073 (10)

121. „Koreczki gumowe*' i jajka obiektami doświadczeń

Doświadczenie 1. Do małej szklanki lub kieliszka wkładamy tzw. „Koreczck gumowy” i zalewamy go wodą. Po około 24 h cukierek wyraźnie się powiększa. Dzieje się tak z powodu jego półprzepuszczalnej struktury oraz dużej zawartości cukru. Zetknęliśmy się z bardzo ważnym zjawiskiem, które zrozumiemy lepiej dzięki następnemu doświadczeniu.

Doświadczenie 2. Wkładamy jajko na kilka godzin do naczynia z octem. Kw as octowy rozpuszcza skorupkę - możemy zobaczyć, żc białko i żółtko są otoczone cienką błonką. Ostrożnie pochylamy naczynie i wylewamy z niego ocet, po czym-równie ostrożnie-napełniamy je wodą. Ostrożność jest konieczna, by nie uszkodzić pozbawionego skorupki jajka.

Jeszcze kilka razy zmieniamy wodę w naczyniu, by usunąć z niego wszystek ocet. Widzimy, że jajko pęcznieje i po około 24 h jest o połowę większe niż początkowo. Czyżby udało się nam podnieść jego gatunek z drugiego na pierwszy (rys. 60b)?

W jaki sposób? Błonka jajka ma bardzo drobne pory, przez które mogą przeciskać się małe cząsteczki wody. Cząsteczki białka są na to zbyt duże. W'oda przenika zatem do wewnątrz, a białko nic może wydostawać się na zewnątrz (rys. 59b). Zjawisko to, zwane osmozą, jest powszechne w

a)

L

b)    c)

Woda

destylowana

Nasycony roztwór soli kuchennej

Rys. 60. Jajko (a) pęcznieje (b) lub kurczy się (c) dzięki osmozie. Podobnie kurczą się w stężonych roztworach owoce ożywionej przyrodzie. Dzięki niemu roztwory' odżywcze mogą wnikać do wnętrza komórek ludzkiego ciała, a odpadowe produkty przemiany materii wydostają się na zewnątrz bez równoczesnego ubytku niezbędnych do życia białek. Osmoza jest dy fuzją przez półprzepuszczalną błonę.

Co się natomiast stanie, gdy jajko, z którego usunęliśmy wapienną skorupkę, włożymy do stężonego roztworu soli kuchennej (rys. 60c)?

Wykorzystujemy:

szklanki, 2 jajka, „korcczki gumowe”, ocet. stężony roztwór soli kuchennej.

122. Dlaczego czereśnie pękają?

Jeżeli w okresie zbioru czereśni lub wiśni często padają deszcze, dojrzałe owoce na drzewach pękają. Z drugiej strony wiemy, że w słoju z nalewką wiśnie i inne owoce są osobliwie pomarszczone, choć stale stykają się z cieczą. Jakie są tego przyczyny?

Dośw iadczenie 1. Kilka wiśni wkładamy na noc do wody. Rano owoce będą spęczniałe. a nawet popękane. Dzieje się tak. ponieważ skórka otaczająca każdy owoc jest porowata. Poprzez pory przenikają tylko małe cząsteczki wody - większe cząsteczki cukru są zatrzymywane. Skórka jest po prostu sitem cząsteczkowy m (molekularnym). Owoce wiśni zawierają oczywiście zarówno cukier, jak i wodę. Możemy wyobrażać je sobie jako roztwór cukru otoczony półprzepuszczalną błoną (rys. 59b).

Dośw iadczenie 2. Tym razem w kładamy wiśnie lub inne świeże owoce do stężonego roztworu cukru. Widzimy, że owoce kurczą się i marszczą, zupełnie jak w słoju z nalewką. Podobnie jak w dośw iadczeniach z rozdz. 121 mamy tu do czynienia z osmozą. Na zewmątrz każdego owocu stężenie cukru jest większe niż wewnątrz. Woda będzie wydostawać się z wiśni lak długo, aż stężenia się wyrównają. Dlatego właśnie owoc się kurczy. Nadciśnienie w napęczniałej wiśni z doświadczenia /, które powodowało pękanie owocu, nazywa się ciśnieniem osmotycznym.

Doświadczenie 3. Świeże gałązki wkładamy do roztworu soli kuchennej oraz do zwykłej wody z kranu. W pierwszym przypadku gałązka szybko zwiędnie-z powodu osmo/s woda wydostanie się z komórek

10 CberaM całkiem proiu 145