CCI00102

294 Polska XVI wiek

ciele. 'I* Za wychowaniem dziecinnym idzie poslanowicnic ludzkie.' Ale z dobrego dziecinnego ćwiczenia dobrzy dorośli ludzie bywają, ze złego źli, co nam ukazują domowe przykłady: Dzieci, których niewiasty ćwiczą w rozkoszach, w plęsach,⁶ w piosnkach, pospolicie bywają swawolni i źli, iż nic mają nad sobą zwierzchności żyjąc towarzysko z matką: zaś które mają wychowanie w rzeczach poważnych, w bojaźni Bożej, w przestrzeganiu przy stój ności, bywają dobrzy. Tedyć ćwiczenie pierwsze ma być ciała i żądzy cielesnej niżli umysłu. [... |

Umysł ćwiczony ma być pierwej. Z drugiej strony dowodzę, iż pierwej mamy ćwiczyć umysł niżli ciało i żądzą: 1. Nagodniejsza⁷ i zacniejsza część ludzka pierwej ma być ćwiczona. Ale umysł, rozum nagodniejsza i zacniejsza jest część ludzka, bo jest nieśmiertelna, boska, wieczna. Tedyć umysł ma pierwej być ćwiczony. 2. Kto ma kogo rządzić, temu ćwiczenia pierwej potrzeba, boby nic umiał rządzić, ażby sam umiał z ćwiczenia. Ale umysł ciało rządzi, rozum żądzą cielesną. Tedyć pierwsze ma być staranie o umyśle i o rozumu ćwiczeniu. 3. Co jest sposobniejszego do poznania, ja-kokolwick może być, Boga i do czynienia chwały Bożej, to ma mieć pierwsze ćwiczenie, gdyż sam Pan Bóg jest końcem wszytkich zabaw* i spraw ludzkich; i dlatego jest na świccic. aby Pana Boga znal i chwalił Go. Ale umysł jest sposobniejszy do znania Pana Bogn. do oddawania chwały Jego, gdyż umysł nic inszego nic jest jedno jakaś cząstka bóstwa. Tedyć umysł pierwsze ma mieć ćwiczenie niżli ciało i żądza cielesna. 4. Źródło przyslojności i wszytkich spraw' poczciwych i dobrych najpierwszego potrzebuje ćwiczenia. Ale umysł jest źródło przystojności. poczciwości, dobroci, bo ten sam sądzi i uznawa. co przystojnie może się począć, co nic. co dobrego jest. co złego, co może być poczciwie uczyniono, co nic. Tedyć umysł najpierwszego potrzebuje ćwiczenia niżli ciało abo cielesna żądza. 5. Dla czego namyślnic⁹ postanowiają miejsca ćwiczenia, to ma być naprzód ćwiczone. Ale dla umysłu, nic dla ciała rzeczypospolite stawiają miejsca ćwiczenia, jako są szkoły, akademie, kolegia, w który ch umysł bywa ćwiczon; a w każdej to rzcczypospolitcj być musi. bo żadnego miasteczka mc masz. gdzie by dla ćwiczenia umysłów dziecinnych szkoła nic była. Tedyć umysł) mają być naprzód ćwiczone niżli ciała.

Star anie ćwiczenia dwojakie. Dla rozeznania wątpliwości położę naprzód, iz staranie rzcczypospolitcj o ćwiczeniu micsczan dwojakie może być: jedno, aby byli umiejętni: drugie, aby byli dobrzy. Jeśli o to idzie, aby byli umiejętni, pierwej ma być ćwiczon umysł, jeśli o to, aby byli dobrzy, czego nawięccj rzcczypospolitcj potrzeba, pierwej ma być ćwiczona żądza cielesna niżli umysł, bo na niej zależą¹" sprawy wszytkic ludzkie.

Porządek dwojaki. Do lego przydam, iż inszy jest porządek natury, inszy godności: Godniejsza jest dusza i umysł, ale natury porządek potrzebuje mieć mieszkanie duszy i umysłu snażne.¹¹ piękne, przystojne, bo jako w szpetnym domu nic może ochędożnic^,:

5 Postanowienie ludzkie - ukształtowanie człowieka.

6.    Plęsy - pląsy, tańce.

7.    \agodniejszy - najbardziej godny.

