00011 (2)

Lektura tekstów polega na tym, że czytamyje w świetle innych tekstów, ludzi, obsesji, pojedynczych informacji i czegoś tam jeszcze, po czym sprawdzamy, jaki jest efekt Efekt może być zbyt dziwaczny lub idiosynkra-tyczny, aby sobie zaprzątać nim głowę - tak jest prcy-puszczalnie z moim odczytaniem Wahadła Foucaulta. Może być również fascynujący i przekonujący, na przykład kiedy Derrida zestawia Freuda i Heideggera czy kiedy Kermode zestawia Empsona i Heideggera. Niekiedy jest tak bardzo fascynujący i przekonujący, że ma się złudzenie, iż teraz się rozumie, o co w danym tekście naprawdę chodzi. Tymczasem o tym, co fascynuje i przekonuje, przesądzają potrzeby i cele osób, które dają się zafascynować i przekonać. Wydaje mi się zatem, że prościej byłoby anulować rozróżnienie między użyciem i interpretacją tekstu, a rozróżniać jedynie między użytkami, jakie różni ludzie czynią z tekstu do różnych celów

Myślę, że opór wobec tej propozycji (którą, moim zdaniem, w sposób najbardziej przekonujący przedstawił Fish) bierze się z dwóch źródeł. Pierwsze z nich to tradycja filozoficzna, sięgająca Arystotelesa, która mówi, że zachodzi ogromna różnica między namysłem nad praktycznymi działaniami a usiłowaniem odkrycia p r a wd y. Do tradycji tej odwołuje się Bernard Williams, kiedy mówi, krytykując Davidsona i mnie: „Niezaprzeczalnie istnieje coś takiego, jak praktyczne rozumowanie czy namysł, który nie jest identyczny z myśleniem o tym, jak się rzeczy mają. Nieidentyczność tych procesów jest oczywista (...]”^u. Drugie źródło to zespół intuicji, które Kant zebrał w jedną całość, kiedy odróżnił wartość od godności. Rzeczy, powiedział Kant,

¹¹ B. Williams, Ethics and the Lirnits of Philosophy, Cambridge. MA 1985, s. 135.

mają wartość, lecz osoby mają godność. Teksty są w tym _svstemie osobami honoris causa. Tylko ich używać -traktować je tylko jako środki, a nie samoistne cele - to postępować niemoralnie. Pomstowałem już w innym miejscu przeciwko Arystotelesowskiej teorii praktyki i Kaniowskiemu odróżnieniu rozsądku od moralności - będę się starał nie powtarzać. Moim zdaniem, istnieje bowiem użyteczne rozróżnienie, które te dwa bezużyteczne rozróżnienia jakby przesłaniają. Chodzi mi o rozróżnienie następujące: a) wiesz z góry, co chcesz uzyskać od danej osoby, rzeczy lub tekstu; b) masz nadzieję, że osoba, rzecz lub tekst sprawią, iż będziesz chciał czegoś innego, wpłyną na zmianę twych celów, a tym samym zmienią twe życie. Sądzę, że opozycja ta pomoże nam uwypuklić różnicę między metodycznym i natchnionym odczytywaniem tekstów.

Typowymi wytwórcami odczytań metodycznych są ludzie, którym brak tego, co Kermode nazywa za Valćiym „apetytem na poezję”¹². Przykładem może być antologia odczytań Jądra ciemności Conrada, którą ostatnio przeglądałem - jedno odczytanie psychoanalityczne, jedno z punktu widzenia odbiorcy, jedno feministyczne, jedno dekonstruktywistyczne i jedno z nurtu New Historicism. Jeśli się nie mylę, żadnego z krytyków Jądro ciemności nie zachwyciło ani nie wytrąciło z normalnych kolein życia. Nie odniosłem wrażenia, żeby ta książka wiele dla nich znaczyła, żeby obchodził ich Kurtz, Marlow czy tajemnicza kobieta, której „włosy były upięte w kształt hełmu”¹³. Postacie te, i cała książka, zmieniły cele autorów antologii w takim samym stopniu, w jakim próbka pod mikroskopem zmienia cele histologa.

¹² for. E Kermode. An Appetite for Poetry, Cambridge. MA 1989, s. 26-27.

^u J Conrad, Jądro ciemności, przełożyła A. Zagórska. SEN. Warszawa 1991, s. 94.

121