07042011683

34^_._KATARZYNA KŁOSIŃSKA_

TY, WY zamiast ON, ONI

Fikcyjny dialog z przedmiotem wypowiedzi nadaje tekstowi bardzo podniosły charakter. Stosowany w tekstach literackich, ma wzmocnić silę wypowiedzi, być wyrazem bardzo silnych uczuć nadawcy do przedmiotu (por. np. LUwol Ojczyzno moja! ty Jesteś Jalc zdrowie; tle cię trzeba cenić, ten tylko stę dowie. Kto cię stracił Polsko/ lecz ciebie błyskotkami ludzcy Pawiem narodów byłaś i papugą, A teraz Jesteś służebnicą cudzą l...]). Pojawiający się niemal konwencjonalnie w mowach pogrzebowych, pomaga odnieść wrażenie, że zmarły Jest jeszcze wśród żywych — zawiesza więc na chwilę czas. W specyficznym gatunku mowy, jakim Jest apel poległych (Po* wstańcyt Stańcie do apeluP⁷), stosowanie apostrofy sprawia, ze „Lu I teraz" łączy się z .lam i wtedy" — wydarzenie sprzed lat, które jest przywoływane w apelu (zwykle walka zbrojna), ponownie Jest przeżywane. Dialog z przedmiotem wprowadza zatem wymiar sakralny.

Jak więc widać, transpozycja .ty, wy zamiast on, oni" pojawia się w sytuacjach i tekstach szczególnych — takich, w których przywoływane są cierpienie, strata, dramat. Przedmiot wypowiedzi przez to. że został .ożywiony*, zdaje się przeżywać cierpienie, żal czy tęsknotę, a tym samym staje się do tego stopnia bliski nadawcy i odbiorcy, że podobne uczucia mają się rodzić także w nich. W taki właśnie sposób stosowane są apostrofy w tekstach politycznych. Animizacja bytów abstrakcyjnych szczególnie bliskich Polakom, połączona z przedstawieniem (lub choćby implikowaniem) cierpienia tych bytów (por.: Ojczyzno, Ty cierpisz przez tych. którzy głosowali na postkomunistów! 1T. Rydzyk] Wiaro ojców, dlaczego giniesź? (LPR| POLSKOI... dokąd CIĘ PROWADZĄ?¹⁹ (FP]) ma wywołać w odbiorcy poczucie, że cierpią one rzeczywiście, oraz sprawić, że odbiorca będzie cierpiał razem z nimi (a w konsekwencji być może także — że będzie miał poczucie winy, co go skłoni do zmiany postawy).

Dialog z przedmiotem wypowiedzi może pojawiać się także w tekstach politycznych w zupełnie Innych sytuacjach niż te, które zostały przed chwilą opisane — lecz pełnić podobne funkcje. Wydaje się cechą gatunkową listu otwartego, którego rzeczywisty odbiorca (czyli osoba, do której formalnie list Jest adresowany) Jest Jednocześnie przedmiotem wypowiedzi: dzieje się tak dlatego, źc w liście tym opisane są na ogół cechy czy działania tego odbiorcy, a o tych cechach 1 działaniach dowiadują się kolejni odbiorcy — d, którzy nie są formalnymi adresatami listu. Za specyficzny gatunek polityczny można uznać „ąuasl-llst otwarty" — odezwę (umieszczaną często na

¹¹ Apele poległych, do których .wywoływani’ są zmarli, to jedyne chyba sytuacje, w których nazwisko przybiera formę wołacza; konieczność użycia nazwiska w takiej nietypowej funkcji przysparza mówiącym niemało kłopotu; czasem stosują formy synkretyczne z mianownikiem IMordechąju Anielewiat Starł do apelu/), czasem — dodają do nazwisk końcówki wołacza. właściwe rzeczownikom pospolitym IMordechąju Anlelewiczul Stań do apelut),

^M Interpunkcja oryginalna.

ulotkach wyborczych), zawierającą formy adresatywnc, które wskazywałyby na odbiorcę (np. Panie Prezydencie!), lecz w rzeczywistości nigdy do tego odbiorcy fizycznie nie skierowaną (nie wysłaną). Ten. kogo się wskazuje przez formę adresatywną. nie Jesl więc wirtualnym odbiorcą tekstu, lecz Jego przedmiotem. i w liście otwartym, 1 w ,.quasl-liśclc otwartym" nadawca, zwracając się do przedmiotu wypowiedzi, bardziej identyfikuje się z treścią, silniej ujawnia swoje emocje wobec niego i sprawia, że odbiorca może czuć się podobnie: Panie Prezydencie R.P., Panowie Ministrowie i Posłowie, przedstawiciele lewicy l prawicy: Czy nie zastanawialiście się nigdy dlaczego obecnie szczególnie Niemcy popierają nasze starania .czy prośby" o NATO. dlaczego Kohl i inni politycy niemieccy tak uporczywie pragną Polski w U.E.7 Czy europejskie apanaie tak wam przysłoniły oczy. że me podejmujecie choćby próby analizy lematu? Przecież w tym fakcie jest Interes niemiecki t lyUco niemiecki w żadnym wypadku Polskil (MW; .quasi-list otwarty')¹*;

Czy nie zauważacie spustoszeń Jakie poczyniliście w naszym kraju, jak upodliliście ludzi swymi bezmyślnymi, karygodnymi sposobami rządzenia POLSKĄ. Nie macie żadnego programu wyjścia z kryzysu społeczno-ekonomicznego i gospodarczego. Uczycie na szybkie wejście Polski do UE (S.. list otwarty). Być może, .przekształcanie" osobowego przedmiotu wypowiedzi w odbiorcę ma podnosić rangę tekstu; nadawca przecież nie opisuje i nie komentuje działali prezydenta czy premiera, lecz zwraca się do nich —Jak równy do równego. Hipotezę tę mógłby potwierdzać fakt. że wypowiedzi omawianego typu są tworzone przez mało znaczące podmioty polityczne (przywołany tekst Samoobrony pochodzi sprzed wyborów w 2001 r.).

Specyficzny sposób prezentowania swoich ocen wprowadzili w Sejmie IV kadencji posłowie Samoobrony. Aby uniknąć posądzenia o zniesławienie. przedstawiali oni oskarżenia pod adresem Innych polityków, udające pytania o rozstrzygnięcie, np.: Niechlubny Ojcze Chrzestny Samoobrony/ Panie Prezesie Baicerowlczl Chciałbym zapytać: Czy prawdą jest. że za aferą FOZZ stoi właśnie pan? (A. Lepper). Tutaj zastosowanie transpozycji .ty. wy zamiast on, oni" ma zwalniać nadawcę z odpowiedzialności za wypowiadane treści. Istotne Jest też to. że przy posługiwaniu się apostrofami wzmaga się napięcie dialogowe — kontakt z oratorsklego zamienia się (czy właściwie — udaje, że się zamienia) w dialogowy.

ON zamiast ONI

Mówienie o zbiorowym przedmiocie przy użyciu liczby pojedynczej (Narzucona władza nie zdołała przełamać zaciekłe) obrony prywatnych gospodarstw. Jaką prowadził polski chłop (PiSJ: Chłop potęgą będzie, a Polska wyżywi się sama |SN]) Jest figurą wzmocnienia, która działa podobnie Jak omówiona wcześniej transpozycja .on, oni zamiast ty, wy" (zresztą, w wielu wypadkach trudno określić, C2y występujący w zdaniu rzeczownik w llcz-

'* Interpunkcja oryginalna.