Rozdział 5.

SZKOLENIE INŻYNIERYJNO - SAPERSKIE

PRZYSTOSOWANIE PRZEDMIOTÓW TERENOWYCH NA STANOWISKA OGNIOWE I UKRYCIA.

Właściwości ochronne terenu i sposób ich wykorzystania w walce.

Prawidłowa ocena i umiejętne wykorzystanie właściwości ochronnych terenu pozwalają na pomyślne wykonanie zadania bojowego. Z tego względu każdy żołnierz działający pieszo lub na wozie bojowym (czołgu, transporterze) powinien umieć wykorzystać właściwości ochronne i maskujące terenu podczas walki. Chodzi o to, aby elementy rzeźby terenu (wąwozy, jary, pagórki, drogi na nasypach i wykopach, rowy, zabudowania, zadrzewienie itp.), które stanowią skuteczną ochronę dla pojedynczego żołnierza i wozu bojowego przed ogniem broni klasycznej i czynnikami rażenia broni jądrowej, były umiejętnie wykorzystane na polu walki.

Rys. 1 Wykorzystanie niektórych przedmiotów terenowych na stanowiska ogniowe czołgów.

a - skarpy; b - zabudowania; c - naturalnej maski terenowej; d - sztucznej maski terenowej.

Na stanowiska ogniowe dla wozów bojowych wykorzystuje się i odpowiednio przystosowuje te przedmioty terenowe, które umożliwiają prowadzenie obserwacji i ognia do celów w nakazanym sektorze. Takie przedmioty terenowe, jak: jary, fałdy terenowe, nasypy i wykopy drogowe, zarośla, zabudowania i inne zapewniające dobre ukrycie i maskowanie wozu bojowego na stanowisku ogniowym należy zawsze wykorzystywać na polu walki, gdy tylko istnieją ku temu warunki. Nie należy jednak wykorzystywać na stanowiska ogniowe wozów bojowych pojedynczych zabudowań, odosobnionych krzaków itp., gdyż przedmioty te zwracają uwagę nieprzyjaciela i stanowią dogodne dozory do wstrzeliwania środków ogniowych i łatwego zniszczenia ukrytych w nich wozów bojowych.

Prawidłowe i umiejętne wykorzystanie terenu i przedmiotów terenowych w walce przez żołnierza w dużym stopniu wpływa na pomyślne wykonanie zadania bojowego. Każdy żołnierz powinien umieć przystosować na stanowiska strzeleckie takie przedmioty terenowe jak: rowy, nasypy, wykopy, płoty, mury, budynki, leje po wybuchach bomb i pocisków, pnie powalonych drzew itp.

W braku tego rodzaju przedmiotów terenowych, żołnierze przystępują do kopania pojedynczych okopów strzeleckich. Nie wolno wybierać w tym celu pojedynczych przedmiotów terenowych, wyróżniających się w terenie i dobrze obserwowanych przez nieprzyjaciela. Takie przedmioty terenowe, jak: rowy, nasypy i wykopy drogowe, ogrodzenia murowane, leje po wybuchach i kłody powalonych drzew mogą być wykorzystywane na stanowiska ogniowe w postaci naturalnej lub po ich przystosowaniu - wykonaniu prac dodatkowych. Wykorzystuje się tylko te przedmioty, które umożliwiają dogodne prowadzenie obserwacji i ognia w potrzebnym kierunku i sektorze.

Rys. 2 Przystosowanie przedmiotów terenowych na stanowiska strzeleckie.

a - lej po wybuchu; b - wał ziemny; c - rowu; d - skarpy w wykopie.

• z karabinka AK z postawy stojąc lej przystosowuje się przez pogłębienie go i ścięcie przedniej ściany oraz oczyszczenie przedpola;

• z karabinu maszynowego z postawy stojąc ścina się stromo przednią ścianę leja oraz oczyszcza miejsce na stół (w celu ustawienia karabinu maszynowego), a z uzyskanego gruntu wykonuje się przedpiersie.

Rowy, kanały, brzegi wąwozów i rzek, pnie powalonych drzew oraz skarpy nasypów drogowych i kolejowych przystosowuje się na stanowiska strzeleckie podobnie jak leje po wybuchach, tzn. przez wykonanie w nich wciętych okopów strzeleckich; wykorzystując wysokie nasypy kolejowe należy unikać tzw. martwych pól.

Trwałe ogrodzenia ogrodów i parków w postaci murów kamiennych, betonowych lub żelbetowych oraz fundamenty parkanów (rys. 3) wykorzystuje się jako ścianki ochronne umieszczonych za nimi stanowisk strzeleckich. W murze lub betonie wybija się otwory do prowadzenia ognia, a za murem kopie się okopy strzeleckie. Jeżeli mury z cegły lub kamienia są wysokie, nad stanowiskiem ogniowym buduje się stropy (daszki) do ochrony przed odłamkami kamieni ze zburzonego muru.

Rys. 3 Przystosowanie muru na stanowisko strzeleckie.

a - odkryte; b - przykryte.

Budowa okopów strzeleckich w gruntach podmokłych i piaszczystych (na plażach) jest utrudniona. W terenie podmokłym wysoki poziom wód gruntowych uniemożliwia głębsze kopanie okopów ze względu na podchodzenie wody. Natomiast w terenie piaszczystym nie można uformować należycie skarpy okopu. W tych warunkach, aby wykonać odpowiednie obwałowanie ochronne (skutecznie zabezpieczające przed oddziaływaniem środków ogniowych nieprzyjaciela), stosuje się worki z ziemią lub piaskiem (rys. nr 4). Ponadto w terenie podmokłym na dnie okopu układa się ściółkę z chrustu lub wikliny.

Rys. 4 Okop strzelecki wykonany z wykorzystaniem worków z piaskiem.

Podczas organizowania walki w osiedlu do prowadzenia ognia przystosowuje się istniejące budynki. Stanowiska na środki ogniowe wykonuje się na pierwszym piętrze, wzmacniając stropy przez odpowiednie ich podstemplowanie. Okna i drzwi zewnętrzne zakłada się workami z ziemią, pozostawiając w nich otwory do prowadzenia ognia. Piwnice budynków wykorzystuje się jako schrony. Aby umożliwić wyjście z budynku w razie jego zburzenia, z piwnic, przystosowanych na schrony, wykonuje się wyjścia awaryjne wyprowadzające na zewnątrz budynku.

Charakterystyka i zasady budowy pojedynczych okopów strzeleckich.

