CCI00210

j 23QE=r Hiszpanii XVI wiek

terze;.'przy czym z powodu skażeniaTludzkiej woli najczęściej'są to zmiany na gorsze. JTo, żo umystjest-nie-dość zdolny_r-nie oznacza jeszcze, że mamy co do niego stracić wszelką nadzieję,, bo może wydać plon dopiero_z czasem. Przede wszystkim niech ojciec nie przezpacza do nauki byle jakiego syna, tak jak na chybił ’ trafił bierze, się z kosza jajo ćfb ugotowania, ale tego syna, który zdaniem jego samego i zdaniem przyjaciół domu,, wyda się najzdatniejszy do. nauki szkolnej. Niektórzy rodzice, rzecz, śmieszna, posyłają do szkół na naukę.chłopców nie nadających się do handlu, żołnierki lub innych zajęć obywatelskich, najlichszego syna z całego potomstwa ofiarowują - o zgrozo - Bogu, sądząc, że do wielkich zadań mieć będzie dość rozumu ten, kto go nie ma nawet do rzeczy płaskich i . błahych. Gdy chłopiec przeznaczony jest już do nauki, jak ojciec żywi najlepszą nadzieję co do swego syna, tak samo winien ją mieć nauczy-ciel co do wychowanka. Niech będzie jeno ta różnica, że o ile miłość ojcowska jest często'krótkowzroczna, alfawef ślepaftóThilosć'że~strony nauczyciela wihnamiieć bysP^-re oczy. Ż przysłanych do szkolychłopcówżadennie Jest talczły; by go naTeżało z miejsca wypędzić, każdego spróbujemy zwrócić - jeśli nie do nauki - to przynajmniej do ukształcenia dobrych obyczaJów7[T:]......-

Księga trzecia 1. Nauczame języków

Pierwsze, czego człowiek się uczy, tó mowa: wydobywa się ona natychmiast z rozumnej duszy niczym woda z krynicy. Zwierzęta, jak nie mają rozumu, tak też pozbawione są mowy. Mowa jest narzędziem społeczności ludzkiej, bez niej bowiem nie mógłby się objawić nasz duch, zamknięty w tylu grubych powłokach cielesnych. I jak rozumną duszę mamy z daru Bożego, tak mowa jest dla nas czymś naturalnym, ten czy ów zaś język czymś sztucznym. Przeto i rodzice w domu, i nauczyciel w szkole dołożyć winni starań, by chłopcy dobrze wymawiali¹ słowa języka ojczystego i o ile pozwala na to ich wiek, byli w nim wymowni. W tym bardzo będą pomocni rodzice, jeśli dla dobra dzieci postarają się wyrażać swe myśli słowami czystymi, nieskazitelnie i stosownie. Niech również dadzą baczenie, aby tak samo postępowały niańki i ci wszyscy, wśród których dzieci się obracają, mianowicie, żeby nie mówili bezładnie, głupio, prostacko tudzież nie mieli wad wymowy, bo wady te z łatwością mogą przylgnąć do dzieci. Z te-go właśnie powodu Chryzyp kazał wyszukiwać uczone niańki. Cycero zaś powiada, że ma ogromne znaczenie, co się słyszy w domu, z kim się mówi od dziecka, jak mówią ój~ ciec, matka, wychowawcy^{2 3}. Niemały wpływ ma to na naukę języków,³* znajomości których nabywa się sztucznie, także dla łatwego zrozumienia cudzych myśli i wyrażania swoich.    :

Język jest świętą składnicą wiedzy, magazynem, do którego się chowa i z którego się wydobywa to, czego potrzebujemy. I. ponieważ jest on skarbcem wiedzy tudzież

