11 (121)

Część I. Podstawy komunikacji

osobistej, czyli dystansu uiię<ł?.) ludźmi, jak i terytorialności, czyli tego, jak ludzie wyznaczają granico samym sobie.

Antropolog Edward T Hall (2001) stwierdził, że ludzie wolą utrzymywać wygodny dystans, który zależy od tego, jak się zc sobą czują, od sytuacji, w której się znajdują oraz tego, co próbują osiągnąć. Według Halin, wybieramy różny dystans w zależności od rodzaju związku, kontekstu, naszych celów komunikacyjnych oraz tematu dyskusji. Każda osoba znajduje się w centrum obszaru, w którym jest otoczona przez przestrzeń intymną, osobistą, społeczną i na koniec publiczną. Rysunek 5.2 przedstawia koncepcję wykorzystania otaczającej ludzi przestrzeni.

Przestrzeń intymna zaczyna się przy skórze i rozciąga wokół do około 45 cm. Zazwyczaj tylko ci, z którymi pozostajemy w intymnych związkach, mają zezwolenie na dotarcie tak blisko i to w sytuacjach prywatnych. Wyjątki są związane z sytuacjami profesjonalnymi, w których kontakt jest stosowny, np. w przypadku lekarzy, dentystów i fryzjerów. Poza przestrzenią intymną rozciąga się przestrzeń osobista od 45 cm do 1,2 m. Bliższa część przestrzeni osobistej jest zarezerwowana dla ludzi, których znamy dobrze. Kiedy ktoś, kogo nie znasz, naruszy twoją przestrzeń osobistą, to będziesz się czuł trochę niewygodnie. Samantha i Jusdn w części wstępnej siedzieli w dalszej części przestrzeni osobistej, ponieważ, sic dopiero poznawali. Przestrzeń społeczna rozciąga się poza przestrzenią osobistą, od 1,2 m do 4 m. W tej przestrzeni zachodzą interakcje bardziej formalne - m.in. większość rozmów w pracy odbywa się w tej odległości. Za przestrzenią społeczną jest przestrzeń publiczna (4 m i dalej). Nauczyciele i przemawiający publicznie utrzymują taki właśnie dystans w stosunku do studentów lub słuchaczy.

Jednostkowe rozumienie stosownego dystansu dla interakcji wywodzi się 7 osobistych preferencji, tak jak opisywał to Hall. Kultura także odgrywa tu znaczącą rolę. W każdej kulturze niepisane normy i zasady dyktują zakres potrzebnej ludziom przestrzeni oraz poziom bliskości, w jakiej powinny zachodzić interakcje (Samóvar, Mills, 1908). Normy te są odbiciem wartości kulturowych oraz kształtują sposób interakcji i komunikacji.

W kulturze wschodniej Europy, Bliskiego Wschodu i Łacińskiej, ludzie mają tendencję do siadania i stania bliżej siebie niż w Ameryce Północnej lub północnej Europie. W Stanach Zjednoczonych, ludzie czują się wygodnie, kiedy mają więcej przestrzeni osobistej, a naruszenie dystansu jest złamaniem normy kulturowej. Kiedy osoba z kultury wymagającej mniej przestrzeni osobistej siada lub staje „zbyt blisko” .Amerykanina ? Północy, to może interpretować dyskomfort lub oddalanie się Amerykanina jako wrogość, brak zainteresowania lub brak szacunku.

To, jak ludzie wykorzystują przestrzeń osobistą, może informować o statusie, przywilejach i władzy. Ludzie wpływowi dostają zazwyczaj więcej przestrzeni osobistej i zezwala się im na wkraczanie w przestrzeń osobistą osób o niższym statusie. Na przykład, w Stanach Zjednoczonych, tendencja do ograniczania miejsca kobietom i mniejszościom etnicznym oraz do łatwiejszego naruszania ich przestrzeni określa ich niższy status (Wood, 1994). Naruszenie czyjejś przestrzeni osobistej lub intymnej nie zawsze jest jednak błędem. W części rozpoczynającej,

kiedy Justin przysunął się do stołu Samanthy, jego wkroczenie w przestrzeń osobisty zostało dobrze przyjęte.

Z ideą przestrzeni osobistej blisko związane jest pojęcie terytorialności. Podczas gdy przestrzeń osobista odnosi się do obszaru dookoła ciała, tcrytorialność odnosi się do ustalonej przestrzeni, takiej jak pokój, dom, miasto albo nawet państwo. Ponieważ ludzie czują się źle, kiedy ich przestrzeń osobista jest naruszana, to rozciągają i oznaczają to, co uważają za swoje terytorium. Wykorzystują w tym celu stałe lub przenośne oznaczenia.

Stałe oznaczenia to na przykład płoty dookoła domów, stałe miejsce przy stole oraz granice z tablicami zaznaczającymi, gdzie kończy się jedno państwo, a zaczyna drugie. Oznaczenia dające się przenieść to rzeczy, które ze sobą zabierasz, kiedy wkraczasz w przestrzeń publiczną, takie jak ubrania i książki. W bibliotece lub na plaży rozkładasz należące do ciebie rzeczy i w ten sposób oznaczasz terytorium. Możesz też pozostawić swoją marynarkę na siedzeniu w kinie albo butelkę wody na podłodze w sali aerobiku.

W sytuacjach ekstremalnych, ludzie naruszający terytorium innych mogą doprowadzić do walki albo nawet wojny. Gangi oczekują, że granice terytorialne będą szanowane, a kraje reagują wrogością, kiedy ich terytorium jest naruszane. Ale nawet jeżeli jesteś w bibliotece i ktoś siada na twoim terytorium, to podnosisz swoje książki i ruszasz stamtąd, tak jakbyś się czul stłoczony. Sugćsiie, dotyczące wykorzystania środowiska i przestrzeni w kompetentnej komunikacji, są następujące.

■    Bądź wrażliwy na to, jak środowisko, aranżacja przestrzeni oraz przedmioty wpływają na wzajemną komunikację.

■    Szanuj preferencje osobiste i kulturowe innych ludzi dotyczące dystansu i staraj się uświadamiać sobie niepisane reguły korzystania z przestrzeni osobistej.

■    Szanuj terytorium innych i staraj się zrozumieć, kiedy inni, w sposób nicinten-cjonałny, naruszają twoje terytorium.

5.5 Wyzwania i zagrożenia

Komunikacja niewerbalna jest równie ważna jak komunikacja werbalna, a czasami nawet ważniejsza. Komunikacja niewerbalna może być efektywmym sposobem komunikowania się, ale także stawia pewne wyzwania dla kompetencji. Zagrożenia tc wynikają z liczby i ciągłości przekazu wiadomości niewerbalnych, z niskiego poziomu uświadamiania sobie sygnałów niewerbalnych oraz z różnic w sposobach niewerbalnego komunikowania się.

5.5.1 Liczba, ciągłość i świadomość przekazów niewerbalnych

Komunikujemy się za pomocą ró/Jiych środków niewerbalnych, co powoduje, że znajdujemy się w sytuacjach, w których musimy sobie poradzić z dużą liczbą wiadomości. Sama liczba wiadomości niewerbalnych, które ludzie wysyłają i od-