Najprostszym ukryciem, które umożliwia żołnierzowi dogodne prowadzenie ognia oraz zapewnia ochronę przed środkami rażenia (pociskami broni strzeleckiej i odłamkami), jest pojedynczy okop strzelecki do strzelania w postawie leżącej, klęczącej i stojącej. Tego rodzaju okopy wykonuje się najczęściej w styczności z przeciwnikiem po osiągnięciu w toku walki określonej rubieży terenowej, na której brak naturalnych przedmiotów terenowych.

Wybrane miejsce na okop powinno zapewnić dobry ostrzał i obserwację w określonym sektorze oraz odpowiednie maskowanie przed obserwacją naziemną.

Pojedynczy okop strzelecki do strzelania w postawie leżącej wykonuje się w postaci wykopu o szerokości 60 cm, długości 170 cm i głębokości 30 cm (rys. 5). Czas budowy takiego okopu wynosi od 25 - 35 minut. Okop do strzelania w postawie leżącej zabezpiecza żołnierza przed działaniem ognia z broni ręcznej i maszynowej oraz przed odłamkami rozrywających się obok pocisków.

Rys. 5 Okopy do strzelania z karabinka AK w postawie:

a - leżącej; b - klęczącej; c - stojącej.

Po wykonaniu okopu do strzelania w postawie leżącej, jeżeli warunki bojowe pozwalają, żołnierz nie czekając na rozkaz dowódcy przystępuje do pogłębienia go - budowy okopu do strzelania w postawie klęczącej (rys. 5b), a następnie w postawie stojącej (rys. 5c). Czas budowy tych obiektów od rozpoczęcia prac odpowiednio wynosi: do strzelania w postawie klęczącej od 50 minut do 1 godziny 45 minut, a do strzelania w postawie stojącej od 1 godziny 15 minut do 2 godzin.

Okop do strzelania z ręcznego granatnika przeciwpancernego wykonuje się podobnie jak okop strzelecki. Różnica polega na tym, że po przeciwnej stronie sektora ostrzału nie wykonuje się nasypu. Czas budowy okopu do strzelania z rgppanc w postawie stojącej za pomocą łopatki wynosi od 2 godzin 20 minut do 2 godzin 40 minut.

Okop do strzelania z karabinu maszynowego (rys. 6) w postawie leżącej składa się z wykopu dla obsługi, stołu na karabin oraz z przedpiersia (z przodu i z boku), w którym wykonuje się strzelnicę do prowadzenia ognia. Wysokość przedpiersia powinna wynosić: w sektorze ostrzału - 20 cm; z boku i przodu - 30 - 40 cm; czas wykonania okopu przez dwóch żołnierzy za pomocą łopatek wynosi do 1 godziny 10 minut

Rys. 6 Okopy do strzelania z karabinu maszynowego w postawie:

a - leżącej; b - klęczącej; c - stojącej.

W okopie do prowadzenia ognia w postawie klęczącej i stojącej wykonuje się rów odpowiednio załamany o głębokości: w postawie klęczącej 60 cm, stojącej 110 cm. Czas wykonania takiego okopu przez dwóch żołnierzy za pomocą łopatek odpowiednio wynosi: do postawy klęczącej - od 1 godziny 25 minut do 1 godziny 35 minut, a do postawy stojącej od 2 godzin 10 minut do 2 godzin 30 minut.

Podczas kopania okopów wszyscy żołnierze w każdych warunkach terenowych i bojowych muszą bezwzględnie przestrzegać zasad maskowania wykonywanych prac i urządzonych okopów. Latem w terenie pokrytym trawą nasypane skarpy ze świeżego gruntu maskuje się darnią. Natomiast w terenie piaszczystym najlepiej użyć wierzchniej warstwy piasku, a na polach ornych - wierzchniej warstwy gruntu. W zimie wykonane okopy maskuje się śniegiem. Dlatego też podczas budowy okopu w zimie nie należy śniegu mieszać z gruntem. Aby tego uniknąć, przed przystąpieniem do kopania okopu z danego miejsca należy tak odgarnąć śnieg, aby później użyć go do maskowania świeżo usypanych skarp.

Maskowanie ukryć dla pojazdów mechanicznych.

Wozy bojowe przed obserwacją wzrokową przeciwnika w każdej sytuacji bojowej maskują załogi samodzielnie nie czekając na rozkaz przełożonych. Do maskowania należy wykorzystać właściwości terenowe, etatowe pokrycia maskujące, środki podręczne oraz malowanie maskujące. Maskowanie tymi środkami ma na celu upodobnienie wozu bojowego do otaczającego tła i zabezpieczenie go przed wykryciem przez przeciwnika (rys. 7). Oprócz bezpośredniego maskowania wozu bojowego przed wglądem przeciwnika, należy maskować ruch i dźwięki, a w nocy światła.

Maskowanie ruchu polega na tym, że po zajęciu przez pododdział określonej rubieży nie należy wykonywać zbędnych przemieszczeń. Nawet przejście pojedynczego żołnierza może zdemaskować miejsce zajęte przez pododdział. Jeżeli zachodzi potrzeba przemieszczenia wozu bojowego, należy to wykonać w terenie zakrytym (zakrzaczonym) lub w cieniu drzew.

Maskowanie dźwięku polega na zachowaniu ciszy, zwłaszcza w nocy, kiedy słyszalność jest lepsza. Miejsce rozmieszczenia pododdziału mogą zdemaskować okrzyki, nawoływania, rozmowy głosem i przez radiostacje, a szczególnie warkot pracujących silników. Dlatego też w zajętym rejonie należy unikać rozmów i czynności, którym towarzyszą odgłosy, a podczas wykonywania ruchu wozami bojowymi odgłos pracujących silników można maskować przez wytworzenie w kilku miejscach warkotów silników za pomocą megafonów lub odgłosów wybuchów. Należy zwrócić uwagę na maskowanie w nocy wszystkich źródeł światła.

Rys. 7 Maskowanie czołgu w okopie.

Zamaskowany czołg na stanowisku ogniowym powinien być upodobniony do otaczającego tła terenu. Przesady w maskowaniu należy też unikać, aby nie powodować demaskowania obiektu. W terenie równym, ubogim w roślinność, czołgi należy rozmieszczać we wgłębieniach terenowych i umiejętnie maskować. W tym celu należy wykorzystać pokrycia maskujące lub maski sztuczne z trawy, wykonane na miejscu z wykorzystaniem siatek, drutu lub sznurka.

