078 (6)

i pieczywo, dla łowić - tylko nazwa działacza łowca, dla kruszyć - tylko nazwa rezultatu czynności kruszywo, dla myć zaś - żaden z rzeczowników o wymienionych funkcjach).

Relacje funkcjonalne wyrażane przez morfemy fleksyjne mają charakter w pełni regularny: funkcjonalna charakterystyka formy gramatycznej jest w sposób jednoznaczny wyznaczona przez wchodzące w skład tej formy morfemy fleksyjne. Inaczej rzecz się często przedstawia w wypadku morfemów słowotwórczych, funkcjonalnie niejednoznacznych, sygnalizujących nieregularne relacje między elementami systemu leksykalnego (por. np. fakt, że znaczenie wyrazu pisarz nie jest jednoznacznie wyznaczone przez znaczenie czasownika pisać i znaczenie agentywnego sufiksu -arz). Bywają jednak morfemy słowotwórcze w pełni funkcjonalnie jednoznaczne (zob. „Słowotwórstwo”), jak np. sufiks -anin w nazwach mieszkańców'.

Morfemy słowotwórcze to niemal wyłącznie morfemy afiksalne: prefiksy (przedrostki), suftksy (przyrostki), wyjątkowo postfiksy. Swobodnym morfemem słowotwórczym jest się w derywowanych czasownikach nieprzechodnich typu psuć się, czerwienić się. W porównaniu z morfemami rdzennymi ilość morfemów słowotwórczych jest niewielka, stanowią też one znacznie bardziej stabilny zbiór (chociaż możliwe jest włączanie nowych elementów do tego zbioru, por. np. szerzący się ostatnio w terminologii specjalistycznej rzeczownikowy przyrostek -ing). Zbiór morfemów słowotwórczych jest jednak i liczniejszy, i bardziej otwarty (mniej stabilny) niż zbiór morfemów' fleksyjnych. Różnią się one również swymi cechami dystrybucyjnymi: porządek afiksów fleksyjnych, tworzących daną formę gramatyczną, jest absolutnie niezmienny (np. w formach czasu przeszłego sufiks -l- zawsze poprzedza końcówki liczby-rodzaju: -0, -a, -o, -y, -i), nie jest możliwe dwukrotne wystąpienie w jednej formie tego samego morfemu fleksyjnego. Żadne z powyższych ograniczeń nie jest obligatoryjne dla afiksów słowotwórczych: ich porządek może być zmienny (por. np. szybk-ość-owy wobec nos-ow-ość z odwróconym porządkiem sufiksów -ość i -owy), możliwe jest dwukrotne wystąpienie tego samego afiksu słowotwórczego w danej strukturze morfologicznej (cał--ość-ow-ość).

Status morfemów słowotwórczych jest pośredni między klasą morfemów leksykalnych a klasą morfemów' gramatycznych. Z tymi ostatnimi zbliża je to, że podobnie jak morfemy gramatyczne również morfemy słowotwórcze w-yrażają funkcje relacyjne: pierwsze są wskaźnikami relacji syntagmatycznych między elementami tekstu i/lub relacji paradygmatycznych między formami gramatycznymi leksemu, drugie są wskaźnikami relacji paradygmatycznych między elementami słownika - leksemami. Z morfemami leksykalnymi łączy je niekategorialność ich funkcji, zazwyczaj także semantyczna nie-regularność.

Za słowotwórcze uznajemy także morfemy afiksalne o funkcji strukturalnej (zob. 4.3.4.) typu -ej- w ciemń-ej-szy, -/- w uby-t-ek, -on- w iluzj-on-ista, które nie wyrażaja bezpośredniego stosunku motywacji, lecz spełniają funkcję wewnątrztekstową, zapewniając morfologiczną przejrzystość struktur morfemowych i ich zgodność z występującymi w danym języku ograniczeniami morfo-i fonotaktycznymi.

78