CCI00149

220 Hiszpania XVI wiek

Jan Ludwik Vivcs (1492 - 1540) należał do grona najznakomitszych intelektualistów renesansowej Europy. Pochodził z Hiszpanii, ale większą część życia spędził w Niderlandach, które należały wówczas dd korony hiszpańskiej. Vivcs był znakomitością w wielu dziedzinach nauki: filolog, cgzcgcla dziel św.Augustyna, filozof, twórca nowożytnej psychologii i - oczywiście - najwybitniejszy chyba ówczesny pedagog.

Poza zbiorami aforyzmów moralnych, dialogów łacińskich i tym podobnych podręczników szkolnych jest 7ives autorem pionierskiej - jak stwierdza Andrzej Kcmpfi - historycznie pierwszej próby przedstawienia całokształtu spraw wychowania dziewcząt (O wychowaniu niewiasty chrześcijanki), zaś największe uznanie i sławę zdobył obszerny traktat De disciplinis, podzielony na trzy części, z których druga - O podawaniu umiejętności {De tmdendis (lisciplinis, 1531 r.) przedstawia zwarty system pedagogiczny.

Zamieszczone poniżej fragmenty pochodzą z pierwszego polskiego wydania: J.L. Vivcs O podawaniu umiejętności. Z języka łacińskiego przetłumaczył, wstępem poprzedził i przypisami opatrzył Andrzej Kcmpfi Wrocław i in. 1968.

Źródło: |57, s.44-70; 77-91)

O PODAWANIU UMIEJĘTNOŚCI

Księga druga l.C) SZKOŁACH I NAtJf/.YCIKI.ACII

Z kolei wypada, żebyśmy powiedzieli, czego, w jaki sposób, w jakim zakresie, przez kogo i gdzie ma się nauczać. Szczególnie należy lu dać baczenie na nieskazitelność wychowania, na to, by dobre obyczaje nic uległy zepsuciu lub nic poniosły jakiegoś uszczerbku.

Na początek powiemy o miejscu pod szkolę, to jest bowiem pierwsza sprawa we wszelkich rozważaniach nad jej ustanowieniem. Nade wszystko winniśmy wziąć pod u-wagę zdrowotność powietrza, by potem uczniowie nic byli zmuszeni uciekać¹ z obawy przed zarazą. Czytamy wszak o Aleksinusie, filozofie z Elis², że ponieważ nauczał w miejscu niezdrowymi i gdzie brakowało rzeczy koniecznych do życia, został opuszczony od uczniów, i to mimo że cieszył się u nich wielkim wzięciem. Wszelako nic wybierałbym leż miejsca zbyt uroczego i malowniczego, które by zachęciło uczniów do ciągłego przebywania na dworze, chyba że się zajmują naukami przyjemnymi, jak pocz-ja, muzyka, historia. Dlatego to, jak sądzę, Plato wolał dla swej Akademii miejsce o niezdrowym klimacie na przedmieściu Aten^{3 4}. Lecz jeśliby przyjąć, że to niezdrowe miejsce wybrał ze względów pryncypialnych, zgoła nic pochwaliłbym jego decyzji, bo kto ma zamiar rzetelnego oddania się studiom naukowymi, przede wszystkim potrzebuje dobrego zdrowia. Następnie zwrócimy uwagę, by miejsce pod szkolę było zasobne w żywność, i to, co nieodzowne do życia: W przeciwnym bowiem razie może się zdarzyć, że wskutek trudnych warunków uczniowie utalentowani zmuszeni zostaną porzucić naukę, jakkolwiek mają wszelkie zadatki uprawiać ją z wielką korzyścią dla siebie i innych. I to tym bardziej że do nauki gamie się częściej młodzież niezamożna, a nic bogata. Tc ostatnią uśmiech fortuny pociąga do całkiem innych zajęć: polowania, jazdy konnej, wojny, gier, innych wszelakiego rodzaju rozkoszy, do osiągnięcia których najlepszymi środkiem jest, jak sądzę, majątek.

Dalej niech nic będzie to miejsce zbył uczęszczane i niech leży z dala od warsztatów, przy' których jest dużo hałasu, mianowicie warsztatów kowalskich, kamieniarskich tudzież tych, które posługują się miotem, kolein tokarskim lub przędzarskim czcsakicm. Ale nic powinno to też być miejsce położone całkiem na odludziu, aby, jeśli uczniowie coś zbroją, mieli świadków i widzów swego postępku. Za pożądane tedy uważani, by mieszkańcy najbliższych okolic szkoły byli poważni, uczciwi, wzbudzający szacunek. Niech nic będzie lam karczmarzy lub stręczycieli do zdrożnych praktyk, niech nic ma brudnych włóczęgów i wydrwigroszy, bo uczniowie pod wpływem takich nikczemnieją, robią się chciwi, upodabniają się do ludzi, określanych greckim mianem, prx.p)Auyoi\ a cóż od lego jest niebezpieczniejsze dla mądrości. Jednocześnie baczmy, by w bliskim sąsiedztwie szkoły nic było świty królewskiej ani dziewcząt, gdyż pierwsi łatwo pociągnąć mogą do próżniactwa i zdrożnych sztuk młodzież o nicukszlallowanych jeszcze i giętkich całkiem umysłach, drugie zaś urodą swoją nęcą już z racji samego swego wieku podatnych na to przymilne zlo uczniów. Byłoby rozsądniej wybudować szkolę poza miastem, zwłaszcza jeśli jest ono nadmorskie lub jego mieszkańcy trudnią się handlem, byleby tylko nic stała ona lam, gdzie w wolnych godzinach ludzie zwykli się przechadzać. Niech szkoła nic leż)' przy gościńcu publicznym, by przez ciekawość ujrzenia przechodniów uczniowie nic odrywali uwagi od rozpoczętej pracy. Niech leż nic zakłada się szkoły w okolicacli granicznych, gdzie najczęściej sroży się wojna, ażeby jej obawa nic przeszkadzała spokojnie oddawać się pracy. W każdej piowincji niech będzie założona wspólna dla wszystkich akademia⁵, przy czym przez prowincję nic rozumiem tu obszaru wyodrębnionego naturalnymi granicami, jak np. górami, rzekami lub morzem, lecz szmat ziemi, pod jedną i tą samą władzą polityczna. Chodzi tu nam o to, by w razie zamknięcia granic w stanic wojny młodzież nic studiowała z niebezpieczeństwem dla siebie i ku trosce bliskicli w obcym królestwie albo z nic lada szkodą nic była zmuszona przerwać pomyślnie rozpoczęte studia. I niech nikt nic dziwuje się, że ty-

W szesnastym wieku, gdy Vivcs pisał swe dzieło, zarazy dżumy i cholery były prawdziwą plagą, doprowadzały do kompletnego wyludnienia niektórych okolic i do zamknięcia działających tam szkól.

Aleksinits z Elis, filozof grecki z. IV wieku p.n.c., zapalony cryslyk. Byl następcą Euklidesa z Megary, a w historii logiki zapisał się jako przeciwnik Zenona.

Nazwa Akademii wywodziła się od gaju herosa Akadcmosa, na północnym skraju Aten, gdzie był plac do ćwiczeń gimnastycznych. Zrazu miejsce bagniste, potem zostało osuszone i upiększone. Sąd Vivc-sa nic jest trafny, gdyZ w gaju Akadcmosa Plato spotykał się z uczniami po prostu dlatego. Ze w pobliZu znajdował się jego dom.

/impóAoyoi - małostkowi kramarze, pedanci.

5 Pojęcie akademii wyraźnie odbiega u Vivcsa od dzisiejszego sensu lej nazwy.