W przypadku braku etatowych środków maskujących, ustawiony w okopie wóz bojowy maskuje się środkami podręcznymi. Równolegle z maskowaniem wozu bojowego zaciera się ślady prowadzące do okopu lub ukrycia, a ponadto wykonuje się okopy zapasowe i pozorne.

MATERIAŁY WYBUCHOWE I ŚRODKI ZAPALAJĄCE.

Charakterystyka materiałów wybuchowych i środków zapalających.

Materiały wybuchowe.

Materiałami wybuchowymi nazywamy związki chemiczne i mieszaniny, które pod wpływem określonego działania zewnętrznego (np. uderzenie, nakłucie, nagrzanie itp.) są zdolne do bardzo szybkich przemian chemicznych, połączonych z wydzielaniem się silnie nagrzanych dużych ilości gazów o wysokim ciśnieniu, które rozszerzając się wykonują pracę mechaniczną. Ten proces bardzo szybkiej (trwającej ułamki sekund) przemiany materiałów wybuchowych nazywamy detonacją lub wybuchem. Materiały wybuchowe (MW) stosowane w wojsku dzielimy na:

• inicjujące;

• kruszące;

• miotające;

• masy (mieszaniny) pirotechniczne.

Materiały wybuchowe pobudzające (inicjujące), są niezwykle wrażliwe na impulsy (uderzenie, tarcie, wpływ ognia itp.), dlatego są niebezpieczne w użyciu. Stosuje się je do wyrobu spłonek i kapiszonów. Detonacja tych materiałów wybuchowych powoduje wybuch materiałów mniej czułych na bodźce (oddziaływania) mechaniczne i wpływ ognia.

Do najczęściej stosowanych obecnie materiałów wybuchowych inicjujących należą:

• piorunian rtęci;

• azydek ołowiu;

• trójnitrorezorcynian ołowiu;

• tetrozen.

Materiały wybuchowe kruszące są używane w postaci stopów i mieszanin do wyrobu wszelkiego rodzaju amunicji i ładunków wybuchowych. Stosuje się je do niszczenia różnych konstrukcji i obiektów znajdujących się w bezpośredniej styczności z wysadzanym materiałem wybuchowym. Materiały te są mniej wrażliwe na impulsy (oddziaływanie) zewnętrzne niż materiały wybuchowe inicjujące, są więc bezpieczniejsze w użyciu i mają znacznie większe zastosowanie w pracach minerskich. Dzieli się je na materiały o zwiększonej, normalnej i zmniejszonej sile działania.

Do grupy materiałów wybuchowych o zwiększonej sile działania zaliczamy:

• heksogen;

• pentryt;

• tetryl;

• oktogen;

• nitrogliceryna.

Stosuje się je do wyrobu lontów detonacyjnych, specjalnych ładunków kumulacyjnych i artyleryjskich.

Do grupy materiałów wybuchowych o normalnej sile działania należy:

• trotyl;

• melinit;

• plastyczne materiały wybuchowe.

Trotyl i plastyczny materiał wybuchowy są najczęściej stosowane w wojskowych pracach minerskich do niszczenia różnego rodzaju obiektów, wykonywania prac ziemnych, produkcji min, pocisków, bomb itp. Trotyl jest odporny na uderzenia i tacie oraz na działanie wysokich temperatur. Zapalony pali się silnie kopcącym płomieniem, lecz nie wybucha. Ogrzany nagle do temperatury 240 - 250° może wybuchnąć. Przestrzelony pociskiem karabinowym w zasadzie nie wybucha i nie spala się. Pod wodą trotyl nie traci swych właściwości wybuchowych. Produkowany jest w postaci proszku, sprasowanych kostek (rys. 8), ładunków cylindrycznych, a także jako materiał wybuchowy lany. Trotyl lany stosuje się do wypełniania min, pocisków artyleryjskich i bomb lotniczych.

Sproszkowany i prasowany trotyl wybucha od impulsu detonacji materiałów wybuchowych znajdujących się w spłonce pobudzającej, którą umieszcza się w gniazdach specjalnie wykonanych w kostkach trotylu.

Rys. 8 Kostki trotylu.

Plastyczny materiał wybuchowy jest materiałem wybuchowym kruszącym o plastycznej konsystencji, zabarwieniu białym z odcieniem szarym lub żółtym. Wykorzystując go do wysadzania określonych konstrukcji, formuje się przez ugniatanie rękami odpowiedniej

wielkości i kształtu ładunki, które z kolei zakłada się na niszczonym obiekcie. Przygotowane ładunki z plastycznego materiału wybuchowego uzbraja się w spłonki pobudzające (wchodzące w skład zapalników lontowych lub sieci wybuchowych), zagłębiając je w ładunek na głębokość 2/3 długości spłonki. Plastyczny materiał wybuchowy przechowuje się w opakowaniu (woreczkach z tworzyw sztucznych) w ilościach około 4 kg.

Materiały wybuchowe o zmniejszonej sile działania mają stosunkowo małe zastosowanie w minerstwie wojskowym. Stosuje się je jako ładunki wymagające uszczelnienia, a więc w komorach. Dzięki właściwościom rozdrobnienia i miotania wykorzystuje się je do kruszenia lodu i wysadzania gruntów, w kopalniach podziemnych i odkrywkowych, w kamieniołomach, do prac ziemnych, w obróbce metali i karczowaniu drzew.

Podstawowymi materiałami wybuchowymi kruszącymi o zmniejszonej sile działania są MW amonowo - saletrzane, stanowiące mieszaniny mechaniczne saletry amonowej z innymi MW lub innymi niewybychowymi materiałami palnymi. Zaliczamy do nich:

• amonity;

• dynamony;

• amonale.

Materiały wybuchowe miotające charakteryzują się słabymi właściwościami wybuchowymi. Do ich pobudzenia należy użyć silniejszego bodźca zewnętrznego niż detonacja MW inicjujących lub kruszących. Zasadniczą formą przemiany wybuchowej jast szybkie spalanie nie przechodzące w detonację nawet w warunkach bardzo wysokich ciśnień (rzędu kilku tysięcy atmosfer). Prędkość palenia się prochów zależy od ich rodzaju, temperatury początkowej, gęstości ładowania i ciśnienia panującego w lufie.

