073 (10)

121. „Roreczki gumowe" i jajka obiektami doświadczeń

Doświadczenie 1. Do małej szklanki lub kieliszka wkładamy tzw. „Koreczck gumowy” i zalewamy go wodą. Po około 24 h cukierek wyraźnie się powiększa. Dzieje się tak z powodu jego półprzepuszczalnej struktury oraz dużej zawartości cukru. Zetknęliśmy się z bardzo ważnym zjawiskiem, które zrozumiemy lepiej dzięki następnemu doświadczeniu.

Doświadczenie 2. Wkładamy jajko na kilka godzin do naczynia z octem. Kwas octowy rozpuszcza skorupkę - możemy zobaczyć, żc białko i żółtko są otoczone cienką błonką. Ostrożnie pochylamy naczynie i wylewamy z niego ocet, po czym-równie ostrożnie-napełniamy je wodą. Ostrożność jest konieczna, by nie uszkodzić pozbawionego skorupki jajka.

Jeszcze kilka razy zmieniamy wodę w naczyniu, by usunąć z niego wszystek ocet. Widzimy, że jajko pęcznieje i po około 24 h jest o połowę większe niż początkowo. Czy żby udało się nam podnieść jego gatunek z drugiego na pierwszy (rys. 60b)?

W'jaki sposób? Błonka jajka ma bardzo drobne pory, przez które mogą przeciskać się małe cząsteczki wody. Cząsteczki białka są na to zbyt duże. W'oda przenika zatem do wewnątrz, a białko nic może wydostawać się na zewnątrz (rys. 59b). Zjawisko to, zwane osmozy, jest powszechne w

Rys. 60. Jajko (a) pęcznieje (b) lub kurczy się (c) dzięki osmozie. Podobnie kurczą się w stężonych roztworach owoce

ożywionej przyrodzie. Dzięki niemu roztwory odżywcze mogą wnikać do wnętrza komórek ludzkiego ciała, a odpadowe produkty przemiany materii wydostają się na zewnątrz bez równoczesnego ubytku niezbędnych do życia białek. Osmoza jest dy fuzją przez półprzepuszczalną błonę.

Co się natomiast stanic, gdy jajko, z którego usunęliśmy wapienną skorupkę, włożymy do stężonego roztworu soli kuchennej (rys. 60c)?

Wykorzystujemy:

szklanki. 2 jajka, „korcczki gumowe”, ocet. stężony roztwór soli kuchennej.

122. Dlaczego czereśnie pękają?

Jeżeli w okresie zbioru czereśni lub w iśni często padają deszcze, dojrzałe owoce na drzewach pękają. Z drugiej strony wiemy, że w słoju z nalewką wiśnie i inne owoce są osobliwie pomarszczone, choć stale stykają się z cieczą. Jakie są tego przyczyny?

Dośw iadczenie 1. Kilka wiśni wkładamy na noc do wody. Rano owoce będą spęczniałe, a nawet popękane. Dzieje się tak. ponieważ skórka otaczająca każdy owoc jest porowata. Poprzez pory przenikają tylko małe cząsteczki wody - większe cząsteczki cukru są zatrzymywane. Skórka jest po prostu sitem cząsteczkowym (molekularnym). Owoce wiśni zawierają oczywiście zarówno cukier, jak i wodę. Możemy wyobrażać je sobie jako roztwór cukru otoczony półprzepuszczalną błoną (ry s. 59b).

Dośw iadczenie 2. Tym razem wkładamy wiśnie lub inne świeże owoce do stężonego roztworu cukru. Widzimy, że owoce kurczą się i marszczą, zupełnie jak w słoju z nalewką. Podobnie jak w^r dośw iadczeniach z rozdz. 121 mamy tu do czy nienia z osmozą. Na zew nątrz każdego owocu stężenie cukru jest większe niż w ewnątrz. Woda będzie w y dostawać się z w iśni tak długo, aż stężenia się wyrównają. Dlatego właśnie owoc się kurczy. Nadciśnienie w napęczniałej wiśni z doświadczenia 1, które powodowało pękanie owocu, nazywa się ciśnieniem osmotycznym.

Doświadczenie 3. Świeże gałązki wkładamy do roztworu soli kuchennej oraz do zwykłej wody z kranu. W pierwszym przypadku gałązka szybko zwiędnie-z powodu osmozy woda wydostanie się z komórek

10 Cban» całkiem panu 145