CCI00103

296 Polska XVI wiek lego. ii lam jesi rciigicj różność wielka: co miasto, lo insza wiara. Lulrową chrzczą wszędzie, ale gdyby wsiał zmarły Luter, nie znałby się do niej; ale by się leż do drugich znał, nie mamy ją przyjmować za dobrą, gdy się odłącza od doktorów i pisarzów świętego Kościoła Katolickiego. Nic mają tedy być szlachcicy do Niemiec słani dla nauk, gdyż indziej przy lepszych* obyczajach mogą być lepsze i w ćwiczcńszym języku.

Miejscy mogą się uczyć niemczyzny. Zaś miejskie dzieci mogą się języka uczyć niemieckiego dla kupieclwa; mogą się obyczajów niemieckich uczyć dla rządów w miastach czynienia, gdyż w tym Niemcy przed nami mają przodek.¹ Ciż też nauk mają się uczyć nie lak dalece tych. które się tkną ku ozdobie i sławie ich, ale też, które są pożyteczniejsze. Naprzód mają się uczyć filozoficj, aby tym snadniejszy mieli przystęp do leologiej abo medycyny, które nauki są pożyteczniejsze u nas; theologia, kto chce być duchownym dla prędkiego opatrzenia;^{2 3} mccii ci na, kto chce w świeckim stanic chlcba dostać; iuńspruclenda^,9 do obojga stanu przynależy, wszakże więcej duchownego, iż u nas więcej się trzymają saskiego prawa niż cesarskiego, wszakże przędę cesarskie ma wielkie miejsce, gdzie nic staje saskiego.

Szlachta do cudzej ziemie po francą jeździ. Życzyłbym tego szlachcic, aby nic jeździła do cudzych krajów po naukę, nic iżby się tam nic było czego uczy ć, ale iż częstokroć miasto nauki z Francuzami towarzystwo biorą, z którego tak bywają skażeni,⁴ że dobrzy- mistrzowie w medycynie nic mogą łacnie naprawić, a nie dziw', bo tam będąc subtelne powietrze przez wszystko ciało prędko przenika, wpaja się złość, której u nas w powietrzu gęstym przeprawić i wykorzenić trudno.

Szlachta czym się ma bawić ze strony ciała ćwiczenia. To się leż potrzebnie musi przy pomnieć, aby szlachta podczas dla ochłody szermierstwem. kawalkalurą⁵. piłkami w cudzych krajach bawiła się. Mówię podczas⁶ dlatego, iż więcej czasu mają utracać do nauk subtelnych, umysł polerujących, którcm wyższej przypomniał. W szcrmicr-stwic, mówię, iż szermierstwo przystoi rycerskiemu stanowi, jako i kawalkatura; piłkami dla nabycia chyżości i duzośei ciała. Na lutnicj granic, acz jest uczciwa rzecz, wszakże iż tylko wiekowi młodemu służy i przystoi, może być zaniedbane.

Jako rządzić maja Rodzick c órki suk

(Z Przy datków Jo Pkononnki Arystotelesowej)

Więtszej pilności córki potrzebują. Daleko więtszej pilności w wychowaniu potrzebują córki mżli synowie, iż więtszą sromotę rodzicom i przyjaciołom upadkiem swoim swowolnym zwykły czynić. Na lvm ich wszytko wychowanie przynależy, aby wstyd i uczciwość swoję panieńską zachowały. Dla czego mędrzec przestrzega rodzice tern i słowy: "Masz córki, strzeż ciała ich; nic okazuj im łaskawej twarzy". W których wy chowaniu te mają być naprzedniejsze przestrogi:

Przestroga: Nic dopusczać często biegać. Pierwsza, aby rodzicy córkom swoim nic dopusczali z domu abo z pokoju częstych przechadzek. Bo iż pannom przystoi wstyd i to ich jest naprzedniejsze wędzidło, którcm się hamują, aby co źle nic poczęły sobie, przechadzki zwlascza między mężczyzną nie mogą zachować wstydu. Gdzie bowiem panna na oczach mężczyzny często się przechadza, z nicnagla bierze na się śmiałość mowy, pojźrzcnia, igrzysk i tym sposobem wdaje się w niebezpieczeństwo swego panieństwa. Nic mają tedy panny z domu często się przechadzać. Jeśli się trafi z domu wyniść, ma mieć stróża i świadka swojej uczciwości z starą panią.

