116 (3)

116 Konsty tucyjny status jednostki

możliwe - opierać swoje działania i rozstrzygnięcia bezpośrednio na przepisie konsiyiu cyjnym. innymi słowy stosowanie przepisów konstytucyjnych nie jest uzależnione oi uprzedniego przełożenia ich na język ustaw zwykłych. Zasady tc odnoszą się także d. konstytucyjnych przepisów o prawach i wolnościach, choć stopień ogólności ich sfor mułowania wyklucza często możliwość ich bezpośredniego stosowania.

Szczególne ograniczenie wynika z art. 81 konstytucji, który dopuszcza docho dzenie praw określonych w art. 65 ust. 4 i 5 (minimalna wysokość wynagrodzenia za pracę oraz obowiązek prowadzenia przez państwo polityki zmierzającej do pełnego zatrudnienia itp.), w art. 66 (prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz prawo do wypoczynku), w art. 69 (pomoc dla osób niepełnosprawnych), w art. 71 (opieka państwa nad rodziną i macierzyństwem), w art. 74 (bezpieczeństwo ekologiczne i ochrona środowiska), w art. 75 (zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych) i w art. 76 (ochrona konsumentów itp.) tylko w granicach określonych w ustawie. Oznacza to ograniczenie - wobec tych przepisów - przymiotu bezpo średniej stosowalności, a w każdym razie ogranicza zakres roszczeń, które na ich podstawie mogą przysługiwać jednostce. Dla dochodzenia tych roszczeń nie wystarczy bowiem wskazanie podstawy konstytucyjnej, zawsze konieczne jest też odnalezienie przepisu ustawy, która konkretyzuje uregulowanie zawarte w konstytucji. Niemniej należy przyjąć, że ustawy zwykłe nie mogą konkretyzować owych przepisów konstytucyjnych w sposób całkowicie dowolny, a w szczególności nie mogą redukować wyrażonych w tych przepisach praw jednostki poniżej minimum wynikającego z ich istoty (pkt 88). W tym zakresie art. 81 nie wyklucza możliwości postawienia zarzutu niekon-stytucyjności ustawy i nie wyklucza prawa do wnoszenia skarg konstytucyjnych. Niemniej istotnie osłabione zostaje znaczenie prawne wskazanych przepisów konstytucyjnych, bo ich adresatem staje się przede wszystkim ustawodawca. Trzeba zresztą zauważyć, że znaczna część tych przepisów ujęta jest w postać zasad polityki państwa (a nie praw jednostki), i tak więc nie istnieje możliwość ich indywidualnego dochodzenia.

96. Podstawowym środkiem ochrony praw i wolności jest droga sądowa, bo tylko w tej procedurze możliwe jest ich dochodzenie przez jednostkę. Wynika to z ogólnej zasady art. 45 (prawo do sądu; pkt 338), a dodatkowe podkreślenie znajduje w art. 77 ust. 2, który zakazuje zamykania drogi sądowej dla dochodzenia naruszonych wolności i praw, oraz w art. 78, który formułuje zasadę dwuistancyjnośei postępowania (ale zarazem dopuszcza ustanowienie wyjątków). W tym kontekście konstytucja podkreśla też zasadę cywilnej odpowiedzialności państwa (samorządu) za niezgodne z prawem działania funkcjonariuszy (art. 77 ust. 1, rozwinięty w 2004 roku w noweli do kodeksu cywilnego).

Konstytucja ustanawia też dwie dalsze procedury służące ochronie konstytucyjnych wolności i praw:

1) skargę konstytucyjną, którą każdy może wnieść bezpośrednio do Trybunału Konstytucyjnego w razie naruszenia jego konstytucyjnych praw i wolności ostatecznym orzeczeniem wydanym przez sąd lub organ administracji publicznej (art. 79); jak wiadomo, w Polsce przyjęto wąską wersję skargi konstytucyjnej, bo kierować ją można tylko przeciwko normie prawnej? która była podstawą takiego orzeczenia (zob. pkt 354 i nast.).

-I Will o pi pub

VIII. Ko

97. ' •■liowiązl liu.i i) i w trzeba jc * wzerpu mu praw konkretu} ma na cel k i instytut^-zniic kon Kala

1)    obow o doi zny i przy religi

2)    obow pozo:

t) obow od no: rok T

4) obow odpo'