Miotające MW możemy podzielić na dwie podgrupy:

• mieszaniny mechaniczne - prochy dymne, składające się z utleniacza i składnika palnego (np. proch czarny - stale paliwo rakietowe typy pirotechnicznego);

• prochy bezdymne lub koloidalne, których składnikiem jest nitroceluloza.

Prochy wykorzystuje się przede wszystkim do nadania prędkości początkowej pociskom w broni strzeleckiej, broni myśliwskiej, w działach, haubicach, armatach, moździerzach oraz do produkcji lontów prochowych.

Masy pirotechniczne to mieszaniny palne, dające w wyniku reakcji spalania efekty cieplne, świetlne, dymne, zapalające, dźwiękowe i odrzutowe, wykorzystywane w technice wojskowej i cywilnej. Szczególnie rozwinęły się środki zapalające i oświetlające. W technice wojskowej stosuje się je do elaboracji pocisków, rakiet, bomb, naboi sygnałowych, środków pozorujących (petardy) i szkoleniowych.

Środki zapalające.

Zainicjonowanie przemiany wybuchowej w MW polega na dostarczeniu energii zewnętrznej do ładunku MW.

W zależności od rodzaju dostarczonej energii rozróżnia się następujące sposoby inicjonowania wybuchu:

• ogniowy;

• elektryczny;

• mechaniczny;

• chemiczny;

• detonacyjny - za pomocą lontu detonacyjnego w ramach wymienionych sposobów wysadzania;

• przeniesienie detonacji na odległość - za pomocą innego materiału wybuchowego.

W wojskowych pracach minerskich i niszczeniach stosuje się wysadzanie sposobem ogniowym, elektrycznym i kombinowanym w połączeniu z detononacyjnym. Mechaniczny i chemiczny sposób powodowania wybuchu znajduje zastosowanie w zapalnikach min.

Spłonka pobudzająca służy do zainicjowania wybuchu ładunku MW. Jest to aluminiowa tulejka z wgłębieniem kumulacyjnym w dnie, wzmacniającym działanie spłonki. Wewnątrz tulejki znajduje się ładunek MW zamknięty miseczką aluminiową, skierowaną wklęsłością do wnętrza spłonki.

Rys. 9 Przekrój spłonki pobudzającej nr 8:

1 - MW kruszący o wzmocnionej sile działania; 2 - MW inicjujący.

Charakterystyka spłonki pobudzającej nr 8 A - TAT:

• masa MW

• TNRO 0,1 g,

• azydek ołowiu 0,2 g,

• pentryt 1,2 g;

• średnica

• zewnętrzna 7,0 mm,

• wewnętrzna 6,4 mm,

• długość spłonki 48,5 mm

• głębokość wnęki wolnej przestrzeni 15 - 21 mm.

Nr 8 wymieniony przy symbolu spłonki klasyfikuje spłonkę w skali od 1 do 10 pod względem siły wybuchu i bezpieczeństwa jako najbardziej praktyczną.

Lont prochowy (LP) jest przeznaczony do powodowania wybuchu spłonek pobudzających, a tym samym ładunków MW sposobem ogniowym. Za pomocą lontu prochowego przenosi się ogień od źródła do spłonki pobudzającej. Może on być użyty również do bezpośredniego wysadzenia ładunku prochu drobnoziarnistego.

Lont prochowy składa się ze słabo sprasowanego rdzenia z prochu dymnego (czarnego) z jedną nicią kierunkową w środku, oplecionego kilku warstwami nici jutowych i bawełnianych. Zewnętrzna warstwa oplotu lontu jest specjalnie impregnowana i pokryta talkiem.

Rys. 10 Krążek lontu prochowego

Charakterystyka lontu prochowego:

• długość lontu w krążku 10 m.;

• średnica 5 - 6 mm;

• prędkość palenia się lontu ok. 1 cm/s;

• wodoszczelność (głębokość użycia) do 5 m.;

• ilość prochu w 1 metrze lontu ok. 5 g.

Lont prochowy zapala się za pomocą zapałki, zapłonnika tarciowego lub zapalonego odcinka lontu prochowego.

Rys. 11 Lont prochowy przygotowany do zapalenia zapałką.

W celu zapalenia lontu prochowego zapałką (zwykłą lub sztormową) należy lont uciąć ukośnie (ostrym nożem na drewnianej podkładce) tak, aby zwiększyć powierzchnię poprzecznego przekroju rdzenia prochowego. Sposób przyłożenia główki zapałki do rdzenia lontu podczas jego zapalania pokazano na rysunku 12.

Rys. 12 Sposoby zapalania lontu za pomocą zapałki.

Objawem zapalenia lontu jest wydobywanie się z zapalonej końcówki snopa iskier. W miarę spalania się rdzenia (zwanego również ścieżką prochową) występują także oznaki przepalania się oplotu i połączone z tym wydobywanie się dymu.

Zapalnik lontowy. W celu spowodowania wybuchu ładunku materiału wybuchowego kruszącego sposobem ogniowym należy wykonać lub zastosować standardowy zapalnik lontowy ZLT - 50.

Rys. 13 Zapalnik lontowy:

a - przygotowany ręcznie; b - standardowy.

Do wykonania zapalnika lontowego wykorzystuje się: deseczkę (podkładkę) o wymiarach 200 x 100 x 20, nóż saperski, obciskacze.

Rys. 14 Zasadniczy sprzęt do wykonania zapalnika lontowego.

Minimalna długość lontu do wykonania zapalnika lontowego wynosi 50 cm (z wyjątkiem zadań specjalnych). Zapalniki lontowe wykonywać bezpośrednio przed ich użyciem w miejscu wyznaczonym i oznaczonym w odległości 50 m. od magazynu MW i środków zapalających oraz osób postronnych i źródeł ognia. Zabrania się używać lontów prochowych o niesprawdzonej prędkości palenia.

Rys. 15 Sposób sporządzania zapalnika lontowego:

a - nasuwanie spłonki pobudzającej na lont prochowy; b - sposób obciskania spłonki pobudzającej w celu połączenia jej z lontem; c - spłonka obciśnięta na loncie prochowym.

Lont detonujący (LD) służy do powodowania jednoczesnego wybuchu szeregu ładunków. Stosuje się go przede wszystkim przy wykonywaniu przejść w zaporach, niszczeniu obiektów drogowo - mostowych i wykonywaniu rowów przeciwpancernych oraz innych prac w gruncie sposobem wybuchowym.

Lont detonujący składa się z prasowanego rdzenia z MW kruszącego o zwiększonej sile działania z jedną nicią rozpoznawczą i kilku wewnętrznych i zewnętrznych warstw oplotu pokrytego masą izolującą.

