty normatywne, w których zawarte są normy ogólne noszą nazwę aktów tworzenia prawa (konstytucja, ustawy, rozporządzenia).

Normy indywidualno - konkretne to akty stosowania prawa np. wyroki sądowe, decyzje administracyjne.

  1. Przepisy nakazujące, zakazujące i dozwalające

  2. Przepisy odsyłające i blankietowe: