07042011678

24 KATARZYNA KŁOSIŃSKA

buduje mechanizm fałszywego poczucia powszechności 1 Identyfikacji. Posługując się .my" Inkluzywnym, zdaje się występować w roli rzecznika, ukrywa swoją tożsamość w tożsamości zbiorowej (por. np. My Naród Polski, u> obliczu sytuacji wewnętrznej Kraju, jak l w obliczu Imperatywów ogólnoświatowych czy tendencji międzynarodowych na Forum Pozaparlamentarnym przedstawicielsko zgromadzeni. Uniwersałem niniejszym się wypowiadamy (ONC1). Omawiany zabieg może się pojawić w zasadzie w każdym gatunku politycznym. Jednak — Jak się zdaje — szczególnie nośny jest w takich tekstach, w których polityk zwraca się bezpośrednio do odbiorców; w ulotkach wyborczych, stylizowanych na listy, w apelach, w przemówieniach ftp.; wówczas .my" nadawcze miesza się z .my" odbiorczym (por. przykłady z ulotek: Wiemy, że tylko lustracja może oczyścić kraj z agentów i sługusów reżimu komunistycznego IKPN1; Jako Polacy bronimy podstawowych wartości; Ojczyzny. Narodu i Tradycji IZChN]). Często efekt działania .my“ Inkluzywnego jest wzmacniany Innymi zabiegami retorycznymi, podkreślającymi „wspólnotowość", np. stosowaniem wyrażeń delktycznych (por. Pora na Naszą waUcę nadeszła. Zakładajmy Kręgi Samoobrony Młodych Polaków [S.D czy patetycznym stylem (por. Pękło serce dzwonu Zygmuntal W nas nadzieja1 Zróbmy wszystko, aby Jego serce znów zabiło u> prawdziwej wolnej Ojczyżniel (S.l).

Wreszcie pojawiają się — sporadycznie — takie użycia .my" zamiast Ja", które mają zwalniać nadawcę z odpowiedzialności za jego czyny, rozkładać tę odpowiedzialność na wielu członków Jakiejś zbiorowości, por. np. wywiad z byłym premierem J. Olszewskim: dziennikarz: — To nie było małżeństwo zawarte pod przymusem; J. Olszewski: — /.../ Ale my w tym nie uczestniczyliśmy: dziennikarz:gig Ale teraz Pan uczestniczy.

JA zamiast MY

Transpozycja wskaźnika liczebności, w której nadawca, reprezentujący jakąś zbiorowość, mówi o tej zbiorowości, posługując się 1. osobą liczby pojedynczej, może być uznana za przejaw uzurpacjl 1 podkreślenia przez nadawcę swojej rangi lub za próbę stworzenia pozorów bliskiego kontaktu ż odbiorcą.

Ten pierwszy typ użyć spotykamy w sytuacjach, w których mowa jest o Jakichś wielkich czynach, ważnych dokonaniach, które nadawca — przez to, że używa orzeczenia w liczbie pojedynczej — przypisuje w zasadzie tylko sobie (np. dyrektor fabryki mówi Zbudowałem tę fabrykę od podstaw), Takie .Ja zamiast my” pojawia się także wtedy, gdy nadawca pragnie wywrzeć na odbiorcy wrażenie swoją wysoką pozycją 1 uczynić relację nlerównorzęd-ną (np. gdy rejestratorka w przychodni z wyższością upomina pacjenta Tym razem pana zapiszę do lekarza, ale następnym razem, gdy pan do mnie przyjdzie, to proszę mieć ze sobą książeczkę zdrowia; rejestratorka utyła tu zaimka Ja. nie wiedząc, C2y następnym razem pacjent trafi na nią, czy na jej koleżankę; najnaturalniejszą formą w tej sytuacji byłaby do nas).

Żadna z opisanych sytuacji nie wydaje się charakterystyczna dla Języka polityki. Lech Wałęsa zwykł niekiedy uzurpacyjnie mawiać Obaliłem /comu nizm. Wyprowadziłem wojslca radzieckie z Polski, lecz należy lo uznać raczej za cechę Języka osobniczego niż cechę dyskursu politycznego.

Za typowy sposób (w tekstach określonego gatunku) komunikowania się polityków z odbiorcami można uznać zaś takie występowanie zbiorowego nadawcy pod postacią Ja", które ma budować kontakt lego zbiorowego nadawcy z odbiorcą. Pojawia się to zwykle w listach, ulotkach wyborczych (pisanych w imieniu ugrupowania, a niejednego kandydata), apelach itp — a więc w tekstach mających działać bezpośrednio na odbiorcę. Instytucjonalny nadawca .przekształca się" w nadawcę personalnego; zwraca się do nas wówczas nie partia, lecz jej jeden przedstawiciel (najczęściej — przewodniczący lub rzecznik prasowy). Charakterystyczne, ze transpozycji wskaźnika liczebności towarzyszy zawsze używanie form właściwych dla kontaktu osobistego; pojawiają się więc zwroty adresatywnc (Szanowni Państwo, Drodzy Polacy itp.) oraz słownictwo dotyczące emocji (cieszę się. jestem zmartwiony, mam nadzieję itp.), por.: Szanoumi Państwo. Z satysfakcją przesyłam Państwu pierwszy numer informatora Krajowego Sztabu Wyborczego AWSP. Mam nadzieję, że ten codzienny serwis informacyjny będzie dla Państwa niezawodnym i wyczerpującym źródłem wielu wiadomości przydatnych w toku kampanii wyborcze/. (...) Ryszard Wawryniewicz. Rzecznik Prasowy Krajowego Komitetu Wyborczego AWSP IAWSPJ. Niekiedy także transpozycji Ja zamiast my" towarzyszy przekształcenie .ty zamiast wy" — nie tylko więc Instytucjonalny nadawca kreuje się na nadawcę Jednostkowego, lecz także zbiorowego odbiorcę .przekształca" w odbiorcę indywidualnego, co ma uczynić ich relację całkowicie osobistą, por. Prawa do strajku i prawa bytowe nie są Jedynymi prawami, jakie nam przysługują — Tobie i mnie (N; tekst znalazł się w dokumencie podpisanym przez .Biuro Zarządu Partii N". a zatem przez nadawcę zbiorowego i Instytucjonalnego).

Interesujące jest użycie 1. osoby liczby pojedynczej w następującym tekście: Jako polski obywatel uważam, że Aleksander Kwaśniewski, bezpodstawnie oslcarżąjąc Polaków o zbrodnię ludobójstwa poprzez zamordowanie 1600 Żydów u> Jedwabnem. naruszył moje dobra osobistejak cześć, honor i prawo do dobrego imienia Jako Polaka. Dlatego Aleksander Kwaśniewski. obarczając winą za ludobójstwo w Jedwabnem Polaków, popełnia oszczerstwo i godzi w moje dobre imięJako Polaka. Domagam się więc, by publicznie odwołał swoje kłamstwa (A. Macierewicz; tekst ukazał się na stronach internetowych RKN-u pod nazwą Oskarżenie Aleksandra Kwaśniewskiego przez posła Antoniego Macierewicza w sprawie szkalowania Narodu Polskiego dotyczącego mordu w Jedwabnem). Nadawca, wypowiadając się jako jednostka, podkreśla jednocześnie swoją przynależność do zbiorowości (por. Jako polski obywatel uważam I...J; moje dobre unię jako Polaka). Można zatem sądzić, że użycie 1. osoby liczby pojedynczej ma tu wymiar perswazyjny — tekst ma być na tyle osobisty, by każdy odbiorca mógł się z nim utożsamić. Taki zabieg indywidualizacji ma, z jednej stro-