CCI00226

- Tl - -

=v3ÓQj#$£Niemcy XVI wiek , *

nauczył się ani po łacinie, ani po niemiecku ...

. .. - Ale powiesz: na co to. się przyda uczyć języków łacińskiego, greckiego i hebrajskie- —

- go i innych'sztuk wyzwolonych, przecież, moglibyśmy uczyć się po niemiecku Biblii i słowa Bożego, jjto nam wystarczy do zbawienia. Odpowiedź na to: Tak, wiem ja dobrze, że my, Niemcy, musimy na zawsze pozostać bestiami i głupimi bydlętami, jak nas sąsiednie narody nazywają i na co słusznie zasługujemy ... Sztuki i języki, które nam — nie szkodzą, ale przynoszą ozdoby, pożytek, zaszczyt, pomagają do zrozumienia Pisma śwri do prowadzenia rządu świeckiego, będziemy odrzucać, ale jak chodzi o zagraniczne towary, które nam ani konieczne, ani pożyteczne, to bez nich się nie obejdziemy i do ostatniego grosza na nie się wyciągniemy. Czyż to nie znaczy, być niemieckim głupcem

i bydlęciem? j-r "    ........,

--Kochani-Niemcy—otwórzmy-oczy^emu^-ńie^Tapraićzymy, że choć ewangelia________    ;

_przyszła.tylko przez Ducha- św.-i- co dzień przezcń przychodżi^tó^dnak przyszła za pośrednictwem języków, przez języki się rozszerzyła i w tenże sposób musi się utrzymać.    \

Nikt nie wiedział, dlaczego Bóg w naszej epoce właśnie kazał odrodzić sfę^rjęzykom, aż teraz dopiero widzimy, że to zrobił dla ewangelii, którą zaraz potem zamierzał obja-    •

wić i przez to wykryć i zniszczyć rządy antychrysta. Dlatego też wydal Grecję Turkom¹, aby Grecy rozproszeni roznieśli język grecki po świecie i dali początek do u-czenia się także innych języków ... Powiedzmy to sobie, że ewangelii nie utrzymamy bez języków. Języki to pochwa, w której tkwi miecz ducha, to szafa, w której się ten klejnot chowa. Jeżeli języki zaniedbamy, to nic tylko ewangelię zatracimy, ale dojdzie do tego, iż nie będziemy umieć porządnie mówić ani pisać, ani po łacinie, ani po niemiecku.

A choćby nawet duszy wcale nic było, a szkól i pisania całkiem nic było potrzeba dla Pisma św. i dla Boga, to i tak istniałaby konieczna przyczyna zakładania na każdym miejscu doskonałych szkól dla dziewcząt i chłopców: wszak świat, by utrzymać swój porządek cywilny, potrzebuje dobrze wychowanych mężów i kobiet; mężów, by umieli rządzić krajem' i ludźmi, kobiet, by dobrze kierowały domem, dziećmi i służbą. Otóż, tacy mężowie wyróść muszą z chłopców, takie kobiety z dziewcząt, do lego trzeba dobrze wychować i wykształcić chłopców i dziewczęta. Ale prosty lud nic w tym celu nic zrobi, i nie może, i nie chce, i nic rozumie się na tym. Książęta i panowie powinni by    '

tym się zająć, ale cóż? oni muszą jeździć sankami, zapijać się i uganiać w maszkarach, a choćby który chciał się wziąć do tego, musi się bać, by go drudzy nic uważali za

głupca lub heretyka. Dlatego, drodzy rajcy, sprawa w waszym tylko ręku zostaje,, wy________i.

jnacie-do- tego- czas i-swobodę;-więcej niż książęta^-f panowie!    __________________,

URZĄDZENIE SZKÓŁ INNOWIERCZYCH W POLSCE

Gymnasii pinczoviensis ~~

Zjawiskiem bardzo ważnym dla kształtowania się XVI-wiecznej oświaty była reformaqa; Podważyła ona w istotny sposób pozycję szkół katolickich, miała też znaczny wpływ na ich unowocześnianie. Szkoły zakładali bracia czescy i bracia polscy, protestanci i kalwini. Z polskich szkół jnnowicrczych. niektóro trwały.laLkilkaset-(npi-protestanckie^girnnazja W GdanskuTElblAgu czy Toruniu), inne lat kilkadziesiąt (Pińczów, Raków, Lubartów), wszystkie jednak wyróżniły się lepszą organizacją“naukTi wysokim poziomem wiedzy wychowanków. H. Kołłątaj w Stanie oświecenia... pisze, że gimnazja w Gdańsku i Toruniu

"przewyższały katolickie uniwersytety. "    ..........

. Opracowane przez innowierców (np. LSturm, W! Trotzendorf) przepisy szkolne były wzorem dla innych; niektóro ich elementy można także odnaleźć w sławnej jezuickiej Ratio Studiorum. Przytaczamy poniżej fragmenty niektórych przepisów dla trzech spośród polskich szkól innowierczych.

Przedruk za: S. Kot Źródła... op.cit.\ Łukasz Kurdybacha Z dziejów pedagogiki ańańskiej. Warszawa 1958; Ludwik Clunaj Bracia Polscy. Ludzie, idee. wpływy. Warszawa 1957; O edukacji dawnych Polaków. Wybór i opracowanie Teresa Duralska-Macheta. Warszawa 1982.

GYMNASII PINCZO YIENSIS INSTITUTIO

Piotr Statorius (zin. 1591), humanista francuski, uczcii Kalwina, sprowadzony został do Polski, by zreformować gimnazjum protestanckie w Pińczowie. Zasady funkcjonowania szkoły i program nauczania opublikował w 1558 r. W 1568, gdy przybrał już nazwisko Stojeński, wydal napisany po łacinie pierwszy podręcznik polskiej gramatyki.

Źródło: [74,221 -223|

[Apel Piotra Statoriusa w sprawie zakładania gimnazjów

HUMANISTYCZNYCH |

Urządzenie szkoły, które, wspólnie z kolegami świeżo zaprowadziłem w Pińczowie, postanowiłem ogłosić publicznie z dwóch pobudek. Po pierwsze, nie wypadało dłużej opierać się zacnym a bogobojnym mężom, którzY usilmc domagali.się-wydania-tegorccr możrrrinnym'się~pTźydać7 Po wtóre, słysząc, że nasz sposób uczenia jest krytykowany nie-tylko-przezrwrogówj aIeTp"rzez niektórych pozornych przyjaciół, i że gromadkę naszą otwarcie oczerniają, uważałem, że dłużej nie można ścierpieć takiej krzywdy i zdecydowałem się go ujawnić, zanim by te niegodne żądła obelg nas naruszyły.

'A iżby nikt nas nie posądzał o taką niepoczciwość, jakobyśmy niewdzięcznie zamilczeć chcieli tych, z których dorobku korzystamy, uczonym opiekunom nauk, wykładającym we Francji i Germanii, przypisujemy zasługę tego, jeśli przez nasz wysiłek młodzież polska poczyni postępy, my bowiem w chwalebnym współzawodnictwie i u-czciwej zazdrości umyśliliśmy naśladować niektóre najsławniejsze szkoły². Co by zaś

1

Aluzja do wielowiekowej niewoli tureckiej, w którą popadła Grecja wraz z ituiymi częściami cesarstwa bizantyńskiego juz w wiekach średnich - przyp. red.

2

Reforma wzorowana była na przepisach gimnazjum w Lozannie, gdzie Statorius ticzvl sic nrzed studiami w akademii «?enewvK*»;