Rys. 16 Lont detonujący pentrytowy wodoszczelny.

W minerstwie wojskowym używa się lontu detonującego pentrytowego w następujących odmianach:

• LDPW - pentrytowy wodoszczelny w czerwonej powłoce polwinitowej;

• LDPWM - pentrytowy wodoszczelny mrozoodporny w żółtej powłoce polwinitowej;

• LDPWC - pentrytowy wodoszczelny ciśnieniowy w niebieskiej powłoce polwinitowej (odporność na ciśnienie 35 Mpa);

• LDA - ćwiczebny z rdzeniem z azotanu barowego w zielonej powłoce.

Charakterystyka lontu detonującego pentrytowego wodoszczelnego:

• długość lontu w krążku 50 m. (do trzech odcinków w krążku)

• średnica zewnętrzna 5,5 - 6,8 mm;

• prędkość detonacji 6600 m/s;

• rodzaj MW w rdzeniu pentryt;

• zawartość pentrytu w 1 m. lontu 11 + 1 g;

• możliwość użycia lontu pod wodą do 5 m.;

• czas stosowania pod wodą do 10 h;

• wytrzymuje ciśnienie do 5 Mpa;

• gwarancja 10 lat;

Lont detonujący wybucha od (rys. 17):

• spłonki zapalnika lontowego (a);

• spłonki zapalnika elektrycznego;

• ładunku MW (b);

• 
  innego lontu detonującego (c).

Rys. 17 Sposoby wysadzania lontu detonującego:

a, b - zapalnikiem lontowym i elektrycznym;

c - wysadzanie więcej niż 6 odcinków lontu za pomocą ładunku MW.

Przepisy bezpieczeństwa obowiązujące podczas wykonywania prac minerskich.

Materiały wybuchowe i środki zapalające wydaje się z magazynu na pisemne zapotrzebowanie dowódcy pododdziału. W czasie wykonywania prac minerskich prowadzi się ścisłe rozliczenie materiałów wybuchowych, spłonek, zapalników i lontu detonującego. Spłonki pobudzające lub gotowe zapalniki lontowe przenosi się do miejsca pracy w pudełkach lub specjalnych skrzynkach, a jeżeli są to niewielkie ilości do 10 sztuk) - w paczkach z płótna lub papieru. Lonty detonujące i prochowe przenosi się w niewielkich ilościach. Jeden żołnierz może najwyżej przenosić zwój lontu detonującego i 5 zwojów lontu prochowego. Nie wolno przenosić i przewozić spłonek pobudzających i zapalników razem z lontem detonującym lub materiałem wybuchowym. Podczas przenoszenia materiałów wybuchowych i środków zapalających żołnierze niosący te środki powinni iść jeden za drugim w odległości 5 - 10 m. bezpośrednio do miejsca przeznaczenia. W każdej grupie przenoszącej te materiały wyznacza się starszego grupy, który jest odpowiedzialny za przenoszenie materiałów oraz za przestrzeganie przez żołnierzy przepisów bezpieczeństwa i środków ostrożności.

W rejonie, w którym wykonuje się prace minerskie, urządza się polowy skład materiałów i środków minerskich. W składzie tym układa się oddzielnie materiały wybuchowe i lont detonujący i oddzielnie spłonki pobudzające oraz zapalniki, zwracając uwagę na to, aby lont detonujący nie był narażony na działanie promieni słonecznych (należy układać go w cieniu). Podczas wykonywania prac minerskich każdy żołnierz, wchodzący w skład pododdziału wyznaczonego do tych prac, powinien dokładnie wiedzieć, co robić i w jaki sposób. Wszystkie prace (czynności) powinny być wykonywane na komendy i sygnały dowódcy. Miejsca wysadzania oznacza się odpowiednio dobrze widocznymi znakami i wystawia się posterunki ochronne w odległości maksymalnego rozrzutu odłamków wysadzanej konstrukcji. Dla ludzi nie ukrytych wyznacza się pasy bezpieczeństwa następujących odległościach od miejsca wybuchu:

• 50 m. podczas wybuchu ładunku przygotowanego do wysadzenia bez opakowania o ciężarze do 5 kg;

• 150 m. w czasie wysadzania lodu i drewna;

• 350 m. podczas wysadzania muru, kamieni, betonu i ziemi;

• 500 m. w czasie wysadzania konstrukcji metalowych.

Miejsce i odległość, na jaką należy się oddalić, ustala zawsze dowódca kierującymi pracami. Do miejsca wykonania prac minerskich nie wolno dopuszczać osób postronnych.

W czasie posługiwania się materiałami wybuchowymi nie wolno palić tytoniu ani rozniecać ognia w odległości mniejszej niż 100 m. od miejsca wykonywania prac. Zabrania się wnoszenia minerskich środków bojowych do pomieszczeń i budynków zamieszkiwanych.

Podczas ogniowego sposoby wysadzania przed przystąpieniem do sporządzenia zapalników lontowych należy sprawdzić stan zewnętrzny lontu i spłonek oraz szybkość palenia się lontu. W czasie wysadzania należy prowadzić ścisłą ewidencję sporządzonych zapalników lontowych i spłonek, a następnie zdetonowanych zapalników. Jeżeli są niewybuchy, to podchodzi do nich tylko jedna osoba po upływie 15 minut od czasu, w którym powinna nastąpić eksplozja, ponieważ zdarza się, że rdzeń lontu prochowego gaśnie, a powłoka lontu tli się w dalszym ciągu.

Podczas wysadzania ładunków materiału wybuchowego sposobem ogniowym lont prochowy zapala się na komendę, sygnał lub specjalny rozkaz dowódcy kierującego pracami minerskimi. Ustala się zawsze formę zapowiedzi komendy w celu przygotowania się do zapalania lontu wszystkich żołnierzy. Od zapalonych lontów żołnierze odchodzą na komendę (sygnał) „ODCHODŹ”. Po podaniu tej komendy wszyscy żołnierze nawet ci, którzy nie zdążyli zapalić zapalników - odchodzą do wyznaczonych (bezpiecznych) miejsc lub ukryć. Nie wolno powtórnie zapalać lontu, który został uprzednio zapalony i zgasł lub nie dopalił się do końca.

BUDOWA PODSTAWOWYCH MIN WOJSK WŁASNYCH.

Podział i zastosowanie min.

