DSC09557

XXVIII POETYCKI MANIFEST

ski, a pośrednio Horacy jako autor U epody „Beatus iile...", sparafrazowanej w pieśni Panny XII. W twórczości ! Kochanowskiego doświadczenia poety-ziemianinft wycisnęły jednak piętno nie tylko na sposobie ujmowania jedne- ] go tematu — żyda wiejskiego. Określiły zarazem sposób 1 poetyckiego poznania i przeżywania wszelkich sfer rze- i czywistości; nie uwolniła się od nich nawet miłość W poezji czarnoleskiej „pojawia się [więc] byt i podmiot rzeczywisty, człowiek stanu szlacheckiego z jego zachowa- j niami i normami, z jego światem życia i działania jako I wyrazem jego osobowości”²⁷ i taka właśnie konstrukcja podmiotu wpływa decydująco na kształty poetyckiego i świata.

Polemika z renesansowym klasycyzmem. Nic więc dziwnego, że RoksoianJci — utwór podejmujący 'polemiczny dialog z renesansowym klasycyzmem, a bezpośrednio z twórczością najwybitniejszego jego reprezentanta, Jana Kochanowskiego — określają się równocześnie wobec poezji ziemiańskiej i jej renesansowego prawodawcy.

Nawiązania do poezji Kochanowskiego można znaleźć w pieśniach młodzieńców z chóru drugiego, śpiewanych przez: Halcjona (9), ‘Lubomira (11), imiennika poety — Symeona (14) oraz Tymosa (29). Są wśród nich i wiersze programowe (9, 11), i miłosne (14, 29).

W pieśniach programowych wypowiadający utożsamia się z poetą-pielgrzymem, który wędruje przez krainę poe-

^Jł J. Kotarska (Erotyk staropolski. Odmiany ijJinspi-racje, Wrocław 1980) wyróżniła „erotyk sarmacki”, do które-go — jak sądzę — lepiej przystawałaby nazwa „erotyk, ziemiański”; jego twórcą był J. Kochanowski.

w Cz. Hernas, „Wszytek krąp ziemski” w poezji Renesansowej, «Teksty» 1977, nr 5—6, s. 40,

zji („pola kastalijskie” — U. O., w. 1—2), by zostawić po sobie na zawsze „hymny” mające otworzyć mu bramy chrześcijańskiego raju. W pieśniach miłosnych podmiot liryczny uzyskuje cechą dodatkową: staje się uczestnikiem określonej .społeczności lokalnej (ruskiej, roksolańskiej), ale — jak to zazwyczaj bywa w poezji idyllicznej — nie została ona stanowo dookreślona. Natomiast postacie, które przewijają się przez te pieśni, posiadają nierzadko odniesienie do realnej rzeczywistości społecznej: „biedni poddani”, „ubodzy kmiotkowie" (II 9, w. 6, 10). Jest to więc inny typ podmiotu niż ten, jaki ukształtował się w poezji czarnoleskiej; Zmianie uległa też perspektywa, z jakiej ogląda się rzeczywistość humanistyczną. Pierwszym sygnałem przełamania horyzontu gospodarskiego spojrzenia na świat stała się rezygnacja ze szczególnego odcienia postawy pochwalnej, którą wypracował w swojej twórczości autor Sobótki, a która jego słowami da się określić jako „skromna pochwała” 2®. Zimorowic sięgnął do konwencji retorycznej (z kręgu doświadczeń retoryki ganiącej), aktualizowanej w satyrach i lamentach chłopskich na pany.

Demitologizacja życia wiejskiego. W wyniku tych przekształceń powstał w Roksolankach zdemitologizowany obraz życia wiejskiego. Zachowały się w nim jednak ślady charakterystycznej dla Kochanowskiego leksyki, frazeologii, podobnie brzmiące dystychy, dzięki czemu rozpoznać można polemiczny adres utworów:

Ja śpiewam nie wedle świata:

Za fraszkę u mnie majętność bogata,

Fraszka urodzajne włości I nieprzejżrzane okiem majętności.

.** Por. przyp. 20.