CCI00092

256 Polska XVI wiek

a

zawdy są do pniaka a śniąlu¹ podobne, a jeśli sic kiedy odrodzą, to tam nic przyrodzenie winno, ale ogrodnik niedbały. Tak-że sic też dzieje i w ludzicch, którzy kiedy około wychowania mają dobre gospodarze, niemal zawdy są podobni tym, z których • idą. i częstokroć je przechodzą². Ale jeśli ogrodnik dobry nic przystąpi, ćwiczenia nic będzie, tedy jako drzewo³ ogrodne w leśne sic obraca a źwirzę rochmannc⁴ w dzikie, lak i człowiek prędko zdziczeje i nigdy sic nic postanowi⁵, wyjmując, na kogo natura abo Niebo dai$ swe rozsypie. Jako widujemy drugie ludzi⁶, którzy nic zdadzą sic, aby byli porodzeni, ale iż je Bóg swemi wlasncmi rękoma w formie ulał i ozdobił rozumem, wymową, urodą, kstaltcm, wdzięcznością i szczęściem do ludzi: tak, iż co jedno poczną, wszystko im dziwnie przystoi: abo też zasię kogo na tym wszytkim Fortuna skarała, jako sic rodzą daidzy tak nikczemni⁷, tak niezgrabni, tak niewdzięczni, że nic może człowiek inaczej wierzyć, jedno że je natura na pośmiech miedzy ludzie puściła. A tym takowym jako dobre wychowanie i ustawiczna pilność rzadko kiedy co pomoże, tak zasię onym, które przyrodzenie hojnie nadało,⁸ równa praca to dać może, że je nad ludzie wysadzi. Acz i miedzy tym bywa pośrzodek. to jest ludzie ci, którzy pirwszych onych fortunnych nic doszli, a przed tymi zasię nikczemnymi⁹ siła mają, bo takowi średni pracą, pilnością, staraniem poprawić swego barzo mogą i dowieść tego, iż wszytko, co jedno poczną, będzie im przystało. Ale przedsię dworzanin mój - mimo¹⁰ zacne u-rodzenia - chcę, aby byl jednym z tych fortunnych, to jest iżby miał nie tylko rozum wielki, urodę, udatność, kstalt w ciele, twarz piękną a męską^{11 12 13 14 15}, ale też i przyjemność jakąś przyrodzoną, która by go wdzięcznym do ludzi³ czyniła tak. iż kto by go jedno widział, zaraz i sam go miłować musiał, i najdowal ji^:n być godnym laski każdego wielkiego pana, bo za laką przyjemnością wszytki sprawy, wszytki postępki jego hnet ozdobniejsze, hnet droższe, hnet chwalebniejsze będą. |...|

|... i Nic powiedam ja, panie Bojanowski, tego. aby w ludzicch podlyclr¹ nic mogły być tyż^:: wszytki cnoty, które i w zacnych. Ale (abych tego nic powtarzał, o czym jużem powiedział, i wiele innych dowodów przywieść bych mógł chwaląc ślachcctwo, które zawdy i u każdego człowieka jest we czci. abowicm sam nas tego rozum uczy', iż z dobry ch dobrzy' sic rodzą) mając ja opisać dworzanina bez ale, ozdobionego i nadda-nego tym wszy tkim. co ludzie chwalą, najdujc to być barzo rzecz potrzebną uczynić go ślachciccm, jako dla wicia innych przyczyn, lak leż dlatego, aby miał w zysku mnima-

