P1070827 (2)

XXVIII

Dalsze nadanie Przemyśla II (już jako króla, 1296) miało dopomóc w budowie kościoła i klasztoru założonego przy bramie Wronieckiej, pnzy czym lokalizacja ta umożliwiła doprowadzenie przewidzianego już w r. 1282 wodociągu, w postaci ramienia Bogdanki wchodzącego w obręb miasta przy młynie książęcym (później królewskim), położonym również na obwodzie miasta, u stóp wzgórza zamkowego, w miejscu przez zamek chronionym.

Do tych wszystkich fundacji i inwestycji, zlokalizowanych — poza rynkowymi — na obwodzie miasta, dodać trzeba wspomniane już mury obronne z wykuszami i bramami, budowane w ostatniej ćwieci XIII wieku, wzmiankowane w r. 1297. Nasilenie prac budowlanych związanych z tymi inwestycjami — zarówno książęco-królewskimi (zamek, mury obronne), jak i miejskimi (ratusz i zapewne kontynuacja kościoła farnego) — przypadło na' schyłek panowania Przemyśla II. Po jego zabójstwie w r. 1296 zmieniała się zwierzchność kilku pretendentów do dziedzictwa po Przemyśle: Władysława Łokietka, Wacława II Czeskiego, Henryka Głogowskiego i jego synów, a wreszcie ponownie Łokietka. Przeciw temu ostatniemu wystąpił zwolennik Głogowczyków wójt Frzemko, zapewne prawnuk zasadźcy i pierwszego wójta Tomasza z Gubina; w czasie obrony Poznania przed Łokietkiem w r. 1314 doszło do zniszczenia Ostrowa Tumskiego, a także samego miasta lewobrzeżnego. Zdławiwszy opozycję Łokietek skonfiskował uposażenie wójtostwa, nie był też później dla Poznania łaskawym władcą. Stolica ostatniego Piasta wielkopolskiego i jego rezydencja jako króla stała się w wieku XIV ośrodkiem peryferyjnym. W tych warunkach pewien rozmach w budowie i urządzaniu miasta na przełomie stuleci nie znalazł w wieku XIV kontynuacji Zamek książęcy, stanowiący od czasów Wacława Czeskiego siedzibę królewskiego namiestnika — starosty generalnego, bywał rezydencją królewską tylko w czasie pobytów monarchy.

Choć większa część XIV stulecia nie była dla Poznania okresem koniunktury, nowsze badania wykazały, że właśnie wtedy (a nie — jak sądzono — dopiero w XV wieku), może po zniszczeniach r. 1314, zaczęły powstawać murowane domy mieszczańskie przy rynku i przyległych doń ulicach. Były to zrazu domy jednopiętrowe, później dopiero nadbudowywane o trzecią kondygnację, ustawione szczytowo, w zabudowie zwartej. Obok nich powstawały także domy konstrukcji szkieletowej. W nieokreślonym bliżej czasie wzniesiony został za bramą Wroniecką kościół Sw. Ducha, należący do wspomnianego już szpitala dla ubogich założonego na początku przedmieścia Św. Wojciecha. Za tym przedmieściem, po lewej stronie drogi do Obornik znajdował się kościół św. Jerzego, wzmiankowany tylko raz, w r. 1376. Kościół ten ze względu na wezwanie charakterystyczne dla świątyni grodowej pozwala doszukiwać się alternatywnego miejsca grodu na Sw. Wojciechu, na wzniesieniu z dziewiętnastowiecznym cmentarzem farnym (obecnie Zasłużonych). Lokalizacja taka jest jednak niepewna, podobnie jak i jedyna wzmianka o kościele, o którym nie wiadomo, kiedy powstał i kiedy uległ likwidacji

Wiek XIV zaznaczył się ruchem budowlanym także na Ostrowie Tumskim, gdzie w drugiej tercji stulecia zbudowany został na miejscu romańskiego gotycki korpus nawowy katedry, przystawiony do wczesnogotyckiego chóru (korpus ten dochował się w niemałych partiach, zwłaszcza w filarach, do czasów obecnych, ulegając później przebudowom, na koniec zaś — totalnej rekonstrukcji). Także kościół św. Małgorzaty na biskupiej Śródce w XIV wieku wzniesiony został w swej pierwszej gotyckiej formie, która uległa następnie istotnej przebudowie późnogotyckiej.

W EPOCE JAGIELLOŃSKIEJ. Pomyślne warunki rozwoju zyskał Poznań wraz ze wstąpieniem na tron Władysława Jagiełły w r. 1386, gdy ustała wojna domowa pustosząca Wielkopolskę przez kilka ostatnich lat. Widomym znakiem koniunktury było wykupienie w tymże roku przez miasto dziedzicznego wójtostwa przywróconego przez Kazimierza Wielkiego. Wkrótce (w r. 1394) otrzymał Poznań prawo składu, które w nowej sytuacji geopolitycznej decydowało o znacznym wzroście udziału miasta w wielkim obrocie handlowym. Jeszcze w r. 1386 zezwolił król na budowę murowanych sukiennic, ław chlebowych i szewskich, co spowodowało przekształcenie wewnętrznej zabudowy rynku. Jednocześnie według wzoru nowego korpusu nawowego katedry przebudowany został kościół farny św. Marii Magdaleny (1388). Za długiego panowania Jagiełły rozbudowie uległ zamek, w którym król stawał w czasie prawie corocznych pobytów w Poznaniu. W tym samym okresie miasto — od bramy Wrocławskiej na południu, aż po Wartę za klasztorem dominikańskim — otoczone zostało drugim, niższym murem zewnętrznym z basztami o czole półcylindryczmym, przystosowanymi do wchodzącej w użycie broni palnej.

Najstarszą, przedlokacyjną część miasta obok klasztoru dominikanów zajęła — zapewne jeszcze w XIII wieku — gmina żydowska, która w końcu następnego stulecia na tyle