DSC09551

XVI POETYCKI MANIFEST

porządki — boski i ludzki, wieczny i przemijający — a wyraża sic to w szczególnej formie aktywności humanistycznej: w wytwarzaniu wartości nie podlegających nisz-caąceaau działaniu czasu. Zgodnie z przekonaniem rozpowszechnionym przez renesansowych poetów (przede wszystkim przez Jana Kochanowskiego) wartości te upatrywano w tekstach literackich. Uchylona więc została alternatywa wiecznej i przemijającej rozkoszy. Poeta dowodził, że szczęście — ziemskie i niebieskie zarazem — daje twórczość literacka. Stąd też Halcjon oświadcza: „Muza u mnie w przedniej cenie” (U 9, w. 33).

Powoływ ał się także Zimorowic na pokrewieństwo aktu poetyckiego i boskiego tworzenia; by to wyrazić, sięgał do popularnych symbolów: Amfiona, „ćwiczonego lutnisty”,

X lutjll •

O, boska lutni, coś za władzą miała,

Kiedyś do siebie wszytek świat zwabiała?

Co to za rozkoszne dźwięki Wynikały z onej ręki,

Ze ich przewyborne tony Przenikały płód stworzony?

Wierzę, nie miałaś inakszej wdzięczności,

Tylko żeś pieśni grała o Miłości,

Która przez jedno skinienie,

Jakoby przez głośne pienie,

Wszytek krąg ziemski pociąga 1 z niska nieba dosiąga.

(II 1, w. 19—30)

Pochwała pieśni miłosnej. Rozwinięcie tych obiegowych wątków* wykorzystał zarazem poeta do pochwały pieśni miłosnej. Jak jednak pogodzić tę pochwałę z oświadczeniem innego śpiewaka, Halcjona, wyrzekającego się miłości; „A miłość, która się chwieje / Za wiatrem, miejsca u mnie nie zagrzeje” (II 9, w. 27—28)?

W Roksolankach_y jak już była o tym mowa, pojawia się rozróżnienie dwóch rodzajów miłości: jedną reprezentuje

Kupido, drugą — Amor Boży. Obie kojarzył Zimorowic natrętnie z ogniem. Żywiołowi temu przypisywał jednak różne wartości.

Był życiodajną siłą, gdy oznaczał Miłość Bożą, jak np. w pieśni Lubomira, którą otwiera wieloczłonowa apostrofa:

Niebieskie oko, klejnocie jedyny,

H Lampo gorąca wyniosłej krainy,

Ojcze gwiazd jasnych (.„]

■ Odległej ziemi zdarszy nocną larwą,

Dajesz glans dzienny i pozorną barwę.

Przez ciebie drzewa z listów ogolone Rozpościerają warkocze zielone,

Pola odarte biorą na się szaty,

Zewsząd upstrzone rozlicznymi kwiaty.

(II 11, w. 1—14)

Ogniem życiodajnym — jak pisał Zimorowic: „żywym” — była też miłość małżeńska (I 2). Ale jako znak miłości symbolizowanej przez Kupidyna ogień przemieniał się w siłę niszczącą, co „w popiół szczyry” pali (II 21, w. 16). Na takiej miłości koncentrowała się większość turniejowych pieśni, dlatego w Roksolankach cały odziedziczony z tradycji repertuar symboli i motywów miłosnych został jakby porażony śmiercią.

Pogróżki „małej dzieciny” w pieśni Gracjana (II 19) brzmią jak ostrzeżenia, kierowane przed wiekami do mistrza Polikarpa przez Śmierć:

Ja ślepo żyję i ślepo biję.

Moimi który zraniony pióry,

Stary, młody, pan, ubogi, w jakim chce fmjieniu,

[.]

Dowcipy harde i myśli twarde,

Ciało i duszę w proch ja pokruszę;

Mądrość, uroda, bogactwo — nic nie pomoże.

(II 19, w. 25—50) RH

Wirydarze i różańce (ogrody różane) są w Roksolan-

J—> BIM. Kar. 1/73 (S. Zimorowic: Roksolanki)