8 Zabawa - praca, zajęcie.

9. \'amyślnie - naumyślnie, rozważnie.

!0 \'a niej zależą - od niej zależą, i!. Snainy - snadny, czysty.

12 Oclnjdoznie - czysto, porządnie

gospodarz mieszkać, tak też umysł w ciele, nawrzalym¹ swejwoli, nie może dobry rząd prowadzić.

Rozsądek rzeczy. A tak ćwiczenie ma być pierwsze ciała niżli umysłu, żądzej ludzkiej nic dając się tak rozpostrzeć, aby miała sprzeciwiać się umysłowi. Z młodu tedy dzieci przyzwyczajać potrzeba [do) posłuszeństwa, nic dawać im, czego się więc naprą, ale uskromiać taką swąwolą z nicnagla. aby nic to chcieli i czynili, co się im znbaży². ale co rodzice abo ci, którzy- o nich mają staranie, przystojnego być widzą.

W JAKICH NAUKACH MLÓDŻ MA SH> BAWIĆ (Z Przydatków do Ekonomiki Arystotelesowej)

Religiej uczyć pilnie powinien. Dwojaki jest stan u nas ludzi: szlachecki i miejski; różne też mają być nauki przekładane, zwlascza świeckie. Bo co się tknie duchownych nauk. to jest religiej, obadwa stany jednako mają być ćwiczone w rzeczach do wiary przy należących. Jeśli każdy naród, jakiegokolwiek zakonu³ będąc, naprzód dziatki swoje ćwiczy' chwalić Pana Boga według ustaw swoich, daleko więcej my. ludzie chrzcściańscy. mamy dzieci ćwiczyć w bojaźni boskiej i rzeczach do wiary przynależących. [...[

Szlacheckie nauki jakie mają być. Co się tknie nauk świeckich, te różne mają być wedle różności stanu. Szlachctcy ludzie mają się uczyć, co do rządu rzcczypospolitcj należy, jako są nauki wymowy: oratoria. poctica. historia, moralis philosophia. iuris-pruJcntia. Aczci i insze głębokie nauki potrzebne są barzo. gdyż kto w subtelnych rzeczach pory wczym jest. może być daleko ostrzszym w potocznych, wszakże przystoi te nauki głębokie szlachcicom przebieżeć. niżli w nich leżeć. Co się tknie języków, łaciński języ k dobrze umieć przystoi, greckiego być świadom nic wadzi, wioski język abo hiszpański umieć wielkie omieszkanie:¹'’ ozdobna rzecz jest i w łych krajach się bawić.

Do Niemiec słać dzieci próżny nakład i omieszkanie. Ale co szlachta śle dzieci do Niemiec, jest rzecz próżnego nakładu i do inszej rzeczy nabycia wielkie omieszkanie. Próżnego, mówię, nakładu: język niemiecki szlachcic jest niepotrzebny. Jeśli legacje odprawować w Nicmccch. daleko przystojniej łacińskim językiem, jako wszylkim narodom spólnym. niżli niemieckim odprawować. Druga. Niemcy u nas nigdy polskim językiem Icgacjcj nic odprawują. jedno łacińskim, a czemu byśmy też nic mieli toż czynić. Jest omieszkanie wielkie do lepszych rzeczy' w Nicmccch szlachcic mieszkać, iż nasze obyczaje z ich obyczajami są barzo przeciwne: nic zgodzą się, jedno w pijaństwie.

W młodym wieku co nalcpszych się obyczajów' uczyć potrzeba, bo czego nowa skorupa nawre raz. tym na starość śmierdzi; a my młodych ludzi wiek obracamy do lakowych obyczajów, którcmi się brzydzicmy: dla czego, co by się mieli czego lepszego u-czy ć. uczą się tego. co widzą, na co patrzą, co się o ich uszy' często ociera. Przydam do

1

   \'awrzcć. i ki wrzały (czym alba czego) - nasiąknąć, przywyknąć.

2

   Zahaźye - zachcieć.

3

   'Zakon - tu: prawo, ustawy.

16 Omieszkanie - zaniedbanie, opóźnienie.