07

19

Można ogólnie stwierdzić, że kierunek historyczny chociaż formalnie należy do historii myśli ekonomicznej, to jednak w rzeczywistości należy do historii gospodarczej i wobec niej ma zasługi. Faktyczny wkład szkoły historycznej do teorii ekonomii jest znikomy.

Kierunkiem, który wyłonił się z klasycznej ekonomii politycznej, był wspomniany już wyżej kierunek marksistowski, którego twórcą był Karol Marks (1818-1883) i kontynuatorem Fryderyk Kngcls (1820-1895). Teoria Marksa jest przede wszystkim teorią ekonomii kapitalizmu. Głównym celem jego analizy ekonomicznej był problem tworzenia i zawłaszczania wartości dodatkowej. Wychodząc z teorii wartości opartej na pracy, pogłębiając w tym zakresie teorie A. Smitha i D. Ricardo, wyjaśnił problem wymiany między pracą i kapitałem.

Przedstawiciele kierunku marksistowskiego, podobnie jak historycznego, podważali pogląd klasycznej ekonomii politycznej o ponadczasowym, uniwersalnym charakterze praw ekonomicznych, lecz w przeciwieństwie do kierunku historycznego - nie negowali jednak istnienia tych praw. Marks udowodnił, że prawa ekonomiczne są prawami historycznymi i że są prawdziwe w określonym przedziale czasowym, wyznaczonym przez istnienie określonych form gospodarowania.

Marksizm stanowił kontynuację dorobku teoretycznego K. Marksa, która osiągnęła szczególnie wysoki poziom w angielskich ośrodkach akademickich, gdzie tworzyli tacy teoretycy, jak: M. Dobb. P. Sweezy czy P. Baran. Leninizm stanowił pewną odmianę marksizmu, przygotowaną na potrzeby Rosji przez W. Lenina. Próbę połączenia radykalnych haseł społecznych z programami mającymi poprawić sytuację ekonomiczną warstw najbiedniejszych był rewizjo-nizm. Rewizjoniści (E. Bernstein, R. Hilfcrding, R. Luksemburg, L. Kaut-sky) wierzyli, że uda się na drodze ewolucyjnych zmian przekształcić kapitalizm wolnokonkurencyjny w ustrój przyjazny ludziom, zbliżony do socjalizmu lub będący socjalizmem. Jeszcze inny stosunek do kapitalizmu i państwa reprezentowali przedstawiciele anarchizmu. Uważali oni. że podstawą wszelkich problemów jest instytucja państwa, dlatego też należy ją zlikwidować (metodami pokojowymi lub rewolucyjnymi czy nawet terrorystycznymi). Anarchizm uzyskał szczególne znaczenie w drugiej połowie XX w., kiedy stal się podstawą ideologiczną ruchów terrorystycznych (Czerwone Brygady, Frakcja Czerwonej Annii czy kontestacyjnych - Młoda Lewica i hippisi).

Największe znaczenie wśród myśli lewicowej zyskała socjaldemokratyczna myśl ekonomiczno-polityczna. Opierała się ona na trzech podstawowych elementach: uznaniu mechanizmu rynkowego za najlepszy (choć nie pozbawiony wad), konieczności ingerencji państwa w życie gospodarcze oraz akceptacji demokratycznej formy sprawowania władzy. Partie opierające swoje programy na myśli socjaldemokratycznej odgrywają obecnie dominującą rolę w Europie.