Ogólnie miny dzielą się według przeznaczenia na :

• przeciwpancerne;

• przeciwpiechotne;

• przeciwtransportowe;

• przeciwdesantowe;

• specjalnego przeznaczenia.

Każda mina składa się z kadłuba (występują również bezkadłubowe), ładunku materiału wybuchowego oraz urządzenia detonującego.

Kadłub miny służy do umieszczenia i zabezpieczenia ładunku materiału wybuchowego i urządzenia detonującego oraz chroni je przed wpływami atmosferycznymi uszkodzeniami mechanicznymi. W minach przeciwpancernych i przeciwpiechotnych o działaniu naciskowym kadłub odgrywa także rolę elementu przekazującego nacisk pojazdu lub człowieka na zapalnik miny. Ponadto kadłub miny przeciwpiechotnej POMZ - 2 M. rozrywając się razi swymi odłamkami. Kadłuby min wykonuje się z metalu, szkła lub tworzyw sztucznych.

Ładunek materiału wybuchowego jest podstawowym elementem miny: ładunek ten wybuchając powoduje zniszczenie sprzętu, obiektu lub razi ludzi.

Urządzenie detonujące służy do powodowania wybuchu ładunku miny. Urządzenie to może być w postaci zapalnika mechanicznego, elektrycznego, chemicznego itp. Najczęściej stosowanymi urządzeniami detonującymi są zapalniki o działaniu mechanicznym - naciskowym i naciągowym.

Miny przeciwpancerne przeznaczone są zasadniczo do niszczenia gąsienic czołgów i kół transporterów. Kumulacyjne miny przeciwpancerne służą do niszczenia czołgów (transporterów) wraz z załogą.

Miny przeciwpiechotne przeznaczone są do: niszczenia żołnierzy przeciwnika, osłony przeciwpancernych pól minowych, wzmacniania innych zapór inżynieryjnych w celu utrudnienia rozpoznania i pokonania ich.

Ogólna budowa i zasada działania min przeciwpiechotnych.

Do zasadniczych min przeciwpiechotnych należą:

• PMD - 6;

• POMZ - 2 M.;

• MON - 100;

• PSM - 1.

Mina przeciwpiechotna PMD - 6 naciskowa o działaniu fugasowym jest przeznaczona do rażenia żołnierzy przeciwnika. Mina ma kadłub drewniany, na którym jest umocowana przegubowo pokrywka naciskowa. W kadłubie miny mieści się 200 g kostka trotylu prasowanego z zapalnikiem MUW z zawleczką „T”. Zapalnik wkłada się do miny podczas jej ustawiania przez otwór znajdujący się w czołowej ściance kadłuba.

Rys. 18 Mina przeciwpiechotna PMD - 6.

Mina działa na wskutek nacisku wywołanego ciężarem, np. człowieka. Pod takim naciskiem opuszcza się pokrywa, która naciskając na ramiona zawleczki bojowej powoduje jej wypchnięcie z iglicy. Zwolniona iglica uderza w spłonkę zapalającą, której odpalenie wywołuje wybuch spłonki pobudzającej i wybuch miny. Siła potrzebna do zadziałania miny 2 kg.

Rys. 19 Zapalnik MUW:

a - widok ogólny; b - przekrój przed zadziałaniem;

c - przekrój po zadziałaniu.

Mina przeciwpiechotna POMZ - 2 M. jest przeznaczona do rażenia żołnierzy przeciwnika odłamkami rozrywającego się kadłuba. Jest to mina o działaniu naciągowym. Skuteczny promień rażenia odłamkami miny wynosi 10 - 12 m. Poszczególne odłamki mogą razić w promieniu do 25 m. i więcej.

Rys. 20 Mina przeciwpiechotna POMZ - 2 M.

a - widok ogólny; b - przekrój.

Mina POMZ - 2 M. składa się z ponacinanego cylindrycznego kadłuba żeliwnego, ładunku materiału wybuchowego - kostki trotylu 75 g, zapalnika MUW z zapałem MD - 5 M., z zawleczką „P”, drutu naciągowego, dwóch - trzech kołków, w tym jednego do nasadzania kadłuba miny i jednego - dwóch do mocowania drutu naciągowego. Ogólny ciężar miny wynosi 2 kg.

Rys. 21 Ustawienie miny POMZ - 2 M.

Mina przeciwpiechotna MON - 100. Jest miną odłamkowego działania przeznaczoną do rażenia żołnierzy przeciwnka. Kadłub miny jest w kształcie talerza wykonany ze stali w którym znajduje się materiał wybuchowy oraz 450 stalowych odłamków. Minę MON - 100 zaliczamy do min rozrywających się kierunkowo. Mina może być kierowana przewodowo lub za pomocą urządzenia zdalnego kierowania, zwanego UMK.

Dane taktyczne miny:

• ciężar 5 kg;

• średnica miny 220 mm

• ciężar MW 2 kg (materiał plastyczny)

• zapalnik MD - 5 M.;

• mechanizm MUW z zawleczką „P”

• zasięg 100 m.;

• szerokość działania 9,5 m.;

• wysokość 6,5 m.;

Mina przeciwpiechotna PSM - 1 wyskakująca jest miną odłamkową naciągowego działania. Może być uzbrajana również zapalnikiem naciskowego działania oraz kierowana elektrycznie. Kadłub miny jest wykonany ze stopu cyny i aluminium w który są wtopione kulki. Po zadziałaniu zapalnika ładunek miotający wyrzuca minę w powietrze i powoduje detonację miny. Wybuch miny następuje na wysokości ok. 1 m. nad powierzchnią ziemi.

Dane taktyczne miny:

• ciężar 2,7 kg;

• materiał wybuchowy 165 g, (heksogen);

• zapalnik MWN - 2 M.;

• promień rażenia 25 - 30 m.

Rys. 22 Mina przeciwpiechotna PSM - 1.

Ogólna budowa i zasada działania min przeciwpancernych.

Do zasadniczych min przeciwpancernych zaliczamy:

• Pt - Mi - Ba III;

• MPP - 61;

• MKU;

• TM - 62 M.

Pt -Mi - Ba III jest miną przeciwpancerną, przeciwgąsienicową. Kadłub wykonany z tworzywa sztucznego. Stosowany zapalnik może być natychmiastowego lub opóźnionego działania.

Dane taktyczne miny:

• ciężar 10,5 kg;

• zapalnik ZK;

• mechanizm uderzeniowy RO - 2;

• materiał wybuchowy 8 kg trotylu lanego oraz kostka trotylu prasowanego.