nic to dobre, które każdy ślachcic ma u wszccli w obce¹⁶ ludzi. Abowicm niechaj będą dwa na dworze, z których żaden nie popisał sic jeszcze ani dobrze, ani źle, hnet skoro sie tego dowiedzą ludzie, iż jeden z nich jest ślachciccm, drugi nie, u każdego nicślach-cic on będzie w mniejszej cenie niż ślachcic; a będzicli on nieślachcic chciał mieć dobre mnimanie, będzie musiał wielkim staraniem i za długim czasem¹⁷ dochodzić tego, czego ów drugi zaraz dostał tylko tym samym, iż sic ślachciccm urodził. A jako wiele na założeniu takiego fundamentu należy, każdy to dobrze obaczyć może. Wszak tu miedzy nami trcfowalo sic¹⁸ to, iż przyjeżdżali ludzie z różnych ziem, którzy będąc wielkimi prostaki, mieli jednak indziej tę sławę Jakoby mieli być zawolancmi dworzany. Prawda, iż sic potym nikczcmość¹⁹ ich odkryła, wszakżeśmy my przedsię przez długi czas ciągnęli kota²⁰ za onym mnimanicm, które o nich do nas sława przyniosła, chociaż sic jednak sprawowali dobrze inaczej²¹ niż ci, za które sic mieć chcieli. Bywali też zasię drudzy, których-cśmy sobie z przodku nizacz²² nic mieli, a potem doznawaliśmy tego²³, że byli ludźmi osobnemi. Otóż kto by chciał wiedzieć, czym sic to dzieje, iż taki w tej mierze błąd bywa, a człowiek człowieka nic zaraz poznawa, nic wiem. by la przyczyna miedzy inymi ostatnia była, iż wicldzy panowie chcąc zawdy dziwy płodzić²⁴, usadzą sic czasem na to, aby byli łaskawi na ty ludzi, które samiż znają²⁵ być rychlej niełaski niż laski godne - a podczas^{26 27} sic też i sami oszukiwają, jedno iż za nimi niemal wszytek świat idzie, przeto przy lasce ich sława miłośnikom²⁴ roście, za którą jakmiarz²⁸ zawdy człowiek zdanie a rozsądek swój pędzi. A jeśli co podczas najdujc takiego, w czym mu sic nic chce zgadzać z pospolitym zdaniem, przedsię nic ufając sam sobie, idzie za ludźmi a zostawujc zawdy miejsce czemuś tam skrytemu, czego zda mu sic. że nic dochodzi, bo wżdy podobna mu sic rzecz nic widzi, aby to takie powszechne mnimanie nic miało być na jakim pewnym gruncie zasadzone. Więc iż człowiek każdy prędki do tego jest. iż abo miłuje, abo ma w nienawiści (jako to jaśnie widujemy, gdy sic dwa biją abo gdy gonią, abo gdy szermują, gdzie ci. którzy patrzą, bez żadnej znacznej przyczyny jedni temu. drudzy owemu dziwnie życzą), a około leż uznawania o czyich przymiocicch abo godnościach siła - do chęci abo niechęci naszej - dobra abo zla tam lego sława jemu u

17 — Zród U do dziejów wychowania

1

S. Sniat - odziomek, belka, kłoda.

2

   Je przechodzą - przewyższają ich.

3

   Juko drzewo... w dzikie - dodatek Górnickiego.

4

   Roch mamie - oswojone.

5

   Postanowi sie - dojrzeje.

6

   Drugie ludzi - niektórych ludzi.

7

   Nikczemni - niezdarni.

8

1 5. Nadało - obdarzyło.

9

   Przed tymi nikczemnymi... mają - o wiele tych niezdarnych przewyższają

10

   A limo - oprócz.

11

   A męską - dod. Górnickiego.

12

   Do ludzi - dla ludzi.

13

   Ji - go.

14

   Podłych - niskiego stanu.

15

   Tyi - te same.

16

   (I wszech u* o hec - u wszystkich w ogóle.

17

   Za długim czasem - przez długi czas.

18

   Trcfowalo sie - zdarzało się.

19

   Nikczemność - niski stan.

28. Dobrze inaczej - zupełnie inaczej.

20

   Cuignęli kota - dali się wywieść w pole. Ciągnienie kota - to była dawniej kara, polegająca na tym, że na jednym końcu długiego powroza przywiązywano kota. a na drugim delikwenta, powróz przerzucano przez błoto; po stronie kota stawali wszyscy obecni i niby to pomagali kotu wśród kpin i śmiechów przeciągając delikwenta przez moczar czy bagno (Bruckner Słownik etymologiczny języka polskiego).

21

   Dohne inaczej - zupełnie inaczej.

22

   Z przodku nizacz - zrazu za nic.

23

   Doznawaliśmy tego - przekonaliśmy się o tym.

24

   Dziwy płodzić - robić rzeczy budzące zdumienie; usadzą sie - uwezmą się.

25

   Na ty łudzi, które samiż znają - dla tycli ludzi, o których sami wiedzą, że są.

26

   Podczas - czasem.

27

   Miłośnikom - faworytom.

28

   Jakmiarz - prawie, niemal.