104532

XVI

SŁOWACKI I MISTYCYZM

Słowacki obrazy wizji („baśni wizjonerskiej”, jak nazwał to Kazimiera Wyka) pragnął przy tym ująć w karby rygoryzmu naukowego. Miała to być „matematyka wiary ni^zaijnis-tycyzm”^,ł; t^ifirttC^TmwiclIana bkysKami natchnienia po-logicznie dowiedziona. Poetyka tekstu mistycznego wymaga nadto, by każdy jego fragment w planie idei tożsamy był z całością, by wszędzie, z każdego fragmentu i zdania z równą mocą przebijał wewnętrzny kontakt rewclatora z Bogiem. by każdy fragment świadczył o całości, by z całości dały się wywieść wszelkie prawdy szczegóły — choć nie każdą tajemnicę może przeniknąć umysł ludzki.

Połączenie tak różnych wymagań przy utrzymaniu tekstu na poziomie godnym rewclatora (i znakomitego poety!) było nieosiągalne. Porównując kolejne wersje tego samego utworu (np. cztery wersje Genezis z Ducha) lub kolejnych porządkowań tego samego wykładu (np. Genezis z Ducha i Ust do J. N. Rembowskiego) nietrudno spostrzec, że im bardziej Słowacki myśl precyzował, tym więcej tekst odpoejyęzmal,

miejsc

Listu do J. S. Rembowskiego znajduje sięjuż na pograniczu nużącej dydaktyki — a to był najbardziej uporządkowany wykład idei filozoficznych Słowackiego. I bodaj ostatni większy tekst prozą; później Słowacki te same idee transponował już stale w kształtach poetyckich, w Samuelu Zborowskim, w Krolu-Duchu. Jakby przestał odczuwać konieczność tego porządkowania, kontrolowania wizji przy pomocy „rozumu”, jakby ów „rozum” w samej wizji już był zawarty. Przestaje się kłopotać o logikę wywodu, ufa znów mocy poetyckiego natchnienia. ^{1 2}

Ponieważ późna twórczość Słowackiego była monotematyczna, tym trudniej ustalić, jak miały wiązać się poszczególne fragmenty, który do którego dzieb przynależał, jaki był ich porządek chronologiczny. Toteż badacze i wydawcy puścizny rękopiśmiennej Słowackiego stale wprowadzają korektory w obrębie tych ustaleń, każde kolejne wydanie dzieł poety przynosi jakieś zmiany Ak wszystkie utwory Stowadócgp z lat ostatnich stanowią spójną intelektualnie jałośc, wszyolia

I

I

podkrcślmyto iir juw-    mezakżancod pizynabaności

gatunkowej różnymi sposobami wykładają rrewwijnją te mną nową wiarę. Wszystkie są relacją i rozwinięciem poznanej w objawieniu prawdy. Relacją wizjonera, nic profesjonalnego filozofa.

Ważne sugestie wynikają stąd dla interpretacji utworów. Niektóre dzieła, jak Samuel Zborowski czy Krol-Duch, stanowią odrębne, integralne całości; jeśli jednak komentując je pominie się kontekst całej twórczości o tematyce gcnc/sjskicj. wówczas interpretacja wypadnie zubożona Bo są to jakby osobne wprawdzie dzieła, ale istniejące w ramach ogromnej wizji poetyckiej, są wykładem tej wizji, jedną z wersji rozumienia świata. Choć mają kształty osobne, są jakby fragmentami. Dlatego w zawartej w tym tomie antologii znajdą się utwory reprezentujące różne gatunki literackie, dlatego - ponieważ głównym celem tego Wstępu jest uchwycenie sengu idei mistycznej Słowackiego — będą one rozpatrywane jako spójna całość.

¹⁹ I tak na przykład (M² freon] jest fragmentów pism Słowackiego utworzoną pracz

3 RN 1/245 (I Stowadi Krąg pna mtycmytk) l

1

Dlatego rozsypało się w zarys budowli nieukończonej, ale dającej dokładnie poznać zamierzenia architekta". W kręgu „Genezis z Du• dm'\ „Pamiętnik Literacki” 1955. z. 4. s. 352—353.

2

DW XV. 472.