Powinność: Nawiedzin nie dopusczać. Druga, nic mają dopusczać rodzice swoich córek nawiedzać do pokoju od młodzieńców, ani podarków, ani poselstwa, ani listów do nich nosić, bo mało będzie pożyteczno nic dopusczać się z domu abo z pokoju przechadzać pannom, jeśli nic będzie o nich straży doma pilnej. Wick bowiem miody z obu stron, spólnc wejźrzcnie, ucicsznc rozmowy, częste żarty prędką podniatę do miłości dają, zwlascza bialcjglowie, która tak do młodzieńca się ma, jako żelazo do magneta; a jeśli chłop będzie do tego chytry, dowcipny, łacnie uwiedzie niestałego i mdłego baczenia²³ dziewkę. A jako jest dziewka trudna ku ustrzeżeniu, dal znać Salomon temi słowy: "Wydaj córkę za mąż, a wielką rzecz uczynisz"; to jest: wydasz dziewkę w czystości i w' panieństwie prawdziwym za mąż. wdclkicj rzeczy dokażesz. Rodzice mają tedy pilnować, aby córki ich nic tylko przechadzek próżnych z domu abo z pokoju między chłopy nic czyniły, ale też. aby w domu i w pokoju wszelaka uczciwość zachow-ana była, aby nic pospolitow'alv się w domu z młodzieńcy, aby z sobą nic szeptały, aby listów. podarków, poselstwa, jedno za wiedzeniem panicj starej nic przyjmowały.

Obcowanie panieńskie z kim ma być. Do tego też przynależy, aby nic mieszkały panny z niewiastami^{7 8}* mlodcmi. ale z panienkami abo z skromnemi bialcmiglowami i starcmi. Bo młode niewiasty czasem nicwstydliwic mówią, szkaradnie się sprawują i nieprzystojnie żartują jako te. które, już wstyd z czoła starszy, zakusily niewstydliwej miłości. Psują bowiem złe rozmowy najlepsze obyczaje, a daj to. choć przy takich bialychglowach na ciele będzie panna, ale na umyśle swym nic może zostać czystą.

Próżnowania nic dopusczać. Trzecia, aby rodzice córkom swym próżnowania nic dopusczali. ale nalcźli i naznaczyli im przystojną zabawkę i robotę. Panny mają być nic próżnujące, ale robotne; nic próżnujące, aby się mogły doma łacno osiedzieć, ponieważ powiedzieliśmy być ich tę powinność: w domu zawżdy być, przechadzek nic stroić próżnych, a nie mogą się osiedzieć, ażby się czym zabawiły przystojnym. Przystojnym. mówię, iż insze są zabawy męskie, jako uczyć, rządzić, kupczyć, żołnierską służyć, a insze bialoglowskic, jako prząść, szyć. wyszywać, haftować. A za przystojną zabawą własna uciecha pochodzi, a za uciechą prędko idzie czas i żadnej tcskności nie-masz. Robotne mają być dla domowego gospodarstwa, aby były udatniejszc za mąż. Aby tedy nic melankoliczno, ale wesoło i mile panny czas doma trawiły, mają mieć przystojną sobie naznaczoną zabawkę przystojnych godzin. Mówię przystojnych godzin, iż nic ma być ustawiczną w szyciu i w robocie swej, bo się jej prędko sprzykrzy i zdrowia ustawicznym siedzeniem barzo napsujc.

Milczące mają być panny. Czwarta powinność panieńska ta jest, aby przy męź-

1

   Mają przodek - górują, wyprzedzają.

2

   Opatrzenie - tu: posiadania dostatku (opatrzenia potrzeb).

3

   lurispnuienlia - znajomość prawa.

4

   Chodzi o tzw. francuską choroby•, lj. syfilis.

5

?. 1. Kawalkatura (lac. caealcare) - jazda konna.

6

22 Podczas - czasem, niekiedy.

7

23. \filie baczenie - tu: mały rozsądek.

8

i .\'ieu‘ia\ty - kobiety zamęZne.