104(30

Wstęp

wnych Polaków'* — często w kazaniach pogrzebowych przypominał. Iż Bóg „odwołując swe posty, zgubę zapowiada**. Szyderstwa i śmiech cudzoziemców , ruiny świątyń, odebranie imienia, wygnanie z własnej ziemi, pozbawienie języka, jurgieltnictwo, sieroctwo — wszystko to tworzyło poezję Woronicza, której muzą, jak chciał Czartoryski, była „rozpaczająca miłość ojczyznyLecz opis klęski narodu w języku proroctw starotestamentowych stawał iif interpretację historii w kategtyriach etycznych winy (zasługi) i kary (nagrody), a w konsekwencji stwarzał perspektywę nadziei.

Woronicz nie stanął przed romantycznym problemem „skandalu złego Boga", klęski mogły dla niego znaczyć wyłącznie winę po stronic narodu. Z założenia wszechmocności i sprawiedliwości Boga, który „odpuści karę najstraszniejszą, jaką jest odrzucenie od twarzy jego, bo jest nieskończenie dobrym, ale nie zawsze odpuścić powinien karę doczesną, bo jest sprawiedliwym", z wpisania dziejów w model przymierza wynikał swoisty „zakład nadziei". Wszechmocny i dobry Bóg zawsze może dać lub wrócić życie tak, jak głosem Ezechiela tchnę! życie w spróchniałe kości. W twórczości Woronicza dokonało się swoiste połączenie antycznego wętku „mściciela z naszych kości", zemsty dokonanej przez pokolenia następców wychowane w tradycji ojców, ze starotestamentowę wizją wskrzeszenia ciał, a w perspektywie ostatecznej — zmartwychwstania:

Nie zniesie tak tkliwego ojciec ten widoku,

A uchylając fwlchru twojego wyroku.

Dziś jeszcze z tych spróchniałych kości i piszczelów Wskrzesi na zbójców świata krzywd naszych mścicietów.

VK9

Powrót do tradycji ojców, do ich wiary — z jednej strony, a wob wszechmocnego Boga, który jest także ojcem wrażliwym na cierpienia swych dzieci — z drugiej, to warunki odnowienia przymierza, a tym samym odzyskania przez Polskę imienia i bytu państwowego. Wydaje się, wbrew romantycznej interpretacji Woroniczowskiej historiozofu, że nie uznaje on cierpienia za odkupienie, próbę grobu, próbę Hioba. Naród, który złamał przymierze, nie może być Hiobem wystawionym na próbę wiary. Podobnie słynne zdanie kończące śwuiynif Sykifli: „Troja na to upadła, aby Rzym zrodzib!", nie jest ustalaniem tajemniczej więzi historiozoficznej między klęskę i odrodzeniem w duchu mitu mesjanicznego. Porównanie to ma niewątpliwy charakter konsola-cyjny. lecz jest raczej wyciągniętym z mitologii starożytnej ezemplum wszechmocnoścś Boga i niedostępnego człowiekowi, chyba że ex post, sensu boskich wyrokow. Wydaje się poza tym, że wzywając rodaków do powrotu ku tradycjom przodków, myślał Woronicz raczej o Polsce odrodzonej, a nie o Polsce-Rzymie na gruzach Połski-Troi. Ostatecznie jednak ważne pozostaje przekonanie, iż „rozmaicie Pan Bóg powoływa, a pożytki swoje jako sadownik i ogrodnik zbiera. Jedne ręką swoją, jako jagody i winnice, drugie trzęsieniem i uderzeniem, jako gruszki i orzechy." Polacy winni zatem pamiętać, że być może przypedb im rob gruszek i orzechów w ogrodzie świata.

Schemat interpretacji dziejów narodu w kategorii przymierza zakbda odwracalność wyroku-kary. Wystarczy poprawa, by Bóg przywrócił narodowi łaskę opieki. Odpowiadając na pytanie, na czym polegać ma owa poprawa, trzeba zwrócić się ku przeszłości: „Chcąc wskrzesić i ożywić znękanych Polali