-    O podawaniu umiejętności—****- tu - LL.,Yives «^Ą231

.i

zM

łącznikiem społeczności ludzkiej, byłoby wielce dogodne mieć jeden język,, którymcby się wspólnie posługiwały wszystkie, narody. Jeśli tego nie- dałoby się osiągnąć, niech przynajmniej będzie taki, którym by się porozumiała większość narodów-.mianowicie, 'myf ćhrześcijanie - we wzajemnych stosunkach-r-dla rozszerzenia wiedzy. To że mamy tyle języków, jest karą. za grzech. Powszechny język winien być miło brzmiący, a przy tym odpowiednio wyrobiony i bogaty. Wdzięk zależy od brzmienia czy to poszczególnych wyrazów z osobna, czy też-całych zwrotów, wyrobienie języka polega na odpowiednim nazywaniu rzeczy, które się ma nazwać; bogactwo - na obfitości i rozmaitości słów i fraz. Cechy te wpłynęłyby na to;-że ludzie i-chętnie mówiliby takim językiem, i ściśle potrafiliby wyrazić w nim swe myśli, przez co rozwinęłaby się u nich władza osądu. Takim językiem⁴ - spośród tych oczywiście, jakich ludzie używają i jakie są nam znane - wydaje mi się być język łaciński. Najdoskonalszym bowiem byłby takń=którego^lowa=-wyjaśiuałyby naturę-bytów^ taką.jakim prawdopodobnieJiyLow^jęi zyk,-wktórynt Adanv. nadal-nazwy poszczególnym-rzeczom. Były, to, prawdziwe nazwy_t o których psalmista rzecze: "Ten, co liczy mnogość gwiazd i wszystkim imiona daje. Wielki. Pan nasz i wielka moc jego, a mądrości jego nie masz liczby"⁵. ■-_____ _

Do tego samego odnosi się Kratylus⁶' Platona, choć Arystoteles w księdze De inter-pretatione przypisuje mu inny sens. Odkrycie właściwych nazw każdej rzeczy było też czymś, co najbardziej podziwiał Pitagoras.

Wróćmy jednak do łaciny. Łacina rozpowszechniona już jest wśród wielu narodów, po łacinie spisane są wszystkie prawie nauki, jest bogata, bo to język wyrobiony i wzbogacony talentami pisarzy, o uroczym brzmieniu; ma powagę nie ciężką i prymitywną, jak niektóre inne języki, lecz powagę dzielnego i mądrego męża, męża urodzonego i wychowanego w dobrze urządzonym państwie. Byłoby tedy niegodziwością nie pielęgnować L nie zachowywać jej. Gdyby zatracono jej znajomość, wielkie zamieszanie powstałoby we wszystkich naukach, zapanowałaby wielka niezgoda i niechęć jednych ludzi do drugich z powodu niemożliwości porozumienia się: każdy - jak wyraża się św. Augustyn - wolałby przebywać z własnym psem niż z człowiekiem, którego język jest nieznany. Także dla rozszerzenia wiary byłoby bardzo korzystne, aby ludzie nawzajem się rozumieli. Oby dane nam było mieć wspólny jakiś język z Agarcnami!⁷ Ufam, że wówczas w niedługim czasie wielu nawróciłoby się do nas. Po to Pan nasz udzielił apostołom daru języków: wiara - jak mówi Paweł⁸ - przychodzi przez to, co słyszymy, a do słuchania konieczne jest znać język.

•Dlatego z całego serca życzyłbym sobie, by w większości naszych miast ustanowio-

Yhjj i vee-c»l kierrrrnnczer pod c hrxizi' do i nc my- rtrnże i i-1

1

   Kwintylian, /nstitutio oratoria 1,1.

2

   Tamże.

3

   Tamże.

4

_7 Rotterdamu N'A pi-7yjrmije |yiwirm :ipnnryr7iiir, 7c jest_ona jedynym, dającym się pomyśleć języ-

kiern w wymowie i w naukach.

5

   Psalm 147, 4, 5.

6

   Kracyluj to tytuł dialogu, w którym Plato rozpatruje kwestię genezy i istoty języka. Zarysowuje w nim dwa stanowiska: pierwsze, Ze język jest czymś naturalnym i drugie, 2e jest on tworem konwencji.

7

   Nazwa "Agareni” wywodzi się od nieprawej żony Abrahama Agar i tak określano wyznające islam plemiona, jakie w średniowieczu i w czasach Vivesa zamieszkiwały Hiszpanię. Troskę o ich nawrócenie walencki humanista podziela z pisarzami chrześcijańskimi Półwyspu Iberyjskiego.

8

   Rzym. 10,17.