MPP - 61 jest miną przeciwpancerną, przeciwgąsienicową o działaniu naciskowym. Kadłub wykonany został z tworzywa sztucznego. Stosowany zapalnik może być opóźnionego działania lub natychmiastowego.

Dane taktyczne miny:

• ciężar 8,5 kg;

• zapalnik ZND lub ZOD 1,2 lub 3 sek. opóźnienie;

• mechanizm uderzeniowy MUND - 62;

• materiał wybuchowy 6,35 kg trotylu lanego.

MKU jest miną przeciwpancerną, kumulacyjną o działaniu naciskowym, elektrycznym lub z zapalnikiem prętowym. Kadłub został wykonany z cienkiej blachy stalowej.

Dane taktyczne miny:

• zapalnik MD -2;

• mechanizm uderzeniowy MW - 5;

• materiał wybuchowy 5,6 kg trotyl lany w kształcie wklęsłego stożka.

TM - 62 M. jest miną przeciwpancerną, przeciwgąsienicową lub przeciwdenną. Kadłub miny został wykonany z cienkiej blachy stalowej. W zależności od zastosowanego zapalnika mina TM - 62 M. może być miną o działaniu przeciwgąsienicowym lub przeciwdenną.

Dane taktyczne miny:

• ciężar 9 lub 9,5 kg;

• zapalnik naciskowy MWCz - 62 lub MWZ - 62;

• zapalnik prętowy MW 5z -62;

• materiał wybuchowy 7 kg trotyl lany lub 7,5 kg mieszanki M. -5.

ZAKŁADANIE I UNIESZKODLIWIANIE MIN PRZECIWPANCERNYCH I PRZECIWPIECHOTNYCH.

Zasady i sposoby zakładania min.

Zapory minowe stosuje się na polu walki w formie pól minowych, grup min oraz min ustawionych pojedynczo.

Pola minowe zakłada się na określonym wymiarami pasie terenu, ustawiając miny według ustalonego systemu. Liczba rzędów min w polu minowym zależy od głębokości pola minowego i typu min.

Grupy min zakłada się na niewielkim odcinku terenu. Miny rozmieszcza się dowolnie, jednak w odległościach i odstępach określonych dla danego typu miny. Zakłada się je najczęściej na drogach miedzy zaporami fortyfikacyjnymi i naturalnymi przeszkodami terenowymi (na przesiekach, przesmykach, ścieżkach).

Przeciwpancerne pola minowe mogą być zakładane:

• za pomocą sznura minerskiego;

• przez odmierzanie krokami.

Za pomocą sznura minerskiego rozwijanego równolegle do frontu pola minowego pola przeciwpancerne zakłada się w terenie nie obserwowanym i nie ostrzeliwanym przez przeciwnika. Tym sposobem pole minowe zakłada drużyna lub pluton.

Rys. 23 Zakładanie przeciwpancernego pola minowego przy pomocy sznura minerskiego rozwijanego

równolegle do frontu.

Sposób odmierzania krokami przy zakładaniu przeciwpancernego pola minowego stosuje się w celu przyśpieszenia zaminowania określonego odcinka terenu. Pole minowe tym sposobem zakłada pluton w terenie nie ostrzeliwanym przez przeciwnika z broni ręcznej. Granice pola minowego i rzędy min oznacza się chorągiewkami lub wiechami.

Rys. 24 Zakładanie przeciwpancernego pola minowego sposobem odmierzania krokami.

Pododdziały ogólnowojskowe samodzielnie zakładają przeciwpiechotne pola minowe, wykorzystując miny o działaniu naciskowym i naciągowym. Pole minowe tego typu powinno składać się z kilku rzędów oddalonych od siebie od 2 do 4 m., tak aby głębokość pola wynosiła minimum 10 m. Odległość między minami w rzędzie powinna wynosić od 1 do 2 m. Przed rozpoczęciem minowania należy oznaczyć granice pola minowego i rzędy min oraz przydzielić drużynom odcinki minowania. Przeciwpiechotne pole minowe ustawia się w dzień za pomocą sznura minerskiego rozwijanego równolegle do frontu pola minowego w terenie nie obserwowanym i nie ostrzeliwanym przez przeciwnka.

Rys. 25 Zakładanie przeciwpiechotnego pola minowego za pomocą sznura minerskiego rozwijanego równolegle do frontu pola minowego.

Zasady rozpoznawania zaminowanego terenu i dróg.

Rozpoznanie pól minowych i zaminowanego terenu prowadzi się mechanicznie trałami przeciwminowymi) lub ręcznie. Rozpoznanie ręczne wykonuje się za pomocą macek i wykrywaczy min. W styczności z przeciwnikiem rozpoznanie zaminowanego terenu wykonuje się w pozycji leżącej (czołgając się), w innych sytuacjach - w pozycji stojącej.

Rozmieszczenie pól minowych (grup min) przeciwnika ustala się na podstawie bezpośredniej obserwacji - oznak demaskujących zaminowany teren oraz sprawdzania terenu macką. Oznakami demaskującymi zaminowany teren są:

• pozostawiona po ustawieniu min ziemia;

• opakowania po minach;

• ślady oznakowań;

• wydeptana trawa lub śnieg.

Sprawdzenie terenu wykonuje się macką minerską. W tym celu ostrzem macki pod kątem 20 - 45° nakłuwa się ziemię na głębokość 10 - 15 cm w odstępach co 10 cm.

Jednocześnie sprawdza się, czy w terenie nie ma rozciągniętych drutów lub żyłek od min o działaniu naciągowym. W tym celu mackę podnosi się na wysokość 60 - 100 cm nad ziemią. Dźwięk trąconego drutu lub opór rozciągniętej żyłki świadczy o istnieniu min.

Wykrywaczem min można wykrywać miny o kadłubach metalowych lub uzbrojonych w zapalniki metalowe. Wykrywaczem min sprawdza się teren rozpoznany macką. Ramkę wykrywacza przesuwa się nad powierzchnią ziemi na wysokości 5 - 10 cm. Zmiana tonu w słuchawkach wykrywacza sygnalizuje o wykryciu w ziemi miny z elementami metalowymi lub innego przedmiotu metalowego. Rodzaj wykrytego przedmiotu metalowego ustala się za pomocą macki.

Sprzęt do rozpoznawania terenu.

Do ręcznego wykonywania prac minerskich oraz zakładania i pokonywania pól minowych służy mały zestaw minerski. W skład zestawu wchodzą:

• 2 wykrywacze min;

• 4 macki minerskie;

• 2 komplety czarno - białych taśm minerskich długości 100 m.;

• 2 komplety czarno - białych taśm minerskich długości 20 m.;

• 2 kotwiczki minerskie z linkami długości 50 m.;

• linka stylonowa długości 300 m.;

• 3 obciskacze do spłonek;

• 3 noże minerskie;

• 1 nożyce do cięcia drutu;

• klucz do skręcania macek oraz „cechy” na taśmy minerskie;

• sznur minerski;

• komplet chorągiewek.

Wykrywacz min (rys. 27 b) jest przeznaczony do wykrywania min o kadłubach metalowych lub z częściami metalowymi. Stosuje się go podczas rozpoznania zaminowanego terenu oraz wykonywania przejść w zaporach inżynieryjnych. Głębokość wykrywania min ustawionych w ziemi od 10 do 40 cm. Wykrywacz min przechowuje się i przenosi w brezentowym pokrowcu. Podczas przerw w pracy (ponad 12 godzin) baterię zasilającą należy wyjmować z wykrywacza i przechowywać w suchym miejscu, a powierzchnię elementów lekko pokryć smarem antykorozyjnym.

Rys. 26 Sprzęt do wykrywania min.

a - macka minerska; b - wykrywacz min.

Macka minerska (rys. 27 a) jest przeznaczona do wykrywania min przez nakłuwanie gruntu. Składa się z trzech połączonych części: drążka (długości 1,3 m.) oraz ostrza (długości 42 cm). W celu przygotowania macki do pracy należy połączyć ze sobą poszczególne części drążka, skręcając je.

Kotwiczka minerska z bloczkiem i linką długości 50 m. służy do wyciągania min i usuwania ich z miejsca ustawienia przez zaczepianie jej za uchwyt lub dno miny. Bloczek po przymocowaniu go do trzonka łopatki służy do podtrzymania linki na odpowiedniej wysokości podczas ściągania miny z miejsca jej ustawienia.

Rys. 27 Kotwiczka minerska z linką.

a - kotwiczka; b - bloczek z obejmą;

c - linka.

Taśmy minerskie (czarno - białe) długości 100 m. służą do orientowania żołnierzy oraz oznaczania lewej i prawej granicy przejścia wykonanego w polu minowym. Taśmy krótkie długości 20 m. używa się do określania granic sprawdzonego pasa terenu podczas wykonywania przejścia oraz utrzymywania styczności między pracującymi żołnierzami.

Uniwersalny sznur minerski (rys. 29) jest wykorzystywany przy zakładaniu pola minowego. Składa się z liny podstawowej (długości 50m.) oraz dwunastu linek bocznych. Na linie podstawowej znajdują się uchwyty (rozmieszczone co metr) do zaczepiania linek bocznych. Linkę boczną mocuje się do uchwytów liny podstawowej za pomocą zaczepów sprężystych według ustalonego systemu. Do kompletu sznura wchodzi 15 szpilek.

Rys. 28 Uniwersalny sznur minerski:

a - odcinek liny podstawowej i linki bocznej; b - linka boczna; c - bęben.

Linka stylonowa służy do oznaczania kierunku podczas rozpoznania terenu i zapór przed przednim skrajem obrony w styczności z nieprzyjacielem.

Chorągiewki (czerwone i białe) służą do oznaczania wykrytych min podczas sprawdzania zaminowanego terenu lub w czasie wykonywania przejścia w polu minowym.

Obciskacze do spłonek i nóż saperski służą do wykonywania prac minerskich, a zwłaszcza sporządzania zapalników lontowych i sieci wybuchowych z lontu detonującego.

Unieszkodliwianie wykrytych min.

Unieszkodliwianie wykrytych min wykonuje się przez rozbrojenie miny, ściągnięcie z miejsca ustawienia za pomocą kotwiczki minerskiej lub zniszczenie wolno przyłożonym ładunkiem MW.

Niszczenie min wolno przyłożonymi ładunkami MW stosuje się podczas rozminowania terenu lub wykonywania przejścia. Po wykryciu miny ustawionej w ziemi usuwa się z niej wierzchnią warstwę gruntu tak, aby można było ułożyć na niej ładunek - 200 g kostkę trotylu. Położony na minie ładunek jest wysadzany za pomocą zapalnika lontowego.

Przejścia w polach minowych wykonuje się sposobem mechanicznym - trałami przeciwminowymi, wybuchowym - dużymi ładunkami wydłużonymi wystrzeliwanymi z czołgów lub wyrzutni oraz sposobem ręcznym. Sposób ręczny stosuje się wówczas, gdy użycie czołgów z trałami przeciwminowymi lub dużych ładunków wydłużonych jest niemożliwe. Do wykonania przejścia w polu minowym sposobem ręcznym wyznacza się jedną drużynę wyposażoną w macki minerskie, wykrywacze min, taśmy saperskie, chorągiewki, kotwiczki minerskie z linkami i zestaw znaków. Drużynę dzieli się na trzy zastępy po dwie osoby w każdym. Organizacja pracy podczas wykonywania przejścia jest następująca:

• zastęp pierwszy wyposażony w macki minerskie pracuje na wyznaczonym kierunku, rozpoznając pas terenu szerokości 3 m. Żołnierze ciągną za sobą biało - czarne taśmy długości 20 m., które wskazują kierunek następnym zastępom;

• 
  zastępy drugi i trzeci posuwają się za pierwszą parą występem w lewo i prawo w odległości około 15 m. Skrajni żołnierze tych par rozwijają od podstawy wyjściowej taśmy minerskie (długie) oznaczając granice wykonanego przejścia.

Rys. 29 Szyk drużyny podczas wykonywania sposobem ręcznym przejścia w polu minowym.

Po zakończeniu wykrywania min (oznakowania ich chorągiewkami) dowódca drużyny organizuje oznakowanie wykonanego przejścia. Wykryte miny ściąga się kotwiczkami minerskimi lub niszczy w miejscu ustawienia.

Rys. 30 Oznakowanie przejścia w polu minowym.

W zależności od sytuacji bojowej, posiadanych sił i środków oraz rodzaju zapór nieprzyjaciela przejścia w nich wykonuje się sposobem mechanicznym, wybuchowym lub ręcznym.

1

115

Szkolenie inżynieryjno - saperskie

---